ชีวิตปลอดขยะง่ายกว่าที่คิด

101

102 ฝักฉำ� ฉาทหี่ ลน่ เกลอ่ื นโรงเรียนถกู ค้นพบจากเดก็ ๆ วา่ สามารถใหค้ วามหวานแทนกากนำ้� ตาล พวกเขานำ� มาเปน็ สว่ นผสมของนำ�้ หมัก เพ่อื น�ำไประงับกลิน่ ตามท่อน้�ำทง้ิ

103 นายสิวนนั ท์ ศรีทัน ม.6 และนางสาวสริ นิ ญา จักรส์ าน หนมุ่ สาวที่ชนะการโหวตจากเพอ่ื นๆ ใหเ้ ปน็ ไอดอลเชตวันรกั ษ์โลกอวด “ชปิ ” ซง่ึ เปน็ แผ่นพลาสติกไวแ้ ลกแก้ว ครั้งเมอื่ สมยั เริ่มแรกที่โรงเรยี น ใชร้ ะบบยนื คืนแก้วน้�ำ

104 ดา้ นนางสาว วสนุ าร ี ฤทธเิ์ ดช และ นางสางปวนั รตั น ์ ไชยะกลุ  ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที  ่ี 5 เลา่ ถงึ กจิ กรรม บอ่ สวย หลอ่ ใส ดว้ ยนำ�้ ใจ คนรกั ษ์ ส่ิงแวดล้อม ว่า ทางโรงเรียนได้จัดท�ำบ่อบ�ำบัดน้�ำท่ีเกิดจากโรงอาหาร แล้วบ�ำบัดใช้งานใหม่ โดยหลังจากบ�ำบัดแล้วน�ำไปใช้ประโยชน์ต่อไป อย่างคมุ้ ค่า เชน่  น�ำมารดน�้ำต้นไม้ และเล้ยี งปลา ทางโรงเรยี นจะมบี อ่ บำ� บดั   ทงั้ หมด  3  บอ่ ไดแ้ ก ่ 1. บอ่ พกั ตะกอนและดกั ไขมนั   2. บอ่ พชื บำ� บดั   3. บอ่ เพมิ่ ออกซเิ จน  ซงึ่ นกั เรยี นทง้ั สองคน ให้ข้อมูลว่า การบ�ำบัดน้ันมีหลักการง่ายๆ คือ ท�ำให้เกิดการตกตะกอนแล้วมีไขมันลอยขึ้นมาเหนือน�้ำ ถ้ามีจ�ำนวนมากจะท�ำการตักออก เอาไป ถมดนิ หรอื เตมิ เนอ้ื ดนิ  แลว้ ขา้ งลา่ งจะมกี ารฝงั ทอ่ ใหน้ ำ�้ ซมึ ซบั ลงสดู่ นิ  ทำ� ใหต้ น้ ไมบ้ รเิ วณรอบๆ เจรญิ เตบิ โต เพราะถา้ นำ�้ มจี ำ� นวนมากมนั กจ็ ะไหล

105 ไปบอ่ ท ่ี 2  ตอ่ มาบอ่ ท ่ี 2 เปน็ บอ่ พชื นำ�้ ตามธรรมชาตคิ ะ่  เปน็ การบำ� บดั เพอ่ื ธรรมชาตจิ ากตน้ พชื นำ้� สามารถดดู ซบั สารอนิ ทรยี ท์ แ่ี ขวนลอยอยใู่ นนำ�้ เพ่ือลดสารอินทรีย์ไป จะมีต้นกก กับต้นธูปฤาษีท่ีจะช่วยเพิ่มออกซิเจนในน้�ำและในอากาศอีกด้วยค่ะ พอน้�ำมีจ�ำนวนมากก็จะไหลไปบ่อที่ 3 บ่อท่ี 3 เป็นบ่อที่เพิ่มออกซิเจนในน�้ำ และเพ่ิมจุลินทรีย์โดยใช้หลักการเดียวกับกังหันชัยพัฒนาเป็นการตีน�้ำให้เกิดฟอง ท�ำในลักษณะของน�้ำตก เพ่ิมน้�ำหมักชีวภาพเพ่ือเติมจุลินทรีย์ให้ย่อยสลายสารอินทรีย์ได้ พอน�้ำมีจ�ำนวนมากก็จะไหลไปยังบ่อที่ 4  พอบ่อน้ีจะเป็นบ่อที่สามารถน�้ำบ�ำบัด เรยี บร้อยแล้ว สามารถน�ำไปรดน�้ำตน้ ไม ้ ใช้บ่อเลย้ี งปลาด้วย แตเ่ รายังทำ� ไปไมถ่ งึ การตรวจวัดคณุ ภาพนำ้� สำ� หรบั โรงเรยี นยงั พบขวดพลาสตกิ จากการทค่ี นนอกเขา้ มาใชพ้ นื้ ท ี่ หรอื บางครง้ั วนั หยดุ เดก็ กย็ งั ซอื้ นำ้� ขวดอยบู่ า้ ง จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งจดั การ ขยะขวดและแกว้ พลาสตกิ อยบู่ า้ ง  ในเรอ่ื งน ี้ ทศพล คชสนิ ธ ์ุ ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปที  ่ี 3 บอกวา่  ในโรงเรยี นนน้ั มขี ยะสะสมมาเรอื่ ยๆ ยงั ไมไ่ ดร้ ะบายออก และขวดนำ้� เป็นขยะท่ีมีจ�ำนวนมากท่ีสุด เพราะส่วนมากแต่ละคนไปซื้อน�้ำดื่มเป็นขวด แล้วน�ำมารวมกันไว้ท่ีห้อง พอเต็มถุงก็น�ำมาขายโดยทศพล ทำ� หนา้ ทรี่ บั ซอื้ และรวมขวดมาไวใ้ นธนาคารขยะและลงบญั ชขี อ้ มลู ไว ้ เวลารวบรวมขยะทไ่ี มไ่ ดใ้ ชจ้ ำ� นวนมากจะนำ� ไปขายขา้ งนอก สว่ นทา่ นผจู้ ดั การ ธนาคารขยะ “วนิดา ไมยเก่ง” ช้ันมัธยมศกึ ษาปที ่ี 3 ได้เล่าว่า ส่วนของกระดาษทีต่ นท�ำหน้าที่แยกประเภทไว้ ไมว่ ่าจะเปน็ กระดาษขาวด�ำ ลูกฟูก หนังสือพมิ พ์ ก็จะน�ำไปรวมกนั เพอื่ ขาย “ถ้าเป็นขวด ขวดน้�ำพลาสติกใส ขวดนม ขวดสี ขวดขุ่น ขวดพลาสติกใสจะได้ราคาดีสุดพอได้เงินจากการขายมาจะอยู่ท่ีครู บางส่วน กแ็ จกจา่ ยตามหอ้ ง เวลาขายจะขายเปน็ หอ้ ง เงนิ ทไี่ ด ้ แตล่ ะหอ้ งกจ็ ะเอาไปจดั บอรด์  เปน็ เงนิ หอ้ งบา้ ง รวมทงั้ มขี ยะแตล่ ะคนทเ่ี อามาจากบา้ นบา้ ง กจ็ ะเปน็ รายบคุ คลไป  กจิ กรรมนพ้ี วกเราทำ� รว่ มกบั ชมุ ชนดว้ ย เราใหช้ มุ ชนเอาขยะมาแลกไข”่  ผจู้ ดั การธนาคารขยะ เลา่ ถงึ แนวทางในการบรหิ าร ธนาคารขยะและการประสานงานรว่ มกบั ชมุ ชน โรงเรียนนี้ได้ให้ความส�ำคัญกับการลดใช้ขยะและการอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อม เน่ืองจากมองถึงสุขภาวะเป็นเรื่องใหญ่ และยังช่วยกันดูแล ส่ิงแวดล้อมในโรงเรียนได้อย่างเป็นรูปธรรม  แน่นอนกลุ่มคนรุ่นใหม่นั้นหากเราไม่ปลูกฝังจิตส�ำนึกในวัยเรียนแล้วย่อมเป็นเรื่องยาก ถ้าพวกเขา ไดก้ ้าวเขา้ สู่สงั คมใหญ่ การสนับสนนุ จากครแู ละบุคลากรในโรงเรียนอย่างดีของท่นี น่ี ับเปน็ เร่อื งน่าชนื่ ชม รวมถึงต้นแบบของสถานศึกษาท่ใี สใ่ จ จากการทำ� งานดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มมาอยา่ งตอ่ เนอื่ ง ทง้ั สง่ เสรมิ สขุ ภาวะ ดแู ลเอาใจใสร่ กั ษาดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม เปน็ สงิ่ ทย่ี นื ยนั แลว้ วา่ คนรนุ่ ใหม่ ของโรงเรียนแห่งนี้ไม่ได้น่ิงเฉยกับปัญหาสิ่งแวดล้อมท่ีท่ัวโลกก�ำลังเผชิญ และท่ีส�ำคัญพวกเขาได้น�ำเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้ให้สมกับ การก้าวเข้าสู่ยุคไทยแลนด์ 4.0 อย่างจับต้องได้ ทุกวันน้ีไม่เพียงแต่ปัญหากลิ่นใกล้วัดลดน้อยลงไปมาก แต่ยังมีพื้นท่ีสีเขียวเพิ่มข้ึนอย่าง ผิดหผู ิดตา เด็กสว่ นใหญ่มจี ิตสำ� นกึ ดีและใสใ่ จการบรโิ ภคในชีวติ ประจำ� วนั  เพื่อจะอยู่กลมกลืนและเปน็ มติ รกับสง่ิ แวดล้อม

106

107 “...ผลทไ่ี ด้ที่เปน็ คะแนน ท่เี ป็นประกาศนียบตั ร หรือเป็นรางวลั นนั้ มีประโยชนอ์ ย่างไร ต้องเขา้ ใจวา่ เราเปน็ ผู้เยาว์ เป็นเวลาที่จะต้องสะสมความรู้ ไม่ใชก่ ารเรยี น เพ่ือเอาคะแนน เปน็ การเรยี นเพ่อื ทีจ่ ะเตรยี มตวั ส�ำหรับด�ำรงชีวติ อยูใ่ นโลกน้ี เพอื่ เป็นประโยชน์ แกส่ ังคมและเพื่อประโยชนข์ องตวั เอง ไม่ใช่เรียนส�ำหรบั ใหพ้ ่อแม่หรือผ้ปู กครอง หรือครปู ล้มื ใจ เทา่ นน้ั แตส่ �ำหรบั ทจี่ ะให้ตัวเองมีชวี ติ รอดต่อไปในอนาคต แล้วกเ็ ม่ือโตขนึ้ จะไดร้ วู้ า่ ตัวทำ� ดีหรือไม่...” พระบรมราโชวาทของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัวรัชกาลท่ี 9 พระราชทานเนอื่ งในวนั ปดิ ภาคเรียนปกี ารศกึ ษา 2513 ของโรงเรียนจติ รลดา เม่ือวันที่ 20 มีนาคม 2514

108

109

110 โฮมสเตย์กลางนาโดยใช้ฟางมงุ เป็นหลังคา มที น่ี อนและมุ้งพร้อมส่งิ อำ� นวยความสะดวกครบครบั นบั เปน็ จดุ ขายใหก้ ับแขกผู้ที่มาเยย่ี มเยือนไดส้ ัมผัสท้องไรท่ อ้ งนาและศนู ย์การเรยี นรขู้ องบา้ นโป่งศรีนคร

111 โป่งศรนี คร บ้านน้ีมดี ีอีกเยอะ ปี 2560 หมู่บ้านโป่งศรีนคร โด่งดังในโลกออนไลน์ ด้วย ภาพโฮมสเตยท์ สี่ รา้ งจากฟางขา้ ว  ทำ� ใหเ้ กดิ แลนมารค์ แหง่ ใหมข่ อง หมู่บ้านโป่งศรีนคร เทศบาลต�ำบลโรงช้าง อ�ำเภอป่าแดด จังหวัดเชียงราย แต่เมื่อได้ท�ำความรู้จักกับชุมชนโป่งศรีนคร อย่างลึกซึ้งจะพบว่า “บ้านน้ีมีดีอีกเยอะ” เพราะขายหลายอย่าง ในนาม “โป่งศรีนคร”

112 “โปง่ ศรนี คร”  เปน็ หมบู่ า้ นเลก็ ๆ ทที่ ำ� หลายเรอ่ื งยงิ่ ใหญจ่ นกลายเปน็ ตน้ แบบการเรยี นรชู้ มุ ชนนา่ อยทู่ ม่ี หี ลายหนว่ ยงานเขา้ มาศกึ ษาขอ้ มลู การจัดการชุมชน และได้รับเลือกเป็นศูนย์การเรียนรู้เพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจพอเพียงต้นแบบระดับประเทศ จากธนาคารเพ่ือการเกษตรและ สหกรณ์  อีกท้ังเลื่องชื่อการเป็นชุมชนจัดการขยะที่สร้างอาชีพ สร้างรายได้ และพัฒนาสิ่งแวดล้อมที่ดี ท�ำให้กลายเป็นสถานท่ีท่องเท่ียวส�ำคัญ ในจงั หวัดเชยี งราย การท�ำงานที่เน้นให้เกิดร่วมกันคิดช่วยกันท�ำน�ำมาสู่ชุมชนปลอดขยะ ที่ได้รับรางวัลจาก กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม กระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ้ ม รวมท้ังก้าวเป็นชุมชนเข้มแข็งในดา้ นสังคม เศรษฐกิจ ตลอดจนส่งเสรมิ ให้เกดิ พนื้ ท่ีสีเขยี วด้วย

113 จากการพูดคุยกับ  “ก�ำนันมานพ ชัยบัวค�ำ” ทราบว่า  จุดเริ่มต้นของการจัดการขยะในโป่งศรีนครเกิดขึ้นเม่ือประมาณ 10 ปีที่ผ่านมา โดยหมู่บ้านแห่งน้ีมีปัญหาเร่ืองหนี้สิน และสุขภาพ ทั้งไข้เลือดออก ความดัน เบาหวาน และมะเร็ง รวมถึงปัญหายาเสพติด การว่างงาน จนเป็นแรงผลักท่ีท�ำให้เร่ิมจากการพูดคุยกันว่า ถ้าเป็นอย่างน้ีหมู่บ้านของเราแย่แน่ๆ เลยช่วยกันส�ำรวจชุมชนและหมู่บ้านว่ามีทุนอะไรบ้าง ทางออกน้ันอยู่ใกล้ตัว เพราะที่นี่มีทุนมากมาย ทั้งเร่ืองการจักสานเคร่ืองมือประมง แต่ไม่ได้ขาย เพราะในน�้ำไม่มีปลา แต่มีสารเคมีแทน ดังน้ัน คนในชุมชนจงึ ช่วยกนั ลกุ ขึ้นสู้เพื่อแก้ปัญหาดงั กล่าว “ชว่ งนนั้ เรากลบั มาคดิ กนั วา่ จะทำ� อยา่ งไรทไ่ี มต่ อ้ งใชเ้ งนิ เลย พบวา่ คอื ตอ้ งเรม่ิ แกจ้ ากสง่ิ แวดลอ้ ม ซง่ึ ถา้ สงิ่ แวดลอ้ มด ี ทกุ อยา่ งกน็ า่ จะดขี นึ้ และก็เริ่มจากเรอ่ื งขยะ ซ่งึ เริม่ มาคยุ กนั ว่าจะทำ� เรอ่ื งนกี้ ่อน ทำ� จรงิ จังใหค้ รบวงจร ขยะตอ้ งสรา้ งรายไดใ้ หก้ ับเรา และเราจะตอ้ งศกึ ษาเส้นทางขยะ เรม่ิ จากขยะแตล่ ะชนิ้ มาจากไหน มาอยใู่ นชมุ ชนไดอ้ ยา่ งไร เราจะทำ� ใหข้ ยะแตล่ ะชน้ิ เกดิ ประโยชนม์ ากมายขนาดไหน จะสรา้ งรายไดใ้ หเ้ ราอยา่ งไรบา้ ง และปลายทางจะไปทงิ้ ตรงไหน  พอเรามาทำ� กนั แบบน ้ี กเ็ รม่ิ เหน็ ลทู่ างทน่ี า่ จะไปได ้ เมอ่ื เราเหน็ ตรงนก้ี ช็ ดั แลว้ วา่ อะไรเปน็ จดุ ขายของชมุ ชน แตต่ ดิ ทเี่ รา ไมม่ สี ถานทท่ี อ่ งเทย่ี ว แหลง่ นำ�้ กไ็ มม่  ี ภเู ขา ถำ�้ กไ็ มม่  ี แตเ่ ราจะขายชมุ ชนเปน็ แหลง่ ทอ่ งเทยี่ ว อยา่ งนน้ั เรากต็ อ้ งใชก้ ารจดั การขยะนแี่ หละ จากสง่ิ ที่ เรามี เพอ่ื ตอบโจทยใ์ นเรอื่ งของเศรษฐกจิ สงั คม และวฒั นธรรม” กำ� นนั มานพเลา่ ถงึ ทมี่ าของการเรมิ่ จดั การขยะและแผนการจดั การชมุ ชนโดยรวม โป่งศรีนครเปน็ ชุมชนขนาดเล็ก แต่มดี ตี รงท่ีขายของเกง่  ขายจนไดด้ ใี นทกุ ดา้ น และแนวคดิ ในการขายนช้ี าวบา้ นทงั้ ชมุ ชนก็เหน็ ดว้ ยและ ลงมอื ท�ำไปในทศิ ทางเดยี วกนั   กำ� นนั มานพเลา่ ตอ่ วา่  แนวคดิ การขายชมุ ชนนนั้ ม ี 3 อยา่ ง อยา่ งแรก คอื  ขายกระแสนยิ มบรโิ ภค ทกุ บา้ นตอ้ งมพี ชื ผกั สวนครวั  เราจะชวน คนทร่ี กั สขุ ภาพมาบรโิ ภคพชื ผกั ปลอดภยั ทน่ี  ่ี โดยเชอ่ื มโยงกบั ขยะอนิ ทรยี น์ ำ� มาทำ� ปยุ๋  ทำ� นำ�้ หมกั  ในนำ�้ ทไี่ มม่ ปี ลา ในนาทม่ี ขี า้ วปนสารพษิ  เรากจ็ ะ ขยายไปใสต่ น้ ขา้ วในนา ใหเ้ ปลย่ี นเปน็ ตน้ ขา้ วทมี่ คี ณุ ภาพ นำ้� กจ็ ะเปน็ นำ�้ ทม่ี คี ณุ ภาพ รวมทงั้ กงุ้  หอย ป ู ปลา กจ็ ะกลายเปน็ อาหารทปี่ ลอดภยั ของ ชมุ ชน   อย่างท่ีสอง ที่เราจะขายคือ การจัดการขยะ แต่ละอย่างมีที่มาอย่างไร เราป้องกันได้อย่างไรบ้าง แต่ถ้าปฏิเสธไม่ได้ ควรจะท�ำอย่างไร เมื่อมาอยใู่ นชมุ ชนแล้วจะทำ� ใหเ้ กดิ ประโยชน์สงู สดุ ได้อยา่ งไร แลว้ สุดทา้ ยปลายทางขยะแต่ละชิ้นน้นั จะไปทางไหนบ้าง และอยา่ งทส่ี าม คอื จะขายเรอ่ื งการศกึ ษา เพราะโปง่ ศรนี ครเชอื่ แนว่ า่ การจะขบั เคลอ่ื นชมุ ชน ขบั เคลอ่ื นเรอ่ื งขยะไดน้ น้ั  ตอ้ งปพู นื้ ฐานจาก เดก็ และเยาวชนของเรา ตอนนัน้ โรงเรียนมีนกั เรยี นเพียงแค่ 64 คน แต่เราบอกวา่ จะทำ� คุณภาพการศึกษาใหก้ บั โรงเรยี น ทำ� ใหป้ ัจจบุ นั มีนกั เรยี น เพิ่มขึ้นเป็น 158 คน เติบโตอย่างมีคุณภาพ เด็กสามารถทำ� นำ้� หมกั  ปยุ๋ หมัก จากเกษตรอินทรีย์จากขยะได ้ เพราะเราเช่อื ว่า ใหเ้ ดก็ ไปสอนผ้ใู หญ่ ท่ีบ้านจะไดป้ ระโยชนก์ ว่า เด็กก็จะเป็นผใู้ หญใ่ นวันหน้า และพวกเขาก็ปลกู ผักกนิ เองและขายเองไดอ้ ีกด้วย

114 เราได้บริโภคพืชผักปลอดภัย มีอากาศบริสุทธิ์  มีข้าวท่ีปลอดสารพิษ เราจะต้องมีเงิน  ปลดภาระจากหน้ีสินท่ีมากมายก่ายกอง และสิ่งท่ีจะท�ำน้ีจะท�ำให้เกิดรายได้เสริม สุขภาพดี และมีเงินใช้จ่าย สุดท้ายน่ันคือ เราจะต้องท�ำจนเกิดความยั่งยืนให้ได้ นายมานพ ชยั บัวคำ� ก�ำนันบ้านโป่งศรีนคร “เมอื่ เราทำ�  3 อยา่ งแลว้  สง่ิ ทจี่ ะตอบโจทยค์ อื  สขุ ภาพเราตอ้ งด ี เพราะเราไดบ้ รโิ ภคพชื ผกั ปลอดภยั  มอี ากาศบรสิ ทุ ธ ิ์ มขี า้ วทป่ี ลอดสารพษิ เราจะตอ้ งมเี งิน ปลดภาระจากหน้ีสนิ ทมี่ ากมายก่ายกอง และส่ิงทจ่ี ะท�ำนีจ้ ะทำ� ใหเ้ กดิ รายได้เสริม สขุ ภาพดี และมเี งินใช้จ่าย สดุ ท้ายนั่นคอื เราจะ ต้องท�ำจนเกดิ ความยั่งยนื ให้ได้ เพราะเมอื่ 3 อย่างนน้ั ตอบโจทย์แล้ว กจ็ ึงเร่ิมหาลทู่ างต่อว่าเราน่าจะทำ� โฮมสเตย์ และมีหลกั สูตรใหค้ นภายนอก และนกั ทอ่ งเทย่ี วไดเ้ ขา้ มาดู มารวู้ า่ เราเปน็ อยา่ งไร โดยการสอนในหลกั สตู รแรกของทนี่ ่ี คอื สอนแบบไปเชา้  เยน็ กลบั   คา่ ใชจ้ า่ ยกลมุ่ ละ 4,000  บาท อาหารและอาหารวา่ งแยกตา่ งหาก  หลกั สตู รทสี่ องคอื มาพกั  1 คนื คา่ ใชจ้ า่ ยคนละ 500 บาท  หลกั สตู รทส่ี ามคอื  โรงเรยี นนวตั กรรมโปง่ ศรนี คร คา่ ใชจ้ ่ายคนละ 2,500 บาท จะไดเ้ รยี นร้บู น 16 ฐานการเรยี นร ู้ ท่ตี อบโจทย์ทุกอย่าง ท้ังเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม” ก�ำนนั มานพเล่า

115 ส�ำหรับเศรษฐกิจท่ีน่ีนั้นเดิมทีมีปัญหามาก หน้ีสินล้นตัวจนบางครอบครัวก�ำลังจะถูกธนาคารยึดบ้านและที่ดิน แต่ชาวบ้านก็ช่วยกัน กอบกวู้ ิกฤตได้ จนสามารถปลดหนไี้ ด้ส�ำเร็จ จากการทีม่ รี ายได้เข้ามาทุกวัน อย่างเชน่ รายไดจ้ ากการขายสินค้าโอทอป (OTOP) รายได้จากการ ที่มีคนเข้ามาเยยี่ มชมฐานการเรียนรู้ รายไดจ้ ากโฮมสเตย์ เปน็ ตน้ ท�ำให้เม่อื เศรษฐกจิ ดี สุขภาพทง้ั กายและใจก็ดขี น้ึ ด้วย ในการเปน็ ชมุ ชนตน้ แบบนน้ั โปง่ ศรนี ครไดแ้ บง่ หลกั สตู รเปน็ ฐานการเรยี นรตู้ ามรปู แบบแผนทที่ อ่ งเทยี่ วเชงิ วถิ ชี วี ติ   ประกอบดว้ ย  1. โรงเรยี น 2. กลุ่มสานยอ  3. ที่ท�ำการก�ำนัน  4. ศูนย์เรียนรู้ชุมชน  5. สวนผักปลอดภัย  6. กองทุนขยะ  7. สถาบันการเงินชุมชน  8. กลุ่มเลี้ยงกบ 9. ธนาคารขา้ ว  10. กลมุ่ ทำ� ทตี่ กั กงุ้   11. กลมุ่ ทำ� ปยุ๋ หมกั ชวี ภาพ  12. บา้ นโฮมสเตยต์ วั อยา่ ง  13. กลมุ่ ผลติ ไมก้ วาดดอกหญา้   14. กลมุ่ จกั สานไมไ้ ผ่ 15. กลุ่มตดั เยบ็ เสอื้ ผ้า  16. กลุ่มผลติ ไมถ้ พู ้ืน โดยกำ� นนั มานพขยายความวา่  โฮมสเตยข์ องเราไดร้ บั การรบั รองจากกรมการทอ่ งเทย่ี ว และไดร้ บั รางวลั บา้ นสวยเมอื งสขุ ของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย  แตเ่ ปา้ หมายของเราตอ้ งการเปน็ โฮมสเตยต์ ามมาตรฐานของอาเซยี น ทำ� ใหท้ กุ วนั นเ้ี รากย็ งั ตอ้ งออกไปเรยี นรกู้ ารบรหิ ารโฮมสเตย์ จากพ้ืนที่อ่ืน เช่น ไปทางโฮมสเตย์บ้านภู จ.มุกดาหาร  ส่วนผู้ท่ีมาดูเราในการจัดการโฮมสเตย์เพ่ือจะน�ำไปต่อยอดน้ันมีเป็นจ�ำนวนมากเช่นกัน ทั้งท่ีมาจาก จ. เชียงราย ก็ประมาณ 100 กว่าแห่ง รวมถึงในจังหวัดอ่ืนก็มาท�ำข้อตกลงร่วมกัน (MOU) กับเรา ทั้งในเรื่องของการจัดการขยะ และการจัดการสิง่ แวดลอ้ มโดยใช้โมเดลท่นี ่ี ท่ีพวกเราเรยี กวา่ “โมเดลโป่งศรีนคร” ทีน่ ี่เริ่มตน้ จาก เราทำ� ของเราเองจากคนรากหญา้ จากพวกเราในชุมชนที่ชว่ ยกันขับเคลื่อน โดยมกี ารกำ� หนดขึ้นเปน็ ธรรมนญู ทจี่ ะใช้เปน็ กฎระเบยี บการอยรู่ ่วมกนั ของทุกคนในชมุ ชนโปง่ ศรีนคร รวมถงึ ผ้มู าเยี่ยมเยียน “จดุ เดน่ ของเราคอื  ทำ� เองตง้ั แตแ่ รกโดยไมม่ ที อ้ งถน่ิ มาเกยี่ วขอ้ ง จะมเี พยี งบางเรอื่ งทที่ างทอ้ งถน่ิ เขา้ มารว่ มสนบั สนนุ  ซง่ึ จะแตกตา่ งจากทอ่ี นื่ ทจ่ี ะมคี นเขา้ ไปชว่ ยเหลอื แนะนำ� กอ่ น โดยคนทน่ี ม่ี กี ารทำ� งานทงั้  3 วยั  ทเี่ ขา้ มาทำ� แลว้ ชว่ ยกนั ขบั เคลอ่ื นตามบรบิ ทของสงั คม ในสว่ นการจดั การขยะ นั้นก็ลดลงอย่างเห็นได้ชัด จากเม่ือก่อนเทศบาลจะมาเก็บสัปดาห์ละ 1 ครั้ง ลดลงเหลือ 2 สัปดาห์ มาเก็บ 1 คร้ัง  เป้าหมายของต�ำบลเราคือ จะปดิ บอ่ ขยะ โดยในตำ� บลโรงชา้ งทง้ั 11 หมบู่ า้ น จดั การขยะเหมอื นทโ่ี ปง่ ศรนี คร โดยมหี มบู่ า้ นเราเปน็ โมเดล  อยา่ งไรกต็ ามยงั มขี ยะประเภทโฟม ทย่ี งั จดั การไดไ้ มด่ นี กั แตท่ างชมุ ชนไดก้ ำ� หนดมาตรการหลายอยา่ งทคี่ อยกระตนุ้ อยา่ งโฮมสเตยข์ องเรากห็ า้ มนำ� โฟมเขา้ มาใช ้ สำ� หรบั ขยะอนั ตรายนนั้ เรามีจดุ รบั ฝากสว่ นรวม โดยเทศบาลจะมาจดั เกบ็ ไปเดือนละคร้ัง โดยมีเจา้ ภาพจาก จ.เชยี งราย เป็นผูร้ ับไปก�ำจดั ท�ำลายต่อไป” โป่งศรีนคร จะแตกต่างจากเชียงเคี่ยน ในส่วนของเชียงเค่ียน จะมีเทศบาลเข้ามาขับเคลื่อนกระตุ้นชาวบ้าน แต่เราจะท�ำกันเองล้วนๆ ท้ังต�ำบลโรงช้าง เทศบาลจะเข้ามาช่วยเพียงบางเร่ืองท่ีเราขอ โดยเป็นการจัดการของหมู่บ้านท่ีช่วยกันเองที่จัดการมาต้ังแต่ต้นกว่าสิบปีที่แล้ว ท�ำให้กลายเป็นว่าใครมารับต�ำแหน่งผู้บริหารเทศบาลก็ตามจะไม่กล้าเข้ามาจัดการเร่ืองขยะ ห้ามซื้อรถขยะ ห้ามซื้อถังขยะ เพราะถ้ามี รถขยะหน่ึงคันงบประมาณจะบานปลาย ทั้งคนขับ คนเก็บขยะ ท้ังถังขยะ สร้างบ่อขยะ รวมถึงการจัดการขยะของที่น่ีเป็นหน้าที่ของชาวบ้าน ทกุ คนไม่ใช่หนา้ ทีข่ องเทศบาลท่ีจะด�ำเนนิ การ และเปน็ ความเขม้ แข็งท่ีเกดิ ข้นึ ในชุมชนโปง่ ศรนี ครมาอย่างต่อเนอ่ื ง

116

117 ชาวบา้ นที่นจี่ ะมรี ายไดจ้ ากการสานอีจู้ ซง่ึ เป็นเครื่องดักปลาอยา่ งหนึ่งสานจากไม้ไผ่และมงี าแซงอยู่รมิ กน้ ไวใ้ สเ่ หย่อื ราคาขายใบละ 25 บาท อยา่ งตาสขุ นีว่ นั นึงแกบอกวา่ ไม่อยากออกไปไหนเลยเพราะสานได้มากถึง 10 ใบ

118 “เราบอกเขาวา่ ถา้ จะขบั เคลอ่ื นเรอ่ื งขยะมนั ตอ้ งระเบดิ จากขา้ งใน และตอ้ งเปน็ ความตอ้ งการของชาวบา้ นจรงิ ๆ เพราะถา้ ทอ้ งถนิ่ ทำ�  เมอื่ มี การเปลยี่ นผบู้ รหิ าร กอ็ าจมกี ารเปลย่ี นนโยบาย แตถ่ า้ ชมุ ชนทำ� จะเปน็ เกราะทเ่ี หนยี วแนน่ ไมใ่ หใ้ ครมาเปลย่ี นแปลง ทเี่ ราทำ� นน้ั เกดิ ขนึ้ ความตอ้ งการ ของคนในชุมชน พอเราท�ำปีแรก ปีต่อมาเราชวนอีก 11 หมู่บ้านในต�ำบลโรงช้างท�ำ ได้งบประมาณจาก สสส. หมู่บ้านละ 50,000 บาท ตอนนี้ เราเปน็ ศนู ยเ์ รยี นรขู้ อง 17 จงั หวดั ภาคเหนอื ในโครงการของสสส. รวมถงึ มหาวทิ ยาลยั แมฟ่ า้ หลวง กส็ ง่ คนมาหาเรา เรม่ิ แรกไมไ่ ดม้ วี ชิ าการ เราลองผดิ ลองถกู เอง ซ่งึ จุดแขง็ ของเราคือความร่วมมอื ของชาวบา้ น ชาวบ้านเช่ือผนู้ ำ�  อย่างที่โรงเรียนเราจะเหน็ ว่า เด็กสามารถท�ำเรอ่ื งขยะไดเ้ องทุกอย่าง ท้ังน�้ำหมักจากผลไม้และเศษอาหาร ท่ีท�ำให้เกิดความสะอาดจนได้รับรางวัลส้วมสุขสรรค์ ที่สะอาด และไม่มีกลิ่น น่ีคือส่ิงท่ีเราปลูกฝังต้ังแต่เด็ก และเป็นกลยทุ ธ์ที่เราเคลื่อน โดยใหเ้ ดก็ และเยาวชนไดเ้ ขา้ ไปพดู คุยกับคนที่บ้าน ผู้เฒ่าผ้แู กต่ ามบ้าน การทใี่ หค้ วามรูเ้ ดก็ กอ่ น เพอ่ื ที่จะปลกู ฝงั ให้ เขาเข้าใจเรื่องนี้ เขาท�ำไดด้ ี และเด็กๆ ความจ�ำดี ข้อมลู แนน่ ดว้ ย” ก�ำนนั มานพเลา่ อยา่ งเพลดิ เพลนิ ในการได้แรงเคล่อื นจากคนตัวเลก็ ของชุมชน มาชว่ ยในการท�ำงานครัง้ นี้ “จากการทใ่ี หเ้ ดก็ ไปประเมนิ ครวั เรอื นตา่ งๆ ถา้ ไมผ่ า่ นการประเมนิ  เดก็ กจ็ ะประจาน แตถ่ า้ คนสงู วยั  เขาจะไมส่ นใจกนั  และบางทจี ะทะเลาะกนั   แต่ถ้าเป็นเด็ก เขาสามารถบอกได้ว่าจะท�ำอย่างไร ส�ำหรับหน่วยงานราชการ มีแค่มาเก็บขยะเดือนละ 2 ครั้ง และมาเอาขยะอันตรายไปจัดการ เดอื นละ  1  ครง้ั เทา่ นนั้ สว่ นปญั หาเรอื่ งสขุ ภาพกล็ ดนอ้ ยลง ไมว่ า่ จะเปน็ ความดนั   เบาหวาน ของชาวบา้ นลดลง  เพราะหลงั จากเราทำ� โครงการนแ้ี ลว้ ผู้ป่วยรายใหม่แทบจะไม่มี ซ่ึงเป็นผลพวงจากการบริโภคพืชผักที่ปลอดภัย สารพิษตกค้างก็ลดลง และหมู่บ้านเรายังได้รับการรับรองมาตรฐาน บริการสขุ ภาพ (HA) อกี ด้วย” กำ� นนั มานพขยายความถงึ ประโยชนท์ ไ่ี ดร้ บั ถว้ นท่วั กวา่ บา้ นชมุ ชนบา้ นโปง่ ศรนี คร จะกา้ วมาสกู่ ารเปน็ ชมุ ชนปลอดขยะ กต็ อ้ งผา่ นการลองผดิ ลองถกู มาหลายครง้ั  ไมต่ า่ งจากชมุ ชนอกี หลายแหง่ ท่ีต้องพัฒนาชุมชนสู่การจัดการสภาพแวดล้อมอย่างย่ังยืน เร่ิมตั้งแต่การเปลี่ยนร้ัวบ้านทุกครัวเรือน ไม่ใช่ทาสีสันให้สวยงาม แต่ตกแต่งประดับ ด้วยพืชผักสวนครัวแทน ซ่ึงทางชุมชนบริการน�้ำในการรดผักฟรี และมีการคัดแยกขยะครัวเรือนท่ีถือว่าเป็นการจัดการขยะต้ังแต่ต้นทาง รวมถึง การใชห้ ลัก 3Rs เข้ามาใช้ในชีวิตประจำ� วนั ของทุกคน โดยที่นแ่ี ตล่ ะครวั เรอื นจะแยกขยะออกเปน็ 4 ประเภทคอื 1. ขยะยอ่ ยสลายได ้ หรอื ขยะอนิ ทรยี  ์ : นำ� ไปทำ� ปยุ๋ หมกั  โดยมกี ารรณรงคท์ ำ� ปยุ๋ แบบงา่ ยๆ และไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งใชเ้ ครอื่ งอดั เมด็ ปยุ๋  เพราะ ทุกครัวเรือนจะมถี งั คอกปุ๋ยหมัก เพ่ือน�ำไปใช้รดพืชผกั สวนครัวทปี่ ลูกไว้กนิ  ท�ำให้ลดคา่ ใช้จา่ ยและเปน็ การจดั การขยะไดเ้ ป็นอย่างดี ส่วนรวมของ หม่บู า้ นกจ็ ะมีท�ำป๋ยุ หมกั กองกลางไว้ อยา่ งเช่น เศษอาหารและพชื ผกั ทเ่ี หลือจากการท�ำอาหาร เปน็ ต้น 2. ขยะรไี ซเคิล หรอื ขยะที่สามารถน�ำไปขายได ้ เชน่  แกว้  กระดาษ พลาสติก โลหะ อโลหะ เปน็ ตน้ โดยการจัดการขยะรไี ซเคิลของชุมชน โป่งศรนี ครน้นั คอ่ นข้างน่าสนใจ เน่ืองจากชมุ ชนมกี ารสร้างนวัตกรรมใหม่ข้นึ มาใช้

119

120 จริงๆ แล้วในทุกครัวเรือนมีการคัดแยกขยะรีไซเคิลอย่างเป็นระบบ เช่น ใช้กระสอบปุ๋ย เข่งสานด้วยไม้ไผ่ และมีจุดบันทึกสถิติข้อมูลขยะ ประจำ� หมบู่ า้ น  พรอ้ มทง้ั นำ� แนวคดิ พฒั นาขยะหลายดา้ นมาเพมิ่ มลู คา่ เพอ่ื นำ� กลบั ไปใชห้ รอื ขายเปน็ ของทรี่ ะลกึ เชน่  “แนวคดิ นวตั กรรมกระปอ๋ ง” ทท่ี ำ� ขนึ้ จากกระปอ๋ งกาแฟ หากนำ� มาชงั่ ขายกส็ รา้ งรายไดไ้ มก่ บี่ าท แตห่ ากนำ� มาทำ� ชดุ เฟอรน์ เิ จอรร์ บั แขกพวก โตะ๊  เกา้ อ ี้ เพอื่ เพม่ิ มลู คา่ ทำ� ใหเ้ กดิ วิธกี ารประดษิ ฐ์เฟอร์นิเจอร์รบั แขกแบบง่ายท่ีเอาไวจ้ ำ� หนา่ ยเปน็ ของทีร่ ะลกึ สำ� หรับนักทอ่ งเที่ยวทีเ่ ขา้ มาเยยี่ มและศึกษาดงู าน ส�ำหรับการจัดการขยะรีไซเคิลที่เป็นผลงานของเด็กรุ่นใหม่อย่าง ญาณาธร ศิริวงศ์มงคล นั้น เธอได้ประดิษฐ์โคมไฟจากฝาขวดและ เฟอร์นเิ จอร์หลากหลายรปู แบบ ญาณาธร เลา่ วา่  “ตนไดท้ ำ� โคมไฟจากฝาขวด หลอดดดู  แทนเฟอรน์ เิ จอร ์ โดยสง่ิ ทที่ ำ� เปน็ การตอ่ ยอดจากรนุ่ พท่ี ท่ี ำ� ชดุ โตะ๊  เกา้ อ้ี พวกหนู กน็ ำ� ความรทู้ มี่ มี าตอ่ ยอดเรอ่ื ยๆ จากทม่ี กี ารนำ� กระปอ๋ งกาแฟมาทำ� สง่ิ ของหลายๆ อยา่ ง พวกหนเู ลยลองนำ� ฝาขวด และหลอดดดู มาทำ� โคมไฟบา้ ง ซ่งึ สิง่ ประดิษฐด์ งั กล่าว ท�ำให้ไดร้ ับรางวลั จากจังหวดั เชียงราย และจังหวัดเชยี งใหม”่ ส่วน อชิรญา มาฟู และ ณัฐกฤตา หาญมุ่งปณิธาน พวกเขาได้สอนรุ่นน้องให้ท�ำส่ิงประดิษฐ์ง่ายๆ โดยจะฝึกประดิษฐ์ส่ิงของคนละ 1-2 ช้ิน ส่วนพี่จะเป็นฝ่ายประกอบ น้องก็จะช่วยกันเก็บ กลุ่มท่ีท�ำทั้งหมด 31 คน จากนักเรียนของโรงเรียนจ�ำนวน 159 คน “เมื่อท�ำแล้วจะ ชว่ ยใหม้ ที กั ษะในการประดษิ ฐ ์ และภาคภมู ใิ จในสง่ิ ทไ่ี ดท้ ำ�  สำ� หรบั ฝาขวดไดม้ าจากธนาคารขยะ และจากชมุ ชนของโครงการ Zero Waste  โดยออก ไปชว่ ยกนั เกบ็ กบั นอ้ งๆ ซงึ่ ฝาพวกนไี้ ดม้ าจากการแยกขยะของโครงการ ถา้ เขาแยกเสรจ็ กจ็ ะไปขอ คดิ วา่ อนั ไหนทำ� ไดก้ จ็ ะขอมาประดษิ ฐไ์ วใ้ ชป้ ระโยชน์ หรือไมก่ ็เวลานักท่องเที่ยวหรือคนมาดูงานก็จะขายเพ่ือรวมไว้เป็นเงินกองทุน”  อชิรญาเลา่ ทิ้งทา้ ย 3. ขยะทั่วไป เป็นขยะทีย่ อ่ ยสลายยากและไมค่ ้มุ คา่ ในการนำ� ไปรไี ซเคิล เช่น ซองบะหมสี่ �ำเรจ็ รปู  เปลอื กลกู อม ถุงขนม ถงุ พลาสตกิ    4. ขยะพษิ  หรอื ขยะอันตราย จะเปน็ การคดั แยกขยะอันตรายจากครวั เรือน  เพ่ือนำ� ไปรวบรวมไว้ที่จุดบรกิ ารทีเ่ กบ็ ขยะอนั ตรายเพอื่ ทาง เทศบาลจะมาจดั เก็บไปกำ� จัดตอ่ ไป ชุมชนบ้านโปง่ ศรีนคร เปิดการรับซื้อขายขยะทกุ วันที่ 15 ของเดอื น ชาวบ้านจะนำ� มาขายใหแ้ กค่ ณะกรรมการเพราะรบั ซ้ือราคาแพงกว่า พ่อค้ารายอ่ืนๆ โดยกรรมการจะขับรถทั่วหมู่บ้านรับซื้อเอง และน�ำไปขายต่อเพื่อสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน ท้ังน้ีได้รับเงินสนับสนุนจากเทศบาล ต�ำบลโรงช้าง และท�ำให้ชุมชนมีทุนหมุนเวียน จนกระทั่งชุมชนเกิดความรักบ้านเกิดและมีความสามัคคีกันภายในชุมชน จนเกิดความย่ังยืนอย่าง เป็นรูปธรรมภายในชมุ ชนบ้านโป่งศรนี ครแห่งน้ี แน่นอนว่าไม่ใช่แค่คนรุ่นใหม่เท่านั้นที่เพ่ิมมูลค่าของขยะ ด้วยการสร้างส่ิงประดิษฐ์ใหม่ๆ แต่โป่งศรีนครมีดีในทุกรุ่น เพราะคนแต่ละวัย ต่างตระหนกั ในปญั หาส่งิ แวดลอ้ ม และมีใจรักในการสรา้ งชมุ ชนเข้มแขง็ ทุกด้าน

121 อยา่ งกรณ ี ปา้ บวั จนั ทร ์ กนั ทะวงค ์ ชาวบา้ นในโปง่ ศรนี คร เธอคอื อดตี ลกู หนร้ี ายใหญ ่ เคยเปน็ หนกี้ บั ธนาคารเพอ่ื การเกษตรและสหกรณ์ หลังจากเร่ิมหันมาจัดการขยะและอาศัยหลักการพึ่งพาตนเอง จากเรื่องง่ายๆ เช่น ลดการใช้พลาสติก บรรจุภัณฑ์ ปลูกผักปลอดสารไว้ บริโภคเองในบ้าน ถ้าเหลือก็ขาย รวมถึงลดต้นทุนการใช้สารเคมี ฯลฯ  จนทุกวันนี้เธอมีอาชีพเสริมผลิตไม้กวาดขาย ท่ีท�ำให้เธอปลดหนี้ได้จาก การใชว้ ชิ าชพี ในชมุ ชน และเรยี นรกู้ ารลดตน้ ทนุ จากสง่ิ ของวสั ดเุ หลอื ใช้ เธอไดร้ บั บรจิ าคกระปอ๋ งนำ้� มนั เหลอื ใชจ้ ากรา้ นคา้ ในจงั หวดั เชยี งราย เธอพดู ไดอ้ ยา่ งภาคภมู ิใจวา่ “ขยะนีด่ นี ะ ชว่ ยเราได้ เดือนนงึ รายไดก้ ็เหลือพออยพู่ อกนิ หนี้สนิ กล็ ดลงจนใกลห้ มดแล้ว” หรอื อย่างตาสขุ  เชยี งโส ตัวแทนชาวบา้ นกลุ่มจกั สานไมไ้ ผ ่ เล่าว่า ตนสานอจี ้ซู ่งึ เป็นเครอ่ื งดักปลาอยา่ งหน่ึง สานดว้ ยไมไ้ ผ่ มงี าแซงอยู่ รมิ กน้ ใส่เหยอ่ื ไวใ้ นกะพล้อ บางแห่งเรียกวา่ กระจู้ หรอื จู้ ซึง่ ขายในราคาใบละ 25 บาท โดยวันหนึง่ จะสามารถสานได้ประมาณ 10 ใบ และจะมีคน ในเมอื งรบั ไปขายตอ่   ทำ� ใหต้ นมอี าชพี เดอื นนงึ กห็ ลายพนั บาท“ผมทำ� งานสานน ่ี ไมค่ อ่ ยหยดุ  เวน้ วนั ไหนไปทำ� บญุ ทวี่ ดั จะหยดุ บา้ ง ทำ� ของใชจ้ กั สานน ่ี เขามารับถึงที่ ก็ดีไปอีกแบบ แรกๆ ท�ำไว้นั้นไม่ค่อย มีคนมาซ้ือนะ จากเม่ือก่อนไม่ได้ขายเลย ตอนน้ีก็ขายมีคนมารับซ้ือก็ดีนะ  บางคนมาเท่ียว ก็ซ้ือไป คือตอนน้ีหมู่บ้านเราดีหมด ท้ังเศรษฐกิจ สังคม ก็ดีนะ พอเราจัดการขยะได้ ส่ิงดีๆ ก็ตามมา” นายสุข เล่าถึงความสุขของคนโป่งศรีนคร ทเี่ ปน็ ผลพลอยได้มาจากการจัดการขยะและท�ำให้ชุมชนน่าอยมู่ ากขน้ึ

122

123   โปง่ ศรนี ครไมไ่ ดเ้ ปน็ แคช่ มุ ชนตน้ แบบ แตย่ งั มบี คุ คลตน้ แบบทพี่ รอ้ มเปน็ ผนู้ ำ� ทางความคดิ  และเปน็ ผเู้ ปลยี่ นแปลงนวตั กรรมในการจดั การขยะ จดั การสงิ่ แวดลอ้ ม และเปน็ กำ� ลงั สำ� คญั ในการพฒั นาทอ้ งถนิ่ เพอ่ื เพมิ่ มลู คา่ ใหช้ มุ ชนไดอ้ กี หลายกรณ ี อาท ิ นายส ี ยาม ี อาย ุ 70 กวา่  ป ี ทมี่ อี งคค์ วามรู้ ด้านการจักสานไม้ไผ่ สามารถจักสานได้หลายชนิด เช่น ตุ้มดักปลาไหล ไซดักปลา ข้อง หวด ตะกร้า สุ่มไก่ เป็นต้น  เรื่องราวของแกปรากฏ ให้เหน็ อยู่ในเอกสารเผยแพรข่ องชุมชน และน�ำไปเปน็ ตน้ แบบใหผ้ ูค้ นทีม่ าดงู านได้ศึกษาเรยี นร้จู ากประสบการณต์ ่างๆ รวมไปถึงกลุม่ ท�ำผา้ เช็ดมอื ไม้ถูพนื้ และเบาะรองนง่ั  ซึ่งนอกจากจะช่วยประหยัดเพราะผลิตไว้ใช้เองแลว้ ยงั ขยายผลเพิ่มรายได้ให้กบั ชาวบา้ นท่ีชว่ ยกันสรา้ งอาชีพ พ่อี ุไร ยามี หน่ึงในสมาชกิ ของกลุ่มฯ บอกว่า “พ่อคา้ จากตำ� บลอน่ื จะมาส่งั ไปคร้งั ละหลายพันอนั นีเ่ ดือนน้กี ็ส่งั ไว้ 5,000 อนั ยงั ท�ำไมพ่ อส่งเขาเลย” นีไ่ ม่ใช่ อาชพี เสรมิ ของคนทีน่ ่ี แตก่ ลายเปน็ อาชีพหลักระดับอตุ สาหกรรมชมุ ชนขนาดย่อยเลยทีเดียว พลังของการจัดการขยะต้นทาง  และการน�ำนวัตกรรมใหม่ๆ เข้ามาใช้สามารถพลิกฟื้นฟูชุมชนได้ และโป่งศรีนครเป็นตัวอย่างที่เห็น เห็นผลได้จริงภายในเวลาเพียง 5 ปี จากแนวคิดการขายที่เน้นให้เกิดการจัดการสิ่งแวดล้อมครบวงจร และพลังของชาวบ้านที่ขยายผลไปยัง 12 หมบู่ ้าน ทำ� ให้เกิดกระบวนการบรหิ ารจดั การแบบมีส่วนร่วมของชมุ ชน ไมใ่ ชแ่ คม่ งุ่ หนา้ พฒั นาดา้ นพนื้ ทส่ี เี ขยี ว ลดขยะ และปรบั ปรงุ สงิ่ แวดลอ้ มเทา่ นนั้  แตผ่ ลพลอยไดจ้ ากการลดตน้ ทนุ ในการจดั การขยะ การเพมิ่ มูลค่าให้สิ่งของเหลือใช้ น�ำมาสู่การสร้างรายได้ และขยายผลสู่การระบบบริหารเงินอย่างย่ังยืน โดยแต่ละชุมชนในต�ำบลโรงช้างมีนโยบายด้าน การออมคือ ออมเงินวันละ 1 บาท เพื่อใช้เป็นเงินช่วยเหลือชาวชุมชน เช่น คลอด เสียชีวิต  ปัจจุบันกองทุนสวัสดิการชุมชนมีเงินออมรวมกว่า  400,000 บาท ท่ีจะเป็นทุนหนุนร่วมกันของชุมชน และยังมีธนาคารของชุมชน ท่ีเปิดให้บริการฝากเงิน กู้เงินในอัตราดอกเบ้ียต�่ำ ที่ผลก�ำไรจะ น�ำมาเพอ่ื พัฒนาชมุ ชน โดยเปดิ เป็นสาขาของธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์ แนวคิดการบริหารของโป่งศรีนครจากอดีตจนถึงปัจจุบันน้ันเริ่มจากการจัดการขยะต้ังแต่ต้นทางสู่การจัดการขยะชุมชน ส่งผลให้วันนี้ โป่งศรีนครได้รับรางวัลการยกย่องจากหลายแห่งนับไม่ถ้วน  องค์ความรู้ดังกล่าวได้ถูกเล่าแบบปากต่อปาก เรื่องราวของโป่งศรีนครได้รับ การสนับสนุนจากหลายหน่วยงานและเผยแพร่ออกสู่สาธารณะ รวมทั้งได้รับความสนใจจากสื่อมวลชนหลายแขนง แต่ช่ือเสียงท่ีมีไม่อาจท�ำให้ โป่งศรีนครรุ่งเรืองได้ หากแต่การปฏิบัติท่ีเสมอต้นเสมอปลาย และหนักแน่นในหน้าที่ความรับผิดชอบต่อตนเอง ต่อชุมชน ต่อสังคม ตา่ งหาก ท่เี ปน็ กลไกส�ำคัญในการรักษาความดีงามน้ไี ว้ ผลผลติ กำ� ลังเบง่ บานกลายเปน็ จุดขายท่ที ำ� ให้มีนักท่องเทย่ี วเขา้ มาปักหมุดสถานทีแ่ ห่งน้ี เพ่ิมขนึ้ ทุกป ี จากเมอ่ื ปี 2553 มีนักท่องเท่ยี ว 950 คน จนเมื่อปี 2560 มีนกั ทอ่ งเท่ยี วมาเยยี่ มเยียนทีน่ ม่ี ากถึง 13,560 คน นา่ สนใจวา่ สงิ่ ทสี่ นบั สนนุ ใหช้ าวโปง่ ศรนี ครกลายเปน็ ชมุ ชนทอี่ ดุ มดว้ ยเสนห่  ์ เพราะชาวบา้ นทกุ คนดำ� รงตนใหเ้ ปน็ แบบอยา่ งทกุ เรอื่ งนนั่ คอื รุ่นสูงอายุก็สร้างคุณคา่ ในตวั เอง สว่ นรุ่นเด็กและเยาวชนก็พฒั นาเรยี นรูใ้ ห้เกดิ คุณคา่ ในตวั เอง ชมุ ชนน้ีจึงมีชวี ติ ชีวาในทุกวัน ถ้าใครยังไม่ปักหมุด กเ็ รยี นเชญิ ท่โี ป่งศรีนคร “บ้านนม้ี ีดีอีกเยอะ!”

124

125 “ต้องในหลวงรัชกาลท่ี 9 ทรงม่งุ เนน้ เรอ่ื งการพัฒนาคน มีพระราชด�ำรสั วา่ ระเบิดจากข้างใน”นนั้ หมายความว่า ต้องมงุ่ พัฒนาเพ่อื สรา้ งความเข้มแขง็ ใหค้ นและครอบครวั ในชุมชนทีเ่ ข้าไปพฒั นาใหม้ ีสภาพพรอ้ ม ทจ่ี ะรับการพัฒนาเสยี ก่อน แลว้ จึงคอ่ ยออกมาสู่สงั คมภายนอก มใิ ชก่ ารน�ำเอาความเจริญ จากสังคมภายนอกเข้าไปหาชุมชนและหมู่บ้าน ซง่ึ หลายชมุ ชนยังไมท่ นั ไดม้ ีโอกาสเตรยี มตวั หรือตั้งตัว จึงไม่สามารถปรับตวั ได้ทนั กับกระแสการเปล่ยี นแปลงและนำ� ไปสู่ความลม่ สลายได้ หนึ่งในหลักการทรงงานของพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั รัชกาลที่ 9

126

127 ชุมบชลุ น�ำเลดก็วในจใกตล้ า้ ชมุ ชนบุลำ� ดวนใต้ จ. บรุ รี ัมย์ เรือ่ ง จารยา บญุ มาก

128

129 ชมุ ชนเล็กใจกล้าลดการใช้พลาสตกิ และปฏเิสธโฟม “...หลายประเทศท่ัวโลกก�ำลังเดินหน้าใช้กฎเหล็ก ไม่หิ้ว ไมข่ าย ไมแ่ จกถงุ พลาสตกิ และกลอ่ งโฟม อาท ิ รฐั กรณาฏกะ ประเทศ อินเดีย ทีก่ ลา้ ประกาศหา้ มใชพ้ ลาสตกิ ทวั่ รัฐ  รา้ นคา้ ส่งและคา้ ปลีก ไมส่ ามารถใช้หรอื จำ� หนา่ ยถุงพลาสตกิ จานพลาสตกิ แกว้ พลาสตกิ ช้อนพลาสติก ฟิล์มถนอมอาหาร หรือผลิตภัณฑ์พลาสติกอ่ืนที่ เก่ียวข้อง...” ข่าวโซเชียลจากเว็บไซต์ขององค์กรพัฒนาเอกชนแห่ง หน่ึงรายงาน บางพื้นท่ีในสหรัฐอเมริกาปี 2550 ซานฟรานซิสโก กลายเป็นเมืองแรกในสหรัฐอเมริกาที่ห้ามใช้ถุงพลาสติกใส่สินค้า ต่อมาในปี 2557 ก็ประกาศห้ามใช้ขวดน�้ำด่ืมพลาสติก และ เม่ือกรกฎาคม 2559 ซานฟรานซิสโกเข้าร่วมกับลอสแองเจลิส และ พอรท์ แลนด์ เพื่อออกข้อบงั คบั ห้ามใช้โฟม เน่ืองจากโฟมสร้าง ปัญหาและมลพิษเป็นอย่างมาก เพราะยากที่จะน�ำกลับมารีไซเคิล ในสหรัฐฯ โฟมถูกใช้เป็นกล่องบรรจุอาหารต่างๆ ทั้งไข่ เน้ือสัตว์ และผลไม้ การห้ามใช้พลาสติกประเภทน้ีจึงสร้างผลอย่างมาก  ใน เดือนกรกฎาคม 2558 เมืองโฮโนลูลู ในรัฐฮาวาย ประกาศห้ามใช้ ถุงพลาสติกแบบใช้คร้ังเดียวทิ้ง โดยมีข้อยกเว้น ส�ำหรับการใช้งาน ทางการแพทย์

130 เอธิโอเปียในปี 2554 ประกาศห้ามผลิตหรือน�ำเข้าพลาสติกที่ใช้คร้ังเดียวท้ิง เช่น ถุงพลาสติกใส่ของ การห้ามนี้เกิดข้ึนพร้อมๆ กับ การพัฒนาโครงการพลังงานลมและพลังงานความร้อนใต้พิภพ ซ่ึงเป็นส่วนหน่ึงในกลยุทธ์ด้านการเจริญเติบโตสีเขียวของเอธิโอเปีย ฝรง่ั เศสซง่ึ ประกาศหา้ มใชถ้ งุ พลาสตกิ ทใ่ี ชค้ รงั้ เดยี วทง้ิ  (ขนาดความจนุ อ้ ยกวา่  10ลติ ร และความหนานอ้ ยกวา่  50 ไมครอน หรอื  0.05 มลิ ลเิ มตร) เชน่ ถงุ จากรา้ นซเู ปอรม์ ารเ์ กต็ รายใหญ ่  นเี่ ปน็ สว่ นหนง่ึ ของนโยบายจากสหภาพยโุ รปเกย่ี วกบั การใชถ้ งุ พลาสตกิ ทส่ี ง่ ผลกระทบตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม (อา้ งอิงจากเวบ็ ไซต์ www.greenpeace.org) สำ� หรบั ประเทศไทยนน้ั  แมจ้ ะยงั ไมม่ นี โยบายชดั เจนหรอื บทลงโทษในเรอ่ื งการใชผ้ ลติ ภณั ฑพ์ ลาสตกิ และโฟมกต็ าม แตม่ รี า้ นคา้ เลก็ ใจกลา้ กลางเมืองบรุ ีรัมย์ ตัดสนิ ใจเลิกใช้ผลิตภัณฑ์ดังกลา่ วอย่างถาวร

131 ต้านกลอ่ งโฟม หายนะแห่งสขุ ภาพ-สงิ่ แวดล้อม 5 ปีแล้วท่ี “แสงตะวัน กระแสโสม” เจ้าของร้านอาหารตามส่ัง “วันกันเอง” ตัดสินใจหันหลังให้กับบรรจุภัณฑ์อาหารท่ีท�ำจากโฟม มาเป็นกล่องชานอ้อยแทน  แม้จะต้องแลกกับต้นทุนท่ีสูงขึ้น แต่เธอยืนยันว่าเป็นทางออกท่ีดีในการลดปัญหาขยะ ลดการท�ำลายส่ิงแวดล้อม และลดความเสี่ยงการเกิดปัญหาสุขภาพตามมา  หลังจากการบริโภคอาหารที่ใส่กล่องโฟมให้แก่ลูกค้าซ่ึงก็มีสิทธิในการมีสุขภาพดีพอๆ กับเธอ เน่ืองจากตระหนักดีว่ากล่องโฟมมีผลต่อสุขภาพมนุษย์ ซึ่งกรณีอันตรายดังกล่าว กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข ได้ออกมายืนยันและ เตือนภัยแล้วว่า การใช้กล่องโฟมใส่อาหารท่ีร้อนจัด และเม่ือผู้บริโภครับประทานอาหารจากกล่องโฟมติดต่อกันนาน 10 ปี เสี่ยงมะเร็งสูงกว่า คนปกติ 6 เท่า ร้านอาหารวันกันเอง เป็นร้านตามส่ังท่ัวไปก่อตั้งมานานกว่า 15 ปี ต้ังอยู่ในชุมชนบุล�ำดวนใต้ เทศบาลเมืองบุรีรัมย์ จ�ำหน่ายอาหาร ในราคามาตรฐานคือ จานละ 35-40 บาท  ลูกคา้ ทว่ั ไปเปน็ พนกั งาน ข้าราชการ และนักศกึ ษาตามหอพักกลางเมอื งบรุ ีรัมย์ “แสงตะวนั ” เจา้ ของกจิ การรา้ นอาหารระบวุ า่  เดมิ ทตี นเลอื กกลอ่ งโฟมบรรจอุ าหารขายใหล้ กู คา้ ทส่ี งั่ กลบั บา้ นเชน่ กนั  แตป่ จั จบุ นั เลอื กใช้ กล่องชานอ้อยแทนแม้ว่าต้นทุนจะสูงกว่ากล่องโฟมหลายเท่าก็ตาม “กล่องโฟมถ้าเราซ้ือมา ราคาอยู่ท่ี 100 กล่อง 30 บาท แต่ชานอ้อย อยู่ที่ 50 กล่อง 115 บาท มนั ตา่ งกนั มากกว่าครง่ึ หนึ่งเลยนะ  ยอมจา่ ยเลย แต่เราไม่ขึน้ ราคาค่าอาหาร  หลายคนท้วงเรื่องก�ำไร ขาดทนุ   แตเ่ รา ไม่ได้ขายอาหารมุ่งเอาตรงน้ัน  ท่ีเราขายเพราะคิดว่าอยากให้คนซ้ืออาหารมีทางเลือกหาอาหารดีๆ มากิน ไม่ใช่อาหารท่ีบรรจุในกล่องโฟม ทีเ่ ป็นอันตราย  จงึ มองว่าก�ำไรของพ่ี คอื การไดส้ ุขภาพทีด่ ี ทำ� ให้ลดตน้ ทนุ ในการรักษารา่ งกาย ลดความเส่ียงในการเจ็บป่วย ก็เท่านั้น เรือ่ งก�ำไร เปน็ เงนิ พพ่ี ูดไมไ่ ด้ เพราะจรงิ ๆ แลว้ ทำ� ร้านอาหารเพอ่ื ความสขุ ไม่ไดห้ วังรวย และไมไ่ ด้ขัดสนเพราะมลี ูกสง่ เงนิ ให้ใชต้ ลอดเวลาแล้ว  คดิ วา่ ท�ำร้าน ตรงนี้เหมือนท�ำทาน คือท�ำให้คนได้รับส่ิงดีๆ แล้วพอท�ำไปนานเข้า ทางเทศบาลเขาก็เห็นก็ชวนเข้าโครงการชุมชนปลอดขยะและส่งประกวด กับภาคอ่ืน แต่ตัวเราเองท�ำมานานแล้ว ซ่ึงก็ดีใจท่ีส่ิงเล็กๆ ท่ีเราท�ำมันออกดอก ออกผล และเชื่อมโยงร้านเราเข้ากับนโยบายอ่ืนๆ ของจังหวัด และเชื่อมเรากับภาคสว่ นอืน่ ของชมุ ชน” แสงตะวันบอกเล่าในฐานะผู้ประกอบการ “รา้ นอาหารปลอดโฟม” พลงั ประชากรคนเลก็  คนนอ้ ยทรี่ ว่ มสรา้ งสรรคช์ มุ ชนปลอดขยะ ซงึ่ เปน็ เพยี งสว่ นหนง่ึ ทช่ี ว่ ยเสรมิ สรา้ งศกั ยภาพ ของชุมชนให้มีสภาพแวดลอ้ มท่ีดี “แสงตะวนั ” ยำ�้ วา่  แมเ้ ธอจะใชก้ ลอ่ งชานออ้ ยกต็ าม แตท่ กุ ครงั้ ทม่ี กี ารจำ� หนา่ ยอาหารแกล่ กู คา้  ซงึ่ สว่ นมากเปน็ ประชากรแฝง เธอมกั จะ แนะน�ำให้ทานอาหารในร้านแทนการห่อกลับ หรือเดินไปส่งอาหารโดยใช้ภาชนะแบบจานชามท่ัวไป ใส่บริการลูกค้าแล้วเก็บกลับเมื่อลูกค้าทาน อาหารเสร็จ “ลูกค้าส่วนมากอยู่ตามอพาร์ทเม้นบ้าง แฟลตบ้าง  เขาเช่าห้องอยู่ บางทีไม่ประกอบอาหารเอง เขาก็เดินมาซ้ือเรา  ถ้าใครกินเหลือ เราก็เก็บเศษอาหารส่งกลับบ้านนอกเมือง ให้ญาติเอาไปให้สัตว์  ส่วนร้านเราใช้เศษอาหารเป็นปุ๋ยให้ต้นไม้” แม่ค้าสาวเล่าเสริมถึงการจัดการ ขยะเปียกในร้านอาหารและความร่วมมือระหวา่ งร้านค้ากบั ลกู ค้าในหอพกั

132 หอพักนี้ผู้พักอาศัยต้องช่วยกันคัดแยกขยะ เธอบอกว่า “การแยกขยะไม่ได้ซับซ้อน ยุ่งยาก เพราะถังขยะท่ีหอพักมีป้ายบอกประเภทอยู่  และแมบ่ ้านท�ำความสะอาดเสมอ”

133 ...เราต้องหาแนวร่วม เราเลยต้องสร้างกระแสให้เกิดความร่วมมือกัน อย่างเช่น การประกวดหอพัก เราก็ สร้างแรงจูงใจให้กับชาวบ้านและคนที่อยู่ในหอพักที่จะได้รับเกียรติบัตร มอบรางวัลต่างๆ ให้ และส่วนใหญ่ ที่เราท�ำ เราให้ความส�ำคัญกับการคัดแยกขยะทุกประเภท ไม่ว่าจะเป็นขยะอินทรีย์ เราก็เทใส่ถังท�ำเป็นน้�ำหมัก หรืออย่างพวกขวดพลาสติกที่มีจ�ำนวนมากในหอพักก็มีท่ีท้ิงแยกไว้ให้....เราต้องช่วยกัน คนท่ีอยู่หอพัก ท่ีเราขอความร่วมมือไป เขาช่วยกันคัดแยก ก็ท�ำให้หอพักและบริเวณโดยรอบน้ันสะอาด และก็ลดขยะได้ด้วย ปา้ ประเนียร รงุ่ โรจน์ ประธานชมุ ชนบุลำ� ดวนใต้

134 “สามัคคี” คอื  พลังจดั การขยะอยา่ งยงั่ ยืน ชุมชนบุล�ำดวนใต้ จังหวัดบุรีรัมย์  เป็นอีกหนึ่งชุมชนท่ีเป็นผู้ชนะเลิศระดับประเทศ ท่ีได้รับรางวัลโครงการประกวดชุมชนปลอดขยะ Zero Waste เฉลิมพระเกียรติ 89 พรรษา ปี 2559  และได้รับถ้วยรางวัลพระราชทาน พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ในหลวงรัชกาลท่ี 9  อันเปน็ โครงการต่อเนอ่ื งท ี่ กรมส่งเสริมคณุ ภาพสงิ่ แวดล้อม ได้จดั ข้ึนตั้งแต่ป ี 2549 ซ่ึงมอี กี 2 ชุมชนทไี่ ด้รับรางวลั เชน่ กนั คอื  1. ชุมชนโรงพยาบาลค่ายวิภาวดรี ังสิต เทศบาลนครสรุ าษฎร์ธาน ี 2. ชมุ ชนขนาดกลาง ชุมชนบา้ นหนองสะแกกวน หม่ทู ี่ 6 เทศบาลต�ำบล โนนดนิ แดง จังหวดั บุรรี มั ย์ แน่นอนว่าจะเป็นชุมชนปลอดขยะได้ต้องไม่ใช่แค่ต้ังเป้าหมายเพื่อพิชิตรางวัลเท่านั้น  หากแต่วัตถุประสงค์จริงๆ ในการจัดการขยะคือ สร้างจิตส�ำนกึ ประชากรทกุ ภาคสว่ นใหร้ ว่ มกันจดั การสิ่งแวดลอ้ มอยา่ งยัง่ ยนื บุล�ำดวนใต้เป็น 1 ใน 18 ชุมชนในเทศบาลเมืองบุรีรัมย์ ซ่ึงมีประชากรอยู่อาศัยกว่า 4,000 คน  แบ่งเป็นประชากรในพ้ืนท่ีมากกว่า 2,000 คน มปี ระชากรแฝงทเี่ ขา้ มาอาศยั กวา่  2,500 คน  โดยสว่ นมากอาศยั ตามหอพกั ทมี่ เี กอื บ 100 แหง่   แนน่ อนวา่ เมอื่ มกี ารขยายตวั ของประชากร เพ่ิมข้ึนปริมาณขยะย่อมมากตามไปด้วย  หากชุมชนไร้ความร่วมมือท่ีดีภาระหน้าท่ีต้องตกเป็นของเทศบาลเพียงฝ่ายเดียว และหากล้มเหลว น่ันย่อมหมายถึงการเส่ือมสภาพของสิ่งแวดล้อมและปัญหาสุขภาวะตามมา  โดยหลักจะเกิดปัญหามลภาวะกล่ินจากขยะ ซึ่งทางเทศบาลและ ชุมชนจึงรว่ มกนั จัดวิถชี ุมชนเมืองด้วยการต้ังโครงการหอพักสเี ขียว ทม่ี าของโครงการหอพกั สเี ขยี ว “นายเตมิ เขต กรี ตมิ าศ” รองนายกเทศมนตรเี มอื งบรุ รี มั ย ์ อธบิ ายวา่  เดมิ ทนี นั้ เทศบาลตอ้ งแบกรบั ภาระ การจดั การขยะมหาศาล โดยมขี ยะมลู ฝอยมากถงึ 1,500 ตนั ตอ่ วนั และเนน้ การจดั การโดยรวมคอื ฝงั กลบในพนื้ ทขี่ องเทศบาล โดยมสี ถานทก่ี ำ� จดั ขยะ ท่ีถูกหลักวิชาการแค่ 2 แห่งเท่านั้น  เทศบาลเมืองบุรีรัมย์ และเทศบาลต�ำบลสตึก อ�ำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์  แต่เม่ือปริมาณขยะสูงขึ้น ทางเทศบาลตอ้ งเรม่ิ ลดการรบั ขยะจากภายนอก และรณรงคใ์ หเ้ กดิ การแยกขยะมากขนึ้   กระทงั่ ปจั จบุ นั เหลอื ราว 100 ตนั ตอ่ วนั  เปน็ ขยะจากชมุ ชน ในเขตเทศบาลเพียง 41 ตันต่อวัน  ท่ีเหลืออีก 59 ตันมาจากนอกเขตเทศบาล  จึงชี้วัดได้ว่าคนในเขตเทศบาล หรือชุมชนเมืองลดปริมาณขยะ ไดด้ เี ยยี่ ม แตเ่ มอื่ พจิ ารณาตามหลกั เกณฑแ์ ลว้  พบวา่  คนในเขตเทศบาลสว่ นมากเปน็ ประชากรแฝงเขา้ มาพกั ชวั่ คราวเพอ่ื ศกึ ษา เพอ่ื ประกอบอาชพี ทางเทศบาลจึงเจาะกลมุ่ เป้าหมายประชากรแฝงเพือ่ รว่ มมือลดขยะ เม่ือกลุ่มเป้าหมายชัดเจน ข้ันตอนต่อมาเป็นขอบเขตและพ้ืนที่ โดยประชากรแฝงนิยมเช่าหอพักเพื่ออาศัยในเมืองบุรีรัมย์ โครงการ หอพกั สเี ขยี วจงึ เกดิ ขน้ึ มาและพฒั นาตอ่ เนอ่ื งระหวา่ งเทศบาล ผปู้ ระกอบการ และผเู้ ชา่ หอพกั  โดยหลกั การลดขยะตง้ั แตต่ น้ ทางเหมอื นกบั พนื้ ทอี่ น่ื คอื  ใชห้ ลกั  3Rs คอื Reduce คอื  การลดการใช้ การบรโิ ภคทรพั ยากรท่ีไมจ่ �ำเป็นลง ลดการก่อให้เกิดขยะ เชน่  เลอื กซอื้ สนิ คา้ หรอื ผลิตภัณฑ์ทใ่ี ชบ้ รรจภุ ณั ฑ์ หอ่ หุ้มหลายชั้น หลีกเลีย่ งการเลอื กซอ้ื สินคา้ ชนดิ ใช้ครั้งเดยี ว หรือผลติ ภัณฑท์ ่ีมีอายกุ ารใช้งานต่�ำ

135 Reuse คอื  การใชท้ รพั ยากรให้คมุ้ คา่ ท่ีสดุ โดยการน�ำสิ่งของเคร่อื งใช้มาใชซ้ ำ้�  เช่น การนำ� ชุดทำ� งานเกา่ ทย่ี งั อยใู่ นสภาพดีมาใสเ่ ล่นหรือ ใสน่ อนอยบู่ ้าน หรอื น�ำไปบริจาค แทนทีจ่ ะทิง้ ไปโดยเปล่า Recycle คือ การน�ำส่ิงของที่ใช้ประโยชน์ในรูปแบบเดิมไม่ได้แล้ว หรือเรียกอีกอย่างว่าเป็นขยะ น�ำไปจัดการด้วยกระบวนการต่างๆ แล้วแปรรปู มาเป็นสิ่งใหม ่ จากน้ันกน็ ำ� มาใช้ใหม่ หลกั การดงั กลา่ วไมเ่ พยี งแต่รณรงคใ์ นกลุ่มผูร้ ่วมโครงการหอพักสีเขียวเทา่ น้ัน แตย่ งั รณรงค์ไปยังกลุ่มแม่ค้า พอ่ คา้ ร้านอาหาร อาคาร บา้ นเรือน รวมถึงเจา้ หน้าที่ของส�ำนกั งานเทศบาลเมืองบรุ รี ัมยด์ ้วย ความสำ� เรจ็ ของชมุ ชนปลอดขยะบลุ ำ� ดวนใตเ้ หน็ ผลอยา่ งเปน็ รปู ธรรม โดยนายเตมิ เขต กลา่ วยนื ยนั วา่  เทศบาลสรา้ งแคแ่ รงจงู ใจดว้ ยการ มอบประกาศนยี บตั ร เกียรติบตั ร และเงินรางวัลเท่านัน้   แตท่ เ่ี หลอื เป็นเพราะชมุ ชนเหน็ ความสำ� คญั ของส่งิ แวดล้อมนั่นเอง

136 หลายบา้ นในชมุ ชนบุลำ� ดวนใต้จะปลกู พชื ผกั สวนครวั เพื่อไวร้ บั ประทานเอง

137 ขวดพลาสตกิ หลงั ถูกใชง้ านแล้วจะกลายเป็นขยะท่ีสรา้ งมลพษิ หรือปัญหาให้กับโลกของเราได้ นอกเสยี จากวา่ จะนำ� กลบั มาใช้ดว้ ยการประดิษฐ์ ให้เปน็ กระถางพลาสติก หรอื จะจดั ขึ้นไปเป็นสวนแนวตง้ั กท็ ำ� ได้

138 “ โจทย์ของเราแรกๆ คือ ท�ำความเข้าใจกับชุมชนและแจ้งให้ทราบถึงปัญหาในการก�ำจัดขยะ และพยายามลงไปให้ความรู้ถึงหลักการ แยกขยะที่ถูกต้อง  เมื่อชุมชนรู้ เข้าใจ ก็ปฏิบัติตามกัน ซ่ึงท�ำให้เทศบาลพลอยได้รับผลจากความสามัคคีในการจัดการขยะด้วย  ผมบอกเลยว่า ขยะทน่ี หี่ มดไดเ้ พราะทกุ คนรกั ษาบา้ นของตวั เองใหส้ ะอาด ยกตวั อยา่ งใกลๆ้  นะครบั   เจา้ หนา้ ทใ่ี นเทศบาลสว่ นมากหอ่ ขา้ วมากนิ เอง และเขากแ็ ยก ขยะในส�ำนักงาน ต้ังแต่ขยะเปียก ขยะอันตราย ขยะรีไซเคิล และขยะท่ัวไป เขาท�ำเองกันหมด  ส่วนหอพักเราแค่มอบประกาศนียบัตรให้เล็กน้อย ในช่วงเร่ิมต้น แต่ต่อมาผู้พักท�ำเพราะอยากให้หอพักสะอาด บางแห่งท�ำก่อนเราจะเชิญเข้าร่วมโครงการด้วยซ้�ำ เขาไม่ได้ไปสนใจว่าต้องได้ รางวัลอะไร ระดับภาค ระดับชาติเลย แต่ที่ได้รับน้ันคือความภูมิใจร่วมกัน รางวัลพระราชทาน คือรางวัลอันทรงเกียรติ ซึ่งทุกคนร่วมมือกัน ท�ำเพื่อตัวเอง เพ่ือชุมชน และเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระองค์ท่านในฐานะผู้น�ำนักพัฒนาแผ่นดิน”  นายเติมเขตบอกเล่าถึงความร่วมมือระหว่าง ชมุ ชนและส่วนทอ้ งถ่นิ ที่เกดิ ขนึ้ หอพกั สเี ขียว บ้านหลังท่ี 2 ศนู ยร์ วมคนชอบแยกขยะ ทา่ มกลางอากาศหนาวเยน็ “จงใจ วงศป์ ระณทุ ” เจา้ ของหอพกั  “กรนี  สมายล”์  อดตี ขา้ ราชการคร ู เลอื กกางเตน็ ทน์ อนพกั ผอ่ นหนา้ หอพกั ท่มี ีสวนสวยงามทง้ั ไมด้ อก ไมป้ ระดบั ไม้ผล และพืชผักสวนครวั และมลี านกวา้ งใหช้ าวหอได้พักผ่อนในยามว่าง ด้านหน้าหอพักมีชั้นวางรองเท้าของลูกหอ เนื่องจากกฎของหอพักคือ ห้ามสวมรองเท้าเข้าอาคารที่พัก และเป็นกติกาง่ายๆ ในการ รกั ษาความสะอาดของหอพกั ทช่ี าวหอเตม็ ใจปฏบิ ตั บิ นเนอ้ื ทก่ี วา่  3 ไรน่  ้ี “จงใจ” บอกวา่  เขาเลอื กสรา้ งหอพกั แคอ่ าคารเดยี ว คอื  หอ้ งพกั ทต่ี ดิ ตงั้ เครือ่ งปรับอากาศจ�ำนวน 44 ห้อง  รองรบั ผ้เู ข้าพักได้ 80 คน “ผมมีเนื้อท่ีเยอะ แต่ให้ความส�ำคัญกับอากาศปลอดโปร่ง บรรยากาศดีๆ มากกว่าการสร้างตึกแถวท่ีท�ำให้คนพักรู้สึกอึดอัด ผมปลูก ต้นไมเ้ พราะผมคดิ ว่า ออกซิเจนของคนเมอื งสำ� คัญ และอากาศบรสิ ุทธ์ิคอื ส่ิงที่ทกุ คนพงึ ประสงค์  ผมไม่ไดท้ �ำหอใหม้ ีคุณภาพคนเดียว แตล่ กู ค้า ทจี่ ะเขา้ มาพกั อาศยั นนั้ ตอ้ งไดร้ บั บรกิ ารทม่ี คี ณุ ภาพดว้ ย และอยรู่ ว่ มกนั โดยยดึ กฎระเบยี บ  ถา้ คนเขา้ พกั คดิ วา่ เปน็ บา้ น เขาจะเขา้ ใจเองวา่  อยากให้ บ้านสะอาดตาหรือเปล่า ซ่ึงถ้าเขาต้องการความสะอาดเขาจะร่วมมือกับเราเอง อย่างเร่ืองง่ายๆ เช่น การถอดรองเท้า การน�ำขยะลงมาทิ้งถัง ดา้ นล่าง การแยกขยะขวดพลาสตกิ กระดาษ และเศษอาหาร ที่ทางหอพักไว้จดั เตรยี มไวใ้ ห ้ ซงึ่ ผมมถี ังนำ้� หมักชวี ภาพไวด้ ้านหลงั รองรบั อยูแ่ ลว้ เขาเอาลงมาทิง้ เองได ้ และทกุ คนทำ� ไดผ้ มก็ดใี จ ไมต่ อ้ งไปบังคบั ผมใช้ใจลว้ นๆ คือการสอ่ื สารและการให้เหตุผลกบั คนพักว่าต้องการสง่ิ แวดล้อม แบบไหน” หอพักกรีนสมายล์ เป็นหอพักท่ีมีการคัดแยกขยะอย่างชัดเจนและได้รับการยกย่องจากเทศบาลในฐานะหอพักสีเขียว สะอาด สงบ ร่มรื่น  ซ่ึงเจ้าของหอพักระบุว่า การบริหารหอพักเช่นน้ีท�ำง่ายๆ ด้วยหลักการ เดิมหลักการ 5ส ประกอบด้วย  1. สะสาง คือ การแยกของท่ี ต้องการใช้ออกจากของที่ไม่ต้องการใช้แล้ว  2. สะดวก คือ การจัดวางส่ิงของให้เป็นระเบียบและปลอดภัย  3. สะอาด คือ การท�ำความสะอาด

139 เครื่องมือและอุปกรณ์ในการท�ำงาน  4. สุขลักษณะ คือ การรักษาความสะอาดอย่างถูกสุขลักษณะตลอดไป ไม่มีปัญหาขยะล้น ไม่มีปัญหา เรื่องคนใส่รองเท้าเปื้อนโคลนเข้าไปในอาคาร  เรื่องพวกนี้คนเข้าพักเข้ามาจะรับรู้กฎและเข้าใจ และน�ำไปปฏิบัติ  และ 5. สร้างนิสัย คือ การอบรมและปฏิบัติการทำ� ความสะอาด และความเป็นระเบียบเรยี บรอ้ ยให้กลายเป็นนสิ ัย “คนพักในหอผม 93 เปอร์เซ็นต์เป็นคนท�ำงาน ไปท�ำงานเช้า เย็นกลับ แต่วันหยุด เขาจะลงมาอ่านหนังสือใต้ร่มไม้  อีก 3 เปอร์เซ็นต์ เป็นนักศึกษา ซ่ึงคนท�ำงานนั้นผมมองว่า เขาก็โตๆ กันแล้ว ไม่ค่อยมีปัญหาเร่ืองกฎระเบียบ  หลายคนมีงานดี เป็นผู้จัดการธนาคาร เป็นคนมี เงนิ เดอื นสงู  แตย่ อมเชา่ หอ้ งราคาถกู  เพยี งเพราะสงิ่ แวดลอ้ มอำ� นวย และปลอดภยั  จงึ ยอมวางใจพกั   แตใ่ นสว่ นของนกั ศกึ ษา นกั เรยี นนน้ั  บางคน เขาวา่  กลมุ่ วยั รนุ่ อาจจะไมม่ วี นิ ยั  แตส่ ำ� หรบั ผม นอ้ งๆ เขามวี นิ ยั  และทกุ คนสรา้ งสขุ ลกั ษณะนสิ ยั ดว้ ยตนเอง คอื ไมค่ ดิ วา่ เรอื่ งขยะเปน็ ภาระ และ ยอมเสียเวลาแยกขยะ เอาขยะมาทิ้ง  อีกท้ังยังยอมถอดรองเท้าไว้หน้าหอ โดยไม่กลัวหาย เพราะคิดว่ารองเท้าไปข้างนอกมามันสกปรก แทนท่ี จะเอาข้ึนห้องไปให้ห้องเลอะ ท�ำให้ตนและแม่บ้านหอต้องท�ำงานหนัก ก็ยอมถอดเก็บไว้ ผมต้องขอบคุณชาวหอท่ีร่วมกันสร้างพื้นท่ีดีๆ และอยู่ ร่วมกันนาน  ตรงน้เี ปน็ ความรว่ มมอื ที่ทำ� ใหห้ อพกั ยังเป็นหอสเี ขยี ว สะอาด ปลอดภัย ร่มร่นื ” จงใจ อธิบาย ในการบรหิ ารหอไม่เพยี งแต่เรือ่ งขยะ ความสะอาด และการจดั ภมู ิทศั น์ เท่าน้นั ท่ีทางหอพกั ต้องรับผดิ ชอบ แตย่ งั ต้องมององค์ประกอบ อ่ืนๆ อีกด้วย อย่างเช่น การจัดการน้�ำเสียที่อาจสร้างมลภาวะเกี่ยวกับกลิ่นนั้น เราสามารถจัดการได้โดยก่อนท่ีจะปล่อยลงท่อบ�ำบัดน้�ำเสียของ เทศบาล เราก็ใชป้ ุ๋ยหมกั ชวี ภาพหยอดลงกอ่ น ในทอ่ ระบายน้�ำของเรา เพอ่ื ช่วยระงับกลิน่ และลดภาระของเทศบาลในด้านการจัดการน้ำ� เสยี การบริหารหอพักกรีนสมายล์ ยึดตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงของในหลวงรัชกาลที่ 9 คือ ไม่สร้างภาระให้ตนเอง ไม่สร้างหอพักเพ่ือ เอากำ� ไรสดุ โตง่  เลอื กจะสรา้ งสงิ่ กอ่ สรา้ งทพ่ี ออยไู่ ดไ้ มล่ ำ� บาก เพอื่ สรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ใหต้ นเอง และขยายโอกาสใหผ้ อู้ น่ื   ซงึ่ แนวทางนใ้ี ชไ้ ดก้ บั ทกุ อาชพี ไม่จำ� เพาะแค่กลุ่มอาชพี เกษตรกรรมเท่านนั้ “ผมมีก�ำลงั เท่านี้ ผมมแี รง ผมกป็ ลูกผลไม้ เอาไวค้ อยแจกลกู หอ  มะพร้าว ตะลงิ ปลิง ปลูกดอกไมใ้ ห้ออกซเิ จนแก่คนอยู่ และทำ� น้�ำหมกั ชวี ภาพแจกคนที่เขาตอ้ งการใช้ ท�ำใชเ้ องด้วยเมอื่ เราต้องดูแล สวน ผัก ตน้ ไม้ ภายในหอพักของเรา ซ่งึ เม่อื เราท�ำเองได้ กไ็ มต่ อ้ งไปพ่ึงพาคนสวน ไปจ้างใครมาท�ำ และไม่ต้องเสียเงินไปซื้อปุ๋ยมาใช้ ส่วนลูกหอก็มีของกิน ประหยัดเงินไปได้บ้าง มันไม่มาก แต่มันอบอุ่น ผมว่าคุ้มค่าท่ีเรามีที่พัก ท่เี ป็นเหมือนครอบครัว มากกว่าธุรกิจ” ชญานศิ  เชนประโคน นกั ศึกษาสาวจากอำ� เภอประโคนชยั  จังหวัดบุรีรัมย์ ผเู้ ข้าพักในหอพกั กรนี สมายลเ์ ป็นเวลา 2 ปี ให้เหตผุ ลทีเ่ ลอื ก เขา้ พักในกรนี สมายล์ เพราะมีบรรยากาศแบบบา้ น ไม่เหมือนอาคารพกั  มพี ้นื ทก่ี วา้ ง ปลอดภัย สะอาด “ทีแรกเราเดนิ ผ่านมาเหน็ เห็นแคส่ วน แคต่ ้นไมก้ ็ถกู ใจแล้ว ไมไ่ ด้สนใจเร่ืองราคา แตพ่ อฟงั ราคา มที กุ อยา่ งครบ ราคาแค่ 3,500 บาท ก็เอาเลย พาเพ่ือนมาพกั เลย เพราะมันร่มรื่น คือมองไปหลายมุมมันสบายตา มันสดช่ืนไปหมด เราก็สบายใจ สขุ ภาพจิตดดี ้วย”

140

141 ชมุ ชนท้องถิ่นร่วมใจลดขยะ ชญานิศ หนึ่งในสมาชิกของหอพักบอกว่า การแยกขยะไม่ได้ซับซ้อน ยุ่งยาก เพราะถังขยะท่ีหอพักมีป้ายบอกประเภทอยู่ และแม่บ้าน ท�ำความสะอาดเสมอ ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนปลอดขยะ คือ จุดนัดพบของผู้มาเยือนชุมชนบุล�ำดวนใต้ มีคณะท�ำงานชุมชนบุล�ำดวนใต้ปลอดขยะ 15 คน เพ่ือ ท�ำงาน ประสานงาน เป็นวิทยากรในการถ่ายทอดเร่ืองราวการจัดการขยะสู่เครือข่ายท้องถ่ิน และผู้สนใจในการจัดการขยะท่ัวประเทศที่หล่ังไหล เขา้ มาเรียนร้ปู ระสบการณ์จากชุมชน นายจ�ำนงค์ คิมรัมย์ รองประธานคณะท�ำงาน ฯ และประธานชุมชนบุล�ำดวนใต้ เล่าว่า โครงการชุมชนปลอดขยะของชุมชนบุล�ำดวนใต้ มสี มาชกิ ในชมุ ชนเขา้ รว่ ม 394 หลงั คาเรอื น จาก 484 หลงั คาเรอื น สมาชกิ มกี ารคดั แยกขยะรไี ซเคลิ ขายทกุ ครวั เรอื น  สว่ นขยะอนั ตรายสง่ เทศบาล ขยะเปียกน�ำไปท�ำปุ๋ยหมักไว้ใช้  แต่กิจกรรมส่วนกลางก็มีหลากหลาย ได้แก่ กลุ่มสิ่งประดิษฐ์จากขยะพลาสติก เช่น ดอกไม้ กระเป๋า ฯลฯ เพ่ือจัดจ�ำหน่ายตามงานเทศกาลต่างๆ รายได้น�ำเข้าส่วนรวม  กลุ่มรับขยะอินทรีย์ หรือเศษอาหาร ผลิตน�้ำหมักชีวภาพ และเล้ียงไส้เดือนไว้ ปรับสภาพดิน กล่มุ รับขยะไว้จดั สวนสวยในชมุ ชนและบา้ นเรือน “จำ� นงค์” ท�ำหนา้ ทใ่ี นการรวบรวมขยะอนิ ทรยี  ์ มานานกวา่ 10 ปี โดยเริ่มจากการจดั การขยะอินทรีย์ในบา้ น กระทัง่ ปัญหาขยะลน้ เมอื ง ที่จังหวัดบุรีรัมย์เกิดข้ึน ทางเทศบาลก็มารับฟังเสียงสะท้อนจากชุมชนกว่า 18 ชุมชน แล้วตนก็เป็นตัวแทนชุมชนบุล�ำดวนใต้เพื่ออาสาจัดการ ขยะอนิ ทรยี ์ ซ่งึ เทศบาลได้สนับสนุนถังมาให้รวบรวมขยะประเภทดงั กล่าว “เราอยากอาสาว่า ภาวะโลกร้อนท่ีเกิดขึ้นนั้นมาจากทุกคนและสังคมเมืองก็ใช้ขยะเยอะกว่าในชนบทแล้วถ้าไปเผามันก็สร้างมลพิษ เพิ่มคาร์บอน ผมจึงต้องเร่ิมแยกขยะ แต่พอมาเป็นขยะอินทรีย์ ถ้าท้ิงลงท่อมันก็ตัน น้�ำก็เน่า  เราก็ต้องมาคิดให้รอบคอบว่าเราจะช่วยสังคม ช่วยตัวเองยังไง ก็เลยท�ำมาเร่ือยๆ ซึ่งตอนแรกที่ผมท�ำมันเกือบท้อเหมือนกัน ผมคิดเสมอว่า ท�ำไปท�ำไม แต่ระยะหลัง เรารู้ว่ามีประโยชน์เพราะ เราเองทำ� ไรน่ าสวนผสมนอกเมอื งดว้ ย เจอโครงการนกี้ โ็ ดนใจเลย จงั หวะดๆี  เขา้ มา เพราะเทศบาลมาสง่ เสรมิ เรากม็ พี รรคพวกมากขนึ้  เรากท็ ำ� ตอ่ สดุ ทา้ ยวนั นีห้ ลายหนว่ ยงานมาดูบา้ นเรา ผมกย็ ม้ิ ได้เลยกบั สิง่ ท่ีทำ� ส�ำเร็จ” จำ� นง เล่าด้วยรอยย้มิ ไม่ต่างจาก “ระเบียบ ไชโย” คณะท�ำงานชุมชนบุล�ำดวนใต้ เล่าถึงแรงจูงใจในการลดขยะร่วมกับชุมชนว่า  ในชุมชนน้ีมีหอพักมากมาย ชาวบ้านจากข้างนอกจะเข้ามาพักในชุมชนเรา มาจากหลากหลายท่ี  บางทีเขาไม่ทันได้คิดว่าการเข้ามาของประชากรน้ันอาจมีผลต่อการใช้ ผลติ ภณั ฑห์ ลายอยา่ งทกี่ อ่ ปญั หาขยะได ้ บางคนเปน็ วยั รนุ่ วยั เรยี น คดิ วา่ ทงิ้ อยา่ งไรกไ็ ด้ ไมใ่ ชบ่ า้ นเรา  แตเ่ ราเปน็ เจา้ บา้ น  เราไปไหนไมไ่ ดต้ อ้ งอยู่ ต้องรบั ผิดชอบ

142 “การคัดแยะขยะ การท้ิงขยะ เด็กก็ยงั ไมเ่ ขา้ ใจ เราจึงตอ้ งท�ำความเขา้ ใจกบั เขาวา่ การมาอยู่ในชุมชน เราต้องชว่ ยกันรักษาความสะอาด ของชมุ ชน  การแยกขยะ เราจงึ ไปหาเจา้ ของหอพกั  ใหป้ ระชาสมั พนั ธก์ บั เดก็ ทเี่ ชา่ หอ้ งพกั  ใหเ้ ขาคดั แยกขยะ กอ่ นนำ� มาทง้ิ  ขยะจะไดไ้ มเ่ ยอะ ไมล่ น้ ถงั พอมนั ล้นถงั ก็มีหมามาคยุ้ เขยี่ สกปรกตามถนนหนทาง แลว้ ก็จะมคี นเกบ็ ขยะ รถซาเลง้ มารอ้ื ขยะไปขายด้วย” ระเบยี บยำ�้ นอกจากเป็น อสม.แล้ว นางระเบียบ ไชโย ยังมีอาชีพรับจ้างท�ำบัญชี แต่การได้เข้ามาท�ำงานเพ่ือส่วนรวม แก้ไขปัญหาขยะของชุมชน ก็มีความภูมิใจ ในอนาคตก็อยากท�ำโครงการพัฒนาต่อยอด เช่น ให้คนในชุมชนน�ำขยะมาแลกของใช้ “เรามองว่าขยะมีมูลค่า อย่างร้านซักรีดก็เก็บถุงน�้ำยาปรับผ้านุ่ม เอามาให้ทางกลุ่มท�ำดอกไม้ เพราะถ้ามันเป็นแค่ถุงน�้ำยาปรับผ้านุ่ม มันก็ไม่มีค่าอะไร พอเรา เอามาท�ำดอกไม้ เราขายได้ดอกละ 10 บาท  พอเราเอามาจัดเป็นแจกัน เราก็ได้ 200-300 บาท  อย่างถุงพลาสติก จากที่ไม่ได้ ใช้อะไร ใส่ขยะทิ้ง เราก็คัดแยกถุงที่สะอาดๆ มา เราก็เอามาท�ำดอกไม้  เป็นการสร้างมูลค่าเพิ่ม จากขยะเป็นดอกไม้ เป็นของฝากได้ด้วย หรือ อย่างกระป๋องน�้ำอัดลมเราก็ท�ำเป็นจานรองแก้ว ท�ำเป็นกรอบรูป ถุงพลาสติกท�ำได้หลายรูปแบบ เป็นกระเป๋า เป็นหมวก ท�ำได้หลายอย่าง นค่ี อื การเพมิ่ มลู คา่ ใหก้ บั ขยะทเี่ ราทง้ิ ไป ทางกลมุ่ เองกพ็ ยายามสรา้ งกระแส ใหค้ นเหน็ คณุ คา่ การนำ� วสั ดเุ หลอื ใชม้ าประดษิ ฐน์ ำ� กลบั มาใช ้ มหี ลายหนว่ ยงาน ท่ีมาศึกษาดูงาน สนใจรูปแบบการท�ำ และส่ังซื้อกลับไปด้วย  ทางกลุ่มก็มีรายได้จากการขายตรงน้ี เขาเห็นว่าเป็นการสนับสนุนชุมชนด้วย เขาก็สัง่ เปน็ รายได้ของชุมชน คนในชมุ ชนชว่ ยกนั ทำ�  ชน้ิ งานออกมาสวยประณีต” เธอขยายความให้เหน็ ถึงประโยชนข์ องส่ิงประดษิ ฐ์ นอกจากของประดษิ ฐแ์ ลว้ ภายในศนู ยก์ ารเรยี นรชู้ มุ ชนปลอดขยะยงั สดชน่ื ไปดว้ ยสวนพชื ผกั สวนครวั  ทเี่ ปน็ แนวเกษตรผสมผสานตามรอย ในหลวงรัชกาลที่ 9 ในเร่ืองการจัดสรรที่ดินอย่างจ�ำกัดให้เกิดประโยชน์สูงสุด ซึ่งมีท้ังปลูกพืชผักสวนครัว ไม้ดอก ไม้ประดับในยางรถยนต์ กระป๋องน�้ำ  โดยพืชส่วนใหญ่ ไวบ้ ริโภคเองภายในครัวเรอื น สว่ นไมป้ ระดบั เปน็ การปรับภมู ทิ ศั นใ์ นชุมชนให้สวยงาม ความเขม้ แข็งของกลุ่มและการตอ่ ยอดสู่ลูกหลานคนรุน่ ใหม่ บญุ ชว่ ย มศี ร ี บอกวา่  การทเี่ ราจะสรา้ งใหเ้ ดก็ รนุ่ ใหมส่ บื ทอด ตามเจตนาการเปน็ ชมุ ชนปลอดขยะ เราตอ้ งเรม่ิ จากการสอนลกู ของเรากอ่ น หัดให้เขาปลูกผักจากเศษกล่องโฟม กระถาง ขวดน้�ำ  สอนให้เด็กมีจิตส�ำนึกในการคัดแยะขยะ แม้เด็กรุ่นใหม่จะชอบความสะดวกสบาย เขาอาจไม่ท�ำตามท่ีเราพาท�ำ เราต้องเป็นต้นแบบให้เขา สอนเขา และให้เขาไปแนะน�ำ เพ่ือน เขาก็ท�ำได้ “แม้ว่าบางคนจะไม่มีการคัดแยกขยะ ทิ้งขยะไม่เป็นเวลา เราลงโทษเขาไม่ได้ แต่เราท�ำให้เขาดูเป็นแบบอย่างได้ อย่างเช่นการน�ำขยะมาท้ิง รถขนขยะจะมารับช่วง 4 โมงเย็น ถงึ 6 โมงเยน็ เราตอ้ งเตรยี มขยะมาไวก้ ่อน 4 โมงเยน็ เลย ท�ำใหเ้ ขาเห็น กดดันทางอ้อม วา่ คนส่วนใหญท่ ำ� แบบน้นี ะ มแี ตเ่ ขาทไี่ ม่ทำ� จากคนท่เี ขา วางขยะไม่เป็นเวลา เขากจ็ ะดเู รา และอาจทำ� ตามเรา” บุญช่วยอธบิ าย การท�ำงานภายใต้ความคาดหวังจากสังคม ในฐานะที่เราเป็นชุมชนต้นแบบจัดการขยะ ได้รับรางวัลพระราชทานนั้นไม่ใช่เรื่องง่ายแต่ ชาวชุมชนบุล�ำดวนใต้ระบุว่า คนในพื้นท่ีทั้งประชากรถาวรและประชากรแฝง ไม่ได้มองเรื่องรางวัลเป็นใหญ่ เพราะถึงแม้ไม่ได้รางวัล ไม่มีอะไร ตอบแทน ทุกคนยังมกี ำ� ลงั ใจจะท�ำต่อไป ใหเ้ ป็นเรือ่ งปกติ  ทำ� ด้วยจติ ส�ำนกึ  ทำ� เพราะอยากให้บา้ นสะอาด ชุมชนมวี นิ ัย และโลกนา่ อยู่

143 “…คนเราจะเอาแตไ่ ดไ้ ม่ได้ คนเราจะตอ้ งรับและจะตอ้ งใหห้ มายความว่า ต่อไป และเดยี๋ วน้ดี ว้ ยเมื่อรบั ส่ิงของใดมา กจ็ ะตอ้ งพยายามใหใ้ นการใหน้ ัน้ ให้ไดโ้ ดยพยายามท่จี ะ สร้างความสามคั คใี ห้หมู่คณะและในชาติ ทำ� ใหห้ มูค่ ณะและชาติประชาชนทัง้ หลายมคี วามไว้ใจซง่ึ กนั และกนั ได้ ช่วยทไ่ี หนได้ก็ช่วย ด้วยจติ ใจทเี่ ผ่อื แผ่โดยแท.้ ..” ของพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ วั รชั กาลท่ี 9 พระราชทานแก่นักศึกษา มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น เมอื่ วนั ท่ี 20 เมษายน 2521

144 หหมนู่บอ้างนสไะรแถ้กงักขวยนะ บา้ นบุลำ� ดวนใต้ จ. บุรีรัมย์ เรื่อง จารยา บญุ มาก

145

146 ...น�ำเสนอให้เห็นว่าขยะเปล่ียนเป็นเงินได้ ขยะหลายอย่างเอามาขาย หรือแปรรูป ท�ำจนชาวบ้านเห็นด้วย แล้วเราก็เร่ิมสร้างสังคมส่วนมากให้แยกขยะเป็นนิสัย... นายสมชยั  กอชยั ศิริกุล นายกเทศมนตรตี ำ� บลโนนดนิ แดง

147 เพราะขยะเปน็ หน้าทขี่ องทกุ คนในชมุ ชน “...ปัญหาเรื่องสิ่งแวดล้อมเป็นปัญหาที่มีความส�ำคัญควบคู่ กับการพัฒนา ความเจริญก้าวหน้าซึ่งเป็นปัญหาร่วมกันของทุก ประเทศ กลา่ วคอื การพฒั นา ยง่ิ รดุ หนา้ ปญั หาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม และภาวะมลพิษก็ย่ิงก่อตัว และทวีความรุนแรงมากยิ่งข้ึน ประเทศไทยกเ็ ปน็ ประเทศหนง่ึ  ทกี่ ำ� ลงั ประสบกบั ปญั หาดงั กลา่ วอยู่ ในขณะน.ี้ ..” พระราชดำ� รัสพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ล อดลุ ยเดช (รัชกาลท่ี 9 ) วันที ่ 4 กรกฎาคม พ.ศ. 2545 ชาวบ้านชุมหนองสะแกกวน เขตเทศบาล ต. โนนดินแดง อ.โนนดินแดง จ.บุรีรัมย์  ได้น้อมน�ำตามรอยพระราชด�ำรัส ในการ จัดการส่ิงแวดล้อม และพัฒนาบริเวณบ้านเรือนให้เป็นพื้นที่สีเขียว เหมือนเปน็ ปอดของชมุ ชน 

148 บ้านหนองสะแกกวน ชุมชนขนาดกลางท่ีได้รับรางวัลจากการประกวดชุมชนปลอดขยะ Zero Waste เม่ือปี 2559 และรางวัลอ่ืน อกี มากมาย อยา่ งเชน่  รางวลั ลดโลกรอ้ นดว้ ยมอื เรา  เปน็ ชมุ ชนตน้ แบบในการจดั การขยะทเี่ กดิ จากความรว่ มมอื ในการลดโลกรอ้ นเพอ่ื แกป้ ญั หา ส่ิงแวดล้อม โดยเริ่มจากลดน�ำเข้าขยะในชีวิตประจ�ำวัน ผ่านกิจกรรมท่ีท�ำร่วมกันในชุมชน ไม่ว่าจะเป็น การห้ิวปิ่นโตเข้าวัด เข้าร้านค้าด้วยถุงผ้า แทนการใชถ้ งุ พลาสตกิ  และพนั ธะสญั ญาคดั แยกขยะทกุ ครวั เรอื น ธนาคารขยะเพมิ่ ทรพั ย ์ ผา่ นการรบั ซอ้ื ขยะเคลอ่ื นทขี่ องอาสาสมคั รสาธารณสขุ หมบู่ า้ น (อสม.) และเจา้ หนา้ ทเี่ ทศบาล  ซงึ่ หนงึ่ ในกจิ กรรมคดั แยกขยะนน้ั ทำ� รว่ มกนั อยา่ งบรู ณาการตงั้ แตข่ ยะตน้ ทาง กลางทาง และปลายทาง กระทงั่ มีชือ่ เสียงและเปน็ ตน้ แบบให้กบั หลายชมุ ชนทส่ี นใจเขา้ รว่ มโครงการชมุ ชนปลอดขยะ ฯลฯ 

149 นายสมชัย กอชัยศิริกุล นายกเทศมนตรี ต. โนนดินแดง อ. โนนดินแดง จ. บุรีรัมย์ บอกถึงท่ีมาในการจัดการขยะในภาพรวมของ เทศบาลว่า เดิมทีนั้นสังคมในโนนดินแดงนั้นมีขยะล้นเมือง เพราะความเจริญเข้ามาและเมืองขยายตัว ช่วงน้ันทางเทศบาลมีการจ้างเอกชน ฝงั กลบขยะ ระยะหลงั บอ่ ขยะเรมิ่ เตม็  จงึ คดิ วา่ หากปลอ่ ยไวม้ ปี ญั หาตามมาอยา่ งแนน่ อน และคงตอ้ งหาบอ่ ใหมอ่ ยเู่ รอ่ื ยไป จงึ ไปศกึ ษาดงู านตามเทศบาลอน่ื ซงึ่ กไ็ ดไ้ ปดตู น้ แบบท ่ี อ.แกลง จ.ระยอง เมอ่ื ป ี 2556  ทนี่ น่ั มกี ารคดั แยกขยะและกระบวนการชดั เจน โดยกรรมการชมุ ชนและอาสมคั รสาธารณสขุ หมู่บ้าน (อสม.) ก็ได้ไปด้วย โดยท่ีแกลงได้ให้แง่คิดว่า ทางเทศบาลน้ันมีรายได้มหาศาลจากการแยกขยะ แต่มักคัดแยกปลายทาง คือ เทศบาล ไปเก็บขยะมาแล้ว เทศบาลมาคัดแยกเอง และต้องใชบ้ คุ ลากรจำ� นวนมาก อีกท้ังสรา้ งภาระใหเ้ จา้ หนา้ ที ่ จึงคิดว่าควรนำ� ร่องแยกขยะจากตน้ ทาง น่นั หมายถงึ ใหค้ รัวเรอื นแยกเอง “เรม่ิ งา่ ยๆ ตง้ั ไลนก์ ลมุ่ ใหก้ รรมการทกุ คนในเทศบาลนำ� ไปปฏบิ ตั แิ ลว้ ใหเ้ วลาแตล่ ะชมุ ชนทำ�  ใครทำ� ไดใ้ หส้ ง่ รปู รายงานมา  จากนนั้ กข็ ยายผล ส ู่ อสม. ของแตล่ ะชมุ ชน แลว้ พาไปดเู ทศบาลอนื่ ๆ ทมี่ กี ารเลย้ี งไสเ้ ดอื นเพอ่ื พฒั นาคณุ ภาพดนิ  รวมทง้ั ไปเรยี นรกู้ ารทำ� ปยุ๋ หมกั   ตอ่ มาสง่ เรอื่ งเขา้ สู่เทศบาลจังหวัดเพื่อรายงานแล้วเสนอให้ชุมชนจัดการขยะเอง  ซึ่งแผนน้ีเสนอตอนปี 2557  แล้วครึ่งปีหลังก็ขยายผลไปต่อในกลุ่มผู้น�ำ ชุมชนแล้วร่วมมือกับชลประทานจังหวัด เกษตรจังหวัด ทหาร ไปจนถึงภาคส่วนอ่ืนๆ อีกมากมาย  แรกๆ ท่ีท�ำคนต่อต้านกันเยอะ เพราะ ชุมชนไม่อยากบริหารจัดการขยะและต�ำหนิว่าเทศบาลสร้างภาระให้ประชาชน เขาว่าเทศบาลไม่ท�ำงาน เราเลยใช้วิธีไปกิน นอน คลุกคลี กับชาวบ้านและน�ำเสนอให้เห็นว่าขยะเปลี่ยนเป็นเงินได้ ขยะหลายอย่างเอามาขาย หรือแปรรูป ท�ำจนชาวบ้านเห็นด้วยแล้วเราก็เริ่มสร้าง สังคมส่วนมากให้แยกขยะเป็นนิสัย  แต่แล้วเราก็ใช้กุศโลบายว่าใครท�ำงานในชุมชนในเรื่องขยะ ในเร่ืองการปลูกผักสวนครัวในหมู่บ้าน จะมีพระเจ้าแผ่นดิน หรือตัวแทนจากวังเข้ามาเย่ียม  เพราะช่วงนั้นมีองคมนตรี คือ ท่านพลากร สุวรรณรัฐ มาเยี่ยมจังหวัดใกล้เคียงอย่าง สุรินทร์ เราจึงน�ำข่าวมาบอกกล่าว แล้วหลังจากนั้นทุกคนก็อยากถวายงาน อยากท�ำอะไรเพ่ือเฉลิมพระเกียรติในหลวงรัชกาลท่ี 9 และ เช้ือพระวงศ์ ก็ต่างเร่งรัดท�ำชุมชนให้น่าอยู่ ทยอยคืนขยะและท่านพลากรก็มาเย่ียมจริงๆ  พอผ่านช่วงน้ันไปทางเทศบาลจึงประสานงาน กับทางจังหวัดให้ความรู้เร่ืองการจัดการขยะประเภทต่างๆ จากนั้นปี 2558 - 2559 ส่งประกวดโครงการชุมชนปลอดขยะกับกรมส่งเสริม คุณภาพส่ิงแวดล้อม แล้วขยายการด�ำเนินการในกลุ่มแม่บ้าน พ่อบ้านจากครัวเรือนสู่กลุ่มเยาวชน แล้วเข้าร่วมโครงการอื่นอีกมากมาย  จนสำ� เรจ็ ผล” นายสมชยั พดู ถึงความสำ� เรจ็ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในเวลาเพยี ง 3 ปี

150 ศนู ยก์ ารเรียนรชู้ ุมชนปลอดขยะ (Zero Waste) ชมุ ชนบ้านหนองสะแกกวน เปิดใหบ้ ริการเมือ่ ปี 2560 เพ่ือใช้เป็นพ้ืนที่ เรียนรู้และถ่ายทอดองค์ความร้กู ารบริหารจดั การขยะในครวั เรอื นและชุมชน ซ่งึ จะมีกจิ กรรมของศนู ย์ 6 ฐานการเรยี นรู้ ไดแ้ ก่ ศูนย์บริหารจดั การขยะชมุ ชน ศนู ย์เรียนรเู้ ศรษฐกจิ พอเพียง ศนู ย์วิถีถ่ิน วถิ ไี ทย ใส่ใจสง่ิ แวดล้อม ศูนย์เกษตรกรตัวอยา่ ง/ปราชญช์ าวบา้ น ศูนย์รา้ นคา้ แลกแตม้ และศนู ยค์ รวั เรอื นเศรษฐกจิ พอเพยี ง