To follow in Dad's footsteps : สานต่องานพ่อ

51

52

53

54

“โครงการหลวงเป็นโครงการท่ไี ดเ้ รมิ่ ขน้ึ เป็นกจิ การที่เล็กๆ ซึง่ ไมเ่ ป็นโครงการ แต่เป็นการไปเทยี่ วมากกวา่ คือ ไปเท่ยี ว ตามหมบู่ า้ นตา่ งๆ กไ็ ดเ้ หน็ วา่ ควรทจ่ี ะชว่ ยประชาชนในการอาชพี จึงได้นำ�สงิ่ ของไปใหเ้ ขา เพือ่ ทจ่ี ะพัฒนาการอาชีพของชาวบา้ น ต่อมากไ็ ด้เพิม่ ขน้ึ  มีผู้เชีย่ วชาญและหน่วยงานราชการได้ เข้ามาชว่ ยและมคี นส่วนหนงึ่ ชว่ ย เพ่ือท่จี ะให้เกิดการส่งเสรมิ ความเปน็ อยขู่ องประชาชนดขี ึ้น ต่อมามีการรว่ มมือของทาง องค์กรตา่ งประเทศตลอดจนรัฐบาลต่างประเทศด้วย โครงการหลวง”จงึ ขนึ้ มาเป็นโครงการ ทีเ่ รียกวา่ พระราชดำ�รัสของ พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช 55

สวนสองแสน ทรพั ยากรปา่ ไมเ้ พราะพน้ื ทป่ี ลกู สว่ นใหญเ่ ปน็ ดอยสงู บรเิ วณปา่ ตน้ นำ้� ปญั หาดา้ นเศรษฐกจิ เพราะทราบวา่ คา่ ตอบแทนทไ่ี ดจ้ ากการขายฝน่ิ นนั้ โครงการหลวงมีจุดเริ่มต้นเม่ือปีพุทธศักราช 2512  เมื่อพระบาท น้อยมากไม่เพียงพอให้ชาวเขามีชีวิตความเป็นอยู่ท่ีดีข้ึนได้ ถึงแม้จะ สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระเจ้าอยู่หัว ปลูกจำ�นวนมากก็ยังคงยากจนอยู่ และอีกปัญหาที่สำ�คัญคือเรื่อง เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ ยงั พระตำ�หนกั ภพู งิ คราชนเิ วศน ์ จงั หวดั เชยี งใหม่ ความมนั่ คง เพราะชาวเขาเหลา่ นเ้ี ปน็ ชนกลมุ่ นอ้ ยทอี่ พยพยา้ ยถนิ่ ฐาน ทรงทอดพระเนตรเห็นชาวเขาท่ีบ้านดอยปุย บริเวณใกล้กับ ไปเรอื่ ยๆ ตามตะเขบ็ ชายแดนประเทศเพ่ือนบา้ น มีความลอ่ แหลมต่อ พระราชตำ�หนัก ประกอบอาชีพหลักคือการปลูกฝิ่นขาย พระองค์ ความม่นั คงของชาติ เล็งเห็นว่าเป็นสิ่งที่ไม่สมควรนักเพราะก่อให้เกิดปัญหาหลายๆ ด้าน ทั้งเรื่องของยาเสพติดคือฝิ่นซ่ึงเป็นยาเสพติดสำ�คัญท่ีต่อยอด เป็นสารเสพติดชนิดอ่ืนๆ ได้ด้วย ปัญหาเร่ืองของการทำ�ลาย 56

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ได้ทรงสอบถาม เจ้าหน้าที่ จึงทรงทราบว่าชาวเขานอกจากจะปลูกฝิ่นขายแล้วยังมี การเก็บท้อพันธ์ุพื้นเมืองขายด้วย เพื่อเป็นรายได้เสริมจากการ ปลูกฝิ่นเพราะลำ�พังแค่การปลูกฝิ่นขายไม่สามารถเลี้ยงดูครอบครัว ได้ตลอดทั้งปี และถึงแม้ท้อพันธุ์พ้ืนเมืองจะมีลูกขนาดเล็กเก็บได้ จำ�นวนไม่มาก แต่เมื่อเทียบรายได้กับการปลูกฝิ่นขายแล้วถือว่า ไมแ่ ตกตา่ งกนั มาก พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช เลยทรงรับสั่งให้มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ท่ีมีสถานีวิจัยพืชผล เมอื งหนาวอยแู่ ลว้ ทดี่ อยปยุ มอบหมายใหท้ ำ�การศกึ ษาวจิ ยั ทดลอง นำ�กิ่งพันธุ์ท้อลูกใหญ่มาต่อกับต้นท้อพื้นเมือง เพ่ือคัดเลือก พันธุ์ท้อท่ีเหมาะสมกับพ้ืนที่แถบดอยสูงและค้นคว้าหาวิธีการท่ีจะ สามารถปลูกท้อให้ได้ลูกใหญ่ รสชาติดี ขายได้ราคาสูง และเติบโต ได้ดีในสภาพภูมิอากาศบนเขาของประเทศไทย โดยเร่ิมแรกทรง พระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์เป็นเงิน 200,000 บาท สำ�หรับ จัดหาที่ดินใช้เป็นแปลงปลูกทดลองดำ�เนินงานวิจัยไม้ผลเขตหนาว เพิ่มเติมจากสถานีวิจัยดอยปุย ซ่ึงมีพื้นที่คับแคบ ต่อมาเรียกพ้ืนท่ี นวี้ ่า “สวนสองแสน” และถือเปน็ จดุ เรมิ่ ต้นโครงการหลวง “…เรื่องที่เราจะช่วยชาวเขาและโครงการชาวเขานัน้ มีประโยชน์โดยตรงกบั ชาวเขา ท่ีจะ ส่งเสรมิ และสนับสนุนใหช้ าวเขา มีความเป็นอย่ดู ขี ึ้น สามารถท่ีจะเพาะปลกู สงิ่ ทเี่ ปน็ ประโยชนแ์ ละเป็นรายได้ของเขาเอง ทม่ี ีโครงการนี้จุดประสงคอ์ ยา่ งหน่งึ กค็ ือ มนุษยธรรม หมายถงึ ใหผ้ ้อู ยถู่ ิน่ ทุรกันดารสามารถที่จะมีความรู้ และพยงุ ตัว มีความเจรญิ ก้าวหนา้ ได้ อีกอย่างหน่งึ ก็เปน็ เร่อื งช่วยในทางท่ีทกุ คนเห็นว่าควรจะชว่ ย เพราะเปน็ ปัญหาใหญค่ ือปัญหาเรอ่ื งยาเสพติด ถา้ สามารถชว่ ยชาวเขาปลูกพชื ทเี่ ป็น ประโยชน์บา้ ง เขาจะเลกิ ปลกู ยาเสพตดิ คือฝ่นิ  ทำ�ใหน้ โยบายการระงับปราบปรามการปลกู ฝน่ิ และการค้าฝ่ินไดผ้ ลดี อนั น้ี เป็นผลอย่างหนึ่ง  ผลอกี อย่างหนงึ่ ซึ่งสำ�คญั มากก็คือ ชาวเขาตามทีร่ เู้ ป็นผูท้ ่ีทำ�การเพาะปลูกโดยวิธที ี่ไมถ่ กู ตอ้ ง ถา้ พวกเรา ทุกคนไปช่วยชาวเขา กเ็ ทา่ กบั ช่วยบ้านเมืองให้มีความดี ความอยดู่ ีกินดีและความปลอดภัยไดอ้ ีกท่ัวประเทศ เพราะถ้าสามารถ ทำ�โครงการน้ีไดส้ ำ�เร็จ ให้เขาอยูเ่ ปน็ หลกั เปน็ แหลง่ สามารถท่ีจะมคี วามอยดู่ กี ินดีพอสมควร และสนับสนุนนโยบายท่จี ะรกั ษาป่าไม้ รักษาดินใหเ้ ป็นประโยชน์ตอ่ ไป ประโยชน์อันนี้จะยงั่ ยืนมาก…” พระราชดำ�รัสของพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช 57

58 © สถานีเกษตรหลวงอ่างขาง

มูลนิธิโครงการหลวง โครงการหลวงในระยะแรกวา่ “โครงการหลวงพระบรมราชานเุ คราะห์ ชาวเขา”   โดยโปรดเกลา้ ฯ ให้ หมอ่ มเจา้ ภศี เดช รัชนี เปน็ ผู้รับสนอง พระบรมราชโองการในตำ�แหน่งผู้อำ�นวยการโครงการ ถือว่าเป็น โครงการส่วนพระองค์โดยพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ รวมกับเงินที่มีผู้ทูลเกล้าฯ ถวาย สำ�หรับเป็นงบประมาณดำ�เนินงาน ต่างๆ มีอาสาสมัครจากมหาวิทยาลัยและหน่วยงานต่างๆ มาเป็น เจ้าหน้าที่อาสาในการปฏิบัติงานค้นคว้าวิจัยพืชเขตหนาว โดย ส่วนใหญ่เป็นนักวิชาการเป็นผู้เชี่ยวชาญในแต่ละสาขาที่เก่ียวข้อง ทำ�ให้การปฏิบัติงานก้าวหน้าอย่างรวดเร็ว โดยได้รับพระราชทาน แนวคดิ จากพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหูาภมู พิ ลอดลุ ยเดชในการ ดำ�เนนิ งานเป็นวัตถปุ ระสงคร์ ว่ มกันของโครงการคอื ชว่ ยชาวเขาเพอื่ มนษุ ยธรรม ชว่ ยชาวไทยโดยลดการทำ�ลายทรพั ยากรธรรมชาติ คอื ปา่ ไม้ และต้นน้�ำลำ�ธาร กำ�จดั การปลูกฝ่ิน รักษาดินและใช้พื้นที่ให้ถูกต้อง คือ ให้ป่าอยู่ส่วนที่เป็นป่า และทำ�ไร่ ทำ�สวน ในส่วนท่ีควรเพาะปลูก อย่าให้สองส่วนนี้รุกล�้ำ ซ่ึงกันและกัน 59

ห ลั ง จ า ก โ ค ร ง ก า ร ห ล ว ง ดำ�เ นิ น ง า น ด ้ า น ก า ร วิ จั ย แ ล ะ พั ฒ น า “ตอนท่ียังไม่ได้เข้ามาอยู่กับ มาสักระยะในปีพุทธศักราช 2535 เม่ือโครงการหลวงได้รับการ โครงการหลวง ผม ยอมรับและขยายพื้นที่ไปพอสมควร พระบาทสมเด็จพระปรมินทร ยังอยู่ฝั่งโน้นฝั่งพม่า มหาภูมิพลอดุลยเดชได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จดทะเบียน ลำ�บากมาก ปลูกฝิ่น โครงการหลวงเปลี่ยนสถานภาพเปน็ “มลู นธิ โิ ครงการหลวง” เพอ่ื ให้ ก็ขายได้เงินไม่มาก ผมก็จะปลูกข้าวไร่กินเองปีต่อปี บางทีก็กินได้ เป็นองค์กรสาธารณประโยชน์ท่ีถาวรมั่นคง สามารถดำ�เนินการ ไมถ่ ึงป ี ข้าวโพดก็ปลกู แตไ่ มไ่ ดข้ าย ปลูกให้หมใู หไ้ ก่กิน ปลกู ฝนิ่ เอาไป ปฏิบัติงานอย่างต่อเน่ืองและต่อยอดการศึกษาวิจัยและพัฒนาจาก แลกเส้ือผ้า แลกเกลือ  แต่ก่อนอาชีพเป็นแบบน้ัน รายได้คิดรวมๆ โครงการหลวงเดมิ ใหม้ รี ะบบงานทแ่ี นน่ อน สรา้ งมาตรฐานการบรหิ าร แล้วก็ 7-8 พันต่อปี  ไฟฟ้าก็ไม่มีใช้ ใช้ก่อไฟก่อฟืนหุงข้าวทำ�อาหาร จดั การทค่ี ลอ่ งตวั และมปี ระสทิ ธภิ าพมากยงิ่ ขน้ึ  เปน็ ผลดใี นระยะยาว ใช้กระบอกไม้ไผ่ตักน้�ำตามลำ�ห้วยไว้กินไว้ใช้ บ้านก็ทำ�จากไม้ไผ่ โดยพระราชทานเงนิ ทนุ เพอ่ื เปน็ ทรพั ยส์ นิ ของมลู นธิ ฯิ เรม่ิ แรกจำ�นวน หลังคามุงด้วยหญ้าคา หมอก็ไม่มีหรอก เวลาเจ็บไข้ก็มีหมอตำ�แย 500,000 บาท และโปรดเกล้าฯ ใหห้ ม่อมเจ้าภีศเดช รัชนี ทรงเปน็ ประจำ�หมู่บ้านรักษาตามมีตามเกิด ใช้สมุนไพรรักษา บางคร้ังก็หาย ประธานมูลนธิ ิ มี ดร. จริ ายุอศิ รางกรู ณ อยธุ ยา เป็นเลขาธิการ บางคร้ังก็ไม่หายแล้วแต่คน มาอยู่ที่นี่กับโครงการหลวงดีทุกอย่าง และพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชพระองค์ทรง เราไม่ต้องลักปลูกฝิ่นแล้ว ไม่ต้องกลัวถูกจับ เจ้าหน้าที่เขามาสอนให้ ดำ�รงตำ�แหนง่ นายกกิตติมศกั ด์ิของมลู นิธิ ปลกู ผกั สง่ โครงการหลวง เราไมเ่ คยทำ�เขากม็ าสอน ทเี่ คยทำ�กป็ ระมาณ 14 ชนิด ท้ัง ชา สตรอเบอร่ี กุหลาบ ไม้ดอกในกระถาง มีรายได้ นายจะหริ่ง ธรรมนอน ผู้ใหญ่บ้านนอแล ชาวเขาเผ่าปะหล่อง พอเพียง แต่บางคนขยันก็ได้เป็นแสนสองแสน เปิ้นมาช่วยสอน เดิมอาศัยอยู่ชายแดนเขตพม่า ชีวิตความเป็นอยู่ค่อนข้าง ทกุ อยา่ ง ชว่ งนใ้ี สป่ ยุ๋ ชว่ งนตี้ ดั หญา้ ชว่ งนเ้ี ตรยี มดนิ ชว่ งนเ้ี กบ็ เกย่ี ว ขัดสน ได้ยินข่าวว่าที่ประเทศไทยมีโครงการของพระบาทสมเด็จ เราก็ทำ�ตามอย่างท่ีเปิ้นบอก ถ้าเราทำ�ตามที่เจ้าหน้าที่เปิ้นมาสอน พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชจัดสรรที่ทำ�กินและส่งเสริม มันก็ดี ได้ผลดี เปิ้นมาสอนว่าต่อปีให้ทำ�อะไรบ้างจากเดือนมกราถึง อาชีพให้ชาวเขาได้อยู่ดีกินดี จึงชักชวนกับคนในหมู่บ้านเดิน เดือนธันวาควรจะทำ�อะไร จะปลูกอะไรเดือนไหนแต่ถ้าใครแอบใส่ ทางข้ามฝั่งมายังประเทศไทยเพื่อขอเข้าร่วมโครงการหลวง ปยุ๋ เคมีนะ เป้นิ รู้ เพราะเขาจะตรวจตลอดจากผักท่ีเราเอาไปสง่ ” โ ด ย ใ ช ้ เ ว ล า นั บ สิ บ วั น ก ว ่ า จ ะ เ ดิ น ท า ง ม า ถึ ง แ ล ะ ไ ด ้ เ ข ้ า เ ฝ ้ า ฯ รับเสด็จพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และ นายจะหร่ิง ธรรมนอน สมคั รเขา้ ร่วมโครงการหลวงต้งั แต่บดั น้นั และหลงั จากนน้ั ชวี ิตของ ชาวเขาเผา่ ปะหลอ่ ง นายจะหร่ิงและเพอื่ นๆ กค็ ่อยๆ เปลย่ี นไป 60

61

สถานีวิจัยและศูนย์พัฒนา จากระดบั นำ้� ทะเล รอบๆ บรเิ วณเปน็ หบุ เขาทกุ ดา้ น มอี ากาศหนาวเยน็ โครงการหลวง แตกต่างจากพ้ืนท่ีราบทั่วไป เดิมเป็นทุ่งหญ้าคา ช่วงฤดูหนาวมีฝิ่น ปลูกอยู่ทั่วไป โครงการหลวงจึงเลือกพื้นที่บริเวณดอยอ่างขาง ในการดำ�เนนิ งานทำ�การคน้ ควา้ หาชนดิ พนั ธพ์ุ ชื เมอื งหนาวทเ่ี หมาะสม จดั ตง้ั เปน็ สถานเี กษตรหลวง เพอื่ ใชเ้ ปน็ พนื้ ทต่ี วั อยา่ งในการทำ�แปลง กับพื้นที่ดอยสูงอากาศหนาวเย็นของประเทศและการศึกษาวิจัย ทดลองวิจัยการปลูกพืชเมืองหนาวชนิดต่างๆ ท้ังพืชผัก ไม้ดอก เพ่ือพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่ของชาวเขา มูลนิธิโครงการหลวง ไม้ผล เพ่ือเป็นตัวอย่างแก่เกษตรกรชาวเขาในการนำ�พืชเหล่านี้ ได้จัดตั้งสถานีวิจัยและศูนย์พัฒนาโครงการหลวงข้ึนยังบริเวณ มาเพาะปลูกเป็นอาชีพสร้างรายไดท้ ดแทนการปลูกฝนิ่ เทือกเขาดอยสูงทางภาคเหนือของประเทศไทย โดยเริ่มท่ีสถานี เกษตรหลวงอ่างขาง อำ�เภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งเป็นพื้นท่ี อยู่เกือบเหนือสุดของประเทศ ความสูงประมาณ 1,400 เมตร 62

งานสำ�คัญลำ�ดับแรกของโครงการหลวงคือการทำ�งานวิจัยเกษตร ปจั จบุ นั มลู นธิ โิ ครงการหลวงประกอบดว้ ย สถานวี จิ ยั ทง้ั หมด 4 แหง่ บนทสี่ งู เพราะพน้ื ทเี่ ปา้ หมายสว่ นใหญข่ องโครงการหลวงเปน็ พน้ื ทส่ี งู ไดแ้ ก่ บนเขาบนยอดดอย ในแต่ละพื้นท่ีมีระดับความสูงและสภาพแวดล้อม ท่ีแตกต่างกันออกไป พืชผลแต่ละชนิดเจริญเติบโตได้ดีแตกต่างกัน • สถานีเกษตรหลวงอา่ งขาง อำ�เภอฝาง จงั หวดั เชียงใหม่ จึงต้องทำ�การศึกษาวิจัยพืชผลเมืองหนาวและก่ึงเมืองหนาวที่ • สถานีวิจัยโครงการหลวงอนิ ทนนท์ อำ�เภอจอมทอง แตกต่างหลากหลายสายพันธุ์ เพ่ือสรรหาชนิดพันธุ์พืชและวิธี จังหวดั เชยี งใหม่ ทำ�การเกษตรท่ีสะดวก ปลอดภัย และผลผลิตดีท่ีสุดเหมาะสมกับ • สถานเี กษตรหลวงปางดะ อำ�เภอสะเมงิ จังหวดั เชียงใหม่ แตล่ ะพน้ื ท่ี สถานเี กษตรวจิ ยั และศนู ยพ์ ฒั นาโครงการหลวงจงึ ถอื เปน็ • สถานีวจิ ัยโครงการหลวงแมห่ ลอด อำ�เภอแมแ่ ตง ฐานทม่ี นั่ สำ�คญั ในการรองรบั การผลิตทดลอง การขยายพนั ธุ์ เปน็ จงั หวัดเชียงใหม่ แปลงสาธิต เป็นศูนย์ข้อมูลและบริการทางวิชาการ รวมถึงเป็น สถานที่ฝึกอบรมเกษตรกร นักศึกษา นักวิชาการเพ่ือส่งเสริมและ นอกจากนมี้ ลู นธิ โิ ครงการหลวงไดจ้ ดั ตงั้ ศนู ยพ์ ฒั นาโครงการหลวง พฒั นาผลผลติ การเกษตรและสรา้ งสรรคผ์ ลงานวชิ าการดา้ นเกษตร เพิ่มเติม เพื่อเป็นฐานดำ�เนินงานสนับสนุนงานวิจัยและพัฒนา เพอ่ื เผยแพร่ส่สู าธารณะต่อไป โครงการหลวงอีกทงั้ หมด 38 แหง่  ครอบคลมุ พืน้ ทบ่ี ริเวณดอยสูง 5 จังหวดั ภาคเหนือ ไดแ้ ก่ เชียงใหม่ เชยี งราย แมฮ่ ่องสอน พะเยา ลำ�พูน และแหง่ ลา่ สุดศนู ย์พฒั นาโครงการหลวงเลอตอ ศูนยพ์ ฒั นา โครงการหลวงแหง่ ท ่ี 39 ตงั้ อยทู่ อี่ ำ�เภอแม่ระมาด จังหวัดตาก 63

64

65

66

67

68

โครงการหลวงสัญลักษณ์ของ การตรวจสอบคุณภาพและสารปนเปื้อน การเก็บเก่ียวตัดแต่ง การขนส่ง การบรรจหุ ีบห่อ การกระจายสินค้า และการจดั จำ�หนา่ ย ผลคุณภาพแบบครบวงจร สู่มือผู้บริโภค  ในทุกๆ ข้ันตอนจะมีการตรวจสอบคุณภาพอย่าง ผลิตหลักของโครงการหลวง ที่เป็นที่รู้จัก ละเอียดและมีประสิทธิภาพ ในบรรจุภัณฑ์ที่มีตราโครงการหลวง และได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย ได้แก่ จะระบุที่มาที่ไปของสินค้าทุกชิ้นอย่างละเอียด สามารถตรวจทวน ถั่วแดงหลวง สตรอเบอรี่ และกาแฟอราบิก้า ยอ้ นหลงั ไดว้ า่ ผลผลติ แตล่ ะชนดิ เรมิ่ ผลติ เมอ่ื ไหร ่ จากไรส่ วนของใคร รวมถงึ ผลผลติ ทง้ั หมดไมว่ า่ จะเปน็ พชื ผกั เมอื งหนาว ไมผ้ ลเมอื งหนาว เก็บเกี่ยววันไหน คัดแยกบรรจุโดยศูนย์ใด จัดส่งโดยใคร ส่งไปยัง ไมต้ ดั ดอกและไมป้ ระดับเมืองหนาว ปศสุ ตั ว์และการประมง จะมกี าร กลุ่มลูกค้าแถบไหน เป็นการควบคุมคุณภาพที่มีประสิทธิภาพระดับ ตรวจสอบควบคุมคุณภาพทุกขั้นตอน มีการวางแผนการจัดการ สากล สร้างมาตรฐานการผลิตอาหารปลอดภัย สร้างความม่ันใจ อย่างเป็นระบบ สามารถตรวจทานคุณภาพได้ต้ังแต่ต้นจนจบ ให้กับผู้บริโภค ผลผลิตจากโครงการหลวงจึงเป็นท่ีนิยมได้รับการ เร่ิมตง้ั แต่ การสำ�รวจตลาด การวางแผนการผลติ การสำ�รวจพ้นื ที่ ยอมรับว่าปลอดภัย มีคุณภาพ สินค้าและผลิตภัณฑ์ท่ีมีตรา เพาะปลูก จัดสรรการผลติ การเลือกเมลด็ พนั ธุ์ การกำ�หนดวันปลกู สัญลกั ษณ์โครงหลวงจึงสามารถเช่อื ได้วา่ “ดี อรอ่ ย” การดแู ลบำ�รงุ รกั ษา การวางแผนการเกบ็ เกย่ี ว กำ�หนดวนั เก็บเกีย่ ว “เราเข้าไปดูต้ังแต่ก่อนเก็บเก่ียวเลย เพราะถ้าเก็บแล้วมาส่งท่ีเรา ถ้าทำ�ไม่ถูกจะเสียหาย ถูกตีกลับหมด ระยะเวลาการเก็บเก่ียวต้อง ถูกต้อง เร่อื งฤดูกาล วิธกี ารเก็บ เก็บอย่างไรใหไ้ ดผ้ ลผลติ มากท่สี ดุ ไม่เสียหาย ไม่เสียเวลา ควบคุมน้�ำหนักต่อลัง ตรวจสอบสารเคมี ปนเปื้อนทั้งท่ีแปลงและตอนมาส่งท่ีโรงคัดแยก คัดแยกขนาด ชนิด ผลผลิตต้องไม่เสียหายและไม่เลอะ เพราะท่ีนี่เราไม่ล้างผักเพราะจะ ทำ�ใหช้ นื้ ผกั ต้องสะอาดมาจากสวนมากสุด เราแคใ่ ชแ้ คผ่ ้าชบุ น�ำ้ เช็ด ถ้าเกินกว่าน้ันเราส่งกลับ เราไม่รับเลย ท่ีน่ีเราดูแลควบคุมทุกๆ ข้ันตอนมีตดิ  tag ระบไุ วห้ มด ผักจากสวนของใคร ลงแปลงวนั ไหน เก็บเกี่ยววันท่ีเท่าไหร่ ใช้อะไรฉีดพ่นระหว่างดูแลบ้าง ใช้ไปกี่ครั้ง อะไรบา้ ง เก็บมาปริมาณเท่าไหร่ test back ได้หมดเลยทกุ ขัน้ ตอน” นายอาณตั ิ เจรญิ พงษ์ นกั วชิ าการ งานคดั บรรจุ สถานเี กษตรหลวง อา่ งขาง เลา่ ถงึ ขน้ั ตอนการทำ�งานในการคดั บรรจขุ องโครงการหลวง 69

70

ผลผลิตคู่ขนานจากโครงการหลวง นอกจากดำ�เนนิ งานดา้ นการศกึ ษาวจิ ยั สง่ เสรมิ และสนบั สนนุ ผลติ ผล ด้านการเกษตรอันประกอบไปด้วยการเพาะปลูกพืชผักเมืองหนาว ผลไม้เมืองหนาว ไม้ดอกไม้ประดับ การปศุสัตว์ และการประมง ส่งเสริมสร้างอาชีพสร้างรายได้ให้กับชาวบ้าน สนับสนุนให้มีการ พัฒนาคุณภาพผลผลิตเพื่อเพ่ิมมูลค่าเพ่ิมรายได้ การพัฒนา เทคโนโลยีการผลิตเพื่อความม่ันคงทางเศรษฐกิจและสังคมของ ชมุ ชนบนพ้นื ทส่ี งู แลว้ สง่ิ ทมี่ ลู นธิ โิ ครงการหลวงทำ�ควบคกู่ นั ไปตลอดระยะเวลาทดี่ ำ�เนนิ งาน โครงการหลวงคือ การมุ่งมั่นพัฒนาด้านสังคมและสิ่งแวดล้อม โดยการส่งเสริมศิลปะหัตถกรรมพื้นถิ่นเพื่อเป็นการรักษาอนุรักษ์ วฒั นธรรมประเพณดี ง้ั เดมิ ของชาวเขา สง่ เสรมิ กจิ กรรมเพอื่ พฒั นา ชุมชนให้เป็นแหล่งท่องเท่ียวเชิงธรรมชาติหรือแหล่งท่องเท่ียว เชิงวัฒนธรรม ส่งเสริมด้านการแพทย์และสาธารณสุขระดับชุมชน สง่ เสรมิ ดา้ นการศกึ ษาโดยการจดั สรา้ งโรงเรยี นและหอ้ งสมดุ เคลอ่ื นท่ี ส่งเสริมกิจกรรมเพื่อการพัฒนาเด็กและเยาวชนในชุมชน ส่งเสริม องค์ความรู้ด้านวิชาการเพ่ือสร้างเป็นแหล่งเรียนรู้ พัฒนาคน พัฒนาชุมชนให้เข้มแข็งสามารถพ่ึงพาตนเองได้ ยกระดับคุณภาพ ชวี ติ ของชาวเขาและยกระดบั องคก์ รใหเ้ ปน็ ตน้ แบบการบรหิ ารจดั การ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดล้อมอย่างยั่งยนื  ดั่งปณิธานที่ว่า “ช่วยชาวเขา ช่วยชาวเรา ชว่ ยชาวโลก” 71

จากรากหญ้า คืนผืนแผ่นดิน การแก้ปัญหาดินตามแนวพระราชดำ�ริ เรื่อง จารยา บุญมาก 72

73

74

75

76

นบั ต้ังแต่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพล เช่น ในพน้ื ทีเ่ ขาหนิ ซอ้ น จ.ฉะเชิงเทรา ที่มีปญั หาเป็นดนิ ทราย กรมฯ อดลุ ยเดช (5 ธนั วาคม พ.ศ. 2470 ถงึ 13 ตลุ าคม กเ็ ขา้ ไปปรบั ปรงุ พฒั นาใหด้ นิ สามารถใชใ้ นการเกษตรได ้ สว่ นในพน้ื ที่ พ.ศ. 2559) เปน็ พระมหากษตั รยิ ข์ องไทย รชั กาลที่ 9 จ.ราชบุรี และ จ.เพชรบุรี เป็นพืน้ ท่ีที่มปี ญั หาดนิ ดาล และดินลกู รัง เสด็จสวรรคตในปี 2559 ปวงชนชาวไทยอยู่ภายใต้ความทุกข์โศก พ้ืนที่ภาคใต้ใน จ.นราธิวาส เป็นปัญหาดินเปร้ียว ก็เข้าไปปรับปรุง นานนบั เดอื นนบั ปี เพราะสญู สนิ้ กษตั รยิ ผ์ เู้ ปน็ ดงั ปราชญแ์ หง่ ประเทศ แกไ้ ขตรงจดุ นัน้ ซึ่งแตล่ ะพ้ืนทีจ่ ะมีปญั หาท่ีแตกตา่ งกนั ออกไป แม้ความโศกสรรจะแผ่ไปท่ัวทุกแห่งในประเทศจนแทบมองไม่เห็น ปญั หาดนิ ทก่ี รมฯ คน้ พบ คอื ดนิ เคม็ ดนิ เปรยี้ ว และดนิ ตน้ื โดยหนา้ ที่ วันท่ีสดใส แต่องค์ความรู้หลายอย่างที่ทรงท้ิงไว้ เป็นด่ังแสงทอง ของกรมฯ คือ การจะเข้าไปจัดการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น ท่ีผ่านมา สอ่ งทางท่ีทำ�ให้ปวงชนชาวไทยตระหนักเสมอว่า “ทรงสถิตในใจไทย มีโครงการที่ในหลวงรัชกาลท่ี 9 ให้จัดตั้งศูนย์พัฒนาท่ีดินข้ึน ท้ังชาต”ิ ทว่ั ประเทศ 6 แหง่ โดยกรมพฒั นาทดี่ นิ ไดร้ บั มอบหมายใหเ้ ขา้ ไปจดั การ ใน 2 พ้ืนที่ด้วยกันคือศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง จ.นราธิวาส อย่างในเร่ืองดินนั้น หลายคร้ังท่ีประเทศไทยประสบกับปัญหา และศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อน อันเนื่องมาจากพระราชดำ�ริ ทรัพยากรดินที่หลากหลาย ไม่ว่าจะเป็นดินขาดความสมบูรณ์ จ.ฉะเชงิ เทรา ซงึ่ การพฒั นาทผ่ี า่ นมา เมอ่ื เหน็ ผลสมั ฤทธกิ์ ารทดลอง ดินแหง้ ดินเคม็ ดนิ เปรีย้ ว ที่ส่งผลตอ่ ภาคการเกษตร ซ่ึงมีมากมาย ออกมาอย่างชัดเจนแล้ว ก็จะขยายผลออกไปยังพ้ืนท่ีหมู่บ้าน ในประเทศไทย ทว่าพระองคไ์ มเ่ คยละเลย รอบๆ ศูนย์ เพอ่ื เป็นการตอ่ ยอดการศึกษาของศนู ย์ และหนว่ ยงานทร่ี ว่ มสบื สานพระราชปณธิ านดา้ นการพฒั นาดนิ กค็ อื “สำ�หรบั เรือ่ งปญั หาดินนนั้ ในสว่ นของในหลวงรัชกาลท่ี 9 พระองค์ กรมพัฒนาท่ีดิน ท่ีทำ�หน้าที่หลายอย่างเพื่อปรับปรุงดินให้เหมาะ ท่านทรงเหน็ ถึงปัญหาความรนุ แรง ทีอ่ ันตรายจากความเสอ่ื มโทรม แกก่ ารใชป้ ระโยชน์ทห่ี ลากหลาย ของดิน จึงทรงพระราชทานพระราชดำ�ริ ในการป้องกันแก้ไขและ ฟื้นฟูทรัพยากรดินไว้นานัปการ ซึ่งทุกโครงการล้วนนำ�ประโยชน์สุข “สมโสตถ์ิ ดำ�เนนิ งาม” ผอู้ ำ�นวยการกองวจิ ยั และพฒั นาจดั การทดี่ นิ มาสู่เกษตรกร และความอุดมสมบูรณ์ของดินท่ัวประเทศ ท้ังการ กรมพัฒนาที่ดิน สะท้อนบทบาทของกรมที่มีต่อการจัดการดิน พัฒนาท่ีดินบนพื้นท่ีสูงให้กับกลุ่มชาติพันธุ์ท่ีอยู่ในพ้ืนที่สูง การ ในประเทศไทยว่า ภารกิจหลักคือการออกสำ�รวจ และวิเคราะห์ จัดการดนิ เปร้ยี วดว้ ยการแกลง้ ดนิ รวมถึงการถนอมดินให้สามารถ ปัญหาดินในแต่ละพ้ืนที่ และเข้าไปแก้ไขในโครงการท่ีได้รับมอบหมาย ใช้ประโยชน์ได้อย่างยั่งยืน” ผู้อำ�นวยการกองวิจัย และพัฒนา จัดการท่ีดิน เล่าถงึ พระมหากรณุ าธิคณุ 77

ในการพัฒนาที่ดินตามแนวทางพระราชดำ�ริ หลังการจัดสรรท่ีดิน “อโนชา เทพสุภรณ์กุล” ผู้อำ�นวยการกลุ่มวิจัยและพัฒนาการ ทำ�กินแล้ว ได้ขยายขอบเขตไปสู่เรื่องการพัฒนา และอนุรักษ์ดิน ใช้ประโยชน์หญ้าแฝกในการจัดการดิน กรมพัฒนาท่ีดิน ระบุว่า เพ่ือเกษตรกรรม เพื่อปรับปรุงประสิทธิภาพการผลิตทางเกษตร แม้ว่าจุดเริ่มต้นของการใช้หญ้าแฝกในระบบดินของพระบาท ใหส้ งู ขนึ้ เชน่ การวจิ ยั และวางแผนการใชท้ ด่ี นิ เพอ่ื ใหใ้ ชป้ ระโยชนท์ ดี่ นิ สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช คือ การนำ�มาป้องกัน ได้อย่างมีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับลักษณะสภาพดิน การศึกษา การชะล้าง พังทลาย  แต่ปัจจุบันการส่งเสริมหญ้าแฝกเป็นไปในทาง เพื่ออนุรักษ์บำ�รุงรักษาและฟื้นฟูดิน ท้ังน้ีวิธีการส่วนใหญ่คือการให้ การอนุรักษ์พันธุ์ด้วย และถึงแม้ไม่มีพระองค์แล้ว กรมฯ ก็ต้อง ธรรมชาตสิ รา้ งสมดลุ ของระบบนเิ วศและสภาพแวดลอ้ มใหเ้ กดิ ขนึ้ เอง เดนิ หนา้ พฒั นา วจิ ยั ตอ่ ไป เพอ่ื ใหเ้ กดิ ประโยชนต์ อ่ ประเทศไทยมากทส่ี ดุ ในโครงการพระราชดำ�ริ ในหลวงรัชกาลท่ี 9 ให้ความสำ�คัญมากทั้ง เรื่องการอนุรักษ์และฟื้นฟูดินที่มีสภาพทางธรรมชาติแตกต่างกัน ในแตล่ ะภมู ภิ าค เชน่ การศกึ ษาวจิ ยั เพอ่ื แกไ้ ขปญั หาดนิ เคม็ ดนิ เปรย้ี ว ดินทราย ในภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ปัญหาดินพรุ ในภาคใต้ และทดี่ นิ ชายฝงั่ ทะเล  รวมถึงงานในการแกไ้ ขปรับปรงุ และ ฟ้นื ฟดู ินทเี่ สอื่ มโทรมพงั ทลายจากการชะล้างหนา้ ดิน เมอื่ ประเทศไทยเขา้ สฤู่ ดรู อ้ นแผน่ ดนิ หลายแหง่ ประสบปญั หาแหง้ แลง้ เม่ือเข้าสู่หน้าฝน หน้าน้�ำ หลายท่ีก็ประสบปัญหาดินสไลด์ ดินถล่ม และปัญหาดังกล่าวมักถูกแก้ไขให้ผ่านไปด้วยดี เม่ือพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงตระหนักถึงสภาพปัญหา การชะล้างพังทลายของดินและการสูญเสียหน้าดินที่อุดมสมบูรณ์ จงึ ทรงศกึ ษาถงึ ศกั ยภาพของ “หญา้ แฝก” ซง่ึ เปน็ พชื พนื้ บา้ นของไทย ท่ีมีคุณสมบัติพิเศษในการช่วยป้องกันการชะล้างพังทลายของ หน้าดินและอนุรักษ์ความชุ่มชื้นใต้ดิน ซ่ึงมีวิธีการปลูกแบบง่ายๆ ทง้ั ประหยดั คา่ ใชจ้ า่ ยกวา่ วธิ อี นื่ ๆ อกี ดว้ ย จงึ ไดพ้ ระราชทานพระราชดำ�ริ ใหด้ ำ�เนนิ การศกึ ษาทดลองเกย่ี วกบั หญา้ แฝก ลกั ษณะของหญา้ แฝก หญา้ แฝกมชี อ่ื สามญั เปน็ ภาษาองั กฤษวา่ Vetiver Grass มดี ว้ ยกนั 2 สายพนั ธ์ุ คอื หญา้ แฝกดอน (Vetiveria nemoralis A. Camus) และหญ้าแฝกหอม (Vetiveria zizanioides Nash) เป็นพืชที่ มอี ายไุ ดห้ ลายปี 78

“ในตวั หญา้ แฝกเอง หากเราใหค้ วามสนใจ เวลาทเี่ ราไปปลกู ในดนิ เชน่ แบบอนื่ ดว้ ย ตอนนท้ี างศนู ยเ์ รง่ สง่ เสรมิ เกษตรกรในการใชพ้ นั ธแ์ุ ฝก ดนิ ทราย ระบบรากทมี่ นั มเี ยอะ คอื ชว่ ยเอานำ้� มาเกบ็ ไว้ ทำ�ใหด้ นิ มกี าร ท่ีถูกต้อง เหมาะกับพ้ืนท่ีด้วย เพราะแฝกมีท้ังแฝกลุ่มและแฝกดอน ยดึ ตวั เราเคยทำ�งานวจิ ยั แลว้ พบวา่ คำ�ตอบเชน่ นน้ั ดนิ ทเี่ สอื่ มโทรมนน้ั เกษตรกรอาจจะไม่เข้าใจ และมองไม่ชัดเจน แฝกดอนจะทนทาน รากหญ้าแฝกช่วยได้ อีกอย่างกรณีใบหญ้าแฝก คือ การเอาแฝก หนา้ แล้ง แต่ระบบรากสน้ั กว่า ดงั นนั้ ในแงข่ องนักวจิ ยั เราพยายาม ไปกันชื้นได้ เพราะเขาย่อยสลายช้า ถ้าเราเอาฟางไปคลุมพืชระยะส้ัน จะใหเ้ กษตรกรเอาไปใชถ้ กู ตอ้ ง นกั วจิ ยั ตอ้ งคอยกลน่ั กรอง ควรจดั ฟางย่อยเร็ว เราต้องเปล่ียนฟางบ่อยๆ แต่ถ้าใช้แฝกไม่ต้องเปลี่ยน แยกพนั ธุ์ ไมเ่ ชน่ นน้ั จะปนเป และกลายพนั ธุ์ไปทวั่ ซง่ึ ขณะนส้ี ิง่ ทีเ่ รา นค่ี อื ประโยชนท์ เ่ี กษตรกรประยกุ ตใ์ ชไ้ ด้ นอกเหนอื จากการใชห้ ญา้ แฝก ทำ�ต่อเนื่องคือการแยกพันธุ์หญ้าแฝกโดยการสกัด DNA ออกมา เพอ่ื แกป้ ญั หา ดนิ เปรยี้ ว ดนิ เคม็  เรากเ็ อาไปชว่ ย เรอื่ งการปรบั ปรงุ ดนิ วิเคราะห์ วจิ ยั ความตรงของพันธุ์และแลว้ แจกให้เกษตรกรไปใช”้ 79

ในปัจจุบันเรื่องราวหญ้าแฝกค่อนข้างเงียบ เนื่องจากเกษตรกร เร่งรัดการผลิตพืชที่สร้างรายได้ทันใจ รวดเร็ว และมีความเร่งรีบ ในการเตรียมดิน ตามสถานการณ์ของเทคโนโลยีที่เปล่ียนแปลงไป ศาสตร์พระราชาในเรื่องหญ้าแฝกจึงเหมือนกับศาสตร์ท่ีถูกลืม ในวงการการเกษตร สว่ นหนง่ึ อาจเพราะการปลกู หญา้ แฝกบางพนั ธ์ุ เพื่อปรับปรุงดินใช้เวลา 2-3 ปี และหลายคนหันไปใช้วิธีอื่นเพ่ือ ปอ้ งกนั ดนิ  แตก่ รมพฒั นาทดี่ นิ ในฐานะหนว่ ยงานราชการ ไมอ่ าจนงิ่ เฉย เพื่อมองสถานการณ์หญ้าแฝกค่อยๆ หายไปจากสังคมไทยได้ จึง ต้องพัฒนาต่อเน่ืองตามรอยศาสตร์พระราชาที่ทรงวางองค์ความรู้ ไว้ให้อย่างรอบคอบ และคนท่ีจะช่วยขับเคล่ือนได้ก็คือกลุ่มวิชาการ กลุ่มวจิ ยั เยาวชนรนุ่ ใหม่ทอ่ี ยู่ในสถานศกึ ษา 80

“ตอนนี้เราต้องมาคิดว่าทำ�ยังไงให้คนมองเห็นประโยชน์หญ้าแฝก มากขน้ึ และปลกู กนั เยอะขน้ึ เพราะเกษตรกรปลกู กนั นอ้ ยมาก ตอนน้ี กจิ กรรมทเ่ี ราทำ� กอ็ ยา่ งเชน่ พยายามสง่ เสรมิ ความรใู้ หเ้ ดก็ ๆ ในโรงเรยี น ให้คนรุ่นใหม่ หลายๆ อย่าง ให้เขารู้ว่าหญ้าแฝกมีประโยชน์และควร ปลูกไวใ้ นแปลงเกษตร” หญา้ แฝก เปน็ พชื ใบเลยี้ งเดยี่ วตระกลู หญา้ ชนดิ หนง่ึ เช่นเดียวกับข้าวโพด ข้าวฟ่าง อ้อย ซ่ึงพบ กระจายอยู่ทั่วไปหลายพ้ืนท่ีตามธรรมชาติ จากการสำ�รวจพบว่า มีกระจายอยู่ทั่วโลกประมาณ 12 ชนิด และ สำ�รวจพบในประเทศไทย 2 ชนิด ได้แก่ กลุ่มพันธุ์หญ้าแฝกลุ่ม ได้แก่ พันธุ์สุราษฎร์ธานี กำ�แพงเพชร 2 ศรีลังกา สงขลา 3 กลมุ่ พนั ธห์ุ ญา้ แฝกดอน ไดแ้ ก่ พนั ธร์ุ าชบรุ ี ประจวบครี ขี นั ธ์ รอ้ ยเอด็ กำ�แพงเพชร 1 นครสวรรค์ และเลย เปน็ ตน้ ลักษณะท่ัวไปของหญา้ แฝกเป็นหญ้าท่ีข้ึนเป็นกอ หน่อเบียดกันแน่น ใบของหญ้าแฝกมี ลักษณะแคบยาว ขอบขนานปลายสอบแหลม ด้านท้องใบจะมีสีจาง กว่าดา้ นหลงั ใบ มีรากเปน็ ระบบรากฝอยทสี่ านกนั แนน่ ยาว หย่ังลึก ในดนิ มขี อ้ ดอกตง้ั ประกอบดว้ ยดอกขนาดเลก็ ดอกจำ�นวนครง่ึ หนงึ่ เปน็ หมนั 81

ความสำ�คัญของหญ้าแฝก ชว่ ยปอ้ งกนั การชะลา้ งความทลายของหนา้ ดนิ ในพนื้ ทล่ี าดชนั การปลูกหญ้าแฝกช่วยปรับปรุงบำ�รุงดินและรักษาความช้ืน เพราะการทำ�เกษตรบนพ้ืนที่ลาดชันจะก่อให้เกิดการชะล้างพังทลาย ในดนิ  เนอื่ งจากเปน็ พชื ทมี่ รี ะบบรากลกึ เจรญิ อยา่ งลกึ ลงดนิ ในแนวดง่ิ ของดินและมีผลกระทบต่อทรัพยากรท่ีดินและสภาพแวดล้อม ทำ�ให้ และมรี ากจำ�นวนมากจงึ ทนแรงไดด้  ี สามารถกกั เกบ็ นำ�้ และความชน้ื ได้ ความอดุ มสมบรู ณข์ องดนิ และผลผลติ พชื ลดลง การปลกู หญา้ แฝก ขวางความลาดเทของพื้นจะช่วยชะลอการไหลบ่าของน�้ำฝนและ การปลูกหญ้าแฝกช่วยฟื้นฟูพ้ืนท่ีดินเสื่อมโทรมหรือพ้ืนที่ ดักตะกอนดินไม่ให้ไหลลงสู่พ้ืนท่ีด้านล่างช่วยให้น้�ำซึมลงดินมากขึ้น ดินมีปัญหา เน่ืองจากหญ้าแฝกมีรากฝอยจำ�นวนมากและหนาแน่น ซ่ึงจะเป็นประโยชน์ต่อการเจริญเติบโตและการให้ผลผลิตของพืช มมี วลชวี ภาพสงู สามารถเจรญิ แทรกลงไปในดนิ ทำ�ใหด้ นิ เกดิ ชอ่ งวา่ ง ทป่ี ลกู หลายพน้ื ทสี่ รา้ งถนนใหมๆ่ มกั ปลกู หญา้ แฝกดา้ นขา้ งไหลถ่ นน ช่วยกักเก็บน้�ำไว้ในดิน และรากบางส่วนช่วยย่อยสลาย ช่วยเพิ่ม เป็นวิธีป้องกันความเสียหายของไหล่ถนนและป้องกันการกัดเซาะ อนิ ทรยี วัตถแุ ก่ดินทำ�ให้ดนิ มีความอดุ มสมบรู ณ์ ของนำ�้ ฝนไดด้ ี หญ้าแฝกสามารถปลูกบนทางลำ�เลียงในไร่นาเป็นเส้นทางที่ เกษตรลำ�เลียงผลผลิตของการเกษตรออกจากไร่นา ส่วนมากเป็น แนวคันดินหรือดินลูกรังที่นำ�มาถม การปลูกหญ้าแฝกสองข้างทาง จะชว่ ยปอ้ งกนั การกดั เซาะไดด้ ี การปลูกหญ้าแฝกช่วยป้องกันตะกอนดิน ในแหล่งน�้ำเพราะ ปลูกหญ้าแฝกบริเวณรอบอ่างเก็บน�้ำ สระริมน�้ำ ริมขอบน้�ำลำ�ธาร ลำ�คลอง คลองส่งน�้ำ หญ้าแฝกจะช่วยป้องกันไม่ให้ตะกอนดิน ไหลลงส่แู หล่งน�้ำ ชว่ ยลดค่าใชจ้ า่ ยในการขดุ ลอกพน้ื ที่ 82

“เราก็เปน็ แคส่ ว่ นเล็กๆ  ส่วนหน่งึ ท่จี ะอนุรักษ์ พันธ์ุหญ้าแฝกเอาไว้ เพอื่ ทจี่ ะช่วยเกษตรกรไดใ้ นระยะยาว อยา่ งทีท่ ำ�ทุกวนั นี้ การตรวจ DNA บางคนอาจจะมองวา่ มนั ไมจ่ ำ�เปน็ ทจ่ี ะต้องมาตรวจมาสนใจ แตใ่ นการที่ เรารกั ษาพนั ธุ์พ้ืนเมือง มนั ย่อมดกี ว่า พันธพุ์ ้ืนเมอื งในแต่ละพน้ื ทกี่ ม็ ีลักษณะ ทีแ่ ตกตา่ งกนั ไป ถ้าเรารจู้ กั นำ�สายพันธ์ุ ที่เหมาะสมไปปลูกในพืน้ ทีท่ เ่ี หมาะสมก็ จะชว่ ยสง่ เสริมพนื้ ทีน่ ้ันๆ ได้ ปัจจุบนั คนทที่ ำ�หน้าทีต่ รวจ DNA ในไทย มีไม่มาก ไมท่ ราบวา่ ส่วนอน่ื ทำ�มัย้ แต่ที่เห็นคอื กรมวทิ ยาศาสตร์  กรมพฒั นาท่ีดิน แต่คดิ วา่ ยังมีอีก หลายสิบคนทยี่ งั ทำ�อยู่ บางคน อาจจะคดิ วา่ ปลกู ๆ ไปเถอะ แตถ่ า้ ได้ ลองมาสัมผัส เราจะรกั และดแู ลเขา” 83

“อโนชา” ยงั บอกดว้ ยวา่ ปจั จบุ นั กลมุ่ วจิ ยั และพฒั นาการใชป้ ระโยชน์ หญา้ แฝกในการจดั การดนิ กรมพฒั นาทด่ี นิ ไดศ้ กึ ษาวจิ ยั และมงุ่ ขยาย พนั ธห์ุ ญา้ แฝกดว้ ยเมลด็ เพอ่ื การอนรุ กั ษด์ นิ และนำ�้ ม ี 10 พนั ธ์ุ ไดแ้ ก่ หญา้ แฝกลมุ่  4 พนั ธ์ุ คอื พนั ธส์ุ รุ าษฎรธ์ านี ศรลี งั กา กำ�แพงเพชร 2 และสงขลา 3 และหญ้าแฝกดอน 6 พันธุ์ ได้แก่ นครสวรรค์ กำ�แพงเพชร 1 เลย ร้อยเอ็ด ราชบุรี และประจวบคีรีขันธ์ ซ่ึง กรมพัฒนาที่ดินได้ผลิตกล้าหญ้าแฝกเพื่อแจกจ่ายให้เกษตรกร หน่วยงานตา่ งๆ ปลี ะประมาณ 300 ล้านกล้า ในแง่ของภารกิจด้านสาธิต กรมพัฒนาที่ดินมีสถานีพัฒนาที่ดิน 77 จังหวัด มีหมอดินอาสาท่ัวประเทศ โดยสถานีพัฒนาท่ีดิน ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเน่ืองมาจากพระราชดำ�ริในการจัดทำ�แปลง สาธติ การใช้ประโยชนข์ องหญ้าแฝกในรปู แบบตา่ งๆ การอนรุ ักษ์ดนิ และน�้ำ การรกั ษาความชื้นดิน การปรับปรงุ บำ�รุงดนิ  และแปลงสาธิต พันธุ์หญ้าแฝก เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้การใช้ประโยชน์ให้แก่เกษตรกร ประชาชน นกั เรยี นนักศึกษา ด้านการศึกษาวิจัยทดลอง ทางกรมฯ นำ�ผลจากการศึกษาวิจัย ประยุกต์ใช้ประโยชน์ในด้านต่างๆ และในพื้นท่ีเกษตร อันเป็นพ้ืนที่ เสี่ยงภัย พ้ืนท่ีสูง และพื้นที่ซึ่งมีปัญหาสารพิษและสารปนเปื้อน โลหะหนักต่างๆ รวมถึงการศึกษาทดลองและสามารถอนุรักษ์ ทรัพยากรธรรมชาติได้อย่างยั่งยืนและช่วยลดระยะเวลาในการ ฟื้นตัวของพ้ืนที่ต้นน�้ำเสื่อมโทรมของประเทศ นอกจากนี้ยังมีการ ศกึ ษาทดลองวจิ ยั พนั ธห์ุ ญา้ แฝกทสี่ ามารถทนตอ่ รม่ เงาไดร้ ะดบั หนงึ่ ทำ�ให้เกิดผลประโยชน์ในการนำ�ไปใช้ในการอนุรักษ์ดินและน้�ำ และ ลดปญั หาการชะลา้ งพงั ทลายของดนิ  ผทู้ ไี่ ดร้ บั ประโยชนเ์ ปน็ สว่ นใหญ่ ในช้ันต้นคือหน่วยงานของรัฐที่ได้มีแฝกในการอนุรักษ์ดินและน�้ำ ในพน้ื ทป่ี า่ และผทู้ ไี่ ดร้ บั ประโยชนร์ ะยะยาวกค็ อื ประชาชนทไี่ ดต้ น้ นำ�้ ลำ�ธาร ทส่ี มบรู ณข์ น้ึ เปน็ แหลง่ นำ้� และแหลง่ ทรพั ยากรทช่ี ว่ ยใหค้ วามเปน็ อยดู่ ี มีชีวิตที่ดี 84

หนงึ่ ในบคุ ลากรทตี่ อ้ งทำ�หนา้ ทอี่ ยา่ งดใี นการสง่ เสรมิ ศาสตรห์ ญา้ แฝก พื้นที่ตรงนั้นบางท่ีอาจปรับเปล่ียนพ้ืนที่มาเป็นที่อยู่อาศัยหรือพื้นท่ี คือ นางสาวสุกัญญา คล้ายสุพรรณ์ ผู้ช่วยนักวิจัยหญ้าแฝก การเกษตรอุตสาหกรรม โอกาสทีพ่ ืน้ ทต่ี รงนน้ั หายไปมนั ก็มี รวมทงั้ วยั 25 ปี เลา่ วา่ การทำ�หนา้ ทข่ี องนกั วจิ ยั คอื ตอ้ งออกไปเกบ็ ตวั อยา่ ง พันธุ์หญ้าแฝกท่ีหายไป อาจจะเพราะภูมิประเทศท่ีเปล่ียนแปลงไป ในพน้ื ทเ่ี กษตรกรตามศนู ยว์ จิ ยั ในภมู ภิ าคตา่ งๆ เชน่ ศนู ยว์ จิ ยั ปากชอ่ ง ความอดุ มสมบรู ณข์ องดนิ หลงั จากนนั้ ถา้ ยงั มหี ญา้ แฝกเรากจ็ ะเกบ็ เขาชะงมุ้ และเขาหนิ ซอ้ น ซงึ่ ศนู ยว์ จิ ยั ตา่ งๆ จะขนึ้ อยกู่ บั กรมพฒั นาทดี่ นิ ในบรเิ วณนัน้   เราจะเรยี กว่า พันธุ์พืน้ เมอื ง นำ�พันธุ์พน้ื เมืองเขา้ มาสู่ พ้ืนที่หลักๆ ที่จะมีการปลูกหญ้าแฝกเอาไว้เพื่อปลูกเป็นแปลงและ แปลงเก็บรวบรวมพนั ธขุ์ องกรมพัฒนาทด่ี นิ ในกรงุ เทพฯ เพื่อนำ�มา ทดลองหญ้าแฝกครบทุกสายพันธุ์ในแต่ละภาค โซนภาคเหนือ เช่น ปลูกในกระถางและเอามาสกัด DNA เพาะเล้ียงเนื้อเยื่อ แล้วนำ�มา เชียงราย เชียงใหม่ ลำ�ปาง แม่ฮ่องสอน พิษณุโลก นครสวรรค์ เกบ็ อนุรกั ษ์เอาไวเ้ พือ่ ขยายพนั ธุ์ต่อไป” โซนภาคอีสาน โซนภาคใต้ สงขลา สุราษฎร์ธานี ตรัง ภาคกลาง ราชบรุ ี อทุ ยั ธานี งานที่ “สกุ ญั ญา” ทำ�เกย่ี วกบั หญา้ แฝก อยา่ งแรกเลย คอื การสำ�รวจ สายพันธุ์ จาก 10 สายพันธุ์หลัก จากทั้งหมด 28 สายพันธุ์ “เรม่ิ จากเราจะออกไปสำ�รวจพนื้ ทก่ี อ่ น เมอื่ หลายสบิ ปกี อ่ นจะมสี ำ�รวจ พันธุ์พ้ืนเมืองและพันธุ์ต่างประเทศ ต่อมาคืออนุรักษ์พันธุ์ นำ�มาทำ� พน้ื ทที่ ม่ี หี ญา้ แฝกมาอยแู่ ลว้ แตพ่ อนานเขา้ เราตอ้ งตามไปเกบ็ ขอ้ มลู แปลงอนรุ ักษ์ และการตรวจ DNA ของหญา้ แฝก เพอื่ ยืนยนั พนั ธุ์ อกี รอบ โดยจะตามจากพกิ ดั GPS ไปตามจดุ ทเี่ ราเคยเจอเมอื่ ครงั้ แรก วา่ ไมผ่ ดิ เพย้ี น 85

โครงการวจิ ยั และพฒั นาการตรวจสอบพนั ธห์ุ ญา้ แฝกในประเทศไทย ในการสรุปผลประมาณ 1 สัปดาห์ ใน 1 ปี ทำ�ไม่ถึง 1,000 แล็บ ปจั จบุ นั ใชเ้ ทคนคิ ดา้ นอณวู ทิ ยา โดยมวี ตั ถปุ ระสงคท์ จ่ี ะศกึ ษาลกั ษณะ เนอ่ื งจากอุปกรณ์มรี าคาแพงเวลาตรวจหา DNA มากสุดจะตรวจ ทาง Genotype ของพันธุ์หญ้าแฝก และพัฒนาหน่วยรวบรวม สองครั้ง และจะไม่มีการเปล่ียนแปลงสายพันธุ์ หลังจากตรวจหา และควบคุมพันธุ์หญ้าแฝกในประเทศไทยเพ่ือให้การรวบรวมและ DNA เสร็จก็จะวิจารณ์ผลโดยส่งผลตรวจไปที่แหล่งที่มาของ ตรวจสอบพนั ธ์หุ ญา้ แฝกเป็นไปอยา่ งมีระบบ คนส่งตัวอย่าง จากนนั้ จะดูผล อยา่ งเช่น กระถาง A เรามาดแู ล้วว่า หญา้ แฝกนเ้ี ป็นพันธ์ุ A เราจะติดปา้ ยชอ่ื และอนรุ กั ษพ์ นั ธขุ์ ยายต่อ จากการศึกษาวิธีการสกัด DNA จากใบหญ้าแฝก เพ่ือใช้ในการ เพอ่ื บางครง้ั เราอาจจะไดห้ ญา้ แฝกมาแคก่ อหนง่ึ  อาจจะมแี คไ่ มก่ ห่ี นอ่ ตรวจสอบพันธุ์ ด้วยวิธี PCR พบว่าในการคัดเลือกไพรเมอร์ เราจึงต้องขยายต่อ เน่ืองจากในกระถางมีพ้ืนท่ีจำ�กัดก็ย้ายจาก จำ�นวน 7 ชนดิ สำ�หรบั การจำ�แนกพนั ธห์ุ ญา้ แฝกดว้ ยเทคนคิ RAPD ในกระถางมาปลูกในแปลงเพ่ืออนุรักษ์พันธุ์ พอถึงซักระยะหน่ึง ไพรเมอร์ OPJ สามารถจำ�แนกหญ้าแฝก ระหว่างหญ้าแฝกลุ่มและ เราก็ดึงกลับมาตรวจสอบสายพันธุ์อีกครั้ง การนำ�มาตรวจสอบ หญ้าดอนได้ เมื่อใช้ไพรเมอร์ OPJ ในการเพ่ิมปริมาณ DNA สายพันธุ์อีกคร้ังเพราะว่าการท่ีเราปล่อยให้ไปอยู่ในแปลง ช่องเว้น แบบส่มุ ดว้ ยปฏิกิริยา PCR โดยจะพบแถบ DNA ขนาด 650 เบส ระหวา่ งแปลงมนั อาจจะวา่ งแตพ่ อโตขนึ้ อาจจะมาชดิ กนั ระหวา่ งสองตน้ ในหญา้ แฝกลมุ่ เทา่ นนั้ มันอาจจะเกิดการผสมพันธุ์ เลยต้องนำ�มาสำ�รวจสายพันธุ์ใหม่ แต่มีเปอร์เซ็นต์น้อยมากแต่ท่ีเราต้องตรวจสอบก็เพ่ือยืนยันผล เรา ส่วนการใชเ้ ทคนิค microsatellite นน้ั พบว่าไพรเมอร์ (GATA) จะทำ�หน้าท่ีเก็บแม่พันธุ์ของหญ้าแฝกในแต่ละพื้นท่ีเอาไว้ และอาจจะ และ SSRY มศี ักยภาพในการนำ�มาจำ�แนกพันธห์ุ ญา้ แฝก เนื่องจาก นำ�ไปใหศ้ นู ยว์ จิ ยั ในแตล่ ะพนื้ ทข่ี ยายพนั ธต์ุ อ่  ประโยชนข์ องการตรวจ ไพรเมอร์ท้ัง 2 สามารถให้แถบ DNA ที่บ่งถึงความแตกต่างของ DNA ในหญา้ แฝกเพอื่ ทำ�ใหเ้ รารพู้ นั ธข์ุ องมนั ไดช้ ดั เจนขนึ้ เหมอื นเปน็ พันธุ์หญ้าแฝกได้ในระยะหน่ึง เม่ือทำ�การเพิ่มปริมาณ DNA ด้วย ตัวยนื ยนั ว่า สายพนั ธน์ุ ้มี าจากพน้ื นี้จรงิ ๆ ” ปฏกิ ริ ยิ า PCR ปรมิ าณ 25 ไมโครลติ ร สามารถจำ�แนกพนั ธห์ุ ญา้ แฝก ได้อย่างชดั เจน ซ่ึงปจั จุบนั กรมพัฒนาท่ดี ินสามารถตรวจสอบพันธุ์ ท่ามกลางการเปลย่ี นแปลงของวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีทเ่ี ดินหนา้ หญา้ แฝกได้จำ�นวน 43 พนั ธ ์ุ เป็นท่เี รียบร้อยแลว้ อยา่ งรวดเรว็ ทกุ วงการยอ่ มมกี ารเปลย่ี นแปลง การพฒั นาหญา้ แฝก ในปัจจุบันกับอดีตอาจมีวิธีการที่แตกต่างกันไปบ้าง และน่ายินดีย่ิง “เราจะนำ�หญา้ แฝกมาสกัดและแยก DNA เพ่ือให้ทราบว่าสายพนั ธ์ุน้ี ทวี่ นั น ้ี กรมฯ มผี ชู้ ว่ ยวจิ ยั เลอื ดใหมท่ เ่ี ปน็ เยาวชน เลอื กทำ�งานในสาย คือสายพันธุ์อะไร ตรงกับรูปแบบสายพันธุ์ตั้งต้นหรือไม่ ตรงกับ โครงการพระราชดำ�ริ ซึ่ง “สุกัญญา” บอกว่าเธอภูมิใจอย่างมาก สายพันธไ์ุ หนมาบ้าง เพราะจะไม่มตี ัวยดึ ว่ามาจากพันธุ์ไหน ระยะเวลา และดีใจทเ่ี ป็นส่วนหนงึ่ ในการศึกษาคน้ ควา้ 86

87

เมื่อดิน หายโกรธ “แกล้งดิน” แนวทางการแก้ปัญหาดินเปรี้ยว เรื่อง จารยา บุญมาก 88

89

90

91

92

93

เมื่อ 30 ปีท่ีแล้ว ตำ�บลบ้านพริก อำ�เภอบ้านนา จังหวัดนครนายก เคยประสบปญั หาดนิ เปรย้ี วจนทำ�การเกษตรไม่ได้ ทดี่ ินกว่า 130 ไร่ จึงกลายเป็นท่ีดินที่ขาดความอุดมสมบูรณ์ ต่อมามูลนิธิชัยพัฒนา ก็ได้นำ�โครงการในพระราชดำ�ริเข้าไปปรับใช้เพ่ือแก้ปัญหา โดยจัดทำ� โครงการศกึ ษาทดลอง ในป ี 2541 ผ่านรปู แบบการจดั การดว้ ยการ แบง่ ทดี่ ิน 3 แปลง แปลงที่ 1 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชได้พระราชทาน แปลงที่ 3 พระราชดำ�รใิ หก้ ารดำ�เนนิ การศกึ ษาทดลองการแกไ้ ขปญั หาดนิ เปรยี้ ว จัดโดยให้ขุดสระ 2 สระ และเก็บกักน้�ำฝนเพื่อชะล้างความเป็นกรด ทรงพระราชทานพระราชดำ�ริเพ่ิมเติม ให้แก่มูลนิธิชัยพัฒนาจัดซื้อ ของดิน จากน้ันให้ถ่ายน้�ำท่ีเป็นกรด หรือน�้ำเปรี้ยวจากสระหนึ่ง ที่ดนิ เพ่ิมเติมจำ�นวน 40 ไร่เศษ เพ่อื จดั ตั้งเป็นศูนยฝ์ ึกอบรมอาชพี ไปยังอีกสระหนึ่ง ควบคู่ไปกับการตรวจสอบคุณภาพของดินและ ใหแ้ กร่ าษฎร และใชพ้ นื้ ทท่ี เ่ี หลอื บางสว่ นทำ�การศกึ ษาทดลองและวจิ ยั น�้ำในสระอย่างสม�่ำเสมอ พร้อมกับทดลองปลูกพืชว่าข้ึนได้หรือไม่ การใชเ้ ถา้ ลอยลกิ ไนท์ ในการแกไ้ ขปญั หาดนิ เปรย้ี ว เพอื่ นำ�ผลวจิ ยั ทไี่ ด้ โดยหลังการทดลองดังกล่าวพบว่าคุณภาพน�้ำยังเป็นกรดอยู่ มาปรับปรุงคุณภาพดินภายในจังหวัดนครนายก ให้สามารถทำ�การ ในหลวงรัชกาลที่ 9 จึงพระราชทานพระราชดำ�ริเพ่ิมเติมเก่ียวกับ เพาะปลูกได้ต่อไป ผลของการศึกษาทดสอบคือที่ดินกลับมามีชีวิต การปรับปรุงสภาพน�้ำโดยให้ใส่ปูนมาร์ลเพ่ือปรับค่ากรดด่าง หรือ และปลกู พืชไดด้ ี pH ของนำ้� ในสระท่ี 2 จากนนั้ จงึ ใสป่ ยุ๋ ยเู รยี เพอื่ เรง่ การเจรญิ เตบิ โต ของสาหร่าย โดยพื้นท่ีรอบสระให้ทดลองปลูกพืชโดยไม่ใช้สารเคมี เช่น มะละกอ ขนุน มะมว่ ง ชะอม และแฝก เป็นตน้ แปลงที่ 2 ได้พระราชทานพระราชดำ�ริให้นำ�วิธีการแก้ไขปัญหาดินเปร้ียวแบบ บา้ นยูโยมาใชใ้ นพืน้ ที่ โดยให้นำ�นำ้� จากชลประทานมาใช้ รวมถึงใส่ปนู เพ่ือปรับปรุงดินและน�้ำ โดยให้จัดทำ�ในรูปแบบทฤษฎีใหม่ โดยให้ จำ�ลองตามแบบของศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจาก พระราชดำ�ริ โดยเนน้ พชื ทเี่ นน้ นำ�มารบั ประทานไดเ้ พอ่ื เปน็ การสง่ เสรมิ อาชพี และเพิม่ รายได้ใหแ้ ก่ราษฎรอกี ทางหนงึ่ 94

เกษตรกรในตำ�บลบ้านพริกท่ีดำ�เนินการตามรอยพระราชดำ�ริใน เร่ืองการปรับปรุงดินท่ีโดดเด่นรายหน่ึง คือ ต๋ี เลิศณรงค์ ระบุว่า ตนยึดอาชีพเกษตรกรมาต้ังแต่อายุ 11, 12 ปี และเมื่อก่อนได้ ผลผลิตข้าวจากการทำ�นานอ้ ยมาก แต่พอมกี ารแกป้ ัญหาดนิ เปรย้ี ว เขา้ มา เกษตรกรกก็ นิ ดีอยดู่ ีข้นึ มชี ีวิตทเี่ ปน็ สขุ เสถยี ร จลุ ทรัพย์ อดตี ผูใ้ หญ่บ้านตำ�บลบ้านพริก บอกเลา่ ถงึ ความ เป็นมาในช่วงวิกฤตดินเปรี้ยวว่า เดิมนั้นในหมู่บ้านมีแค่ 100 กว่า หลังคาเรือน แต่ตอนน้ีเพิ่มข้ึนแล้วเป็น 200 กว่าหลังคาเรือน โดย 80-90% มีอาชีพทำ�นา ที่เหลืออาชีพรับจ้าง เพราะคนรุ่นใหม่ ไม่นยิ มทำ�นา แตใ่ นหมบู่ ้านกม็ ชี าวนารุ่นใหม่อยู่บา้ ง ส่วนตัวนน้ั มที ่ีนา ที่ดนิ รวมกันกว่า 35 ไร่ แบ่งลูกหลานทำ�กันเองบา้ ง “สมยั ก่อนการมาสำ�รวจทด่ี ินนนั้ เขาใช้ สวา่ นเจาะมอื มาเจาะไปท่วั ทั้งหมู่บ้าน แล้วก็นำ�ไปศกึ ษา แล้วเอาดนิ มาร์ล มาแจกใหช้ าวบ้าน ซ่ึงช่วงนั้นทำ�นาดำ�อยู่ ตอนน้ันได้ข้าว ไร่ละ 300 กิโลกรมั แตพ่ อไดม้ ีการปรับปรงุ ดินกไ็ ด้ผลผลิต ไรล่ ะ 600 กิโลกรมั และมกี ารสง่ เสริมให้ปลกู ขา้ ว กข. กท็ ำ�ให้ เราปลกู ได้ผลดขี ้นึ แต่ต้นมันเตี้ย มันเก่ยี วขา้ วลำ�บากมาก ตอ่ มากม็ กี ารขยายความรู้ ประหยดั เวลา ประหยดั แรง มาเป็นนาหวา่ น และได้ผลดมี าก ส่วนพวกท่ีท้งิ ไรท่ ิง้ นาไป ชว่ งดนิ เปรี้ยวนัน่ ก็บ่นเสียดายไปตามๆ กนั ” 95

96

พศารสะรตารช์ า งานที่นำ�มาซง่ึ ผลผลิตทีพ่ อกพูน และเปล่ียน วิกฤตดิน เท่ากบั เปลยี่ นชวี ติ นั่นคอื   ของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ล อดลุ ยเดช ทีย่ งั ตราตรงึ ในใจเกษตรกร แก้ปญั หาดนิซึ่งยังคงมีกนิ มีใช้ ภายใตโ้ ครงการ ด้วยวถิ ธี รรมชาติอยา่ งเรียบงา่ ย 97

มรดกพ่อ นวัตกรรมของโลก ดับแล้ง คลายทุกข์ ปวงประชา เร่ือง จารยา บุญมาก 98

99

100