เหลียวหลังแลหน้า

¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹ÊØ¢ÀÒ¾ ¡ºÑ ¡ÒÃᡌ䢻˜ÞËÒ การบัญญัติเร่ือง HIA นี้ไวในรัฐธรรมนูญ ถือเปนเรื่องสําคัญ อันเปนผลจากการผลักดันของภาคสวนตางๆ ทงั้ นักวิชาการ องคก รพัฒนาเอกชนดานส่งิ แวดลอม และกลุมชาวบาน ซึ่งจะเปนทางออกของปญ หาท่ีเกิดขนึ้ ไดอ ีกทางหนงึ่ “การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ” (HIA) ครอบคลมุ การประเมนิ ผลกระทบทง้ั ดา นดแี ละดา นเสยี ของนโยบาย แผนงาน โครงการทุกแงมุม การประเมินดานเสียมีประโยชนในการปองกันผลเสียท่ีอาจเกิดขึ้นในอนาคตสวนการประเมินดานดี ก็จะมีสว นชวยพฒั นาสุขภาพ อนามัย คณุ ภาพชีวิตของคนในชุมชนใหด ยี ิ่งข้ึน อนง่ึ คาํ วา “สขุ ภาพ” นี้มคี วามหมายกวางคือ เปน ภาวะสมบูรณท างกาย จติ ใจ ปญ ญา และสงั คม ทเ่ี ชอ่ื มโยงกนั อยา งเปน องคร วม (คาํ นยิ ามตาม พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ 2550) จะเหน็ ไดว า การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ จงึ มใิ ชก ารปฏเิ สธ การพฒั นาทางอตุ สาหกรรมแตอ ยา งใด หากเปน การใหโ อกาสใหม กี ระบวนการพจิ ารณาผลกระทบตอ สขุ ภาพอยา งรอบดา น เพอื่ ให ผมู อี าํ นาจตดั สนิ ใจสามารถนาํ มาใชเ ปน ขอ มลู สาํ คญั ในการกาํ หนดนโยบายของหนว ยงานของรฐั และการดาํ เนนิ โครงการ กจิ กรรม ของภาคธุรกิจเอกชนที่อาจสงผลกระทบถึงคนในพ้ืนที่ ดังนั้นการประเมินผลกระทบดานสุขภาพตามมาตรา 67 วรรคสองของ รัฐธรรมนูญ จึงนา จะเปนเคร่ืองมอื ที่มีประสทิ ธภิ าพของหนวยงานหรือผมู อี าํ นาจตดั สนิ ใจและผมู ีสว นไดสวนเสยี ทกุ ฝา ย เปนหลกั ประกนั สขุ ภาพประชาชน ในขณะเดยี วกนั จะชว ยลดผลเสยี ตอ สขุ ภาพใหน อ ยทสี่ ดุ การประเมนิ นมี้ ไิ ดแ ยกขาดจากการประเมนิ ดา น สิง่ แวดลอ มเศรษฐกจิ สังคมหรอื ความเส่ยี งอน่ื ๆ แตอ ยา งใด HIA จึงนาจะชว ยแกไขจุดออ น ขอ บกพรองของการประเมนิ ทีใ่ ชอยู ในประเทศไทย เชน การประเมนิ ผลกระทบสงิ่ แวดลอ มหรอื การจดั ทาํ รายงานอไี อเอ (EIA) ซงึ่ หลายโครงการถกู วพิ ากษว จิ ารณใ นเรอื่ ง ความนา เชอื่ ถอื ของกระบวนการจดั ทาํ ารายงาน การพจิ ารณาเหน็ ชอบ การอา งขอ มลู หลกั ฐานทางวชิ าการ การตรวจสอบการปฏบิ ตั ิ ตามรายงานอไี อเอของเจาของโครงการ HIA: ʶҹзҧ¡®ËÁÒ·่àÕ ¡ÕÂ่ ǡѺ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ สาํ หรบั ประเทศไทย ไดต น่ื ตวั เรอ่ื งผลกระทบตอ สขุ ภาพ และใหค วามสาํ คญั กบั การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA) โดยระบไุ วใ นรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2550 พระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.2550 และพระราชบญั ญตั ิ สงเสริมและรกั ษาคุณภาพสิง่ แวดลอ มแหงชาติ พ.ศ. 2535 โดยมีเนอื้ หาดังนี้ 100 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

(1) กรณีโครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจจะกอใหเกิดผลกระทบอยางรุนแรง ทั้งทางดานคุณภาพส่ิงแวดลอม ทรพั ยากรธรรมชาติ และสุขภาพตามมาตรา 67 รฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พุทธศกั ราช 2550 (2) กรณกี ารกาํ าหนดนโยบายสาธารณะและการดาํ เนินกจิ กรรมดานการวางแผนพัฒนา (3) กรณีบคุ คลหรอื คณะบุคคลขอใชส ิทธิ ตามมาตรา 11 พระราชบัญญัตสิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.2550 (4) กรณีในฐานะกระบวนการเรยี นรูรว มกันของสงั คม 1. รัฐธรรมนูญฯ พ.ศ.2550 รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.2550 ไดบ ญั ญตั เิ กยี่ วกบั การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ ไวใ นมาตรา 67 ดงั นี้ “สิทธิของบุคคลท่ีจะมีสวนรวมกับรัฐและชุมชนในการอนุรักษ บํารุงรักษาและการไดประโยชนจาก ทรพั ยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ และในการคมุ ครองสงเสรมิ และรักษาคุณภาพสง่ิ แวดลอม เพื่อใหด าํ ารงชีพ อยูไดอยา งปกตแิ ละตอเนอ่ื งในส่งิ แวดลอ มที่จะไมก อใหเ กดิ อนั ตรายตอ สขุ ภาพอนามยั สวสั ดภิ าพ หรือคณุ ภาพชวี ติ ของตน ยอ ม ไดร บั ความคมุ ครองตามความเหมาะสม การดาํ เนนิ โครงการหรอื กจิ กรรมทอ่ี าจกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ ชมุ ชนอยา งรนุ แรง ทง้ั ทางดา นคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม ทรพั ยากรธรรมชาติ และสุขภาพ จะกระทาํ มิได เวนแตจะไดศึกษาและประเมินผลกระทบตอคุณภาพส่งิ แวดลอมและสขุ ภาพของ ประชาชนในชมุ ชน และจดั ใหม กี ระบวนการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนและผมู สี ว นไดเ สยี กอ น รวมทงั้ ไดใ หอ งคก ารอสิ ระ ซง่ึ ประกอบดว ย ผแู ทนองคการเอกชนดา นสิ่งแวดลอ มและสขุ ภาพ และผูแทนสถาบันอดุ มศกึ ษาทจ่ี ดั การศกึ ษาดา นส่งิ แวดลอมหรือ ทรพั ยากรธรรมชาติหรอื ดา นสุขภาพ ใหความเห็นประกอบกอนมกี ารดาํ เนนิ การดงั กลาว สทิ ธิของบคุ คลท่จี ะฟองหนว ยราชการ หนวยงานของรัฐ รัฐวิสาหกจิ ราชการสวนทองถ่ิน หรอื องคก รอนื่ ของรัฐ เพือ่ ใหป ฏิบตั ิหนาท่ีตามที่บญั ญัติไวในกฎหมายตามวรรคหน่ึงและวรรคสอง ยอ มไดรบั ความคุม ครอง” จากบทบัญญัติดังกลาว จะเห็นไดวา หากโครงการหรือกิจกรรมใดๆ ที่มีลักษณะเขาขายและสอดคลองกับ การกําหนดประเภทและขนาดโครงการ ตามประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม จะตองมีการดําเนินการ 3 ขน้ั ตอน ดงั น้ี (1) การจัดทํารายงานการประเมินผลกระทบสิง่ แวดลอมและสขุ ภาพ (EHIA) (2) การจัดกระบวนการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนและผมู ีสว นไดส วนเสีย (3) การใหค วามเห็นขององคการอิสระ เพอ่ื ประกอบการพิจารณาตดั สนิ ใจดําเนนิ การโครงการ àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 101

ตารางเปรยี บเทยี บรัฐธรรมนูญฯ พ.ศ. 2540 และ พ.ศ. 2550 (เฉพาะท่เี กี่ยวขอ งกบั EIA และ HIA) รัฐธรรมนูญฯ พ.ศ.2540 รฐั ธรรมนูญฯ พ.ศ.2550 เหตุผลโดยสังเขป มาตรา 46 บคุ คลซ่งึ รวมกันเปน ชมุ ชน มาตรา 66 บคุ คลซงึ่ รวมกันเปน ชมุ ชน เพมิ่ หลกั การใหช มุ ชนและชมุ ชน ทอ งถน่ิ ทองถ่ินด้ังเดิมยอมมีสิทธิอนุรักษหรือ ชุมชนทองถิ่น หรือชุมชนทองถ่ิน มีสิทธิรวมตัวกันในการอนุรักษหรือ ฟนฟูจารีตประเพณีภูมิปญญาทองถ่ิน ดั้งเดิม ยอมมีสิทธิอนุรักษหรือฟนฟู ฟน ฟจู ารตี ประเพณไี ดไ มจ าํ เปน ตอ งเปน ศิลปะหรือวัฒนธรรมอันดีของทองถิ่น จ า รี ต ป ร ะ เ พ ณี ภู มิ ป  ญ ญ า ท  อ ง ถ่ิ น ชุมชนทองถิ่นด้ังเดิมหรือเปนทองถิ่น และของชาติ และมีสวนรวมในการ ศิลปวัฒนธรรมอันดีของทองถ่ินและ ที่รวมตัวกันมาเปนเวลานานจนถือวา จัดการ การบํารุง รักษา และการใช ของชาติและมีสวนรวมในการจัดการ เปนชุมชนทองถ่ินดั้งเดิมเทานั้น เพื่อ ประโยชนจ ากทรพั ยากร ธรรมชาตแิ ละ การบํารุงรักษา และการใชประโยชน ใหทุกชุมชนสามารถอนุรักษประเพณี สิง่ แวดลอ ม อยา งสมดุลและย่งั ยืนท้งั น้ี จากทรัพยากรธรรมชาติ ส่ิงแวดลอม ของตนและดูแลทรัพยากรธรรมชาติที่ ตามทกี่ ฎหมายบญั ญัติ รวมท้ังความหลากหลายทางชีวภาพ อยใู นชมุ ชนนั้นได เพื่อกาํ หนดขอบเขต อยา งสมดลุ และย่ังยืน ของสทิ ธชิ มุ ชนในการจดั การระบบนเิ วศ ของสิ่งแวดลอมใหครอบคลุมท้ังระบบ ตลอดจนเพ่ือใหสามารถใชสิทธิไดทันที อีกดวย มาตรา 56 สิทธิของบุคคลท่ีจะมี มาตรา 67 สิทธิของบุคคลที่จะมีสวน ตดั คาํ วา “ทง้ั นตี้ ามทก่ี ฎหมายบญั ญตั ”ิ สวนรวมกับรัฐและชุมชนในการบํารุง รวมกับรัฐและชุมชนในการอนุรักษ ออก เพอ่ื ใหส ามารถใชส ทิ ธไิ ดท นั ที และ รกั ษา และการไดป ระโยชนจ ากทรพั ยากร บํารุงรักษาและการไดประโยชนจาก เพ่ือขยายสทิ ธิชมุ ชน ธรรมชาติและความหลากหลายทาง ทรัพยากรธรรมชาติและความหลาก ชีวภาพและในการคุมครองสงเสริม หลายทางชีวภาพ และในการคุมครอง และรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอม เพ่ือให สงเสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอม ดาํ รงชพี อยไู ดอ ยา งปกตแิ ละตอ เนอื่ งใน เพื่อใหดํารงชีพอยูไดอยางปกติ และ ส่ิงแวดลอม ท่ีจะไมกอใหเกิดอันตราย ตอ เนอื่ งในสง่ิ แวดลอ มทจ่ี ะไมก อ ใหเ กดิ ตอสุขภาพอนามัย สวัสดิภาพหรือ อันตรายตอ สขุ ภาพอนามยั สวสั ดิภาพ คุณภาพชีวิตของตนยอมไดรับความ หรือคุณภาพชีวิตของตน ยอมไดรับ คมุ ครอง ท้งั นต้ี ามทกี่ ฎหมายบัญญัติ ความคุม ครองตามความเหมาะสม 102 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

รฐั ธรรมนูญฯ พ.ศ.2540 รฐั ธรรมนูญฯ พ.ศ.2550 เหตุผลโดยสังเขป การดาํ เนนิ โครงการหรอื กจิ กรรมทอ่ี าจ การดาํ เนนิ โครงการหรอื กจิ กรรมทอ่ี าจ เพิ่มเติมประเด็น “สุขภาพ” โดย กอใหเกิดผลกระทบอยางรุนแรงตอ กอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยาง ใหการดําเนินโครงการหรือกิจกรรม คุณภาพสิ่งแวดลอมจะกระทํามิไดเวน รนุ แรง ทัง้ ทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอม ท่ี อ า จ ก  อ ใ ห  เ กิ ด ผ ล ก ร ะ ท บ อ ย  า ง แตจะไดศึกษาและประเมินผลกระทบ ทรัพยากรธรรมชาติ และสุขภาพ จะ รุนแรงตอคุณภาพสิ่งแวดลอม หรือ ตอคุณภาพสิ่งแวดลอม รวมท้ังไดให กระทํามิได เวนแตจะไดศึกษาและ ทรัพยากรธรรมชาติ หรือสุขภาพจะ องคการอิสระ ซึ่งประกอบดวยผูแทน ประเมินผลกระทบตอคุณภาพส่ิง ตอ งจดั ทาํ รายงาน EIA และ HIA รวมทง้ั องคการเอกชนดานส่ิงแวดลอมและผู แวดลอมและสุขภาพของประชาชน จดั ใหม กี ระบวนการรบั ฟง ความคดิ เหน็ แทนสถาบัน อดุ มศกึ ษาทีจ่ ัดการศึกษา ในชุมชน และจัดใหมีกระบวนการรับ ของประชาชนผูมีสวนไดสวนเสียกอน ดา นสง่ิ แวดลอม ใหความเหน็ ประกอบ ฟงความคิดเห็นของประชาชนและ รวมทง้ั ไดเ พม่ิ องคป ระกอบขององคก าร กอ นมกี ารดาํ เนนิ การดงั กลา ว ทง้ั นต้ี าม ผูมีสวนไดสวนเสียกอน รวมทั้งไดให อิสระ ในสวนของสถาบันอุดมศึกษา ที่กฎหมายบัญญตั ิ องคก ารอสิ ระ ซ่ึงประกอบ ดว ยผแู ทน และองคก รเอกชนดานสุขภาพ องคการเอกชนดานส่ิงแวดลอมและ หนวยงานของรัฐ รฐั วสิ าหกจิ ราชการ สุขภาพ และผูแทนสถาบันอุดมศึกษา รับรองสิทธิชุมชนในการฟองคดีที่เก่ียว สวนทองถ่ินหรือองคการอื่นของรัฐ ทจี่ ดั การการศกึ ษาดา นสงิ่ แวดลอ มหรอื กับการไมปฏิบัติตามมาตราน้ี ทําให เพื่อใหปฏิบัติหนาที่ตามท่ีบัญญัติไวใน ทรพั ยากรธรรมชาติ หรอื ดา นสขุ ภาพ ประชาชนมีสวนรวมมากข้ึนในการ กฎหมายตามวรรคหนึ่งและวรรคสอง ใหค วามเหน็ ประกอบ กอ นมกี ารดาํ เนนิ ดูแลทรัพยากรธรรมชาติ และทําให ยอ มไดร ับความคุม ครอง การดังกลาว ประชาชนทอี่ าจจะไดร บั ผลกระทบจาก สิทธิของชุมชนท่ีจะฟองหนวยราชการ การดาํ เนินโครงการ/กจิ กรรม สามารถ หนว ยงานของรัฐ รัฐวิสาหกจิ ราชการ แสดงความคดิ เหน็ เพอ่ื ปกปอ งสทิ ธขิ อง สว นทอ งถน่ิ หรอื องคก รอน่ื ของรฐั ทเ่ี ปน ตนเองได นิติบุคคล เพื่อใหปฏิบัติหนาที่ตาม บทบัญญตั นิ ี้ยอ มไดรับความคุม ครอง àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 103

2. พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 พระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 ไดบ ญั ญตั เิ กยี่ วกบั สทิ ธแิ ละหนา ทดี่ า นสขุ ภาพ การใหป ระชาชนทง้ั ที่ เปนบุคคลและคณะบุคคลไดเ ขามามีสว นรว มในสวนที่เกี่ยวของกบั กระบวนการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพ (HIA) นอกจากนี้ ยังมีธรรมนูญสขุ ภาพ และประกาศสาํ นักงานสุขภาพแหง ชาติ โดยไดบัญญตั ไิ วในหมวดตางๆ ดังนี้ 2.1 สทิ ธแิ ละหนา ท่ดี านสุขภาพ มาตรา 5 บคุ คลมสี ทิ ธใิ นการดาํ รงชวี ิตในสิง่ แวดลอ มและสภาพแวดลอมท่เี อ้อื ตอสขุ ภาพ บคุ คลมหี นา ท่ีรวมกับ หนว ยงานของรัฐในการดาํ เนินการใหเ กดิ ส่งิ แวดลอมและสภาพแวดลอ มตามวรรคหน่งึ มาตรา 25 (5) คณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ (คสช.) มีหนาที่และอําานาจกําหนดหลักเกณฑและวิธีการใน การติดตามและประเมินผลเก่ียวกับระบบสุขภาพ และผลกระทบดานสุขภาพท่ีเกิดจากนโยบายสาธารณะทั้งระดับนโยบาย และระดับปฏบิ ตั ิการ มาตรา 10 บคุ คลหรอื คณะบคุ คลมสี ทิ ธไิ ดร บั รขู อ มลู คาํ ชแ้ี จง และเหตผุ ลจากหนว ยงานของรฐั กอ นการอนญุ าต หรือการดําเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบตอสุขภาพของตนหรือของชุมชนและแสดงความเห็นของตนในเร่ือง ดังกลาว มาตรา 11 บุคคลหรือคณะบุคคล มีสิทธิรองขอใหมีการประเมินและมีสิทธิรวมในกระบวนการประเมินผล กระทบดานสุขภาพจากนโยบายสาธารณะ 2.2 ประกาศคณะกรรมสขุ ภาพแหงชาติ สําหรับแนวทางการทํา HIA น้ัน ใชตามประกาศคณะกรรมสุขภาพแหงชาติ เร่ือง หลักเกณฑและแนวทาง การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพจากนโยบายสาธารณะ พ.ศ.2552 ซงึ่ ในประกาศดังกลา ว ไดม ีกระบวนการรับฟง ความคดิ เหน็ จากสาธารณะและผูม ีสว นไดส วนเสยี อยู 2 กระบวนการ คอื กระบวนการ Public Scoping และ Public Review 2.3 ธรรมนญู วา ดวยระบบสขุ ภาพแหงชาติ พ.ศ. 2552 หมวด 5 การปอ งกันและควบคุมโรคและปจ จยั ที่คุกคามสุขภาพ (ขอ 38) ใหรัฐจัดใหมีกลไกทําหนาที่ในการพัฒนาระบบการประเมินผลกระทบตอสุขภาพท่ีเกิดจากนโยบายสาธารณะ โครงการหรือกิจกรรมที่อาจสงผลกระทบตอสุขภาพ เพื่อใหเปนไปตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย และ กฎหมายที่เก่ียวของใหรัฐสงเสริม อปท. ใหมีศักยภาพในการใชกระบวนการ HIA ในการกําหนดนโยบาย จัดทําหรืออนุญาตให 104 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

มีการดําเนินโครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจสงผลกระทบตอสุขภาพ และติดตามใหผูดําเนินงานทั้งภาครัฐและเอกชนดําเนินการ ดว ยความรับผิดชอบ ใหร ฐั สง เสรมิ ใหป ระชาชนมกี ารรวมตวั กนั และมสี ว นรว มในกระบวนการประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพ เพอ่ื ปกปอ ง สทิ ธขิ องชมุ ชนจากการดาํ เนนิ นโยบายสาธารณะ โครงการ หรอื กจิ กรรมทจ่ี ะดาํ เนนิ การในชมุ ชน และจดั ใหม กี ลไกการรบั เรอ่ื งราว รอ งทุกขจากประชาชนที่ไดร บั ผลกระทบและแกไขปญ หาอยา งทนั ทว งที 2.4 คณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA Commission) คณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ (คสช.) ไดแตง ตั้งคณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไก HIA โดยใหม ีหนาท่ดี ังน้ี 1. สงเสริมและสนบั สนนุ การพัฒนาระบบ กลไก รูปแบบ องคกรหลกั เกณฑและวิธีการทาํ HIA 2. สง เสรมิ และสนบั สนนุ การทาํ งานเครือขาย HIA 3. สง เสรมิ และสนบั สนนุ การสรา งและจดั การความรู การพฒั นาศกั ยภาพ การสอื่ สารสาธารณะและระบบขอ มลู HIA 4. สง เสรมิ และสนบั สนุนการใช HIA for HPP ผานสมชั ชาสุขภาพและชอ งทางอน่ื ๆ 3. พ.ร.บ.สงเสริมและรักษาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มแหง ชาติ พ.ศ. 2535 ในการดําเนินโครงการตา งๆ โดยเฉพาะโครงการขนาดใหญทมี่ ีผลกระทบตอส่ิงแวดลอ ม จําเปน ตองมีการจดั ทํา รายงานการวิเคราะหผ ลกระทบตอสงิ่ แวดลอม หรือ Environmental Impact Assessment (EIA) ตาม พ.ร.บ.สงเสริมและรกั ษา คุณภาพส่ิงแวดลอมแหงชาติ พ.ศ.2535 ไดมีประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เร่ือง กําหนดประเภทและ ขนาดของโครงการหรือกิจการของสวนราชการ รัฐวิสาหกิจหรือเอกชน ที่ตองจัดทํารายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอม ฉบับท่ี 2 พ.ศ.2535 ซ่ึงลาสุดในป พ.ศ.2555 ทางกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไดออกประกาศประเภทและ ขนาดโครงการท่ตี องจดั ทาํ รายงาน EIA จํานวน 35 ประเภทโครงการ ตอมาภายหลงั จากทร่ี ัฐธรรมนูญฯ พ.ศ.2550 ไดบญั ญัติใหม ี การทาํ HIA ดงั นน้ั ทางกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม จงึ ไดม กี ารประกาศเกยี่ วกบั การทาํ HIA รวมกบั EIA ซง่ึ เรยี กวา การประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอมและสขุ ภาพ (EHIA) ตาม พ.ร.บ.สงเสรมิ และรักษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหงชาติ พ.ศ.2535 ดงั นี้ 1. ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เร่ือง กําหนดประเภท ขนาด และวิธีปฏิบัติสําหรับ โครงการหรอื กจิ การทอ่ี าจกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ ชมุ ชนอยา งรนุ แรง ทง้ั ทางดา นคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสขุ ภาพ ที่สวนราชการ รฐั วสิ าหกิจ หรือเอกชน จะตอ งจัดทาํ รายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอ ม พ.ศ.2553 (ลงวันท่ี 31 สิงหาคม 2553) มจี าํ นวนท้ังสิ้น 11 ประเภทโครงการ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 105

2. ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เรื่อง กําหนดประเภท ขนาด และวิธีปฏิบัติสําหรับ โครงการหรือกิจการที่อาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรง ท้ังทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติและ สขุ ภาพ ทส่ี วนราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือเอกชน จะตอ งจัดทํารายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบส่งิ แวดลอม (ฉบับที่ 2) พ.ศ.2553 (ลงวนั ท่ี 29 พฤศจิกายน 2553) 3. ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เรื่องกําหนดหลักเกณฑวิธีการระเบียบปฏิบัติและ แนวทางในการจดั ทํารายงานการวิเคราะหผ ลกระทบส่ิงแวดลอ ม สําหรับโครงการหรอื กิจการทอ่ี าจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชน อยางรนุ แรง ทงั้ ทางดานคณุ ภาพส่งิ แวดลอม ทรพั ยากรธรรมชาติและสุขภาพ (ประกาศ ณ วันท่ี 29 ธันวาคม พ.ศ.2552) โดยมี ทง้ั หมด 4 ข้นั ตอน (ก.-ง.) ดงั น้ี ก. แนวทางการจัดทํารายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบส่ิงแวดลอ มสาํ หรบั โครงการหรือกจิ การทอ่ี าจกอใหเกิดผล กระทบตอชุมชนอยางรนุ แรง ท้งั ทางดานคุณภาพสง่ิ แวดลอม ทรพั ยากรธรรมชาติและสุขภาพ ข. แนวทางการประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพ สําหรบั โครงการหรือกจิ การทอ่ี าจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชน อยางรุนแรงทั้งทางดานคุณภาพสง่ิ แวดลอม ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสุขภาพ ค. แนวทางการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนและผมู สี ว นไดเ สยี ในกระบวนการวเิ คราะหผ ลกระทบสง่ิ แวดลอ ม สําหรับโครงการหรอื กจิ การทอี่ าจกอ ใหเ กิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรง ทั้งทางดานคุณภาพส่งิ แวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสขุ ภาพ ง. กระบวนการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนและผมู สี ว นไดส ว นเสยี ของหนว ยงานอนมุ ตั หิ รอื หนว ยงานอนญุ าต 106 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ÊÃØ»à¤Ã×่ͧÁÍ× HIA, EIA áÅÐ EHIA การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (Health Impact Assessment; HIA) นนั้ เปน เครื่องมอื ตาม พ.ร.บ.สขุ ภาพ แหง ชาติ พ.ศ.2550 เพอ่ื สนบั สนนุ กระบวนการเรยี นรแู ละนาํ ไปสกู ารวางแผนการพฒั นาทส่ี ง เสรมิ สขุ ภาพทด่ี แี ละลดปจ จยั กาํ หนด สุขภาพ สว นเครอื่ งมอื ทสี่ นบั สนนุ การตดั สนิ ใจระดบั โครงการ คอื การวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ ม (Environmental Impact Assessment; EIA) ตาม พ.ร.บ.สงเสริมและรกั ษาคุณภาพสงิ่ แวดลอมแหงชาติ พ.ศ.2535 สาํ หรบั รฐั ธรรมนูญแหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ.2550 มาตรา 67 วรรค 2 น้นั ไดบ ญั ญตั เิ ครื่องมือท้งั สองขา งตน คอื HIA และ EIA เขาไวในรายงานฯ ฉบับเดยี วกัน รวมเรียกวา การวิเคราะหผ ลกระทบส่งิ แวดลอมและสขุ ภาพ (Environment and Health Impact Assessment; EHIA) ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 107

เอกสารอา งอิง สมพร เพง็ คํา่ . 2555. การประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพโดยชมุ ชนในสังคมไทย เอชไอเอชมุ ชน. ศนู ยประสานงานการพฒั นา ระบบและกลไกการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ. สํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ. กันยายน. จังหวัด นนทบุรี. สญั ชยั สตู พิ นั ธว หิ าร. 2557. กฎหมายและหลกั เกณฑท เี่ กย่ี วขอ งในการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA). เอกสารประกอบ การประชุมวิชาการ เรื่อง วทิ ยาการประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ. วันที่ 10-14 พฤศจกิ ายน พ.ศ.2557 ณ สถาบัน การจัดการระบบสุขภาพ มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร. http://www.hiainasean.org/welcome/content/1 http://www.thia.in.th/welcome/content/1 http://www.ryt9.com/s/ryt9/1154http://www.nationalhealth.or.th/index.php?option=com_content&view= article&id=63:-hia-&catid=43:-hia&Itemid=133 http://www.hiso.or.th/hiso/picture/reportHealth/ThaiHealth2011/thai2011_25.pdf http://www.nationalhealth.or.th/index.php?option=com_content&view=article&id=47%3Ahpp&catid=40%3 Ahia&Itemid=106 http://www.doctor.or.th/article/detail/10248 http://hpe4.anamai.moph.go.th/hia/ www.nesac.or.th, http://www.eric.chula.ac.th/pub/hia/HIA15Nov2013_MD_Pornchai.pdf http://www.healthstation.in.th/action/viewvideo/1888/HIA_Case_Conference/ http://www.eric.chula.ac.th/pub/hia/info_return_HIA.pdf http://www.onep.go.th/neb/1.About_neb/webpage/neb_complement.html http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?newsid=9570000000243 108 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA



¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§ÊØ¢ÀÒ¾ â´ÂªØÁª¹ 110 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

การประเมินผลกระทบดา นสุขภาพโดยชมุ ชน (Community Health Impact Assessment: CHIA) สมพร เพง็ คาํ่ “เอชไอเอชุมชน จัดเปนการทําเอชไอเอรูปแบบหน่ึงตามประกาศของคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ คอื เปน กระบวนการเรยี นรรู ว มกนั ของชมุ ชนทอ งถน่ิ เพอ่ื สนบั สนนุ ใหเ กดิ การมสี ว นรว มตดั สนิ ใจนโยบาย โครงการและ กจิ กรรมการวางแผนพัฒนาดานตา งๆ ที่จะเปนผลดตี อสขุ ภาวะของชมุ ชน และมีความเปน ธรรมทางดานสุขภาพ” ป พ.ศ. 2521 องคก ารอนามัยโลกออกคาํ ประกาศอลั มาอะตา (Alma Ata) ทีเ่ นนการพฒั นางานสาธารณสุข มลู ฐานเพอ่ื ความมสี ขุ ภาพดถี ว นหนา ประเทศไทยในฐานะสมาชกิ ประเทศไดม งุ มน่ั ทาํ งานจนมคี วามกา วหนา และประสบผลสาํ เรจ็ เปน อยา งดี จนกระทง่ั ป พ.ศ. 2529 ประเทศไทยไดป รบั แนวทางมงุ สกู ารสรา งเสรมิ สขุ ภาพตามกฎบตั รออตตาวา (Ottawa Charter) ระบบสขุ ภาพของคนไทยมกี ารเปลยี่ นแปลงและพฒั นามาตามลาํ ดบั ดว ยสภาพปญ หาและสถานการณท เี่ ปลย่ี น ไปพบวา ระบบสุขภาพไทยใหความสําคัญที่การจัดบริการสาธารณสุขเปนหลัก ซ่ึงแมวาจะสามารถรักษาโรคติดเช้ือหลายชนิด ไดผลนาพอใจ แตปญ หาสุขภาพมคี วามสลบั ซับซอนมากขน้ึ มีปจจัยทเี่ ก่ยี วของหลากหลายมากขึน้ ทส่ี ําคัญคา ใชจายดา นสุขภาพ พงุ สงู ขนึ้ มาก เปน ภาระทงั้ บคุ คล ครอบครวั และสงั คมโดยรวม ดงั นนั้ ป พ.ศ. 2539 ในการประชมุ วชิ าการประจาํ ปข องสถาบนั วจิ ยั ระบบสาธารณสขุ ศาสตราจารย นพ.ประเวศ วะสี จึงมขี อเสนอใหส รางกลไกปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพแหงชาติ เพ่อื ใหสอดคลอ งกบั ปญหาและสถานการณท างสงั คมที่เปลย่ี นแปลงอยา งมากและรวดเรว็ àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 111

จดุ เปลยี่ นสาํ คญั ทน่ี าํ ไปสกู ารปรบั กระบวนทศั นด า นสขุ ภาพของประเทศไทย คอื รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั ร ไทย พทุ ธศกั ราช 2540 ทมี่ เี จตนารมณป ฏริ ปู การเมอื งไปสปู ระชาธปิ ไตยแบบมสี ว นรว ม (Participatory Democracy) อาทิ มาตรา 76 “รฐั ตอ งสง เสรมิ และสนบั สนนุ การมสี ว นรว มของประชาชนในการกาํ หนดนโยบายการตดั สนิ ใจทางการเมอื ง การวางแผนพฒั นา ทางเศรษฐกจิ สงั คมและการเมอื ง รวมทงั้ การตรวจสอบการใชอ าํ นาจรฐั ทกุ ระดบั ” ในการนค้ี ณะกรรมาธกิ ารสาธารณสขุ วฒุ สิ ภา จึงไดเผยแพรรายงานระบบสุขภาพประชาชาติ ขอเสนอการปฏิรูประบบสุขภาพสืบเนื่องจากรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2540 เมอ่ื วนั ที่ 1 มนี าคม พ.ศ. 2543 วา “สุขภาวะของคนไทยยังหา งไกลอดุ มคติอีกมาก ดงั จะเห็นไดจ ากคนไทยตอง เจ็บปวย ลม ตาย อยางไมส มควรมากขนึ้ เชน จากอบุ ตั เิ หตุ อาชญากรรม ความรนุ แรง มลภาวะ สารพิษตกคาง โรคเอดส ยาเสพตดิ ปญ หาดา นสขุ ภาพจติ โรคไมต ดิ ตอ โรคเรอื้ รงั และปญ หาทสี่ บื เนอ่ื งมาจากพฤตกิ รรมอกี มากมาย ในขณะเดยี วกนั ระบบบรกิ ารดา นสขุ ภาพมงุ เนน เพยี งการแกป ญ หาทป่ี ลายเหตุ ใชจ า ยเงนิ มากแตผ ลตอบแทนดา นสขุ ภาพตา่ํ ขาดประสทิ ธภิ าพ คุณภาพและมาตรฐาน รวมทั้งเกิดความไมเปนธรรมทางดานสุขภาพ ทําใหตองปฏิรูประบบสุขภาพ โดยใหมีการจัดทํา พระราชบัญญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติเปนเครื่องมือในการปฏริ ูปฯ” นับเปน จุดเรมิ่ ตน ของขบวนการปฏริ ูประบบสุขภาพแหงชาติ สถาบนั วจิ ยั ระบบสาธารณสุข (สวรส.) เปน องคกรท่ีประสานและสนบั สนุนทนุ วจิ ยั เพ่อื การพฒั นาระบบสุขภาพ อกี ทง้ั ยงั เปน หนว ยงานทรี่ วบรวมและเผยแพรอ งคค วามรดู า นสขุ ภาพและระบบสขุ ภาพทง้ั ในและตา งประเทศ ป พ.ศ. 2543 สวรส. ไดจดั ตัง้ “แผนงานวจิ ัยและพฒั นาระบบการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ” ข้นึ เพื่อทาํ งานประสานความรวมมอื ทางวิชาการ ทางสังคม และทางการเมืองจากภาคีสุขภาพตางๆ ตอมาไดเปลี่ยนชื่อมาเปน“แผนงานวิจัยและพัฒนานโยบายสาธารณะเพ่ือ สุขภาพและระบบการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ” (แผนงาน HPP-HIA) ซึ่งดําเนินการวิจัยผลกระทบทางสุขภาพจาก นโยบาย แผนงาน และโครงการทเี่ กดิ ขนึ้ จากประเดน็ นโยบายตา งๆ นอกภาคสาธารณสขุ เปน หลัก เจตนารมณข อง พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 ไมต อ งการใหก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพเปน เครอื่ งมอื ทใี่ ชใ นการตดั สนิ ใจอนมุ ตั อิ นญุ าตโครงการพฒั นา หากแตต อ งการใหเ ปน กระบวนการเรยี นรรู ว มกนั ของสงั คม ทม่ี งุ เนน ใหท กุ ฝา ย ไดร ว มกนั พจิ ารณาถงึ ผลกระทบทางสขุ ภาพ ทอี่ าจจะเกดิ ขน้ึ หรอื เกดิ ขน้ึ แลว กบั ประชาชนกลมุ ใดกลมุ หนงึ่ เนอ่ื งมาจากการดาํ เนนิ นโยบายการพฒั นา หรอื กจิ กรรมอยา งใดอยา งหนงึ่ โดยหวงั ผลเพอ่ื สนบั สนนุ การตดั สนิ ใจในทางเลอื กทดี่ ที สี่ ดุ สาํ หรบั การสรา งเสรมิ และคมุ ครองสขุ ภาพของทกุ คนในสงั คม นนั่ กห็ มายความวา การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพจะเปน ทง้ั กระบวนการและเครอื่ งมอื ทางสังคมท่ีนําไปสูการมีสวนรวมพัฒนานโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพ และสรางความเปนธรรมในระบบสุขภาพ โดยมุงหวังให เปน สถาบนั ทางสงั คมทที่ กุ ฝา ยยอมรบั และนาํ ไปปฏบิ ตั ิ เพอ่ื การปกปอ งและคมุ ครองสทิ ธแิ ละสขุ ภาพของประชาชน ทงั้ นสี้ ทิ ธแิ ละ กระบวนการมีสว นรวม ถือเปน หัวใจสําคญั 112 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

พระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหงชาติ เริ่มยกรา งเมอื่ ป พ.ศ. 2543 และมีผลบังคับใชเ มื่อวนั ท่ี 19 มนี าคม พ.ศ. 2550 ถือเปน กฎหมายฉบับแรกในประเทศไทยที่ไดบัญญัติเรื่องสิทธิและการมีสวนรวมในกระบวนการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ตอมา ป พ.ศ. 2552 คณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาตไิ ดประกาศหลกั เกณฑแ ละวิธกี ารประเมนิ ผลกระทบดา นสุขภาพ โดยไดแบง การทาํ เอชไอเอออกเปน 4 รปู แบบ ดงั ตารางดา นลางน้ี รปู แบบการทาํ เอชไอเอตามประกาศของคณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ ประเภทของการทํา HIA คนทํา แนวทาง เปาหมาย ประกอบการตดั สนิ ใจของ คชก. / 1. โครงการทอี่ าจกระทบตอ บริษทั ที่ปรกึ ษา ตามทีส่ าํ นกั ชุมชนอยางรุนแรง (EHIA) นโยบายและแผน หนวยงานอนญุ าต สิ่งแวดลอ มกาํ หนด ประกอบการตดั สินใจของ 2. กิจกรรม/นโยบาย หนวยงานรฐั ตามที่ คสช.กาํ หนด หนวยงานรฐั การวางแผนพฒั นา ขอ มูลประกอบการตัดสินใจ 3. การขอใชส ิทธมิ าตรา 11 ข้ึนกับผใู ชสิทธิ ตามมติ คกก. หนวยงานอนญุ าต พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.2550 และ คกก. เอชไอเอ เอชไอเอ ทางเลอื กในการพัฒนาชมุ ชน 4. กระบวนการเรียนรขู องสังคม ชมุ ชน ชุมชนกําหนด อยางยั่งยืน ประกอบการตัดสินใจ ในหลายระดบั àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 113

áçºÑ¹´ÒÅã¨ã¹¡Ò÷ํÒàͪäÍàͪØÁª¹ ยอ นกลบั ไปเมอื่ ป พ.ศ. 2550 หลงั จากทพ่ี ระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ ไดบ ญั ญตั เิ กย่ี วกบั การประเมนิ ผลกระทบ ดา นสขุ ภาพ (Health Impact Assessment: HIA) หรือ เอชไอเอ ไวในหมวดสทิ ธแิ ละหนาทด่ี านสขุ ภาพ ประกอบกับรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย บญั ญตั ไิ วใ นหมวดของสทิ ธขิ องชมุ ชน เวลานนั้ คนไทยนอ ยคนนกั ทจี่ ะรวู า เอชไอเอ คอื อะไร หลายคนคดิ วา คงไมตา งอะไรกลับอไี อเอ บางคนตองการจะใชเปนเคร่ืองมือหยุดโครงการพฒั นาที่ไมตอ งการ เวลานั้น กิจกรรมการพัฒนาหลายประเภทเร่ิมสงผลกระทบเชิงลบตอชุมชนอยางชัดเจน ไมวาจะเปนโรงไฟฟา เหมืองแร อุตสาหกรรม เขื่อน และแมแตการเจรจาการคาระหวางประเทศ เริ่มมีกระแสตอตานการประเมินผลกระทบทาง สงิ่ แวดลอ ม หรอื อไี อเอจากชมุ ชน เพราะมสี ว นรว มไดน อ ย ไมค รอบคลมุ การพฒั นาในทกุ ประเภท โดยเฉพาะไมส ามารถประเมนิ ผล กระทบจากนโยบายได ขอมูลและขอหวงกังวลของชุมชนมิไดถูกนําเขาสูกระบวนการประเมินผลกระทบ วิธีการประเมินและ กระบวนการตดั สนิ ใจผกู อยกู บั กลมุ นกั วชิ าการและกลมุ ผเู ชยี่ วชาญ และหลายครง้ั ทผ่ี ลการประเมนิ มคี วามคลาดเคลอ่ื นจากขอ เทจ็ จรงิ ในพ้ืนท่ี ทําใหโครงการพัฒนาตางๆ ท่ีเกิดขึ้นไมสอดคลองกับนิเวศวัฒนธรรมของชุมชน ทําใหเกิดผลกระทบตอชุมชนในทุกมิติ สุดทายนํามาซ่งึ ความขดั แยง เอชไอเอ จงึ ถกู พฒั นาขนึ้ เพอื่ เตมิ เตม็ ระบบการประเมนิ ผลกระทบของประเทศไทย โดยมเี จตนารมณค อื การเปน กระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม ในการวิเคราะหและคาดการณผลกระทบทั้งทางบวกและทางลบตอสุขภาพของประชาชน ทอี่ าจจะเกดิ ขน้ึ จากนโยบาย โครงการ หรอื กจิ กรรมอยา งใดอยา งหนงึ่ หรอื หลายอยา ง หากดาํ เนนิ การในชว งเวลาและพนื้ ทเ่ี ดยี วกนั โดยมกี ารประยกุ ตใ ชเ ครอื่ งมอื ทห่ี ลากหลายและมกี ระบวนการมสี ว นรว มอยา งเหมาะสม เพอ่ื สนบั สนนุ ใหเ กดิ การตดั สนิ ใจทจ่ี ะเปน ผลดีตอสุขภาพของประชาชนท้ังระยะสั้นและระยะยาว เอชไอเอในประเทศไทย จึงเปนท้ังกระบวนการและเคร่ืองมือของสังคม ในการทาํ ใหน โยบายสาธารณะใดๆ ตองใสใ จเร่ืองสขุ ภาพ และเกิดความเปน ธรรมทางดานสขุ ภาพ เพอื่ ใหบรรลุตามเจตนารมณดังกลาว ในป พ.ศ. 2551 สํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ (สช.) จึงเริม่ ทาํ การพัฒนาศักยภาพใหชุมชนสามารถทําการประเมินผลกระทบไดดวยตัวเอง เพ่ือเปนจะไดมีขอมูลประกอบการมีสวนรวม ในกระบวนการนโยบายสาธารณะ เรยี กวา การประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพโดยชมุ ชน (Community Health Impact Assessment: CHIA) เอชไอเอชุมชนประเทศไทย เร่ิมข้ึนคร้ังแรกในเดือนเมษายน พ.ศ. 2551 โดยสํานักงานคณะกรรมการสุขภาพ แหง ชาติ (สช.) รว มกบั มลู นธิ นิ โยบายสขุ ภาวะ (มนส.) และสถาบนั วจิ ยั และพฒั นา มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน จดั ประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ าร เรอ่ื ง การพฒั นาแนวทางการทาํ เอชไอเอชมุ ชน โดยมชี มุ ชนที่สนใจเขารว ม จาํ นวน 14 แหง สว นใหญเปน พน้ื ที่เปาหมายของการ 114 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

พัฒนาอตุ สาหกรรมตามแผนพัฒนาพ้ืนท่ีชายฝง ทะเลภาคใต ซึง่ เปนแผนของรัฐบาล จากนน้ั ไดม กี ารจัดประชมุ ตอ เน่อื งอกี 2 คร้ัง ในการน้ีมชี ุมชนท่ลี งมอื ปฏิบตั กิ ารจริง จํานวน 8 กรณี ซึ่งตลอดกระบวนการทาํ งานไดมวี งแลกเปลีย่ นเรยี นรกู ารทํางานของแตละ พื้นที่รวมกันอยางตอเน่ือง จนเปนเครือขายการทํางานเอชไอเอชุมชนภาคใต ขอมูลที่ไดจากการทําเอชไอเอชุมชนคร้ังนั้นไดถูก สงั เคราะหแ ละเสนอเปน ระเบยี บวาระการพจิ ารณาของสมชั ชาสขุ ภาพแหง ชาติ ในปลายป พ.ศ. 2552 ทาํ ใหค ณะกรรมการสขุ ภาพ แหง ชาตแิ ละคณะรฐั มนตรมี มี ตเิ หน็ ชอบใหจ ดั กลไกและกระบวนการจดั ทาํ แผนพฒั นาพนื้ ทชี่ ายฝง ทะเลภาคใตใ หม โดยใหท กุ ฝา ย เขามามีสวนรวมเพ่อื ใหส อดคลองกบั ศกั ยภาพของพ้ืนที่ ป พ.ศ. 2553 เร่ิมการทําเอชไอเอชุมชนในพ้ืนที่ท่ีไดรับผลกระทบจากนโยบายเหมืองแร โดยสํานักงาน คณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ รว มกบั โครงการนติ ธิ รรมสงิ่ แวดลอ ม และเครอื ขา ยผงั เมอื งเพอื่ สงั คม จดั ประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารพฒั นา ศักยภาพใหกับชุมชนท่ีไดรับผลกระทบจากการทําเหมืองแร ใหสามารถทําเอชไอเอชุมชนได มีชุมชนที่สนใจเขารวมปฏิบัติการ นจ้ี าํ นวน 13 พื้นท่ี ในจาํ นวนนีม้ ี 2 พื้นทท่ี ก่ี ระบวนการทาํ เอชไอเอชมุ ชนมผี ลตอการตัดสนิ ใจของผูกําหนดนโยบายอยางชัดเจน ทง้ั ในระดบั องคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ และรฐั บาลสว นกลาง ในระหวา งนเี้ รมิ่ มชี มุ ชนสนใจอยากทาํ เอชไอเอชมุ ชนมากขนึ้ โดยเฉพาะ ชมุ ชนที่ไดรับผลกระทบจากอุตสาหกรรม รวมถึงโรงไฟฟาถานหนิ และโรงไฟฟากาซ ป พ.ศ. 2555 มีการทาํ เอชไอเอชุมชนในพื้นท่ที ีไ่ ดรับผลกระทบจากโรงไฟฟา ชวี มวล จํานวน 13 พืน้ ท่ี โดยมี การดาํ เนนิ การแลว เสรจ็ แลว 4 กรณี ซงึ่ กระบวนการทาํ เอชไอเอชมุ ชนทาํ ใหเ กดิ การทบทวนหลกั เกณฑก ารใหใ บอนญุ าตโรงไฟฟา ชวี มวลใหม คี วามรอบคอบรดั กมุ มากยง่ิ ขน้ึ และไดถ กู บรรจเุ ขา สรู ะเบยี บวาระการประชมุ ของสมชั ชาสขุ ภาพแหง ชาตเิ พอื่ พจิ ารณา ขอเสนอเชิงนโยบายในการปอ งกนั และลดผลกระทบตอ สุขภาพทเี่ กดิ จากโรงไฟฟา ชีวมวล หา ปแรกของการพัฒนาเอชไอเอชมุ ชนในประเทศไทย พบวา มีการเริ่มทาํ เอชไอเอชมุ ชนกวา 30 พื้นที่ ในหลาย สาขานโยบาย อาทิ อุตสาหกรรม เหมืองแร พลังงานเปนตน เอชไอเอชุมชนไดเปนท่ีสนใจและไดรับการยอมรับของสังคมไทย เปนอยางมาก ดังจะเห็นไดจากการจัดประชุมวิชาการเอชไอเอชุมชนครั้งที่หน่ึง เม่ือเดือนกรกฎาคม ป พ.ศ. 2555 ในหัวขอ “เอชไอเอชุมชนสรางอํานาจทางปญญาในการกําหนดอนาคตตนเองและสังคม” มีผูที่สนใจเขารวมจํานวนมากกวา 500 คน จากที่กําหนดไวเพียง 300 คน โดยมาจากทุกภาคสวน ท้ังชุมชน หนวยงานรัฐ องคกรปกครองสวนทองถ่ิน ภาคธุรกิจ NGOs Consultant นักวิชาการ นักเรียน นักศึกษา รวมถึงสื่อมวลชน ซ่ึงท่ีประชุมน้ีไดรวมกันสะทอนบทเรียนสําคัญของการพัฒนา เอชไอเอในสังคมไทยใน 2 เร่อื ง ดงั น้ี 1. เอชไอเอชุมชน มีคุณคาตอสังคมไทยใน 4 ประการ คือ เปนเคร่ืองมือในการพัฒนานโยบายสาธารณะ เพ่อื สขุ ภาพ เปนการพฒั นาประชาธปิ ไตยแบบมสี ว นรว ม เปนการเรียนรรู ว มกันของทุกฝายในสงั คมผานการปฏบิ ตั แิ ละพัฒนาไป พรอ มกนั และ เปน เครอ่ื งมอื สรา งความเขม แขง็ ของภาคประชาชนและสงั คม ดงั จะเหน็ ไดจ ากขอ ความของบางชมุ ชนทสี่ ะทอ นผา น การทาํ งานของตนเอง ดงั นี้ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 115

“พลังชุมชนท่ีเกิดข้ึนผานกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ คือ ตัวตนของชุมชนท่ีปรากฎในพื้นท่ี สาธารณะมากขึ้น และไดรับการตอบรับท่ีดีจากกลุมใหมท่ีเขามา สวนเครือขายคัดคานเดิมก็มีมุมมองท่ีเปดกวาง ยอมรับคนท่ี คิดตางกับตัวเองมากขึ้น แมจะไมม่ันใจนักเร่ืองงานขอมูลที่ตัวเองทํา แตก็ยังเช่ือม่ันในพลังของชุมชนท่ีลุกขึ้นมาจัดการตัวเอง รว มกัน .. ทีผ่ านมา พวกเรายงั ไมส ามารถนําขอ มลู ที่ไดไปสกู ระบวนการตดั สินใจในเชงิ นโยบายมากนกั เปนแตเพียงนําขอ มลู ท่ีได ไปพดู คยุ แลกเปลยี่ นกบั คนกลมุ ตา งๆ อาทิ คนทาํ สอ่ื นกั วชิ าการ องคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ สาํ นกั งานสง่ิ แวดลอ มภาค มลู นธิ เิ พอ่ื ผบู รโิ ภค ... อยา งไรกต็ าม ตน ทนุ การทาํ งานในวนั นม้ี สี ว นสาํ คญั ในการออกแบบการทาํ งานเพอ่ื ไปใหถ งึ กระบวนการนโยบายสาธารณะ ที่ไมทําลาย และเราจะยืนอยูในฐานะของผูผลิตและผูปกปอง รักษาแหลงผลิตอาหารของคนทั้งโลกไว แมหนทางจะอีกยาวไกล แตใ ชว า เราจะไปไมถ งึ เพราะเราไดเ ดนิ ทางมาไกลจากจดุ เรมิ่ ตน มากแลว ทเี่ หลอื คอื วนั นแี้ ละวนั ขา งหนา ทเ่ี ราจะเดนิ ไปดว ยกนั ...” ภาวณิ ี ไชยภาค นกั ปฏิบตั ิการเอชไอเอชุมชน อําเภอจะนะ จงั หวดั สงขลา “หัวใจสําคัญของการจัดทําเอชไอเอชุมชน มิใชเพ่ือตอสูกับคูขัดแยง แตคือการสรางพลังทางปญญาเพื่อนํา ชุมชนออกไปเสียจากความขัดแยง อยางนอยที่สุดก็เพื่อหลีกเล่ียงการใชกําลังเขาตอสูกัน ชุมชนท่ีนี่จึงเลือกท่ีจะตอสูดวยพลัง ทางปญ ญากอ น และเลอื กใชเ ครอื่ งมอื ทเ่ี รยี กวา เอชไอเอชมุ ชน การเรม่ิ ตน ในวนั นนั้ ทาํ ใหเ รากาํ หนดอนาคตตนเองออกไปไกลจาก ความขดั แยง กบั บรษิ ทั เชฟรอนและโรงไฟฟา ถา นหนิ เพราะเราไดส รา งกระบวนการกาํ หนดอนาคตของตนเองไปสกู ารนยิ ามตวั เอง วา เราคอื ผผู ลติ อาหารและพนื้ ท่ที ั้งหมดน้มี ีไวเ พื่อผลติ อาหารใหก ับเพ่ือนมนษุ ยท ัง้ โลก ...” ประสิทธชิ ยั หนนู วล นักปฏบิ ตั กิ าร เอชไอเอชมุ ชน อาํ เภอสิชล-ทาศาลา จงั หวดั นครศรีธรรมราช “ตลอดระยะเวลา 2 ป ของกระบวนการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพโดยชมุ ชน คอื การเรยี นรวู า กระบวนการ นไ้ี มไ ดม งุ เนน ทผ่ี ลลพั ธ หากแตป ระสทิ ธภิ าพของกระบวนการทเ่ี กดิ ขน้ึ นน้ั กด็ ว ย เรอื่ งราวระหวา งทาง โดยมจี ดุ เรมิ่ ตน เพยี งจดุ เลก็ ๆ ของกลมุ คนกลมุ หนง่ึ ซงึ่ มคี วามตระหนกั รกั และหวงแหนในแผน ดนิ เกดิ ซง่ึ ไดเ ชอื่ มรอ ย ถกั ทอ เขา หาเพอื่ นทม่ี อี ดุ มการณเ ดยี วกนั ชวนกันมาเรียนรแู ละคนหาศกั ยภาพท่ีแทจรงิ ของชุมชนผานการส่อื สารทงั้ ภายใน ภายนอก ท่ีชวยเสริมแรงใหก ระบวนการคึกคกั หนักแนน ส่ิงละอันเหลาน้ีไดเสริมหนุนและสรางความเขมแข็งใหชุมชนมั่นใจในการยีนหยัดตอสู โดยไมหว่ันไหวตอผลลัพธที่จะ เกิดข้นึ เม่ือวนั นร้ี า งรายงานไดผา นการนําเสนอเขาสกู ารพิจารณาของ HIA Commission แลว กม็ ไิ ดห มายความวา กระบวนการ ทั้งหมดไดสิ้นสุดลง หากแตเ ปนจุดเรม่ิ ตน ของกระบวนการท่จี ะนาํ สิ่งทไี่ ดเ รียนรูนไี้ ปบอกตอ หวังเปนอยางยง่ิ วา เสียงของคนเล็กๆ จะไดผนึกกําลังกันเพ่ือสรางการเปลี่ยนแปลงท่ีย่ิงใหญใหเกิดข้ึนในสังคม” กอบมณี เลิศพิชิตกุล นักปฏิบัติการเอชไอเอชุมชน กรณโี รงไฟฟาถา นหิน ตําบลเขาหินซอ น อาํ เภอพนมสารคาม จังหวดั ฉะเชิงเทรา 116 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

2. เอชไอเอชุมชนจะทําใหการประเมินผลกระทบเปนไปอยางรอบคอบ รอบดาน และมีความเปนธรรมกับ ทุกฝา ย เนื่องจากคณุ ลักษณะทีส่ ําคญั 4 ประการ คอื C = Community : ชมุ ชน C = Core Value : ใหค วามสาํ คัญกับคุณคาหลกั ของชมุ ชน H = Health : สขุ ภาพ H = Holistic : มองสขุ ภาพแบบองครวม I = Impact : ผลกระทบ กาAรค=าดAกsาsรeณssผmลeกnรtะท: บ I = Integration : เขาใจความเช่อื มโยงของผลกระทบทอี่ าจจะเกดิ ข้นึ กับสุขภาพทกุ มิติ A = Apply : สามารถประยกุ ตใชห ลากหลายเครอ่ื งมือในการประเมนิ ผลกระทบ ¡Ãкǹ¡ÒÃáÅТÑ้¹µÍ¹¡Ò÷ํÒàͪäÍàͪÁØ ª¹ àÃ่ÔÁ¨Ò¡ 4 »ÃºÑ Ê‹Ù 6 ¢้ѹµÍ¹ เอชไอเอชุมชน นบั วาเปน เคร่อื งมอื หนึ่งท่ใี ชในการพัฒนาสขุ ภาวะชุมชน โดยมุงท่กี ารกาํ หนดอนาคตของชุมชน มลี กั ษณะเดน คอื แตล ะชมุ ชนจะพฒั นาเครอ่ื งมอื ทเี่ หมาะสมในการประเมนิ ผลกระทบ ออกแบบกระบวนการและทาํ การประเมนิ ผลกระทบดว ยตวั เอง ซง่ึ จะมคี วามแตกตา งกนั ตามบรบิ ท วถิ ชี วี ติ และวฒั นธรรมของแตล ะชมุ ชน ทอ งถน่ิ กระบวนการนจ้ี ะทาํ ใหเ กดิ การสรา งสขุ ภาพจากฐานราก โดยชมุ ชนเปน ผรู ว มกนั สรา งผา นการพฒั นานโยบายสาธารณะทเ่ี ออ้ื ตอ สขุ ภาพ การทาํ ใหช มุ ชนเขม แขง็ การทําใหเกิดสิ่งแวดลอมและสภาพแวดลอมที่เอ้ือตอสุขภาพ นอกจากน้ีกระบวนการเรียนรูรวมกันจะทําใหเกิดการปรับวิธีคิด กระบวนทัศนที่เก่ยี วขอ งกับสขุ ภาพแบบองครวม ประชาชนมีทกั ษะในการดูแลสขุ ภาพ และพึ่งตนเองไดมากข้ึน ในท่ีสุดจะสง ผล ใหลดอัตราการเจบ็ ปว ย ลดจํานวนผปู ว ยในโรงพยาบาล ลดภาระคาใชจา ยดา นการรกั ษาพยาบาลทไี่ มจ าํ เปน และมีผลทางออม ใหบ รกิ ารทางดานการแพทยแ ละสาธารณสุขเปน ไปไดอยา งท่วั ถงึ และมคี ณุ ภาพมากย่ิงข้ึน ในชว งแรกของการพฒั นาเอชไอเอชุมชน ผูเ ขยี นในฐานะผพู ัฒนากระบวนการเอชไอเอชมุ ชนในประเทศไทยได แบง เปน 4 ข้นั ตอนหลกั ๆ ดงั น้ี ข้ันตอนท่ี 1 การสรางเครื่องมือของชุมชน เปนข้ันตอนท่ีมีความสําคัญมาก ในประเทศไทยไดประยุกตใช แนวทางตาม PATH Process (People Assessing Their Health) คือ เร่ิมตั้งแตกระบวนการกําหนดนิยาม “สุขภาพของ ชมุ ชน” กําหนดภาพอนาคตและวิสัยทศั นของชุมชนสุขภาวะ คนหาปจ จัยกาํ หนดสขุ ภาพของชมุ ชนในทุกมิติ โดยเฉพาะอยางย่ิง ปจ จยั ทางดา นสงั คม จากนนั้ พฒั นาตวั ชว้ี ดั ของปจ จยั กาํ หนดสขุ ภาพในแตล ะประเดน็ มกี ารทดลองใชเ ครอ่ื งมอื กอ นทจี่ ะนาํ มาจดั ทาํ เปน เอกสารที่ชุมชนสามารถใชไดโ ดยงาย เทคนคิ สาํ คญั ทใี่ ชใ นข้ันตอนน้ีคอื เรือ่ งเลา (Story Telling) àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 117

ขน้ั ตอนที่ 2 การประเมินผลกระทบตอ สุขภาพของชุมชน ชมุ ชนจะใชเ ครอ่ื งมือท่รี ว มกันจดั ทําขนึ้ มารวมกนั พิจารณาวา การพัฒนาที่จะเกดิ ขึ้นนน้ั จะสง ผลใหเกิดการเปลย่ี นแปลงปจ จัยกําหนดสุขภาพ (Determinants of Health) ของ ชมุ ชนหรอื ไม อยา งไร ทงั้ ทางบวกและทางลบ ทงั้ นใ้ี หค าํ นงึ ถงึ วสิ ยั ทศั นข องชมุ ชนรว มดว ย หากประเดน็ ใดไมแ นใ จใหม กี ารแสวงหา ขอมูลหลกั ฐานเพ่ิมเติม ที่สาํ คญั จดั ใหมีการตรวจสอบความถูกตอง ครบถว นของขอ มลู อยูเปนระยะๆ ท้ังในชุมชนเอง หนวยงาน ทเ่ี กีย่ วขอ ง รวมถึงผูเ ชย่ี วชาญเฉพาะดานเครื่องมือทใี่ ชใ นขั้นตอนนี้มีหลากหลาย ท่ีสาํ คญั คอื การทาํ แผนทชี่ ุมชน และเกบ็ ขอมูล เชิงลกึ เกี่ยวกบั ศกั ยภาพของชมุ ชน อาทิ ระบบนเิ วศน วถิ ชี วี ิต อาชพี ฐานทรัพยากรที่สําคัญของชมุ ชน (เชน สมุนไพร การเปน แหลง ผลติ อาหาร การเปน พนื้ ทีป่ าตนน้าํ ฯลฯ) เปน ตน การใชเสนเวลา (Timeline) เพื่อใหเหน็ การเปลยี่ นแปลงทสี่ ําคัญในอดตี ปจจุบัน เพื่อคาดการณแ นวโนมในอนาคต การทาํ แผนทร่ี ะบาดวทิ ยา การใชแบบสอบถาม การสมั ภาษณเ ชงิ ลึก การจัดประชมุ กลมุ ยอ ย การเรียนรูจากกรณีศึกษา ศกึ ษาดูงานและรวมแลกเปลยี่ นกับพ้นื ที่อ่นื ๆ ขัน้ ตอนท่ี 3 การผลักดนั สูก ระบวนการตดั สินใจ ขอ มลู ท่ีไดจ ากทําเอชไอเอชุมชน จะผลกั ดันไปสูก ารตดั สินใจ รว มกบั ผกู าํ หนดนโยบายในระดบั ตา งๆ ตามความเหมาะสมของประเดน็ ทัง้ การตัดสินใจรวมกนั ของคนในชมุ ชนเอง การกําหนด นโยบายขององคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ ตลอดจนหนว ยงานในสว นกลาง รวมถงึ การใชเ ปน ขอ มลู ประกอบการพจิ ารณาของศาลได ดว ย เพอื่ ใหเ กดิ การตดั สนิ ใจเลอื กการพฒั นาทเี่ ปน ผลดตี อ ชมุ ชนมากทสี่ ดุ รวมถงึ การรว มกนั หาทางแกไ ข ปรบั ลดผลกระทบทางลบ ทีอ่ าจจะเกิดขน้ึ หรือเกิดขึ้นแลวจากการพัฒนา ขั้นตอนที่ 4 การติดตามและประเมินผล หลังจากที่มีการตัดสินใจแลว ใหมีการจัดกระบวนการติดตาม ผลกระทบที่เกิดข้ึนทั้งทางบวกและลบ โดยใชเคร่ืองมือของชุมชนเปนกรอบในการติดตาม และอาจมีการปรับแกไขเคร่ืองมือ ตามความเหมาะสม ทั้งนี้ การส่ือสารทางสังคมมบี ทบาทสําคัญอยางยิ่งตอ การเรยี นรูรวมกันภายใตขอมูล หลกั ฐาน ขอ เท็จจริงและ เหตผุ ล แมวา จะมีความเห็นท่ีแตกตางกนั และมอี ิทธพิ ลอยางย่งิ ตอ การกํากบั การตัดสินใจของทกุ ภาคสวนท่ีเก่ยี วขอ ง ตลุ าคม พ.ศ. 2557 ไดม กี ารจดั ประชมุ เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพโดยชมุ ชนขน้ึ ทก่ี รงุ ยา งกงุ ประเทศเมียนมาร ซ่ึงเปนคร้ังแรกท่ีชุมชนไดเรียนรูแนวคิดและกระบวนการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ โดยเฉพาะอยางยิ่ง การประเมินผลกระทบดานสุขภาพโดยชุมชน ภายใตการประสานงานของเสมสิกขาลัย ซ่ึงเปนองคกรพัฒนาเอกชนไทยท่ี ไดรับแรงบันดาลใจจากกระบวนการทําเอชไอเอชุมชน กรณีโรงไฟฟาถานหิน ตําบลเขาหินซอ น ผลักดันให ปางกูร ซึงเปน องคก ร พัฒนาเอกชนในพมารวมสนับสนุนกระบวนการเรียนรูใหกับชุมชนที่ไดรับผลกระทบจากโครงการพัฒนาตางๆ ไดนําแนวคิดและ 118 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

กระบวนการเอชไอเอชุมชนไปปรับใชเพื่อสรางอํานาจการตอรองและการมีสวนรวมในการตัดสินใจเลือกการพัฒนาที่เอื้อตอ การมสี ุขภาพดี สอดคลองกบั วถิ ีของชุมชนทอ งถน่ิ และนําไปสกู ารพฒั นาอยางย่งั ยืน เกือบ 1 ปท่ีมีกระบวนการทํางานนี้ในพมา ไดสรางพ้ืนท่ีเรียนรูเอชไอเอชุมชนในประเทศพมาไดอยางนอย 2 แหง ไดแก หมูบานมะหยิ่นกอน เมืองพะอัน รัฐกะเหรี่ยง ท่ีจะมีการขอสัมปทานทําเหมืองซีเมนต และ หมูบานอันแตง เมอื งเมาะลาํ ไย รฐั มอญ จากประสบการณการทาํ งานในประเทศเมียนมาร ทําใหมกี ารปรับปรุงระเบยี บวิธวี ทิ ยา การประเมนิ ผลกระทบ ดา นสขุ ภาพโดยชุมชนใหช ดั เจนมากขน้ึ รวมถงึ ไดแบงขน้ั ตอนการทํางานใหม ออกเปน 6 ขั้นตอนดงั นี้ 1. กระบวนการศึกษาขอมูลชุมชน โดยการทําแผนท่ีชุมชนที่แสดงความสัมพันธระหวางฐานทรัพยากรกับ นิเวศวัฒนธรรมชุมชน และลําดับการเปล่ียนแปลงสําคัญท่ีเกิดข้ึนจากชุมชน ตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน เพ่ือคาดการณอนาคต ซง่ึ กระบวนการเรยี นรูโดยใชเคร่ืองมอื 2 ชน้ิ นี้ จะทาํ ใหช มุ ชนเขา ใจและตระหนกั ถึงคณุ คาหลักของชมุ ชน ซึ่งขัน้ ตอนนชี้ ุมชนเปน หลักในการเกบ็ รวบรวมขอมูลชุมชนของตนเอง 2. กระบวนการศกึ ษาขอ มลู โครงการ โดยชมุ ชนจะตอ งศกึ ษาขอ มลู เพอ่ื ใหท ราบวา เปน นโยบาย/ โครงการอะไร มีเหตุผลและความจาํ เปน อยา งไร ใครเปนเจา ของนโยบาย/โครงการ แหลง เงนิ ทนุ มาจากไหน กระบวนการผลติ และผลกระทบ เปน อยา งไร ซง่ึ ในขน้ั ตอนนนี้ อกจากการศกึ ษาขอ มลู โครงการแลว ยงั ตอ งอาศยั ผเู ชย่ี วชาญมาชว ยเตมิ ความรทู างวชิ าการทเ่ี กยี่ วขอ ง ซ่ึงข้ันตอนนี้จะเปนการเรียนรูรวมกันระหวางชุมชนกับผูเช่ียวชาญ เพื่อผสมผสานระหวางความรูผูเช่ียวชาญและความรูชุมชน ในการคาดการณผลกระทบ 3. กระบวนการศึกษาขอมูลเก่ียวกับสิทธิชุมชน กฎหมาย และระเบียบที่เก่ียวของกับการอนุมัติ อนุญาต โครงการ เชน เรอื่ ง EIA หรอื ข้ันตอนการใหใ บอนญุ าตโรงไฟฟา /เหมอื งแร เปนตน เพอ่ื ใหท ราบวาจะเขา ไปมสี ว นรว มในการเสนอ ขอมูล ความคิดเห็น และรวมตัดสินใจโครงการ/นโยบาย ในขั้นตอนใดไดบาง โดยวิธีการใด ซ่ึงกระบวนการเรียนรูในขั้นตอนน้ี จาํ เปนตอ งมีนกั กฎหมายมาชวยอธิบายใหชมุ ชนไดเขา ใจในระเบียบขั้นตอนตางๆ 4. กระบวนการประเมนิ ผลกระทบและการตรวจสอบความถกู ตอ งของการประเมนิ ผลกระทบ จากกระบวนการ เรียนรูขอมูลชุมชนและขอมูลนโยบาย/โครงการ จะทําใหทราบถึงขอบเขตการประเมินผลกระทบและโจทยในการคาดการณผล กระทบ ซึ่งการจัดทําเปนแผนที่ความเสี่ยงจะทําใหเห็นขอบเขตและประเด็นขอหวงกังวลชัดเจนมากข้ึน จากน้ันจะจัดลําดับ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 119

ความสาํ คญั และออกแบบการเกบ็ รวบรวมขอ มลู เพมิ่ เตมิ เพอื่ การคาดการณผ ลกระทบทอ่ี าจจะเกดิ ขน้ึ ซง่ึ ในประเดน็ ทมี่ คี วามซบั ซอ น เชน เร่อื งมลพษิ อาจจะตอ งมกี ารทาํ งานรว มกับผูเช่ียวชาญดว ย ซึ่งหลงั จากที่มีการศกึ ษาเสร็จแลว จะตองมีกระบวนการใหช มุ ชน ไดร ว มกนั ตรวจสอบความถูกตอ ง ครบถวนดวย ซ่ึงผลลัพธท ีไ่ ดจ ากการประเมินผลกระทบโดยชมุ ชน จะประกอบไปดวย ขอ มลู ชุมชน ที่จะระบุถงึ คุณคา หลกั ของชุมชน ซงึ่ แตล ะชุมชนจะแตกตา งกัน ข้นึ อยกู บั ฐานทรพั ยากร ระบบนิเวศ วิถีชวี ิตความเปนอยขู องแตละชุมชน ขอมูล นโยบาย / โครงการ และ ข้ันตอนการออกใบอนุญาต ผลกระทบ ขอ เสนอทิศทางการพัฒนาทสี่ อดคลองกบั คุณคา หลักของชมุ ชน และเอ้ือตอการมีสขุ ภาพดีอยา งย่ังยืน 5. กระบวนการผลกั ดนั เขา สกู ารตดั สนิ ใจ กระบวนการทาํ เอชไอเอชมุ ชนจะทาํ ใหช มุ ชนมขี อ มลู ใชใ นการตดั สนิ ใจ ในหลายระดบั ตงั้ แตข น้ั สอบถามความคดิ เหน็ ในระดบั ชมุ ชน ประกอบการพจิ ารณาขององคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ ประกอบการ มสี ว นรวมในกระบวนการประเมินผลกระทบดา นสิ่งแวดลอมและสุขภาพ ตลอดจนเปน ขอมูลทจ่ี ะเสนอตอ หนว ยงานอนญุ าตเพื่อ พิจารณาควบคูไปกับขอมูลของเจาของนโยบาย/โครงการ ที่สําคัญ ชุมชนสามารถใชขอมูลจากการเรียนรูคุณคาของตนเองไปใช ในการกาํ หนดอนาคตของตนเองได 6. กระบวนการติดตามผล ปจ จบุ นั การทาํ เอชไอเอชมุ ชน ไดถ กู ขยายจากประเทศไทยสปู ระเทศเมยี นมาร และองคก ารอนามยั โลกเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต 120 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA



ÇÔÇ²Ñ ¹Ò¡ÒáÒü١¢Ò´¡ÒÃµÑ´Ê¹Ô ã¨ ¡Ã³ÈÕ ¡Ö ÉÒ : ªÅºÃØ ÕËÅѧἹ¾Ñ²¹Ò¾×¹้ ·่Õ ªÒ½§˜› ·ÐàÅÀÒ¤µÐÇѹÍÍ¡ 122 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

วิวฒั นาการการผกู ขาดการตดั สนิ ใจ กรณีศึกษา: ชลบรุ ีหลังแผนพฒั นาพน้ื ท่ชี ายฝงทะเลภาคตะวนั ออก ดร.สมนกึ จงมีวศนิ นกั วชิ าการภาคประชาสังคมดานส่งิ แวดลอมและสุขภาวะ จังหวดั ชลบุรี à¡ÃÔ่¹¹ํÒ ·ํÒ¤ÇÒÁÃÙ¨Œ ¡Ñ ¡ÑºâÁà´ÃÔ ¹ ªÅºÃØ Õ ในชวงระยะเวลากวาสามทศวรรษที่ผานมา นับตั้งแตจังหวัดชลบุรีตองเผชิญกับแผนพัฒนาพ้ืนท่ีชายฝงทะเล ตะวนั ออกหรอื ทเ่ี รยี กกนั วา “Eastern Seaboard Development Plan” ทไี่ ดเ รม่ิ ดาํ เนนิ การในป พ.ศ. 2524 เปน ตน มานน้ั แผนพฒั นา ฉบับน้ีไดกอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงในพ้ืนท่ีโดยรวมของจังหวัดชลบุรีเปนอยางมาก ถือวาเปนยุคแหงการยายฐานการผลิตจาก ตา งประเทศเขา มาในประเทศไทย โดยเฉพาะพื้นทบี่ ริเวณแหลมฉบงั และอาวอดุ ม ซงึ่ ลว นมีการชน้ี ําผานทางนกั การเมอื ง ภายใต นโยบายสงเสริมการลงทุนท่ีผูกขาดดวยอํานาจรัฐสวนกลาง โดยผูมีอํานาจเหนือรัฐ เชน กลุมทุนขามชาติ เปนผูเสนอประโยชน สง ผลใหป ระเทศของเราดาํ เนนิ การตามกลมุ ทนุ ตา งๆ ทม่ี ผี ลประโยชนแ อบแฝง โครงการขนาดใหญต า งๆ ถกู พฒั นาขน้ึ มามากมาย ในพ้นื ทจี่ งั หวดั ชลบรุ ี เพ่ือสนองผลประโยชนของกลุมทนุ ขามชาติเปน หลกั เชน ถนน ทา เรือนํ้าลกึ โรงไฟฟา อตุ สาหกรรมหนัก นคิ มอตุ สาหกรรม เขตประกอบอตุ สาหกรรม และอน่ื ๆ อกี มากมาย การพฒั นาตามแผนนน้ั นาํ มาซงึ่ ปญ หาในพน้ื ทม่ี ากมาย โดยเฉพาะ การเปล่ียนแปลงการใชประโยชนที่ดินท่ีไมเหมาะสมขนานใหญ พื้นที่ของจังหวัดชลบุรีมากกวาคร่ึงถูกทําใหเสื่อมโทรม ในดานทรัพยากรและสิ่งแวดลอม ท้ิงไวใหคนในจังหวัดเปนผูแบกรับชะตากรรม ท้ังเรื่องของมลพิษท่ีตกคางในระบบนิเวศ ทงั้ ดนิ นาํ้ อากาศ ผลผลติ อาหาร และสขุ ภาวะโดยรวมของชมุ ชน รวมไปถงึ พน้ื ทผี่ ลติ อาหารของคนชลบรุ เี องทกี่ าํ ลงั ถกู ทาํ ใหล ดลง จนกระทบตอ ความมนั่ คงทางดา นอาหารของชมุ ชนทอ งถน่ิ ทงั้ หมด กระทบตอ สงั คมและเศรษฐกจิ ชมุ ชนโดยรวมของคนทงั้ จงั หวดั โดยเฉพาะวิกฤตมลพษิ ในพืน้ ท่ที คี่ นชลบรุ ีกําลังเผชิญอยูใ นขณะนกี้ ็คอื ปญหาการลักลอบทง้ิ กากของเสียอุตสาหกรรมอนั ตราย ซง่ึ เราสามารถทจี่ ะพบเหน็ การลกั ลอบทง้ิ กากอตุ สาหกรรม ทง้ั ทอ่ี นั ตรายและไมอ นั ตรายไปทวั่ ทกุ พนื้ ทใ่ี นจงั หวดั ตามทเ่ี ปน ขา วดงั ในสอ่ื สารมวลชนชอ งทางตา งๆ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 123

¼Å¡Ãзº¨Ò¡¡ÒþѲ¹Ò¨Ñ§ËÇÑ´ªÅºØÃÕẺäÃŒ·ÈÔ ·Ò§ จากการศึกษากระบวนการลักลอบท้ิงกากของเสียอุตสาหกรรมอันตรายในพื้นที่จังหวัดชลบุรี ซ่ึงเปนหนึ่ง ใน 15 จังหวดั ทอี่ ยูใ นพนื้ ทศ่ี ึกษา ภายใตโ ครงการการศึกษากระบวนการลกั ลอบทงิ้ กากของเสยี อตุ สาหกรรมอนั ตรายในพ้ืนท่ีภาค ตะวนั ออก ภาคกลาง และภาคตะวันตกของประเทศไทย ท่ีผเู ขียนและทีมงานนักวิชาการอิสระ ไดทําการศึกษาสถานการณปญ หา และผลกระทบจากการลักลอบทงิ้ กากของเสียอตุ สาหกรรมอนั ตรายเพอื่ รับรูภาวะคุกคาม ตลอดจนผลกระทบจากการลักลอบทิ้ง กากของเสยี อตุ สาหกรรมอนั ตรายในภาพรวม ทง้ั ดา นสขุ ภาพ สง่ิ แวดลอ ม สงั คม และเศรษฐกจิ เพอื่ จดั ทาํ เปน แผนทสี่ ภาวะคกุ คาม สาํ หรบั การใหค วามรตู อ สาธารณชนและเพอ่ื การบรหิ ารจดั การแกไ ขปญ หาอยา งเปน ระบบและยงั่ ยนื ในชว งเดอื นมกราคมถงึ เดอื น พฤศจิกายน พ.ศ. 2557 ผูเขียนและทีมงานไดทําการศึกษาลึกลงไปถึงรากเหงาของปญหา รวมถึงเสนทางการลักลอบทิ้งกาก อุตสาหกรรมอันตรายในพื้นที่ สรางการเช่ือมโยงขบวนการลักลอบทิ้งกากของเสียอุตสาหกรรมอันตรายเพ่ือใหสาธารณชน ไดร บั ทราบ ทง้ั นกี้ เ็ พอื่ ทจ่ี ะแสวงหาและรว มกนั ผลกั ดนั แนวทางแกไ ขปญ หาใหอ อกมาเปน รปู ธรรมเพอ่ื การแกไ ขปญ หาอยา งยง่ั ยนื จากผลการศึกษาที่สําคัญๆ พบวา มีหนวยงานที่รับจัดเก็บและกําจัดกากอุตสาหกรรมอันตรายที่มีใบอนุญาต ถูกตองตามกฎหมายในประเทศไทยเพียงไมกี่แหง ในขณะท่ีมีโรงงานกอกําเนิดกากอุตสาหกรรมอันตรายมากกวา 16,000 แหง ในปจ จุบัน1 ซงึ่ ยงั ไมเ พยี งพอตอการดแู ลจัดการจํานวนกากอุตสาหกรรมอันตรายท้ังหมดในประเทศไทย จึงทาํ ใหเกดิ การลกั ลอบ ท้ิงกากอุตสาหกรรมอันตรายในพ้ืนที่ภาคตะวันออกเปนลําดับตนๆ ของประเทศ โดยเฉพาะในจังหวัดชลบุรีเองนั้น ถือวามีจุด ลกั ลอบท้งิ กากอุตสาหกรรมอันตรายมากทสี่ ุดในภาคตะวันออก คือมมี ากกวา 40 จดุ ในปจจุบนั น้ี ท้ังที่เปน การลักลอบท้ิงในพืน้ ที่ สาธารณะหรือพ้ืนที่เอกชนที่รกราง ลักลอบท้ิงในพื้นที่ที่มีการซื้อหรือเชาไวเพ่ือการปดบังอําพราง และลักลอบทิ้งในหนวยงาน คดั แยกและรไี ซเคลิ ขยะทีไ่ มไ ดมใี บอนุญาตในการจัดเกบ็ หรือกําจดั กากอตุ สาหกรรมอันตราย ซึง่ กระบวนการลกั ลอบนี้รเู หน็ และ กระทําการกนั เปน กระบวนการท้ังจากแหลงผกู อกําเนดิ ผขู นสง ผกู ําจดั กากของเสยี และรวมถงึ ความหละหลวมในการตรวจสอบ อยา งจรงิ จังโดยเจาหนา ทขี่ องรัฐเอง นอกจากนยี้ งั พบเหน็ การนาํ กากของเสยี อตุ สาหกรรมอนั ตรายจากโรงงานตา งๆ ทตี่ ง้ั อยใู นจงั หวดั ชลบรุ แี ละจงั หวดั ขางเคียง อาทเิ ชน ระยอง ฉะเชิงเทรา และปราจนี บรุ ี ไปลักลอบทิ้งในอกี หลายจงั หวัดของภาคกลาง ภาคตะวนั ตก และบางสว น ของภาคใตต อนบนอกี ดว ย ซ่งึ ยงั มปี ระชาชนอกี เปน จาํ นวนมากท่ีอยูอาศัยในพน้ื ท่ีใหมๆ ทไี่ ดร บั ผลกระทบจากการลักลอบท้ิงกาก ของเสยี อตุ สาหกรรมเหลา นี้ พวกเขาหลายคนยงั ไมท ราบถงึ วกิ ฤตทางสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพอนั เนอื่ งมาจากมลพษิ จากการลกั ลอบ ทิง้ กากของเสียอุตสาหกรรมอนั ตรายทีก่ ําลงั รุกคบื เขา มาสแู หลง ทอ่ี ยูอาศัยของพวกเขาอยางเงียบๆ 1) ปรมิ าณของเสยี อันตรายของประเทศไทย พ.ศ. 2546-2555, กรมโรงงานอุตสาหกรรมไดว า จา งสํารวจขอมลู ปริมาณของเสยี อันตราย พ.ศ. 2555, อางในสถติ สิ ่ิงแวดลอ มของประเทศไทย พ.ศ. 2555 และ สถานการณมลพษิ ของประเทศไทย พ.ศ. 2555 124 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

กระบวนการในการแกไขปญหาการลักลอบทิ้งกากอุตสาหกรรมอันตรายท่ีหนวยงานรัฐท่ีเกี่ยวของ พยายาม เขามาดําเนินการอยูในขณะน้ีเปนการแกไขปญหาที่ปลายเหตุ จากการศึกษาพบวาการคอรัปช่ันและการขาดจิตสํานึกใน ความรบั ผิดชอบตอ กระบวนการกาํ จดั กากอตุ สาหกรรมอนั ตราย คอื สาเหตุสําคญั ทท่ี ําใหเกดิ การลักลอบทิง้ ในพน้ื ท่ตี า งๆ ทีไ่ มได รับอนุญาต โดยไมสนใจตอความรับผิดชอบตอสังคมและสิ่งแวดลอมหรือแมกระท่ังกฎหมายท่ีบัญญัติไว เพียงเพราะวาตองการ ท่ีจะรักษากําไรสูงสุดของกิจการตนเองเอาไว เน่ืองจากคาใชจายในกําจัดกากอุตสาหกรรมอันตรายมีราคาเริ่มตนอยูในหลัก หลายพนั บาทจนไปถงึ หลายหมืน่ บาทตอตนั หากไมน ําไปกาํ จดั อยางถูกวธิ ี แตนาํ ไปท้งิ ในพ้ืนท่ีรกรางวา งเปลาระหวา งทางขนสง ก็จะลดตนทนุ ลงไปหลายแสนบาทตอรอบการขนสง และน่ีคอื สาเหตทุ ีแ่ ทจริงทที่ ําใหการลักลอบท้ิงกากอุตสาหกรรมอันตรายทวี ความรนุ แรงมากขึน้ ในปจจบุ นั ดังน้นั การเพม่ิ เจาหนาท่ีรฐั เขามาดแู ลหรือการเพ่ิมโรงกําจดั กากอตุ สาหกรรมอนั ตรายโดยการเพม่ิ โรงงานเผาขยะอตุ สาหกรรมอันตราย จึงไมใ ชท างออกท่ีแทจริงของปญ หานีแ้ ตอ ยางใด นอกจากนผ้ี เู ขยี นและทมี งานยงั พบวา ปจ จยั เรง เรา ตอ ปญ หาการลกั ลอบทงิ้ กากอตุ สาหกรรมอนั ตรายในอนาคต ยังคงมีอยูตอไป ทั้งในเร่ืองการสงเสริมใหมีการขยายตัวของโรงงานและนิคมอุตสาหกรรมท่ีมีการกอกําเนิดกากอุตสาหกรรม อนั ตรายในจงั หวดั ชลบรุ ี และพน้ื ทร่ี อยตอ กบั จงั หวดั ฉะเชงิ เทราและระยอง การตดั ราคาในวงการรบั กาํ จดั กากอตุ สาหกรรมอนั ตราย อทิ ธพิ ลมดื ในทกุ ขอ ตอ ของกระบวนการกาํ จดั กากอตุ สาหกรรมอนั ตราย และบทลงโทษทเ่ี บาหววิ ตอ การลกั ลอบทงิ้ กากอตุ สาหกรรม อันตรายในประเทศไทย Àá¹ÒÇÂÃãµÑºÃŒ¢Ðͺ§º¤·¹Ø¹ª¹ÅÔºÁØÃÕ¡äÃÂ็ ŒÃѧѰ´Òํ·à¹่ÕªÔ¹Í×่ µ“‹Í¡äһþ²Ñ ¹Ò»ÃÐà·È” พนื้ ทผ่ี ลติ อาหารของจงั หวดั ชลบรุ นี น้ั ถกู ทาํ ใหล ดลงจนกระทบตอ ความมนั่ คงดา นอาหารของชมุ ชนทอ งถน่ิ ทง้ั หมด และยังกระทบตอสังคมและเศรษฐกิจชุมชนโดยรวมของคนภาคตะวันออกทั้งหมดดวย การพัฒนาทั้งหลายในจังหวัดชลบุรีถูก ทาํ ใหเ ชอ่ื วา เมอื่ พฒั นาแลว จะเกดิ ความเจรญิ ซงึ่ แทจ รงิ แลว กลบั ทาํ ใหเ กดิ ความเสอื่ มโทรมของทรพั ยากร สงั คมออ นแอ และชมุ ชน พง่ึ ตนเองไมไ ด ไมส ขุ ดงั คาํ โฆษณาแตอ ยา งใด แตก ลบั กลายเปน วา พนี่ อ งชาวชลบรุ ตี า งกต็ อ งพยายามตอ สกู บั ผลกระทบตา งๆ ทม่ี า จากการพัฒนาในแตละพื้นที่กันเองและยังไมสามารถหยุดย้ังผลกระทบเหลาน้ันได ในขณะที่ระบบทุนทั้งที่มาจากในประเทศเอง และตา งประเทศกลบั รํา่ รวย พากันขยายกจิ การกันใหญโตมโหฬาร และยงั นาํ ผลกําไรกลบั ไปยงั กลุม ผลประโยชนตน ประชาชน ในหลายพื้นที่ของจังหวัดเองนั้นมองเห็นกลุมผูพัฒนาอุตสาหกรรมทั้งในนามของรัฐและเอกชนเปนปรปกษ มีผลทําใหเกิดความ ขดั แยง ในเร่ืองการพฒั นาและเกิดการคดั คา นตอ ตานการพัฒนา เปนแรงตานจากภาคประชาชนตัวจรงิ เสยี งจริงท่ีไดร บั ผลกระทบ àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 125

แรงตานเหลาน้ีเกิดขึ้นทั่วไปในหลายพ้ืนท่ีของจังหวัดชลบุรีอยูในขณะน้ี โดยเฉพาะความขัดแยงอยางรุนแรงจากระบบการจัดทํา และพจิ ารณารายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสง่ิ แวดลอ มทไี่ มเ ปน ธรรม ไมไ ดอ ยบู นขอ เทจ็ จรงิ ซง่ึ โดยกฏหมายแลว บรษิ ทั ทปี่ รกึ ษา ซงึ่ เปน คนกลางในการทาํ การศกึ ษาความเปน ไปได และมหี นา ทใี่ นการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ มของโครงการทจี่ ะเกดิ ขนึ้ อยา ง ตรงไปตรงมาตามหลกั วชิ าการนน้ั หลายบรษิ ทั ไมไ ดป ฎบิ ตั หิ นา ทนี่ นั้ อยา งมธี รรมาภบิ าล แตก ลบั ใชบ ทบาทและหนา ทข่ี องตนเองใน ทางทไ่ี มช อบธรรม ดาํ เนนิ การจดั ทาํ รายงานฯ เขา ขา งนายทนุ เจา ของโครงการ ซงึ่ เปน ผวู า จา งและมกี ารนาํ รายงานฯ นนั้ ไปขออนมุ ตั ิ จากสวนราชการผใู หอ นุญาตดว ยขอ มูลทไี่ มครบถว น หรือบางครั้งกเ็ ปน ขอมลู ท่ีไมใชข อ เทจ็ จรงิ ของพนื้ ท่ี วันนี้สิ่งทปี่ ระชาชนชาวชลบรุ ีกําลังเผชญิ อยูน้ถี ือเปนเรือ่ งใหญ รุนแรง เร็ว และมาจากพลงั ทนุ ขา มชาติ ชมุ ชนใน พ้ืนท่ีจึงนั่งน่ิงเฉยไมไดอีกตอไป ในหลายพื้นที่ของจังหวัดไดเริ่มตระหนักรับรูถึงผลกระทบที่เกิดจากแผนพัฒนาพ้ืนที่ชายฝงทะเล ภาคตะวันออกและแผนการอื่นๆ ท่ีกําลังเขามาซํ้าเติม ไมวาจะเปนเรื่องของความลาชาจากการประกาศใชผังเมืองรวมจังหวัด ชลบรุ ี เนอื่ งมาจากมกี ารใชอ ํานาจรัฐในการยกเลิกผังเมอื งรวมจงั หวดั ฉบับเดมิ ใหมีการดงึ กระบวนการทําผงั เมอื งรวมจงั หวดั กลบั ไปสูขัน้ ท่ี 1 ใหมใ นป พ.ศ. 2556 ท้ังๆ ท่ผี ังเมืองรวมจังหวดั ฉบับเดมิ นั้น มาจากการมีสว นรวมของภาคประชาชนในการกาํ หนด อนาคตของจงั หวดั ตนเองในผงั เมอื งตงั้ แตแ รกเรมิ่ ทาํ ในป พ.ศ. 2547 ซงึ่ ในระหวา งทผี่ งั เมอื งรวมของจงั หวดั ชลบรุ ยี งั ไมถ กู ประกาศ ใชนั้น สภาวะสุญญากาศของการประกาศใชผังเมืองทําใหกลุมทุนอุตสาหกรรมใชเปนชองวางในการเขาบุกยึดที่ดินเกษตรกรรม เพ่ือขออนุญาตจัดสรา งเปน นิคมอตุ สาหกรรม เขตประกอบอุตสาหกรรม ฯลฯ จนเต็มพ้ืนท่ีไปหมดในชวงหลายปท ่ผี า นมา และใน ทายทีส่ ดุ ก็มีการดาํ เนินการของรัฐโดยขาดการมสี ว นรว มของภาคประชาชนในพน้ื ท่ี ทําการปรับปรุงแกไ ขผงั เมืองรวมของจังหวัด ชลบุรี จนมพี ืน้ ทีอ่ ุตสาหกรรมหรือพน้ื ที่สีมวงเพิม่ ขนึ้ มาอกี 15,000 ไร จากผงั เมืองฉบบั เดิม ซึง่ กาํ ลงั กลายเปนกระแสคัดคานของ คนทัง้ จังหวดั ในปจจุบนั น้ี 2 ในเรื่องของการเปดการคาเสรีอาเซียน ท่ีประเทศไทยจะตองทําการเปดเสรีใหสิทธินักลงทุนอาเซียนเทากับคน ในประเทศ รวมถึงการเปดเสรีใหกับนักลงทุนนอกอาเซียนท่ีไดเขามาลงทุนในอาเซียน ครอบคลุมสาขาการลงทุน ดานการผลิต เกษตร ปาไม ประมง และเหมืองแร ซง่ึ มหี ลายประเด็นของการเปดเสรีท่นี า เปนหว งอยางมากตอภาคตะวนั ออกและประเทศไทย โดยรวม เชน การประกาศเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษในพนื้ ทจี่ งั หวดั ชายแดน คอื จงั หวดั ตราดและสระแกว การทาํ ประมงเฉพาะการเพาะ เลีย้ งสตั วน ํา้ การทาํ ปาไมจ ากปาปลกู และการทาํ กจิ การเพาะขยายหรือปรบั ปรงุ พนั ธุพ ืช ฯลฯ ซึ่งชาวตา งชาติจะสามารถเขา มา แยงชิงพื้นที่ทํากินและทรัพยากรปาไมและทะเล แมกระท่ังในปจจุบันน้ีก็มีปญหามากพออยูแลว หากเปดขยายเพ่ิมข้ึนอีกก็จะ ทาํ ใหเ กดิ ความขดั แยง รนุ แรงมากยงิ่ ขน้ึ ในชมุ ชนคนภาคตะวนั ออก และถา เรารว มกนั มองใหก วา งไปกวา ภาคตะวนั ออก โดยเฉพาะ การสงเสริมการปลูกปาและเพาะเล้ียงในระบบเชิงเดี่ยวท่ีรัฐบาลหลายรัฐบาลกําลังผลักดันใหเกิดข้ึนนั้น ก็จะสรางผลกระทบตอ ระบบนิเวศใหเกิดความเสียหายขยายวงกวางมากย่ิงขึ้น แทนที่จะสนับสนุนระบบปาชุมชนและวนเกษตรหรือการประมงชายฝง 2) ชาวบานชลบรุ ี-ระยอง ทําหนังสอื คานการกาํ หนดพ้ืนท่ีสมี ว งของผังเมืองรวม, ASTVผูจดั การออนไลน, วนั ที่ 29 สงิ หาคม พ.ศ. 2558 126 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ทอี่ นรุ กั ษป า ชายเลนและหญา ทะเล นอกจากนยี้ งั มคี วามพยายามทจี่ ะเปด ชอ งใหช าวตา งชาตสิ ามารถเขา มาใชส ทิ ธคิ ารบ อนเครดติ จากการปลูกปา บรษิ ทั ขามชาติจะสามารถเขา มาผกู ขาดเมล็ดพันธพุ ชื ซึ่งเปนฐานรากของระบบเกษตรกรรมและอาหาร บรรษทั ขา มชาติจะสามารถเขา ถงึ การใชประโยชนจากทรัพยากรชวี ภาพของประเทศไทย รวมถงึ พนั ธพุ ชื ทไ่ี ดร ับการปรบั ปรงุ จากการวิจยั ของรฐั ไดโ ดยงา ย รวมทง้ั การเปด เสรใี นลกั ษณะนถี้ อื เปน การขดั ขวางการพฒั นาศกั ยภาพในการพฒั นาเรอ่ื งพนั ธพุ ชื ของผปู ระกอบ การขนาดเลก็ และเกษตรกรรายยอ ยในภาคตะวนั ออกและภาคอื่นๆ ของประเทศไทยอีกดวย เร่ืองของผังประเทศไทย 2600 3 ก็เปนประเด็นหวงกังวลสําหรับอนาคตของภาคตะวันออกและลูกหลาน ชาวตะวันออก โดยเฉพาะจงั หวดั ที่เปนเปา หมายของฐานอุตสาหกรรมจากนไ้ี ปจนถึงอกี ครึ่งศตวรรษขา งหนาเชน กนั ซง่ึ สามารถ วิเคราะหไดจากการท่ีรัฐทําการกําหนดพื้นท่ีของภาคตะวันออกในกลุมจังหวัดชลบุรี-ระยอง-ฉะเชิงเทรา ใหเปนพื้นที่ของกลุม อตุ สาหกรรมปโ ครเคม-ี เหลก็ -พลงั งาน กลมุ อตุ สาหกรรมพลังงาน-ทา เรือน้ําลกึ กลมุ อุตสาหกรรมยานยนต และกลมุ อุตสาหกรรม อเิ ลก็ ทรอนกิ สแ ละเครอ่ื งใชไ ฟฟา ซง่ึ จะมผี ลทาํ ใหภ าคตะวนั ออกจะเปลย่ี นจาก “แหลง อาหาร” ไปสู “แหลง อตุ สาหกรรม” เตม็ ตวั และความมน่ั คงทางอาหารของภาคตะวนั ออกจะถงึ กาลลม สลาย รปู ธรรมทช่ี ดั เจนทส่ี ดุ จะเหน็ ไดจ ากการประกาศนโยบายการพฒั นา พน้ื ทเ่ี ขตเศรษฐกจิ ของรฐั บาลไทยในปจ จบุ นั ทจ่ี ะมกี ารประกาศใหม เี ขตเศรษฐกจิ พเิ ศษเพม่ิ เตมิ ในภาคตะวนั ออกอกี หลายจงั หวดั จังหวดั ชลบุรี ระยอง ฉะเชงิ เทรา และปราจีนบุรี กจ็ ะเปนสว นหนึง่ ในนโยบายการขยายเขตเศรษฐกจิ พิเศษในระยะตอไปนีด้ วย ชมุ ชนคนตะวนั ออกหลายเครอื ขา ยเรม่ิ ทาํ งานเชอ่ื มโยงกนั เพอื่ ใหห ลดุ พน ไปจากปญ หาเหลา นี้ ทง้ั การสรา งความเชอื่ มโยงองคค วามรู และพลงั ในการปกปองพื้นท่ี การผนกึ กําลงั เพ่ือดาํ รงไวซ ่ึงนิเวศวัฒนธรรมอนั ดีงาม และรวมกนั กําหนดทศิ ทางการพฒั นาทีย่ งั่ ยนื ดว ยชมุ ชนคนตะวนั ออกเอง ท้ังน้ีก็เพือ่ สรา งความม่ันคงและยงั่ ยนื ใหแกล ูกหลาน แผนดนิ และส่งิ แวดลอ ม ÇÒÃÐà»ÅÕ่¹µÐÇѹÍÍ¡ ¡Òํ ˹´Í¹Ò¤µ¢Í§ªØÁª¹¤¹µÐÇѹÍÍ¡àͧ การหยดุ ภยั คกุ คาม การปกปอ งพน้ื ทผ่ี ลติ อาหาร และการรว มกนั กาํ หนดอนาคตทยี่ ง่ั ยนื คอื สามเปา หมายหลกั ทภี่ าคประชาชนและภาคประชาสงั คมชมุ ชนคนตะวนั ออก ทม่ี าจากทง้ั ชมุ ชนตน นา้ํ กลางนา้ํ และปลายนาํ้ ไดเ ขา มาทาํ งานรว มกนั บรู ณาการรวมตัวชวยกนั รวมกบั เครอื ขายพหภุ าคีอืน่ ๆ ในภาคตะวันออก กอใหเ กดิ เปน เครอื ขายของคนตะวนั ออกอยางแทจ ริง เพอื่ การปกปอ งคมุ ครองแหลง ผลติ อาหารของคนภาคตะวนั ออกเองภายใตว สิ ยั ทศั น “วาระเปลย่ี นตะวนั ออก”4 ซง่ึ มวี ตั ถปุ ระสงค สําคัญในการเคล่ือนไหวเพื่อใหเกิดความเปล่ียนแปลงในภาคตะวันออก เมื่อการพัฒนาที่ผานมาไมยั่งยืน ก็ถึงเวลาตองเปล่ียน 3) ผังประเทศไทย พ.ศ. 2600 รายงานสรุปสาํ หรบั ผบู ริหาร, กรมโยธาธิการและผังเมอื ง กระทรวงมหาดไทย หนาท่ี ๙-๑๐ 4) แถลงขา ว: เปดตวั วาระเปลีย่ นตะวนั ออก, อา งใน “วาระเปลย่ี นตะวันออก: หยุดภาวะคกุ คาม ปกปอ งพืน้ ทีผ่ ลิตอาหาร รวมกนั กาํ หนดอนาคตท่ียง่ั ยนื ”,คณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ, àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 127

โดยหลักจะเนนการเปล่ียนทิศทางการพัฒนาจากการพัฒนาท่ีไมย่ังยืนและไมเปนธรรมสูการพัฒนาท่ียั่งยืนและเปนธรรมให เกดิ ขนึ้ ในทกุ พน้ื ท่ี เนน การเปลยี่ นผกู าํ หนดการพฒั นาจากการมคี นนอกเปน หลกั สกู ารมคี นในเปน หลกั และเนน การเปลยี่ นตวั ชวี้ ดั การพัฒนาจากการช้ีวัดดวยผลิตภณั ฑ (หรือบรกิ าร) สกู ารชว้ี ัดดวยความสุขและความย่ังยนื ÊÀÒ¾ÅàÁ×ͧà¾Í่× ¡Òû®ÔÃÙ»µÐÇѹÍÍ¡ ¤Í× ·Ò§ÍÍ¡ ? ในหว งเวลาหลงั รัฐประหารต้งั แต พ.ศ. 2557 เปน ตนมา การฉกี รฐั ธรรมนญู เกาทงิ้ การประกาศใชร ฐั ธรรมนญู ชั่วคราวท่ีใครๆ หลายคนมองเห็นถึงความไมเต็มใบ รวมไปถึงกระบวนการปฎิรูปกฎหมาย ที่ฝายผูปกครองใหมพยายามท่ีจะ โฆษณาบอกกบั สงั คมอยทู กุ วนั วา องคค ณะเหลา นค้ี อื ผเู สยี สละแหง ชาติ และควรไดร บั การสถาปนาขนึ้ มาอยา งเรง ดว นในชว งน้ี เพอื่ รวมกันสรางสรรครัฐธรรมนูญใหมท่ีเหมาะสมกับประเทศไทยในอนาคต ไดมีความพยายามท่ีจะสรางวาทะกรรมเพ่ือการผลักดัน ใหเ กดิ การบรหิ ารจดั การชมุ ชนผา นอาํ นาจของประชาชน รฐั ยคุ ใหมใ ชค าํ วา “พลเมอื ง” ใหเ กดิ ขน้ึ ไดอ ยา งแทจ รงิ การบรหิ ารจดั การ ระหวา งรฐั กบั ชมุ ชนแบบกระจายอาํ นาจถกู เหมารวมเรยี กในชอื่ ใหมว า “สมชั ชาพลเมอื ง” แทนชอื่ “สภาพลเมอื ง” ทภ่ี าคประชาชน และภาคประชาชนเคยนาํ เสนอมากอนเม่อื คร้ังคาํ วา “ปฎริ ูป” ไดถกู กลา วถึงเมอ่ื หลายปกอนการรัฐประหารครัง้ ลา สดุ จะเกิดขึน้ แมวาฝายผูปกครองใหมจะอางตอสาธารณชนวา พวกเขายังคงใชกรอบแนวคิดของการจัดสรรสมดุลความสัมพันธเชิงโครงสราง อาํ นาจแบบใหมผ า นแนวคดิ “จงั หวดั ปกครองตนเอง” ตามทเ่ี คยประกาศไวใ นรฐั ธรรมนญู ทงั้ สองฉบบั ทผี่ า นมา (รฐั ธรรมนญู พ.ศ. 2540 และ รฐั ธรรมนูญ พ.ศ. 2550) แตใ นทา ยที่สดุ หลงั รางรฐั ธรรมนูญฉบบั แกไ ขลาสดุ ถูกผลติ ออกมา กเ็ ปน ทปี่ ระจกั ษว าทุกๆ อยางไมไดเปนไปตามความตองการท่ีภาคประชาชนและภาคประชาสังคมเคยฝนไว หากมองลึกลงไปในเนื้อแทแหงการพัฒนา เพ่ือการปรับเปล่ียนความสัมพันธเชิงโครงสรางอํานาจระหวางรัฐกับประชาชนแลว จะพบวา “การปฎิรูป จังหวัดจัดการตนเอง สภาพลเมือง สมัชชาพลเมือง ฯลฯ” หมวดคําตางๆ เหลานี้น้ันมีที่มาจากประชาชนและประชาสังคมฐานกลางและฐานลางที่ รว มกันผลักดนั ข้ึนมาหลงั จากการฉกี รัฐธรรมนูญใน่ ชว งเหตกุ ารณพฤษาทมิฬ เมือ่ ป พ.ศ. 2535 หรอื เมอื่ 23 ปก อ น และคงตอง ยอมรับวาในชว งเกอื บหนึ่งทศวรรษท่ีผา นมาน้ี ไดม คี วามพยายามของภาคประชาชนและภาคประชาสังคมหลายกลมุ กอ นทจี่ ะทํา ใหเกดิ การกระจายอาํ นาจลงสูทอ งถ่ินไดในทางปฎิบัติ คือ ทาํ ใหจังหวดั ปกครองตนเอง หรอื จังหวดั จดั การตนเองนนั้ เกิดขึ้นไดจ รงิ ในรปู แบบของ พระราชบญั ญตั เิ พอ่ื การประกาศใช แตก ย็ งั ไมส ามารถฝา ดา นไปจนถงึ ฝง ฝน ได เพราะความไมพ รอ มในหลายๆ ดา น ทงั้ ของผปู กครองและผถู กู ปกครองเอง 128 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ในหลายจงั หวดั ของภาคตะวนั ออกเองนน้ั มคี วามสนใจในเรอ่ื งจงั หวดั จดั การตนเองในภาคปฎบิ ตั ิ เพราะรแู นช ดั วา การปฎริ ปู ทแี่ ทจ ริงไมไดอ ยใู นรปู ของขอความในเศษกระดาษ มคี วามพยายามผลกั ดันรว มกันภายในภาคตะวนั ออกและเช่ือมโยง รว มกบั ภาคอนื่ ๆ และภาคเี ครอื ขา ยทเี่ กยี่ วขอ งมาไดส องสามปก อ นหนา นแ้ี ลว และไดม กี ารจดั ตง้ั เครอื ขา ยขมุ กาํ ลงั คนตะวนั ออกขนึ้ มา กอ นหนา นใี้ นชอ่ื “สภาประชาชนเพอื่ การปฎริ ปู ตะวนั ออก” และภายหลงั เปลย่ี นเปน “สภาพลเมอื งเพอื่ การปฏริ ปู ตะวนั ออก” เมื่อวันที่ 23 ตลุ าคม พ.ศ. 2557 5 มีคณะบุคคลซ่ึงเปนตวั แทนหลายภาคสวนจากทั้ง 8 จังหวัดตะวนั ออกเปนผรู เิ ร่ิมกอ ต้งั รวมทัง้ จังหวัดชลบุรีดวย โดยมีวัตถุประสงคการจัดต้ังขึ้นเพ่ือเปนพื้นที่กลางของภาคตะวันออก ท่ีภาคีสวนตางๆ จะมาใชพ้ืนท่ีรวมกัน สนับสนุน สงเสริมและประสานทุกฝายเขารวมเปนเจาของการขับเคล่ือนปฏิรูปประเทศไทย ภายใตแนวทางประชาธิปไตย แบบมีสวนรวม และมีคณะท่ีปรึกษาแตละดานตามความจําเปน ที่จะทําหนาที่ใหความชวยเหลือทางวิชาการแกสภาพลเมือง เพอื่ การปฏริ ปู ตะวนั ออก โดยมสี าํ นกั งานชอื่ “สาํ นกั งานสภาพลเมอื งเพอื่ การปฏริ ปู ตะวนั ออก” ทาํ หนา ทจ่ี ดั ประชมุ และรบั ผดิ ชอบ ดา นธรุ การ ดาํ เนนิ การจนมาถงึ ปจ จบุ นั นี้ เพอื่ รอเวลาทจี่ ะผลกั ดนั แนวคดิ จงั หวดั จดั การตนเอง ซง่ึ เปน หนงึ่ ในสามเปา หมายทสี่ าํ คญั ของคนตะวนั ออก แตใ นทสี่ ดุ คนตะวนั ออกกต็ อ งตกอยใู นสภาวะ “อกหกั ” อกี ครง้ั หลงั จากทไี่ ดร บั รวู า ผปู กครองยคุ ใหมย งั คงตอ งการ รวมศนู ยอ าํ นาจไวท ส่ี ว นกลางอยู แมว า ในรา งรฐั ธรรมนญู ฉบบั แกไ ขลา สดุ น้ี ยงั ใหส ทิ ธกิ บั ภาคพลเมอื งอยบู า งในการมสี ว นรว มพฒั นา ชมุ ชน ภายใตคําวา“สมชั ชาพลเมอื ง”6 สมชั ชาพลเมอื ง เปน คาํ ใหม ทไ่ี มเ คยปรากฏมากอ นในรฐั ธรรมนญู ทกุ ฉบบั กอ นหนา น้ี แตท ง้ั นไ้ี มไ ดห มายความวา สมชั ชาพลเมอื ง ไมเ คยเกดิ ขน้ึ มากอ น เพราะหลายพน้ื ทใี่ นบา นเมอื งเรา มกี ารจดั การในรปู แบบทเ่ี ราสามารถเรยี กไดว า เปน สมชั ชา พลเมอื ง แตเ รากลับเรียกวา “สภาพลเมือง” ซ่งึ เกิดขนึ้ ในหลายพื้นที่ อาทิเชน ในพ้นื ทีภ่ าคตะวันออกเอง จงั หวดั อํานาจเจริญ ขอนแกน เชยี งใหม สงขลา ฯลฯ โดยสภาพลเมอื งในบางพน้ื ทร่ี เิ รมิ่ มาจากชมุ ชน หรอื องคก รพฒั นาเอกชน สว นบางพน้ื ที่ บางจงั หวดั รเิ ร่ิมโดยองคก รปกครองสวนทองถน่ิ เพราะตองการดึงใหภ าคประชาชนเขามามสี วนรวม ดร. บณั ฑรู เศรษฐศิโรตม หนึง่ ในสมาชิกสภาปฎริ ูปแหง ชาตแิ ละกรรมาธกิ ารยกรางรัฐธรรมนูญ ไดสรปุ ไวอ ยา ง ชดั เจนวา หากใชค าํ วา “สภาพลเมอื ง” ในรา งรฐั ธรรมนญู ใหม ซงึ่ มคี าํ วา “สภา” ตดิ อยกู อ็ าจทาํ ใหเ กดิ ความเขา ใจผดิ วา เปน พน้ื ทขี่ องการ ทค่ี นเขามาจะมีอํานาจ จะไดรบั คา ตอบแทน ลาภยศสรรเสรญิ เมอื่ เขา ใจกนั ผิดๆ กแ็ ขง กนั เขามาเปน ซึง่ ไมตรงกบั วตั ถุประสงค จงึ เลอื กใชค าํ วา “สมชั ชาพลเมอื ง” แทน เพราะวา “สมชั ชาพลเมอื ง” ในตวั ของมนั เองไมไ ดม อี าํ นาจอะไร โดย “สมชั ชาพลเมอื ง” จะเปนพ้นื ท่กี ลาง พนื้ ท่ีการมีสว นรวมของภาคประชาสังคม ในการท่ีจะมาทาํ งานรวมกนั องคกรตางๆ ทมี่ ีอยแู ลว ไมว าจะเปน สภาองคก รชมุ ชน สภาพฒั นาการเมอื ง เครอื ขา ยเกษตรกรรมทางเลอื ก สมชั ชาสขุ ภาพ สมชั ชาองคก รดา นสงิ่ แวดลอ ม ชมุ ชนทอ งถนิ่ 5) 3-4-5 หวั ใจการปฏริ ปู ภาคตะวันออก อา งใน “ขา วประชาสัมพนั ธ” , สถาบันพัฒนาองคกรชมุ ชน (องคก รมหาชน) 6) มาตรา 29 อา งใน “รางรัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย (ฉบบั เสนอสภาปฏิรปู แหง ชาติ เพ่ือลงมติ)”, คณะกรรมาธิการยกรา งรัฐธรรมนญู , หนา 7 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 129

ในพ้ืนที่ตางๆ ก็จะมาใช “สมัชชาพลเมือง” ซ่ึงอาจเปนระดับตําบลหรือระดับจังหวัด เปนพ้ืนที่แลกเปล่ียนพูดคุยกัน กาํ หนดทศิ ทางการพฒั นาพนื้ ทที่ อ งถนิ่ รว มกนั ซงึ่ อาจมปี ฏสิ มั พนั ธด ว ยกบั องคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ หนว ยงานภาครฐั ในพนื้ ทนี่ น้ั เพราะฉะนนั้ ลกั ษณะจะเปน การยกระดบั การเมอื งภาคพลเมอื งใหเ กดิ ความเขม แขง็ ขน้ึ หรอื อกี แงม มุ หนง่ึ จากความตนื่ ตวั พฒั นาการ ทางการเมอื งทช่ี มุ ชนตอ งการมสี ว นรว มในการกาํ หนดทศิ ทางนโยบายของตนเองกม็ สี ว นหนงึ่ ทต่ี อ งปฏสิ มั พนั ธก บั ภาครฐั “สมชั ชา พลเมือง” จะเปนลักษณะของพ้ืนที่ที่จะออกแบบใหภาคประชาสังคม ชุมชนทองถิ่น ไดมีโอกาสพบปะพูดคุย มีปฏิสัมพันธกับ องคกรปกครองสวนทองถิ่นและหนวยงานของรัฐในทองถ่ิน เพ่ือจะไดลดความขัดแยง เพราะท่ีผานมามักพบวา การตัดสินใจ บางเร่ืองขององคกรของรัฐท้งั สว นกลางและทอ งถ่ิน ตัดสนิ ใจออกมาแลวประชาชนไมย อมรบั การมี “สมชั ชาพลเมือง”กจ็ ะเปน พน้ื ทีพ่ บปะพูดคยุ กนั นําขอ มลู ความเหน็ มาแลกเปลยี่ นกัน และนาํ ไปสกู ารลดความขัดแยง กําหนดทิศทาง ซึ่งคนในพน้ื ทท่ี ง้ั หมด ไมวา รฐั ชมุ ชน เอ็นจีโอ มีความเขาใจรว มกัน 7 SEA ¡ºÑ ÊÁªÑ ªÒ¾ÅàÁÍ× § ¡Åä¡ã¹¡ÒÃᡌ䢻˜ÞËҢͧ¤¹µÐÇ¹Ñ ÍÍ¡Í‹ҧ᷌¨ÃÔ§ ดงั ทก่ี ลา วมาแลว ขา งตน เมอ่ื การพฒั นาภาคตะวนั ออกทผี่ า นมาไรท ศิ ทาง ไมส รา งการเตบิ โตอยา งยงั่ ยนื ใหช มุ ชน จงึ ถงึ เวลาตอ งเปลย่ี นวถิ กี ารพฒั นาใหเ ปน วถิ กี ารพฒั นาทอี่ ยใู นวฒั นธรรมของพนื้ ทค่ี นตะวนั ออกแตล ะจงั หวดั สอดคลอ งกบั ยทุ ธศาสตร ทางสิ่งแวดลอมของพื้นที่ ซึ่งทางวิชาการเรียกกันวา “การประเมินส่ิงแวดลอมในระดับยุทธศาสตร” หรือ SEA (Strategic Environmental Assessment)” และเปนท่ีนายินดีวาพวกเราภาคตะวันออกไดมีสวนรวมกันผลักดัน จนหลักการ SEA ได ปรากฏอยูในรา งรัฐธรรมนญู ฉบบั ใหมน้ดี วย 8 ยอนกลับไปในสมัยท่ีประเทศไทยมีรายงานผลกระทบทางสิ่งแวดลอม (EIA หรือ Environmental Impact Assessment) ฉบับแรกเม่ือป พ.ศ. 2515 จากโครงการกอสรางเข่ือนพลังน้ําศรีนครินทร ตอจากนั้นจนถึงปจจุบันนี้มีรายงาน การศกึ ษาผลกระทบทางสง่ิ แวดลอ มในประเทศไทยเปน พนั ๆ เลม ทถี่ กู ทาํ ออกมา เพอ่ื หวงั วา โครงการพฒั นากอ สรา งทกุ โครงการนา จะ ไมท าํ ใหเ กดิ ปญ หาดา นสงิ่ แวดลอ มและเปน ทพี่ อใจของสงั คม อยา งไรกต็ ามปญ หาการเกดิ มลพษิ สงิ่ แวดลอ มระหวา งดาํ เนนิ โครงการ กอ สรา งและภายหลงั การกอ สรา งโครงการกเ็ กดิ เพมิ่ มากขน้ึ เรอื่ ยๆ จนถงึ ขน้ั ทาํ ลายสขุ ภาพอนามยั ของประชาชน ทเ่ี ปน เชน นก้ี เ็ พราะวา การศกึ ษาผลกระทบสง่ิ แวดลอ มหรอื EIA นนั้ แมว า จะมมี าตรการและแผนแกไ ขผลกระทบอยา งมปี ระสทิ ธภิ าพกต็ าม แต EIA ไมไ ด มุงเนนการแกไขผลกระทบแบบสะสม หากเพียงแตเนนการศึกษาเพียงระยะสั้นและการคาดคะเนผลกระทบแบบระยะส้ันดวย 7) บทบาท’สมัชชาพลเมอื ง’, การเมอื ง : คอลมั นเดด็ , คมชัดลึกออนไลน, วนั ที่ 13 กมุ ภาพันธ 2558 คณะกรรมาธิการยกรางรัฐธรรมนญู , หนา 8) มาตรา 64 อา งใน “รา งรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย (ฉบบั เสนอสภาปฏิรปู แหง ชาติ เพื่อลงมต)ิ ”, 130 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

จึงทําใหเกิดปญหาสิ่งแวดลอมและสุขภาพจากโครงการพัฒนาที่สะสม จนกลายเปนบาดแผลใหชุมชนโดยรอบโครงการตางๆ ในปจ จบุ ันเปนจาํ นวนมาก กระจายไปในเกอื บทุกพ้นื ทขี่ องประเทศไทย มีแนวโนม ทจ่ี ะเกิดเพมิ่ มากข้นึ เปน เทา ทวีคณู และมีความ รุนแรงมากย่ิงขึ้นในอนาคตดวย ปญหาส่ิงแวดลอมจากโครงการพัฒนาท่ีประเทศไทยกําลังเผชิญอยูในปจจุบัน ในตางประเทศ ทั่วโลกก็ประสบปญหาทางส่ิงแวดลอมในแบบเดียวกันน้ีเชนกัน ดังน้ันจึงมีนักวิชาการส่ิงแวดลอมท่ัวโลกตางทําการวิจัย สัมมนา และประชุมทางวิชาการรวมกันจนไดแนวคิดวา การนําโครงการพัฒนาเขาสูระบบส่ิงแวดลอมใดๆ ก็ตาม จะตองมีการศึกษา ผลกระทบทางสขุ ภาพ (Health Impact Assessment) ทางสงั คม (Social Impact Assessment) การประเมนิ สง่ิ แวดลอม ในระดบั ยุทธศาสตร (Strategic Environmental Assessment) การประเมนิ ความเส่ียงทางส่งิ แวดลอม (Environmental Risk Assessment) และการประเมินวัฏจักรชวี ติ (Life Cycle Assessment) ประกอบพรอ มไปกบั การศึกษา EIA ดว ย อยา งไรก็ดี กข็ ้ึนอยูกบั ความตองการของประเทศน้ันๆดวย สาํ หรับประเทศไทยเองน้ัน เพียงแคถือวา การศึกษาผลกระทบทางส่งิ แวดลอ ม (EIA) และทางสขุ ภาพ (HIA) เปน สง่ิ จาํ เปน อยา งยง่ิ ทตี่ อ งทาํ ตามกรอบของกฎหมายทบ่ี งั คบั และระบไุ วใ นรฐั ธรรมนญู ฉบบั ทผ่ี า นมา แตก ารทจ่ี ะใหผ รู เิ รม่ิ สรา งโครงการ ในทใ่ี ดๆ กต็ าม ควรทจี่ ะตอ งใหป ระชาชนในพน้ื ทยี่ อมรบั โครงการกอ น โดยนาํ เสนอโครงการกบั ประชาชนทมี่ กี ารประชมุ รว มกนั ได เขาใจโครงการ และเกิดความรคู วามเขา ใจ จนสามารถนําไปใชใ นการตดั สินใจได SEA จึงเปนเครอ่ื งมอื ที่จะเขามาเตมิ เต็มชองวา ง ในสวนนี้ จะถูกใชใหเปนเคร่ืองมือสนับสนุนการตัดสินใจในการพัฒนาแบบย่ังยืนรวมกันของทุกภาคสวนใหเกิดขึ้นจากทุก โครงการพัฒนา ต้ังแตระดับนโยบาย แผน แผนงาน โครงการ หรือแมกระท่ังในระดับปฎิบัติการ โดยเฉพาะในประเด็นท่ี EIA ของโครงการนั้นๆ มีกระบวนการ ข้ันตอน และผลสุดทายเปนอยางไร โครงการจะสรางผลกระทบอะไรบางตามท่ีคาดคะเนไว การนําเสนอผลกระทบสะสม พรอมทงั้ แนวทางการแกไ ขผลกระทบทีค่ าดคะเนไวทั้งแบบระยะส้ันและแบบระยะยาว อีกทง้ั หวั ใจ หลักของ SEA นั้นอยูที่การทําหนาที่เปนเคร่ืองมือในการวิเคราะหและประเมินศักยภาพ ตลอดจนขอจํากัดของส่ิงแวดลอมและ ระบบสิ่งแวดลอ มในพื้นทที่ ีท่ าํ การศกึ ษาเพอ่ื การรองรับการพัฒนานโยบาย แผน แผนงาน หรอื โครงการใดๆ โดยมกี ารผสมผสาน มุมมองดา นสงิ่ แวดลอม เศรษฐกิจ และสงั คม บรู ณาการเขา ดว ยกัน มองเหน็ ทง้ั ขอ มลู ทางวิชาการและขอมลู ในชมุ ชน วิเคราะห รวมกัน เพ่ือใหการตัดสินใจดําเนินการตอกิจการน้ันๆ ไดเกิดขึ้นอยางมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสียทุกฝายจริงๆ ซึ่งหลายๆ พน้ื ทใ่ี นภาคตะวนั ออกไดร เิ รมิ่ และรว มกนั ทาํ SEA แบบบรู ณาการทกุ ภาคสว นในพน้ื ทขี่ องตนเองขน้ึ มา ซงึ่ พวกเราเชอื่ วา สกั วนั หนงึ่ พวกเราจะมี SEA เพือ่ การพฒั นาอยางย่งั ยืนในระดบั ภมู ิภาค นอกจากน้ีกระบวนการในการพัฒนาพื้นที่ภาคตะวันออกผาน SEA นี้ จะตองเนนความโปรงใสในการพัฒนา (Clear) เปนการพัฒนาที่เอื้ออาทรและไมสรางเหลื่อมลํ้าซึ่งกันและกัน (Care) เปนการพัฒนาท่ียึดหลักแหงความยุติธรรมและ ความเปนนิติรัฐ (Fair) รวมถึงตองเปนการพัฒนาที่เกื้อกูลแบงปนกันและกันอยางแทจริง (Share) ท้ังหมดจะตองเกิดขึ้นไดจริง ตอ พลเมอื งกลมุ ตา งๆ ทมี่ คี วามหลากหลายในพนื้ ทนี่ น้ั ๆ โดยทจี่ ะเนน การเปลย่ี นผกู าํ หนดการพฒั นาของจงั หวดั โดยเปลย่ี นจากการ มรี ฐั สว นกลางเปน ผตู ดั สนิ ใจ ไปสกู ารมพี ลเมอื งภายในจงั หวดั เปน ผตู ดั สนิ ใจ เนน การเปลยี่ นตวั ชวี้ ดั การพฒั นาใหเ หน็ ผลประโยชน àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 131

รว มกนั (Mutual Benefits) และเนน การทาํ งานรว มกนั กบั ผมู สี ว นไดส ว นเสยี ทกุ ภาคสว นในจงั หวดั เพอ่ื สรา งองคาพายพทเี่ ปน ไปไดใ น การขับเคลอ่ื นรวมกนั โดยทจี่ ะตอ งมกี ารผสานผลประโยชนรว มกนั ได ไมส รา งความเหลอื่ มล้ําใหกลุม หนงึ่ กลมุ ใดอยา งมีนัยสาํ คญั จนสามารถผลักดันไปสจู ดุ ท่พี ลเมอื งทง้ั จงั หวัดสามารถที่จะสรา งระบบการจดั การตนเองรวมกันไดจรงิ ๆ ทผี่ า นมานนั้ ทางเครอื ขา ยพลเมอื งในจงั หวดั ตา งๆ ของภาคตะวนั ออก ไดร ว มกนั ทาํ งานกบั เครอื ขา ยภาคประชาชน ภาคเอกชน ภาครฐั ภาคประชาสงั คม และภาควชิ าการภายในจงั หวดั และยงั รว มทาํ งานกบั ภาคเี ครอื ขา ยในภาคตะวนั ออกทง้ั หมด เปนระยะเวลาหนึ่งแลว ในจังหวัดชลบุรีเองน้ันไดมีการประสานงานผลักดันใหเกิดการรวมตัวกันของกลุมประชาชนที่ประกอบ ไปดวยพอคาแมคา เกษตรกร พนักงานบริษัท ผูประกอบการ นักวิชาการ นิคมอุตสาหกรรม ผูนําทองถ่ิน การไฟฟาฝายผลิต แหง ประเทศไทย กรมชลประทาน และกลมุ ขา ราชการสว นภมู ภิ าคในพนื้ ท่ี เปด วงใหม กี ารพดู คยุ ถกเถยี งเพอ่ื หาวธิ กี ารแกไ ขปญ หา นาํ้ ทว ม นาํ้ แลง และน้าํ เสยี รวมกัน ในพ้ืนทีต่ น น้าํ กลางนาํ้ และปลายนาํ้ ของลุมนํ้าคลองหลวง ทป่ี ระกอบไปดว ยพ้นื ท่ี 7 อาํ เภอ ของจังหวัดชลบุรี และพ้ืนท่ี 3 อําเภอของจังหวัดฉะเชิงเทรา ไดมีการจัดตั้ง “สภาบริหารจัดการลุมน้ําคลองหลวง” ข้ึนมา เพ่อื เปน องคกรกลางในการประสานความรวมมอื และจดั ทําแผนแมบทในการบริหารจัดการลุมนํา้ คลองหลวง และแผนการรับมอื ภยั พบิ ตั ใิ หท นั ตอ สถานการณใ นลมุ นาํ้ ผา นแนวความคดิ เชงิ SEA ซงึ่ ถอื เปน ตน แบบของสภาพลเมอื งทส่ี ามารถทาํ งานขา มภาคสว น เพ่ือรวมกันพัฒนาพื้นท่ีเชิงปฎิบัติการจริง นอกจากน้ีในจังหวัดชลบุรีชวงปลายน้ําก็ไดมีการผลักดันใหเกิดการรวมตัวจัดต้ังเปน กลมุ ประมงเรอื เล็กของจังหวัด ซงึ่ เกดิ จากการรวมตวั กนั ของชาวประมงในแตล ะพน้ื ที่ ทั้งในพนื้ ทข่ี องอาํ เภอเมอื ง อําเภอศรรี าชา และอาํ เภอบางละมงุ ของจงั หวดั ชลบรุ ี ทง้ั นเ้ี พอื่ เตรยี มตวั สรา งความพรอ มในการรวมตวั กนั เปน สมาคมประมงเรอื เลก็ จงั หวดั ชลบรุ ี ซ่ึงจะถือวาเปน สมาคมประมงเรือเล็กสมาคมแรกของจงั หวดั ชลบรุ ี ในสว นการผลกั ดนั ใหเ กดิ “สภาพลเมอื ง สขุ ทกุ คนทช่ี ลบรุ ”ี หรอื ในอกี ชอ่ื หนง่ึ คอื “สมชั ชาพลเมอื งจงั หวดั ชลบรุ ”ี นน้ั กถ็ อื เปน เรอื่ งสาํ คญั ทป่ี ระชาชนในจงั หวดั ชลบรุ ไี ดม กี ารดาํ เนนิ การอยา งเรง ดว น ทผ่ี า นมา มคี วามพยายามเชญิ ชวนใหม ภี าคสว น ตา งๆ ทีอ่ ยใู นจงั หวัดชลบุรเี ขารวม ซึง่ ประกอบไปดวย ชุมชน พอ คาแมค า เกษตรกร ชาวประมง พนกั งานบรษิ ทั ผปู ระกอบการ นักวิชาการ ครูอาจารย ภาคเอกชน ผูนําทองถิน่ ภาครฐั นกั เรยี น นักศกึ ษา เยาวชนกลมุ ตา งๆ กลมุ ผูสูงอายุ กลมุ ผูนาํ ทางศาสนา และภาคประชาสงั คมกลมุ ตา งๆ อาทเิ ชน ขบวนองคก รชมุ ชน สมชั ชาสขุ ภาพจงั หวดั ชลบรุ ี อสม. ทสม. เปน ตน เพอ่ื เขา รว มกาํ หนด ยทุ ธศาสตรใ นการผลกั ดนั ใหเ กดิ การขบั เคลอื่ นการเปลยี่ นแปลงภาคพลเมอื งรว มกบั จงั หวดั อนื่ ๆ ในภาคตะวนั ออก ตามเปา หมายหลกั ของสภาพลเมืองเพ่อื การปฏริ ปู ตะวนั ออก 132 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

¹µÍŒâ§º¡ÒํÒÂËá¹Å´ÐáÁ¼Ò¨¹Ò¾¡²Ñ ¤¹¹µÒàÐÈÇÃ¹Ñ ÉÍ°Í¡¡àÔ¨Íá§ÅÐÊѧ¤ÁáË‹§ÀÒ¤µÐÇ¹Ñ ÍÍ¡ ในกระบวนการขบั เคลอ่ื นสภาพลเมอื งของแตล ะจงั หวดั ในภาคตะวนั ออกนบั จากนต้ี อ ไปนน้ั ทางเครอื ขา ยพลเมอื ง ของแตล ะจงั หวดั จะตอ งรว มกนั กบั เครอื ขา ยพลเมอื งในจงั หวดั อนื่ ๆ ของภาคจดั ทาํ นโยบาย แผนงาน ยทุ ธศาตร ทม่ี คี วามชดั เจนใน แผนงานหลกั และแผนงานยอ ยเพอ่ื รองรบั ปฐมบทของการปฏริ ปู ภาคตะวนั ออกภาคปฏบิ ตั กิ าร ตอ งมแี ผนแมบ ททอี่ อกแบบรว มกนั จากสภาพลเมืองเพอื่ การปฏิรูปตะวันออก ซ่ึงมรี ายละเอยี ดสําคญั ๆ คอื การทําใหเ กิดการปฎิรปู ไดจ รงิ ในสามเปา หมายของจังหวดั เร่ิมต้งั แตก ารปกปอ งพ้ืนทค่ี วามม่ันคงดา นอาหาร การอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ ม และการสรางชมุ ชนทอ งถน่ิ จดั การตนเอง สีย่ ุทธศาสตรเพอ่ื นําไปสูเ ปา หมาย ผานการเขารว มและสนับสนนุ ปฏบิ ตั ิการใน 4 พืน้ ทขี่ องจังหวัด อนั ไดแก พ้ืนทช่ี มุ ชนและเครอื ขา ยฐานราก พืน้ ท่นี โยบาย พน้ื ท่ีจัดทํารางรัฐธรรมนูญ และพน้ื ที่ขา วสารประชาสมั พันธ หา แผนแมบ ทที่เปน แผนการปฎริ ปู ระบบบนั ได 5 ขั้นสกู ารเปลีย่ นแปลงภายในจงั หวัด ริเริ่มสรางเครอื ขา ยพลเมืองในแตละพืน้ ที่ รับรูโดยการเติมเต็มองคความรูกันและกันในสถานการณและความจําเปนในการปฎิรูปเพ่ือพัฒนา ศกั ยภาพเครอื ขายพลเมืองในการทาํ ขอเสนอการปฎริ ูปในแตล ะพนื้ ท่ี เปดใจผานการยกระดับขอเสนอการปฎิรูปในแตละพื้นที่ไปสูขอเสนอระดับภาครวมกัน และพรอม ท่จี ะผลักดนั สูก ารปฎิรปู รว มกบั รฐั โดยมกี ระบวนการมีสวนรว มในการตัดสนิ ใจของพลเมอื งภาคตะวนั ออกเปนฐาน สรางสรรครางรัฐธรรมนูญและรางกฎหมายลูกที่เก่ียวของในประเด็นที่พลเมืองตะวันออกสนใจ และเปน ประเดน็ ท่ีสามารถเกิดการกระจายอาํ นาจสคู นตะวันออกไดอ ยางแทจ รงิ และผลกั ดนั ใหมกี ารประกาศใชไ ดจ รงิ เปล่ียนแปลงโดยกําหนดนโยบายและแผนพัฒนาภาคตะวันออกเพื่อการเติบโตท่ีย่ังยืนรวมกัน และรว มกนั ผลกั ดนั สกู ารปฎบิ ัตไิ ดจริง ตองเปน แผนพัฒนาที่สรา งงานสาํ หรับคนสว นใหญ แผนพฒั นาที่กระจายผลประโยชนล งสู ดา นลา ง แผนพฒั นาทส่ี อดคลอ งกบั วถิ วี ฒั นธรรมและสอดคลอ งกบั ยทุ ธศาสตรท างสง่ิ แวดลอ มของพน้ื ท่ี แผนพฒั นาทใี่ ชท รพั ยากร โดยคาํ นึงถึงคนรนุ ตอๆ ไป และสําคัญท่ีสุดทีจ่ ะตอ งเปนแผนพัฒนาที่ฟงเสยี งของคนสวนใหญใ นภาคตะวนั ออก9 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 133

·ã¹ํÒÁ¤ÔµÇÒÔ¢ÁÍৢ¡ÒŒ Ãã¨ÐºÊÇÀ¹Ò¡¾ÒÅûàÁ®Í× ºÔ §ËÑµÃ¡Ô Í× ÒÃʨÁÃѪԧªÒ¾ÅàÁ×ͧÀÒ¤µÐÇ¹Ñ ÍÍ¡ สภาพลเมือง หรือ สมัชชาพลเมือง ที่ชุมชนคนตะวันออกตองการน้ัน เปรียบเสมือนการสรางกลไกทางเลือก ในการปฎิบตั กิ ารใดๆ อาจารยไพสฐิ พาณิชยกุล คณะนิตศิ าสตร มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม ไดใหคํานยิ าม “สภาพลเมอื ง หรอื สมัชชา พลเมืองในกรอบคิดของคนตะวนั ออก” วา คือ Open Source OS (Operating System) แปลเปน ไทยคือ “ระบบปฎบิ ตั กิ าร แบบเปด” เพื่อมารองรับพ้ืนท่ีกลางสาธารณะในการปฏิบัติการแตละพื้นที่บนความหลากหลายของพหุวัฒนธรรมของ คนภาคตะวันออก ตองยอมรับวา ภาคตะวันออกหรือแมกระท่ังพ้ืนท่ีอ่ืนๆ ในประเทศไทยเองนั้น ขาดซ่ึงพ้ืนที่กลางสาธารณะ ในการรองรับการขับเคล่ือนของสังคมหลายขั้ว โดยสวนตัวผูเขียนเชื่อวาการปรองดองอยางสมบูรณและถาวรนั้นเปนแควาท กรรม ไมมีอยจู ริง ตอ งยอมรับวา สังคมข้วั เดียวไมเ คยดํารงอยูในหนา ประวัติศาสตรไหนๆ ของโลก ยกเวน ทําหนาที่เปนวาทกรรม ทางประวตั ศิ าสตรเ พอื่ สรา งความหมาย “แหง ชาต”ิ ผเู ขยี นเชอื่ มนั่ เปน อยา งยง่ิ วา การแสวงหาทางออกรว มกนั ในแตล ะประเดน็ นนั้ พอเปน ไปได เรยี กวา สรา งความสมานฉนั ท ทลี ะประเดน็ ๆ เพอื่ ลดความขดั แยง แปรเปลย่ี นความขดั แยง เชงิ เดยี่ วเปน ทางเลอื กรว มได แตต อ งเปน พื้นท่ที างภูมนิ เิ วศ ภูมิสังคม หรอื พน้ื ท่กี ารปกครองท่ีไมใหญจนเกนิ ไปนัก ผเู ช่ียวชาญดานการจัดกระบวนการสรางสนั ตภิ าพระดับนานาชาติอยา ง Mr. Adam Kahane เคยใหความเห็น ในเรอ่ื งนก้ี บั ผเู ขยี นระหวา งการพบปะกนั ทก่ี รงุ เทพฯวา พน้ื ทกี่ ลางสาธารณะในลกั ษณะนี้ โดยเฉพาะในประเทศไทยนนั้ ไมค วรเกนิ ระดับจังหวดั นา จะเหมาะสมกวา ทัง้ ในเชงิ ประสิทธิภาพและประสทิ ธิผล พ้ืนที่กลางแบบนี้มีเพื่อใหเกิดการประกันสิทธิพลเมือง อํานวยสิทธิพลเมือง เทาท่ีจะทําไดจริงในพื้นที่ สวน โปรแกรมตางๆ ที่จะมารว มใชก ับระบบปฎิบัติการแบบเปด หรอื OS ตัวนี้ ที่ผเู ขยี นเองอยากเรียกวา “บาน” ตามที่มผี เู ชย่ี วชาญ ดา นการบรหิ ารจดั การสง่ิ แวดลอ มภาคประชาสงั คมทา นหนง่ึ ไดใ หค วามหมายสน้ั ๆ ทเ่ี ขา ใจงา ยของสภาพลเมอื งไว บา นทเ่ี ปด กวา ง ใหทุกเครอื ขายองคกร ทุกสภา ทุกสมัชชา ในพ้ืนท่ี รวมถึงปจเจกบคุ คล เขา มาใชง านเพือ่ การปฎบิ ัตกิ ารทางสังคม บา นที่เปน พืน้ ที่ แบบ “All is welcome” ใหมีความรูสกึ วา ท่ีนีค่ ือพื้นท่ีกลางของพลเมอื งทุกคน เขา มาทาํ อะไรกนั หรอื กอ็ าจเรมิ่ ตง้ั แตก ารเขา มาพดู คยุ แลกเปลยี่ นประสบการณท างสงั คมซง่ึ กนั และกนั ทง้ั ในแงบ วก และแงลบ สรางสรรคกฎกติกาและแนวทางออกรวมกันของพื้นที่ การรวมกันพัฒนาพ้ืนท่ี กําหนดอนาคตการเติบโตรวมกันของ พ้ืนท่ี ตั้งแตสิทธิพลเมืองที่ตองมองไปถึงสิทธิของชนเผาและคนชายขอบ สิทธิของเยาวชน ตลอดจนผูดอยโอกาสในพ้ืนท่ี สิทธิ 9) อา งแลว 134 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ชมุ ชน สทิ ธใิ นสวสั ดกิ าร สทิ ธใิ นการพฒั นา หรอื แมแ ตส ทิ ธทิ ไ่ี มอ ยากใหเ กดิ การพฒั นากไ็ ด นอกจากนย้ี งั มเี รอื่ งของสทิ ธใิ นการศกึ ษา สทิ ธใิ นเรอ่ื งสุขภาพและการสาธารณสขุ สิทธิของการส่ือสาร สิทธิในการศาสนา ลทั ธิ หรือความเชอ่ื ใดๆ ฯลฯ ตลอดไปจนถงึ สิทธิ ในการปรกึ ษาหารอื และสทิ ธใิ นการออกประชามตใิ ดๆ ของพนื้ ท่ี ทงั้ นยี้ งั รวมไปถงึ กระบวนการพฒั นากฎหมายจากการปฎบิ ตั กิ าร ของพนื้ ทรี่ ว มกนั ดว ย เพราะกฎหมายแตล ะจงั หวดั ไมจ าํ เปน ตอ งเหมอื นกนั อกี ตอ ไปในสงั คมพหวุ ฒั นธรรม ประเทศไทยนนั้ เปน ชาติ ตัวตง้ั ตัวตีท่ีอยากจะเปด AEC (ASEAN Economic Community) เปน ชาติแรก แตผูบรหิ ารประเทศโดยเฉพาะรัฐไทยท่ที าํ หนา ท่ี ควบคุมนโยบายเองนั้น ยังไมเ ขาใจเรื่องสงั คมพหวุ ฒั นธรรมและผลกระทบทจี่ ะเปนระลอกคลื่นตามมา หลังการเปด AEC ถา ไมม ี ระบบตาขายความปลอดภัยในระดบั พ้นื ที่ ท้ังในเรื่อง เศรษฐกิจ สังคม และส่ิงแวดลอม (Economic and Social Safety Nets) ทด่ี พี อ ผูเขยี นขอใชป ระสบการณสวนตัวจากพ้นื ทท่ี ํางาน คาดการณแบบทา ทายวา จังหวดั ชายแดนในหลายพ้นื ทท่ี ีก่ ําลงั ถูกทําให เปน เขตเศรษฐกิจพิเศษอยูใ นขณะน้ี คงจะกลายเปน ภาคตะวันออกในไมช า แนวความคิด “สภาพลเมือง” หรือ “สมชั ชาพลเมือง” ผูเ ขยี นเองนน้ั อยากเชญิ ชวนพวกเราเหลา พลเมือง หรอื เหลาประชาชนผถู อดหมวก (คอื ถอดยศ ถอดตาํ แหนง ถอดสถานะ) มารว มกนั สรางอํานาจใหม ไมใชไปรุมแทะเศษกระดกู ของ อาํ นาจเดิม อํานาจใหมน ี้จะเปนอาํ นาจท่ีมาจากขอตกลงทไ่ี ดจากพ้นื ที่กลางสาธารณะของพลเมอื ง คอื กลไกการสรา งและพัฒนา กระบวนการสานพลงั พลเมอื งใหก ลายเปน อาํ นาจ ไมใ ชก ารสรา งองคก รขนึ้ มาใหม ผเู รยี บเรยี งมคี วามเหน็ วา ประเทศไทยเรามเี กนิ พอดแี ลว สาํ หรบั องคก รแหง อาํ นาจ แต “สภาพลเมอื ง หรอื สมชั ชาพลเมอื ง” คอื กลไกการสรา งพน้ื ทก่ี ลางสาธารณะสาํ หรบั พลเมอื ง เพอ่ื พฒั นากฏหมายจากปฎบิ ตั กิ าร พฒั นากระบวนการประกนั สทิ ธพิ ลเมอื ง และเพอ่ื พฒั นากระบวนการอาํ นวยสทิ ธพิ ลเมอื งอยา ง ตอเน่ืองเทาน้ันเอง กลไกน้ีจะสามารถสรางพ้ืนที่กลางสําหรับความหลากหลายทางพหุวัฒนธรรมหรือสังคมหลายข้ัว พื้นท่ีกลาง เพอื่ ลดความขดั แยง พนื้ ทกี่ ลางเพอื่ การแสวงหาทางออกรว มกัน พื้นทกี่ ลางเพอื่ การสรา งขอตกลงรวม พ้ืนทกี่ ลางเพ่ือการทาํ งาน รว มกนั พน้ื ทก่ี ลางเพอื่ สรา งพนั ธมติ รใหม พนื้ ทกี่ ลางเพอื่ สรา งความรใู หม พนื้ ทกี่ ลางเพอื่ สรา งความเขา ใจใหม พนื้ ทก่ี ลางเพอื่ สรา ง ความคดิ ริเรมิ่ ใหม และพ้ืนท่กี ลางเพอื่ การเตบิ โตอยา งยัง่ ยนื รวมกัน โดยสรุป กลไกของสภาพลเมืองหรอื สมชั ชาพลเมือง คอื กระบวนการปฎิรปู อยางตอ เนอื่ งจากฐานรากทแ่ี ทจรงิ ผูเขียนเชื่อวาการกระจายอํานาจที่แทจริงจะเกิดไดจากการปฎิบัติการรวมกัน ถึงแมวาพวกเราจะมีรัฐธรรมนูญหรือกฎหมาย ลูกฉบับแหงอนาคตที่ระบุอะไรๆ ไวอยางสวยหรูเพียงใด หากพวกเราไมมีการเตรียมความพรอมของพื้นท่ีใหดีพอ ก็จะเปนแค ใบเบิกทางใหระบบการรวบอํานาจจากสวนกลางยายมาอยูที่ทองถ่ิน และจะกลายเปนการแบงอํานาจ ก็แคนั้นเองสําหรับ ประชาชนไทย àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 135

·º·Õ่à»Ê¹š ‹§¸·ÃŒÒÃÂÁ.ã.Ë. Œà¡¡ÒԴ⻹Ö้ÃѺ¨»ÃÔ§Ãã§Ø ¹Ã»ÐºÃºÐà¡·ÒÈÃ䨷´Ñ ·¡Òํ áÍ‹ Źо·¨ÔØ¡ÒÍóҋ §Ò¨ÃÐÒÊÂÒ§ÂÒ¹à¡E¹Ô IäA» ในมุมมองของชุมชนท่ีไดรับผลกระทบน้ันเห็นตรงกันวา กระบวนการการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอมของ ประเทศไทย (Environmental Impact Assessment, EIA) จะตอ งถกู ปฎริ ปู อยา งเรง ดว น เพราะทผี่ า นมาระบบการศกึ ษาดงั กลา ว กอใหเกิดความขัดแยงระหวางประชาชนในพื้นที่กับผูพัฒนาโครงการเปนอยางมาก หลายๆ โครงการของท้ังภาครัฐและเอกชน ถูกประชาชนตอตานอยางรุนแรง เชน โครงการพัฒนาทาเรือนํ้าลึกแหลมฉบังขั้นที่สาม โครงการขยายทาเทียบเรือระยะที่ส่ีของ บรษิ ทั เคอรส่ี ยามซพี อรต จาํ กดั การพฒั นาโครงการตอ ขยายทางดว นบรู พาวถิ ไี ปทา เทยี บเรอื แหลมฉบงั และการสรา งคอนโดมเิ นยี ม สงู 53 ชน้ั บดบงั ทศั นยี ภาพรมิ เขาพระตาํ หนกั เมอื งพทั ยาในจงั หวดั ชลบรุ ี โครงการกอ สรา งทา เทยี บเรอื นาํ้ ลกึ ปากบาราในจงั หวดั สตลู การพัฒนาโครงการโรงไฟฟาถานหิน และโครงการทาเทียบเรือบานคลองร้ัวในจังหวัดกระบ่ี การต้ังนิคมอุตสาหกรรมแปรรูป ยางพาราในจงั หวดั ระยอง การสรา งเขอ่ื นแมว งกข องกรมชลประทาน โครงการขดุ เจาะและพฒั นาปโ ตรเลย่ี มบนบกและในอา วไทย โครงการกอสรา งกระเชาขึน้ ภูกระดึงในจังหวัดเลย โครงการขยายถนนสาย 304 ในจงั หวดั ปราจีนบรุ ี เปนตน จากการวิเคราะหดวยขอมูลตางๆ สาเหตุหลักนั้นมาจากการขาดความไววางใจและการขาดความเช่ือม่ันใน การพิจารณารายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม โดยเฉพาะกระบวนการจัดรับฟงความคิดเห็นของประชาชนในพ้ืนท่ี ซ่ึงเปน ข้ันตอนหนึง่ ในกระบวนการศึกษาผลกระทบสงิ่ แวดลอ มนนั้ จดั เปน เพยี งแคพิธกี รรมท่ีระดมประชาชนในรัศมี 5 กโิ ลเมตร โดยรอบโครงการเขา มาโตตอบกนั ในหอ งประชุม เพื่อทําใหค รบกระบวนการเทานัน้ อํานาจในการพิจารณารายงานการวเิ คราะห ผลกระทบสิ่งแวดลอมทั่วประเทศยังอยูที่สวนกลาง คืออยูท่ีคณะกรรมการผูชํานาญการพิจารณารายงานฯ ที่เรียกยอๆ กันวา “คชก.” ซง่ึ ถกู แตง ตง้ั เขา มาตามทรี่ ฐั เหน็ สมควร ไมไ ดม าจากการคดั เลอื กทที่ กุ ฝา ยทเ่ี กย่ี วขอ งในกระบวนการยอมรบั ทาํ ใหบ างครง้ั ผลการพจิ ารณารายงานฯ ขดั ความรสู กึ ของประชาชนในพน้ื ทโ่ี ดยสน้ิ เชงิ ดงั เชน การขยายนคิ มอตุ สาหกรรมอมตะเฟสที่ 4 ทท่ี าํ ให วดั มาบสามเกลยี วซง่ึ ตงั้ มากอ นการเกดิ ของนคิ มอตุ สาหกรรมอมตะ กลายเปน วดั ทตี่ งั้ อยภู ายในนคิ มฯและไดร บั ผลกระทบจนทาํ ให เจา อาวาสตอ งออกมาประกาศขายวดั ตอ สาธารณชน เปน ตน ตวั อยา งกรณที รี่ ายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ มโครงการ Waterfront Condominium จาํ นวน 315 หอ ง 53 ชน้ั ในเขตเมอื งพทั ยา ของบรษิ ทั บาลฮี าย จาํ กดั ตง้ั อยตู าํ บลหนองปรอื อาํ เภอบางละมงุ จงั หวดั ชลบรุ ี ไดร บั ความเหน็ ชอบจาก คณะกรรมการผูชํานาญการ พิจารณารายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอมเบื้องตนและรายงานการวิเคราะหผลกระทบ สง่ิ แวดลอมบรเิ วณเมืองพทั ยา จังหวัดชลบรุ ี (คชก.) และไดร บั อนุญาตจากเมืองพัทยาใหด ําเนินการกอ สรา งได โครงการดงั กลาว กอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ ทศั นยี ภาพของเมอื งพทั ยา บดบงั อนสุ าวรยี พ ระเจา บรมวงคเ ธอกรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศกั ดิ์ รวมทงั้ บดบงั 136 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

จดุ ชมววิ เมอื งพทั ยา ขณะนมี้ ภี าคประชาชนทงั้ คนไทยและตา งชาตใิ นเมอื งพทั ยาและทอี่ น่ื ๆ ไมส ามารถยอมรบั การกอ สรา งโครงการ ดังกลาวได จึงไดออกมาคัดคา นและตอตา นจาํ นวนมากและไดล งชอื่ รองเรยี นไปท่ีคณะรักษาความสงบแหงชาติ หรอื คสช. เพื่อให เขา มาแกไ ขโดยดว น จากกรณดี งั กลา วไดส ง ถงึ ผลกระทบอยา งรนุ แรงตอ กระแสการขาดความเชอ่ื มน่ั และความเชอ่ื ถอื ตอ การจดั ทาํ และพจิ ารณารายงานการวิเคราะหผ ลกระทบส่งิ แวดลอ มของโครงการตา งๆ ในขณะนี้ ในกรณีของโครงการการกอสรางทาเรือน้ําลึกแหลมฉบังข้ันที่สาม ท่ีจะมีผลกระทบโดยตรงครอบคลุมพ้ืนที่ ทางทะเลของอาวบางละมุงของจังหวัดชลบุรีเกือบท้ังหมด ซ่ึงในขั้นตอนการศึกษาถึงความเหมาะสมในการกอสรางโดยกลุม บรษิ ทั ที่ปรึกษาของการทา เรอื แหง ประเทศไทย พบวา ขอมูลทท่ี างบรษิ ัทท่ปี รกึ ษาทําการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดลอ มและสขุ ภาพ (Environmental and Health Impact Assessment, EHIA) แลว นาํ ไปเสนอตอสาธารณชนนัน้ ไมไดค รอบคลมุ ในรายละเอียด ของผลกระทบในเชงิ ลบเพยี งพอ และในหลายๆ สวนของขอมลู กไ็ มต รงกบั ความเปนจริงท่ีเกิดข้นึ ในปจ จุบนั ของพนื้ ที่ โดยเฉพาะ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ มทางธรรมชาตแิ ละวฒั นธรรม เศรษฐกจิ และสงั คม ตลอดจนผลกระทบดา นสขุ ภาพทไ่ี ดส รา งปญ หาตอ ชมุ ชน ที่อยูโดยรอบโครงการทาเรือน้ําลึกแหลมฉบังข้ันที่หนึ่งและข้ันท่ีสองที่สรางข้ึนกอนหนานี้ และทําใหเกิดปญหาอยางตอเน่ือง ตอชุมชนตั้งแตเริ่มการกอสรางจนแลวเสร็จและเปดดําเนินกิจการมาจนถึงปจจุบัน จนในท่ีสุดประชาชนโดยรอบตองรวมตัวกัน ทาํ รายงานผลกระทบสงิ่ แวดลอ มและสขุ ภาพดว ยตวั ชมุ ชนเอง เรยี กกนั วา “EIA ชาวบา น” ทม่ี ฐี านขอ มลู มาจากขอ เทจ็ จรงิ ทเี่ ปน ผล กระทบตา งๆ ในชมุ ชน และยน่ื เรอื่ งรอ งเรยี นโดยตรงตอ คณะอนกุ รรมาธกิ ารสง่ิ แวดลอ มและภยั พบิ ตั ทิ างธรรมชาติ วฒุ สิ ภา เพอ่ื ให มกี ารทบทวนการศกึ ษาและแผนการกอ สรา งทา เรอื นาํ ลกึ แหลมฉบงั ขน้ั ทสี่ ามโดยดว น จนในทส่ี ดุ คณะอนกุ รรมาธกิ ารสงิ่ แวดลอ มฯ วฒุ สิ ภา ไดม คี าํ สง่ั ใหก ารทา เรอื แหง ประเทศไทยระงบั โครงการดงั กลา วไวช ว่ั คราวกอ น และมมี ตใิ หก ารทา เรอื แหง ประเทศไทยกลบั ไป วางแผนรว มกนั กบั ภาคประชาชนในการแกไ ขปญ หาตา งๆ อนั เกดิ จากการดาํ เนนิ กจิ การทา เรอื นา้ํ ลกึ แหลมฉบงั ขนั้ ทหี่ นงึ่ และขนั้ ทส่ี อง ท่ีมผี ลกระทบตอชุมชน ซงึี จนถงึ ปจจบุ นั น้ี ปญ หาตา งๆ ก็ยังไมไดร ับการแกไขใหเ ปน ไปตามแผนทีว่ างไว ในกรณขี องโครงการขยายทา เทยี บเรอื ระยะทสี่ ขี่ องบรษิ ทั เคอรส่ี ยามซพี อรต จาํ กดั ในอาํ เภอศรรี าชาของจงั หวดั ชลบรุ ี กเ็ ปน ไปในแนวเดยี วกนั กบั ปญ หาของทา เรอื แหลมฉบงั การศกึ ษาผลกระทบสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพ (Environmental and Health Impact Assessment, EHIA) แลว นําไปเสนอตอ สาธารณชนนนั้ ไมไ ดครอบคลมุ ในรายละเอยี ดของผลกระทบในเชิงลบ เพียงพอ ขอมูลก็ไมตรงกับความเปนจริงท่ีเกิดขึ้นในปจจุบันของพื้นท่ี ขาดการประเมินสิ่งแวดลอมในระดับยุทธศาสตรของพื้นท่ี ขาดขอมูลในเร่ืองระบบนิเวศทางทะเล รวมถึงการละเลยการศึกษาศักยภาพในการรองรับโครงการพัฒนาทาเทียบเรือในพ้ืนที่ เพราะในพ้นื ทป่ี จจุบันกม็ ที า เทยี บเรอื ถงึ 8 ทาทเ่ี ปดดาํ เนินการอยูแลว ซ่งึ ในทางวชิ าการตอ งถอื วาการขยายตวั ของอตุ สาหกรรม ในพน้ื ที่ทางทะเลน้ันเกินศกั ยภาพการรองรับของพนื้ ท่โี ดยรวมแลว อาทิเชน การสะสมของตะกอนเลนหนาทา การกัดเซาะชายฝง มลพิษสะสมในพ้ืนท่ี การคมนาคมทางนํ้าและทางบก จุดจอดเรือ อุบัติภัยทางทะเลและทางบก เปนตน ภาคประชาชนในพ้ืนท่ี เองก็ไมไ ดน ิ่งนอนใจในประเด็นตางๆ เหลา น้ี และไดร ว มกนั จดั ทาํ รายงานผลกระทบสขุ ภาพระดบั ชุมชน ทเ่ี รยี กกันวา HIA ชุมชน ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 137

(Community Health Impact Assessment, CHIA) โดยความชวยเหลือจากคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ เพื่อแสดงถึง ขอเทจ็ จรงิ ที่หายไปจากกระบวนการศกึ ษาของบริษัททป่ี รกึ ษา และนาํ ย่ืนตอบริษทั ที่ปรึกษาทุกครัง้ ที่มเี วทรี ับฟงความคิดเห็นทัง้ สามเวที (ค1 ค2 ค3) ภาคประชาชนยังเดินทางไปย่ืนเอกสารการศึกษาท้ังหมดตอเลขาธิการสํานักงานนโยบายและแผน ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม(สผ.) เพอื่ สง ตอ ใหค ณะกรรมการผชู าํ นาญการพจิ ารณารายงานฯ (คชก.) อกี ทอดหนงึ่ อยา งไร ก็ตามเปนท่ีนาเสียใจเปนอยางย่ิงวาทาง คชก. กลับตัดสินใจอนุมัติโครงการน้ี ทั้งๆ ที่รูวารายงานฯ จากทางบริษัทท่ีปรึกษานั้น บกพรองในการแสวงหาขอมูลสําคัญๆ ท่ีกลาวมาขางตน และยังมีการตอกยํ้าใหเห็นถึงความผิดพลาดในกระบวนการศึกษาและ กระบวนการพจิ ารณาอนมุ ตั มิ ากยิง่ ขน้ึ จากการที่คณะกรรมการองคการอิสระดานสิ่งแวดลอมและสขุ ภาพ (กอสส.) ไดเสนอแนะ ความคดิ เหน็ มากกวา กง่ึ หนง่ึ วา ไมเ หน็ ควรใหม กี ารอนมุ ตั กิ ารพฒั นาโครงการนใี้ นพน้ื ท่ี อยา งไรกต็ ามทางกรมเจา ทา กย็ งั สวนกระแส การตัดสนิ ใจของ กอสส. โดยการจดั เวทรี บั ฟงความคิดเหน็ โดยกรมเจาทาเอง หรือ เวที ง. เมอื่ ตน เดือนสงิ หาคมทผี่ านมา เพอ่ื ทํา การอนมุ ัตแิ ละอนุญาตเปน ขนั้ ตอนสดุ ทา ย จากการถอดบทเรยี นและสรปุ บทเรยี นทเี่ กดิ ขนึ้ โดยสว นใหญผ เู ขยี นและทมี งานทรี่ ว มกนั ศกึ ษา ซง่ึ นาํ โดย อาจารย สนธิ คชวฒั น เลขาสมาคมอนามยั สง่ิ แวดลอ มไทย จะเนน การถอดบทเรยี นจากพน้ื ทที่ ไี่ ดร บั ผลกระทบในภาคกลาง ปรมิ ณฑล และ ภาคตะวนั ออกเปนหลัก อาทิ กรุงเทพฯ สมุทรปราการ ชลบรุ ี ระยอง ฉะเชงิ เทรา ปราจนี บรุ ี และสระแกว เปนตน ตอ งยอมรับวา ระบบการจดั ทาํ และพจิ ารณารายงาน EIA ของประเทศไทยในสายตาของภาคประชาชนนน้ั เหน็ วา มคี วามไมโ ปรง ใสสงู ขาดซงึ่ ความ ยุติธรรมและหลักธรรมาภิบาลที่ดี สรางความขัดแยงในพ้ืนท่ีโครงการกับชุมชนรอบโครงการ และสรางความเหล่ือมลํ้าในการใช ฐานทรพั ยากรรว มกนั ระหวา งผปู ระกอบการโครงการกบั ภาคประชาชนโดยรอบ ภาคประชาชนและภาคประชาสงั คมจงึ เหน็ ควรวา ระบบการจัดทําและพิจารณารายงาน EIA ของประเทศไทย ควรตอ งไดร ับการปฎริ ปู ในประเดน็ ตา งๆ ดังตอ ไปนี้ การจัดทาํ และพจิ ารณารายงาน EIA มลี กั ษณะเปน การพจิ ารณาโครงการตอโครงการ ไมไ ดม องภาพรวมของ พนื้ ทอี่ ยา งทว่ั ถงึ ทาํ ใหเ กดิ โครงการในบางพน้ื ทจ่ี าํ นวนมากเกนิ กวา ทป่ี ระชาชนจะยอมรบั ได เชน โครงการคอนโดมเิ นยี มรมิ เสน ทาง รถไฟฟาในกรุงเทพมหานคร จนเกิดผลกระทบตอสิ่งแวดลอมและสุขภาพของประชาชนในพื้นท่ีที่อาศัยใกลเคียง การขยายตัว ของทา เรือและนิคมอตุ สาหกรรมในเขตจงั หวดั ชลบุรแี ละฉะเชงิ เทรา การขยายตัวของนิคมอุตสาหกรรมในจังหวดั ปราจนี บุรีและ ระยอง ซงึ่ มเี ปน จาํ นวนมากจนไปรกุ ลาํ้ พนื้ ทที่ างทะเลและแมน าํ้ และพน้ื ทไ่ี รน าของประชาชน เนอื่ งจากไมม ผี งั เมอื งกาํ กบั เปน ตน การพิจารณารายงานฯ ทั้งหมดดําเนินการที่สวนกลางเปนหลัก โดยคณะกรรมการผูชํานาญการพิจารณา รายงานฯ (คชก.) ซงึ่ คชก.จะพจิ ารณาจากขอ มลู ทปี่ รากฏในรายงานฯ ทเี่ จา ของโครงการและทปี่ รกึ ษาสง มาให โดยทไ่ี มม ปี ระชาชน ในพน้ื ทมี่ สี ว นรว มในการเปน คณะกรรมการฯ ดว ยแตอ ยา งใด นอกจากนป้ี ระชาชนยงั สงสยั ทม่ี าของการเลอื กบคุ คลมาเปน คชก. และ ทสี่ าํ คญั กวาน้ันคอื คชก.บุคคลนัน้ ๆ ไดร ับการยอมรบั จากภาคประชาชนและประชาสงั คมมากนอ ยแคไหน หรอื ไม อยางไร 138 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ที่ปรึกษาฯ ท่ีจัดทํารายงาน EIA ไดรับการวาจางจากเจาของโครงการโดยตรง ทําใหเกิดขอครหาวาเปน ลกู จา งเจา ของโครงการ มหี นา ทตี่ อ งทาํ ใหร ายงานฯ ผา นความเหน็ ชอบใหไ ด ซง่ึ โดยขอ เทจ็ จรงิ แลว ทปี่ รกึ ษาฯ ตอ งใชห ลกั วชิ าการ ทํารายงานฯดวยความเปน กลางทางวชิ าการเทา น้ัน ประชาชนขาดการมีสวนรวมในการจัดทํารายงานฯ อยางแทจริง เนื่องจากท่ีผานมาเจาของโครงการจะ มอบหมายใหท่ีปรึกษาฯ ลงไปช้ีแจงทําความเขาใจกับประชาชนในพื้นท่ีและจัดรับฟงความคิดเห็นตามที่กฎหมายกําหนดเทานั้น ประชาชนสว นใหญข าดความรคู วามเขา ใจตอ โครงการเทา ทคี่ วร และอาจเกดิ กลมุ บคุ คลสองกลมุ ทขี่ ดั แยง กนั ในพนื้ ทค่ี อื กลมุ ทเี่ อา โครงการ กบั กลมุ ท่ไี มเอาโครงการ เน่ืองจากสํานักวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอมซ่ึงเปนฝายเลขานุการของ คชก. เปนระบบราชการภายใต สํานกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ ม (สผ.) ท่ผี านมาถูกมองวา อาจถูกกลมุ การเมืองสั่งการใหเ หน็ ชอบ หรือไมก็ได รวมท้ังอาจไมมีความเปนอิสระทางวิชาการเทาที่ควรก็ได ซ่ึงจะเห็นไดวาขอเสนอแนะของ คชก.บางชุดขัดแยงกับ ความรูสกึ ของประชาชนและนักวชิ าการในพื้นท่ีอยบู อยคร้งั การจัดทําโครงการพัฒนาขนาดใหญที่อาจมีผลกระทบตอสภาพความเปนอยูของประชาชนในพื้นที่ อยา งรนุ แรง เชน โครงการสรา งถนนตดั ผา นพน้ื ทอ่ี นรุ กั ษ การสรา งทา เรอื นา้ํ ลกึ ขนาดใหญ การสรา งเขอื่ น การสรา งรถไฟความเรว็ สงู การสํารวจและขุดเจาะปโ ตรเลย่ี มทัง้ บนบกและในทะเล การกอสรางนคิ มอสุ าหกรรม การถมทะเล การกอ สรางโรงไฟฟาถา นหิน การกอ สรา งอาคารสงู พเิ ศษในพนื้ ทแ่ี หลง ทอ งเทย่ี ว เปน ตน ทผ่ี า นมาเจา ของโครงการสว นใหญเ ปน ภาครฐั และภาคเอกชนรายใหญ ไมไดเสนอทางเลือกใหประชาชนในพื้นท่ีเลือกมากนัก ไมไดรับฟงความคิดเห็นจากประชาชนอยางท่ัวถึง และไมไดนําขอคิดเห็น จากภาควชิ าการ (Technical Hearing) และภาคประชาชน (Public Hearing) มาใชเปน ขอบเขตการศึกษาในการจัดทํารายงานฯ ทั้งหมดท่ีกลาวมาจะไปทําการจางบริษัทท่ีปรึกษาลงไปทําชุมชนสัมพันธและรับฟงขอคิดเห็นจากประชาชน เพียงมีวัตถุประสงค เพื่อจัดทํารายงาน EIA สงใหคณะกรรมการผชู าํ นาญการ(คชก)พจิ ารณาใหความเหน็ ชอบตอไปแคน ้นั กระบวนการติดตามตรวจสอบผลกระทบสิ่งแวดลอม ถูกกําหนดใหเปนหนาท่ีของหนวยงานอนุญาต ทผ่ี า นมาจะเหน็ ไดว า การตดิ ตามตรวจสอบและการบงั คบั ใชก ฎหมายดา นสง่ิ แวดลอ มออ นแอมาก มโี ครงการทไี่ ดร บั ความเหน็ ชอบ กบั รายงานฯ แลวไมป ฎิบัติตามมาตรการฯ มจี าํ นวนมาก หนว ยงานอนุญาตฯ โดยเฉพาะท่ีตั้งในจังหวดั ตางๆ สว นใหญ มองวา มาตรการฯ กาํ หนดโดยคณะกรรมการผูชาํ นาญการ (คชก.) ของสํานกั งานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอม (สผ.) จงึ ควรให สผ.เปน ผตู รวจสอบ เนอ่ื งจากตนเองไมม คี วามรเู ฉพาะดา น หรอื ไมท ราบถงึ ทม่ี าของมาตรการฯ ทกี่ าํ หนดในรายงานฯ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 139

ตัวอยางของระบบ EIA ซึ่งประเทศสหรัฐอเมริกาใชอยูในปจจุบัน นาจะเปนแนวทางออกอยางหนึ่ง ของปญ หากระบวนการ EIA ท่ไี มเปนธรรมในประเทศไทยได คือ การใหประชาชนในพน้ื ทีเ่ ขามามสี วนรวม เขา มาเปนผูก าํ กับและ ควบคมุ การศึกษาต้ังแตเ ร่มิ ตน โดยใหม กี ารคดั เลือกตวั แทนของประชาชนที่มีความรูซ่งึ อาศยั โดยรอบพน้ื ทโี่ ครงการ ผทู รงคณุ วุฒิ และหนวยงานราชการที่เกีย่ วขอ งไมนอยกวา 15 คน หรือท่ีเรียกวา Advisory Committee เพื่อทาํ หนา ทด่ี ังตอไปน้ี หารือกับหนวยงานเจาของโครงการหรือผูท่ีพัฒนาโครงการ ถึงความเปนไปไดของโครงการ ตั้งแตเริ่มคิดโครงการ กําหนดความตอ งการและขอ ตกลงเบ้อื งตนของประชาชนในพน้ื ที่ ซ่ึงเจา ของโครงการตอ งนาํ เสนอรายงาน สง่ิ แวดลอ มเบอื้ งตน และลกั ษณะโครงการใหค ณะกรรมการพจิ ารณาอยา งถอ งแท เปน ตน คณะกรรมการฯ จะพจิ ารณาเบอื้ งตน วา เหน็ ดว ยกับโครงการหรือไม อาจมีการเจรจาตอรอง และมีความเห็นทีจ่ ะเปนขอตกลงรวมกนั กบั ผูพฒั นาโครงการ ถือเปน สญั ญา ประชาคม พิจารณาใหความเห็นชอบกับขอบเขตการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดลอมของโครงการ (Scope of Works) เพอื่ นําไปใชจา งท่ีปรกึ ษาทําการศึกษาตอ ไป กํากับดูแลและควบคุมการศึกษาและผลการศึกษาทุกข้ันตอน รวมทั้งรวมเสนอมาตรการปองกัน และลดผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม และมาตรการการตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบสงิ่ แวดลอ ม ซงึ่ คณะกรรมการทป่ี รกึ ษาในพนื้ ทน่ี จ้ี ะมี ความสาํ คญั ตอ การพฒั นาโครงการอยา งมาก จะชว ยลดปญ หาความขดั แยง และความไมไ วว างใจในการศกึ ษา เนอื่ งจากถกู ควบคมุ กํากับดูแลจากประชาชนในพนื้ ที่อยา งแทจ รงิ อยา งไรก็ตามกระบวนการทงั้ หมดควรอยภู ายใตก ารกาํ กับดแู ลจากหนว ยงานอสิ ระ ดา นการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ ม โดยหนว ยงานดงั กลา วควรจะแยกออกมาจากสาํ นกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาติ และสงิ่ แวดลอม (สผ.) หนว ยงานนไ้ี มไ ดท ําหนาทใี่ นการพจิ ารณารายงานฯ แตท ําหนา ที่อาํ นวยความสะดวก (Facilitator) ในการ ดแู ลเพือ่ ใหกระบวนการจดั ทํารายงาน EIA เปน ไปตามหลกั การทางวิชาการอยางแทจรงิ มคี วามยุติธรรม โปรงใสและตรวจสอบได หนา ทห่ี ลกั คอื เปน ผขู นึ้ ทะเบยี นผชู าํ นาญการนติ บิ คุ คลทร่ี บั จดั ทาํ รายงานฯ (ทปี่ รกึ ษา) จดั อบรมใหค วามรู เปน ผจู ดั จา งและคดั เลอื ก ท่ีปรึกษาภายใตขอเสนอแนะของคณะกรรมการท่ีปรึกษาในพ้ืนท่ี กําหนดรูปแบบวิธีการศึกษาและควบคุมดูแลกระบวนการจัดทํา รายงานฯ และจดั รับฟง ความคิดเห็นของประชาชนทกุ ขนั้ ตอน แตงต้งั คณะกรรมการที่ปรกึ ษาในพื้นท่ี และรวมเปนคณะกรรมการ ทปี่ รกึ ษาในพน้ื ทดี่ ว ย และเมอ่ื รายงานฯ ดงั กลา วผา นการพจิ ารณาจากคณะกรรมการทปี่ รกึ ษาในพน้ื ทแ่ี ลว หากเปน โครงการของรฐั รัฐวิสาหกจิ หรือรฐั รวมกับเอกชน ใหสง รายงานฯ ใหคณะกรรมการสิง่ แวดลอมแหง ชาตพิ จิ ารณาใหค วามเห็นชอบตอไป หากเปน 140 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

โครงการของเอกชนใหส งมาท่หี นว ยงานอนุมัติและอนุญาต หนวยงานดงั กลาวฯ จะเวียนใหห นวยราชการท่ีเกี่ยวขอ งพจิ ารณาวา ขดั กบั กฎหมายใดหรอื ไมภ ายในเวลาทกี่ าํ หนด หากไมข ดั กบั กฎหมายใดใหต อบเหน็ ชอบและอนมุ ตั โิ ครงการ โดยนาํ มาตรการปอ งกนั และลดผลกระทบสิ่งแวดลอ มผนวกเปนเงอ่ื นไขการอนญุ าตตอ ไป ทุกจังหวัดหรือกลุมจังหวัดควรทําการศึกษาเพ่ือจัดทําแผนยุทธศาสตรระยะยาวของตนเองวา พื้นที่ใด สามารถพฒั นาไดห รอื ไมไ ดต ามหลกั การทางดา นสง่ิ แวดลอ ม เศรษฐศาสตร วศิ วกรรม ภายใตก ระบวนการมสี ว นรว มของประชาชน ในพื้นที่ พ้ืนที่ไหนพัฒนาได ซ่ึงอาจมีหลายพื้นที่ ประชาชนจะตองระดมความคิดเห็นรวมกันวาจะพัฒนาเปนอะไร เชน พื้นที่ อุตสาหกรรม พ้นื ทที่ องเท่ียว พ้นื ท่ีเกษตรกรรม เปน ตน ยทุ ธศาสตรดงั กลา วจะตอ งถกู กําหนดเปนแผนแมบทในการพัฒนาของ จงั หวัดท่ชี ัดเจน การศกึ ษาดงั กลา วก็คอื กระบวนการ SEA นนั่ เอง โครงการพัฒนาท่ีจะไปต้ังในจังหวัดใดตองอยูในพ้ืนท่ีตามที่กําหนดไวในยุทธศาสตรของจังหวัดน้ัน หาก โครงการเขา ขายตอ งจดั ทาํ รายงาน EIA จงั หวดั หรือพ้นื ทน่ี ้นั ๆ ตองจัดตงั้ คณะกรรมการกาํ กบั และตรวจสอบการจัดทํารายงานฯ อนั ประกอบไปดว ย หนว ยราชการ ประชาชน และผทู รงคณุ วฒุ ิ ในพนื้ ที่ โดยโครงการตอ งทาํ ใหค ณะกรรมการฯมคี วามรคู วามเขา ใจ และเหน็ ชอบกบั รายงานฯดงั กลา วกอ น จงึ จะสง รายงานฯ ไปใหค ชก.เพม่ิ เตมิ มาตรการปอ งกนั และลดผลกระทบสง่ิ แวดลอ มทเ่ี ขม งวด และสง ตอไปยังหนว ยงานอนุญาตเพ่ือออกใบอนญุ าตตอไป สํานักวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม ควรแยกออกไปตั้งเปนองคกรอิสระหรือองคกรมหาชน ที่มีกฎหมาย รองรับ คือเปนหนวยงานอิสระดานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอม ทําหนาที่รับผิดชอบเงินกองทุนการจัดทํารายงานฯ โดย กําหนดใหโครงการที่ตองจัดทํารายงานฯตองนํางบประมาณตามที่กําหนดมาใสไวในกองทุนดังกลาวและองคกรดังกลาว จะนํา งบประมาณไปจางทป่ี รึกษาจดั ทํารายงานฯภายใตความเห็นชอบของคณะกรรมการฯในจังหวดั หรอื พน้ื ท่ีตอ ไป การกําหนดยุทธศาสตรเพื่อเลือกพื้นท่ีพัฒนาของจังหวัดภายใตกระบวนการมีสวนรวมของประชาชน ในพืน้ ที่ และการจดั ทํารายงานฯภายใตก ารกํากบั ดแู ลของคณะกรรมการจงั หวดั หรือพน้ื ท่ีดงั กลา ว จะทาํ ใหป ระชาชนในพ้นื ทเี่ กิด ความไวว างใจและเปน ผตู ดั สนิ ใจเองวา จะยอมรบั ใหโ ครงการมาตงั้ ในพน้ื ทหี่ รอื ไม ซงึ่ จะเปน การลดความขดั แยง และเพมิ่ การยอมรบั ในกระบวนการจดั ทาํ รายงาน EIA มากยง่ิ ขนึ้ เปน การกระจายอาํ นาจการพจิ ารณาออกไปสทู อ งถนิ่ แทนทจี่ ะรวบอาํ นาจการพจิ ารณา ไวทสี่ ว นกลางเหมอื นแตกอ น ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 141

บรรณานกุ รม 1. กรมควบคุมมลพิษ 2556, สถิติส่ิงแวดลอมของประเทศไทย พ.ศ. 2555 และสถานการณมลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2555, กรงุ เทพฯ 2. ASTV ผูจัดการออนไลน 2558, ‘ชาวบานชลบุรี-ระยอง ทําหนังสือคานการกําหนดพ้ืนท่ีสีมวงของผังเมืองรวม’, ASTV ผูจดั การออนไลน, วนั ท่ี 29 สงิ หาคม, http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID= 9580000098016 3. กรมโยธาธิการและผงั เมือง 2552, ผังประเทศไทย พ.ศ. 2600 รายงานสรุปสําหรบั ผบู ริหาร, กรมโยธาธกิ ารและผังเมอื ง กระทรวงมหาดไทย, กรงุ เทพฯ 4. เครอื ขา ยเพอื่ นตะวนั ออก 2555, วาระเปลย่ี นตะวนั ออก: หยดุ ภาวะคกุ คาม ปกปอ งพนื้ ทผ่ี ลติ อาหาร รว มกนั กาํ หนดอนาคต ทย่ี ่ังยืน, สมนึก จงมีวศิน (บรรณาธกิ าร), คณะกรรมการสุขภาพแหงชาต,ิ กรงุ เทพฯ 5. รงุ โรจน เพชระบรู ณนิ 2557, ‘3-4-5 หวั ใจการปฏิรปู ภาคตะวนั ออก ‘, ขา วประชาสัมพันธ, สถาบนั พัฒนาองคก รชมุ ชน (องคกรมหาชน), http://www.codi.or.th/index.php/news/documentary-communities-news/42-2009- 09-22-05-47-57/3989-3-4-5 6. คณะกรรมาธิการยกรา งรัฐธรรมนูญ 2558, รา งรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย (ฉบับเสนอสภาปฏิรปู แหง ชาติ เพอื่ ลงมต)ิ , วนั ที่ 22 สิงหาคม, http://www.parliament.go.th/ewtcommittee/ewt/draftconstitution/ ewt_dl_link.php?nid=633 7. สาํ นกั ขา วเนชนั่ 2558, ‘บทบาทสมชั ชาพลเมอื ง’, การเมอื ง : คอลมั นเ ดด็ , คมชดั ลกึ ออนไลน, วนั ที่ 13 กมุ ภาพนั ธ, http:// www.komchadluek.net/detail/20150213/201285.html 142 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA



¾ÂÒºÒÅÍÒªÕÇ͹ÒÁÑ ¡ºÑ ¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ 144 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

พยาบาลอาชีวอนามยั กับการประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพ 1 จันทรทิพย อินทวงค กลุม งานอาชวี เวชกรรม โรงพยาบาลระยอง èŒÙ Ñ¡¾ÂÒºÒÅÍÒªÇÕ Í¹ÒÁÑ พยาบาลอาชวี อนามยั คือ บุคลากรสาธารณสขุ ท่เี รียนจบพยาบาลศาสตรบณั ฑิต และอบรมตอ เนอ่ื งหลักสูตร การพยาบาลอาชีวอนามัยระยะส้ัน 4 เดือน หรือจบพยาบาลศาสตรมหาบัณฑิตที่ปฏิบัติงานอยูในกลุมงานอาชีวเวชกรรม โรงพยาบาลศนู ยห รอื โรงพยาบาลทวั่ ไป นอกจากนอี้ าจมบี างสว นปฏบิ ตั งิ านในโรงพยาบาลชมุ ชน มบี ทบาทหนา ทใี่ นการใหบ รกิ าร พยาบาลอาชวี อนามยั ไดแ ก การสรา งเสรมิ สขุ ภาพ การปอ งกนั ควบคมุ โรค การดแู ลและปฐมพยาบาลเบอื้ งตน และการฟน ฟสู ขุ ภาพ เพ่ือการกลบั เขา ทํางานของผูประกอบอาชพี และประชาชนที่มคี วามเสยี่ งตอ การเกดิ โรค จากการทาํ งานและโรคจากส่ิงแวดลอ ม HIA ¤Í× ÍÐäà ในการดาํ เนนิ งานทเี่ กย่ี วขอ งกบั การประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพ หรอื เอช ไอ เอ (HIA) ผเู ขยี นไดอ งิ ความหมาย ของ เอช ไอ เอ ตามประกาศคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ ซึ่งหมายถงึ กระบวนการเรียนรูรว มกนั ของสังคมในการวเิ คราะหและ คาดการณผ ลกระทบทง้ั ทางบวกและทางลบตอ สขุ ภาพของประชาชนทอี่ าจจะเกดิ ขน้ึ จากนโยบาย โครงการ หรอื กจิ กรรม อยา งใด อยางหนึ่งหรือหลายอยาง หากดําเนินการในชวงเวลาและพื้นที่เดียวกัน โดยมีการประยุกตใชเครื่องมือท่ีหลากหลายและมี กระบวนการมีสวนรวมอยางเหมาะสม เพ่ือสนับสนุนใหเกิดการตัดสินใจท่ีจะเปนผลดีตอสุขภาพของประชาชนท้ังระยะสั้นและ ระยะยาว 1 สวนหนึง่ ในหนังสอื “กาวยาง เอฃ ไอ เอ ประสบการณข องคนทาํ งานสาธารณสขุ บนเสน ทางของกระบวนการ HIA ในจังหวัดระยอง” ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 145

·ํÒäÁµÍŒ § HIA มีกฎหมายสาํ คัญท่เี ก่ียวของกบั การประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพ 3 ฉบบั คือ 1. รฐั ธรรมนูญแหง ราชอานาจักรไทย พ.ศ. 2550 มาตรา 67 วรรค 2 กลา วถงึ สทิ ธิของชุมชนวา การดําเนนิ โครงการหรือกจิ กรรมทอ่ี าจกอใหเ กดิ ผลหระทบตอชุมชนอยา งรนุ แรง ทัง้ ทางดา นคณุ ภาพส่ิงแวดลอ ม ทรัพยย ากรธรรมชาติ และ สขุ ภาพ ตอ งมกี ารศกึ ษาและประเมนิ ผลกระทบตอ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพของประชาชนในชมุ ชน และจดั ใหม กี ระบวนการ รบั ฟง ความคดิ เห็นของประชาชนและผมู ีสว นไดเ สียกอน 2. พระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 กาํ หนดสทิ ธขิ องประชาชนในการรบั รขู อ มลู จากหนว ยงานของรฐั กอนการอนุญาตหรือการดําเนินโครงการหรือกิจกรรมใดที่อาจมีผลกระทบตอสุขภาพของตนหรือของชุมชน และหนาที่ของ หนวยงานรัฐในการเปดเผยขอมูลและวิธีปองกันผลกระทบตอสุขภาพของประชาชน รวมท้ังมีสิทธิรองขอใหมีการประเมินและ มสี ทิ ธริ วมในกระบวนการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพจากนโยบายสาธารณะ 3. ประกาศกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอม ภายใตพ ระราชบญั ญตั สิ งเสริมและรกั ษาคุณภาพ ส่ิงแวดลอ ม พ.ศ. 2535 กาํ หนดวาการจดั ทาํ รายงานผลกระทบส่ิงแวดลอมนนั้ ตองวิเคราะหผลกระทบตอสขุ ภาพดวย èٌ ¡Ñ ࢌÒ㨠áÅÐà¢ÒŒ ¶§Ö HIA จากความเคลอ่ื นไหวของภาคประชาชนในการฟอ งรอ งดา นสง่ิ แวดลอ ม และการกาํ หนดกฎหมายขน้ึ มาเพอื่ รองรบั เหตกุ ารณใ นชว งพ.ศ. 2552 - 2555 เปน ทมี่ าทท่ี าํ ใหพ ยาบาลอาชวี อนามยั ทเี่ คยใหก ารบรกิ ารพยาบาลแกพ นกั งานในโรงงานและ ประชาชนทไ่ี ดร บั ผลกระทบจากมลพษิ สงิ่ แวดลอ มจากโรงงานเกยี่ วกบั การสง เสรมิ สขุ ภาพ เฝา ระวงั คดั กรอง และควบคมุ ปอ งกนั โรค ตอ งรบั ภารกจิ ทเ่ี พม่ิ ขนึ้ เปน ภารกจิ ใหมค อื มสี ว นรว มในการใหข อ คดิ เหน็ การทาํ การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพของประชาชน (HIA) ถา มองยอ นกลบั คงมคี วามตา งกนั ไมม ากนกั กบั การทม่ี สี ง่ิ คกุ คามตอ สขุ ภาพในโรงงานทส่ี ง ผลกระทบตอ พนกั งาน กบั ทสี่ ง ผล กระทบตอประชาชนในชุมชน จึงทําใหภารกจิ นีต้ กเปน ของแพทยอาชวี เวชศาสตรและพยาบาลอาชีวอนามัย เปน คาํ ถามในใจวา จะตอ งจดั ลาํ ดบั ความสาํ คญั ของงานอยา งไรตอ ภารกจิ ทเี่ พมิ่ ขนึ้ กบั ภาระงานบรกิ ารประจาํ ท่ตี อ งยงั ทําอยูในอัตรากําลังท่ีมีอยูเ ทาเดมิ 146 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

อยา งไรก็ตาม การเขารว มในกระบวนการ HIA เปน สง่ิ สําคัญทต่ี อ งมสี ว นรว มตงั้ แตเร่ิมตน ดาํ เนนิ การ เพราะจะ สามารถรับรูปจจัยเส่ียงตอสุขภาพประชาชนในชุมชน และมีโอกาสเสนอแนวทางและมาตรการในการปองกันและแกไขปญหา สุขภาพท่คี าดการณวาจะเกดิ ขึ้นเม่อื โครงการ แผนงานหรอื โรงงานนน้ั สรางขึน้ เมอ่ื ทราบถงึ ภารกจิ ทเ่ี พม่ิ ขน้ึ สง่ิ แรกทพี่ ยาบาลอาชวี อนามยั ตอ งทาํ คอื พฒั นาองคค วามรขู องตวั เองใหร จู กั เขา ใจ และเขาถึง HIA กอ นดวยการศกึ ษา คน ควา ขอ มูล HIA ตดิ ตามขา วสาร แตโ ชคดที ่ีกองประเมนิ ผลกระทบตอสขุ ภาพ กรมอนามยั มาจดั ประชุมวชิ าการเรื่อง HIA ให 1 วนั เต็ม ทาํ ใหมคี วามรคู วามเขา ใจเพ่ิมขึ้น แตถงึ อยา งไรกต็ าม ก็ไมเ พยี งพอที่จะทาํ หนาทน่ี ้ี ไดเ ปน อยางดี ตองศึกษาเองดวยเชน กัน เม่อื ไดรบั หนงั สือเชิญใหไ ปรวมใหข อคิดเหน็ รา งกาํ หนดขอบเขตและแนวทางการประเมนิ ผลกระทบตอ สุขภาพ ทําใหต องใชความรูความสามารถ ประสบการณท ี่มอี ยู รว มใหขอคิดเห็นและขอหว งกงั วล เพอ่ื ใหทมี ผูท ี่ทํา HIA ไดน าํ ไปทบทวน ศึกษา และวเิ คราะห และนําไปสูก ารกําหนดขอบเขตและแนวทางฯ ตอ ไป กอ นทจ่ี ะไปใหข อ คดิ เหน็ ไดน น้ั หนงั สอื เชญิ ทม่ี าจะมาพรอ มกบั เอกสารชดุ หนามากๆ บางโครงการเปน รายงาน EIA ท่ีเคยอนมุ ัติโดย สผ. มาแลว ทาํ ใหตอ งศกึ ษาวาโครงการทจี่ ะไปใหข อคิดเห็นน้ัน เปนโครงการประเภทใด กระบวนการผลติ เปน อยางไร มสี งิ่ คุกคามตอ สุขภาพอยา งไร ปจ จัยตอ การรบั สมั ผสั คอื อะไร รวมถึงผลกระทบตอสุขภาพ สงั คม และชวี ิตความเปนอยู แลว กศ็ กึ ษาวา ทมี ทป่ี รกึ ษาผจู ดั ทาํ รายงาน EIA ทาํ รา งขอบเขตและแนวทางประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพอยา งไร ครอบคลมุ ประเดน็ ผลกระทบตอ สุขภาพทั้งกาย จติ สังคม ปญ ญาหรือไม ตรงนี้สําคัญ จงึ ตอ งทาํ ความรูจัก เขา ใจ และเขา ถึง HIA ใหดี ¢้ѹµÍ¹¡Ò÷ํÒ HIA 1. การกล่ันกรองโครงการ (Screening) พิจารณาวาโครงการหรือกิจการที่จะดําเนินการน้ันจําเปนจะตองทํา HIA หรอื ไม โดยจะพิจารณาจากความรุนแรงของผลกระทบ ขนาดของผลกระทบ จํานวนประชากรท่ไี ดร บั ผลกระทบ การศกึ ษา HIA นี้จะเปนการศกึ ษาควบคูไปกบั การวิเคราะหผ ลกระทบส่ิงแวดลอ ม (EIA) 2. การกาํ หนดขอบเขตการศกึ ษา (Scoping) ขอบเขตการศกึ ษามคี วามสาํ คญั ในการทาํ ใหก ารศกึ ษาผลกระทบ สงิ่ แวดลอ มมคี วามชดั เจนและเนน ประเดน็ ผลกระทบทส่ี าํ คญั ทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ จากการมโี ครงการ รวมทง้ั ประเดน็ ทางดา นสขุ ภาพทอ่ี าจ เกดิ ขนึ้ ซง่ึ จาํ เปน ตอ งมกี ารประเมนิ ไว โดยในการศกึ ษาควรจะตอ งรวมประเดน็ ทสี่ าํ คญั ในความเหน็ ของสาธารณชนและผเู ชย่ี วชาญ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 147

3. การประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพ (Assessment) เพอ่ื คาดการณผ ลกระทบตอ สขุ ภาพทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ จากการ ดาํ เนนิ การของโครงการหรอื กจิ การ โดยพจิ ารณาจากปจ จยั ทเ่ี กย่ี วขอ งตามหลกั การของการประเมนิ ความเสยี่ ง ไดแ ก การระบสุ งิ่ คุกคามสขุ ภาพ (hazard identification) ความสมั พนั ธระหวางปริมาณกบั การตอบสนอง (dose-response relationship) การ ประเมนิ การสมั ผสั (exposure assessment) และการจาํ แนกลักษณะความเส่ียง (risk characterization) ตามที่ไดก าํ หนดไวใ น ขั้นตอนการกําหนดขอบเขตการศกึ ษา (scoping) ขน้ั ตอนการประเมินฯ ประกอบดวย (1) การรวบรวมขอมูลพ้นื ฐาน (Baseline Information / Profiling) (2) การประเมนิ และจัดระดบั ความสําคัญของผลกระทบ (3) การเสนอมาตรการปอ งกนั และแกไ ขผลกระทบและการจดั ทาํ รายงาน ซงึ่ ตอ งทาํ เปน ลายลกั ษณอ กั ษร และเก็บไวในทท่ี ่ีเจา หนา ทข่ี องรฐั ตรวจสอบได 4. การพจิ ารณารายงานและการตดั สนิ ใจ (Review and Decision Making) ผพู จิ ารณารายงานในเบอ้ื งตน และ คณะกรรมการผชู าํ นาญการ จะพจิ ารณาโดยใหค วามสําคัญดา นสุขภาพอนามัย โดยคํานึงถงึ ผลกระทบทางสุขภาพในเชิงองครวม รวมทงั้ ความเหมาะสมของมาตรการปอ งกนั และแกไ ขผลกระทบทางสขุ ภาพสาํ หรบั แตล ะกลมุ และมาตรการทจ่ี ะสง เสรมิ ใหเ กดิ ผล กระทบในทางบวกตอ สุขภาพ ข้นั ตอนสดุ ทา ยเปนการตัดสนิ ใจวาควรมกี ารอนญุ าตใหม กี ารดาํ เนนิ โครงการหรือไม 5. การตดิ ตามตรวจสอบและประเมนิ ผล (Monitoring and Evaluation) เพอื่ ประเมนิ วา มาตรการลดผลกระทบ ไดถกู นาํ ไปปฏบิ ัตหิ รือไม และเพื่อประเมินประสทิ ธภิ าพของมาตรการ º·ºÒ·¾ÂÒºÒÅÍÒªÇÕ Í¹ÒÁÑ¡Ѻ¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡ÃзºµÍ‹ 梯 ÀÒ¾ 1. เสนอขอคิดเห็นในเวทีรับฟงความคิดเห็นทั้งในข้ันตอนการกําหนดขอบเขตการศึกษา (ค.1) การทบทวน รายงานการศกึ ษาผลกระทบตอ สขุ ภาพและสงิ่ แวดลอ ม (ค.2) การรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของหนว ยงานอนมุ ตั /ิ อนญุ าต และเวทรี บั ฟง ความคิดเห็นขององคการอิสระดานสุขภาพและส่ิงแวดลอม (กอสส.) ในฐานะนักวิชาการ ดานสาธารณสุขและผูรับผิดชอบดูแล สุขภาพประชาชน 2. ติดตามผลการการศึกษาและการจัดทํารายงานวาครอบคลุมประเด็นท่ีสําคัญในการประเมินผลกระทบตอ สขุ ภาพและมาตรการปองกนั และแกไขปญ หา/ลดผลกระทบ 3. ติดตามตรวจสอบผลกระทบตอสขุ ภาพทเ่ี กิดขึน้ รวมถงึ การปฏบิ ัติตามมาตรการปอ งกนั แกไ ขท่กี ําหนดไวใน รายงานผลกระทบตอ สขุ ภาพเม่อื โรงงานเปด ดําเนินการ (Monitoring & Evaluation) 148 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

¡ÒÃÁÕʋǹËÇÁ㹡Ãкǹ¡Òà HIA ขั้นตอนแรก มีการเตรียมความพรอมดวยการสรางกลไกและระบบ เพ่ือใหเกิดความยังยืนในการดําเนินงาน เน่อื งจากเปน ภารกิจใหมของพยาบาลอาชีวอนามยั โดยการกาํ หนดกลยทุ ธ แผนงาน และตวั ชวี้ ัด ระดับจงั หวดั และระดับองคกร และระดบั บคุ คล กาํ หนดผรู บั ผดิ ชอบอยา งชดั เจน หลงั จากเขา รว มเวที รบั ฟง ความคดิ เหน็ รว มถอดบทเรยี นและจดั ทาํ รายงาน เพอื่ บนั ทกึ ขอ เสนอหรอื ขอ คดิ เหน็ ในเวทเี สนอตอ ผบู รหิ ารและเปน ขอ มลู สาํ หรบั ตดิ ตามในขน้ั ตอนตา งๆ รวมถงึ ขน้ั ตอนการประเมนิ ผล ติดตามตรวจสอบผลกระทบตอ สขุ ภาพท่ีเกิดขึ้น ขน้ั ตอนทส่ี อง การพฒั นาศกั ยภาพโดยเขา รบั การอบรม สว นบคุ ลากรสาธรณสขุ และแกนนาํ ชมุ ชนในพน้ื ทรี่ บั ผดิ ชอบจัดอบรมเชงิ ปฏบิ ตั ิการเพอ่ื ถายทอด ความรู เขารว มเวทีรบั ฟงความคดิ เห็น โดยศึกษารายงานและจัดทาํ ขอคดิ เหน็ และเสนอ ขอคดิ เหน็ ในเวทีรับฟงความคิดเห็นจรงิ ͧ¤¤ ÇÒÁÌٷվ่ ÂÒºÒÅÍÒªÕÇ͹ÒÁѤÇÃÁÕàÁÍ่× µÍŒ §à¢ŒÒàÇ·ÏÕ การพัฒนาศักยภาพดังกลาวเปนการพัฒนาองคความรูและทักษะพื้นฐานท่ีตองใชในการเขาไปมีสวนรวมในเวที รับฟงความคิดเห็น ในฐานะนักวิชาการดานการ สาธารณสุขและการศึกษาผลกระทบตอสุขภาพของโครงการตางๆ ในจังหวัด ระยอง เม่ือศึกษารายงานการประเมินผลกระทบตอสุขภาพแลว พบวาองคความรูที่ตองใชในการศึกษาและใหความคิดเห็น มคี วามจําเปน และหลากหลาย ไดแก องคค วามรดู า นการพยาบาลอาชวี อนามยั พิษวทิ ยา ระบาดวทิ ยาสิง่ แวดลอม การบรหิ าร จดั การแผน ฉกุ เฉนิ เพอ่ื รองรบั อบุ ตั ภิ ยั สารเคมี การวจิ ยั ทเี่ กย่ี วขอ ง และสถานการณผ ลการเฝา ระวงั สขุ ภาพและสง่ิ แวดลอ มในพน้ื ท่ี ทโ่ี ครงการหรอื โรงงานจะสรา งขึน้ หรือขยายโรงงาน àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 149