เมื่อปลาจะกินดาว ปีที่17

รายงานสถานการณส์ ิ่งแวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 1







เม่อื ปลาจะกนิ ดาว ปที ่ี 17 รายงานสถานการณส์ ิง่ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 เลขมาตรฐานสากลประจ�ำหนงั สือ 978-616-316-531-2 บรรณาธกิ าร ธเนศน์ นนุ่ มนั ผปู้ ระสานงาน อลิน บญุ กรุงทอง ออกแบบปกและรปู เล่ม ประมินทร์ รัศมี พิสูจน์อกั ษร ตน้ อ้อ พมิ พ์คร้ังแรก กนั ยายน 2562 พิมพท์ ่ ี สำ� นกั พมิ พ์จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั จดั ทำ� โดย กรมสง่ เสรมิ คณุ ภาพแวดล้อม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม

คำ�นยิ ม หนังสือเม่ือปลาจะกินดาวปที ่ี 17 รวมข่าวสิ่งแวดลอ้ มในรอบปี 2562 จำ� นวน 5 เร่อื ง เป็นผลงานของนักข่าวนกั สื่อสารมวลชนท่ีสนใจ ประเด็นปญั หาส่ิงแวดล้อม โดยยังคงรูปแบบและวัตถุประสงคจ์ าก หนังสือเม่ือปลาจะกินดาวปีท่ีผา่ น ๆ มา คือ การหยิบยกประเด็นข่าว สงิ่ แวดลอ้ มทอี่ ย่ใู นกระแสความสนใจของสาธารณชนมาค้นคว้า เรยี บเรยี ง นำ� เสนอผ่านงานเขยี นทน่ี ่าอ่าน หากใครเคยอ่านหนงั สอื เมอื่ ปลาจะกนิ ดาว มากอ่ นคงทราบว่า งานเขียนในหนังสือเลม่ น้ีมิไดเ้ ป็นแคเ่ พียงการ รายงานขา่ วหรือน�ำเสนอข้อมูลทางวิชาการเทา่ นั้น หากแต่ผูเ้ ขียนได้ ผสมผสานทกั ษะการนำ� เสนอข่าวสาร เทคนิคการสมั ภาษณ์ การสืบคน้ ข้อมูลทางวิชาการ ความรูด้ า้ นวิทยาศาสตร์ เข้ากับการบรรยายภาพ ฉาก บรรยากาศ สถานทร่ี ะหวา่ งลงพนื้ ทเี่ กบ็ ข้อมลู ในแตล่ ะเรอื่ งผ้เู ขยี น ยังพยายามน�ำเสนอขอ้ มูลใหร้ อบด้านที่สุดเท่าท่ีจะท�ำได้ ยกตัวอยา่ ง ประเด็นขา่ วสถานการณ์เพิ่มพื้นที่ป่าอนุรักษ์ของประเทศไทย ผู้เขียน น�ำเสนอมุมมองจากหลายฝ่ายทั้งหนว่ ยงานรัฐ นักอนุรักษ์ นักวิชาการ ตัวแทนชาวบา้ น เพื่อไมใ่ หเ้ น้ือหาเอนเอียงไปข้างใดข้างหน่ึง หรืออีก ตัวอยา่ งหนึ่งคือขา่ วสถานการณ์อนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาติทางทะเล

นำ� โดยกรณปี ิดอา่ วมาหยา แม้จะเปน็ หมดุ หมายส�ำคัญของงานอนุรักษ์ ทรัพยากรเพื่อฟืน้ ฟูระบบนิเวศและปะการัง แต่ผู้เขียนไมล่ ืมน�ำเสนอ เสียงทัง้ จากฝา่ ยสนับสนุนและฝา่ ยที่มีความเห็นแตกตา่ ง หากกล่าวถงึ วตั ถปุ ระสงค์ของหนงั สอื เมอื่ ปลาจะกินดาวยงั เปน็ เวทใี ห้ นักข่าวนักสื่อสารมวลชนได้ฝกึ ทักษะการท�ำงานท่ีต้องอาศัยการค้นคว้า ข้อมูลปริมาณมากเป็นพื้นฐานในการน�ำเสนอ เมื่อเขียนเสร็จแล้วต้อง ผา่ นการตรวจสอบต้นฉบบั หลายครง้ั เพอื่ ใหข้ ้อมลู มคี วามถกู ตอ้ งมากทส่ี ดุ หนงั สอื เมอ่ื ปลาจะกินดาวปที ่ี 17 ยงั ถอื เปน็ การเปดิ พนื้ ทสี่ อื่ สารงานเขยี น ดา้ นสิ่งแวดล้อมขนาดยาวบนหนา้ กระดาษดว้ ยรูปแบบหนังสือเล่ม หรือ พอ็ กเก็ตบกุ๊ ในวันท่ภี ูมทิ ัศนข์ องสื่อเปลย่ี นแปลงไป แม้ประเด็นส่ิงแวดล้อมท่ีเกิดข้ึนรายรอบตัวเราทุกวันน้ีดูเหมือนจะมี อยู่อยา่ งมากมาย พ้นจากเรื่องหนง่ึ ก็มีเรอื่ งใหม่ งานเขยี นทงั้ 5 ช้ิน จงึ ยังไม่ครอบคลุมทุกประเด็นปญั หา แตอ่ ยา่ งน้อยท่ีสุดก็ได้รับการคัดสรร มาแลว้ ว่าน่าจะเปน็ ประโยชน์ตอ่ ผู้อา่ น ครอบคลุมเร่ืองราวต้ังแตผ่ ืนปา่ จดท้องทะเล ฝ่นุ พษิ ถงึ โลกรอ้ น ทศิ ทางกระแสโลกดา้ นเศรษฐกจิ จงึ มคี วาม ส�ำคัญควรคา่ แก่การทำ� ความเข้าใจเปน็ อย่างยง่ิ ฐติ ิพนั ธ์ พฒั นมงคล ประธานชมรมนักขา่ วสง่ิ แวดลอ้ ม 26 กรกฎาคม 2562

คำ�นำ� การผลกั ดนั การแกป้ ญั หาผลกระทบด้านสง่ิ แวดลอ้ มจะตอ้ งได้รบั ความ รว่ มมือจากทุกภาคสว่ น ทง้ั หนว่ ยงานภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน และสอื่ มวลชน เพอ่ื ใหก้ ารขบั เคลอ่ื นนโยบายการแก้ปญั หาสง่ิ แวดล้อมใน แตล่ ะมติ ิบรรลุผล สอดคล้องตามเจตนารมณข์ องทุกฝ่าย อย่างไรก็ดี แม้ว่าปญั หาส่ิงแวดลอ้ มในชว่ งกวา่ 10 ปี มานี้ยังคงสง่ ผล กระทบทรี่ นุ แรง และพลวตั ของสถานการณ์กม็ กี ารเปลย่ี นแปลงไปอยา่ งรวดเรว็ ดังน้ันการสร้างความรู้ความเข้าใจผ่านสื่อมวลชนจึงจ�ำเปน็ ตอ้ งด�ำเนินการ อยา่ งตอ่ เน่ือง เพื่อให้การส่งสารที่เปน็ สาระส�ำคัญของประเด็นปัญหา เทา่ ทนั สถานการณ์ มคี วามถกู ตอ้ ง และสามารถนำ� ไปใช้ประโยชน์สำ� หรบั การ ปรบั ตวั ตลอดจนพฒั นาองค์ความร้แู กเ่ ครอื ขา่ ยชมุ ชนดา้ นสงิ่ แวดล้อมในการ เฝ้าระวงั และดูแลทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ้ มใหม้ คี วามยั่งยืน

ตลอดระยะเวลา 16 ปที ่ีผ่านมา กรมสง่ เสริมคุณภาพส่ิงแวดล้อม ได้เห็นความส�ำคัญในการส่งเสริมความร่วมมือกับองคก์ รวิชาชีพสื่อ ดา้ นสิ่งแวดล้อม เพ่ือเพิ่มบทบาทนักส่ือสารมวลชนใหท้ �ำหนา้ ท่ีเกาะติด สถานการณด์ า้ นสง่ิ แวดลอ้ มได้อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ และสอื่ สารประเด็น ขา่ วท่ีมีข้อมูลครบถว้ นรอบดา้ นออกสูป่ ระชาชน โดยเฉพาะหัวใจส�ำคัญ ยงิ่ กค็ อื การชว่ ยสรา้ งความตระหนกั ใหส้ งั คมทกุ ภาคสว่ นมคี วามเขา้ ใจถงึ ความสำ� คญั ของการอนุรักษ์ ป้องกัน และชว่ ยกนั ฟื้นฟูสภาพสิ่งแวดลอ้ ม ตลอดจนสง่ เสริมให้ทุกชุมชนสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมใหเ้ ปน็ มิตร ต่อส่ิงแวดล้อมมากย่ิงข้ึน ซ่ึงเปน็ บทบาทหลักที่จ�ำเปน็ ตอ้ งด�ำเนินการ ตอ่ ไปเพอื่ ให้ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มไดร้ บั การดแู ลให้มคี วาม ย่ังยืนตอ่ ไป กรมสง่ เสริมคณุ ภาพสิง่ แวดลอ้ ม

บทบรรณาธิการ ใครจะปฏเิ สธได้วา่ ปัจจบุ นั เรากำ� ลงั อย่ใู นชว่ งเวลาทโี่ ลกใบนกี้ ำ� ลงั ถกู โอบลอ้ มไปดว้ ยสารพัดขา่ วร้ายด้านส่ิงแวดลอ้ มอยา่ งสาหัสท่ีสุด มีต้ังแต่ เรอ่ื งราวเลก็ ๆ ทมี่ องไมเ่ หน็ ดว้ ยตาเปล่า ไปจนถงึ เรอ่ื งใหญ่กนิ พน้ื ทค่ี อ่ น โลก ครอบคลมุ ทกุ ช่วงระยะเวลา เกิดขน้ึ ทง้ั ในระยะสน้ั ระยะกลาง และ อาจจะเหน็ ผลลพั ธ์ในอนาคตของลกู หลาน เร่ืองเล็ก ๆ แตน่ ่าตกใจไมน่ ้อยอย่างกรณีนักวิจัยของจุฬาลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั ได้ศกึ ษาเรอื่ งสตั ว์นำ้� ในทะเลไทย โดยพบไมโครพลาสตกิ หรอื พลาสตกิ ขนาดเลก็ 10 ไมโครเมตร ถงึ 5 มลิ ลเิ มตร ตวั เลข 10 ไมโครเมตร หรอื ขนาดเลก็ มากพอ ๆ กบั เมด็ เลอื ดแดงของเรา ไมโครพลาสตกิ ทวี่ า่ นนั้ ไม่ไดม้ าจากทอี่ นื่ ไกล แต่มาจากขยะพลาสตกิ ท่ี ถกู ทงิ้ ลงส่ทู ะเล ซง่ึ นานวนั เขา้ จะแตกเปน็ ชน้ิ เลก็ ๆ จนเราแทบมองไมเ่ หน็ สามารถปนเปือ้ นเป็นอนั ตรายต่อสตั ว์ มนษุ ย์ และสง่ิ แวดลอ้ ม กวา่ จะยอ่ ย สลายจนหมดตอ้ งใชเ้ วลานานและพบว่าส่วนใหญไ่ ปอยู่ในอวัยวะภายใน ของปลา ไมโครพลาสตกิ นน้ั เคยถกู พบว่า มกี ระจายอยทู่ กุ ท่ี ทงั้ ในอากาศ ดนิ แมน่ ำ้� ส่วนทลี่ กึ สดุ ของมหาสมทุ ร และยงั พบในขวดนำ้� พลาสตกิ และท่ี กดนำ�้ สาธารณะ พบในเบยี ร์ ในนำ้� ตาล ในเกลอื ในสตั วน์ ำ�้ แมก้ ระทงั่ พบใน ระบบย่อยอาหารของมนษุ ย์ นอี่ าจจะเปน็ ขอ้ พสิ จู นว์ า่ ขยะพลาสตกิ นนั้ นอกจากเปน็ มลพษิ ตอ่ ระบบ นเิ วศ ในนำ้� ดนิ เป็นปัญหาใหญ่ในการจดั การแลว้ ยงั กลายเปน็ ปัญหาที่ สามารถย่อขนาดลงแลว้ ย้อนกลบั มาหาเราได้อกี ดว้ ย หรือปญั หาฝุ่นละอองขนาดเล็ก PM2.5 ท่ีเราคุน้ เคยกันดีจากข่าว

หมอกควันพิษ ซึ่งเคยเจือปนอยูใ่ นอากาศในระดับวิกฤตในหลายพื้นที่ หนงั สอื ฉบบั ทท่ี า่ นถอื อยใู่ นมอื นก้ี ไ็ ดร้ วบรวมหลากหลายมมุ มองจากนกั วจิ ยั นักวิชาการที่เช่ียวชาญด้านน้ีโดยตรง มาฉายภาพให้เห็นว่า ท�ำไมเรา จะต้องตระหนักถึงเร่ืองนี้ เพราะหากเราไม่สามารถใช้มาตรการควบคุม ปรมิ าณรถยนตอ์ ย่างจรงิ จงั และไมเ่ รม่ิ ใชเ้ ครอ่ื งมอื ต่าง ๆ เชน่ การโซนนง่ิ การจราจร ระบบภาษี มาตรการเร่ืองท่ีจอดรถ การตรวจสภาพรถ การ สง่ เสรมิ การใช้ยานพาหนะทป่ี ลอ่ ยมลพษิ ตำ�่ ไม่แก้ไขปัญหาการลกั ลอบเผา ไร่นา เผาขยะในทโ่ี ล่ง หรอื ไมค่ วบคมุ ต้นทางของปญั หา ฝนุ่ PM2.5 กจ็ ะ กลบั มาเปน็ วกิ ฤตกบั เราไปอกี นาน ขา่ วรา้ ยอย่างกรณที อ่ี งคก์ ร National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA) และงานวจิ ยั จากมหาวทิ ยาลยั Louisiana State University ออกมาให้ขอ้ สรุปตรงกันวา่ ปี พ.ศ. 2562 นี้ อา่ วเมก็ ซโิ กซงึ่ มพี น้ื ทปี่ ระมาณ 22,600 ตารางกโิ ลเมตร อาจจะกลายเปน็ “Dead Zone” หรอื Hypoxic Zone หรอื กลายเป็นทะเลทม่ี อี อกซเิ จน ในนำ้� ตำ่� จนสตั วน์ ำ�้ ไม่สามารถมชี วี ติ อย่ไู ด้ สาเหตมุ าจากปริมาณฝนทช่ี ะหน้าดินและปยุ๋ ต่าง ๆ ยาปราบศัตรู พืช ลงสู่แม่น้�ำล�ำธารสายยอ่ ย ก่อนไหลสู่แม่น้�ำมิสซิสซิปปี โดยมี ปลายทางไหลลงอ่าวเมก็ ซโิ ก มลภาวะและแร่ธาตตุ า่ ง ๆ จะทำ� ใหเ้ กิด “แพลงกต์ อนบลมู ” หรอื แพลงก์ตอนแพรพ่ นั ธ์เุ จรญิ เตบิ โตอยา่ งรวดเรว็ ในปริมาณมหาศาล และเมื่อแพลงกต์ ายลงก็จะเกิดการย่อยสลาย ด้วยแบคทเี รยี ทด่ี งึ ออกซเิ จนในนำ้� ไปใชใ้ นเวลาอนั รวดเรว็ จนนำ้� ทะเล

ขาดออกซิเจนในท่ีสุด วงจรน้ีใครที่ติดตามข่าวสิ่งแวดลอ้ มมาอย่าง ต่อเนอ่ื ง นา่ จะปะตดิ ปะตอ่ ผลพวงทกี่ ลายเป็นความเสยี หายแบบลกู โซ่ จนเห็นภาพไดช้ ัด ไหนจะเรื่องข่าวรา้ ยอันเป็นผลพวงในอดีตที่จะสง่ ตอ่ ถึงอนาคต อย่างกรณีเมื่อปี พ.ศ. 2554 ปีน้ันมีการค�ำนวณกันไวว้ า่ ปริมาณ คารบ์ อนไดออกไซดจ์ ากกิจกรรมตา่ ง ๆ บนโลกถูกปล่อยออกไปสู่ บรรยากาศมากถงึ ประมาณวนิ าทลี ะ 1,000 ตนั โดยสหรฐั อเมรกิ ากบั จนี ได้ชอ่ื วา่ เป็น 2 ประเทศยกั ษใ์ หญ่ทป่ี ล่อยก๊าซคารบ์ อนไดออกไซด์มากทส่ี ดุ ในโลก โดยเฉพาะจนี ปลอ่ ยกา๊ ซมากทสี่ ดุ ถงึ 40% ของจำ� นวนทงั้ โลกรวมกนั ยงั ไมน่ บั ถงึ ก๊าซอน่ื ๆ ทป่ี ลอ่ ยมาจากทว่ั โลก มกี ารบนั ทกึ ไว้วา่ ในรอบ 10 กวา่ ปที ผ่ี า่ นมา โลกตอ้ งรบั มอื กบั สภาพ อากาศทแี่ ปรปรวนอยา่ งสดุ ขวั้ รบั มอื กบั ปัญหาระดบั นำ�้ ทะเลเพมิ่ สงู ขน้ึ จาก กรณนี ำ้� แขง็ ขว้ั โลกทล่ี ะลายมากขนึ้ ในระดบั ผดิ ปกติ National Geographic Global Warming Fast Fact เคย รวบรวมเรอ่ื งนไี้ วอ้ ย่างนา่ สนใจ โดยบอกวา่ โลกเรานน้ั อณุ หภมู เิ ฉลย่ี เพมิ่ ขนึ้ 0.8 องศาเซลเซยี ส นบั ตง้ั แต่ปี ค.ศ. 1880 และส่วนมากเพม่ิ ขน้ึ ใน ไมก่ ี่ทศวรรษที่ผา่ นมา ซ่ึงจากข้อมูลของสถาบันวิจัยอวกาศกอดดาร์ดส์ แหง่ นาซา อัตราการเพ่ิมของอุณหภูมิก�ำลังเพ่ิมขึ้นเรื่อย ๆ โดยในชว่ ง 2 ทศวรรษ ศตวรรษที่ 20 เป็นปที ร่ี ้อนทสี่ ดุ ในรอบ 400 ปี บนั ทกึ กนั ไว้อกี ว่าพน้ื ทอ่ี ารก์ ตกิ ไดร้ บั ผลกระทบมากทส่ี ดุ อณุ หภมู เิ ฉลย่ี ในอลาสกา แคนาดาตะวันตก และรัสเซียตะวันออก เพิ่มสูงข้ึนเร่ือย ๆ

นำ�้ แขง็ ในอาร์กตกิ กำ� ลงั ละลายอยา่ งรวดเรว็ และอาจจะถงึ ขน้ั ไมม่ นี ำ�้ แขง็ อกี เลยในฤดรู ้อน ปี ค.ศ. 2040 หรอื เรว็ กวา่ ทค่ี าดไว้ เรอื่ งโลกร้อน ยงั มแี งม่ มุ อน่ื ๆ ทไี่ ด้มกี ารรวบรวมไว้ในหนงั สอื เลม่ นใ้ี ห้ ตดิ ตามอกี ดว้ ย ยงั ไมร่ วมถงึ ข่าวร้ายด้านสงิ่ แวดลอ้ มปลกี ยอ่ ยอนื่ ๆ อย่าง เช่น ตง้ั แตต่ ้นปี พ.ศ. 2562 ถึงชว่ งเดือนมิถุนายนท่ีผ่านมา มีรายงานว่า พบวาฬสีเทาแปซิฟกิ ตายแล้วถึงกว่า 70 ตัว ยังไม่นับอีกจ�ำนวนหนึ่งที่ ไม่เห็นซาก เพราะสว่ นใหญเ่ มือ่ วาฬตาย ร่างจะจมลงสูก่ น้ มหาสมุทร แม้ ยงั ไม่มขี ้อสรุปถงึ สาเหตุการตายทแี่ นช่ ดั แตก่ ็เปน็ ทีน่ ่าสังเกตวา่ ซากท่ีพบ มรี ะดับไขมนั ในรา่ งทต่ี ่ำ� จนนา่ ตกใจ จงึ คาดวา่ เปน็ ผลกระทบโดยตรงจาก สภาพอากาศใกล้ขวั้ โลกเหนอื ทรี่ ้อนขนึ้ จนไมม่ อี าหารให้วาฬหากินสะสม ไว้เปน็ แหล่งพลงั งานสำ� หรบั การอพยพลงตอนใต้สมู่ หาสมทุ รฝงั่ ตะวนั ตก ของเม็กซิโก เพอ่ื หาค่ผู สมพันธ์ุในช่วงเดือนพฤศจกิ ายน ขณะทใ่ี นประเทศไทย ในชว่ งเวลาไลเ่ ลยี่ กนั มรี ายงานข่าวว่าพบสตั ว์ทะเล สำ� คญั อย่าง พะยนู ซงึ่ เปน็ สตั วน์ ำ�้ ชนดิ แรกของประเทศไทยทถ่ี กู กำ� หนดให้ เป็นสตั วป์ า่ สงวนตายไปแล้วถงึ 4 ตวั ยงั ไมน่ บั ถงึ สตั วท์ ะเลสำ� คญั ชนดิ อน่ื กรมทรพั ยากรทางทะเลและชายฝง่ั (ทช.) รายงานวา่ ในปี พ.ศ. 2561 มี สตั ว์ทะเลหายากเกยตน้ื ตาย จำ� นวน 672 ตวั ยงั ไม่ร้วู า่ ปีนจ้ี ะมตี วั เลขอยา่ งไร ท่ามกลางข่าวรา้ ยด้านสง่ิ แวดลอ้ มมากมาย แตห่ นงั สอื “เมอ่ื ปลาจะกนิ ดาว ปีท่ี 17” ยงั คงทำ� หน้าทร่ี ายงานสถานการณ์ด้านสง่ิ แวดล้อม ประจำ� ปี พ.ศ. 2562 ในฉบบั นอ้ี ยู่ บทบาทเลก็ ๆ ในการทำ� หนา้ ทคี่ ดั สรรความ เคลอ่ื นไหวสำ� คญั ๆ ประจำ� ปีมารายงานใหท้ ่านผ้อู ่านกนั ในทกุ ๆ ปี ธเนศน์ นนุ่ มนั กรกฎาคม 2562



สารบัญ 16 42 บทที่ 1 72 ถงึ เวลายืนขา้ งธรรมชาติ : จากอ่าวมาหยาสู่การฟื้นฟทู ะเลไทย 100 126 บทที่ 2 เพ่มิ พื้นท่ปี า่ อนุรักษ์ 25% ใครได้ประโยชน?์ บทที่ 3 ‘เศรษฐกิจหมนุ เวยี น’ หนทางเปล่ียนผ่านส่กู ารบรโิ ภคที่ย่งั ยืน บทท่ี 4 วกิ ฤตโลกรอ้ น ทางออกทยี่ ังเลือนราง บทท่ี 5 มลพิษฝนุ่ จิ๋ว ม่านหมอกคร่าชีวิตผู้คนท่ัวโลก

16 เม่อื ปลาจะกินดาว 1 ถงึ เวลายนื ขา้ งธรรมชาติ : จากอา่ วมาหยา สกู่ ารฟน้ื ฟทู ะเลไทย เรอื่ ง : เมธริ า เกษมสนั ต์

รายงานสถานการณส์ ่งิ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 17 “ผมมาท่นี เ่ี ปน็ ครงั้ แรกในปี พ.ศ. 2523 ภาพที่เห็นในวันนน้ั สามารถ อธบิ ายไดด้ ้วยคำ� แสนสน้ั สวรรค.์ .. นำ�้ ลงตำ่� ปะการงั หลายสี หลากรปู ทรง เปน็ หมน่ื เปน็ แสน ฝงู ปลาคลาคลำ�่ สวรรค์เปน็ คำ� บรรยายทใี่ กล้เคยี งทส่ี ดุ ” ผศ.ดร.ธรณ์ ธำ� รงนาวาสวสั ด์ิ บรรยายถงึ อา่ วมาหยาในเฟซบกุ๊ ส่วนตวั เม่ือวนั ที่ 1 มีนาคม พ.ศ. 2561 หากใครได้มีโอกาสเห็นอ่าวมาหยาเม่ือ 30 ปที ี่แล้ว คงมีความรู้สึกไม่ ตา่ งกนั ว่า ทน่ี เี่ ปรยี บดง่ั สรวงสวรรค์ หาดทรายสขี าวละเอยี ด ตดั กบั สเี ขยี วขจี ของป่าชายหาดเบอ้ื งหลงั ภเู ขาหนิ ปนู สงู ทะมนึ โอบลอ้ มราวกบั จะปดิ กน้ั หาด สวรรคเ์ อาไว้จากโลกภายนอก นำ�้ ทะเลสีฟา้ ใสราวกระจก เพยี งเดนิ ลงไปไม่ กกี่ า้ ว หนา้ หาดกจ็ ะเหน็ ปะการงั หลากสี – สเี ขยี ว สสี ้ม สชี มพู สแี ดง อยากเหน็ สไี หนกม็ ใี ห้เหน็ ทงั้ หมด ปะการงั ทกุ รปู ทรงตง้ั แต่แผ่นตง้ั แผ่นนอน เขากวาง ปะการงั กอ้ น ล้วนเหน็ ได้ทน่ี ี่ ฝงู ปลาหลากสสี นั แหวกวา่ ยกนั ชกุ ชมุ เป็นความ สงบงามตามธรรมชาติท่ีหลายล้านปแี หง่ ววิ ฒั นาการได้สรรคส์ รา้ งขนึ้ มา แตแ่ ล้ววันหนึ่ง หาดสวรรค์แหง่ นี้ก็ถูกค้นพบและเริ่มโดง่ ดัง ผูค้ น มากมายจากทวั่ โลกหลงั่ ไหลมาเยอื นหาดเลก็ ๆ แห่งนมี้ ากขน้ึ เรอื่ ย ๆ สวน ทางกบั ลมหายใจแหง่ อ่าวมาหยาท่คี ่อยๆ แผ่วจางลงอยา่ งช้าๆ 1 สวรรค์ที่หายไป ปพี ุทธศักราช 2561.... ผศ.ดร.ธรณ์ ธำ� รงนาวาสวัสดิ์ รองคณบดีคณะประมง มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์ ในฐานะคณะกรรมการปฏิรูปประเทศด้าน ทรัพยากร ธรรมชาติสิ่งแวดลอ้ ม ยืนอยู่หนา้ อา่ วมาหยา เกาะพีพีเล จังหวัดกระบี่ เบอ้ื งหน้าของเขา คอื เศษซากปะการงั ตายสดุ ลกู หลู กู ตา เขาบรรยายภาพ ตรงหนา้ บนเฟซบกุ๊ ว่า

18 เมื่อปลาจะกินดาว เจ้าหนา้ ท่แี ละอาสาสมัครฟ้ืนฟูแนวปะการังได้รับความชว่ ยเหลือจาก กลุ่ม Ocean Quest Global, Reef Guardian รวมถึงนักดำ�นำ้ � ทผี่ ่านการคดั เลือกมาแล้วอย่างเขม้ ข้น (ภาพ : ศนู ย์ปฏิบตั ิการ อทุ ยานแห่งชาตทิ างทะเล ท่ี 3 จ.ตรงั และ Magnus Larsson)

รายงานสถานการณส์ ่ิงแวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 19 “38 ปใี ห้หลัง ผมอยู่ท่ีเดิม น้�ำลงต�่ำ ผมใช้เวลานานในการตามหา ในที่สุดผมก็เจอปะการังหนึ่งกอ้ น หนึ่งกอ้ นท่ีหลงเหลือมาให้เห็นในวัน นี้ รอบดา้ นคอื ปะการังตาย ไมใ่ ชเ่ พิง่ ตาย แตต่ ายมาเร่อื ย ๆ ตายสะสม กนั มาตลอด 38 ปี ในอ่าวแหง่ นอี้ าจมปี ะการงั ก้อนสองก้อนสาม แต่ผม ไม่อยากตามหาอีกแลว้ แคก่ อ้ นเดียวพอแลว้ ...เกินพอ” ดร.ธรณ์ ต้ังชื่อ บทความนัน้ ว่า #ปะการงั กอ้ นสดุ ท้ายแห่งอา่ วมาหยา นับตัง้ แตภ่ าพยนตรเ์ รอ่ื ง เดอะบชี เขา้ ฉายในปี พ.ศ. 2543 ช่ือเสียง ของอ่าวมาหยาก็ขจรไกลไปท่ัวโลก นักทอ่ งเท่ียวแห่กันมาไมเ่ ว้นแตล่ ะ วนั หาดทรายทีย่ าวแค่ 250 เมตร ต้องรองรับนักท่องเทยี่ ว 3,000 – 4,000 คนตอ่ วัน บางฤดกู าลอาจมากถงึ 5,000 – 6,000 คน เรือเร็ว ว่งิ เข้าออกตลอดเวลา... วันแลว้ วนั เลา่ ... ท่เี รอื กวา่ สองร้อยล�ำทิ้งสมอลง บนแนวปะการัง... วันแลว้ วันเลา่ ... ที่ใบพัดเรือปนั่ ทรายจนฟุ้งกระจาย ตัง้ แต่เชา้ จรดเยน็ บดบังแสงแดดทีป่ ะการงั ใช้ในการสร้างอาหาร ปิดกนั้ พ้ืนที่ใต้ทอ้ งทะเลไม่ใหต้ วั อ่อนปะการงั ลงเกาะ นักทอ่ งเท่ียวหลายคนยัง หกั ปะการงั ยงั ไม่นับนำ้� มันเรอื ท่ไี หลลงทะเล... จนในทสี่ ุด ปะการงั หน้า อา่ วแทบไม่เหลอื 80-90% คือตัวเลขความเสยี หายของปะการังในอา่ วแห่งนี้ เมื่อไมม่ ีปะการัง สัตว์น้�ำที่อาศัยปะการังเป็นบา้ น เปน็ แหลง่ อนุบาล วางไข่ เป็นแหล่งหาอาหารก็ทยอยหายตามกันไป... สิ่งที่เหลืออยูค่ ือน้�ำ ใส ๆ แตไ่ รช้ ีวิต ชีวิตที่เหลืออยูม่ ีเพียง ‘โฮโมซาเปีย้ น’ ท่ีเดินแออัดกันอยูบ่ นชายหาด เหยียบย�่ำพืชพรรณพื้นถิ่น ย�่ำทรายจนแนน่ และทรุดตัว ทิ้งขยะ กลาดเกล่ือน... ความสงบงามแหง่ เดอะบีช ทพ่ี วกเขาใฝ่ฝันจะไดเ้ ห็น ไม่ เหลอื อยู่อกี แล้ว

20 เมื่อปลาจะกินดาว “It was so crowded I couldn’t even see the beach.” (คนเยอะมากจนมองแทบไมเ่ หน็ หาด) “One visit is enough: it is too dirty, there is garbage in all places.” (มาครง้ั เดียวพอแล้ว สกปรกมาก มขี ยะทกุ ที่) “Paradise lost forever! It is a far cry from the days before Lonely Planet first published it.” (สวรรคส์ ญู สน้ิ แลว้ ตลอดไป มนั ช่างแตกตา่ งเหลอื เกินจากวันท่ี Lonely Planet พดู ถึง มนั คร้ังแรก) นี่คือบางสว่ นของรีวิวในเว็บไซต์ Trip Advisor ซ่ึงแสดงให้เห็นวา่ มาหยาก�ำลงั ป่วยหนกั ไม่ใช่แคม่ าหยาเทา่ นั้น แตอ่ า่ วอ่ืน ๆ ในหมูเ่ กาะพีพีก็อยูใ่ นขั้น วิกฤตไม่ตา่ งกัน เช่น อ่าวปเิ ละ ซึ่งเคยเป็นหน่ึงในอ่าวท่ีสวยท่ีสุดของ เมอื งไทย และเตม็ ไปดว้ ยปะการงั นำ�้ ตน้ื กก็ ลายเป็นแค่ทจี่ อดเรอื กินข้าว แนวปะการังกลายเป็นทรายไปแลว้ โดยสมบูรณ์ สว่ นหาดลิงก็แทบไม่ เหลือปะการัง ซึ่งเป็นผลมาจากการทิ้งสมอของเรือน�ำเที่ยวต่อเนื่อง ทุกวัน ในขณะท่ีความหลากหลายของปลาก็ลดลงอย่างน่าใจหาย อันเปน็ ผลมาจากการให้อาหารปลามาเป็นเวลานาน ท�ำให้พฤติกรรม ปลาเปล่ยี น มเี พียงปลาสลิดหนิ ลายบง้ั ทเ่ี ขา้ มารมุ กินขนมปงั และขับไล่ ปลาอน่ื ๆ ออกไป ภายใต้ทะเลสีฟา้ ใส ชีวิตอันหลากหลายที่เคยวา่ ยเวียนอยูใ่ นน้ัน ได้ หายไปแล้ว แม้รายไดจ้ ากการทอ่ งเท่ียวจากคา่ ธรรมเนียมอุทยานฯ จะมากถึง 800 ลา้ นบาทต่อปี หรอื 2 ลา้ นบาทต่อวนั สรา้ งรายไดใ้ ห้ผปู้ ระกอบการ และไกดท์ อ้ งถ่ินมหาศาล แต่ส่ิงท่ีสูญเสียไปคือความมหัศจรรยแ์ ห่ง

รายงานสถานการณ์สง่ิ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 21 ธรรมชาติและความหลากหลายแหง่ ชีวิตท่ีมิอาจมีมนุษย์คนใดสรา้ ง กลบั คืนมาได้ นี่อาจเป็นโอกาสสุดท้ายของการรักษาลมหายใจของมาหยาและพีพี กอ่ นที่จะสายเกินไป If not now, when? 2 ฟนื้ ฟหู ัวใจแห่งอนั ดามัน แนวคิดของการปดิ อา่ วมาหยา ไมไ่ ด้เริ่มจากการตัดสินใจปุบปับแล้ว ปิดเลย แต่เป็นกระบวนการทม่ี กี ารเตรยี มการอย่างตอ่ เนอ่ื งมาไม่น้อยกวา่ สป่ี ี นับต้ังแต่ ‘พพี โี มเดล’ ท่ปี ฏิรูประบบการเก็บค่าธรรมเนยี มเข้าอทุ ยาน โดยการเพม่ิ เรอื ตรวจการณ์ สรา้ งระบบลงทะเบยี นเรอื นำ� เทยี่ วและจดั ทำ� ปา้ ยทะเบยี นเรือ ท�ำให้อุทยานแห่งชาติหาดนพรัตน์ธารา-หมเู่ กาะพีพี มี เงินรายไดเ้ พ่มิ ขึน้ จาก 24 ล้านบาท ในปี 2557 มาเป็น 561 ลา้ นบาท ในปี พ.ศ. 2559 (ขอ้ มูลจากกรมอุทยานแห่งชาติ สตั ว์ป่า และพนั ธพุ์ ชื ) ทำ� ใหม้ เี งนิ ทนุ ในการจดั การตา่ ง ๆ มากขน้ึ ไมว่ า่ จะเป็นการทำ� ท่นุ จอดเรอื ท่ัวเกาะเพือ่ ทดแทนการทิง้ สมอ การทำ� ทนุ่ ไข่ปลากัน้ โซนอนุรักษ์ การจดั ทำ� ระบบบำ� บดั นำ�้ เสยี รวมไปถงึ การรณรงค์ไมก่ ินหฉู ลามและปลานกแกว้ และเพิ่มการตรวจการณใ์ นช่วงกลางคนื จนช่วยลกู ฉลามไดจ้ �ำนวนมาก จากนน้ั ในเดอื นพฤษภาคม พ.ศ. 2559 มาตรการฟ้ืนฟไู ดก้ ้าวไปอกี ขนั้ ดว้ ยการประกาศปดิ เกาะยงู ใหเ้ ป็นเขตสงวน ซง่ึ หมายความวา่ จะปิดไม่ให้ เขา้ อย่างถาวร เพราะจดุ นเี้ ปน็ จดุ ทมี่ แี นวปะการงั สมบรู ณแ์ ละหลากหลาย ทส่ี ดุ ในหม่เู กาะพพี ี อกี ทงั้ ปะการงั สว่ นใหญท่ นี่ ก่ี ถ็ อื ว่าเปน็ ‘Super Coral’ ที่ผา่ นการฟอกขาวคร้ังใหญม่ าไดโ้ ดยไม่ตาย ท่ีนี่จึงเหมาะสมที่สุดในการ อนรุ กั ษ์เป็นพอ่ พนั ธ์แุ มพ่ นั ธ์ุ ทจี่ ะกระจายตวั อ่อนปะการงั สอู่ า่ วอนื่ ๆ ตอ่ ไป

22 เมอื่ ปลาจะกินดาว ไมน่ านหลงั จากปดิ เกาะยงู การประกาศปิดเกาะตาชยั จงั หวดั ภเู กต็ ก็ เกดิ ขนึ้ ตามมา เนอ่ื งจากทนี่ ปี่ ระสบปญั หาจากการทอ่ งเทย่ี วเกินพกิ ดั ด้วย จำ� นวนนกั ท่องเที่ยวทม่ี ากถงึ 800-1,200 คนตอ่ วนั ในขณะที่ขีดจ�ำกดั ของเกาะรองรบั ได้แค่ 60 คน ท�ำใหเ้ กิดปญั หาน้ำ� เสยี ขยะ และปะการงั ตายเป็นจ�ำนวนมาก ซึ่งหากปล่อยไวอ้ ย่างน้ีต่อไป ส่ิงที่จะสูญเสีย ไมใ่ ช่ เพียงแค่ธรรมชาติของเกาะเกาะหน่ึง แตค่ ือสถานท่ีของปะการังสีน�้ำเงิน แหล่งสดุ ทา้ ย และสตั ว์เฉพาะถ่ินอย่างปูไก่และหอยทากมรกต ที่พบไดท้ ่ี นเ่ี ท่านนั้ ซงึ่ หากหายไปแล้ว กค็ ือหายไปตลอดกาล เพยี งแค่ 3 ปี ของการปดิ เกาะทง้ั สอง ผลลพั ธท์ ไี่ ดป้ รากฏชดั ปะการงั นำ้� ตนื้ ทเี่ กาะยงู ฟ้นื ตวั เปน็ พน้ื ทกี่ ว้างมากกวา่ 9,500 ตารางเมตร สว่ นใน ทลี่ กึ เรมิ่ มตี วั อ่อนปะการงั ลงเกาะ ปรมิ าณและความหลากหลายของปลา เพม่ิ ขนึ้ พฤตกิ รรมปลาทเี่ คยรมุ คนเพอ่ื รอขนมปงั เรมิ่ เปลยี่ นไป ส่วนทเี่ กาะ ตาชยั กพ็ บฉลามหดู ำ� อกี ทง้ั ปะการงั สนี ำ�้ เงนิ ทเี่ คยเสยี หายจากการทงิ้ สมอ ก็ฟื้นตัวอยา่ งชัดเจน... เหตุการณข์ า้ งตน้ จึงน�ำทางมาถึงการประกาศปดิ หวั ใจแหง่ เกาะพีพี – อา่ วมาหยา จุดเรม่ิ ตน้ ของแนวคิดปดิ อ่าวมาหยา เกิดจากการผลักดันของ ผศ.ดร. ธรณ์ ธำ� รงนาวาสวสั ดิ์ ร่วมกบั คนในพน้ื ที่ ตงั้ แต่ อบต. ชาวบา้ น ผปู้ ระกอบการ รวมแลว้ นับรอ้ ยกวา่ คน ที่รวบรวมรายชื่อและยื่นจดหมายเสนอตอ่ กรม อุทยานแหง่ ชาติ สตั วป์ า่ และพันธ์พุ ชื ใหม้ ีการปดิ อา่ วมาหยาในชว่ งฤดู มรสุมของทกุ ปี ในทสี่ ดุ ทางกรมอทุ ยานฯ กต็ อบรบั ข้อเสนอ และประกาศปิดอา่ วมาหยา เป็นระยะเวลา 4 เดือน ตง้ั แต่ 1 มิถุนายน ถงึ 30 กนั ยายน พ.ศ. 2561 เพอื่ ใหธ้ รรมชาตพิ ักฟ้ืนตัว “ถา้ ถามว่า วันน้ีสายเกินไปไหมท่ีจะอนุรักษเ์ กาะของเรา ค�ำตอบ

รายงานสถานการณส์ ิง่ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 23 ผลการศกึ ษาช้ีว่าการปลกู ปะการงั มีความจำ�เป็น เพราะกระแส น้ำ�ไหลวนอย่ใู นอา่ วแทบท้ังปี ทำ�ใหโ้ อกาสทต่ี วั ออ่ นปะการังจาก ภายนอกเข้ามาในอ่าวเป็นไปได้น้อย (ภาพ : ศนู ย์ปฏิบัติการ อทุ ยานแหง่ ชาติทางทะเล ท่ี 3 จ.ตรัง และ Magnus Larsson)

24 เม่ือปลาจะกินดาว คอื ไม่สาย แตถ่ ้าวนั นเี้ ราไมท่ �ำอะไร มันกจ็ ะสายเกินไปจรงิ ๆ” ธญั ญา เนติธรรมกุล อธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติฯ ให้สัมภาษณต์ อ่ ผู้สื่อข่าว AP News ไมใ่ ช่แคส่ ำ� นกั ข่าว AP เทา่ น้ัน ทีล่ งข่าวการปิดอ่าวมาหยาของเมอื ง ไทย แตก่ ารตดั สนิ ใจน้กี ลายเป็นข่าวดงั ไปทวั่ โลก ส�ำนักขา่ วดัง ๆ จ�ำนวน มาก ไม่ว่าจะเปน็ BBC, CNN, The Guardian, Reuters ฯลฯ ล้วน พดู ถงึ เรอ่ื งน้ี บางสำ� นกั ลงทนุ บนิ มาทำ� สก๊ปู ถงึ เมอื งไทย ซง่ึ ผลตอบรบั ลว้ น เปน็ ไปในทิศทางชื่นชม อย่างไรก็ตาม อ่าวมาหยาก็ไมถ่ ึงกับปิดตายเสียทีเดียว ผู้ประกอบ การยงั สามารถนำ� เรือมาจอดลอยลำ� นอกอา่ วเพื่อมองเข้าไปได้ โดยมีท่นุ ไขป่ ลาเปน็ แนวก้ันเขต สว่ นพื้นท่ีภายในจะสงวนไว้เฉพาะเจ้าหนา้ ที่และ อาสาสมัครในภารกิจฟน้ื ฟู ตั้งแต่การปลูกป่าชายหาดเพื่อป้องกันการ พงั ทลายของทราย ไปจนถงึ ฟ้นื ฟแู นวปะการงั โดยไดร้ บั แรงชว่ ยเหลอื จาก กลุม่ Ocean Quest Global, Reef Guardian รวมไปถึงนักด�ำน้ำ� ในพน้ื ท่ที ี่ผ่านการคดั เลอื กมาแลว้ อย่างเข้มข้น “ส�ำหรับพื้นที่อย่างอา่ วมาหยา ผมคิดวา่ การปลูกปะการังมีความ จ�ำเปน็ เพราะจากโมเดลกระแสน้�ำทที่ ีมวิจัยจาก ม.เกษตรศาสตรท์ ำ� ไวก้ ็ แสดงชัดวา่ กระแสน้�ำไหลวนอยูใ่ นอา่ วแทบท้ังปี ท�ำใหโ้ อกาสที่ตัวออ่ น ปะการังจากภายนอกเขา้ มาในอ่าวเปน็ ไปไดน้ อ้ ย” อาจารยธ์ รณ์ อธิบาย ถงึ สาเหตุท่ีตอ้ งมกี ารปลูกปะการังเปน็ จ�ำนวนมาก แม้วา่ การปดิ อา่ วจะประกาศไว้แค่ 4 เดอื น แต่เมื่อนกั วจิ ัยได้ลงพน้ื ท่ี ส�ำรวจ และฟ้ืนฟกู พ็ บวา่ ระยะเวลาเพียงเท่านี้ ไม่เพยี งพอต่อการฟื้นตวั ของปะการงั อีกท้ังช่วงทป่ี ิดคือฤดมู รสมุ ทำ� ให้ปะการงั ทีป่ ลกู ไวฟ้ นื้ ตวั ไม่ ดีนกั หลายก้อนถูกคล่นื ซดั จมทราย จงึ ไดม้ กี ารเสนอให้ยืดระยะเวลาการ

รายงานสถานการณ์ส่ิงแวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 25 ปิดฟนื้ ฟูออกไป ทางกรมอทุ ยานฯ จงึ นำ� ประเดน็ นเ้ี ข้าส่คู ณะกรรมการทป่ี รกึ ษาอทุ ยาน แหง่ ชาติทางทะเล ซึ่งประกอบไปดว้ ยนักวิชาการหลายราย ซึ่งไดข้ อ้ สรุป ว่า ใหม้ ีค�ำสั่งขยายเวลาการปดิ อ่าวมาหยาออกไปอกี 1 เดือน กอ่ นทจ่ี ะ ประกาศใหม่ให้ปดิ อยา่ งไมม่ กี �ำหนด และน่ันก็ท�ำใหผ้ ูป้ ระกอบการและชาวบา้ นสว่ นหนึ่งบนเกาะพีพีเกิด ความไมพ่ อใจ เนอ่ื งจากบรษิ ทั ทวั รห์ ลายรายได้ขายแพก็ เกจทวั ร์ลว่ งหน้า ให้นักท่องเท่ียวไว้แลว้ ส่วนชาวบา้ นที่เปน็ เจา้ ของเรือหางยาวก็สูญเสีย รายได้อย่างชัดเจน “ไอเ้ ร่ืองอนุรักษก์ ็อยา่ งนึง วิถีชาวบา้ นบนเกาะพีพีก็อยา่ งนึง การปิด อ่าวมันมีผลโดยตรงตอ่ ชาวบ้านที่อยู่เดิม คนพีพีเดิมมีเรือหางยาวกันท้ัง นั้น นักท่องเท่ียวมาเกาะพีพี เขาก็อยากมาเที่ยวอ่าวมาหยาเปน็ อันดับ แรก ปิดหนา้ มรสมุ ไม่มผี ลกระทบหรอก เพราะเรอื หางยาวไม่เขา้ อยแู่ ลว้ แต่ปดิ หน้าทอ่ งเที่ยวมันกระทบมาก การท�ำมาหากินลดลงครึ่งต่อคร่ึง” พรชัย สุภาพ หนึ่งในเจา้ ของเรอื หางยาว สะท้อนถึงความเดอื ดร้อน จากขอ้ มูลของกรมอุทยานแห่งชาตฯิ ระบุว่า ในช่วงเดอื นมิถนุ ายน - กรกฎาคม ปี พ.ศ. 2561 อทุ ยานฯ หาดนพรตั น์ธารา-หมูเ่ กาะพีพี มีรายได้ลดลงเม่ือเทียบกับชว่ งเวลาเดียวกันของปีก่อนหนา้ ถึง 56.5 ลา้ นบาท ซึ่งส่วนหน่ึงเป็นเพราะเหตุเรือนักท่องเที่ยวลม่ ประกอบดว้ ย แตไ่ ม่วา่ จะดว้ ยเหตผุ ลใดกต็ าม การประกาศปิดอ่าวไม่มกี ำ� หนดกท็ ำ� ให้ หลายฝ่ายไม่พอใจ จากกลุม่ คนที่เคยร่วมเสนอให้ปิดอ่าวมาหยาช่วง มรสุม มาวนั นีห้ ลายคนรวมตวั กันยื่นหนังสอื เพือ่ ขอใหเ้ ปิดอา่ วมาหยา อกี ครงั้ ในวนั ท่ี 1 พฤศจกิ ายน ตามแผนเดมิ ทก่ี รมอทุ ยานฯ เคยประกาศ ไว้กอ่ นหน้า

26 เมอื่ ปลาจะกินดาว อา่ วมาหยาในวนั น้ีคงไมม่ ีทางกลบั ไปเหมอื นเม่อื สามสบิ ปที แี่ ล้ว แต่อยา่ งนอ้ ยจะเปลยี่ นไปในอีกรูปแบบหนงึ่ ซึ่งมเี สน่ห์ในแบบของมัน (ภาพ : ศนู ยป์ ฏบิ ัตกิ ารอุทยานแห่งชาติทางทะเล ที่ 3 จ.ตรังและ Magnus Larsson)

รายงานสถานการณส์ ิ่งแวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 27

28 เม่อื ปลาจะกินดาว 3 ถงึ เวลายืนข้างธรรมชาติ ดา้ นหนง่ึ คอื ความเดอื ดร้อนของชาวบ้านและผ้ปู ระกอบการทสี่ ญู เสยี รายได้ อกี ด้านหนงึ่ คอื ความเดอื ดรอ้ นของธรรมชาตแิ ละระบบนเิ วศทถ่ี กู ยำ่� ยี อย่างหนักมาเป็นเวลานาน ในทสี่ ดุ กรมอทุ ยานฯ กต็ ดั สนิ ใจเลอื กยนื ขา้ งธรรมชาตแิ ละเหตผุ ลทาง วชิ าการ ทยี่ นื ยนั ว่าสมควรจะปดิ อา่ วตอ่ ไป เนอ่ื งจากมาหยาในวนั นี้ ไมต่ า่ ง อะไรจากคนป่วยหนกั ทเ่ี พงิ่ ไดร้ บั การผ่าตดั รกั ษา ซง่ึ จำ� เปน็ ต้องใหเ้ วลาใน การพักฟ้นื หากเปิดตอนน้ี ส่งิ ทฟ่ี ื้นฟไู วท้ ้งั หมดจะสูญเปล่า “ทั้งหมดเปน็ เร่ืองการบริหารจัดการอุทยานแหง่ ชาติ ไม่ใชบ่ ริหาร จัดการการท่องเท่ียว อุทยานแหง่ ชาตินั้นเราเปิดใหค้ นเข้าไปศึกษา หาความรูใ้ นเร่ืองทรัพยากรธรรมชาติและระบบนิเวศ เราไม่ไดเ้ ปิดเพ่ือ การใชป้ ระโยชนด์ า้ นการท่องเทยี่ วและหารายได้อยา่ งเดยี ว และทา้ ยทสี่ ดุ เราไมอ่ ยากเห็นการสูญเสียทรัพยากรเหมือนท่ีเกิดข้ึนกับอา่ วพีพีดอน ที่ เมอื่ กอ่ นมคี วามสวยงามมากกว่าอา่ วมาหยามาก เปน็ บทเรยี นสำ� คญั ทเี่ รา ไม่อยากใหเ้ กิดข้นึ อกี ” ดร.ทรงธรรม สขุ สวา่ ง ผู้อำ� นวยการ สำ� นักอุทยาน แห่งชาติ กลา่ วกบั ผูส้ อื่ ข่าวหลายสำ� นัก เม่ือวันที่ 3 ตุลาคม พ.ศ. 2561 อยา่ งไรก็ตาม ทางอุทยานฯ ก็มีการผ่อนปรนใหผ้ ู้ประกอบการ โดย การขยับแนวทุ่นไขป่ ลาก้ันเขตให้เข้าใกลอ้ า่ วมากข้ึน รวมท้ังเพ่ิมการ ประชาสัมพันธใ์ หน้ ักทอ่ งเที่ยวเขา้ ใจชัดเจนวา่ เกาะพีพียังมีอีกหลาย หาดใหเ้ ที่ยวได้ รวมท้ังมีการพิจารณาแหลง่ ทอ่ งเที่ยวท่ีจะเรียกวา่ เป็น ‘อา่ วมาหยา 2’ เชน่ อ่าวปิเละ อา่ วโละมุดี และเกาะห้อง ซึ่งมีความ สวยงามโดดเด่นไมแ่ พอ้ ่าวมาหยาเดิม “ถ้าตอ้ งเปิดมาหยาอกี ครงั้ เราจะไม่ใหเ้ รอื เข้ามาในอา่ วอกี แล้วตลอดไป”

รายงานสถานการณส์ ง่ิ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 29 ดร.ธรณ์ ยืนยันหนักแนน่ พร้อมอธิบายเพิ่มเติมวา่ ในอนาคตจะใหเ้ รือ เขา้ ทางอา่ วโละซามะซ่ึงอยู่ทางตอนใต้ของเกาะแทน เพ่ือให้ปะการังที่ ฟนื้ ฟไู ว้ไม่เสยี หาย สว่ นค�ำถามที่วา่ จะเปิดอา่ วเมือ่ ไหรน่ ัน้ คำ� ตอบก็คือ เมื่อระบบรองรบั นักทอ่ งเท่ียวเสร็จสมบูรณ์ ต้ังแตท่ ุน่ จอดเรือท่ีอ่าวโละซามะ เส้นทาง เดินศึกษาธรรมชาติจากอา่ วโละซามะสูอ่ ่าวมาหยา เพื่อปอ้ งกันไม่ให้ พืชชายหาดถูกเหยียบย�่ำ ไปจนถึงระบบ E-ticket เพ่ือจ�ำกัดจ�ำนวน นกั ท่องเทย่ี ว ส่ิงน้ีนับเปน็ หลักไมล์ส�ำคัญที่บอกวา่ ถึงเวลาแลว้ ... ที่เราจะเลือกยืน อยขู่ ้างธรรมชาติ ไมใ่ ช่เงนิ ทอง! แมก้ ารปดิ อา่ วจะทำ� ใหส้ ญู เสยี รายได้จากการท่องเทย่ี ว แต่มองอกี มมุ หนึ่ง - นี่คือการรกั ษาการท่องเทยี่ วใหค้ งอยอู่ ย่างย่งั ยืน “ต้องถามว่าในวนั ทแี่ ทบจะเหยยี บกนั เดนิ ในอา่ วมาหยา ความพงึ พอใจ ของนกั ท่องเทย่ี วมไี หม จากการแจกแบบสอบถามกอ่ นทเี่ ราจะทำ� การปิด เนีย่ แทบไมม่ ใี ครตอบเลยว่าจะกลบั มาอีกแลว้ การท่องเท่ยี วตอ้ งไมม่ อง แค่รายได้ในวนั น้ี แตต่ อ้ งดจู ำ� นวน Return Visitor ไปจนถงึ ความพงึ พอใจ ของพวกเขาด้วย” ดร.ธรณ์ อธบิ าย ฝ่ังนักทอ่ งเทย่ี ว Andy และ Auja คสู่ ามภี รรยาชาวเยอรมัน ซงึ่ มา เที่ยวพพี ใี นชว่ งโลวซ์ ีซน่ั ในปี พ.ศ. 2562 กลา่ วว่า พวกเขาเห็นด้วยกับ การตัดสินใจนี้ของกรมอทุ ยานฯ “ผมเหน็ ด้วยนะ เพราะมนั ทำ� ให้คนได้หยดุ คดิ และร้สู กึ ว่าทน่ี เ่ี ปน็ สถานที่ พเิ ศษจริง ๆ” Andy กล่าว สว่ น Auja ซึ่งเธอมาเกาะพีพีเปน็ คร้ังที่สามแลว้ และเคยเห็นอ่าว มาหยาตั้งแตส่ มัยที่ยังเงียบสงบจนถึงวันท่ีวุ่นวาย ใหค้ วามเห็นวา่

30 เม่อื ปลาจะกินดาว “อ่าวมาหยาสวยนะ แตไ่ มใ่ ช่ตอนที่มีคนนบั ร้อยและเตม็ ไปด้วยขยะ” เธอเลา่ ถึงวันที่เธอมาเยือนเกาะพีพีครั้งแรกเม่ือหลายสิบปีท่ีแล้วว่า ตอนนนั้ ยงั ไมม่ ที า่ เรอื ใหญ่ ไม่มรี ้านรวงมากมาย ทวั่ ทงั้ เกาะมปี าร์ตแี้ ค่แหง่ เดยี ว ไม่ใชท่ กุ ทอ่ี ย่างทกุ วนั น้ี และการจะเขา้ ถงึ หาดมาหยากจ็ ะต้องว่ายนำ�้ เขา้ ไป ซงึ่ นนั่ สรา้ งความประทบั ใจจนทำ� ให้เธอกลบั มาอกี ครง้ั ในหลายปถี ดั มา เพยี งเพ่ือจะพบวา่ ... มนตร์เสน่ห์วิถีบา้ น ๆ แหง่ เกาะพีพหี ายไปแลว้ “ฉันกลับมาอีกครั้งแลว้ พบวา่ มันวุน่ วายมาก ปาร์ตี้เยอะเกินไป คน เยอะเกินไป ขยะเยอะเกินไป ทุกสิ่งเยอะเกินไป น่ีไม่ใชเ่ หตุผลที่ฉันมา เมอื งไทย” วันนี้ - ทั้งคู่มาพักผ่อนริมชายหาดที่มุมเงียบสงบทางตอนเหนือของ เกาะพีพีดอนในชว่ งโลว์ซีซนั่ ซึง่ เธอบอกวา่ เธอชอบพพี ใี นมมุ ท่สี งบแบบ น้มี ากกว่า หากมองในมมุ นักทอ่ งเทีย่ ว แน่นอนวา่ คงไมม่ ใี ครชอบชายหาดทเ่ี ต็ม ไปด้วยความพลุกพลา่ นวุ่นวาย แต่น่ันยอ่ มตรงขา้ มกับความเห็นของผู้ ประกอบการ ซึง่ ความเงยี บสงบหมายถึงรายได้ท่ีน้อยลง มุมมองของผูป้ ระกอบการและคนท�ำงานบนเกาะพีพีต่อการปดิ อา่ วมาหยานั้นแตกตา่ งกันไป เอเย่นตข์ ายทัวร์รายหนึ่งยอมรับวา่ ปีน้ี นักท่องเท่ียวลดลงกว่าเดิมมาก แตเ่ ขาก็เขา้ ใจถึงความส�ำคัญของการ ปิดอา่ วเพอื่ ฟื้นฟู และบอกวา่ จรงิ ๆ แลว้ เกาะพพี ยี งั มอี า่ วอนื่ ๆ ทส่ี วยงาม นา่ ไปเท่ยี วอีกมากมาย Manuel San Martín เจ้าของ Pura Vida Diving Koh Phi Phi ซึ่งเป็นหน่ึงในทมี ฟนื้ ฟปู ะการังของ Ocean Quest Global ให้ความ เหน็ ว่า การปดิ อา่ วมีข้อดีมากกว่าขอ้ เสีย “ถา้ คุณได้มาสัมผัสกับนักทอ่ งเที่ยวจริง ๆ คุณจะรูว้ ่า ความคิดเห็น

รายงานสถานการณส์ ่งิ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 31 ฉลามหูดำ�แหวกว่ายหลังปิดอ่าว บางชว่ งมมี ากถึง 60 ตวั กลายเปน็ จดุ ท่ีมีฉลามชกุ ชมุ ทสี่ ดุ ในประเทศไทย (ภาพ : ผศ.ดร. ธรณ์ ธำ�รงนาวาสวัสด์ิ และ Singha Estate) ของนักท่องเที่ยวตอ่ การปิดอ่าวเปน็ ไปในทิศทางบวก ซึ่งก่อนที่จะปดิ ก็มี การแจกแบบสอบถามให้นักทอ่ งเท่ียว ซึง่ ราว ๆ 95% เหน็ ด้วย เพราะ สภาพตอนน้ันไม่ใช่ท่ที ีน่ ักท่องเท่ยี วจะเพลดิ เพลินเลย” เมื่อถามวา่ จ�ำนวนนักทอ่ งเท่ียวที่ลดลงมีผลกระทบต่อรายได้หรือไม่ Manuel ใหม้ มุ มองทนี่ ่าคิดว่า “จรงิ ๆ แลว้ การอนุรกั ษ์ถอื เปน็ หน่งึ ใน เคร่ืองมือทางการตลาดที่ส�ำคัญในยุคนี้ และการที่ประเทศไทยตัดสินใจ แบบนี้ ผมวา่ มันยิ่งท�ำให้ประเทศไทยเปน็ จุดหมายที่นา่ ดึงดูดใจส�ำหรับ นักทอ่ งเท่ียวมากข้ึน เพราะมันแสดงใหเ้ ห็นว่า ประเทศไทยก�ำลังดูแล ทรัพยากรธรรมชาตขิ องพวกเขา” เม่ือลองถามค�ำถามเดียวกันกับผู้ประกอบการรายเล็ก ๆ เชน่

32 เมอ่ื ปลาจะกินดาว ปา้ สายหยุด เดชสุภา เจ้าของรา้ นอาหารแห่งหน่ึงในโซนพลุกพล่านของ เกาะพีพี เธอใหค้ วามเห็นวา่ การทน่ี ักท่องเทีย่ วลดลงในปที ผี่ ่านมา อาจ ไม่ใชเ่ พราะการปิดอา่ วมาหยาอย่างเดียว แตเ่ ปน็ เพราะสภาพเศรษฐกิจ โดยรวมด้วย เพราะในด้านการเกษตรก็ล�ำบากเชน่ กัน “เร่อื งปดิ อ่าวมนั ก็พดู ยากนะ มันก็มที ั้งผลดีและผลเสีย เรากอ็ ยากให้ มนั ยงั สวยยงั งามอยู่ แต่เรอื่ งปากท้องมนั กล็ ำ� บากเนอะ เรากเ็ ขา้ ใจทงั้ สอง ฝ่าย ถ้าเขาจะปดิ กต็ ้องใหเ้ ขาปดิ ไป มนั จะไดส้ วย ๆ งาม ๆ คนจะไดม้ ากนั ตอ่ ไป ลกู ๆ หลาน ๆ จะได้เห็น” เธอกล่าวอยา่ งตรงไปตรงมา ไม่ว่าความคิดเห็นส่วนตัวของแตล่ ะคนจะเป็นเชน่ ไร ส่ิงหนึ่งท่ีชัดเจน แน่ ๆ คือ หากระบบนิเวศพัง ปะการังทั่วเกาะไม่มีเหลือ ก็คงไม่มี นักท่องเทยี่ วคนไหนอยากมาพพี อี ีกตอ่ ไป และนนั่ กค็ อื การลม่ สลายอย่าง แทจ้ ริง แต่หากเรายอมเสียรายไดใ้ นชว่ งเวลาหน่ึงเพ่ือใหธ้ รรมชาติฟื้นฟู สง่ิ ท่ธี รรมชาตจิ ะตอบแทนกลับมาอาจคมุ้ คา่ มากกว่าท่ีใครเคยคาดคิด และน่ีกค็ ือสิง่ ทเ่ี กิดขน้ึ กบั มาหยา เพียงแค่ 5 เดอื นกว่า ๆ หลงั จากการประกาศปดิ ทว่ั โลกกต็ อ้ งตะลงึ เม่ือไดเ้ ห็นคลิปฉลามหูด�ำราว 60 ตัว แหวกวา่ ยอยูใ่ นอา่ ว – และที่น่ี กไ็ ด้กลายเป็นจดุ ทม่ี ฉี ลามชกุ ชมุ ที่สดุ ของทะเลไทย อีกท้งั ยงั มรี ายงานวา่ แมฉ่ ลามได้เลือกอา่ วแห่งน้ีเปน็ ห้องคลอดหลายครั้ง และน่ีก็คือส่ิงยืนยัน ทดี่ ีทสี่ ดุ ถงึ การฟืน้ ตวั ของระบบนิเวศ วันเวลาแห่งความเงียบสงบของอา่ วมาหยาด�ำเนินต่อไป เช่นเดียว กับภารกิจฟ้ืนฟู ถงึ เดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2562 มีการปลกู ปะการงั ไป แล้วกวา่ 23,000 ช้ิน และจำ� นวนฉลามหูดำ� ก็นับไดเ้ พ่มิ ขึ้นเปน็ 90 กวา่ ตัวแทบทกุ วนั หน้าอ่าวมีปลาการต์ นู สม้ ขาวกลับมา บนชายหาดกม็ ปี ลู ม และผกั บงุ้ ทะเล

รายงานสถานการณ์ส่งิ แวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 33 ถงึ แมว้ ่ามาหยาในวนั น้ี จะไมม่ ที างกลบั ไปเหมอื นเมอ่ื 30 ปีทแี่ ล้ว แต่ อย่างน้อยมันกจ็ ะเปลยี่ นไปในอีกรปู แบบหนึง่ ซึง่ มเี สน่หใ์ นแบบของมนั 4 จากอา่ วมาหยา... สู่ 6 ขา่ วดที ะเลไทย ในรอบปีท่ีผา่ นมา ไมเ่ พียงแตก่ ารปิดอา่ วมาหยาเท่านัน้ ทท่ี �ำใหค้ นรกั ทะเลชน่ื ใจ แตย่ ังมีขา่ วดอี ีกมากมายทีส่ รา้ งความหวัง นัน่ คือ 1. การกลบั มาวางไข่ของเต่ามะเฟืองและเตา่ หญ้า ซง่ึ ถอื เป็นสตั ว์ทะเล หายากและมแี นวโน้มใกล้สูญพนั ธุ์ โดยเฉพาะเต่าหญ้าซ่ึงหายไปจากการ วางไขท่ ห่ี าดทา้ ยเหมอื งนานถงึ 23 ปี สว่ นเต่ามะเฟอื งกข็ น้ึ มาวางไข่ถงึ 3 ครง้ั หลงั จากหายไปนาน 4 ปี ซง่ึ นบั เปน็ เหตกุ ารณท์ ค่ี นไทยให้ความสนใจ เปน็ อยา่ งมาก และถอื เปน็ ครงั้ แรกของโลกทม่ี กี ารตดิ ตง้ั กลอ้ งวงจรปิดเพอ่ื ถา่ ยทอดสดรงั เต่าใหค้ นทวั่ ไปไดต้ ดิ ตามตลอด 24 ชว่ั โมง และมผี ้ใู ห้ความ สนใจเข้ามาดูแลว้ ถงึ 80,000 คน 2. การประกาศเพิม่ ช่อื สตั ว์สงวน 4 ชนิด คอื วาฬบรดู า้ วาฬโอมรู ะ ฉลามวาฬ และเตา่ มะเฟอื ง ซึ่งมีความส�ำคัญย่ิงตอ่ มาตรการอนุรักษใ์ น อนาคต เช่น การประกาศพื้นที่คุ้มครอง ไปจนถึงการเพิ่มโอกาสในการ ขอสนบั สนนุ งบประมาณ 3. ความกา้ วหนา้ ของแผนอนรุ กั ษ์ทรพั ยากรทางทะเล ไม่ว่าจะเป็นแผน ควบคุมจ�ำนวนนักทอ่ งเที่ยวในเขตอุทยานแหง่ ชาติทางทะเล ซึ่งก�ำหนด ตัวเลขไว้ไม่ใหเ้ กินปีละ 6 ลา้ นคน และก�ำลังอยู่ในระหว่างการพัฒนา E-ticket เพื่อจ�ำกัดจ�ำนวนนักท่องเที่ยวในแตล่ ะพ้ืนท่ี รวมท้ังแผนลด ความเสยี หายของปะการงั ซงึ่ จากเดมิ อยทู่ ่ี 77% ใหเ้ หลอื แค่ 50% ภายใน ปี พ.ศ. 2566 และนอ้ ยกวา่ 10% ภายในอกี 20 ปี 4. การประกาศหา้ มใชโ้ ฟมและถุงพลาสติกในเขตอุทยานแห่งชาติ

34 เม่อื ปลาจะกินดาว อ่าวมาหยาเคยเปรียบดัง่ สรวงสวรรค์ แต่หลังถกู ค้นพบและเรม่ิ โด่งดงั ผคู้ นมากมายจากทั่วโลกหลั่งไหลมาเยือนหาดแหง่ นี้ ลมหายใจแหง่ อ่าวมาหยากค็ อ่ ยๆ แผ่วจางลงอย่างช้าๆ (ภาพ : ผศ.ดร. ธรณ์ ธำ�รงนาวาสวัสดิ์ และ Singha Estate)

รายงานสถานการณส์ ิง่ แวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 35 ต่อเน่ืองมาจนถึง Roadmap การจัดการขยะพลาสติก พ.ศ. 2561- 2573 ซ่ึงจะยกเลิกการใชพ้ ลาสติก 7 ประเภท โดยในปีนี้จะยกเลิก 3 ประเภท คือ พลาสติกหุ้มฝาขวดน้�ำด่ืม พลาสติกที่มีส่วนผสมของ สาร Oxo และไมโครบีดส์ และในปี พ.ศ. 2565 จะยกเลกิ ถุงพลาสติก หหู วิ้ กล่องโฟมบรรจอุ าหาร แก้วพลาสตกิ แบบใช้ครงั้ เดยี วทงิ้ และหลอด พลาสตกิ ส่วนในปี พ.ศ. 2570 จะนำ� พลาสตกิ ที่รไี ซเคลิ ได้กลบั มาใช้ ประโยชน์ 100% 5. สหภาพยุโรป (EU) ปลดใบเหลืองการท�ำประมงผิดกฎหมาย ขาดการรายงานและไรก้ ารควบคมุ (IUU) แก่ประมงไทย ด้วยมาตรการ การควบคุมเรือประมงท่ีชัดเจนขึ้น มีระบบติดตามต�ำแหนง่ เรือ เพื่อ ลดปญั หาเรอื เถอ่ื นและเรอื พาณชิ ย์ทที่ ำ� การประมงผดิ กฎหมาย มกี ฎหา้ ม ใชอ้ วนรุนซ่ึงเปน็ หนึ่งในเครื่องมือประมงแบบท�ำลายล้าง แมว้ า่ การ แกป้ ัญหาการประมงยังต้องเดินอีกไกลและมีสว่ นท่ีเปน็ ปญั หาอยู่มาก แต่อยา่ งน้อยนี่คือจุดเริม่ ต้นของการเปลีย่ นแปลง 6. การเพมิ่ ขนึ้ ของพะยนู โดยจากการส�ำรวจเมอื่ ปี พ.ศ. 2556 ทะเล ตรังมีพะยนู เหลอื แค่ 110-125 ตัว แต่ผลของการฟื้นฟูแหลง่ หญา้ ทะเล และสรา้ งความรว่ มมอื กบั ชมุ ชนในการอนรุ กั ษ์ ทำ� ให้เมอื่ ตน้ ปี พ.ศ. 2561 ตวั เลขประชากรพะยนู เพม่ิ ขนึ้ มากกว่า 210 ตวั เกิดการทอ่ งเทย่ี วดพู ะยนู โดยชุมชน แมช้ ว่ งแรก ๆ จะมีการแล่นเรือไลต่ ามพะยนู บ้าง แต่ดว้ ยพลงั ของโซเชียลมีเดียก็ท�ำให้เกิดมาตรการคุมเขม้ และมีการวางทุน่ ก�ำหนด พ้นื ทคี่ มุ้ ครองพะยนู และแหล่งหญ้าทะเล นอกจากนั้น ในโลกโซเชียลมีเดียก็เกิดปรากฏการณเ์ น็ตไอดอลชาว พะยนู ครงั้ แรกในเมืองไทยที่ชือ่ “นอ้ งมาเรียม” ซง่ึ กลายเป็นทูตสอื่ ความ น่ารัก จุดประกายแนวคิดการอนรุ กั ษ์ทะเลไทย

36 เม่ือปลาจะกินดาว 5 หนทางขา้ งหนา้ ยงั อีกยาวไกล แมใ้ นปีทผี่ า่ นมา ความกา้ วหนา้ ด้านการอนรุ กั ษท์ รพั ยากรทางทะเลใน เมอื งไทยจะดขี น้ึ กว่าแต่กอ่ นมาก อยา่ งไรกต็ าม เมอ่ื ถอยมามองภาพใหญ่ สถานการณก์ ย็ งั อย่ใู นภาวะน่าเปน็ ห่วง ขยะทะเล คือหน่ึงในปญั หาขั้นวิกฤตของประเทศไทย พลาสติกแบบ ใชค้ ร้งั เดยี วทิง้ มีใหเ้ ห็นแทบทุกท่ี พฤตกิ รรมการท้งิ ขยะเกลือ่ นกลาดยังมี อยทู่ วั่ ไป เศษขยะทกี่ ระจดั กระจายตามพนื้ ถนนมใี หเ้ หน็ ทกุ หวั ระแหง และ น่นั กค็ อื สงิ่ ท่ีจะไหลตามฝนลงสแู่ มน่ ้�ำและทะเลในท่ีสุด ในช่วงรอบปที ผ่ี ่านมา มขี า่ วนา่ สลดเกยี่ วกบั สตั วท์ ะเลทต่ี าย เพราะขยะ พลาสติกมากมาย ไม่ว่าจะเป็นวาฬน�ำรอ่ งครีบสั้นท่ีมาเกยต้ืนท่ีจังหวัด สงขลา เม่ือเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2561 ซึ่งมีพลาสติกในท้องถงึ 85 ชิน้ สว่ นขอ้ มูลจากกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ระบุว่า ในระหวา่ ง วนั ท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2560 ถงึ 30 กนั ยายน พ.ศ. 2561 มเี ตา่ ทะเลเกยตน้ื ถงึ 417 ตวั ซง่ึ กวา่ ครง่ึ เสยี ชวี ติ และแทบทกุ ตวั มสี าเหตมุ าจากการกินขยะ หรอื ตดิ เครอ่ื งมอื ประมง โดยเฉพาะอวนเก่าทชี่ าวประมงมกั โยนทง้ิ ลงทะเล นอกจากนั้น สัตว์ทะเลท่ีบาดเจ็บจากใบพัดเรือก็มีจ�ำนวนท่ีน่าตกใจ เพียงแคส่ องเดือนในต้นปี พ.ศ. 2561 มีท้ังขา่ วเต่าทะเลกระดองแตก ฉลามเสือดาวบาดเจ็บ และวาฬบรูดา้ เกยตื้น โดยท้ังหมดมีแผลที่คาดวา่ เกิดจากใบพัดเรือ สว่ นในระดับโลก สถานการณป์ ะการังฟอกขาวก็สาหัสข้ึนทุกปี รวม ถึงภาวะท่ีน้�ำทะเลมีความเป็นกรดสูงขึ้น (Ocean Acidification) จากการเพิ่มขึ้นของคาร์บอนไดออกไซดใ์ นบรรยากาศ สง่ ผลใหป้ ะการัง อ่อนแอ และปัญหาสารพษิ จากครมี กนั แดดทท่ี ำ� ใหป้ ะการงั อ่อนไหวต่อการ ฟอกขาวมากยง่ิ ขนึ้

รายงานสถานการณ์สงิ่ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 37 การจบั ปลาเกนิ ขนาด (Overfishing) กเ็ ป็นอกี หนงึ่ ปญั หาสำ� คญั โดย เฉพาะการใชเ้ ครื่องมือประมงแบบท�ำลายล้าง เชน่ อวนลาก เรือปั่นไฟ สว่ นบนชายฝงั่ กม็ ปี ญั หาการกดั เซาะทถี่ กู แกป้ ญั หาอยา่ งผดิ วธิ มี ายาวนาน น่ันคือการสรา้ งเข่ือนคอนกรีตแข็งกันคล่ืน ซ่ึงข้อมูลทางวิชาการยืนยัน ชัดเจนวา่ ไม่ไดช้ ว่ ยแก้ปัญหา แถมยังเพ่ิมอัตราการกัดเซาะที่ปลายเข่ือน มากขึน้ เรื่อย ๆ และทำ� ลายความสวยงามของชายหาดอย่างมาก แต่การ ก่อสร้างยงั คงเกิดขึ้นเรอ่ื ยๆ และปญั หาใหญ่สดุ ท้ายคือเร่อื งน้ำ� เสีย ซึง่ 5 ปที ผ่ี ่านมา มนี ้ำ� เสียเขา้ ระบบบ�ำบัดเพ่ิมขึ้นแค่ 1% ซึ่งนอกจากจะสรา้ งสารพิษปนเปื้อนในระบบ นิเวศแลว้ แร่ธาตุในน้ำ� เสีย เช่น ไนโตรเจน ยังเพิม่ อตั ราการเติบโตของ สาหร่ายและแพลงกต์ อนพชื ส่งผลเสียตอ่ แนวปะการงั และเมือ่ สาหร่าย เหลา่ นนั้ ตายลง จะเกดิ การยอ่ ยสลายทที่ ำ� ให้ปรมิ าณออกซเิ จนในนำ้� ลดลง จนอาจเกิดเปน็ บรเิ วณทเ่ี รยี กวา่ Dead Zone หรอื พน้ื ทขี่ าดออกซเิ จนใต้ ทะเล ซงึ่ แทบไมม่ สี ตั วช์ นดิ ไหนอาศยั อย่ไู ด้ โดยพน้ื ท่ี Dead Zone นกี้ ำ� ลงั ขยายตวั ขน้ึ ทวั่ โลก โดยในช่วง 70 ปที ผี่ ่านมา ขยายเพมิ่ ขนึ้ แลว้ ถงึ 4 เท่า ทั้งหมดนค้ี ือโจทยใ์ หญ่ ซงึ่ เปน็ หน้าท่ขี องทกุ คนทตี่ ้องช่วยกนั แก้ อยา่ งไรก็ตาม ทะเลไทยยังคงมีความหวัง เพราะหากยอ้ นไปดู ความเปลย่ี นแปลงท่ีเกิดขนึ้ บนเสน้ ทางท่ผี า่ นมา ไม่วา่ จะเปน็ ภาพฝงู ฉลามหูด�ำเกอื บร้อยที่กลบั มาสอู่ า่ วมาหยา ภาพแนวปะการังเกาะยงู ทีก่ ำ� ลงั ฟน้ื ตัว ภาพลกู เตา่ มะเฟืองตวั น้อยที่ก�ำลังคลานลงทะเล ภาพ พะยนู ทโี่ ชว์ตัวทแ่ี หล่งท่องเทยี่ วอยา่ งเกาะพะงัน ภาพฉลามวาฬมใี ห้ เห็นเรอ่ื ย ๆ ไปจนถึงภาพวาฬบรูดา้ กบั นกั ดำ� น�ำ้ ท่ีเกาะเต่า ทง้ั หมด นลี้ ว้ นเปน็ ส่ิงยืนยันว่า ทะเลฟ้นื ฟไู ด.้ .. หากเราใหโ้ อกาสมนั

38 เมือ่ ปลาจะกินดาว แนวปะการัง : หวั ใจแห่งโลกสีคราม แม้แนวปะการังจะกินพ้ืนท่ีไม่ถึง 0.1% ของพ้ืนมหาสมุทร ท้ังหมด แต่หนง่ึ ในส่ขี องสายพันธส์ุ ตั ว์ทะเลทีม่ นษุ ย์รูจ้ กั อาศัยที่ นี่เป็นบ้าน นักวิทยาศาสตร์ประเมินวา่ มีสายพันธุ์สัตว์น�้ำอยา่ งนอ้ ย 1 ลา้ นสายพนั ธุ์ อาศยั พงึ่ พาแนวปะการังในชว่ งใดช่วงหนึง่ ของ ชวี ติ ไมว่ า่ จะเปน็ แหล่งอาหาร แหลง่ หลบภยั แหล่งวางไข่ แหล่ง อนุบาลและเตบิ โต ปลาตวั เลก็ ตวั นอ้ ยอาศยั ซอกหลบื ของปะการงั ในการหลบภยั จากผลู้ ่า ปลานกแก้วใช้ฟนั ขดู สาหรา่ ยบนปะการงั กินเป็นอาหาร ปลาผีเส้ือหลายชนิดมีเมนูโปรดเป็นตัวปะการัง (Polyps) ทากทะเลบางชนิดพรางตัวแนบเนียนกับปะการังท่ีมันอยู่ ไข่ของ สตั ว์หลายชนดิ กถ็ กู ซอ่ นตามซอกหลบื ปะการงั เพอื่ ความปลอดภยั ระบบนเิ วศแนวปะการงั ไมไ่ ดร้ องรบั แค่ชวี ติ สตั วน์ ำ้� เทา่ นน้ั แต่ ยงั สร้างประโยชนใ์ ห้กับมนุษยบ์ นฝง่ั อย่างมหาศาลด้วย 1. อาหารทะเล - ผคู้ นราว 3,000 ลา้ นคนทวั่ โลก พง่ึ พาอาหาร ทะเลเปน็ แหล่งโปรตนี หลกั โดยเฉพาะผมู้ รี ายได้ตำ�่ ตามแนวชายฝง่ั ทั่วโลก ซึ่งพวกเขาไมส่ ามารถเข้าถึงแหล่งโปรตีนอ่ืนได้นอกจาก อาหารทะเล หากแนวปะการังหายไป อาหารทะเลสว่ นใหญ่ก็จะ หายตามไปดว้ ย 2. การท่องเที่ยว - ในแต่ละปีมีผู้คนกว่า 350 ลา้ นคน

รายงานสถานการณส์ งิ่ แวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 39 เดนิ ทางท่องเทยี่ วตามแนวปะการงั ทว่ั โลก หากคดิ เฉพาะแนวปะการงั ของไทย กส็ ร้างมลู คา่ ดา้ นการทอ่ งเที่ยวสูงถึง 80,000-90,000 ลา้ นบาทต่อปี สร้างอาชพี ใหค้ นมหาศาล 3. แนวปอ้ งกันการกัดเซาะชายฝัง่ - แนวปะการังใต้นำ�้ ช่วย ลดพลังงานของคลน่ื ได้ถงึ 97% 4. ความหวงั ของการค้นพบตัวยาใหมๆ่ - ใต้ทะเลเปรยี บ เสมือนตู้ยาขนาดใหญ่ ยาหลายชนิดที่ใช้กันในปจั จุบันมีที่มาจาก สารเคมที คี่ ้นพบในสตั ว์ทะเล โดยเฉพาะสตั ว์ในแนวปะการงั ทเี่ ตม็ ไปด้วยความหลากหลาย เช่น ยาคโี มรกั ษามะเรง็ หลายชนดิ มที ม่ี า จากการสกัดจากสารเคมีท่ีผลิตโดยฟองน�้ำ ยาแกป้ วดที่สกัดจาก พษิ หอยเต้าปนู และอนื่ ๆ อกี มากมาย นอกจากนี้ ตวั ยาหลายชนดิ กอ็ ยูใ่ นระหวา่ งการวิจยั และอีกมากมายทีย่ งั รอการคน้ พบ แตท่ ุกวันน้ี สภาพปะการังทั่วโลกรวมถึงประเทศไทยอยูใ่ น สภาวะวกิ ฤต ไมว่ ่าจะเป็นปัญหาปะการงั ฟอกขาวทร่ี นุ แรงขนึ้ ทกุ ปี ปญั หาสารพษิ จากครมี กนั แดดทก่ี ำ� ลงั ฆ่าปะการงั อยา่ งช้า ๆ ปญั หา ภาวะทะเลเป็นกรดทที่ �ำใหป้ ะการังอ่อนแอ ปญั หานำ้� เสยี ซึ่งสง่ ผล ตอ่ ปะการังโดยตรง ปัญหาไมโครพลาสติกที่แม้แต่ตัวปะการังก็ กินเข้าไปและอดุ ตนั ในชอ่ งย่อยอาหาร ปญั หานกั ท่องเทยี่ วเหยยี บ ปะการังและการท้ิงสมอเรือ และอ่ืน ๆ อีกมาก... เหลา่ นี้คือภัย คุกคามใหญท่ ี่เราทุกคนต้องชว่ ยกันแก้ เพ่ือท่ีจะรักษาระบบนิเวศ ทม่ี ีคณุ คา่ และนา่ มหศั จรรยน์ ไี้ ว้ใหอ้ ยู่ถึงคนรุ่นต่อไป

40 เมอ่ื ปลาจะกินดาว ฉลาม : คุณค่าทมี่ ากกว่ามลู ค่า หลายคนรูจ้ ักฉลามเพียงแค่ในซุปราคาแพง แตท่ ่ีจริงแล้ว คณุ ค่าของฉลามน้ันเทยี บเท่ากับเสือโคร่งในป่า คือการเปน็ ผู้ล่า สงู สดุ ของหว่ งโซอ่ าหาร ชว่ ยรกั ษาสมดลุ ของระบบนเิ วศ และเปน็ ตัวชี้วดั ความสมบรู ณ์ได้อยา่ งดี 1.ฉลามคอื ตวั ชี้วดั ความอดุ มสมบรู ณข์ องพ้นื ท่ี ฉลามกินปลาขนาดกลาง การมีอยู่ของฉลามจึงเป็นตัวบ่ง บอกวา่ พื้นท่ีนี้มีปลาอุดมสมบูรณ์ ซึ่งการท่ีพื้นท่ีนี้จะมีปลาท่ี เปน็ อาหารของฉลามอุดมสมบูรณ์ได้ ก็แปลวา่ ตอ้ งมีสัตว์เล็ก สตั วน์ ้อยใหป้ ลาเหล่านี้กินอกี ที ฉลามจึงเป็นตวั ชี้วดั ระบบนเิ วศ ทัง้ ระบบ 2.การมฉี ลามดีตอ่ แนวปะการงั งานวิจัยชิ้นหนึ่งในหมูเ่ กาะทางตะวันตกเฉียงเหนือ ของออสเตรเลีย ซ่ึงเปรียบเทียบระหว่างพ้ืนท่ีสองแห่งคือ 1) แนวปะการังที่หา้ มการประมง 2) แนวปะการังท่ีชาวประมง ชอบมาล่าฉลาม โดยจากการเก็บขอ้ มูลนับสิบปี พบวา่ แนว ปะการังที่ฉลามถูกล่าเป็นจ�ำนวนมาก จะมีปลาผูล้ า่ ขนาดกลาง มากกวา่ หลายเท่า (เพราะไมม่ ีฉลามมากินมัน) ผลท่ตี ามมาคือ กลุม่ ปลากินพืช เชน่ ปลานกแก้ว มีจ�ำนวนลดลงมาก (เพราะ ถูกปลาเหลา่ นี้กินไปเยอะ) เม่ือปลากินพืชหายไป สาหร่ายก็จะ ยึดครองพ้ืนที่ ปกคลุมแนวปะการังจนลม่ สลาย เมื่อปะการัง

รายงานสถานการณ์ส่งิ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 41 ตาย สัตวน์ ้�ำมากมายไรบ้ า้ น ส่งผลต่อการประมงไปจนถึงการ ทอ่ งเทีย่ วในทีส่ ดุ 3. ฉลามทีม่ ีชีวติ มีคุณค่ามากกว่าฉลามทต่ี ายแลว้ ในแต่ละปี มคี นราว 6 แสนคน ใชจ้ า่ ยเงินกวา่ 300 ล้าน ดอลลารส์ หรัฐ เพื่อการทอ่ งเที่ยวดูฉลาม สรา้ งอาชีพราว 10,000 อาชีพให้คนทั่วโลก เช่น ประเทศปาเลา ซ่ึงมปี ระชากร ฉลามนบั รอ้ ยตวั สามารถสร้างรายไดจ้ ากการดำ� นำ�้ กบั ฉลามปีละ 18 ล้านดอลลาร์ และมงี านวิจัยชว้ี า่ ฉลามทีม่ ชี วี ติ 1 ตัว สรา้ ง รายไดจ้ ากการท่องเทยี่ วตลอดอายุขยั ของมนั กว่า 1,900,000 ดอลลาร์ แต่ถา้ ฉลามตัวนั้นถูกฆ่าเพ่ือเอาครบี มูลค่าของมันจะ ลดเหลือแค่ 108 ดอลลาร์

42 เม่อื ปลาจะกินดาว 2 เพม่ิ พน้ื ทป่ี า่ อนรุ กั ษ์ 25% ใครไดป้ ระโยชน?์ เรอ่ื ง: เอกวทิ ย์ เตระดษิ ฐ์

รายงานสถานการณ์ส่ิงแวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 43 “เพมิ่ พื้นทป่ี า่ อนุรกั ษใ์ หไ้ ด้ 25 % ของพนื้ ท่ปี ระเทศภายในปี พ.ศ. 2569” วิสยั ทัศน์ใหมข่ องกรมอทุ ยานแห่งชาติ สตั ว์ปา่ และพันธพ์ุ ืช ทป่ี ระกาศ เม่ือปี พ.ศ. 2560 เปน็ ไปในทิศทางเดียวกับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและ สงั คมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 และแผนยทุ ธศาสตรช์ าติ 20 ปี ทต่ี อ้ งการให้ ประเทศไทยมีพ้ืนท่ีปา่ 40% ของพ้ืนที่ประเทศไว้ส�ำหรับการอนุรักษแ์ ละ น�ำมาใช้ประโยชน์อยา่ งยั่งยนื ตวั เลข 40% แบ่งออกเป็นการเพิ่มพื้นท่ปี า่ อนรุ ักษ์ให้ได้ 25% และ เพ่ิมพน้ื ทีป่ า่ ส�ำหรับใช้ประโยชน์ทางเศรษฐกิจอีก 15% ขอ้ มูลพื้นที่ป่าไม้ของประเทศโดยกรมอุทยานแหง่ ชาติฯ ระบุวา่ ประเทศไทยมพี ้นื ทีป่ า่ ไมท้ ั้งสิ้น 102,240,981.88 ไร่ หรอื 31.60% ของพื้นท่ปี ระเทศ ในส่วนพนื้ ทป่ี า่ อนรุ กั ษ์ ซงึ่ ได้แก่ อทุ ยานแห่งชาติ เขตรกั ษาพนั ธส์ุ ตั ว์ ป่า เขตหา้ มลา่ รวมทง้ั หมด 73.65 ลา้ นไร่ หากตอ้ งการใหค้ รบ 25% กรมอทุ ยานแห่งชาตฯิ ตอ้ งการพน้ื ทีป่ า่ อกี ราว 7.23 ลา้ นไร่ หากบรรลตุ ามเป้าหมาย ประเทศไทยจะมปี า่ ธรรมชาติ 80.88 ลา้ น ไร่ ได้รบั การดแู ลภายใตก้ ฎหมายอนรุ ักษ์ทเี่ ขม้ แข็ง คอื พ.ร.บ.อุทยาน แหง่ ชาติ และ พ.ร.บ.สงวนและคมุ้ ครองสตั ว์ปา่ ฉบบั ใหม่ ทเี่ พง่ิ ประกาศ ใช้ไปเมอื่ ปลายเดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2562 1 กอ่ นจะเป็นพ้ืนทีป่ า่ อนุรกั ษ์ 25% ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560 - 2564 การเพ่ิมพ้ืนท่ีปา่ อนุรักษ์ 25% บรรจุอยูใ่ น

44 เม่อื ปลาจะกินดาว ยุทธศาสตรท์ ่ี 4 ยุทธศาสตร์การเติบโตที่เปน็ มิตรกับสิ่งแวดล้อม เพ่ือการพัฒนาที่ยั่งยืน มีวัตถุประสงคท์ ่ีส�ำคัญคือเพื่อการรักษา ฟืน้ ฟูทรัพยากรธรรมชาติ และให้เกิดการใชป้ ระโยชนจ์ ากปา่ อยา่ ง ยั่งยนื และเป็นธรรม มเี ป้าหมายและดัชนชี ้วี ดั คอื เพม่ิ พ้ืนทปี่ ่าไมเ้ พื่อ การอนรุ ักษ์ ป่าเศรษฐกิจ และป่าชายเลน ลดการสูญเสยี ความหลาก หลายทางชีวภาพ แก้ไขปัญหาการบุกรุกที่ดินของรัฐ และจัดที่ดิน ทำ� กินให้ผูย้ ากไร้ สดั สว่ นพ้ืนท่ปี า่ ไม้ 40% ของพื้นทปี่ ระเทศ แบง่ เปน็ พื้นท่ปี า่ เพ่อื การอนรุ ักษ์ 25% และพ้ืนทป่ี า่ เศรษฐกิจ 15% พืน้ ทป่ี า่ ชายเลนเพ่มิ จาก 1.53 ลา้ นไร่ เปน็ 1.58 ล้านไร่ พื้นทปี่ ลูกและฟืน้ ฟปู ่าต้นน้ำ� เพมิ่ ขนึ้ หากตัดมาเฉพาะพ้ืนท่ีอนุรักษ์ 25% เรื่องน้ี ธัญญา เนติธรรมกุล อธิบดีกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ปา่ และพันธุพ์ ืช แสดงความเห็นถึง วิสัยทัศนข์ องกรมอุทยานแห่งชาติฯ ไว้วา่ “วิสัยทัศน์การเพิ่มพ้ืนท่ีปา่ อนุรักษ์ 25% เปน็ เร่ืองท่ีกรมอุทยานแหง่ ชาตฯิ คดิ ท�ำมากอ่ นหนา้ น้ี และ พยายามด�ำเนินการเร่ืองนี้มาตลอด” สำ� หรบั กรมอทุ ยานแหง่ ชาตฯิ การมพี นื้ ทอ่ี นรุ กั ษเ์ พมิ่ ขนึ้ จะชว่ ยเพมิ่ ศักยภาพในการคุ้มครองทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า ตอบโจทย์ตาม พนั ธกิจขององคก์ รทตี่ ้องการ “อนรุ ักษ์ คมุ้ ครอง ฟน้ื ฟูทรพั ยากรปา่ ไม้ และสตั วป์ า่ ” ขณะเดียวกัน กรมอุทยานแห่งชาติฯ ยังเล็งเห็นว่า เมื่อพื้นที่ อนุรักษ์ได้รับความคุ้มครอง การพัฒนาศักยภาพดา้ นการท่องเที่ยว จะชว่ ยส่งเสริมเศรษฐกิจของท้องถ่ินรอบๆ ผา่ นการใชป้ ระโยชน์จาก ทรัพยากรธรรมชาติอยา่ งสมดุลและยง่ั ยืน

รายงานสถานการณ์ส่ิงแวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 45 แผนทแี่ สดงพน้ื ที่ปา่ และปา่ อนรุ ักษ์อุทยานแห่งชาตแิ ละ เขตรกั ษาพนั ธ์ุสัตวป์ า่ ในประเทศไทย (ขอบเขตเสน้ สชี มพู) (ภาพ : มูลนธิ สิ ืบนาคะเสถียร)

46 เมื่อปลาจะกินดาว

รายงานสถานการณ์สง่ิ แวดลอ้ มในรอบปี พ.ศ. 2562 47 จากการสำ�รวจของกรมอทุ ยานแหง่ ชาติ สตั วป์ า่ และพันธุพ์ ชื ปัจจบุ นั มชี มุ ชนท่ี อาศัยอยใู่ นพ้ืนทปี่ า่ อนุรกั ษ์คิดเป็นพื้นทที่ งั้ หมด 5,222,023.18 ไร่ ของพื้นที่ปา่ อนรุ กั ษท์ ่ไี ดร้ ับการประเทศเปน็ อทุ ยานแหง่ ชาติและเขตรกั ษาพันธส์ุ ตั วป์ า่ (ข้อมูลพื้นท่ใี ช้ประโยชน์ : กรมอุทยานแหง่ ชาติ สัตว์ปา่ และพนั ธพ์ุ ืช) (ภาพ : เอกวทิ ย์ เตระดษิ ฐ)์

48 เมื่อปลาจะกินดาว 2 บรรลุเปา้ หมายพ้ืนทปี่ า่ อนุรักษ์ 25% ตามข้อมลู กรมอทุ ยานแห่งชาตฯิ วนั นป้ี ระเทศไทยมพี นื้ ทป่ี ่าอนรุ กั ษ์ รวม ทงั้ หมด 73.65 ล้านไร่ หากต้องการให้ครบ 25% คอื 80.88 ลา้ นไร่ จำ� เปน็ ต้องเพมิ่ ป่าอกี 7.23 ลา้ นไร่ แล้ว 7.23 ล้านไร่ มาจากไหน? ธญั ญา เนตธิ รรมกลุ อธบิ ดกี รมอทุ ยานแห่งชาติ สตั ว์ปา่ และพนั ธ์พุ ชื อธิบายวา่ พื้นที่ท่ีจะน�ำมาผนวกเพ่ือให้ครบ 25% ตามนโยบาย เปน็ พื้นทีป่ า่ สมบรู ณ์ที่เดมิ กรมป่าไมด้ ูแลอยู่ หรอื พื้นทีป่ ่าสงวนแห่งชาติ ซง่ึ อาจจะเป็นป่าสงวนทม่ี เี ขตตดิ ตอ่ กบั อทุ ยานแห่งชาตแิ หง่ ใดแห่งหนง่ึ อยู่ แล้ว หรอื ไม่ไดม้ อี าณาเขตตดิ ตอ่ กนั กไ็ ด้ แตจ่ ะตอ้ งได้รบั ความเหน็ ชอบ จากกรมปา่ ไม้ เพือ่ ใหก้ รมอุทยานแห่งชาตฯิ นำ� พืน้ ทป่ี า่ สงวนแห่งชาติ ซึ่งยังคงมีสภาพปา่ อุดมสมบูรณผ์ นวกเปน็ พ้ืนที่ปา่ อนุรักษ์ โดยอาศัย อ�ำนาจกฎหมายตามมาตรา 19 แหง่ พระราชบัญญัตปิ า่ สงวนแห่งชาติ พ.ศ. 2507 และใชอ้ ำ� นาจตามมาตรา 17 (1) และมาตรา 32 แห่ง พระราชบญั ญตั ปิ ่าไม้ พ.ศ. 2484 อย่างไรกต็ าม จากการทำ� ขอ้ ตกลงร่วมกนั ทางกรมป่าไมไ้ ดม้ อบพนื้ ท่ี ทเี่ ดมิ ทเี่ ป็นปา่ สงวนแหง่ ชาติ เพอ่ื ผนวกรวมเป็นพน้ื ทป่ี ่าอนรุ กั ษ์ไปแล้ว 8.47 ลา้ นไร่ ซ่งึ หมายความวา่ ณ ปัจจบุ นั กรมอุทยานแหง่ ชาตฯิ ได้ บรรลุเป้าหมายการมีพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 25% เป็นที่เรียบรอ้ ยแลว้ และ ถอื วา่ มพี นื้ ทีอ่ นรุ ักษ์เกินกวา่ 25% ข้นึ มาอกี 1.24 ล้านไร่ ทั้งน้ี แมเ้ งื่อนไขเชิงปริมาณจะไดม้ าครบแล้ว แตก่ ารประกาศเป็น พนื้ ทอี่ นรุ กั ษ์ยงั จำ� เป็นต้องอาศยั ขนั้ ตอนตา่ ง ๆ อกี หลายด้าน จะชา้ หรอื เรว็ ขนึ้ อยกู่ บั ประเภทของพ้ืนท่ี เช่น หากตอ้ งผนวกรวมกบั อุทยานแหง่ ชาติ หรอื เขตรักษาพันธ์ุสัตวป์ ่า ตอ้ งนำ� เสนอให้ทปี่ ระชมุ คณะรัฐมนตรี

รายงานสถานการณส์ งิ่ แวดล้อมในรอบปี พ.ศ. 2562 49 การใช้ประโยชน์จากป่าในรปู แบบป่าชมุ ชน ซ่งึ เป็นวิธีสร้างการมสี ว่ นรว่ มใหป้ ระชาชนรกั ษาพน้ื ทป่ี า่ (ในพื้นทปี่ า่ สงวนแหง่ ชาต)ิ ขณะเดียวกันยังสามารถใช้ประโยชน์ไดต้ ามความตอ้ งการที่พอเหมาะ ซงึ่ ใน พน้ื ทอี่ นรุ ักษบ์ างแห่งเองก็มีพ้ืนท่อี นโุ ลมใหช้ ุมชนเข้าไปใช้ประโยชนเ์ ก็บหาของปา่ ไดโ้ ดยมกี ารควบคมุ ปรมิ าณใหเ้ หมาะสมกับขีดจำ�กัดของทรพั ยากร (ภาพ : มูลนธิ ิสืบนาคะเสถยี ร)

50 เมือ่ ปลาจะกินดาว ใหค้ วามเห็นชอบ และประกาศในพระราชกิจจานุเบกษา แต่หากพนื้ ทนี่ น้ั เป็นเขตห้ามล่าสตั วป์ า่ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอ้ ม สามารถออกประกาศได้เอง 3 ป่าอนุรกั ษใ์ ห้ประโยชนท์ างตรงมากกวา่ ที่คดิ พื้นท่อี นรุ ักษม์ คี วามสำ� คัญอย่างไร ทำ� ไมต้องมีพ้นื ทอ่ี นรุ ักษ์มากถงึ 25% ความเหน็ ของ นพ.รงั สฤษฎ์ กาญจนะวณชิ ย์ ประธานชมรมอนรุ กั ษ์ นกและธรรมชาตลิ ้านนา มองว่า พนื้ ทอ่ี นรุ กั ษ์ คอื หลกั ประกนั ความอยู่ รอดของมนษุ ยชาตใิ นอนาคต นพ.รังสฤษฎ์ กาญจนะวณิชย์ ประธานชมรมอนุรักษ์นกและธรรมชาติลา้ นนา (ภาพ : พชั รดิ า พงษปภัสร์)