เหลียวหลังแลหน้า

เพื่อสุขภาพและ HIA ไดร ับการบรรจไุ วในรา งพระราชบญั ญัติสุขภาพแหง ชาตฉิ บบั แรกดว ย นับตั้งแตน นั้ มา ไดม กี ารจัดกจิ กรรม พฒั นาศกั ยภาพและแนวทางการทาํ HIA ใหแ ก นักวิชาการและภาคประชาชนมาโดยตลอด โดยไดมีการศกึ ษา HIA กวา 50 กรณี ซ่งึ จดั ทําภายใตแ ผนงานของสถาบันวิจยั ระบบสาธารณสุข ในขณะท่ีกระบวนการพฒั นาและประยุกตใ ช HIA ดาํ เนนิ ไปนน้ั ในทาง นิตบิ ัญญัติ ไดมกี ระบวนการจดั ทําพระราชบัญญตั ิสุขภาพแหงชาติ ซ่งึ ไดร ะบถุ งึ HIA ไวในหลายมาตรา อยา งไรก็ดี กระบวนการ ดังกลาวใชเวลานานหลายป เน่ืองจากปจจัยทางการเมืองและปจจัยอื่นๆ ท่ีเกี่ยวของ จนกระท่ังประกาศใชในราชกิจจานุเบกษา เม่ือวันท่ี 19 มีนาคม พ.ศ. 2550 โดยภาพรวม พ.ร.บ. ฉบับน้ีครอบคลุมสิทธิ ความรับผิดชอบ และหนาที่วาดวยสุขภาพและ ความมั่นคงทางดา นสขุ ภาพ นอกจากนี้ยงั รวมถึงกลไกการดาํ เนนิ งานตางๆ และกระบวนการมีสว นรว มของประชาชน โดยเฉพาะ อยา งยงิ่ มาตราทวี่ า ดว ยสทิ ธขิ องประชาชนในการรอ งขอและการมสี ว นรว มในกระบวนการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ นบั เปน กฎหมายฉบบั แรกท่ไี ดร วมมาตราตางๆ ทีเ่ ก่ยี วขอ งกับ HIA เอาไวต ามเจตนารมณของ พ.ร.บ. สขุ ภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 ¾.È. àͪäÍàͶ١ºÃèØäÇ㌠¹¡®ËÁÒÂÊÒํ ¤ÞÑ ¢Í§»ÃÐà·Èä·Â 2 ©ººÑ 2550 19 มีนาคม - พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 25500 ประกาศใช • มาตรา 11 บุคคลหรือคณะบุคคลมีสิทธิรองขอใหมีการประเมินและมีสิทธิรวมในกระบวนการ ประเมินผลกระทบดานสุขภาพจากนโยบายสาธารณะ บุคคลหรือคณะบุคคลมีสิทธิไดรับรูขอมูล คําชี้แจง และเหตผุ ลจากหนวยงานของรฐั กอ นการอนญุ าตหรอื การดําเนินโครงการหรอื กิจกรรมใดท่อี าจมีผลกระทบ ตอสุขภาพของตนหรอื ของชมุ ชนและแสดงความเหน็ ของตนในเรือ่ งดังกลา ว • มาตรา 25 (5) คณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ (คสช.) มหี นา ทแ่ี ละอาํ นาจในการกาํ หนดหลกั เกณฑ และวธิ กี ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพทเี่ กดิ จากนโยบายสาธารณะทง้ั ระดบั นโยบายและระดบั ปฏบิ ตั กิ าร 20 สิงหาคม – รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย 2550 มผี ลบงั คบั ใช • มาตรา 67 วรรคสอง การดําเนนิ โครงการหรือกิจกรรมทอี่ าจจะกอใหเกิดผลกระทบอยา งรนุ แรง ท้ังทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสุขภาพ จะกระทํามิได เวนแตจะไดศึกษาและ ประเมินผลกระทบตอคุณภาพส่ิงแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสุขภาพของประชาชนในชุมชน และ จัดใหมีกระบวนการรับฟงความคิดเห็นของประชาชนและผูมีสวนไดเสียกอน รวมทั้งไดใหองคการอิสระ ซง่ึ ประกอบดว ยผแู ทนองคก ารเอกชนดา นสงิ่ แวดลอ มและสขุ ภาพ และผแู ทนสถาบนั อดุ มศกึ ษาทจ่ี ดั การศกึ ษา ดานสงิ่ แวดลอ มหรอื ทรัพยากรธรรมชาตหิ รือสขุ ภาพ ไดใหค วามเห็นประกอบกอ นมกี ารดาํ เนินการดังกลาว 50 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

¾.È. Í͡ẺÃкºáÅСÅä¡¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹ÊØ¢ÀÒ¾ã¹Ê§Ñ ¤Áä·Â 2551 สํานักงานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติมคี าํ สง่ั แตงตง้ั คณะทํางานยกรางระบบ กลไก หลกั เกณฑ และวธิ กี ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ ทเี่ กดิ จากนโยบายสาธารณะ ซงึ่ รา งฯ ดงั กลา วไดผ า นความเหน็ ชอบ ของสมาชกิ สมชั ชาสขุ ภาพแหง ชาติ ครงั้ ท่ี 1 พ.ศ. 2551 ในมตทิ ี่ 1.11 ระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบ ดานสขุ ภาพในสังคมไทย ¾.È. »ÃСÒÈËÅ¡Ñ à¡³±à ͪäÍàÍ©ºÑºáá 2552 1. สํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติตั้งศูนยประสานงานการพัฒนาระบบและกลไก การประเมนิ ผลกระทบดา นสุขภาพ (HIA Coordinating Unit) ซึง่ เปน หนว ยงานภายใต สช. ทําหนาท่ีเปน สาํ นักงานเลขานุการของคณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพ 2. ศูนยประสานงานฯ เอชไอเอ ยกรา งหลักเกณฑแ ละวธิ ีการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพ โดยมี การทบทวนขอ มลู ทางวชิ าการและการศกึ ษาบทเรยี นจากตา งประเทศประกอบ จดั ประชมุ ปรกึ ษากบั หนุ สว น การทํางานท่สี ําคัญ จัดรบั ฟง ความเห็นจากทกุ ภาคสวน 3. วนั ที่ 8 พฤศจกิ ายน นายกรฐั มนตรี ในฐานะประธาน คสช. ลงนามในประกาศหลกั เกณฑแ ละวิธี การทาํ เอชไอเอฉบบั แรก เพอ่ื ใหห นว ยงานและภาคสว นตา งๆ ในสงั คมไดพ จิ ารณายดึ เปน แนวทางปฏบิ ตั ติ าม อาํ นาจหนา ทแี่ ละความรบั ผดิ ชอบของตน และไดแ ตง ตงั้ คณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผล กระทบดา นสขุ ภาพทาํ หนา ทใ่ี นการทบทวนและปรบั ปรงุ หลกั เกณฑฯ และรายงานให คสช.พจิ ารณาปรบั ปรงุ ใหสอดคลอ งกับบรบิ ทของสงั คมไทยตอไป 4. คสช. ตงั้ คณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ โดยมี นพ.วพิ ธุ พูลเจริญ เปนประธานกรรมการ 5. เริ่มพฒั นากระบวนการเอชไอเอชมุ ชน 6. จดั การประชมุ 2008 Asia and Pacific Regional Health Impact Assessment Conference ซึ่งมีขอเสนอใหพัฒนากลไกเอชไอเอในประชาคมอาเซียน เพ่ือรองรับการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ขามพรมแดน 7. เสนอเอกสารเรอื่ ง “HIA: A Foundation for the well-being of the ASEAN Community” เขาสกู ารประชุมอาเซยี นซ่ึงอยใู นสวนงานของเสาสังคมและวัฒนธรรม ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 51

22¾555.5È34.- สผ. ประกาศแนวทางการทํา เอชไอเอในอไี อเอ วันที่ 29 ธนั วาคม พ.ศ. 2552 กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอม ประกาศใชแ นวทาง การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ สําหรับโครงการหรือกิจการท่ีอาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชน อยา งรนุ แรง ซ่ึงผนวกไวใ นรายงานอไี อเอ เพอื่ เปน แนวปฏบิ ตั ติ ามมาตรา 67 วรรคสองของรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2550 ซ่งึ มสี าระสําคญั สอดคลองกับหลกั เกณฑฯ เอชไอเอที่ประกาศโดย คสช. ÁÕ¡Ò÷ํÒàͪäÍàÍÍ‹ҧá¾ÃË‹ ÅÒ การทําเอชไอเอสวนใหญเปนแบบ EHIA เพื่อการอนุมัติอนุญาตโครงการโดยเฉพาะในกรณี มาบตาพดุ สนบั สนุนการทําเอชไอเอชมุ ชนในหลายพื้นทีท่ ัว่ ไประเทศ สนบั สนุนการทําเอชไอเอ ตามการขอใชส ทิ ธิ มาตรา 11 พ.ร.บ.สุขภาพแหงชาตใิ นหลายพนื้ ที่ เร่ิมมีการนําเอชไอเอไปใชใ นระดบั นโยบาย กรณี การเจรจาการคา ระหวา งไทยและสหภาพยุโรป ¾.È. ¨Ñ´µ§้Ñ 4 àÊÒËÅ¡Ñ ¢Í§ÃкºàͪäÍàÍ»ÃÐà·Èä·Â 2555 1. คณะกรรมการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพ (HIA Commission) เปน กลไกหลกั ในการพฒั นาหลกั เกณฑ ขนั้ ตอนและวธิ กี ารทาํ เอชไอเอ รวมถงึ สนบั สนนุ ภาคสว นตา งๆ ใหม ีการดําเนินงานตามหลักเกณฑดังกลา ว 2. เครอื ขายนกั วิชาการเอชไอเอ (HIA Consortium) เปน กลไกหลกั ในการวจิ ยั และพฒั นาองคค วามรดู า นเอชไอเอของประเทศไทย รวมถงึ การสรา งและ พัฒนาบุคลากรดานเอชไอเอในทุกดานโดยดําเนินการในรูปแบบของเครือขายนักวิชาการในมหาวิทยาลัย ตา งๆ ท่ัวประเทศไทย พฒั นาหลกั สตู รเอชไอเอในระดับปรญิ ญาโท พัฒนาหลกั สตู รฝกอบรมระยะส้นั 52 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ริเร่ิมการจัดตั้งหนวยวิจัยและพัฒนาเอชไอเอในมหาวิทยาลัย ไดแก มหาวิทยาลัยขอนแกน มหาวิทยาลัยเชียงใหม มหาวิทยาลัยนเรศวร มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร วิทยาเขต หาดใหญ จัดทาํ กรณศี กึ ษาเอชไอเอ เพอ่ื พัฒนาระเบียบวธิ วี ิทยาดา นเอชไอเอ เชน ผลกระทบตอ สขุ ภาพจาก การเจรจาการคาระหวางประเทศ ผลกระทบตอสุขภาพจากการทําเหมืองแร ผลกระทบตอสุขภาพจากการใช สารเคมีกําจัดศตั รูพืช เปน ตน 3. เครือขายการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพโดยชุมชน เปนกลไกหลักในการพัฒนาศักยภาพของชุมชนใหสามารถทําเอชไอเอชุมชน และใชขอมูลเพ่ือ แลกเปล่ยี นเรยี นรู ถกแถลง และเจรจาตอรองในกระบวนการนโยบายสาธารณะ เพื่อใหเกิดการตัดสินใจเลือก การพฒั นาที่เปน ผลดตี อ สุขภาพชมุ ชนมากท่ีสุด 4. เครอื ขายการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพในประชาคมอาเซยี น เปน กลไกการแลกเปลย่ี นเรยี นรขู อ มลู การทาํ เอชไอเอในประชาคมอาเซยี นเพอ่ื รองรบั การประเมนิ ผล กระทบขามพรมแดน จัดตั้ง ASEAN Focal Point on HIA (AFPHIA) มีการประชุมทํากรอบการทํางาน (TOR) และ จัดทําแผนปฏิบตั ิการรว มกัน จัดต้ังเครือขายนักวิชาการเอชไอเอในประชาคมอาเซียน โดยการทํากรณีศึกษารวมกันเร่ือง ผลกระทบตอ สขุ ภาพกรณกี ารจัดการภัยพิบัติ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 53

¡ÒÃÁÊÕ ‹Ç¹Ã‹ÇÁ à¾Í่× ¡ÒõѴÊԹ㨠´ŒÒ¹Ê่§Ô áÇ´ÅÍŒ Á 54 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

การมีสวนรวม เพื่อการตดั สินใจดานสง่ิ แวดลอม ดร. ปรียาพร พรหมพิทักษ กรมสง เสรมิ คุณภาพสงิ่ แวดลอม º·¹Òํ ตามหลักธรรมาภิบาลส่ิงแวดลอมเช่ือวา การมีสวนรวมเพ่ือการตัดสินใจจะทําใหการตัดสินใจดานนโยบาย สง่ิ แวดลอ มมคี ณุ ภาพมากขนึ้ โดยเฉพาะอยา งยง่ิ การมสี ว นรว มจากผซู ง่ึ มใิ ชร ฐั หรอื non-state actors (Newig and Fritsch, 2009) แนวคดิ การมสี ว นรวมของประชาชนในการจัดการทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอม ไดว ิวัฒนาการมาไมน อ ยกวา 4-5 ทศวรรษ จากรากฐานความคดิ ประชาธปิ ไตย และคอ ยๆ พฒั นาทงั้ แนวความคดิ และรปู แบบตา งๆ ทาํ ใหม กี ารปรบั ใชก ารมสี ว นรว มในหลาย สาขา ทั้งรัฐศาสตรก ารเมอื ง และส่ิงแวดลอ ม ดังน้ันจงึ มกี ารนิยามคาํ วา “การมสี ว นรว ม หรือ participation” อยางมากมาย หลายมมุ มอง แตใ นบทความนี้ มงุ กลา วถงึ การมสี ว นรว มในความหมายของการมสี ว นรว มเพอ่ื การตดั สนิ ใจนโยบายสาธารณะ เรมิ่ จาก นิยามและหลกั การ “การมสี ว นรวม” จากนัน้ กลาวถงึ งานวจิ ัยในตา งประเทศ และประสบการณท พ่ี บในประเทศไทย ในโลกตะวันตกขณะที่ตองเผชิญกับการเรียกรองดวยกระบวนการเคลื่อนไหวทางสังคมเพ่ือกดดันรัฐ ไดนิยาม “การมีสว นรว ม” วา “เปนความพยายามของกลุมหรือการเคล่อื นไหวทางสงั คมตา งๆ ทถ่ี กู กนั ออกจากการควบคมุ ไดเขา มา ควบคุมทรัพยากรและการออกกฎระเบียบของรัฐ” อยางไรก็ตาม ในโลกยุคปจจุบันกลับเห็นวาการเคล่ือนไหวทางสังคมดวย การชุมนุมเรียกรอง (demonstration) มิไดจ ดั วา เปน การ “มสี ว นรวม”โดยอธิบายวา “จากคาํ จดั กดั ความ ถา คุณเขารว มชุมนมุ คุณมิไดมีสวนรวม คุณจัดเปนผูที่อยูภายนอกการตัดสินใจ ถาการประทวงบังคับใหมีการตัดสินใจ คุณก็ยังคงมิไดมีสวนรวมใน กระบวนการตดั สนิ ใจ การตดั สนิ นนั้ กย็ งั คงกระทาํ โดยรฐั บาล” (Involve, year unknown) Involve ซงึ่ เปน หนว ยงานวจิ ยั ดา นการ มสี วนรวมใหก ับรฐั บาลแหงสหราชอาณาจักร ใหค วามหมาย การมสี วนรวมวา “เปน ความพยายามท่ปี ระชาชนกระทาํ เพ่อื ใหม ผี ล กบั การตดั สินใจเชงิ นโยบายสาธารณะ” ทั้งนีต้ างมรี ปู แบบและกลไกทต่ี า งๆ กนั โดยปรับใหเ หมาะสมกบั บรบิ ทสภาพแวดลอม ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 55

เหตุผลทีต่ อ ง “มีสวนรวม” ในหลกั วิชาการแลว พบวา การมีสวนรวมมีความสมเหตุสมผล 3 ประการ ดังนี้ คือ ประการแรก เปนเครื่องมือหน่ึงใหผูตัดสินใจมีความชอบธรรมในทางกฎหมายมากข้ึน และยังทําใหการตัดสินใจ เปน การตดั สนิ ใจทมี่ คี ณุ ภาพ เนอ่ื งจากมขี อ มลู สาํ หรบั การตดั สนิ ใจทคี่ รอบคลมุ มากขน้ึ ประการทสี่ อง ประชาชนซงึ่ จดั เปน ผู ทไ่ี มม คี วามเชย่ี วชาญทางวชิ าการไดเ ขา ใจปญ หา ประเดน็ และผลลพั ธท เี่ กดิ ขนึ้ จากการตดั สนิ ใจ ขณะเดยี วกนั กท็ าํ ใหผ ตู ดั สนิ ใจ ไดขอมูลทางสังคม คุณธรรม และคานิยมทางการเมือง ซึ่งผูเชี่ยวชาญทางวิชาการอาจไมคาดคิดเพ่ือเปนขอมูลประกอบ การตัดสนิ ใจ ประการสดุ ทา ย การมสี วนรว มสอดคลอ งกับหลักการประชาธิปไตย เปด โอกาสใหผ ูมีสว นไดสวนเสยี มสี วนรว ม ตัดสนิ ใจ สง่ิ ซึง่ สง ผลกระทบตอ การดาํ รงชีวิตของพวกเขา (Reed, 2008 และ Stringeret al., 2006) ¡ÒÃÁÊÕ Ç‹ ¹ÃÇ‹ Áà¾่×Í¡ÒÃµÑ´Ê¹Ô ã¨´ÒŒ ¹ÊÔ่§áÇ´ÅŒÍÁã¹µ‹Ò§»ÃÐà·È ส่ิงสําคัญประการแรกท่ีทุกฝายเห็นรวมกันและพบจากงานวิจัยก็คือ การมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสีย ทาํ ใหก ารตดั สนิ ใจมคี ณุ ภาพมากขนึ้ เพราะมขี อ มลู ทค่ี รอบคลมุ จากหลายฝา ย มใิ ชข อ มทู างวชิ าการเพยี งอยา งเดยี ว และสอดคลอ ง กบั ความตอ งการและความคดิ เหน็ ของประชาชนผมู สี ว นไดส ว นเสยี การตดั สนิ ใจทางสงิ่ แวดลอ มนน้ั ๆเปน ไปแบบองคร วมและเปน ธรรม เปน การตดั สนิ ใจทสี่ ะทอ นถงึ ประโยชนส าธารณะและคา นยิ ม รวมทง้ั ประชาชนเขา ใจไดด ขี น้ึ ดงั เชน ผลการศกึ ษาขอ มลู กรณศี กึ ษา ที่ตีพิมพเผยแพรจํานวน 239 กรณี ซ่ึงเปนกรณีการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสียในการตัดสินใจดานสิ่งแวดลอม และพบวา ผูมีสวนไดสวนเสียไดมีสวนปรับปรุงคุณภาพการตัดสินใจ ทําใหไดผลการตัดสินใจท่ีคุณภาพมากข้ึนดวยเชนกัน (Reed, 2008; US EPA (year unknown) และ Department of the Environment, Transport and the Region, 2000) สอดคลอ งกับ การวเิ คราะหก รณศี กึ ษาทเ่ี กย่ี วกบั ธรรมาภบิ าลการมสี ว นรว มดา นสงิ่ แวดลอ มจาํ นวน 47 กรณที ดี่ าํ เนนิ การระหวา งป 1970-2007 ในสหรฐั อเมรกิ า แคนาดา และยโุ รปตะวนั ตก พบสง่ิ ทนี่ า สนใจคอื ขอ พพิ าทระหวา งหนว ยงานสงิ่ แวดลอ มและกลมุ ทางดา นเศรษฐกจิ สามารถแกไ ขไดง ายขนึ้ เม่อื หนวยงานรัฐมีทาทที ่ปี ระนปี ระนอม อยา งไรกต็ าม บางกรณขี องการมสี ว นรว มดานสิ่งแวดลอมก็ตอ ง ประสบกบั การตดั สินใจทีช่ า ลง (NewigandFritsch, 2009) บางกรณอี าจพบวา การมีสว นรว มยังอาจไมสงผลใหไ ดค ณุ ภาพดมี าก พอดังที่คาดหวัง ดังเชน กรณีศึกษาสวนมากของบราซิล และสหราชอาณาจักร พบวาผูมีสวนไดสวนเสียสามารถเปล่ียนแปลง การตดั สนิ ใจทสี่ าํ คญั ๆ ทเี่ กย่ี วขอ งกบั นโยบายการพฒั นาไดน อ ยมาก เนอื่ งจากเปน กระบวนการตดั สนิ ใจแบบบนลงลา ง ในหลายกรณี การมีสวนรวมทางสังคมถูกมองวาเปนเพียงวิธีการสําหรับรัฐ (หรือนักพัฒนาเอกชน) เพ่ือสื่อสารเช่ือมโยงกับผูมีสวนไดสวนเสีย เก่ยี วกบั การพฒั นาวาจะดําเนินการอยางไร และผูมสี ว นไดสวนเสยี จะไดร ับผลกระทบอยา งไรเทา นนั้ (Braun,2010) 56 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

สาํ หรบั ฝา ยประชาชนผมู สี ว นไดส ว นเสยี จากผลการวจิ ยั ยนื ยนั วา ระดบั การมสี ว นรว มของประชาชนไมเ กยี่ วขอ ง กบั การศกึ ษา รายได หรอื อายุ แตพ บวา ขน้ึ กบั ความสนใจในประเดน็ การมสี ว นรว มวา เปน ประเดน็ ทต่ี นเองไดร บั ผลกระทบโดยตรง หรือไม (Hampton,1999) เปนที่ยอมรับกันวา การมีสวนรวมทําใหผูมีสวนไดสวนเสียรูสึกวาเขามีอํานาจมากข้ึน ความเช่ือมั่น ทางสังคมเพิ่มขึ้นและลดความขัดแยงลงได รวมท้ังสงเสริมการเรียนรูทางสังคม ซึ่งเปนผลจากการปฏิสัมพันธระหวางผูมีสวนได สว นเสยี ดวยกันเองระหวา งกระบวนการมสี วนรวม และชมุ ชนไดรับการพัฒนาขีดความสามารถเพอ่ื แกป ญ หาและจดั การประเด็น ทางสงั คม และยงั ทาํ ใหไ ดผ ลดใี นระยะยาวสรา งความสมั พนั ธท ดี่ ขี นึ้ ระหวา งผตู ดั สนิ ใจและประชาชน รวมถงึ ขจดั ความไมเ ขา ใจของ ประชาชนได การรวมกันจดั การการตดั สนิ ใจท่ยี าก และแกปญหาขอพิพาทตางๆ ผูม สี ว นไดส วนเสียยังไดเรยี นรคู ุณคา ในเชิงบวก ซง่ึ กันและกนั ดว ยการเรียนรูเกยี่ วกบั คานยิ มและความสนใจของผูอ ่นื ดังน้ัน ในกระบวนการการมีสวนรวมผูดําเนินการตองระลึกวาการสรางความสามารถของชุมชนเปนสวนหนึ่งของ การมสี วนรว มของประชาชน (Reed, 2008; US EPA, year unknown; Involve, year known; and Department of the Environment, Transport and the Region, 2000) ตองระลึกเสมอวา การมีสวนรวมท่ีมากมิไดใหผลในทางบวกเสมอไป เพราะถาการมีสวนรวมท่ีลมเหลวยอม กอใหเกิดความไมไววางใจ เสียเวลา และเงิน และอาจมีความรูสึกทางลบตอการมีสวนรวมในอนาคต จึงชัดเจนวา การจัดการ มสี วนรวมท่ีไมดียง่ิ แยก วา ไมจ ัดใหม กี ารมสี วนรว ม (Involve, year known) การมสี ว นรว มไมไ ดเ ปน สง่ิ ประกนั ไดว า ทกุ คนจะมคี วามสขุ หรอื พงึ พอใจกบั การตดั สนิ ใจ แตท ส่ี าํ คญั กค็ อื แมท สี่ ดุ แลว ประชาชนไมเ หน็ ดวยกบั การตดั สนิ ใจสุดทาย กย็ งั เขา ใจไดว าเพราะเหตใุ ด และพึงระลึกวา การมีสวนรว มมิไดห มายความวา หนว ยงานทม่ี อี าํ นาจไมส ามารถตดั สนิ ใจไดถ า ประชาชนไมเ หน็ ดว ย บทบาทของการมสี ว นรว มของประชาชน คอื การอนญุ าต ใหประชาชนไดแสดงออกซึ่งความคิดเห็นซึ่งหนวยงานนํามาพิจารณาในการตัดสินใจ บางคร้ังหนวยงานตองตัดสินใจเพ่ือ ประโยชนข องชุมชนโดยรวม แตไ มไดเปน ท่ียอมรับในชุมชนทอ งถนิ่ (Department of the Environment, Transport and the Region, 2000) àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 57

¡ÒÃÁÕʋǹËÇÁà¾×่Í¡ÒõѴÊԹ㨴Ҍ ¹ÊÔ่§áÇ´ÅÍŒ Áã¹»ÃÐà·Èä·Â “การมสี ว นรว มเพอ่ื การตดั สนิ ใจ” นโยบายสาธารณะของประเทศไทยพฒั นาควบคกู บั พฒั นาการทางการเมอื ง และความเปนประชาธิปไตยของประเทศ ยอนไปเหตุการณการเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่สําคัญ คือ เหตุการณ 14 ตุลาคม พ.ศ. 2516 และ 16 ตุลาคม พ.ศ. 2519 ที่กระตุนใหสังคมตระหนักถึงการมีสวนรวมทางการเมือง และการเรียกรองการมี สวนรวมของประชาชนดานการกําหนดนโยบายสาธารณะตางๆ จนกระท่ังหลังการประกาศใชรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2540 ซ่ึง กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสรางการเมืองท่ีสําคัญ สงผลใหภาคประชาชน ชุมชนทองถ่ินเขมแข็งมากข้ึน ประชาชนเริ่ม ไมเ หน็ ดว ยกบั การใชอ าํ นาจรฐั ในการตดั สนิ ใจนโยบายสาธารณะแบบสงั่ การ (top-down policy) แสดงออกใหเ หน็ ถงึ การตอ ตา น อาํ นาจรฐั ในหลายกรณี ดงั เชน การไมย อมรบั และโตแ ยง ขอ อา งของรฐั ทวี่ า ประชาชนสว นนอ ยตอ งยอม “เสยี สละ” เพอ่ื ประโยชน ของการ “พัฒนา” หากรฐั ไมม ีเหตุผลทีด่ ีพอ รวมทงั้ เร่ิมตัง้ คาํ ถามตอนิยาม “ผลประโยชนของชาต”ิ (บัณฑูร เศรษฐศิโรฒ, 2556) Simpson (year unknown) วิเคราะหก ารมสี วนรวมของภาคประชาชนกรณีของประเทศไทยวา สามารถแบงไดส องรูปแบบ ซง่ึ ท้ังสองแบบน้ีสามารถจัดไดวาเปนการมีสวนรวมเพ่ือการติดตามดานการพัฒนานโยบายและโครงการสาธารณะ โดยรูปแบบแรก เปนการพยายามมีสวนรวมผานการเคลื่อนไหวหรือการประทวงเชนเดียวกับการเคล่ือนไหวทางสังคม และรูปแบบท่ีสองเปนการ มีสวนรวมในรูปของการกระทําแมวาการมีนสวนรวมในสองรูปแบบน้ีจะแตกตางกัน แตสําหรับประเทศไทยพบวาอาจใหผลลัพธ ทีไ่ มแ ตกตางกนั สําหรับกรณีของประเทศไทย พบวา สิทธิของประชาชนไดระบุไวอยางชัดเจนเปนครั้งแรกในรัฐธรรมนูญ แหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2534 ในมาตรา ๔๘ ทวิ ทบ่ี ญั ญตั วิ า “บคุ คลยอ มมี สทิ ธทิ จ่ี ะไดร บั ทราบขอ มลู หรอื ขา วสารจาก หนว ยราชการ หรอื หนว ยงานของรฐั หรอื รฐั วสิ าหกจิ เพอ่ื การตรวจสอบการปฏบิ ตั หิ นา ทข่ี องขา ราชการหรอื พนกั งานของรฐั ในเมอ่ื การน้ันมี หรืออาจจะมีผลกระทบตอการดารงชีวิตของตน ทั้งนี้ ตามที่กฎหมายบัญญัติ” จุดเปล่ียนท่ีสําคัญคือ รัฐธรรมนูญ แหงราชอาณาจักรไทยฉบับป 2540 ที่ยอมรับหลักการการมีสวนรวมของผูซึ่งมิใชภาครัฐ (non-state actor) ในการจัดการ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม อยา งไรกต็ าม วรรณภา ตริ ะสงั ขะ (2556) ไดใ หข อ คดิ ทน่ี า สนใจวา กรณขี องไทย “รฐั ธรรมนญู อาจมีคุณคาเปนไดเพียงกฎหมายสูงสุดในทางนิตินัยเทาน้ัน แตหาไดมี “คุณคา” สูงสุดของสังคมอยางแทจริงในทางพฤตินัยไม หากสังคมยังไมตระหนักรูและเห็นคุณคาของสิทธิและเสรีภาพ” ยอมหมายความวา แมวาจะมีบทบัญญัติเก่ียวกับสิทธิพ้ืนฐาน ดา นสิง่ แวดลอ มดีเลิศเพยี งใด หากผูคนในสังคมยงั ไมม คี า นิยมท่สี อดคลอ งกนั กไ็ มม ผี ลใดๆ ความคิดเหน็ นี้ สะทอ นใหเ ห็นวา สงิ่ สาํ คญั ทท่ี กุ ภาคสว นควรใหค วามสาํ คญั ควบคไู ปกบั การออกขอ บญั ญตั ทิ างกฎหมาย คอื การสง เสรมิ และกระตนุ ใหป ระชาชน และภาคประชาสังคมตางๆตระหนกั ถงึ การมีสว นรวมเพื่อประโยชนส าธารณะตา งๆ 58 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

จากรายงานสถานการณธรรมาภิบาลส่ิงแวดลอมของประเทศไทย ป 2547 พบวา สถานการณธรรมาภิบาล ส่งิ แวดลอ มของประเทศไทย ระหวา งป 2543-2544 ดังนี้ (1) แมว า กฎหมายใหสทิ ธิแกประชาชนสามารถเขาถึงขอ มูลของราชการ แตย งั ไมม คี วามพยายามหรอื แกไ ขกฎหมายสง เสรมิ ใหป ระชาชนมสี ว นรว มในการตดั สนิ ใจ (2) หนว ยงานราชการสว นใหญใ หข อ มลู แกประชาชนในรูปแบบที่ไมกระตือรือรน หรือทําตามหนาท่ี (passive manner) ในหลายกรณีพบวา ไมเปดเผยขอมูลสําคัญ จนกระท่ังสงผลใหประชาชนอยูในภาวะอันตราย การเปดเผยขอมูลที่ลาชา และขอมูลไมทันสมัย (3) รัฐบาลหลีกเล่ียงการ สง เสรมิ การมสี ว นรว มในกระบวนการตดั สนิ ใจทกุ กระบวนการ ไดแ ก การจดั ทาํ นโยบาย และการดาํ เนนิ โครงการ หรอื แมแ ตก ารจดั ประชาพิจารณ เชน กรณโี รงงานไฟฟาบอ นอก หินกรูด พบวาประชาพจิ ารณจดั ขึ้นภายหลังจากการอนมุ ัติโครงการถงึ สองปค ร่ึง และยงั เปน การจดั ทเี่ พยี งเพอ่ื ใหส อดรบั กบั กฎหมายมากกวา จะเปน ความพยายามใหบ รรลเุ ปา หมายของประชาพจิ ารณ (Thailand Environment Institute, 2005) จากรายงานพบวา การมสี ว นรว มของประชาชนดา นสงิ่ แวดลอ มตอ งประสบกบั ปญ หาและอปุ สรรคหลายประการเรมิ่ จากความเขา ใจถงึ แนวคดิ “การมสี ว นรว มของประชาชน หรอื public participation’ ยงั ไมช ดั เจน ตวั อยา งเชน ประชาชนจาํ นวนมาก หรอื แมแตเ จาหนาทร่ี ัฐยังมีความคิดวา “ประชาพิจารณ หรอื public hearing’ เหมอื นกับ “ความคิดเหน็ ของประชาชน หรอื public opinion’ บางคนคดิ วา กระบวนการมสี ว นรว มของประชาชน เปน วธิ กี ารจดั การหรอื แกไ ขความขดั แยง ขณะทแี่ ทจ รงิ แลว การมีสวนรวมเปนวิธีการปองกันหรือการหลีกเลี่ยงความขัดแยง ซึ่งอาจเกิดขึ้นไดถาไมมีการมีสวนรวม ดังน้ันจึงกลาวไดวา ปญหาสําคัญของการมีสวนรวมในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ไมใชการยอมรับหรือปฏิเสธหลักการ การมสี วนรว ม หากแตค ือ หลายภาคสวนยังขาดความเขาใจพืน้ ฐานเกีย่ วกับหลายเรือ่ ง เชน เปาหมายวิธกี ารทน่ี ําไปสูก าร มีสวนรวมอยางแทจริง ซึ่งจากความเขาใจวา การประชาพิจารณกับการมีสวนรวมของประชาชนเปนส่ิงเดียวกัน จนทําใหเกิด การเรียกรองใหมีประชาพิจารณอยูเสมอ แตเนื่องจากระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี วาดวยการรับฟงความคิดเห็นสาธารณะโดย วิธีประชาพิจารณ พ.ศ. 2539 กําหนดไวแตเพียงการประชาพิจารณ ซ่ึงอาจมีวิธีอ่ืนๆ ท่ีเหมาะสมกับรูปแบบโครงการและอาจ กอ ใหเ กิดการมีสวนรว มอยา งมีประสิทธภิ าพมากกวาก็เปนได นอกจากนี้ รายงานสถานการณส่งิ แวดลอ ม พ.ศ. 2543 ไดว เิ คราะห เก่ียวกับประเด็นปญหาการมีสวนรวมในการจัดการสิ่งแวดลอม สรุปวา ขอบเขตและรูปแบบของการมีสวนรวมในการจัดการ ส่ิงแวดลอมยังมีความคลุมเครือ อาจเนื่องจากในชวงเวลาป พ.ศ. 2543 เพิ่งประกาศใชระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการ รับฟงความคิดเห็นสาธารณะโดยวิธีประชาพิจารณ พ.ศ. 2539 ไดไมน านนัก และยังเปนเร่อื งใหมส าํ หรบั ราชการไทย (สาํ นักงาน นโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม, 2544) และ Thailand Environment Institute, 2005) ประเดน็ ปญหา ทพ่ี บในประเทศไทย อาจกลาวแยกเปน รายประเด็น ดงั น้ี ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 59

(1) ปญหาเชิงโครงสรา ง พบวา ปญ หาเกดิ จากไมม คี วามสอดคลอ งกนั ในระบบทางกฎหมายและโครงสราง ทั้งน้ีภาคประชาสังคมมีความตองการเชิงรุกมากข้ึน ตองการมีสวนรวมในการจัดการสิ่งแวดลอมทุกระดับ แตหนวยงานภาครัฐ ยังคงยึดติดกับกรอบทางกฎหมายขององคกรแบบเดิมๆ หรือยังคงยึดติดกับกฎระเบียบเดิมที่ขัดแยงกับรัฐธรรมนูญ ฉบับ ป พ.ศ. 2540 ซ่ึงไมตระหนักถึงสิทธิการมีสวนรวมของประชาชน ดังน้ันดวยเหตุท่ีภาคประชาสังคมและรัฐตางยึดติดกับกรอบ กฎหมายทแี่ ตกตางกนั จึงทําใหเกดิ ความขดั แยงระหวางกนั (Nicro, Friend and Pradubsuk, 2011) (2) สิทธกิ ารเขา ถงึ ขอมลู ขา วสาร ในรายงานสถานการณสิ่งแวดลอ ม ป พ.ศ. 2543 ยงั ไดช ้ีวา แมวาใน กฎหมายไทยไดม ีการกาํ หนดสทิ ธิน้ไี วอยา งชัดเจนในรัฐธรรมนญู พ.ร.บ. สง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสิง่ แวดลอ ม พ.ศ. 2535 และ พ.ร.บ. ขอ มูลขาวสารของราชการ พ.ศ. 2540 กลับพบวา สงิ่ ที่เปน อปุ สรรคสําคัญคอื “ขอ ยกเวน ของประเภทขอ มูลขาวสารทรี่ ัฐ สามารถปฎเิ สธและขอไมเ ปด เผยขอ มลู ได” เปน การเปด โอกาสใหเ จา หนา ทรี่ ฐั ใชด ลุ พนิ จิ ไดค อ นขา งกวา งขวางในการเลอื กไมเ ปด เผย ขอมูลที่ตนมีความเห็นวา เปนขอมูล “ลับ” หรืออาจกอใหเกิดผลกระทบตอ “ความม่ันคง” ได (สํานักงานนโยบายและแผน ทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม, 2544) อยา งไรก็ตาม ปจ จบุ นั (2558) มสี ํานักงานคณะกรรมการขอ มลู ขาวสารของราชการ รับผิดชอบโดยตรง ทําใหการเปดเผยขอมูลสามารถทําไดมากข้ึน มีแนวทางท่ีชัดเจน ลดการใชดุลพินิจของเจาหนาที่ พรอมท้ัง สง เสรมิ ใหเจาหนา ทีป่ รบั เปล่ยี นทัศนคติ (3) ระดับการมีสวนรวม กระบวนการมีสวนรวมของประชาชนเกี่ยวกับนโยบายส่ิงแวดลอม สวนใหญ ยังอยใู น “การรับรขู อ มูลและการแสดงความคิดเห็น” ยังไมก า วไปยงั การมสี วนรว มทส่ี งู กวานี้ ขณะเดียวกันการรับรขู อมูลและ การแสดงความคิดเห็นก็เปนไปอยางจํากัดขาดการเขาถึงขอมูลอยางเพียงพอ และยังไมจัดวาเปน “การมีสวนรวมอยางมี ความหมาย” (Meaningful participation) ทม่ี กี ารนาํ ความเหน็ หรอื ขอ เสนอแนะไปใชเ ปน ขอ พจิ ารณาการตดั สนิ ใจกาํ หนดนโยบาย สวนใหญยังเปนการจัดกิจกรรมรับฟงความเห็นเพื่อใหครบถวนตามกฎเกณฑที่กฎหมายกําหนด จากการศึกษาของเครือขาย ธรรมาภิบาลส่ิงแวดลอมพบวา โครงการของรัฐหลายกรณีไมมีการนําความเห็นหรือขอเสนอแนะที่ไดจากการรับฟงความเห็น ของประชาชนไปสกู ารบวนการตดั สนิ ใจ เชน กรณแี ผนบรหิ ารจดั การทรพั ยากรน้าํ ระดับจังหวัด การดําเนนิ การโครงการธนาคาร อาหารทะเล เปน ตน (บณั ฑรู เศรษฐศโิ รฒ, 2556) สอดคลอ งกบั ผลการศกึ ษาโดย Nicro, Friend และPradubsuk (2011) ทพ่ี บวา ประชาชนไทยยังไมสามารถมีสวนรวมไดในทุกระดับของการตัดสินใจ การปฏิบัติการ การติดตาม และการดําเนินงานโครงการ ในหลายกรณียังพบอปุ สรรคท่ีสาํ คัญ คือ ประชาชนสามารถเขา ถึงขอมูลไดเพยี งบางสวนและขอมลู ทยี่ งั ไมส มบรู ณ และเปน ขอมลู ท่ีภาครัฐไดพิจารณาแลววาเปนที่ประชาชนควรไดรับ ตัวอยางเชน กรณีการจัดการนํ้าในจังหวัดทางภาคตะวันออก การพัฒนา โซนทองเท่ยี วพเิ ศษบนเกาะพีพี เปน ตน 60 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

(4) ความสมดุลการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสีย สวนมากพบวา ผูที่เขามีสวนรวมในกิจกรรม ที่ภาครัฐจัดข้ึนสวนใหญมาจากภาคธุรกิจ โดยเฉพาะธุรกิจขนาดใหญ สวนกลุมเกษตรกรซ่ึงเปนกลุมยากจน และจัดเปนกลุม ที่มีอํานาจตอรองต่ํา มีโอกาสนอยในการเขาถึงกิจกรรมท่ีรัฐจัดขึ้น ดังจะเห็นไดจากกรณีการแกปญหาขาดแคลนน้ําในจังหวัด ภาคตะวนั ออก การเจรจา FTA โครงการทา เรอื นา้ํ ลกึ สงขลา-สตลู เหลา นส้ี ะทอ นใหเ หน็ ถงึ ความไมส มดลุ ของขอ มลู ระหวา งภาครฐั เจา ของโครงการ และภาคประชาสงั คม (Nicro,Friend and Pradubsuk, 2011) (5) การนําขอมูลจากการมีสวนรวมไปใชประโยชน หนวยงานรัฐไมไดแสดงหลักฐานวาความคิดเห็น และขอเสนอแนะท่ีไดจากการประชาพิจารณไดมีการนําไปใชเพ่ือการตัดสินใจ พบวาประชาพิจารณสวนมากไดจัดขึ้นหลังจาก มีการตัดสินใจเรียบรอยแลว ตัวอยางเชน การประเมินการมีสวนรวมการยกราง พ.ร.บ. ทรัพยากรน้ํา ซ่ึงกรมทรัพยากรนํ้า เปน หนว ยงานหลกั รบั ผดิ ชอบ อาจกลา วไดว า เปน ครง้ั แรกทเี่ ปด โอกาสใหภ าคประชาชนไดม สี ว นรว มในการยกรา งกฎหมายของรฐั โดยประชาชนมีสวนรวมต้ังแตข้ันตอนยกรางคร้ังแรกและหลังจากรางแรกเสร็จส้ินแลว มีการจัดเวทีการมีสวนรวมในทุกภาค ทั่วประเทศจาํ นวน 20 เวที และรวบรวมความคิดเห็นของประชาชนดวยแบบสอบถาม อยา งไรก็ตาม ประชาชนมสี วนเพยี งการ แสดงความคิดเห็นและใหขอมูลเทาน้ัน มิไดมีสวนรวมในระดับของการตัดสินใจแตประการใด การตัดสินใจยังจํากัดอยูในวงของ คณะกรรมการทร่ี ฐั แตง ตงั้ ขน้ึ ดว ยเหตนุ ้ีภาคประชาสงั คมจงึ แสดงออกถงึ ความรสู กึ วา พ.ร.บ.ฉบบั นเ้ี กดิ ขน้ึ จากความรว มมอื ของฝา ยรฐั และฝา ยประชาชน หากแตเ ปน การดาํ เนินการของรฐั แตเพยี งฝายเดียว (Thailand Environment Institute, 2005 และ Nicro, Friend and Pradubsuk, 2011) ÊÃ»Ø แนวคดิ การมสี ว นรว มเพอ่ื การตดั สนิ ใจดา นสงิ่ แวดลอ มทสี่ าํ คญั คอื การเปด โอกาสใหบ คุ คลซงึ่ มใิ ช “รฐั ” มสี ว นรว ม สอดรับกับหลักการประชาธิปไตย และหลักธรรมาภิบาลสิ่งแวดลอม ประสบการณการมีสวนรวมจากประเทศตะวันตกพบทั้ง ผลในทางบวก ที่สําคัญคือ ทําใหการตัดสินใจเกี่ยวกับนโยบายสาธารณะดานส่ิงแวดลอมมีคุณภาพมากข้ึน ชวยลดความขัดแยง ขณะเดียวกัน อาจทาํ ใหการตัดสินใจชา ลง ดานผูมีสว นไดส วนเสียรูสกึ วา ตนเองมีอํานาจมากขึน้ สง ผลดีระยะยาว เน่อื งจากทาํ ให ความสัมพันธระหวางผูสวนไดสวนเสียและผูมีอํานาจตัดสินใจเปนไปในทางบวกมากขึ้น อยางไรก็ตาม ควรระลึกเสมอวา การมี สว นรว มอาจไมไ ดเปน ส่งิ ประกันไดวาทุกคนจะมีความสุขหรือพึงพอใจกับการตัดสนิ ใจ สาํ หรบั ประเทศไทย พบการเปลี่ยนแปลง สาํ คัญเมอื่ ประกาศใชร ัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย ฉบับป 2540 แตยังพบประเดน็ ปญหาสําคัญหลายประการ ไดแก ปญหา เชิงโครงสราง การเขาถึงขอมูลขาวสาร ระดับและความสมดุลการมีสวนรวมของผูมีสวนไดสวนเสีย และการนําขอมูลจากการ มีสว นรวมไปใชป ระโยชนเ พอื่ การตัดสินใจ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 61

เอกสารอางอิง Braun, R. (2010) Social Participation and Climate Change, Environ Dev Sustain (2010) 12:777-806. Department of the Environment, Transport and the Region (2000) Public Participation in Making Local Environmental Decisions, The Aarhus Convention Newcastle Workshop, Good Practice Handbook. Hampton, G. (1999) Environmental Equity and Public Participation, Policy Science, 32: 163-174. Involve, People and Participation: How to put citizens at the heart of decision-making, www.involve.org. uk/wp-content/uploads/.../People-and-Participation. Newig, J. and O. Fritsch (2009) Environmental Governance: Participatory, Multi-Level – And Effective?,Environmental Policy and Governance19, pp. 197-214. Nicro, S., R. Friend and S. Pradubsuk (eds) (2011) Environmental Governance in Asia: Independent Assessments of National Implementation of Rio Declaration’s Principle 10, Nonthaburi: Thailand Environment Institute, p. 209.) Reed, M.S. (2008) Stakeholders Participation for Environmental Management: A Literature Review, Biological Conservation 141 (2008): 1427-2431. SimpsonA., Democracy and Environmental Governance in Thailand, Available at: http://apsa2010.com.au/ full-papers/pdf/APSA2010_0083.pdf, accessed on 20 March 2015. Stringer, L.C. et al. (2006) Unpacking ‘Participation’ in the Adaptive Management of Social-ecological System: a Critical Review, Ecology and Society 11(2):39 (online) : http://www.ecologyandsociety.org/vol11/ iss2/srt39/ Thailand Environment Institute (2005) Thailand’s State of Environmental Governance Report 2005 (Second Assessment), 62 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

US EPA (year unknown) Public Participation Guide, Available at <www2.epa.gov/international-cooperation/ public-participation-guide/> accessed on 20 June 2015. บัณฑรู เศรษฐศิโรฒ (2556) กระบวนการตดั สนิ ใจทางการเมืองเร่อื งส่ิงแวดลอม ใน กรมสงเสรมิ คณุ ภาพสิ่งแวดลอมส่งิ แวดลอ ม ไทยในกระแสโลกาภวิ ัฒน กรุงเทพ : ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย หนา 35-47) วรรณภา ติระสังขะ (2556) “คุณคา” ของสิทธิสิ่งแวดลอม ใน กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอมส่ิงแวดลอมไทยในกระแส โลกาภิวัฒน กรุงเทพ : ชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย หนา 35-47) สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (2544) การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอม: พนั ธะและกลไกทางกฎหมาย ใน รายงานสถานการณส ิ่งแวดลอม พ.ศ. 2543 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 63

ÃٻẺ ¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº ·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ 64 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

รูปแบบการประเมิน ผลกระทบทางสุขภาพ ดร.เดชรตั สุขกําเนดิ คณะเศรษฐศาสตร มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร 1. ¤ÇÒÁËÁÒÂáÅÐËÅÑ¡¡Òà การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ หมายความวา “กระบวนการเรยี นรรู ว มกนั ของสงั คมในการวเิ คราะหแ ละ คาดการณผลกระทบทงั้ ทางบวกและทางลบตอ สุขภาพของประชาชน ทอ่ี าจจะเกิดขึน้ จากนโยบาย โครงการ หรอื กจิ กรรม อยา งใดอยา งหนงึ่ หรอื หลายอยาง หากดาํ เนินการในชว งเวลาและพนื้ ที่เดียวกัน โดยมกี ารประยุกตใ ชเครอื่ งมือท่หี ลากหลาย และมีกระบวนการมีสวนรวมอยางเหมาะสม เพื่อสนับสนุนใหเกิดการตัดสินใจท่ีจะเปนผลดีตอสุขภาพของประชาชนทั้งใน ระยะสัน้ และระยะยาว” นโยบายสาธารณะ หมายความวา “ทศิ ทางหรอื แนวทางทส่ี งั คมโดยรวมเหน็ วา หรอื เชอื่ วา ควรจะดาํ เนนิ การ ไปในทิศทางนน้ั รวมถงึ นโยบายท่เี ขยี นเปน ลายลักษณอักษรทกี่ าํ หนดมาจากรฐั ดวย” การประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ จงึ ควรเปนไปตามหลกั การตอไปน้ี (1) หลักประชาธิปไตย การประเมินผลกระทบทางสุขภาพตองรับรองและสงเสริมสิทธิของประชาชน ในการมสี ว นรว มพฒั นานโยบายสาธารณะทีม่ ผี ลกระทบตอสขุ ภาพและวถิ ชี วี ิตของตน (2) หลักความเปนธรรม การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ตองพยายามลดความเหล่ือมล้ําและความ ไมเ ปน ธรรมทางสขุ ภาพ โดยการศึกษาและวิเคราะหถงึ ผลกระทบดา นสขุ ภาพทีอ่ าจจะเกิดขึ้นกับชมุ ชนและประชากรแตล ะกลมุ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 65

(3) หลักการใชขอ มลู หลักฐานอยางเหมาะสม การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพตองระบแุ ละใชขอ มลู หลักฐานที่เปนจริงอยางดีท่ีสุด โดยใชขอมูลและเหตุผลเชิงประจักษจากสาขาวิชา และวิธีการท่ีหลากหลาย ท้ังขอมูลหลักฐาน เชงิ คณุ ภาพและเชิงปรมิ าณ (4) หลกั ความเหมาะสมในทางปฏบิ ตั ิ การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพตอ งออกแบบใหเ หมาะสมกบั เวลา และทรพั ยากรทม่ี อี ยู และขอ เสนอแนะจากการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ ควรมงุ ใหเ กดิ การระดมทรพั ยากรและความรว มมอื ทางสังคม ภายใตบริบททีเ่ หมาะสมและเปนไปได (5) หลกั ความรว มมอื การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ ตอ งสง เสรมิ ใหเ กดิ ความรว มมอื ระหวา งหนว ยงาน และภาคสว นตางๆ ในสังคม เพือ่ สนับสนนุ ใหเกดิ การพัฒนานโยบายสาธารณะเพือ่ สุขภาพ (6) หลักการสุขภาวะองครวม การประเมินผลกระทบทางสุขภาพตองมองภาพรวมของปจจัยทางสังคม และสง่ิ แวดลอมท่กี าํ หนดสขุ ภาพหรอื มีผลกระทบตอ สุขภาพของชุมชนและของประชาชนแบบเชอ่ื มโยงเปนองครวม (7) หลกั ความยง่ั ยนื การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ ตอ งมงุ เนน ใหเ กดิ การพฒั นาทย่ี งั่ ยนื ซงึ่ เปน หวั ใจสาํ คญั ของสงั คมทม่ี สี ขุ ภาวะ และหลักการปองกนั ไวก อ น เพ่อื ปองกนั ผลกระทบทางลบทีอ่ าจจะเกดิ ขน้ึ ตอสขุ ภาพของประชาชน ·2µ่Õ. ŒÍ¹§âÂáźÐÒ¤ÂÇÊÃÒÁ¸Õ¡ÒÃÒó»ÐÃÐâà¤ÁÃÔ¹§¼¡ÅÒüËÅá×ÍáÐÔ¨·¡ºÃ·ÃÒÁ§ÊØ¢ÀÒ¾ เน่ืองจากการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ เปนกระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม เพ่ือสนับสนุนใหเกิด การตัดสินใจท่ีจะเปนผลดีตอสุขภาพของประชาชน ท้ังในระยะส้ันและระยะยาว ดังนั้น ภาคสวนตางๆ ของสังคมสามารถ นาํ หลักเกณฑก ารประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพฉบับน้ีไปประยกุ ตใชไดอยา งกวางขวาง ท้ังสําหรบั นโยบายสรางเสริมสุขภาพ และนโยบายท่ีอาจสงผลกระทบทางลบตอสุขภาพ และท้ังสําหรับนโยบาย แผนงาน โครงการหรือกิจกรรมระดับชุมชนทองถ่ิน ไปจนถึงนโยบายสาธารณะระดบั ชาติหรอื ระหวางประเทศ 66 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

การประยุกตใชหลกั เกณฑการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ สามารถแบงไดเ ปน 2 ระดับ ดังนี้ 1) ระดบั นโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร 1.1) มีแผนการดําเนินงานชัดเจน เชน การจัดทําแผนพัฒนากําาลังการผลิตไฟฟา การจดั ทําแผนโครงขาย การคมนาคม การจดั ทําแผน/ยทุ ธศาสตรการพฒั นาแร/เหมืองแร การกําหนดนโยบายการคาเสรีหรือการจัดทาํ ขอตกลงระหวาง ประเทศ การจัดทําและปรับปรุงผังเมือง ท่ีอาจนํามาสูโครงการหรือกิจกรรมที่มีผลกระทบตอสุขภาพอยางรุนแรงในอนาคต การวางแผนเพอื่ ดาํ เนนิ โครงการหรอื กจิ กรรมใดในพน้ื ทท่ี มี่ คี ณุ คา ทางการอนรุ กั ษ เชน พนื้ ที่ ตน นา้ํ ลาํ ธาร พนื้ ทลี่ มุ นาํ้ ชน้ั 1 พนื้ ทชี่ มุ นาํ้ ทม่ี ีความสําคญั ระดับชาตแิ ละระดับนานาชาติ 1.2) ไมม แี ผนการดําเนนิ งานทชี่ ดั เจน เชน การจัดทาํ แผนภมู ภิ าค (เชน แผนยุทธศาสตรก ารพัฒนาภาค) การกําหนดนโยบายและ/หรอื การวางแผนการเพาะปลกู /เพาะเล้ยี งสง่ิ มชี วี ติ ทีด่ ดั แปลงพันธกุ รรม การกาํ หนดนโยบายและ/หรอื การวางแผนทําการเกษตรขนาดใหญ 2) ระดบั โครงการ/กิจกรรม 2.1) มกี ฎหมายกําหนดใหดําเนินการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพกอนดําเนนิ การ เชน โครงการหรอื กจิ กรรมทม่ี ปี ระเภทและขนาดตามประกาศโครงการหรอื กจิ กรรมทอ่ี าจจะกอ ใหเ กดิ ผลกระทบอยา งรนุ แรง ทง้ั ทางดา นคณุ ภาพ สิ่งแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสขุ ภาพ ตามมาตรา 67 รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช 2550 2.2) ไมมีกฎหมายกําหนดใหดําเนินการประเมินผลกระทบทางสุขภาพกอนดําเนินการ เชน โรงไฟฟา ขนาดตาํ่ กวา 10 เมกะวตั ต 3. ËÅÑ¡¡ÒâͧËÅѡࡳ±¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ เพื่อใหเกิดการดําเนินนโยบายสาธารณะสงผลดีตอสุขภาวะของคนในสังคม บนพื้นฐานของการสรางเสริม การมีสวนรว มและเรยี นรูร วมกันในสังคม ดังนั้น การประเมินผลกระทบทางสุขภาพตอนโยบาย/แผนงาน/โครงการระดับตา งๆ ควรดําเนินการโดยยึดถือหลักการของหลักเกณฑการประเมินผลกระทบทางสุขภาพฉบับน้ีเปนแนวทางปฏิบัติ ซึ่งประกอบ ไปดวย 4 ขอ ดงั นี้ (1) ทาํ เชิงรกุ (2) ทําไดทุกข้นั ตอน (3) ทาํ ไปดวยกัน (4) ทาํ ย่ังยนื ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 67

(1) ทาํ เชงิ รุก ทผี่ า นมา การประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพมักเปนไปในลกั ษณะของสวนหน่ึงของกระบวนการอนุมัติ/อนุญาต หรือไดร ับการรอ งขอใหมกี ารประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ เพื่อยับยง้ั หรอื ชะลอโครงการท่กี ําลงั จะไดร ับอนุมัติ/อนญุ าต ซึง่ เปน การดําเนินการประเมินผลกระทบทางสุขภาพในชวงเวลาท่ีผูรับผิดชอบหรือเจาของโครงการไดทําการตัดสินใจเบ้ืองตนไปแลว ทงั้ ๆ ท่กี ารดําเนินนโยบายหรอื โครงการเหลาน้นั อาจสง ผลกระทบในทางลบตอสุขภาพ ดังนั้น การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ จึงควรปรับจังหวะใหเปนการทํางานเชิงรุก (หรือ Proactive) มากยิ่งข้ึนดวยการจัดกระบวนการกลั่นกรองและเสนอประเด็นนโยบาย/แผนงาน/โครงการท่ีควร การประเมินผลกระทบ ทางสุขภาพ จึงมีผลตอการเปลี่ยนแปลงเชิงนโยบายไดในขอบเขตท่ีจํากัด ประเมินผลกระทบทางสุขภาพผานการสนับสนุน และสงเสริมใหเกิดกิจกรรมและพ้ืนที่พูดคุย ซึ่งอาจจัดขึ้นเปนประจําทุกเดือน และ/หรือจัดตามกลุมประเด็นท่ีเกี่ยวของ หรือพื้นท่ีที่เก่ียวของ โดยเปดโอกาสใหทุกภาคสวนไดมีสวนในการนําเสนอประเด็นตางๆ เพื่อมาแลกเปล่ียนและคนควา หาขอ มูลท่ีเก่ยี วขอ งรวมกนั กอ นท่ีจะจัดการประชมุ เพอื่ กอ ขบวน โดยชวนหนวยงานทเี่ ก่ียวขอ งมาหารือรว มกัน เพ่อื นาํ ไปสู การออกแบบและการประเมินผลกระทบรวมกันตอ ไป โดยหลกั การทสี่ าํ คัญของการจัดประชมุ เพือ่ กอ ขบวนมดี ังน้ี ก) มีองคกรที่เก่ียวของทุกภาคสวนเขารวมพูดคุย โดยเฉพาะองคกรท่ีกําหนดหรือพัฒนานโยบาย/แผนงาน/ โครงการ และผไู ดรับผลกระทบทั้งทางบวกและทางลบ ข) มุงแสวงหาทางเลือกที่หลากหลาย มิใชจ ํากดั อยเู พยี งขอเสนอนโยบายแบบใดแบบหนง่ึ เทานัน้ ค) มงุ แสวงหาแนวทางและขอ ตกลงในการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพทท่ี กุ ฝา ยยอมรบั รวมกนั มใิ ชใ ชอ าํ นาจ หรอื เสียงขางมากในการตดั สินใจ นอกจากน้ัน การออกแบบและการวางแผนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ยังควรเปนไปในลักษณะที่มอง การณลวงหนา และวางกําหนดเวลาใหสอดคลองกับกระบวนการตัดสินใจเชิงนโยบายของเร่ืองนั้นๆ เพื่อมิใหเกิดความลาชาใน การดาํ เนนิ การตามนโยบาย ในขณะเดยี วกนั ขอ เสนอทเ่ี ปน ผลดตี อ สขุ ภาพของประชาชนกจ็ ะสามารถถกู ผนวกเขา ไปในการกาํ หนด นโยบายหรอื การวางแผนตั้งแตเ นน่ิ ๆ 68 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

การทํา HIA เชงิ รุก (Proactive) - คาดการณลว งหนา พน้ื ที่พูดคยุ นําเสนอประเด็น - กําหนดกรอบเวลา กล่นั กรอง คนควาหาขอมลู ภาคสวนท่ีเก่ียวของ ใหสอดคลอง อาทิ กับการตัดสินใจ เวที กอขบวน ผกู าํ หนดนโยบาย เชงิ นโยบาย เจา ของโครงการ ออกแบบและ ผูไ ดร บั ผลกระทบ+/- ประเมนิ ผลกระทบ หนว ยงานทองถิ่น รวมกัน ฯลฯ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 69

(2) ทาํ ไดท กุ ขั้นตอน การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ จะตองถูกออกแบบใหชัดเจนวา จะสามารถเช่ือมโยงเขาสูกระบวนการ ตดั สินใจไดอ ยางไร และจะมคี วามหมายตอ การตดั สินใจในลกั ษณะใด ทัง้ นี้การประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพสามารถนํามาใชใน กระบวนการกาํ หนดนโยบาย/โครงการได ทงั้ ในชว งกอ นทจี่ ะมนี โยบาย/แผนงาน/โครงการในชว งระหวา งการดาํ เนนิ การ และในชว ง หลงั การดาํ เนนิ การ เพอ่ื ใหม น่ั ใจวา นโยบายสาธารณะทจี่ ะมขี นึ้ จะเปน นโยบายสาธารณะทเ่ี ปน ประโยชนต อ สขุ ภาพของประชาชน มากท่ีสุด เน่ืองจากการประเมินผลกระทบทางสุขภาพในชวงระหวางการดําเนินการและหลังการดําเนินการสามารถชวยให การดาํ เนนิ นโยบายเปน ไปอยา งมปี ระสทิ ธผิ ลและประสทิ ธภิ าพมากขนึ้ ในอนาคต รวมถงึ สามารถไดข อ มลู หลกั ฐานทช่ี ดั เจนในการ ลดผลกระทบทางลบตอ สขุ ภาพที่มไิ ดคาดหมายไวจ ากการดาํ เนินนโยบายดงั กลา วไดอ กี ดว ย ออกแบบใหการทํา HIA สามารถเช่ือมเขา สกู ระบวนการตดั สินใจ หลังดําเนิน HIA กอ นดาํ เนิน นโยบาย/ แผนงาน/ นโยบาย/แผนงาน/ กระบวนการ โครงการ ตดั สนิ ใจ โครงการ HIA HIA ระหวา งดําเนนิ นโยบาย/แผนงาน/ โครงการ 70 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

(3) ทาํ ไปดวยกนั เปนท่ีประจักษชัดวา กระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพจะไดรับการยอมรับจากหนวยงานชุมชน และผูท่ีเกี่ยวของได ก็ตอเมื่อมีการดําเนินการตามแนวทางท่ีออกแบบและเปนท่ียอมรับรวมกัน การประเมินผลกระทบ ทางสขุ ภาพโดยดาํ เนนิ ตามกฎระเบยี บแบบเนน ลายลกั ษณอ กั ษร แตม ไิ ดใ หค วามสนใจตอ กระบวนการทจี่ ะนาํ เนอ้ื หาสาระทแ่ี ทจ รงิ อันเปนขอแตกตางและขอถกเถียงกันอยู มาสูกระบวนการตัดสินใจอยางเทาเทียมกัน ยอมไมอาจนําพาทุกฝาย (โดยเฉพาะ คูขัดแยง) ไปสูขอตัดสินใจท่ียอมรับรวมกันได ดังน้ัน ทุกฝายจึงมีควรมีบทบาทในการประเมินผลกระทบรวมกัน ใน 3 ขั้นตอน สาํ คญั ไดแ ก (ก) การกํากับทิศทางการประเมิน ซึง่ หมายถึง ต้งั แตก ารกําหนดขอบเขตและประเดน็ ทจี่ ะประเมินผลกระทบ ทางสุขภาพ การพิจารณาทางเลือกในการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/โครงการ การจัดรับฟงความคิดเห็นของสาธารณะ การคัดเลือกผูป ระเมินผลกระทบทางสขุ ภาพ ทงั้ ในภาพรวมและในประเดน็ ยอ ยแตละประเด็น การตรวจสอบทบทวนรางรายงาน ผลกระทบทางสขุ ภาพ กรอบระยะเวลา และงบประมาณในการประเมนิ และอนื่ ๆ โดยผทู เี่ กยี่ วขอ งทกุ ฝา ย ควรไดม สี ว นรว มในการ เปนคณะกรรมการกํากับทิศทางการประเมินอยางเทาเทียมกันและรวมกันทํางาน เพ่ือใหผลการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ออกมาอยา งถูกตอ งตามหลักวชิ าการ และสามารถนําไปสูการยอมรับ และการปฏบิ ตั ิไดจ รงิ ของทุกภาคสวนทเี่ กย่ี วของ (ข) การประเมินหรือวิเคราะหผลกระทบทางสุขภาพ ซึ่งอาจมาจากผูเช่ียวชาญที่หลากหลาย ทั้งในสวนของ นักวิชาการจากสถาบันและองคกรตางๆ และนักวิชาการหรือปราชญชาวบานในพ้ืนที่ที่ไดรับการยอมรับอยางเปนฉันทามติ จากคณะกรรมการกํากับทิศทางการประเมิน โดยการประเมินผลกระทบทางสุขภาพควรมีการใชเคร่ืองมือการวิเคราะห ท่ีหลากหลาย เพ่ือใหไดแงมุมของผลกระทบทางสุขภาพใหครบถวนรอบดานท่ีสุด ท้ังนี้ การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ควรมีการใชเครื่องมือท้ังในทางวิชาการ (หรือในทางวิทยาศาสตร) และเคร่ืองมือการเก็บรวบรวมและวิเคราะหขอมูลของชุมชน ซ่งึ รายละเอียดจะเสนอไวในสวนของเครอื่ งมือและขอมลู ท่ใี ชในการประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ (ค) การตรวจสอบและทบทวนรา งรายงานการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ รา งรายงานการประเมนิ ผลกระทบ ทางสขุ ภาพควรผานการพจิ ารณา ตรวจสอบ และทบทวนจากสาธารณะ ซง่ึ หมายรวมถึงหนว ยงานที่เกี่ยวของ อาทิ นักวชิ าการ องคก รปกครองสว นทอ งถิ่น ประชาชนท่ีไดร ับผลกระทบ โดยเฉพาะผทู ่ีไดร ับผลกระทบทางลบจากโครงการ โดยคณะกรรมการ ทศิ ทางการประเมนิ จะพจิ ารณาหารปู แบบและกระบวนการการพจิ ารณาตรวจสอบ และทบทวนรา งรายงานทเ่ี หมาะสม เพอื่ ใหไ ด ขอ คดิ เหน็ จากทกุ ฝา ยทจ่ี ะนาํ มาสกู ารทบทวนการประเมนิ ผลกระทบฯ การยตุ กิ ารประเมนิ ผลกระทบฯ หรอื การปรบั ปรงุ รา งรายงาน ใหเ ปน รายงานฉบบั สมบูรณต อ ไป àã˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 71

มงุ เนนกระบวนการมากกวาทาํ ตามลายลักษณอักษร ภาคสวนทเ่ี ก่ียวขอ ง 1. กํากบั ทิศทางการประเมนิ กําหนดขอบเขต/ประเดน็ อาทิ พจิ ารณาทางเลอื ก (คกก. กาํ กบั ทศิ ทางการประเมิน) ผกู าํ หนดนโยบาย คดั เลอื กผปู ระเมิน การรับฟง ความคิดเห็น เจา ของโครงการ (ภาพรวม/ประเด็นยอ ย) คดั เลอื กผปู ระเมนิ ผไู ดร ับผลกระทบ+/- นกั วิชาการ/ ผเู ชีย่ วชาญ 2. ประเมนิ และวิเคราะหผลกระทบ ตรวจสอบ/ทบทวนรา งรายงาน หนวยงานทองถ่ิน ระยะเวลา/งบประมาณ หนวยงานอนุมัติอนุญาต 3. ตรวจสอบและทบทวนรา งรายงานฯ หนวยงานกํากบั /ตดิ ตาม ใชเ ครอื่ งมอื และขอมลู ทีห่ ลากหลาย ฯลฯ (วทิ ยาศาสตร/ ชมุ ชน) คกก. กํากบั ทิศทาง การประเมินเปน ผพู ิจารณา หารูปแบบทเี่ หมาะสม 72 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

หนวยงานหรือภาคสว นท่ีควรเขา มารว มในกระบวนการในกระบวนการประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพ อาทิ (ก) ผกู ําหนดนโยบายและ/หรอื เจาของโครงการ ท้งั ภาครฐั และเอกชน (ข) หนวยงานอนุมัติ/อนุญาต และกาํ กับตดิ ตาม ไดแก - หนวยงานพิจารณาเห็นชอบรายงานการประเมินกระทบทางสุขภาพและส่ิงแวดลอม : สํานักงาน นโยบายและทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ ม (สผ.) คณะกรรมการผชู ํานาญการ (คชก.) คณะกรรมการสง่ิ แวดลอมแหงชาติ (กก.วล.)] - หนวยงานพิจารณาอนุมัติ/อนุญาตการดําเนินโครงการ หรือประกอบกิจการ เชน คณะกรรมการ กํากบั กิจการพลังงานกรมโรงงานอตุ สาหกรรม กรมอุตสาหกรรมพนื้ ฐานและการเหมืองแรฯลฯ - หนวยงานพิจารณาอนุมัติอนุญาตการกอสรางโครงการ ติดตามการประเมินผลกระทบฯ หรือการ ปรบั ปรงุ รางรายงานใหเปน รายงานฉบบั สมบูรณต อ ไป (ค) หนว ยงานสง เสรมิ และสนับสนุนการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ เชน สํานกั งานคณะกรรมการสุขภาพ แหงชาติ (สช.) กรมอนามยั (ง) กลมุ ผูไ ดร บั ผลกระทบทัง้ ทางบวกและลบ (จ) หนวยงานท่ีรบั ผดิ ชอบดแู ลดานสุขภาพอนามยั และสงิ่ แวดลอ มของประชาชน - หนว ยงานสวนกลาง เชน กรมควบคมุ โรค กรมควบคุมมลพิษ กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม - หนวยงานสวนภูมิภาค/ทองถ่ิน เชน สํานักงานสาธารณสุขจังหวัด สํานักงานสาธารณสุขอําเภอ โรงพยาบาลสงเสรมิ สขุ ภาพตาํ บล (รพ.สต.) สํานักงานทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอมจังหวัด (ฉ) องคก รปกครองสวนทองถิน่ (ช) นกั วิชาการ/ผเู ชยี่ วชาญ/นกั กฎหมาย (ซ) องคกรอิสระที่เก่ียวของ เชน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงชาติ คณะกรรมการองคการอิสระ ดานสิง่ แวดลอมและสุขภาพ (ฌ) ภาคประชาสงั คม ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 73

(4) ทําอยา งยง่ั ยืน เพื่อใหนโยบายสาธารณะที่จะเกิดข้ึนเปนผลดีตอสุขภาพของประชาชนอยางแทจริงและยั่งยืนในระยะยาว การประเมินผลกระทบทางสุขภาพจะตองใหความสําคัญท้ังผลกระทบท่ีจะเกิดข้ึนกับปจจัยกําหนดสุขภาพของประชาชน ในแตล ะปจ จยั ทง้ั ในทางบวกและในทางลบ และการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพตอ งใหค วามสาํ คญั ทงั้ ผลกระทบทจ่ี ะเกดิ ขน้ึ แบบฉับพลัน ทันที และผลกระทบท่ีจะสะสมในระยะยาวดวยเชนกัน ท้ังน้ี ผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับปจจัยที่กําหนดสุขภาพ ในลกั ษณะทเี่ ปน ผลกระทบทไ่ี มอ าจฟน คนื กลบั มาไดจ ะตอ งไดร บั ความสาํ คญั เปน ลาํ ดบั แรก และควรหลกี เลยี่ งการดาํ เนนิ การใดๆ ที่จะกอใหเกิดผลกระทบในลกั ษณะดังกลา ว เพราะยากตอการจะฟนฟูใหกลับมาดีดังเดมิ ได การประเมินผลกระทบทางสุขภาพจะตองใหความสําคัญกับการพิจารณาทางเลือกในการดําเนินนโยบาย/ แผนงาน/โครงการที่หลากหลายต้ังแตในระดับยุทธศาสตร ในระดับเทคโนโลยี ในระดับขนาดและพ้ืนที่โครงการ และใน ระดบั เทคนคิ หรอื ขอ ปฏบิ ตั ใิ นการดาํ เนนิ งาน โดยคณะกรรมการกาํ กบั ทศิ ทางตอ งเปด โอกาสใหท กุ ภาคสว นไดม สี ว นรว มในเสนอ ทางเลือกในการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/โครงการ ต้ังแตกอนหรือในข้ันตอนการกําาหนดขอบเขตการประเมินผลกระทบ ทางสุขภาพ เพราะการประเมินผลกระทบทางสุขภาพควรทีจ่ ะพจิ ารณาและเปรยี บเทยี บผลกระทบทางสขุ ภาพท่ีแตกตางกนั ของ ทางเลอื กเหลานั้น เพอื่ ใหท กุ ฝา ยมัน่ ใจไดวา ขอ ตัดสินใจทีไ่ ดรวมกันจะเปนทางเลือกที่ดที ส่ี ดุ และเปน ทางเลือกทีม่ ีผลดตี อสขุ ภาพ ของประชาชนอยา งแทจ รงิ นอกจากนี้ การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพตอ งใหค วามสาํ คญั กบั บรบิ ทของวถิ ชี วี ติ ความเปน อยู และปจ จยั กาํ หนดสขุ ภาพของประชาชนแตล ะกลมุ ในพน้ื ท่ี รวมถงึ ตอ งทาํ ความเขา ใจและเคารพตอ ความมงุ หวงั และทศิ ทางการพฒั นา ทป่ี ระชาชนในพน้ื ทกี่ าํ หนดขน้ึ โดยควรแสดงใหเ หน็ ชดั เจนในการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพอยา งชดั เจนวา เพอื่ ประกอบการ ใหความเหน็ และการตดั สนิ ใจของประชาชนในทอ งถนิ่ ท่ไี ดรับผลกระทบ 74 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

เปาหมายสงู สุดคอื ...ขอตดั สินใจท่เี ปน ทางเลือกที่ดที ีส่ ดุ รว มกัน และเปนทางเลือกทม่ี ผี ลดีตอสขุ ภาพของประชาชนอยางแท 1. ผลกระทบ+/-ท่จี ะเกดิ กบั ปจจยั กําหนดสภุ าพ HIA 2. ผลกระทบเฉยี บพลัน/ สะสม/ ระยะยาว ทเ่ี รามุงหวัง ตองใหความสาํ คญั - ใหความสําคัญกบั ผลกระทบทีไ่ มอาจฟนคนื กลบั มาเปนอนั ดับแรก - หลักเลยี่ งการดําเนินการท่จี ะกอใหเกิดผลกระทบทย่ี ากตอการฟน ฟูกลบั มา กบั ... 3. การพิจารณาทางเลอื กในการ ระบบยุทธศาสตร ดาํ เนินนโยบาย/ แผนงาน/ โครงการ เทคโนโลยี 4. บรบิ ท/ วิถีชีวิต/ปจ จัยกําหนดสขุ ภาพ ขนาด ที่ตั้ง เทคนิค/ขอ ปฏิบัติ 5. ทิศทางการพฒั นาของประชาชนในพน้ื ที่ ขอเสนอใดหรือทางเลอื กใดจะสงผลกระทบทางบวกหรอื ทางลบอยา งไรตอทศิ ทางการพัฒนาดงั กลา ว ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 75

4. á¹Ç·Ò§¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹ÊØ¢ÀÒ¾ 4.1 แนวทางการประเมินผลกระทบเพื่อสรา งการยอมรับรวมกันในสงั คม ดวยกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ มีจุดมุงหมายเพื่อสรางการเรียนรูรวมกันของสังคม ท่ีนําไปสู การหาทางออกรวมกันในการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/โครงการ ทําใหมีหนวยงานจากหลากหลายภาคสวนเขามาเก่ียวของกับ การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ท้ังทางตรงและทางออมในบทบาทที่แตกตางกัน อาทิ เจาของนโยบาย/แผนงาน/โครงการ ผูทําการประเมินผลกระทบหนวยงานอนุมัติ/อนุญาต และผูไดรับผลกระทบท้ังทางบวกและลบ ซ่ึงแตละภาคสวนท่ีเก่ียวของ อาจมีชุดความรูและประสบการณที่แตกตางกันออกไป หลายคร้ังจึงเกิดขอขัดแยงระหวางชุดขอมูลและองคความรู ท่ีผานกระบวนการศึกษาวิจัยโดยใชเคร่ืองมือทางวิทยาศาสตรและ/หรือดําเนินการโดยผูเช่ียวชาญเฉพาะดาน (Technical knowledge) กับ ชุดขอมูลและองคความรูท่ียึดโยงสัมพันธกับบริบทหรือเงื่อนไขของชุมชน (Situated knowledge) ซ่ึงอาจดําเนินการโดยชุมชน และ/หรือนักวิชาการ นักปฏิบัติการ เพ่ือใหกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ เปนกระบวนการท่ีนําไปสูการหาทางออกรวมกันของคนในสังคมอยางแทจริง ดังนั้น ในการศึกษาและประเมินกระทบ ทางสุขภาพ ควรใชเคร่ืองมือและชุดขอมูลจากทั้งนักวิทยาศาสตร/ผูเช่ียวชาญและชุมชน ในการหาคําตอบรวมกันวา การดําเนินนโยบาย/แผนงาน/โครงการอาจกอใหเกิดผลกระทบตอสุขภาพ และ/หรือปจจัยกําหนดสุขภาพของชุมชน อยางไรบาง อีกทั้งควรสนับสนุนและเปดพ้ืนท่ีใหชุดขอมูลและองคความรูจากท้ังผูเชี่ยวชาญและชุมชนไดมีโอกาส แลกเปลย่ี นกนั 76 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ชดุ ขอมลู และองคค วามรู ชุดขอ มลู และองคค วามรู ทีผ่ า นกระบวนการศกึ ษาวจิ ัย ที่ยึดโยงสัมพนั ธก บั บรบิ ท โดยใชเคร่ืองมือทางวิทยาศาสตร หรอื เงอื่ นไขของชมุ ชน และ/หรือดาํ เนินการโดยผเู ชยี่ วชาญ (Situated knowledge) เฉพาะดา น (Technical knowledge) นักวทิ ยาศาสตร/ นักเทคนคิ / ชุมชน ผูเ ชย่ี วชาญ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 77

กระบวนการแลกเปลี่ยนขอ มลู และองคความรรู ะหวา งนกั วิทยาศาสตร/ผเู ช่ียวชาญ และชุมชน สามารถทาํ ได 2 รปู แบบคือ รูปแบบท่ี 1 : ผเู ชยี่ วชาญ/นกั วทิ ยาศาสตร และชมุ ชน ทําการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพรว มกันต้ังแต เรม่ิ ตนกระบวนการ ทงั้ น้ี ควรสงเสรมิ และสนับสนุนใหการประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพในระดับนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร ดาํ เนนิ การตามรปู แบบนี้ เพ่อื ปอ งกันไมใ หเกิดขอขัดแยง ภายหลงั เม่ือมีการดาํ เนินการในระดับโครงการ รปู แบบที่ 2 : แตล ะฝา ยดาํ เนนิ การศกึ ษาและประเมนิ ผลกระทบภายใตเ ครอ่ื งมอื ขอ มลู และองคค วามรทู ตี่ นเอง มอี ยู แลวนาํ ขอมลู และองคค วามรูต างๆ ไปหารือ แลกเปลยี่ นเรยี นรูกันเปน ระยะ เชน 1) ระยะกอนเร่ิมดาํ เนินนโยบาย/แผนงาน/โครงการ 2) ระยะดําเนนิ การศกึ ษาและประเมินผลกระทบ 3) ระยะตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบจากการดําเนนิ นโยบาย/แผนงาน/โครงการ กระบวนการแลกเปล่ียนขอ มลู และองคค วามรูระหวางนกั วทิ ยาศาสตร/ผูเชีย่ วชาญ และชมุ ชน ชุมชน วทิ ยาศาสตร/ การยอมรับ ผเู ชยี่ วชาญ และหาทางเลอื ก ทด่ี ที ี่สดุ รวมกัน กระบวนการ/พื้นที่แลกเปลยี่ นขอ มูลและองคความรู รปู แบบที่ 1. ศึกษาและประเมินผลกระทบรวมกันต้ังแตเริ่มตน-ในระดับนโยบาย/แผนงาน/ รปู แบบที่ 2. ยทุ ธศาสตรควรสนับสนนุ ใหท ํา HIA รปู แบบน้ี แตละฝายดําเนินการศึกษาและประเมินผลแลวนําขอมูลมาแลกเปลี่ยน หารือกัน เปน ระยะ เชน 1) ระยะกอนเร่มิ ดาํ เนินนโยบาย/ แผนงาน/โครงการ 2) ระยะดําเนนิ การศึกษาและประเมินผลกระทบ 3) ระยะตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบจากนโยบาย/ แผนงาน/ โครงการ 78 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

4.2 การประเมินผลกระทบทางสุขภาพระดบั นโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร การประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพในระดับนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตรควรดาํ เนินการตามขั้นตอน ดังนี้ 1. ศกึ ษาขอ มลู ขดี ความสามารถและศกั ยภาพการรองรบั ของพน้ื ท/ี่ ชมุ ชน โดยพจิ ารณาจากปจ จยั กาํ หนดสขุ ภาพ ทม่ี ีผลหรอื อาจสง ผลกระทบตอ สขุ ภาพของพืน้ ท่ี/ชมุ ชน ไดแ ก 1.1 ทรพั ยากรธรรมชาต:ิ ดนิ นาํ้ อากาศ ปา ไม แรธ าตุ ความหลากหลายของระบบนเิ วศทรพั ยากรประมงฯลฯ 1.2 สังคม/วัฒนธรรม: วถิ ชี ีวติ ของชมุ ชน ระบบนเิ วศวฒั นธรรม กลุมประชากร ความสมั พนั ธข องชมุ ชนฯลฯ 1.3 เศรษฐกิจ: รายได การประกอบอาชีพ การจา งงานฯลฯ 1.4 กฎระเบยี บ/ขอ ตกลงรว มของพนื้ ท/่ี ชุมชน 1.5 ทิศทางการพฒั นาของประชาชนในพื้นท่ี 1.6 ระบบบรกิ ารสขุ ภาพ: ความพรอ มของบคุ ลากรดา นสาธารณสขุ ปญ หาสขุ ภาพ การเจบ็ ปว ยของประชากร ในพ้ืนท่ี ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 79

ขน้ั ท่ี 1 ศึกษาปจจยั กาํ หนดสภุ าพ ทรพั ยากรธรรมชาติ ของพ้นื ที/่ ชมุ ชน สังคม/วัฒธรรม เศรษฐกจิ ระบบบริการสขุ ภาพ 80 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA กฎระเบยี บ/ขอ ตกลงรวม ทิศทางการพฒั นา สุขภาพ

2. ศึกษาลักษณะหรือรูปแบบกิจกรรมของนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตรท่ีคาดวาจะเกิดขึ้น และอาจสง ผลกระทบตอสุขภาพ โดยพิจารณาใหครอบคลุมตลอดวงจรชีวิตของนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตรและพิจารณากิจกรรมทั้ง ในระยะกอ น ระหวา ง และหลงั ดาํ เนินการ โดยลกั ษณะหรือรูปแบบกจิ กรรมของนโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร ท่ีควรตองดาํ เนนิ การศกึ ษา มีดงั น้ี 2.1 ทรัพยากรที่ใชใ นการดาํ เนินนโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร เพ่ือใหเกดิ เปน ผลลัพธหรือเปาหมาย ตามที่กาํ หนดไว เชน งบประมาณ บุคลากร กฎหมายตางๆ ทเ่ี ก่ยี วของ 2.2 กระบวนการบรหิ ารจดั การ/ดาํ เนนิ งาน การดาํ เนนิ งาน หรอื กระบวนการบรหิ ารจดั การเพอ่ื ใหเ กดิ เปนผลลัพธหรือเปาหมายตามท่ีกําหนดไวในนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร ซ่ึงอาจรวมถึงการบริหารจัดการหนวยงาน/ องคก ร/บุคลากรท่เี ขา มาเก่ยี วของในการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร 3. ผลลพั ธจากการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตรแบง เปน 3.1 ผลลัพธท่ีเปนเปาหมายที่กําหนดไว ผลลัพธหรือสิ่งที่เกิดขึ้น ซึ่งเปนเปาหมายหลักของการดําเนิน นโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร 3.2 ผลลัพธที่เปนผลพลอยไดเปนผลลัพธที่เกิดขึ้นจากการดําเนินนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร ซ่ึงอยู นอกเหนอื จากเปา หมายที่กาํ หนดไว โดยผลลพั ธท ่ไี ดส วนน้อี าจเปน ไดทงั้ ผลลัพธใ นเชิงบวก และผลลัพธในเชิงลบ 4. ขดี ความสามารถของหนว ยงานหรอื บคุ ลากรในการดาํ เนนิ ตามนโยบาย/แผนงาน/ยทุ ธศาสตร ศกั ยภาพ ความสามารถของหนวยงานหรือบุคลากรท่ีเก่ียวของในการปฏิบัติงานเพ่ือบรรลุเปาหมายที่กําหนดไวของนโยบาย/แผนงาน/ ยุทธศาสตร àã˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 81

ขัน้ ท่ี 2 ศกึ ษาลักษณะหรือรปู แบบกจิ กรรมของนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร (ระยะกอน ระหวาง และหลังดาํ เนนิ การ) ขดี ทรัพยากรทีใ่ ช ความสามารถ กระบวนการบริหาร ของ จดั การ/ ดาํ เนนิ งาน หนว ยงาน/ บุคลากร ทตี่ ้ังเปา หมายไว ในการดาํ เนิน ผลพลอยได( +/-) ตามนโยบาย/ แผนงาน ผลลัพธท ี่ได 82 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ขน้ั ที่ 3 พิจารณาผลกระทบทคี่ าดวา จะเกดิ ขึ้นตอ สุขภาพ โดยนาํ ขอ มูลที่ไดจ ากการศึกษาในข้ันตอนท่ี 1 และ 2 มาพิจารณารวมกันวากิจกรรมตางๆ ของนโยบาย/แผนงาน/ยุทธศาสตร จะกอใหเกิดการเปล่ียนแปลงตอปจจัยกําหนดสุขภาพ และ/หรอื สขุ ภาพของพื้นท/่ี ชุมชนอยา งไรบาง ทง้ั ในทางบวกและลบ รวมถึงผลกระทบในกรณฉี กุ เฉนิ /เฉยี บพลนั และผลกระทบ ในระยะยาว กิจกรรมของโครงการ ขั้นที่ 3 การประเมินผลกระทบตอ สุขภาพ ปจจัยกําหนดสุขภาพของชุมชน ระบบบรหิ าร ทรัพยากรทใ่ี ช (Input) ระบบขน สง (Transportation) ทรัพยากรธรรมชาติ จัดการ สงั คม/วฒั ธรรม และขีด กระบวนการผลติ เศรษฐกจิ (Process) ความสามารถ กฏระเบยี บ/ขอตกลงรว ม ของ ผลติ ภณั ฑ ทศิ ทางการพฒั นา ของเสีย หนวยงาน/ บคุ ลากรใน ผลลพั ธท ่ีได (Output) การดาํ เนนิ โครงการ กร ีณฉุกเ ิฉน ระบบบริการสขุ ภาพ สุขภาพ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 83

4.4 เคร่ืองมอื และขอมูลทีใ่ ชในการประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ เคร่ืองมือและชุดขอมูลของนักวิทยาศาสตร/ผูเชี่ยวชาญ และชุมชน ที่ควรนํามาใชในการศึกษาและประเมิน ผลกระทบทีม่ ีตอ ปจ จัยกาํ หนดสุขภาพของ มดี งั น้ี เครอ่ื งมือ/ขอ มลู วิทยาศาสตร ปจ จยั กําหนดสขุ ภาพ เครือ่ งมือ/ขอมลู ชมุ ชน - ฐานขอ มูลดานสงิ่ แวดลอม - ตัวชวี้ ดั นิเวศวิทยาทอ งถ่นิ - เอกสารงานวิจยั ท่เี ก่ยี วของ ึศกษาความ คุม คา ดานเศรษฐกิจ/ ่สิงแวด ลอม/สุขภาพและ Life Cycle Assessment - แบบจําลองผลกระทบ ทรพั ยากรธรรมชาติ ศกึ ษาความคมุ คา ดานเศณษฐกิจ/ส่งิ แวดลอ ม/สุขภาพและ Lifc Cyclc Asscsrrcnt - ฐานขอมูลดานเศรษฐกิจสังคม สังคม/วฒั นธรรม - แผนท่เี ดิมเปน/แผนที่ชมุ ชน - แบบสอบถามดานเศรษฐกิจ/สงั คม เศณษฐกิจ - ผังยุบ/ตาํ บล - ขอมลู การประกอบอาชพี ของ ชมุ ชน - กฎหมายขอกาํ หนดดานผงั เมือง กฎระเบยี บ/ขอ ตกลงรวม - ขอ กําหนด/บัญญัตทิ องถ่นิ - กฎหมายขอ กาํ หนดการใชพ ้ืนท่ี - ธรรมมนูญสุขภาพ อนุรักษ เชน พน้ื ทอ่ี ุทยาน พน้ื ที่ ลมุ นา้ํ พืน้ ทม่ี รดกโลก - แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คม ทิศทางการพฒั นา - ยทุ ธศาสตรการพฒั นาทอ งถิ่น/ชุมชน แหง ชาติ - แผนพัฒนาทองถ่ิน/ชมุ ชน เชน แผน พัฒนาตาํ บล/เทศบาล - ฐานขอมลู ดานสขุ ภาพ สขุ ภาพ แผนทเ่ี ดนิ ดิน/ระบาดวิทยาชมุ ชน - แบบจําลองผลกระทบ ระบบบริการสขุ ภาพ แผนทีเ่ ตมิ เตม็ - การประเมนิ ความเสี่ยง - ระบาดวทิ ยา - แบบสอบถามสขุ ภาพจิต 84 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

4.5 กลุม ผูไดร ับผลกระทบ การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ตองพิจารณาถึงผลกระทบตอสุขภาพของกลุมตางๆ ซ่ึงมีความออนไหว/ เปราะบาง และขีดความสามารถในการรบั มือตอผลกระทบไมเ ทา กนั โดยกลุมผูทีอ่ าจไดร บั ผลกระทบ ประกอบไปดว ยกลมุ ตางๆ ดงั นี้ 1) กลมุ คนทว่ั ไป หมายถงึ คนโดยสว นใหญท มี่ สี ขุ ภาพรา งกายแขง็ แรง ซงึ่ การกาํ หนดคา มาตรฐานทางสง่ิ แวดลอ ม และสขุ ภาพ มักใชคนกลมุ นีเ้ ปนเกณฑ 2) กลมุ ทมี่ คี วามเสยี่ งตอ การรบั สมั ผสั มลพษิ หมายถงึ กลมุ คนทอี่ ยใู นภาวะไวตอ การรบั สมั ผสั มลพษิ หรอื รา งกาย สามารถตอบสนองตอ มลพษิ ไดเ ร็วกวาคนท่วั ไป เชน ทารก เด็ก ผูปวย หญงิ มคี รรภ ผสู งู อายุ 3) กลมุ ท่มี คี วามเปราะบางตอผลกระทบ หมายถึง กลมุ คนท่มี คี วามสามารถในการรบั มือตอผลกระทบนอ ยกวา คนทวั่ ไป หรือเมื่อไดร ับผลกระทบแลว ไมส ามารถฟน ฟู หรือเยยี วยากลับมาไดดงั เดิม (3.1) เชงิ กายภาพ เชน ผูพกิ าร ผสู งู อายุ (3.2) เชงิ สังคม/วัฒนธรรม เชน เด็กและเยาวชน กลุมพอแมเล้ียงเดย่ี ว กลุมชาติพันธุ (3.3) เชิงเศรษฐกิจ เชน กลุมผูมรี ายไดนอย กลมุ ผปู ระกอบอาชพี ตางๆ (3.4) เชงิ จิตวญิ ญาณ หมายถึง ผลกระทบตอ สง่ิ ที่เปน ทย่ี ดึ เหน่ยี วทางจติ ใจหรอื ทางจิตวญิ ญาณ เชน ศาสน สถาน เทวรปู ของกลมุ บคุ คลบางกลุม ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 85

กลุม ท่ีอาจไดรับผลกระทบทางสุขภาพ 1. กลมุ คนทั่วไป 2. กลุมท่มี ีความเสย่ี งตอการรับสัมผสั มลพิษ เชน ทารก เดก็ ผปู วย หญงิ มีครรภ ผสู ูงอายุ 3. กลุม ท่มี ีความเปราะบางตอผลกระทบ เชน ผูพิการ ผูสูงอายุ 3.1) เชิงกายภาพ 3.2) เชงิ สงั คม/วัฒนธรรม เชน เด็กและเยาวชน พอ แมเ ล้ยี งเด่ยี ว กลมุ ชาติพนั ธุ 3.3) เชิงเศรษฐกจิ 3.4) แผนที่เตมิ เต็ม เชน ผมู ีรายไดน อ ย กลุมผปู ระกอบอาชีพ หมายถงึ สงิ่ ทเ่ี ปนทย่ี ดึ เหนย่ี วจิตใจ หรือจิตวิญญาณ เชน ศาสนาสถาน 86 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

5. ¡ÒõԴµÒÁµÃǨÊͺáÅлÃÐàÁÔ¹¼Å㹡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ การตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบหลงั จากไดด าํ เนนิ นโยบาย/แผนงาน/โครงการไปแลว จาํ เปน ตอ งทาํ อยา งตอ เนอื่ ง เปนระยะเวลายาวนานหลายปหรือหลายสิบป และมีภาคสวนตางๆ ท่ีตองเขามาเกี่ยวของ ทั้งเจาของนโยบาย/โครงการ ชุมชน องคก รปกครองสวนทองถิ่น นักวชิ าการ และหนว ยงานราชการตางๆ ปจ จบุ นั ชมุ ชนทไี่ ดร บั ผลกระทบมกั ลกุ ขนึ้ มาเรยี กรอ งการแกไ ขปญ หาทเี่ กดิ ขนึ้ แตก ม็ ขี อ จาํ กดั ทง้ั ในดา นขอ มลู และ องคค วามรเู กยี่ วกบั การตดิ ตามผลกระทบทเี่ กดิ ขน้ึ รวมทงั้ ในดา นศกั ยภาพทจี่ ะตดิ ตามการแกไ ขปญ หาทง้ั ในระยะสนั้ และระยะยาว ในขณะท่ีหนวยงานหรือบริษทั เจาของนโยบาย/โครงการ กใ็ หความสําคัญและมีการจัดสรรงบประมาณเพือ่ การตดิ ตามตรวจสอบ แตกตางกันไป ซึ่งรวมไปถึงการติดตามตรวจสอบโครงการ กับการติดตามตรวจสอบนโยบาย/แผนงาน ก็มีการใหความสําคัญ แตกตา งกนั ดว ย สําหรับหนวยงานราชการสวนกลาง สวนภูมิภาค และสวนทองถ่ินที่มีอํานาจหนาที่ตามกฎหมายเกี่ยวกับ การตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบ ก็มีขอจํากดั เกยี่ วกับศกั ยภาพและกําลังคนกับภาระงานเก่ยี วกับการตดิ ตามตรวจสอบนโยบาย/ โครงการตางๆ รวมทั้งขอจาํ กดั ในดานขอ มลู และองคความรูท่ีสามารถใชในการสรปุ และตัดสนิ ใจเก่ยี วกับผลกระทบและการแกไข ปญ หาทีเ่ กิดข้นึ ได 6. ¡Åä¡àÊÃÔÁ˹¹Ø ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§ÊØ¢ÀÒ¾ การประเมินผลกระทบทางสุขภาพในแตละกรณีจะมีโอกาสประสบความสําเร็จไดมากข้ึน หากมีกระบวนการ สนบั สนนุ ทเ่ี ออื้ อาํ านวยใหเ กดิ การพฒั นาองคค วามรแู ละศกั ยภาพของบคุ ลากรในภาคสว นทเ่ี กยี่ วขอ ง ดงั นน้ั การประเมนิ ผลกระทบ ทางสุขภาพจงึ ควรมีกลไกเสรมิ หนนุ อยา งนอย 6 ดานดวยกนั คือ 1. การจัดระบบฐานขอมูลรายช่ือของผูที่ทํางานดานการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (หรือ คลงั คน HIA) เพอื่ เปน ขอ มลู พน้ื ฐานในการเชญิ ชวนใหเ กดิ การรว มคดิ รว มคยุ และนาํ เสนอนโยบาย/แผนงาน/โครงการ ทคี่ วรทาํ การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ นอกจากน้ัน คลังคน HIA ชวยใหผูที่เกี่ยวของสามารถคัดเลือกคณะกรรมการกํากับทิศทาง ที่หลากหลายและเหมาะสม หรือชวยใหคณะกรรมการกํากับทิศทางไดเชิญใหผูเชี่ยวชาญที่เก่ียวของท้ังในภาควิชาการและ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 87

ภาคทองถิ่นมารวมในการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ และในการพิจารณาตรวจสอบและทบทวนรางรายงานการประเมินผล กระทบทางสขุ ภาพ เพื่อความครบถว นและความสมบรู ณใ นการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ 2. การจัดฝกอบรมดานการประเมินผลกระทบทางสุขภาพใหกับบุคลากรที่เกี่ยวของในสาขา นโยบายตา งๆ อยา งตอ เนือ่ งเปน ประจํา เพราะการจัดฝกอบรมดงั กลา ว จะเปนการทาํ งานเชิงรุกที่นอกจากจะชวยใหบุคลากร ฝา ยตา งๆ เขา ใจในแนวคดิ ของการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพมากขน้ึ แลว ยงั มสี ว นชว ยแนะนาํ และแลกเปลย่ี นแนวคดิ เกยี่ วกบั ทางเลือกเชิงนโยบาย ทางเลอื กเชิงเทคโนโลยี และทางเลือกในระดบั ปฏิบัติการท่ีจะเปน ผลดีตอ สขุ ภาพ ซง่ึ การไดแ ลกเปลย่ี นและ การเรยี นรรู ว มกนั เชน นี้ จะยง่ิ ชว ยใหท างเลอื กทเ่ี ปน ผลดตี อ สขุ ภาพไดถ กู นาํ ไปเปน สว นหนง่ึ ในการกาํ หนดนโยบายสาธารณะ ตง้ั แต ยังมไิ ดประเมินผลกระทบทางสุขภาพเสียอกี 3. การจดั ทาํ คมู อื การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพทจ่ี าํ เพาะเจาะจงกบั เรอ่ื งแตล ะประเดน็ มาก ยงิ่ ขนึ้ เชน คมู อื การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพจากนโยบาย/แผนงาน/โครงการคมนาคมขนสง ตา งๆ หรอื คมู อื การประเมนิ ผล กระทบทางสขุ ภาพจากนโยบาย/แผนงาน/โครงการพลงั งานรปู แบบตา งๆ ทงั้ พลงั งานทใี่ ชแ ลว หมดไป และพลงั งานหมนุ เวยี น หรอื คูมือการประเมินผลกระทบทางสุขภาพจากนโยบาย/แผนงาน/โครงการดานการเกษตรและอาหาร คูมือการประเมินผลกระทบ ทางสขุ ภาพจากนโยบาย/แผนงาน/โครงการดานสวัสดิการสังคม เปน ตน 4. การทบทวนและเสนอคา มาตรฐานในการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ โดยทาํ เปน กระบวนการ systematic review เพ่อื พิจารณาปรบั หรือเพิ่ม หรือลดมาตรฐานผลกระทบทางสขุ ภาพ ท้ังทเ่ี กีย่ วขอ งกบั คุณภาพสิ่งแวดลอ ม ความปลอดภยั ทางดา นอาหาร ผลกระทบจากการเปลยี่ นแปลงทางปจ จยั เศรษฐกจิ และสงั คม และอนื่ ๆ โดยอาจจะเสนอและคดั เลอื ก มาทาํ ทลี ะ 2-3 ประเดน็ และมกี ารปรบั ปรงุ อยา งตอ เนอื่ ง โดยไมจ าํ เปน ตอ งผกู กบั การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพเปน รายโครงการ ซ่ึงการนําเสนอคามาตรฐานดังกลาวจะมีสวนชวยในการประเมินผลกระทบทางสุขภาพในแตละกรณีไดอีกทางหน่ึงดวย แมวา การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพในแตล ะกรณีจะตอ งพิจารณาความแตกตางหลากหลายของบรบิ ทในแตล ะกรณดี วย 5. กลไกการเสรมิ หนนุ ผไู ดร บั ผลกระทบทย่ี งั ขาดความพรอ มในการดาํ เนนิ การ ในสภาพความเปน จรงิ หลกั การ “ทาํ ดว ยกนั ” ในการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ อาจประสบปญ หาในทางปฏบิ ตั ิ เนอื่ งจากความพรอ มในการดาํ เนนิ การ ของภาคสว นตา งๆ นน้ั แตกตา งกนั ทงั้ ในดา นบคุ ลากร ความเชย่ี วชาญ และงบประมาณ ดงั นนั้ จงึ ควรจดั ใหม กี ระบวนการเสรมิ หนนุ 88 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ผทู ข่ี าดความพรอ ม ทง้ั ในดา นบคุ ลากรและองคค วามรู เพอื่ เสรมิ สรา งศกั ยภาพของกลมุ ผไู ดร บั ผลกระทบสามารถเขา ไปมสี ว นรว ม ในกระบวนการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพไดอ ยา งมปี ระสทิ ธิภาพ 6. งบประมาณสนับสนุนเพ่ือเอ้ือใหเกิดกลไกการหนุนเสริมการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ เพ่ือสงเสริมใหกลไกการพัฒนาองคความรูและศักยภาพของบุคลากรตามท่ีกลาวมาท้ัง 5 ขอขางตนเกิดขึ้นอยางตอเนื่อง และ มีประสิทธิภาพ หนวยงานที่เกี่ยวของจึงควรจัดต้ังกองทุนหรืองบประมาณสนับสนุนการดําเนินกิจกรรมตางๆ นอกเหนือจาก การสนับสนุนดานบุคลากร และองคความรู ควรมีการจัดต้ังกองทุนสนับสนุนการดําาเนินกิจกรรมตางๆ ท่ีกอใหเกิดการพัฒนา ศกั ยภาพและองคค วามรขู องกลมุ คนเหลา นดี้ ว ยทเ่ี กย่ี วขอ ง โดยเฉพาะในสว นการหนนุ เสรมิ ผไู ดร บั ผลกระทบทย่ี งั ขาดความพรอ ม ในการดาํ เนนิ งาน นอกเหนอื จากการสนบั สนนุ ดานบุคลากร และองคค วามรู ควรมกี ารจดั ตง้ั กองทนุ สนบั สนนุ การดาํ เนนิ กจิ กรรม ตา งๆ ท่ีกอใหเ กิดการพฒั นาศักยภาพและองคค วามรขู องกลุม คนเหลานี้ดว ย กระบวนการสนับสนุนทเ่ี อือ้ อํานวยใหเกดิ การพัฒนา องคความรูแ ละศกั ยภาพบุคลากรดานการประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ องคค วามรู คมู อื HIA บุคลากร การเสรมิ หนนุ ผทู ี่ เฉพาะประเด็น ยังขาดความพรอม บุคลากร ในการทํา HIA องคความรู บคุ ลากร องคค วามรู บุคลากร งบประมาณ ทบทวน/เสนอคา องคความรู ฝก อบรม HIA สนับสนนุ การดาํ เนินการ มาตรฐาน HIA องคค วามรู ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 89

¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº ·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ (HIA) áÅС®ËÁÒ·Õ่à¡่ÕÂÇ¢ŒÍ§ 90 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

การประเมินผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA) และกฎหมายทเี่ ก่ยี วของ สัญชยั สูติพนั ธวิหาร คณะสิ่งแวดลอมและทรพั ยากรศาสตร มหาวิทยาลยั มหดิ ล การประเมนิ ผลกระทบทางสุขภาพ (Health Impact Assessment: HIA) เปนเครอื่ งมอื สรางและทบทวน กระบวนการนโยบายสาธารณะ รวมทง้ั ยงั สนบั สนนุ ใหเ กดิ การปกปอ งสทิ ธปิ ระชาชน สทิ ธชิ มุ ชน และลดปญ หาความขดั แยง ทเ่ี กดิ ขนึ้ โดยมีแนวทางการประเมินผลกระทบทางสุขภาพภายใตรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย และกฎหมายอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เชน พระราชบญั ญัตสิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.2550 พระราชบัญญตั สิ ง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสิ่งแวดลอ มแหง ชาติ พ.ศ.2535 เปน ตน ¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧ “¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§ÊØ¢ÀÒ¾” การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ คือ กระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม ในการวิเคราะหและคาดการณ ผลกระทบทง้ั ทางบวกและทางลบตอ สขุ ภาพของประชาชน ทอ่ี าจจะเกดิ ขนึ้ จากนโยบาย โครงการ หรอื กจิ กรรมอยา งใดอยา งหนง่ึ หรือหลายอยาง หากดําาเนินการในชวงเวลาและพื้นที่เดียวกัน โดยมีการประยุกตใชเคร่ืองมือท่ีหลากหลาย และมีกระบวนการ มีสว นรว มอยา งเหมาะสม เพือ่ สนบั สนนุ ใหเกดิ การตัดสนิ ใจทจ่ี ะเปนผลดตี อสขุ ภาพของประชาชน ทง้ั ในระยะสั้นและระยะยาว àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 91

องคก ารอนามัยโลก (2000) ไดใหความหมาย HIA วา หมายถึง “การประมาณการหรือคาดการณไปขางหนา ถึงผลกระทบของการดําเนินกิจกรรม โครงการ แผนและนโยบายตางๆ ที่มีตอสุขภาพของประชาชนกลุมใดกลุมหน่ึง เพ่ือสงเสริมใหมีการนําปจจัยทางสุขภาพของมนุษยเขาไปไวในการกําหนดนโยบาย และการออกแบบและตัดสินใจ ในการดําเนินโครงการและแผนงานตางๆ เพ่ือลดปจจัยเสี่ยงท่ีเกี่ยวพันกับโรคและภัยคุกคามแกสุขภาพของมนุษย ไมวา จะเกิดขน้ึ จากปจจยั ทางสิ่งแวดลอ ม เศรษฐกจิ สงั คม และพฤติกรรม” ซงึ่ จะทาํ ใหเ กดิ “สขุ ภาวะ” คือ ภาวะทีม่ ีความพรอม สมบรู ณ ทง้ั ทางกาย (Physical Health) ทางจิต (Mental Health) ทางสงั คม (Social Health) และทางปญ ญา หรือจติ วญิ ญาณ (Spiritual Health) ที่เชือ่ มโยง เปนองครวมอยางสมดลุ (พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ.2550) ¤Ø³¤Ò‹ ËÃ×Í໇ÒËÁÒ¢ͧ HIA องคก ารอนามัยโลก (WHO) ไดกําหนดคณุ คาหรอื เปาหมายของ HIA ในการพัฒนาดานตา งๆ ดงั นี้ 1. สงเสริมระบอบประชาธิปไตย คือ ประชาชนจะมีสวนรวมในการกําาหนดนโยบายการพัฒนาและ การดาํ เนินการตามนโยบาย แผนงาน โครงการท่ีอาจสงผลกระทบตอ วถิ ชี ีวติ ของพวกเขา 2. สงเสริมความเสมอภาค (Equity) การจัดทําขอเสนอโครงการหรือแผนงาน จะตองระบุถึงผลกระทบตอ ประชากรโดยรวมทุกกลุมประชากร ไมคํานึงวาจะมีอายุ เพศ วัย เช้ือชาติ สถานะทางสังคม โดยใหความสําคัญกับกลุมคน ทีม่ กั จะถกู เอารดั เอาเปรียบในสังคม คนชายขอบ คนทฐี่ านะดอยทางเศรษฐกิจและสังคม 3. สง เสรมิ การพฒั นาทย่ี งั่ ยนื (Sustainable Development) คอื จะตอ งคาํ นงึ ผลกระทบทอี่ าจเกดิ ขน้ึ ในระยะสนั้ และระยะยาว ไมว า จะเปน ผลกระทบทเ่ี ห็นอยา งชัดเจน หรือผลกระทบทต่ี อ งศกึ ษาวิเคราะหท างวชิ าการ 4. สนับสนุนการอางขอเท็จจริงหรือขอมูลอยางมีจริยธรรม คือ จะตองใชขอมูลหลักฐานเชิงคุณภาพและ ขอ มลู เชิงปรมิ าณทอ่ี า งถึงไดในการประเมนิ ขอ มูลท่ีรวบรวมไดจะตองมคี วามหลากหลายและมีความนา เชอื่ ถอื มากทีส่ ดุ 92 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ÀÒá¨Ô ¢Í§¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ 1. สรางเครื่องและกระบวนการตดั สนิ ใจในระดบั ตา งๆ ต้ังแตร ะดบั นโยบาย แผนงาน หรือโครงการเพ่ือใหเ กิด การคมุ ครองและสรา งเสริมสุขภาพของประชาชน 2. สรางเครื่องมือและกระบวนการมีสวนรวมของภาคประชาชนในการวางแผน เพื่อปกปองและสรางเสริม สขุ ภาพประชาชน และลดความขดั แยง ในการกาํ หนดนโยบาย แผนงาน หรือโครงการ 3. สรางกลไกในการขยายขดี ความสามารถในการเรียนรรู ว มกนั และสรา งสํานึกของประชาชนในการคมุ ครอง และสรา งเสริมสุขภาพของตนเอง à˵¼Ø Ţͧ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§ÊØ¢ÀÒ¾ 1. ความเส่ือมโทรมทางสิ่งแวดลอม มีผลสวนหน่ึงมาจากการพัฒนานโยบายสาธารณะท่ีสงผลกระทบตอ สุขภาพของประชาชน 2. ผลกระทบทางสขุ ภาพท่เี กดิ ขึน้ จากการปฏิบัติตามนโยบาย จําเปนตองไดรับการดแู ลโดยสาธารณะ 3. การปอ งกันมีประสทิ ธภิ าพมากกวา การรกั ษาฟน ฟู ดังน้ันการศกึ ษาผลกระทบกอนดาํ เนนิ การตามนโยบาย จึงสําคัญกวาการรักษาฟนฟูภายหลัง และหากเกิดข้ึนแลวสามารถแกไขใหดีขึ้นได หากมีกระบวนการศึกษาผลกระทบ อยางรอบดา นเสยี กอน 4. ในทางสากล การประเมนิ ผลกระทบทางดา นสุขภาพเปน เรื่องท่ใี หค วามสาํ คัญเปน อนั ดบั แรก 5. การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ สามารถดําเนินการรวมกับการประเมินผลกระทบทางดานอื่นๆ ได เชน สิ่งแวดลอ ม เศรษฐกจิ เปน ตน 6. ประเด็นทางสุขภาพควรเปนประเด็นท่ีตองคํานึงถึงในทุกนโยบายและโครงการพัฒนาของรัฐบาล และมี การประเมินโดยมีสุขภาพเปนตัวต้ัง ที่ผานมาโครงการทุกโครงการมักมีการดําเนินการอนุมัติกอนท่ีจะมีการประเมินผลกระทบ ทางสขุ ภาพ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบขนึ้ กอ นแลว จงึ ตามแกไ ขภายหลงั เกดิ การเจบ็ ปว ยแลว ตามชดเชยภายหลงั การแกไ ขปญ หานจี้ าํ เปน อยา งยิ่งทีต่ อ งมกี ารเปลี่ยนวธิ ีคิดใหม โดยปองกันไวกอนหรอื ปลอดภยั ไวก อ นเปนหลักสาํ คัญ ถา โครงการใดจาํ เปน หรอื ไมสามารถ หลกี เลยี่ งได ควรมมี าตรการทร่ี ดั กมุ ชดั เจน และมกี ารตดิ ตามลดปจ จยั หรอื ผลกระทบใหเ กดิ นอ ยทส่ี ดุ อยา งไรกต็ าม สงั คมไทยควร มรี ะบบปอ งกันภัยเปน แนวทางทสี่ ําคัญ โดยเฉพาะดานสุขภาพ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 93

¤ÇÒÁ¨Òํ ໚¹ã¹¡ÒþѲ¹Ò¡Ãкǹ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ã¹Êѧ¤Áä·Â 1. นโยบายสาธารณะและโครงการพัฒนาท่ีผานมา กอใหเกิดผลกระทบทางสุขภาพเปนบทเรียนแกสังคมไทย เปนจํานวนมากผลกระทบทางลบตอสุขภาพ สามารถหลีกเล่ียง ปองกัน หรือฟนฟูใหดีข้ึน โดยปรับเปลี่ยนนโยบาย แผนงาน และโครงการ ที่เนน วิธคี ิดดานผลกระทบในทุกประเด็น 2. กระบวนการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพทจี่ ะเกดิ ขนึ้ ใหม ควรมคี วามสอดคลอ งกบั นโยบาย “สรา งนาํ ซอ ม” ท่รี ัฐบาลประกาศใช 3. สามารถลดความขัดแยงระหวางประชาชนกับประชาชน และระหวางรัฐบาลกับประชาชนได หากมี กระบวนการทีโ่ ปรง ใส เปน ธรรม และมีสว นรวมจากทุกฝา ย กระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพที่เกิดข้ึน ควรสอดคลองกับสิ่งท่ีไดกระทําในโครงการสําคัญๆ โดยบุคคลท่ีตัดสินใจอยูในระดับนโยบาย แตผูไดรับผลกระทบกลับเปนประชาชนหรือประชาสังคม ขอมูลทั้งหลายท่ีไดไปอาจ ไมมีการพิจารณาอยางรอบคอบ หรือไมสอดคลองกับสิ่งท่ีจะทํา ซึ่งการลดผลกระทบไมใชความขัดแยง แตเปนการหาทางออก รวมกัน ทางออกท่ีดีที่สุดสําหรับประชาชนคือ การเขารวมกับผูมีสวนไดเสียและหาแนวทางอยางฉันทมิตรและสมานฉันท และหาทางออกรว มกันเพื่อสงั คมโดยรวม »˜ÞËҢͧ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾ 1. การขาดขอ มลู พน้ื ฐานทางสุขภาพท่ีเปนตนทนุ เดิมในระบบสาธารณสขุ 2. การประเมินผลกระทบทางสุขภาพใชเวลานาน เพราะผลกระทบอาจใชเวลานานกวาจะเห็นสภาพท่ีแทจริง แตกส็ ามารถคาดการณสถานการณได 3. ทัศนคติของผวู างแผนและผตู ดั สนิ ใจในโครงการพัฒนา ไมใ หค วามสาํ คญั ตอเร่อื งสุขภาพ 4. ความเชอ่ื มนั่ ตอการประเมินผลกระทบในหมปู ระชาชนมนี อย เพราะเกดิ จากกระบวนการท่ไี มโปรงใส ทัง้ มา จากทีมประเมินที่ไมเปน กลาง ผูว าจางทีมประเมินเปน ผมู สี วนไดเสยี ในโครงการ เปนตน 5. ปฏสิ มั พันธข องมลภาวะหรือสารเคมที มี่ ีผลตอ สขุ ภาพ ยากแกก ารประเมนิ หรอื ระบไุ ดชัด 6. ขาดความรูความเขาใจ เก่ียวกับความสัมพันธระหวางขนาดของปจจัยและผลตอบสนอง ท่ีอาจนําไปสู ผลกระทบทางสขุ ภาพ 94 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

¢ŒÍ¨Òํ ¡´Ñ áÅФÇÒÁ·ŒÒ·Ò¢ͧ¡Òþ²Ñ ¹ÒÃкº HIA ã¹»ÃÐà·Èä·Â นางสาวสมพร เพ็งคา่ํ ไดช ี้ใหเหน็ ถึงขอ จาํ กัดของการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ วา มดี ังน้ี 1. ประเทศไทยยังมีขอจํากัดและชองวางในการจัดวางระบบที่เอ้ือตอการมีสวนรวมในการตัดสินเชิงนโยบาย ท้งั การปฏิบตั ิตามกรอบสทิ ธแิ หงรฐั ธรรมนญู ธรรมาภิบาล และโครงสรางอํานาจหนาท่ีของหนวยงานท่รี บั ผดิ ชอบ 2. ดว ยปญ หาของระบบ EIA ทาํ ใหก ารดาํ เนนิ โครงการพฒั นาและนโยบายสาธารณะตา งๆ ทผ่ี า นมา สง ผลกระทบ เชงิ ลบตอ ชมุ ชนทอ งถน่ิ และหลายครง้ั เปน ชนวนเหตแุ หง ความขดั แยง ระหวา ง ชมุ ชนกบั รฐั และผปู ระกอบการ ดงั นน้ั ภาคประชาคม จงึ ตอ งการทจ่ี ะใช HIA เปน ฐานการใชอ าํ นาจหรอื เครอื่ งมอื ในการตอ สปู กปอ งสทิ ธิ ตอ งการใหม กี ารกาํ หนดรปู แบบและกลไก HIA ในลักษณะของการบงั คบั ใชตามกฎหมายมากกวาการเปนกระบวนการเรยี นรรู ว มกนั 3. ความหวาดระแวงของภาครัฐ และเอกชนวา HIA จะกอใหเกิดเปนระบบและกลไกที่ซํ้าซอนกับอํานาจและ บทบาทขององคกรทม่ี ีอยูแลว และจะกอ ใหเ กิดภาระงานทซ่ี บั ซอนและยดื เย้อื ขน้ึ 4. ขาดแนวคิดและความเชอ่ื มนั่ วา การเรียนรรู ว มกนั อยา งเปนระบบโดยมรี ะเบียบวิธแี ละกระบวนการท่เี ออ้ื ให ทกุ ฝายเขามาแลกเปล่ียนวธิ คี ิดรว มกัน จะสามารถนาํ ไปสูก ระบวนการนโยบายสาธารณะไดจ ริง นอกจากนนั้ นางสาวสมพร เพ็งคาํ่ ยังไดวเิ คราะหใ หเ หน็ ถึงความทา ทายของการพฒั นา HIA ในอนาคตไว ดังนี้ 1. การปรบั ทัศนคตเิ ก่ียวกับการทาํ HIA 2. การใช HIA ตามเจตนารมณ ในฐานะกระบวนการเรยี นรูและเปน เครอ่ื งมือทางสงั คม ไมใชเคร่อื งมือของ กลุม ใดกลุมหนึง่ 3. การพฒั นาระบบขอ มูลรองรบั การทํา HIA ทค่ี รอบคลุมปจจยั กาํ หนดสขุ ภาพ 4. การพฒั นาระเบียบวิธกี ารทาํ HIA ทง้ั การทํา Public Scoping Public Review การใชเ ครือ่ งมือ ท่หี ลากหลายการทํางานเปนทมี รวมกันของสหวิชาชีพ 5. การผกู โยงกับกระบวนการนโยบายสาธารณะเพอ่ื หนนุ เสรมิ การตดั สินใจในเชิงนโยบาย ໇ÒËÁÒ¡ÒþѲ¹ÒÃкºáÅСÅä¡ HIA การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA) มเี ปาหมายในการพัฒนาระบบและกลไก HIA ดังน้ี 95 “HIA เปน เคร่อื งมือหนนุ เสริมการพฒั นาใหค นไทยและสังคมไทยมสี ุขภาวะ” ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

Ãкº HIA ·่ÍÕ ÂÒ¡àË็¹ (1) เปนพนั ธะสญั ญามากกวาการบงั คับ (2) กลายเปนสวนหน่งึ ของวฒั นธรรมในสังคมไทย (3) ทุกคนเปด ใจ ไววางใจซง่ึ กันและกนั เขา ใจ เขาถงึ และเปนเจาของ (4) เนน การมีสวนรว มและเปน กระบวนการเรยี นรู (5) มกี ารทําางานรว มกันของสหสาขาวิชาชพี (6) เปนภาระหนาทขี่ องทุกคนในสังคมไมใชเ ปน ของคนภาคสาธารณสุขแตเ พียงฝายเดยี ว (7) มกี ารทํา HIA ในหลากหลายระดบั ตัง้ แตช มุ ชน โครงการ และระดบั นโยบาย นายแพทยอ าํ พล จนิ ดาวฒั นะ เลขาธิการคณะกรรมการสขุ ภาพแหงชาติ (สช.) ไดแสดงความคดิ เห็นวา “HIA ไมใชคําตอบสุดทายของปญหาท้ังหมด แตจะเปนเคร่ืองมือทางสังคมอีกเครื่องมือหน่ึงท่ีสรางโอกาส และกระบวนการใหทุกฝายในสังคมไดเขามารวมกันคิด รวมกันพิจารณาหาคําตอบของการพัฒนาท่ีเหมาะสม ท้ังระดับกิจกรรม โครงการ และการกําหนดนโยบายสาธารณะท่ีมผี ลกระทบในวงกวา ง ตามแนวทางประชาธปิ ไตยแบบมีสว นรวม ทั้งหมดนี้กเ็ พ่ือ ชว ยกนั กําหนดทิศทางการพัฒนาทก่ี อใหเกดิ สุขภาวะมากกวา ทกุ ขภาวะ และทกุ คนสามารถอยูร วมกันไดอยา งสนั ตแิ ละมีสุข...” HIA ¡Ñºà¤ÃÍ×่ §ÁÍ× ÊÃÒŒ §áÅзº·Ç¹¡Ãкǹ¡ÒùâºÒÂÊÒ¸ÒóРนโยบายสาธารณะเพอ่ื สขุ ภาพ นโยบายสาธารณะ หมายถึง “ทิศทางหรือแนวทางที่สังคมโดยรวมเห็นวาหรือเช่ือวา ควรจะดําเนินการไป ในทศิ ทางนนั้ รวมถึงนโยบายทเี่ ขยี นเปนลายลกั ษณอักษรทีก่ าํ หนดมาจากรฐั ดว ย” นโยบายสาธารณะ ท่ีใหความสําคัญกับสุขภาพของประชาชนและสรางทางเลือกท่ีนําไปสูการมีสุขภาพดี เรียกไดว าเปน “นโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพ” นน่ั เอง 96 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

“นโยบายสาธารณะเพ่ือสุขภาพ” (Healthy Public Policy – HPP) เปนแนวคิดในการสรางเสริมสุขภาพ เพอื่ ผลกั ดนั ใหก ารตดั สนิ ใจหรอื การดาํ เนนิ นโยบายหรอื โครงการใดๆ ของภาครฐั เอกชน หรอื ของชมุ ชนทอ งถน่ิ แสดงความหว งใย และความรับผดิ ชอบตอ สุขภาพของประชาชน ขณะเดียวกนั ก็มุงสรางส่ิงแวดลอ มทั้งทางธรรมชาติเศรษฐกจิ สังคม และการเมือง ใหเ อ้อื ตอ การมสี ุขภาพท่ดี ี และมุงใหประชาชนสามารถมีทางเลอื กทีจ่ ะกอ ใหเกดิ สุขภาพท่ีดไี ด นโยบายสาธารณะเพ่ือสุขภาพ จึงมิใชการกําหนดนโยบายทางดานสาธารณสุขเพียงอยางเดียว หากแตเปน ความพยายามในการนําแนวคิดเรื่อง “สุขภาพ” เขาไปไวในความตระหนกั หรือความคิดคาํ นึงในการกําหนดนโยบายในดานตา งๆ ดวย เชน นโยบายการพัฒนาอุตสาหกรรม นโยบายดานพลังงาน นโยบายการเกษตร นโยบายการจัดการส่ิงแวดลอมและฐาน ทรพั ยากร นโยบายดา นการศกึ ษา เปน ตน เพอื่ ใหน โยบายเหลา นน้ั เปน ประโยชนท สี่ ดุ (หรอื อยา งนอ ยกม็ ผี ลเสยี นอ ยทส่ี ดุ ) ตอ สขุ ภาพ ของประชาชน เอกชน องคก รทอ งถน่ิ องคก รชมุ ชน หรอื ประชาชน สามารถเปนผูเสนอ หรอื ผลักดนั ใหม ี “นโยบายสาธารณะ” ไดนอกจากนี้ยังสามารถทดลองหรอื สาธิตทจ่ี ะดําเนินการตามนโยบายดงั กลาวไดดว ยเชน กัน จะเห็นไดวา “นโยบายสาธารณะเพ่ือสุขภาพ” ไมจําเปนตองไดรับการประกาศอยางเปนทางการจากรัฐบาล แตทุกภาคสวนในสังคมสามารถเขามามีบทบาทไดในทุกขั้นตอน เราจึงจะไดนโยบายสาธารณะท่ีตรงกับความตองการของ ทอ งถนิ่ ชมุ ชน และเปน นโยบายสาธารณะทสี่ ง ผลในทางบวกตอสุขภาพของพวกเราทกุ คน ¤ÇÒÁÊํÒ¤ÞÑ ¢Í§¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§Ê¢Ø ÀÒ¾¡ºÑ ¡ÒáÒํ ˹´¹âºÒÂÊÒ¸ÒóРHIA เปนเครื่องมือท่ีออกแบบมาเพื่อใชกับนโยบายสาธารณะทุกประเภทและทุกระดับ เชน การออกกฎหมาย ในเร่ืองใดเรื่องหน่ึง การจัดทําแผนยุทธศาสตรการพัฒนาภาค การจัดทําขอตกลงการคาเสรีกับตางประเทศ การพัฒนาผังเมือง การอนมุ ัติโครงการทางเศรษฐกจิ สงั คม การสื่อสารและการขนสง และการกําหนดนโยบายหรอื โครงการพัฒนาในระดับทอ งถนิ่ เปา หมายสูงสุดของ HIA คือ การมนี โยบายสาธารณะ รวมถงึ โครงการหรือกจิ กรรมทใี่ สใ จสขุ ภาพของประชาชน ที่ผานมารัฐบาลและกระทรวงสาธารณสุข เนนการสรางเสริมสุขภาพ การปองกันโรค เปนการเนนนโยบาย “สรางนําซอม” แตในปจ จบุ ันรฐั บาลใชงบประมาณไปจํานวนมาก ในการดูแลรกั ษาสุขภาพเมือ่ เจ็บปว ย โดยเฉพาะโครงการ 30 บาทรกั ษาทกุ โรค ถา ตองการเนน การสรางเสรมิ สุขภาพ ตองหนั มาพัฒนาความเขมแขง็ ทางดา นนโยบายสาธารณะดา นสขุ ภาพ เพือ่ ลดปจจัยเส่ียง ของการเกดิ โรคและสรา งภมู ิคมุ กนั ทางสขุ ภาพ ย่งิ มีความสําคญั ตอนโยบายสาธารณะ โดยเปนนโยบายท่กี ระทบตอ คนสวนใหญ หรือโดยรวม ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 97

รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 มาตรา 52 และมาตรา 56 ไดก ําหนดใหคนไทยมสี ิทธิ ในการเขา ไปมสี ว นรว มในการกาํ หนดนโยบายสาธารณะ กระบวนการมสี ว นรว มของผทู ไ่ี ดร บั ผลกระทบจากโครงการจะตอ งทราบวา นโยบายใด หรอื โครงการใด มผี ลกระทบทางดา นสขุ ภาพหรอื ไม จาํ เปน ตอ งมกี ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพและดา นอนื่ ๆ จากคน ในสงั คมใหเขา มามีสว นรว มในการประเมนิ น้นั ดว ย เพื่อนําไปสกู ารสราง “สขุ ภาวะ” ของคนในสงั คมทแ่ี ทจ รงิ ¡®ËÁÒ Ἱ áÅÐÁµ·Ô àÕ่ ¡่ÂÕ Ç¢ÍŒ §¡Ñº HIA áÅйâºÒÂÊÒ¸ÒóР1. พ.ร.บ.กําหนดแผนและข้ันตอนการกระจายอํานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถ่ิน พ.ศ.2542 ใหอํานาจ อปท.ในการดูแลความเปน อยูของประชาชนในพ้นื ที่ใหอ ยดู มี ีสขุ เพ่อื ใหม ีนโยบายสาธารณะท่ดี ี 2. กฎบตั รกรุงเทพเพอ่ื การสงเสริมสขุ ภาพ (Bangkok Charter 2005) ทีป่ ระชมุ ของประเทศตางๆ ที่ไดเขารวม ประชุมสง เสริมสุขภาพโลก ครง้ั ท่ี 6 ณ กรงุ เทพมหานคร เมือ่ เดอื นสงิ หาคม พ.ศ. 2548 ไดม ีมตริ วมกนั วา การสง เสริมสขุ ภาพเปน บทบาทหนา ทีห่ ลกั ของหนวยงานภาครัฐทกุ ฝาย การกําหนดนโยบายสาธารณะ แผนงานใดๆ ตอ งคาํ นงึ ในเรอื่ งสุขภาพดวย โดยใช HIA เปนเครือ่ งมอื สนับสนนุ การดาํ เนินงานดงั กลา ว 3. แผนพัฒนาสขุ ภาพ ฉบบั ที่ 10 ไดก าํ หนดยุทธศาสตร ท่ี 3 เกีย่ วกับการสรา งภมู คิ มุ กันและลดผลกระทบจาก ภัยคุกคามตา งๆ วา สรางกลไกและกระบวนการนโยบายสาธารณะทีเ่ ออื้ ตอสขุ ภาพควบคไู ปกบั การประเมนิ ผลกระทบตอ สขุ ภาพ ตอ นโยบายและแผนงานอยา งพอเพยี ง โดยเฉพาะอยา งยงิ่ นโยบายสาํ คญั และโครงการขนาดใหญท อ่ี าจมผี ลกระทบตอ สขุ ภาพตอ ง ไดร บั การประเมินผลกระทบตอ สขุ ภาพ 4. มติคณะรัฐมนตรี (ครม.) เมื่อวนั ท่ี 31 พฤษภาคม พ.ศ. 2548 ตามขอ เสนอของสภาที่ปรึกษาเศรษฐกจิ และ สังคมแหง ชาติ (สป.) รับทราบขอ เสนอแนะการพัฒนา HIA ท้งั ในเชงิ หลกั การ กระบวนการ และเชิงองคก รและกลไกการทาํ งาน และมอบหมายใหคณะกรรมาธิการดา นสาธารณสุข (กสธ.) ดาํ เนนิ การตอ 98 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

HIA: à¤ÃÍ่× §ÁÍ× à¾Í×่ ¡Òû¡»Í‡ §Ê·Ô ¸Ô»ÃЪҪ¹áÅÐÊÔ·¸ÔªÁØ ª¹ นับเปนครั้งแรกท่ีรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 บัญญัติเร่ือง “การประเมินผลกระทบทาง สขุ ภาพ” (Health Impact Assessment-HIA) ไวใ นมาตรา 67 วรรคสอง ซึ่งรบั รองสิทธชิ ุมชนที่จะมสี ว นรว มในการรเิ ริ่มดาํ เนิน โครงการหรือกจิ กรรมทอ่ี าจกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ ชุมชนอยา งรุนแรง ทางคุณภาพสิ่งแวดลอม ทรพั ยากรธรรมชาติ และสุขภาพ โดยจะตอ งมกี ารศกึ ษาและประเมนิ ผลกระทบตอ คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มและสขุ ภาพของประชาชนในชมุ ชน และจดั ใหม กี ระบวนการ รบั ฟงความเห็นของประชาชน และผูมีสวนไดเสยี กอ น นอกจากนี้ยังตองมีการจัดต้ังองคการอิสระดานส่ิงแวดลอม เพื่อใหความเห็นประกอบกอนการดําเนินโครงการ หรอื กิจกรรมดังกลาวดว ย แตในปจ จบุ ันยงั ไมมีกฎหมายจดั ต้ังองคก ารอสิ ระดา นสงิ่ แวดลอ มแตอ ยา งใด กฎหมายอีกฉบบั ทบี่ ญั ญัตเิ รอื่ งการประเมินผลกระทบดานสุขภาพไวค อื มาตรา 11 ของ พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 ซึง่ ระบสุ ิทธิของบคุ คลทจ่ี ะรองขอและมสี ว นรว มในการประเมนิ ทั้งนโยบายสาธารณะ (public policy) และโครงการ หรอื กิจกรรมตา งๆ ขาวการเรียกรองของประชาชนที่ไดรับผลกระทบทางสุขภาพและส่ิงแวดลอมในพ้ืนที่ที่มีการกอสรางโรงงาน อตุ สาหกรรมทัว่ ประเทศ มใี หเหน็ เพม่ิ มากขนึ้ กวา ในอดีต บางกรณีมกี ารตอ สูเรียกรอ งเปนเวลานานนับสิบป เชน กรณชี าวบาน ในอําเภอแมเมาะ จังหวัดลําปางท่ีปวยเปนโรคระบบทางเดินหายใจ ซ่ึงเปนผลกระทบจากเหมืองถานหินลิกไนตเพื่อผลิตไฟฟา ของการไฟฟาฝา ยผลติ แหง ประเทศไทย (กฟผ.) จนเมือ่ วันที่ 4 มีนาคม พ.ศ.2552 ศาลปกครองเชียงใหมต ัดสนิ ใหชาวบานทไ่ี ดรบั ผลกระทบทางสุขภาพไดรับคาเสียหายจาก กฟผ. หรือกรณีจังหวัดระยองท่ีเปนแหลงโรงงานอุตสาหกรรม โดยเฉพาะโรงงาน ปโตรเคมีในเขตนิคมอุตสาหกรรมมาบตาพุด พบวามีตัวเลขผูปวยโรคมะเร็งสูงกวาจังหวัดอื่นๆ และทําใหพืชผลทางเกษตรไดรับ ความเสยี หายจากสารเคมี ฝนุ ละออง สงิ่ เหลา นส้ี ะทอ นใหเ หน็ สภาพปญ หาสขุ ภาพของผทู อ่ี ยอู าศยั ในพน้ื ทชี่ มุ ชนนนั้ ๆ แมว า โครงการ จัดตั้งโรงงานอุตสาหกรรมหรือการทําเหมืองถานหินจะผานการพิจารณาการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอม (EIA) ตาม พ.ร.บ. สงเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ.2535 แลวก็ตาม อีกท้ังยังกอใหเกิดความขัดแยง แตกแยกของคนในชุมชน วถิ ชี ีวิตเปล่ยี นแปลงไป เกดิ ปญ หาสังคม อาชญากรรมเพิม่ สูงขึน้ สาเหตุของปญ หานา จะเกิดจากโครงการเหลา น้ขี าดการประเมิน ผลกระทบทางสขุ ภาพ สงิ่ แวดลอ ม สงั คม คณุ ภาพชวี ติ ของคนในชมุ ชนอยา งรดั กมุ และรอบดา น ประชาชนในพน้ื ทที่ ไี่ ดร บั ผลกระทบ อาจไมไดรับขอมูลที่ถูกตอง ครบถวนจากเจาของโครงการ คนในชุมชนไมมีสวนรวมในกระบวนการรับฟงความเห็นที่เปดกวาง เปน กลาง รวมถงึ การบงั คบั ใชก ฎหมายทีไ่ มมปี ระสทิ ธิภาพ ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 99