คู่มือกิจกรรมสิ่งแวดล้อมศึกษา Zero Waste ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์

4. ครเู ล่ารายละเอียดกิจกรรม ‘หนนู อ้ ยพอเพียง’ โดยเร่ิมจาก ใหน้ ักเรียนอนบุ าล 2-3 ตักข้าวเอง และตกั แตพ่ อประมาณ ถา้ ไมอ่ ม่ิ ค่อยเติมทีหลังได้ 5. ครูแนะน�าวิธจี ัดการเศษอาหารในโรงเรียน เชน่ การทา� ป๋ยุ หมกั อนิ ทรีย,์ การท�าน้�าหมกั ชีวภาพ, การเล้ยี งไส้เดือนดิน 6. ครสู อนทอ่ งค�าคล้องจอง ‘ขา้ วทุกจาน’ และ ‘ข้าวเอ๋ยข้าวสกุ ’ โดยมีบตั รค�าประกอบ 87.. ครสู ่งเสริมและให้ก�าลงั ใจนักเรียน โดยบอกวา่ การรับประทานอาหารให้หมดดีอยา่ งไร สุ่มชั่งนา�้ หนักอาหารที่เหลือในแต่ละวนั แยกตามชัน้ เรียน พร้อมจดบนั ทึกลงตาราง ครงั้ ที่ น้า� หนักอาหารเหลอื ในแตล่ ะระดบั ชนั้ (ขดี ) รวม (วนั ท่ี) อ.1/1 อ.1/2 อ.2/1 อ.2/2 อ.3/1 อ.3/2 (..........1.........) (..........2.........) (..........3.........) (..........4.........) รวม 100 Z(H)ero Waste

สรุปกจิ กรรม 1. ครูนา� ผลการบนั ทึกมาสนทนากบั นักเรียน พดู คยุ ถงึ การเปลี่ยนแปลงระหวา่ งกอ่ นและหลงั การท�ากิจรรม ‘หนูนอ้ ยพอเพียง’ ชวนนกั เรียนคิดถงึ ส่ิงท่ีจะเกดิ ข้นึ หากนักเรียนรับประทานอาหารเหลอื มากๆ ทุกวนั 2. ใหน้ ักเรียนชว่ ยกันคิดคา� เชญิ ชวน ให้นักเรียนคนอื่นหรือผู้ ใหญ่ หันมาใส่ ใจในการรับประทานอาหารให้หมดจาน Tip : กิจกรรมทส่ี ามารถ ทำควบคกู ันไปไดคือ เลย้ี งไสเ ดอื นดนิ การทำปุยหมักจากเศษอาหาร และการทำ นาํ้ หมกั ชีวภาพ (ดูรายละเอยี ดท่ีภาคผนวก) รวมถงึ การสอนนักเรยี น ใหรูจ กั คดั แยกขยะ การประเมนิ ผล 1. การตอบคา� ถามของนกั เรียน 2. สังเกตพฤติกรรมทีเ่ ปลย่ี นแปลงของนักเรียน 3. สถิติอาหารเหลือในแต่ละวัน ความสอดคลอ งกับวัตถปุ ระสงคสิ่งแวดลอ มศึกษา ความตระหนัก ความรู้ ความเขา้ ใจ เจตคติ ทักษะ การมีสว่ นร่วม (ลงมือท�าเพ่ือสง่ิ แวดลอ้ มท่ดี ีขน้ึ ) แนวทางการตอยอดสกู ารปฏิบตั ใิ นโรงเรียนหรือชุมชน จดั กิจกรรมรณรงค์ในโรงเรียนและชมุ ชนเพ่อื ใหร้ ับประทานอาหารใหห้ มด จดั อบรมการจัดการเศษอาหารดว้ ยการน�าไปท�าป๋ยุ หมักอนิ ทรีย์ นา้� หมักชีวภาพ และการเลย้ี งไส้เดอื นดนิ ให้ชมุ ชน ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 101

คา� คล้อง¨อง ‘ข้าวเอ๋ยขา้ วสกุ ’ ข้ำวเอ๋ยข้ำวสุก มีให้กินกันทุกบ้ำน ทุกฐำนถ่ิน กว่ำจะได้ข้ำวจำกนำ มำให้เรำน้ันได้กิน ชำวนำต้องส้ินก�ำลังแทบท้ังปี ต้องทนแดด ทนฝน ทนลมหนำว กว่ำจะได้ข้ำวจำกนำมำถึงน่ี พวกหนูหนู ควรคิดดูให้ดี ชำวนำนี้มีพระคุณแก่เรำ มิเบำเลย คา� คล้อง¨อง ‘ขา้ วทุก¨าน’ ข้ำวทุกจำน อำหำรทุกอย่ำง อย่ำกินท้ิงขว้ำง เป็นของมีค่ำ ชำวนำเหน่ือยยำก ล�ำบำกหนักหนำ สงสำรบรรดำ คนยำกคนจน คา� คลอ้ ง¨อง ‘รู้¨กั กิน ร¨ู้ ักใช้’ (แต่งโดยครูอังÈุมำ คูหำวรรณ โรงเรียนอนุบำลสุดำรักษ์ บำงเขน) เด็กดี รู้จักกิน รู้จักใช้ ตักอำหำรให้พอประมำณ เด็กดีกินข้ำวหมดทั้งจำน ไม่เหลือท้ิงเหลือขว้ำงตำมใจตน เพลง ‘ตาวเิ ศÉ’ (แต่งโดยครูวัชรำพร จรูญวิตต์ โรงเรียนอนุบำลสุดำรักษ์ บำงเขน) โรงเรียนสะอำดน่ำอยู่ หนูหนู ช่วยดู ช่วยเก็บ เศษขยะชิ้นใหญ่ชิ้นเล็ก พบเห็นต้องเก็บลงถังขยะทันที เด็กดีไม่น่ิงดูดำย เด็กหญิงเด็กชำยมีตำวิเศษ อ๊ะ อ๊ะ ตำวิเศษ เห็นนะ (ซ�้ำ) เด็กดีทิ้งขยะให้เป็นท่ีเป็นทำง 102 Z(H)ero Waste

เพลง ‘เ´็กไทยใสใ่ ¨áยกขยะ’ (เน้ือร้อง/ท�ำนอง : ครูวัชรำพร จรูญวิตต์ โรงเรียนอนุบำลสุดำรักษ์ บำงเขน) วัสดุสิ่งของเหลือใช้ ก่อนทิ้งไปแยกกันไว้ก่อน ส่ีประเภทแยกเก็บตำมขั้นตอน (ซ้�ำ) รู้ตำมค�ำสอนท�ำส่ิงท่ีดี หน่ึง-ขยะเปลือกผลไม้ ขยะอินทรีย์สลำยง่ำย เศษผักอำหำร สอง-เปลือกพลำสติก ลูกอม สีฉูดฉำด ขยะท่ัวไปสลำยยำก ล�ำบำกกำรท�ำลำย สำม-โลหะ ขวดแก้ว กระดำษ เด็กฉลำดเก็บขยะรีไซเคิลไปขำย ส่ี-ขยะมีพิษร้ำย สำรเคมี หลอดไฟ ใส่ถังปิดไว้ ไม่ให้เกิดอันตรำย เด็กดีรู้จักแยกขยะ ช่วยกันนะจ๊ะ สิ่งแวดล้อมแจ่มใส ชุมชนสังคมของคนไทย (ซ้�ำ) ปฏิบัติกันไว้ ให้ชำติไทยเจริญ เพลง ‘ลูกเป็´ไÁ่ทิง้ ขยะ’ (จำก Youtube) อย่ำทิ้งขยะนะเออ ลูกเป็ดเขำเจอ เดี๋ยวเขำดุเอำ อย่ำท้ิงขยะนะเรำ ลูกเป็ดเจอเข้ำ บ่นกันพึมพ�ำ ก๊ำบ ก้ับ ก๊ำบ ก้ับ กั้บ.... ก๊ำบ กั้บ ก๊ำบ กั้บ ก้ับ..... ก๊ำบ กั้บ.... ก้ำบ กั้บ กั้บ ก้ับ ก๊ำบ ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 103

นทิ านเรือ่ ง ‘âรงเรยี นลกู หÁูกับâรงเรยี นลกู หÁา’ (แต่งโดย กระจิบน้อย) กำลคร้ังหน่ึงนำนมำแล้ว ยังมีเมืองสองแห่งคือเมืองหมูนครกับเมืองหมำนคร ซึ่งอยู่ห่ำงไกลกัน คนละฟำกของโลก ณ เมืองหมูนคร เป็นที่ตั้งของโรงเรียนลูกหมู ซึ่งมีลูกหมูนับร้อยตัว ทุกตัวล้วนเป็นหมูตะกละ “ว้ำว...วันนี้อำหำรน่ำอร่อยจัง ตักเยอะๆ เลยดีกว่ำ” ลูกหมูสีชมพูคิด พร้อมตักมำพูนจำน ลูกหมูตัวอื่นๆ ก็ไม่ต่ำงกัน “ง่ัมๆๆๆๆ แจ๊บๆๆๆ” พวกมันเคี้ยวข้ำวโพดอย่ำงเอร็ดอร่อย ด้วยควำมท่ีลูกหมูตักอำหำรมำกเกินพอดี ท�ำให้สุดท้ำยลูกหมูหลำยๆ ตัว กินข้ำวโพด ในจำนตัวเองไม่หมด ลูกหมูตัวแรกเดินมำเทท้ิง ตัวท่ีสองตำมมำ ตัวท่ีสำม.... จนถึงตัวท่ีร้อย... เศษอำหำร เหลือท้ิงเพ่ิมข้ึนเร่ือยๆ โอ้... เศษอำหำรกลำยเป็นภูเขำไปแล้ว... อ๋ี... น่ำรังเกียจจัง ลูกหมูเบือนหน้ำหนี แล้วเดินจำกไป ลูกหมูไม่สนใจ เพรำะวันรุ่งขึ้น เศษอำหำรกองนั้นก็หำยไปแล้ว ........................................... ลูกหมูไม่รู้ว่ำทุกๆ เย็น รถขยะคันโตจะมำขนขยะเหล่ำนั้นไป... เศษอำหำรเหล่ำน้ันถูกเททิ้งบนกองขยะของชุมชนหมู... วันแล้ว วันเล่ำ... วันแล้ว วันเล่ำ ภูเขำขยะของชุมชนค่อยๆ สูงขึ้น สูงข้ึน สูงขึ้น เศษอำหำรก็ค่อยๆ เน่ำ... ส่งกล่ินเหม็นข้ึน เหม็นข้ึน เหม็นขึ้น ส่งกลิ่นลอยตำมลมไกลข้ึน ไกลขึ้น “อี๋...!!” หมูทุกตัวต้องยกมือข้ึนปิดจมูกทุกคร้ังท่ีเดินผ่ำน.... แต่ก็ไม่มีหมูตัวไหนสนใจ ลูกหมูทุกตัวยังกินอำหำรเหลือท้ิงเหลือขว้ำงต่อไป ........................................... เวลำผ่ำนไป แมลงวันตัวหน่ึงมำตอมขยะ...เช้ือโรคติดไปกับเท้ำแมลงวัน... แมลงวันบินไปถึงบ้ำนของลูกหมู... แล้วแอบตอมอำหำรลูกหมู.... ลูกหมูน้อยท้องเสีย.. ชุมชนของลูกหมูไม่สะอำดแล้ว... ........................................... 104 Z(H)ero Waste

ผลกระทบอีกด้ำนท่ีลูกหมูไม่เคยรู้เลยก็คือ เม่ือมันตักอำหำรมำเยอะเกินพอดี เพรำะกลัวตัวอื่นแย่งกิน มันท�ำให้ลูกหมูตัวท้ำยๆ มีอำหำรไม่พอ คุณครูจึงบอกให้แม่ครัวหมูท�ำอำหำรให้มำกกว่ำเดิม ในวันถัดไป เมื่อแม่ครัวต้องท�ำอำหำรมำกขึ้น แม่ครัวก็ต้องซ้ือข้ำวโพดมำกข้ึน เถ้ำแก่หมูเจ้ำของไร่ข้ำวโพดก็ต้อง ปลูกข้ำวโพดมำกขึ้น เอ๊ะ ... แล้วจะเอำพื้นที่ไหนปลูกดีล่ะ... ไร่ข้ำวโพดของฉันก็พื้นท่ีเต็มแล้ว เถ้ำแก่หมูมองซ้ำย มองขวำ... ไม่มีใครเห็น... แอบตัดต้นไม้ในป่ำ ยึดพื้นที่ป่ำมำปลูกข้ำวโพดขำย ดีกว่ำ... “ฮ่ำๆๆๆๆๆ” เถ้ำแก่หมูหัวเรำะกึกก้อง ........................................... โชคร้ำยที่เจ้ำของไร่ข้ำวโพดตัวอื่นๆ ก็คิดแบบเดียวกัน ป่ำผืนใหญ่แห่งหมูนครจึงค่อยๆ หำยไป หำยไป.... เม่ือป่ำต้นน้�ำหำย น�้ำในล�ำธำรที่ไหลลงสู่เมืองหมูนครก็ค่อยๆ เหือดแห้ง ฝนไม่ตกตำมฤดูกำล แล้วเมืองหมูนครก็ร้อนข้ึนเร่ือยๆ ........................................... แต่ในอีกฟำกฝั่งของโลก ณ เมืองหมำนคร ชำวหมำมีนิสัยเป็นระเบียบเรียบร้อย รู้จักพอประมำณ กินและใช้อย่ำงพอดี ท่ีโรงเรียนลูกหมำ คุณครูหมำสอนเจ้ำหมำตัวน้อยว่ำ ให้ตักอำหำรแต่พอกินนะจ๊ะเด็กๆ “บ๊อก บ๊อก” ลูกหมำน้อยรับค�ำและท�ำตำม บำงตัวท่ีรอบแรกกินไม่อ่ิมก็เดินไปเติมทีหลัง เมื่อทุกตัวตักอำหำรอย่ำงพอดี ก็ท�ำให้โรงเรียนหมำน้อย ไม่ค่อยมีเศษอำหำรเหลือทิ้ง ส่วนอะไรท่ีหมำน้อยกินไม่ได้ เช่น เปลือกผลไม้ ก้ำงปลำ หรือเศษอำหำรเล็กๆ น้อยๆ คุณครูหมำ ก็จะสอนให้ลูกหมำน�ำไปท�ำน�้ำหมักชีวภำพหรือน�ำไปเลี้ยงไส้เดือนดิน ซึ่งก็จะได้ปุ๋ยคุณภำพดีไปปลูกต้นไม้ ปลูกผัก ท�ำให้ผักในโรงเรียนหมำน้อยงอกงำมน่ำกิน นอกจำกนั้น หมำผู้ใหญ่ในชุมชนก็คิดแบบเดียวกัน ชุมชนของหมำน้อยจึงเป็นชุมชนที่สะอำด ปรำศจำกมลพิษ เม่ือมองไปสุดขอบฟ้ำไกลๆ หมำน้อยยังเห็นภูเขำสีเขียวขจี มีต้นไม้เขียวชอุ่ม ซ่ึงคุณครูหมำบอกว่ำ นั่นเป็นป่ำต้นน�้ำท่ีอุดมสมบูรณ์ .................................................... นักเรียนอยำกให้โรงเรียนเรำเป็นแบบโรงเรียนลูกหมู หรือโรงเรียนลูกหมำดีคะ ? ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 105

กจิ กรรม กระดาษนม้ี คี ุณคา หนูๆ จา มาแยกกนั ชว่ งชั้น : อนบุ าลช้ันปีที่ 1-3 ระยะเวลาที่ใช้ : ต่อเน่อื งทกุ วัน วันละ 20-30 นาที สถานที่ : หอ้ งเรียน มาตรฐานการเรียนรู้ : 7-12 แนวคิด จากการสา� รวจปริมาณขยะประจ�าวนั ภายในห้องเรียนพบวา่ ขยะที่มีปริมาณมากท่ีสุดคือ ขยะประเภทกระดาษ จงึ เกิดแนวคดิ ว่า ควรสอนใหน้ ักเรียนไดร้ จู้ ักการคดั แยกกระดาษ โดยแบ่งเป็นกระดาษหน้าเดียวท่ีจะน�ากลับมาใช้ซา้� (Reuse) และกระดาษใช้แล้วสองหนา้ ท่ีจะน�าไปขาย (สง่ Recycle) วัตถปุ ระสงค 1. เพื่อส่งเสริมให้นักเรียนและครู ใช้กระดาษที่ ใชแ้ ล้วหนง่ึ หน้า แทนการใชก้ ระดาษใหม่ 2. เพื่อส่งเสริมให้นกั เรียนและครู แยกกระดาษที่ ใช้แลว้ สองหน้า เพือ่ จ�าหน่ายในกิจกรรม ‘ธนาคารขยะ’ ตอ่ ไป 3. เพอ่ื ลดปริมาณขยะประเภทกระดาษในหอ้ งเรียน โดยแยกเกบ็ ให้เปน็ ระบบ และนา� กลับมาใช้ ใหม่ 4. เพ่ือส่งเสริมให้นกั เรียนร้จู ักคณุ ค่าของกระดาษ และทรัพยากรท่ีสญู เสยี จากการผลติ กระดาษ อปุ กรณ 1. ตะกรา้ หรือลังส�าหรับแยกกระดาษ 2. อปุ กรณต์ กแตง่ อ่ืนๆ เช่น สี กาว กรรไกร 106 Z(H)ero Waste

ขน้ั ตอนการดำเนนิ กิจกรรม 1. ครูพานกั เรียนไปยนื กลางแจง้ ในชว่ งที่แดดรอ้ น จากนนั้ จึงพานกั เรียนไปยนื ใตต้ ้นไม้ (ครอู าจเรียกตน้ ไมว้ ่า ‘คณุ ลุงพกิ ุล’ หรือ ‘คุณป่จู ามจุรี’) แลว้ ให้นักเรียนเปรียบเทียบความร้สู ึกวา่ นกั เรียนรสู้ ึกตา่ งกนั อย่างไร 2. ครูอธิบายถงึ ความส�าคญั ของต้นไม้ และท่ีมาของกระดาษ (ดูรายละเอียดท่ีหน้า 19-20) ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 107

3. ครพู านกั เรียนส�ารวจขยะ ประเภทกระดาษในห้องเรียน โดยให้นักเรียนสงั เกตวา่ กระดาษเหล่านนั้ มกี ่ีประเภท อะไรบา้ ง และช่วยกนั แยก 4. ให้นักเรียนชว่ ยกันท�ากล่องส�าหรับคดั แยกกระดาษ ตกแต่งใหส้ วยงาม พรอ้ มมปี า้ ยระบุประเภทใหช้ ัดเจน 56.. ครูน�าเพลง ‘ยีราฟตวั โยง่ ’ มาร้องใหฟ้ ัง จากนน้ั ให้นกั เรียนร้องตามพรอ้ มท�าท่าทางประกอบเพลง ครสู รุปถึงความสา� คญั และท่ีมาของกระดาษ รวมทั้งความแตกต่างของกระดาษประเภทต่างๆ ว่านา� ไปทา� อะไรต่อไดบ้ ้าง เชน่ กระดาษท่ี ใช้แล้วหนึ่งหนา้ น�ามาใชซ้ า�้ กระดาษท่ี ใชแ้ ลว้ สองหนา้ สง่ ไปทา� หนังสอื อักษรเบลลส์ �าหรับผ้พู กิ ารทางสายตา กระดาษหนงั สือพมิ พห์ รือเศษกระดาษอ่ืนๆ ส่งขายธนาคารขยะ เพ่ือสง่ ตอ่ ไปรีไซเคิล กระดาษสเี ก็บไวท้ �างานศลิ ปะ เป็นตน้ 108 Z(H)ero Waste

สรปุ กจิ กรรม 1. ครชู วนนกั เรียนคยุ ถงึ เนือ้ เพลง ‘ยีราฟตวั โย่ง’ วา่ มีตัวละครอะไรบ้าง จากนัน้ ครูใช้ค�าถามน�าวา่ “ถา้ ตดั ตน้ ไมแ้ ล้วจะเกดิ อะไรข้นึ บา้ ง” 2. ครูและนกั เรียนชว่ ยกันตรวจสอบวา่ กระดาษท่ีนกั เรียนได้คัดแยกไวต้ ามกลอ่ งต่างๆ นกั เรียนคัดแยกถูกตอ้ งหรือไม่ การประเมนิ ผล 1. สังเกตจากการแยกกระดาษของนกั เรียนว่าแยกได้ถกู ต้อง 2. นักเรียนน�ากระดาษที่ใชแ้ ล้วไปใช้ประโยชน์ตอ่ ได้อย่างเหมาะสม เชน่ น�ากระดาษท่ี ใช้แลว้ หนา้ เดยี วไปวาดรปู แทนการใชก้ ระดาษใหม่ ความสอดคลอ งกบั วตั ถปุ ระสงคส ่งิ แวดลอมศกึ ษา ความตระหนัก ความรู้ ความเข้าใจ เจตคติ ทกั ษะ การมสี ว่ นรว่ ม (ลงมอื ทา� เพอ่ื สิ่งแวดล้อมท่ดี ีข้ึน) แนวทางการตอ ยอดสูการปฏิบัตใิ นโรงเรียนหรือชมุ ชน รณรงค์ให้ชมุ ชนคดั แยกกระดาษและใชก้ ระดาษหนา้ เดยี วแทนกระดาษใหม่ โดยอาจมีโรงเรียนเป็นศูนยร์ วมกระดาษ รบั ซ้อื กระดาษเกา่ จากชมุ ชน และขายกระดาษท่ี ใชแ้ ลว้ หนงึ่ หน้าในราคาถกู เพ่ือสง่ เสริมการใช้กระดาษหนา้ เดยี ว แทนการซอ้ื กระดาษใหม่ โดยอาจรว่ มมือกับเทศบาลหรือ อบต. ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 109

เพลง ‘ยีราฟตวั âยง่ ’ ลัล ลัล ล้ัล ลัล ลัล ลำ ลัล ลัล ลั้ล ลัล ลัล ลัล ลำ ลัล ลัล ลัล ล้ัล ลัล ลั่น ลำ ลั่ล ลัล ลัล ล้ำ ลัล ลัล ลำ *ยีรำฟตัวโย่ง สูงโปร่ง มองเมียง เฝ้ำมองเมียง ได้ยินเสียง ใครมำตัดต้นไม้ ยีรำฟคอยจ้อง แล้วย่ืนคอยำว ย่ืนคอยำว ได้ยินคล้ำยใครท�ำลำยป่ำ........เอ่ยวำจำพูดไป...... ......คุณครับ อย่ำตัดต้นไม้เลยครับ ......คุณครับ อย่ำตัดต้นไม้เลยครับ ได้โปรด (ซ�้ำ*) (ซ�้ำ**) (ซ้�ำ*) เพลง ‘ต้นไÁ้’ ต้นไม้ปลูกไว้ ได้อำศัยร่มเงำ ส่วนไม้ดอกเก็บดอกไว้ ได้ใช้สอย ไม้ผลปลูกดี ได้เก็บผลกินอร่อย เรำต้องหม่ันคอยบ�ำรุงไว้ไม่ละเลย ลำ ล้ำ ล่ำ ลำ ล่ำ ลำ ล้ำ ลำ ล่ำ เพลง ‘ต้นไÁ’้ áละนทิ านเพลง ‘ต้นไÁá้ ห่งควาÁหวัง’ สำมำรถรับชมทำง YouTube 110 Z(H)ero Waste

รไู้ หÁเอย่ ? คนไทยใช้กระ´าÉเ©ล่ยี ป‚ละ 3.9 ลา้ นตนั หรอื คนละประÁาณ 60 กิâลกรัÁตอ่ ป‚ ¶้านา� กระ´าÉเหลา่ นÁ้ี าวางเรยี งกนั ¨ะไ´พ้ นื้ ทีเ่ ทา่ เกาะภเู ก็ต 90 เกาะ เท่ากับวา่ ทุกๆ นาที ต้นไÁ้ 126 ตน้ ¨ะ¶ูกâค่นลง áต่หากคนไทยทกุ คนใช้กระ´าÉอยา่ งประหย´ั â´ยการใชก้ ระ´าÉท้งั 2 หนา้ ¨ะชว่ ยรกั Éาชีวติ ต้นไÁไ้ ´¶้ Öง 1.3 ลา้ นตน้ เนอ่ื ง¨ากกระ´าÉเกา่ 1 ตนั ¨ะท´áทนการต´ั ตน้ ไÁเ้ พอ่ื Áาทา� กระ´าÉไ´้ 15 ต้น áละหากคนไทยทกุ คนหนั Áาใชผ้ ้าเช´็ หน้าáทนการใชก้ ระ´าÉทชิ ชู ¨ะรกั Éาตน้ ไÁ้ไ´¶้ Öง 3,315,000 ต้น ข้อมูลจาก : โครงการกระดาษเพ่อื ตน้ ไม้ โดย มูลนิธิศนู ยส์ อ่ื เพื่อการพฒั นา ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 111

กจิ กรรม แกะ ตดั ลา ง เกบ็ กลองเครือ่ งด่ืม ช่วงชั้น : ประถมศกึ ษาปีท่ี 1-6 ระยะเวลาที่ใช้ : 55 นาที (ทุกวัน ตัง้ แต่ 7.00 น. ถงึ เคารพธงชาติ) สถานท่ี : สนาม / ลานอเนกประสงค์ มาตรฐานการเรียนรู้ : ค 1.2, ค 1.3, ว 3.1, ง 2.1 ปญ หา กล่องเคร่ืิองด่ืมท่ีรวมกนั อยู่ในถงั ขยะและทิ้งไวน้ านจะสง่ กลิ่นเหมน็ รวมทั้งมีหนอนหรือแมลงหว่มี าตอม รวมท้ังมปี ญั หาเรื่องสถานท่ีจัดเก็บ แนวคิด การ ‘แกะ ตัด ลา้ ง เกบ็ ’ กล่องเครื่องด่ืมเพ่อื น�าไปรีไซเคลิ สามารถชว่ ยแกป้ ญั หาได้ เพื่อสร้างความตระหนกั และให้นักเรียนมีส่วนรว่ มในการจัดการขยะ และสง่ เสริมการเรียนรูแ้ บบบรู ณาการ วตั ถุประสงค 1. เพ่อื ลดพ้นื ท่ีการจัดเกบ็ กล่องเคร่ืองดืม่ และจัดเก็บอยา่ งถกู สุขลักษณะ 2. เพ่ือส่งเสริมการมีสว่ นร่วมของนักเรียนในการจัดการกลอ่ งเคร่ืองดื่ม 3. นกั เรียนไดว้ ิเคราะห์ผลกระทบของกล่องเคร่ืองดมื่ ตอ่ ภาวะโลกร้อน 112 Z(H)ero Waste

ใช้น้�าฝนหรอื ประสานการ ใช้ แทนน้�ายาล้ างจาน ใช้น้�าจากเครอื่ งปรบั อากาศ ท�าเองในโรงเรียนได้ เพื่อเป็ นน�้าล้าง ช่วยประหยัด เป็ นมิตรกับส่ิงแวดล้อม อปุ กรณ น้�าประปา กรรไกร กะละมงั ใส่น�้า น�า้ ยาอเนกประสงค์ ลวดขงึ ไมห้ นบี ตาช่งั สมุดบนั ทกึ ขัน้ ตอนการดำเนินกิจกรรม 21.. รับสมคั รนักเรียนจิตอาสาเพื่อเขา้ ร่วมกจิ กรรม ใหค้ วามรกู้ ับนักเรียนเรื่องความส�าคญั ของการรีไซเคิลและการจัดการกลอ่ งเครื่องด่ืมท่ีถกู วิธี เพ่ือไม่ใหเ้ กดิ ขยะในโรงเรียนและเกดิ กลิ่นเหม็นจากนมบดู 3. ให้นักเรียนรณรงค์ ให้เพ่ือนด่ืมเคร่ืองด่ืมใหห้ มดกล่องแลว้ พับแบน เพอ่ื สะดวกตอ่ การลา้ ง โดยมจี ุดแยกกลอ่ งนมของโรงเรียน 4. เร่ิมกระบวนการ ‘แกะ ตัด ล้าง เก็บ’ โดยแบง่ หนา้ ที่นักเรียนออกเป็น 5 ฝ่าย คือ ฝ่ายตัด, ฝ่ายลา้ งนา้� ยา, ฝา่ ยล้างน�า้ สะอาด 1-2, ฝ่ายตาก, ฝา่ ยจัดเกบ็ (ฝ่ายจัดเก็บจะนับจ�านวน ชงั่ นา�้ หนกั และจดบันทกึ ) อำจจัดระดับกำรมีสว่ นร่วมของนกั เรียนแตล่ ะระดับชั้นตำมÈักยภำพ เชน่ พตี่ ดั น้องล้ำงและตำก พชี่ งั่ นำ�้ หนกั และจดบนั ทกึ ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 113

5. สง่ กลอ่ งใหช้ มรมผ้ผู ลิตกลอ่ งเครื่องด่มื เพ่อื น�าไปรีไซเคลิ เปน็ ผลติ ภัณฑ์แผน่ กรีนบอรด์ Tip 1 : วธิ กี าร ตดั กลอ งเครอ่ื งดมื่ พับให้แบน ตัดหัว ตัดท้าย ตดั รอยต่อตรงกลาง คล่อี อกมา หัวท้ำยทีต่ ัดออกไมต่ อ้ งทงิ้ แตใ่ หเ้ ก็บรวบรวมใสถ่ งุ ด�ำไว้ สง่ รไี ซเคลิ ไดเ้ ช่นกัน Tip 2 : หากโรงเรียนใด ไมสะดวกในการลาง สามารถ ใชวิธี ‘พบั ใหเ ลก็ ที่สุด’ ไดเชน กนั โดยมวี ธิ พี บั ดังนี.้ .. ดงึ ข้นึ ใหแ้ บน พับขึ้น พับลงมาสอด กล่องเคร่อื งด่ืมท่ีใช้ว¸ิ พี ับ พับไปขา้ งหลงั (หนา้ ) (หลงั ) ตรงฐานกลอ่ ง จะเขำ้ สกู่ ระบวนกำรปน่ั แยกเยอื่ โดยสว่ นที่เป็นเยอื่ กระดำษ จะน�ำไปผลิตเป็นกระดำษรีไซเคิล ส่วนทเ่ี ป็นพลำสติกและ¿อยล์ จะน�ำไปผลติ เป็นผลิตภณั ±์ พลำสติก 114 Z(H)ero Waste

Tip 3 หำกโรงเรียนใดเป็นนมถงุ สำมำรถให้นกั เรยี น ‘ตัด ลำ้ ง ตำก’ ถุงนม ไดเ้ ชน่ กัน ซง่ึ หลงั จำกน้ัน สำมำรถน�ำไป เยบ็ เปน็ ผ้ำกนั เปื้อน, ผ้ำปูโต๊ะ, เสือ่ ฯลฯ ตัดหัว ตัดท้าย ตดั ข้าง Tip 4 สำมำรถบรู ณำกำรกับวชิ ำอน่ื ๆ ได้ เชน่ วิชำวิทยำÈำสตร์ ในเรอื่ งช้นั ตำ่ งๆ ของกลอ่ งเครอื่ งด่มื ว่ำทำ� มำจำกอะไร และมคี ุณสมบัตอิ ย่ำงไร วชิ ำคณิตÈำสตร์ ในกำรค�ำนวณว่ำ กำรรไี ซเคิลกล่องเครอ่ื งดื่ม ชว่ ยลดกำ๊ ซเรอื นกระจกเท่ำใด เมอ่ื เทยี บกบั กำรท้งิ ไปเ©ยๆ วชิ ำกำรงำนอำชพี โดยกำรนำ� กล่องเครื่องดื่มท่ีล้ำงแลว้ ไปใช้ในงำนประดษิ ฐ์ ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 115

สรปุ กจิ กรรม ครทู บทวนความรู้ โดยใชค้ า� ถามดังน้ี นักเรียนไดป้ ระโยชน์อะไรจากการเข้ารว่ มกิจกรรม นักเรียนคดิ วา่ กจิ กรรมน้ีช่วยลดการเกดิ ขยะได้อย่างไร กล่องเครื่องดื่มท่ีลา้ งแลว้ น�าไปใช้ประโยชนอ์ ะไรได้บา้ ง ( โดยอาจให้นักเรียนแสดงผลงานดว้ ย) การสง่ กล่องไปรีไซเคิลแทนการปลอ่ ยให้เปน็ ขยะ ช่วยลดโลกร้อนไดอ้ ยา่ งไร การประเมนิ ผล 1. สังเกตจากพฤตกิ รรมนักเรียนในการดื่มเคร่ืองดม่ื ว่าหมดกล่องหรือไม่ และจดั การกบั กล่องเครื่องด่ืมอยา่ งถูกวิธีก่อนทิง้ 2. รวบรวมสถิติจา� นวนนกั เรียนท่ีเข้ารว่ มกจิ กรรม และปริมาณกล่องเคร่ืองดม่ื ทแี่ กะลา้ งได้ 3. ออกแบบใบงานเพอื่ ประเมนิ ความร้คู วามเขา้ ใจ ความสอดคลอ งกับวตั ถปุ ระสงคส ิ่งแวดลอมศึกษา ความตระหนกั ความรู้ ความเข้าใจ เจตคติ ทกั ษะ การมีสว่ นรว่ ม (ลงมือทา� เพื่อส่งิ แวดลอ้ มทด่ี ีข้นึ ) แนวทางการตอยอดสกู ารปฏิบัติในโรงเรยี นหรอื ชุมชน ชกั ชวนและรณรงค์ให้ชมุ ชน ‘แกะ ตดั ล้าง เกบ็ ’ กลอ่ งเคร่ืองดมื่ โดยมีโรงเรียนเป็นจดุ รวมกลอ่ ง 116 Z(H)ero Waste

กสอลาานดรมรุพคาัก้ืนรัดษทถแพจี่ชย้ืนัดวกทยเกกี่ปลลบ็ าดอขไกงดยเาคะ1ซ5ร4เ0รอ่ื ตอื งตานดารก่มืราราเงพะงเจม่ือเมกตนตไำรดรไป,9ร0ีไ0ซเกคโิ ลิลจกำรนมั ว, น 1,000 กิโลกรมั (ขอมูลจากชมรมผผู ลิตกลองเคร่อื งดมื่ ) แจง จัดเกบ็ กลองเคร่ืองดม่ื 1(2(3(ไ.สส.จด.ชาวำดุโทคมยนงรี่ รศดรกับัwมงวพงกwกผนาาลาwนผูเณกอรใล.หหงg็บชิ ิตทญrลกยกe่ีังล Beลจค(อตin.อางgพรrงเขษิoวเC0คยีจoณ2รวสf-ด.ื่อุโiอเล7รูnพงบ5กา.ดอ่ืt1สยh-มื่ม0าล/8ูลข5ะg(1นา5เt1rอhท9-ธิeีย)a่ีอิ3ewดi2าbnw1สสcr-าwาog5ขเo.พ.5wาcf5ื่อแo-o)ลนmbnะพig)จgึง่ pุดca(.รภhnับtาimกtฯ.ลc)l)oอยmงาม)Dยrาoกp-off Point ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 117

กิจกรรม กระดาษคืนรา ง ชว่ งชั้น : ประถมศึกษาปีท่ี 4 – มัธยมศึกษาปีที่ 6 ระยะเวลาที่ใช้ : 1 สัปดาห์ สถานที่ : ลานอเนกประสงค์ มาตรฐานการเรียนรู้ : ท 3.1, ว 2.2, ส 3.1, ง 1.1 แนวคดิ กระดาษเหลือใช้ ในโรงเรียนมีปริมาณมาก เชน่ กระดาษจดหมาย ใบงาน ใบความรตู้ า่ งๆ จึงได้คดิ คน้ วิธีท่ีจะท�าใหก้ ระดาษเหลือใชก้ ลบั มามคี ุณคา่ โดยการใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ในการแปรรปู แล้วน�ามาสรา้ งสรรคง์ านประดษิ ฐ์ต่างๆ วตั ถุประสงค 1. เพอื่ ใหน้ กั เรียนตระหนักถงึ แนวทางการลดการใชท้ รัพยากรธรรมชาติ 2. เพอื่ เพ่ิมคุณคา่ กระดาษเหลอื ใช้ และการใชท้ รัพยากรใหเ้ กดิ ประโยชน์สงู สุด 3. เพอื่ ฝึกทักษะการท�างานประดิษฐ์ และการใชค้ วามคดิ สร้างสรรค์ 4. เพือ่ สง่ เสริมกระบวนการท�างานรว่ มกันของนักเรียน 118 Z(H)ero Waste

สื่อ / อปุ กรณ กระดาษใชแ้ ล้ว ถังนา�้ หรือกะละมงั แผ่นตะแกรงตาข่าย สผี สมอาหาร สองหนา้ , กระดาษ หรือเฟรมที่ท�าจาก และขวดหัวฉดี สเปรย์ หางจดหมายตอบรับ มุ้งลวด ส�าหรับใสส่ ี จากผูป้ กครอง กรรไกร ถงุ มอื ยาง วิดีทัศนค์ วามร้เู ก่ียวกบั ที่มาของกระดาษ ขน้ั ตอนการดำเนินกิจกรรม 1. ขั้นเตรียมการ 1.1 น�าเขา้ สู่กิจกรรมด้วยการใหค้ วามรวู้ ่า กระดาษมาจากไหน และใหน้ ักเรียนดวู ิดีทัศน์เรื่อง ‘ลดกระดาษเทา่ กับลดการตดั ตน้ ไม้’ ( ใน Youtube) หรือส่ืออื่นๆ (ดรู ายละเอียดได้ที่หนา้ 19-20 / 42) 1.2 กระตุ้นกระบวนการคิดของนกั เรียนด้วยค�าถาม เชน่ จะเกิดอะไรขึน้ ถา้ ทุกคนเอาแต่ใช้ แต่ไมท่ �าอะไรเพ่ือลดการใช้กระดาษ นักเรียนมวี ิธกี ารอยา่ งไรบ้างท่ีจะใช้กระดาษอย่างค้มุ ค่าและเกดิ ประโยชน์สงู สุด ถ้าน�าเศษกระดาษที่ ไม่ใชแ้ ล้วมาแปรรปู เป็นกระดาษใหม่ จะมีลกั ษณะเป็นอย่างไร สามารถน�าไปใชป้ ระโยชน์อะไรไดบ้ ้าง ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 119

2. ขั้นแปรรปู กระดาษ 1) ฉีกกระดาษเป็นชนิ้ เล็กๆ แชน่ ้�าไว้ประมาณ 4-5 วัน 2) ใหน้ ักเรียนสวมถงุ มือยาง แล้วขยีก้ ระดาษที่แช่ไว้จนยุ่ย (แทนการใชเ้ ครื่องปั่น) 3) ใช้เฟรมชอ้ นเยอื่ กระดาษขึ้นจากกะละมงั เกลยี่ ใหเ้ สมอกนั ท้ังเฟรม 4) นา� เฟรมกระดาษไปตากแดดให้แหง้ 5) เมอื่ กระดาษแหง้ แลว้ พ่นสผี สมอาหารใหท้ ั่วแผ่น จากนัน้ น�าไปประดษิ ฐช์ นิ้ งาน 120 Z(H)ero Waste

สรุปกจิ กรรม 1. สรุปดว้ ยสือ่ วิดีทัศน์ ‘ภัยพิบตั ิกบั การตัดไม้ทา� ลายปา่ ’ (จาก Youtube) หรือสอ่ื อื่นๆ เพอ่ื เชื่อมโยงให้เหน็ ถึงผลกระทบจากการตัดไม้ทา� ลายป่า 2. ครตู ัง้ ค�าถามกระต้นุ ความคดิ เชน่ กระบวนการผลิตกระดาษใหม่ มีผลกระทบอยา่ งไรต่อการเกดิ ภาวะโลกร้อน นักเรียนมีความคดิ เห็นอย่างไรกบั กระบวนการแปรรปู กระดาษที่ ไดท้ า� และกระดาษนส้ี ามารถนา� ไปประดษิ ฐ์อะไรตอ่ ได้บ้าง 3. นกั เรียนน�าเสนอชิน้ งานท่ีประดิษฐจ์ ากกระดาษแปรรปู การประเมินผล 1. สงั เกตจากการมสี ่วนร่วมในการท�ากจิ กรรมของนักเรียน 2. ประเมนิ จากผลงานนักเรียน 3. จัดท�าแบบประเมินผลกิจกรรม ความสอดคลองกบั วัตถปุ ระสงคส ิ่งแวดลอ มศกึ ษา ความตระหนัก ความรู้ ความเข้าใจ เจตคติ ทักษะ การมีสว่ นร่วม (ลงมอื ทา� เพื่อสิง่ แวดล้อมทดี่ ีข้นึ ) แนวทางการตอ ยอดสูก ารปฏิบัติในโรงเรียนหรือชมุ ชน จดั อบรมการแปรรปู กระดาษใหช้ มุ ชน ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 121

กจิ กรรม ปนกระดาษเปนเงนิ ช่วงชน้ั : มธั ยมศกึ ษาปที ่ี 1-6 ระยะเวลาที่ใช้ : 5 ชวั่ โมง สถานที่ : โรงเรียน มาตรฐานการเรียนรู้ : ศ 1.1, ง 1.1, ง 4.1, ว 2.2 ปญ หา ขยะประเภทกระดาษในโรงเรียนมีปริมาณมาก เช่น กระดาษขอ้ สอบ, สมุดเก่า, ใบงาน ฯลฯ แนวคิด ขยะกระดาษสามารถน�ามาผสมกับวัสดอุ ่ืนๆ แล้วจัดท�าเปน็ งานปน้ั รูปแบบตา่ งๆ เช่น ชุดรับแขก แจกนั แผ่นปา้ ย กระถางต้นไม้ กลอ่ งใสก่ ระดาษทิชชู ถังขยะ ฯลฯ โดยมลี วดลายเปน็ ตอไม้เลียนแบบธรรมชาติ มคี วามสวยงามและคงทน สามารถน�าไปจ�าหนา่ ย เป็นรายได้และเปน็ แนวทางในการประกอบอาชีพในอนาคต วตั ถุประสงค 1. เพ่ิมคุณคา่ และมลู ค่าของเศษกระดาษเหลือใช้ 2. เพ่ือฝึกทักษะการท�างานประดษิ ฐ์ โดยการป้ันเศษกระดาษรว่ มกับวัสดอุ ่ืน ให้กลายเป็นผลิตภัณฑ์ที่หลากหลาย 3. เพ่อื ฝึกทักษะการท�างาน และเป็นแนวทางในการประกอบอาชีพในอนาคต 4. เพอื่ สรา้ งความเข้าใจในการใช้ทรัพยากร และรักษาสิง่ แวดล้อมให้ยั่งยนื 122 Z(H)ero Waste

ส่อื / อุปกรณ เศษกระดาษที่ ไม่ใชแ้ ล้ว, ถังสที ี่ ใช้แลว้ ขนาดตา่ งๆ หรือขวดพลาสตกิ ชนดิ ตา่ งๆ, ลวดและตะแกรงลวด, สอี ะครีลิกและสารเคลอื บเงา, กะละมงั หรือถงั น�้า, ปูนซเี มนต์, ทรายหยาบ, แปรงทาสี, มีดเล็ก, กรรไกรตดั ลวด, ตัวอย่างงานปั้นของจริง, แหลง่ เรียนรงู้ านป้นั ปูนเป็นตอไม,้ สารคดีเก่ยี วกบั โลกร้อน ขน้ั ตอนการดำเนินกจิ กรรม 1. ใหน้ ักเรียนวิเคราะห์วา่ ขยะประเภทเศษกระดาษเกดิ ขน้ึ ได้อยา่ งไร มีท่ีมาอย่างไร และถา้ น�าไปเผาจะสง่ ผลกระทบอย่างไร 2. ปลูกจิตส�านึกและสรา้ งความตระหนักเร่ืองผลกระทบ จากขยะและภาวะโลกร้อน โดยการฉายสารคดี (ดตู วั อย่างสื่อท่ีหนา้ 42) 3. แบ่งกลุม่ นักเรียน กล่มุ ละ 4-5 คน ใหเ้ ขียนแผนผงั ความคิดเก่ยี วกบั วิธีการ ทา� สิ่งประดษิ ฐจ์ ากกระดาษประเภทต่างๆ และน�าเสนอหน้าหอ้ ง ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 123

4.ใหน้ กั เรียนศกึ ษาการท�าส่งิ ประดษิ ฐ์ จากกระดาษ เชน่ เปเปอรม์ าเช่ การป้ันกระดาษผสมกาว การปนั้ เศษกระดาษผสมปูนซีเมนต์ โดยค้นจากเอกสารหรือเว็บไซตต์ า่ งๆ 5. ให้นักเรียนออกแบบและสร้างสง่ิ ประดษิ ฐ์จากกระดาษตามวิธกี ารท่ี ไดเ้ รียนร้มู า 6. ใหน้ ักเรียนน�าผลงานของตนมาน�าเสนอ เพ่อื แลกเปลีย่ นเรียนรซู้ งึ่ กันและกัน 7. ให้นกั เรียนศกึ ษางานปน้ั กระดาษจากครหู รือภูมปิ ญั ญาท้องถิ่น เรียนรอู้ ตั ราสว่ นของสว่ นผสมต่างๆ แลว้ ใหน้ กั เรียนท�าตาม ขั้นตอนที่ครเู สนอไว้ ในใบงาน 8. ให้นกั เรียนน�าความร้ทู ี่ ได้รับ มาวิเคราะห์ หารูปแบบที่เหมาะสมที่สุดส�าหรับการประดิษฐ์ ชิ้นงานของตนเอง 124 Z(H)ero Waste

สรุปกจิ กรรม 1. ใหน้ กั เรียนวิเคราะห์ถึงผลประโยชน์ที่ ไดร้ ับจากการสรา้ งผลติ ภณั ฑจ์ ากกระดาษในรูปแบบต่างๆ (ครอู าจชว่ ยสรุปประเดน็ เพิม่ เตมิ เชน่ การน�ากระดาษเหลือใช้มาป้ันเป็นเกา้ อ้ี นอกจากช่วยลด ขยะกระดาษแล้ว ยงั ลดการใช้ไมม้ าท�าเฟอรน์ เิ จอร์ ใหม่ดว้ ย หรือป้นั กระดาษเป็นขวดแชมพู กล็ ดการใช้ขวดพลาสตกิ ) 2. ใหน้ กั เรียนรวมกลุ่มกันเพื่อสร้างผลงานการป้ันกระดาษ กิจกรรมน้สี ำมำรถต่อยอดในกำรจดั จำ� หน่ำย หรือตอ่ ยอดกับกิจกรรม ‘ตลำดนัดทำ� มอื ’ ได้ (ดรู ำยละเอยี ดท่หี น้ำ 132) การประเมนิ ผล 1. สังเกตพฤตกิ รรมนกั เรียนขณะปฏบิ ัติกจิ กรรม 2. ประเมินจากผลงานของนักเรียน 3. สอบถามความพึงพอใจของนักเรียนจากการไดท้ �ากจิ กรรมน้ี ความสอดคลอ งกับวัตถปุ ระสงคส ่งิ แวดลอ มศึกษา ความตระหนกั ความรู้ ความเข้าใจ เจตคติ ทักษะ การมสี ่วนรว่ ม (ลงมือท�าเพ่อื สิง่ แวดลอ้ มทีด่ ขี ึน้ ) แนวทางการตอ ยอดสกู ารปฏิบตั ิในโรงเรียนหรอื ชมุ ชน จัดอบรมในชมุ ชน ส่งเสริมใหเ้ กิดการผลิตเพ่ือจ�าหน่าย โดยอาจผา่ นทางเทศบาล หรือ อบต. ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 125

วิธกี ารป˜œนเศÉกระ´าÉ ผสÁปูน«ีเÁนต์ ใหเ้ ป็นผลิตภัณ±์รปู ตอไÁ้ 1. ออกแบบผลิตภณั ฑท์ ่ีเหมาะสม 2. เตรียมกระดาษโดยฉกี เป็นช้ินเล็กๆ แชน่ า�้ ทิ้งไว้จนอ่อนนมุ่ 3. ล้างแก้วน�า้ หรือตดั ขวดพลาสตกิ ที่จะใช้ เปน็ โครงตามท่ีออกแบบไว้ นา� ลวดตาข่าย มาพันโดยรอบเพือ่ เพ่มิ ความแขง็ แรง (ถ้าส่ิงประดิษฐ์มขี นาดเล็กไมต่ ้อง เสริมลวดก็ได)้ หรืออาจใช้ลวดตกแต่ง เป็นกงิ่ กา้ นเพ่มิ เติม 4. นา� ทราย 1 ส่วน ปูนซีเมนต์ 2 สว่ น และเศษกระดาษ 3 สว่ น ผสมใหเ้ ปน็ เน้ือเดียวกนั ถ้าแห้งเกินไปให้เตมิ นา�้ เลก็ น้อย 5. น�าสว่ นผสมท่ี ไดไ้ ปป้ันรอบแกว้ หรือพลาสตกิ ให้เป็นรปู ตอไม้หรือต้นไม้ โดยปั้นจากดา้ นล่างก่อน เมอ่ื หมาดแล้วจึงตกแตง่ ลวดลาย เชน่ ผิวตน้ ไม้ วงปีของต้นไม้ ท้งิ ไว้ ใหแ้ หง้ 6. ทาสี 126 Z(H)ero Waste

รไู้ หÁเอย่ ? เปลยี่ นขยะเป็นเงนิ กระ´าÉหนงั สอื พิÁพ์ กิâลกรÁั ละ 4 บาท กระ´าÉขาว´า� กิâลกรัÁละ 6 บาท กระ´าÉกล่องáขง็ (สนี า้� ตาล) กิâลกรÁั ละ 4 บาท ขว´น�้าพลาสตกิ (PET) ใส กิâลกรัÁละ 8 บาท ขว´น�้าขุน่ กิâลกรัÁละ 15 บาท ¶ุงพลาสติก HDPE (¶งุ เหนียว) กิâลกรÁั ละ 3 บาท áผ่น«´ี ี / ´ีว´ี ี กิâลกรัÁละ 10 / 5 บาท ขว´áก้ว âหลละ 9-24 บาท ขอ้ มูลจาก : www.108junk.com ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 127

กจิ กรรม ไสเ ดือนดนิ รกั ษโลก ชว่ งช้นั : มัธยมศึกษาปที ี่ 1-6 ระยะเวลาที่ใช้ : 1-3 เดอื น สถานท่ี : ใกล้โรงอาหารหรือโรงครัวของโรงเรียน มาตรฐานการเรียนรู้ : ส 3.1, ส 5.2, ง 1.1 ปญ หา ในแต่ละวันพบว่าเศษอาหารในโรงเรียนมีปริมาณมาก กอ่ ใหเ้ กดิ มลภาวะ และเปน็ แหลง่ แพรก่ ระจายเชื้อโรค จึงควรมกี ารจัดการอย่างถูกวิธี แนวคดิ การจัดการเศษอาหารดว้ ยวิธเี ลยี้ งไส้เดอื นดิน สามารถชว่ ยลดปริมาณเศษอาหารที่เปน็ ปญั หาได้ และสามารถน�าไปจัดกระบวนการเรียนรู้ ให้นักเรียน โดยมปี ลายทางคอื การลดขยะเศษอาหาร ใหเ้ หลือน้อยที่สดุ วัตถุประสงค 1. เพอ่ื ให้นักเรียนเกดิ ความตระหนกั ถงึ สถานการณข์ ยะเศษอาหารของโรงเรียน 2. เพ่ือใหน้ กั เรียนไดเ้ รียนรทู้ างเลือกในการจัดการขยะเศษอาหาร 128 Z(H)ero Waste

อุปกรณ ตาชงั่ อุปกรณก์ ารเลย้ี ง ไสเ้ ดือน ถุงมอื ยาง วีดีทัศน์การเล้ียง และผ้าปดิ ปาก ไสเ้ ดอื นดินกา� จัดขยะ ไสเ้ ดอื นพันธุ์ข้ีตาแรห่ รือพันธุท์ ่ีกินเศษอาหาร ข้ันตอนการดำเนินกจิ กรรม 1. แบง่ กล่มุ นักเรียน กลุม่ ละ 5-6 คน น�าถงั ขยะในบริเวณตา่ งๆ ของโรงเรียนมากลุ่มละ 1 ถัง เพื่อทา� การชั่งนา้� หนัก ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 129

2. ให้นักเรียนสวมถุงมือยางและผา้ ปิดปาก ถ้ ามีขยะพวกกระดูก อาจแยกออกมาก่อนชั่ง เพื่อให้ ได้ เพอ่ื คัดแยกเศษอาหารออกมา น้�าหนักของอาหารที่กินเหลือจรงิ ๆ และชั่งนา้� หนกั เฉพาะเศษอาหาร (หรือหากไม่ สะดวกแยก อาจบนั ทึกเป็ นหมายเหตไุ ว้) 3. ใหน้ กั เรียนร่วมกนั วิเคราะห์ท่ีมาของเศษอาหาร และผลกระทบที่เกดิ ข้นึ 4. นกั เรียนรว่ มกันสรา้ งทางเลอื กและนา� เสนอแนวทาง การแกไ้ ขปัญหาเศษอาหาร เชน่ น�าไปทา� นา้� หมกั ชีวภาพ, ปยุ๋ หมกั อนิ ทรีย์ หรือน�าไปเพาะเลีย้ งไสเ้ ดือนดิน ( ในกรณีนจ้ี ะเนน้ การใชไ้ ส้เดือนดิน) 5. ให้นักเรียนศึกษาข้อมูลเก่ยี วกบั การจัดการ เศษอาหารด้วยไสเ้ ดือนดนิ ทา� การทดลองเลยี้ งจริง บันทกึ ข้อมลู และน�าเสนอ ดูรายละเอียด วิธีการเลี้ยงไส้ เดือนดิน ท่ีภาคผนวก 130 Z(H)ero Waste

สรปุ กิจกรรม 1. ครูใชค้ า� ถามกระตุ้นเพ่ือสรา้ งความตระหนัก เชน่ ขยะที่นกั เรียนเก็บในแต่ละสถานที่ มปี ริมาณมากนอ้ ยเพียงใด พบขยะเศษอาหารบริเวณไหนมากท่ีสุด เพราะอะไร ขยะน้นั มาจากไหน ขยะเศษอาหารเหล่านัน้ สง่ ผลกระทบตอ่ นักเรียนและโรงเรียนอย่างไรบ้าง 2. ให้นักเรียนคา� นวณวา่ หากเราปลอ่ ยให้มเี ศษอาหารเกดิ ขึน้ อยา่ งนท้ี ุกๆ วนั ในหน่งึ ปีโรงเรียนของเราจะมีขยะประเภทนเ้ี กิดขึน้ เทา่ ใด 3. ชวนคิดต่อยอดด้วยค�าถาม เชน่ เศษอาหารเหลา่ นส้ี ง่ ผลกระทบกบั เรา และคุณภาพชีวิตของคนในโรงเรียนอย่างไร เศษอาหารเหลา่ นน้ี า� ไปใช้ประโยชน์อะไรไดบ้ า้ ง และเราจะแยกมนั ออกจากขยะท่ัวไป ได้หรือไม่ อยา่ งไร ใครคือต้นเหตุท่ีแท้จริงของปัญหาขยะเศษอาหารในโรงเรียนเรา เราจะมวี ิธแี ก้ไขปญั หาและช่วยลดปริมาณขยะเศษอาหารเหลา่ นอี้ ยา่ งไร 4. ให้นกั เรียนร่วมกนั คิดและท�าโครงการเกย่ี วกับการจัดการขยะเศษอาหารในโรงเรียน การประเมินผล 1. สงั เกตการมีส่วนรว่ มของผเู้ ขา้ ร่วมกิจกรรม 2. ประเมนิ จากสถิติเศษอาหารทีล่ ดลง 3. สงั เกตจากการวิเคราะหป์ ญั หาของนักเรียน 4. สังเกตจากผลสา� เรจ็ ในการเพาะเลยี้ งไส้เดอื นดนิ ของนกั เรียนแต่ละช้ันเรียน ความสอดคลอ งกับวตั ถุประสงคสง่ิ แวดลอมศกึ ษา ความตระหนัก ความรู้ ความเข้าใจ เจตคติ ทกั ษะ การมีส่วนรว่ ม (ลงมอื ทา� เพือ่ สิ่งแวดล้อมท่ดี ีข้นึ ) แนวทางการตอยอดสกู ารปฏบิ ตั ใิ นโรงเรยี นหรอื ชมุ ชน จัดอบรมการเลยี้ งไส้เดือนดินให้ชมุ ชน เพ่อื น�าไปจดั การขยะในครัวเรือน และนา� ผลผลติ มูลไสเ้ ดือนไปใช้ในการปลูกพชื ผักสวนครวั ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 131

กจิ กรรม ตลาดนดั ทำมือ ชว่ งชน้ั : มธั ยมศกึ ษาปที ี่ 1-6 ระยะเวลาที่ใช้ : 2 สปั ดาห์ ส�าหรับประดิษฐช์ ิน้ งาน และวางขายชว่ งพักกลางวัน 1 ชว่ั โมง สถานท่ี : ลานกวา้ ง หรือห้องประชุม มาตรฐานการเรียนรู้ : ศ 1.1, ค 1.4, ง 4.1 แนวคดิ วสั ดุท่ี ใช้แล้วสามารถน�ามาสร้างสรรค์เปน็ สิง่ ประดิษฐ์เพ่อื เพ่มิ มลู คา่ และสามารถจัดกจิ กรรม ในรูปแบบตลาดนัด เพื่อเพ่ิมความน่าสนใจและสง่ เสริมการเรียนรขู้ องนกั เรียนได้ วตั ถปุ ระสงค 1. เพอื่ ใหน้ ักเรียนเกดิ ความคิดสรา้ งสรรค์ ในการจัดท�าสิง่ ประดิษฐจ์ ากวัสดทุ ี่ ใชแ้ ลว้ 2. เพื่อสร้างรายได้ ใหก้ บั นักเรียน 3. เพ่อื ลดปริมาณขยะ อุปกรณ วสั ดุใช้แล้ว และอุปกรณอ์ ่ืนๆ ที่ ใช้ ในการประดิษฐ์ ขน้ั ตอนการดำเนินกจิ กรรม 21.. แบ่งนกั เรียนเปน็ กล่มุ กลมุ่ ละ 4-5 คน ใช้แล้ว โดยแต่ละกลมุ่ ตอ้ งไมซ่ ้�ากัน ให้นกั เรียนวางแผนการจัดท�าสิ่งประดิษฐ์จากวัสดทุ ี่ และผลงานตอ้ งใชป้ ระโยชน์ได้จริง (ครอู าจช่วยใหค้ �าแนะน�าหรือมตี วั อยา่ งใหด้ )ู 43.. ก�าหนดราคาสินค้า วางแผนการตลาด และวางขายในตลาดนัดท�ามือ จัดทา� บญั ชีรายรับ-รายจา่ ย และผลก�าไรท่ี ได้ 132 Z(H)ero Waste

Tip 1 : สามารถบูรณาการ Tip 2 : ในโรงเรยี นควรตอ งมี กบั วิชาการงานอาชีพ เชน ธนาคารขยะรไี ซเคลิ กอน การคำนวณตน ทนุ -กำไร, การ เพื่อใหน กั เรียนไดม แี หลง ในการหา จัดทำบัญชรี ายรับ-รายจาย วสั ดเุ หลอื ใช เพอ่ื ปอ งกันนกั เรยี น ซ้อื วัสดใุ หมเพ่อื มาประดษิ ฐ สรปุ กจิ กรรม 1. ครูใชค้ �าถาม เชน่ วัสดเุ หลอื ใชท้ ่ีนักเรียนน�ามาประดษิ ฐ์ สว่ นใหญเ่ ป็นขยะประเภทใดและน�ามาจากท่ี ใด ในแต่ละวันมขี ยะนเี้ ปน็ ปริมาณเทา่ ใด (ลองค�านวณ) ถา้ นักเรียนไมน่ �าขยะเหล่านม้ี าท�าส่งิ ประดษิ ฐ์ จะสามารถก�าจัดขยะประเภทนี้ โดยวิธี ใด และจะเกิดผลกระทบหรือไม่ ขยะที่เหลือประเภทอื่น นักเรียนจะมีวิธีก�าจัดอยา่ งไร 2. ใหน้ ักเรียนรว่ มกันคิดวิธจี ัดการขยะ นอกเหนอื จากการท�าสงิ่ ประดษิ ฐ์ และวางแผนการปฏบิ ตั ิตามวิธีการที่คดิ ไว้ ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 133

การประเมนิ ผล 1. สังเกตพฤตกิ รรมการท�างานของนกั เรียน 2. ประเมนิ จากชน้ิ งานของนกั เรียนวา่ มีความสวยงาม สร้างสรรค์ ใชง้ านได้จริง และวสั ดทุ น่ี า� มาประดษิ ฐม์ าจากวสั ดเุ หลือใชจ้ ริงๆ (ไมไ่ ด้ซอ้ื ใหม่มาประดิษฐ์) 3. ประเมินจากบญั ชรี ายรบั -รายจา่ ย 4. ประเมนิ จากปริมาณขยะที่ลดลง ความสอดคลองกบั วัตถปุ ระสงคสิง่ แวดลอมศึกษา ความตระหนกั ความรู้ ความเขา้ ใจ เจตคติ ทกั ษะ การมสี ่วนรว่ ม (ลงมอื ท�าเพอื่ สง่ิ แวดล้อมทด่ี ขี ้ึน) แนวทางการตอ ยอดสูการปฏบิ ัติในโรงเรียนหรือชุมชน สง่ เสริมใหเ้ กดิ การนา� ส่งิ ประดิษฐจ์ ากเศษวสั ดมุ าใช้และจา� หนา่ ย โดยอาจใหน้ กั เรียน ร่วมจ�าหน่ายกับชมุ ชน เชน่ ถนนคนเดนิ หรือเปดิ โอกาสใหช้ มุ ชนไดป้ ระดิษฐ์สินค้า จากวัสดเุ หลอื ใชม้ าร่วมขายในวนั ตลาดนัดท�ามอื ของโรงเรียน ตวั อยา งการทำบญั ชีรายรับรายจาย วัน เดือน ปี รายการ รายรบั รายจา่ ย จา� นวนสุทธิ จา� นวน ราคา (บาท) จ�านวน ราคา (บาท) (บาท) กา� ไรสุทธิ ......... บาท 134 Z(H)ero Waste

ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 135

กจิ กรรม ตลาดนดั ไรขยะ ช่วงชน้ั : มัธยมศกึ ษาปที ี่ 1-6 ระยะเวลาที่ใช้ : เดอื นละ 1-2 ครั้ง ช่วงเชา้ กอ่ นเข้าเรียน สถานที่ : ลานกว้าง หรือห้องประชุม มาตรฐานการเรียนรู้ : ว 2.2, ส 3.1, ง 1.1, ง 4.1 แนวคิด ตลาดนดั สว่ นใหญม่ ักใช้บรรจุภัณฑ์ท่ีกอ่ ใหเ้ กิดขยะจ�านวนมาก จงึ เกดิ แนวคดิ ‘ตลาดนัดไรข้ ยะ’ เพ่อื เป็นแบบอยา่ งวา่ ตลาดนัดที่ ไมส่ ร้างขยะสามารถเป็นไปได้ โดยเนน้ ให้ผู้ขายใชบ้ รรจุภณั ฑ์ จากธรรมชาติ หรือบรรจุภัณฑ์ที่ก่อให้เกิดขยะน้อยที่สดุ และเนน้ ใหผ้ ซู้ ื้อน�าถงุ ผา้ หรือกลอ่ งใส่อาหารมาเอง รวมท้ังจ�าหนา่ ยสินคา้ ที่เปน็ มติ รกับสง่ิ แวดลอ้ ม เช่น ผลติ ภณั ฑเ์ กษตรอนิ ทรีย์ ผลิตภณั ฑท์ ่ีประดิษฐ์จากวัสดเุ หลอื ใช้ หรือผลิตภัณฑจ์ ากวสั ดรุ ีไซเคิล วตั ถุประสงค 1. เพื่อลดปริมาณขยะในโรงเรียนและชุมชน 2. เพอ่ื ปลกู จิตส�านึกการอนรุ ักษส์ งิ่ แวดล้อมให้นักเรียน 3. เพอ่ื ส่งเสริมให้นักเรียนรจู้ ักแกป้ ัญหาและรจู้ ักการบริหารจัดการ 4. เพอื่ ใหน้ ักเรียนรู้จักการคิดวิเคราะห์ พจิ ารณาในการเลือกบริโภคสนิ คา้ ท่ีเป็นมิตรกับส่ิงแวดลอ้ ม สอ่ื / อุปกรณ ภาพขยะจา� นวนมากตามตลาดนัดตา่ งๆ ภาพมลภาวะทางสิง่ แวดล้อม เชน่ น�้าเสยี กองขยะในชุมชน ภาพผลกระทบจากภาวะโลกรอ้ น เชน่ กราฟปริมาณคาร์บอนไดออกไซด์ท่ีสูงข้นึ ในแตล่ ะป,ี ขอ้ มลู ภยั พิบัตติ า่ งๆ ภาพเปรียบเทียบความเสือ่ มและความเจริญ เชน่ ภาพชุมชนริมกองขยะกับภาพชุมชนท่ีสะอาด 136 Z(H)ero Waste

ขนั้ ตอนการดำเนินกจิ กรรม 1. ขัน้ เตรียมการ โดยใชส้ ่อื ต่างๆ เชน่ 1.1 ใหค้ วามรู้นักเรียนเรื่องผลกระทบของขยะตอ่ สง่ิ แวดลอ้ ม ภาพประกอบ, วิดีทัศน์ หรือพาไปทัศนศึกษาจากสถานท่ีจริง เชน่ บริเวณท่ีท้ิงขยะ คลองที่น้�าสกปรก หรือตลาดนัดในชุมชน 1.2 ชวนนักเรียนวิเคราะห์ว่า เราควรท�าอยา่ งไรบ้าง เพื่อลดปญั หาเหล่านัน้ โดยอาจใช้แผนที่ความคิด, เกม, ใบงาน ฯลฯ 1.3 ยกตวั อยา่ งสถานที่หรือชุมชนที่สามารถแกป้ ญั หาสงิ่ แวดลอ้ มได้ส�าเร็จ เชน่ การออกกฎหา้ มใช้และจ�าหน่ายผลิตภณั ฑจ์ ากโฟมในนครนวิ ยอร์ก, กฎหมายหา้ มใช้ ถงุ พลาสตกิ แบบใช้คร้ังเดียวทิ้งในรัฐแคลฟิ อร์เนยี , ชุมชนตน้ แบบปลอดขยะต่างๆ ในประเทศไทย เชน่ ชุมชนบ้านหัวถนน เทศบาลต�าบลพระลบั จ.ขอนแกน่ ฯลฯ 2. ข้นั ปฏบิ ัติ ครูชี้แจงจุดประสงค์ของกิจกรรม ‘ตลาดนดั ไรข้ ยะ’ และใหน้ กั เรียนรว่ มกัน 2.1 กา� หนดขอ้ ตกลงของตลาดนดั เชน่ ผ้จู �าหนา่ ยสนิ ค้าเป็นบคุ ลากรในโรงเรียน สนิ คา้ ท่ีน�ามาจ�าหนา่ ยต้องมีประโยชน์ตอ่ ชีวิตประจ�าวนั และเปน็ มิตรกบั สงิ่ แวดลอ้ ม เช่น ผลิตภณั ฑ์เกษตรอนิ ทรีย์, น้�าหมักชีวภาพ, ป๋ยุ มลู ไสเ้ ดอื น, สิง่ ประดิษฐ์จาก วัสดเุ หลือใชห้ รือวสั ดรุ ีไซเคลิ เป็นตน้ บรรจุภณั ฑข์ องสนิ คา้ ท่ีวางจา� หนา่ ยควรเปน็ วสั ดจุ ากธรรมชาติ หรือกอ่ ใหเ้ กดิ ขยะนอ้ ยท่ีสดุ ผูท้ ่ีมาซือ้ สนิ คา้ ต้องน�าถงุ ผา้ หรือถงุ พลาสติกเกา่ มาเอง หรือนา� ภาชนะบรรจุอาหารมาเอง ในกรณีที่ต้องการซ้ืออาหารกลบั บา้ น 2.2 ให้นกั เรียนแบง่ กลุ่ม และคดิ สนิ ค้าท่ีจะวางจ�าหน่าย โดยแตล่ ะกล่มุ ไม่ควรซา้� กนั 2.3 ครแู ละนกั เรียนน�าสินคา้ มาวางขายในตลาดนดั ตามวนั ท่ีก�าหนด สรปุ กิจกรรม เมื่อจบกจิ กรรมแตล่ ะครั้ง ครูประเมนิ ผลโดยใชค้ า� ถาม เช่น นักเรียนได้ประโยชนจ์ ากตลาดนัดไรข้ ยะอย่างไร ในกิจกรรมน้ี นักเรียนไดช้ ว่ ยลดขยะอย่างไรบ้าง และรู้สึกอย่างไรท่ี ไดท้ �าเช่นน้ัน ให้นกั เรียนเขียนแผนภาพความคิดแนวทางการลดขยะท่ีนกั เรียนได้เรียนรูจ้ ากตลาดนัด ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 137

การประเมินผล 1. สังเกตจากพฤติกรรมนกั เรียน 2. ประเมนิ จากผลงานนกั เรียน และขยะท่ีเกดิ ข้ึนจากตลาดนัด ความสอดคลอ งกบั วตั ถุประสงคสิ่งแวดลอ มศกึ ษา ความตระหนกั ความรู้ ความเขา้ ใจ เจตคติ ทักษะ การมีสว่ นรว่ ม (ลงมอื ท�าเพื่อสิ่งแวดลอ้ มทด่ี ีขึ้น) แนวทางการตอยอดสูก ารปฏิบัติในโรงเรยี นหรือชมุ ชน อาจชักชวนให้ชมุ ชนเขา้ มารว่ มกจิ กรรมตลาดนดั ทงั้ ในฐานะของผู้ขาย (ตง้ั ซมุ้ จ�าหนา่ ย) และผ้ซู ้อื 138 Z(H)ero Waste

การประยกุ ต์ ใช้กจิ กรรม กับช่วงช้ันอื่นๆ ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 139

140 Z(H)ero Waste การประยกุ ตใ์ ชก้ ิ¨กรรÁกับชว่ งช้นั อ่นื ๆ

ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 141

142 Z(H)ero Waste

ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 143

คา� อธบิ ายÁาตรฐานการเรียนรู้ การศกึ ษาปฐมวยั มาตรฐานท่ี 7 รักธรรมชาติ ส่ิงแวดล้อม วฒั นธรรมและความเป็นไทย มาตรฐานที่ 8 อยรู่ ่วมกบั ผู้อื่นได้อยา่ งมคี วามสุข และปฏบิ ัติตนเปน็ สมาชิกท่ีดีของสังคมในระบอบ ประชาธปิ ไตยอนั มพี ระมหากษตั ริย์ทรงเป็นประมุข มาตรฐานที่ 9 ใชภ้ าษาสอ่ื สารได้เหมาะสมกับวัย มาตรฐานท่ี 10 มคี วามสามารถในการคดิ และการแกป้ ัญหาได้เหมาะสมกับวยั มาตรฐานท่ี 11 มจี ินตนาการและมีความคดิ สรา้ งสรรค์ มาตรฐานที่ 12 มีเจตคตทิ ี่ดีต่อการเรียนรู้ และมที ักษะในการแสวงหาความรู้ กลมุ่ สาระการเรียนรภู้ าษาไทย มาตรฐาน ท 3.1 สามารถเลือกฟงั และดูอยา่ งมีวิจารณญาณ และพูดแสดงความรู้ ความคดิ ความ รสู้ ึกในโอกาสตา่ งๆ อย่างมวี ิจารณญาณและสร้างสรรค์ กลมุ่ สาระการเรียนร้คู ณิตศาสตร์ มาตรฐาน ค 1.2 เข้าใจถึงผลท่ีเกิดข้ึน จากการด�าเนนิ การของจ�านวนและความสัมพันธ์ระหว่าง การดา� เนนิ การตา่ งๆ และใช้การด�าเนนิ การในการแกป้ ญั หา มาตรฐาน ค 1.3 ใช้การประมาณคา่ ในการค�านวณ และแก้ปัญหา มาตรฐาน ค 1.4 เข้าใจระบบจา� นวนและน�าสมบัติเก่ยี วกบั จ�านวนไปใช้ กลมุ่ สาระการเรียนร้วู ทิ ยาศาสตร์ มาตรฐาน ว 2.1 เข้าใจส่ิงแวดลอ้ มในทอ้ งถ่ิน ความสมั พันธ์ระหว่างสง่ิ แวดลอ้ มกบั ส่งิ มีชีวิต ความ สมั พันธร์ ะหวา่ งสง่ิ มีชีวิตตา่ งๆ ในระบบนเิ วศ มกี ระบวนการสบื เสาะ หาความรแู้ ละจิตวิทยาศาสตรส์ อื่ สาร ส่งิ ท่ีเรียนรแู้ ละน�าความรู้ไปใช้ประโยชน์ มาตรฐาน ว 2.2 เข้าใจความส�าคัญของทรัพยากรธรรมชาติ การใช้ทรัพยากรธรรมชาติในระดับ ท้องถิ่น ประเทศ และโลก นา� ความรไู้ ปใช้ ในในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ้ มในท้องถ่ิน อย่างยัง่ ยืน มาตรฐาน ว 3.1 เขา้ ใจสมบตั ขิ องสารกบั โครงสรา้ งและแรงยดึ เหนย่ี วระหวา่ งอนภุ าค มกี ระบวนการ สืบเสาะความรู้และจิตวิทยาศาสตร์ สอ่ื สารสงิ่ ท่ีเรียนรู้และน�าความรไู้ ปใชป้ ระโยชน์ มาตรฐาน ว 8.1 ใช้กระบวนการทางวิทยาศาสตร์และจิตวิทยาศาสตร์ ในการสืบเสาะหาความรู้ การแก้ปัญหา รู้ว่าปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เกิดข้ึนส่วนใหญ่มีรูปแบบที่แน่นอน สามารถอธิบายและ ตรวจสอบได้ ภายใต้ข้อมูลและเครื่องมอื ท่ีมอี ยู่ในชว่ งเวลานัน้ ๆ เขา้ ใจวา่ วิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี สงั คม และสิ่งแวดลอ้ ม มคี วามเก่ียวข้องสัมพันธ์กนั 144 Z(H)ero Waste

กลุ่มสาระการเรียนร้สู งั คมศึกษา ศาสนา และวัฒนธรรม มาตรฐาน ส 3.1 เข้าใจและสามารถบริหารจัดการทรัพยากรในการผลิตและการบริโภค การใช้ ทรัพยากรท่ีมอี ยู่จ�ากดั ได้อยา่ งมีประสิทธิภาพและคมุ้ ค่า รวมท้ังเข้าใจ หลักการของเศรษฐกจิ พอเพียงเพอ่ื การด�ารงชีวิตอยา่ งมีดลุ ยภาพ มาตรฐาน ส 5.2 เข้าใจปฏิสัมพันธ์ระหว่างมนษุ ย์กับสภาพแวดล้อมทางกายภาพท่ีก่อให้เกิดการ สร้างสรรคว์ ฒั นธรรม มจี ิตส�านกึ และมีสว่ นรว่ มในการอนรุ ักษท์ รัพยากรและสิง่ แวดลอ้ ม เพ่อื การพัฒนา ท่ีย่งั ยืน กลุ่มสาระการเรียนร้ศู ิลปะ มาตรฐาน ศ 1.1 สร้างสรรค์งานทัศนศิลป์ตามจินตนาการ และความคิดสร้างสรรค์ วิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์คุณค่างานทัศนศิลป์ ถ่ายทอดความรู้สึก ความคิดต่องานศิลปะอย่างอิสระ ช่ืนชม และ ประยุกต์ ใช้ ในชีวิตประจ�าวนั กล่มุ สาระการเรียนรกู้ ารงานอาชพี และเทคโนโลยี มาตรฐาน ง 1.1 เข้าใจการทา� งาน มคี วามคิดสรา้ งสรรค์ มีทักษะกระบวนการท�างาน ทักษะ การ จัดการ ทักษะกระบวนการแกป้ ญั หา ทักษะการท�างานร่วมกัน และทักษะการแสวงหาความรู้ มีคณุ ธรรม และลกั ษณะนสิ ัยในการท�างาน มจี ิตส�านึกในการใช้พลงั งาน ทรัพยากร และสงิ่ แวดล้อมเพอ่ื การด�ารงชีวิต และครอบครัว มาตรฐาน ง 2.1 เข้าใจเทคโนโลยีและกระบวนการเทคโนโลยี ออกแบบและสรา้ งส่งิ ของเคร่ืองใช้ หรือวิธกี ารตามกระบวนการเทคโนโลยีอย่างมีความคดิ สร้างสรรค์ เลือกใชเ้ ทคโนโลยี ในทางสร้างสรรค์ตอ่ ชีวิตสงั คม ส่งิ แวดลอ้ ม และการมีส่วนรวมในการจัดการเทคโนโลยีที่ย่ังยืน มาตรฐาน ง 4.1 เขา้ ใจ มีทักษะที่จา� เป็น มีประสบการณ์ เห็นแนวทางในงานอาชีพ ใชเ้ ทคโนโลยี เพอื่ พัฒนาอาชีพ มีคุณธรรม และมเี จตคติที่ดีต่ออาชีพ ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 145

รไู้ หÁเอย่ ? ในอ´ตี การค´ั áยกขยะในระ´บั บ้านเรือนของประเทศÞป่ี ุ†นไÁ่ประสบควาÁสา� เร¨็ นกั ตอ่ Áาชว่ งหลังสงคราÁâลกคร้งั ที่ 2 รฐั บาล¨Öงไ´้น�าÁาตรการบงั คบั Áาใช้ หากบา้ นใ´ไÁ่Áกี ารáยกขยะ ¨ะÁเี ¨้าหนา้ ทเ่ี ขา้ Áา´áู ล ¨น¶Öงป˜¨¨ุบนั ประชาชนáยกขยะเองâ´ยไÁ่ต้องใช้Áาตรการบงั คับ áละพ้นื ทีใ่ ´¨´ั การขยะไÁเ่ หÁาะสÁ ประชาชนยงั ออกÁา¨ั´การเอง´้วย ขอ้ มูลจาก : www.manager.co.th 146 Z(H)ero Waste

ภาคผนวก ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 147

การเลี้ยงไส้เ´อื น´นิ เพ่ือกา� ¨ั´เศÉอาหาร ไส้เดอื นดนิ กา� จัดเศษอาหารได้อย่างไร ไส้เดือนดินมีหน้าที่เป็นผู้ย่อยสลายในระบบนเิ วศ โดยมันจะกินซากพืชซากสัตว์ท่ีอยู่ในดิน แล้ว ถา่ ยมูลออกมาเป็นป๋ยุ หมนุ เวียนแรธ่ าตคุ นื สรู่ ะบบนเิ วศ สายพันธ์ุท่ีนยิ มเล้ยี ง ไส้เดือนดินท่ีนยิ มเลีย้ งเพอื่ ก�าจัดเศษอาหารคอื สายพันธ์ขุ ้ีตาแร่ (Pheretima peguana) กา� จัดเศษอาหารได้เท่าใด ไสเ้ ดือนข้ีตาแร่ 1 กโิ ลกรัม (ประมาณ 1,200 ตวั ) สามารถกินเศษอาหารไดป้ ระมาณ 120-150 กรัมต่อวัน ซึ่งเป็นการช่วยลดก๊าซมีเทนซึ่งเป็นก๊าซเรือนกระจกได้ถึง 3.38 กิโลกรัมต่อปี (ยังไม่รวมการ ขยายพันธุ)์ เศษอาหารท่ีไสเ้ ดือนดนิ ย่อยสลายได้ เศษผกั เปลอื กผลไม้ รวมท้ังเศษอาหารอ่ืนๆ โดยควรทา� ใหม้ ขี นาดเล็กลงกอ่ น (ประมาณ 3 นวิ้ ) และไมค่ วรเปน็ อาหารที่มีรสชาติเผ็ด เปร้ียว มัน เค็ม และควรกรองน�้าออกก่อน วิธกี ารเลยี้ ง 1. น�าภาชนะมาซ้อนกัน 2 ชั้น ชั้นบนส�าหรับเล้ียงไส้เดือนดิน ซึ่งต้องเจาะรูที่ก้นภาชนะ เพ่ือให้ น�้าหมักมูลไส้เดือนไหลลงมา และช้ันล่างคือภาชนะรองรับน้�าหมักมูลไส้เดือน (ภาชนะบนมีขนาดใหญ่กว่า เล็กน้อยเพอื่ ใหว้ างซอ้ นได้ อาจใช้กะละมัง ถังพลาสตกิ หรือล้นิ ชกั พลาสติกก็ได้ หรือถา้ ใชบ้ ่อซเี มนตอ์ าจใช้ วิธตี อ่ ก๊อกนา�้ เพอื่ ใหน้ �้าหมักมลู ไสเ้ ดอื นไหลออกมา) 2. ผสมดินร่วน 4 สว่ น มูลวัว 1 ส่วน ขยุ มะพรา้ ว 1 ส่วน รดน้�าพอชุม่ ใส่ไว้ ในภาชนะช้นั บนใหส้ งู ประมาณ 3-5 นวิ้ (หรือตามความเหมาะสมของภาชนะ) ท้ิงไว้ ในที่รม่ ประมาณ 20 วนั เพื่อลดความเป็น กรดของดิน จากน้ันนา� ไส้เดอื นดนิ มาเล้ยี งในอตั ราส่วน 50-100 ตวั ตอ่ พืน้ ที่ 0.1 ตารางเมตร 3. ควรใหอ้ าหารทีละนอ้ ย และใชว้ ิธขี ดุ หลมุ ฝงั เศษอาหารโดยเวยี นเปน็ วงกลม (ควรท�าสญั ลกั ษณ์ไว้ วา่ ฝงั เศษอาหารตรงไหนไปแลว้ ) เพราะไสเ้ ดอื นดนิ จะปลอ่ ยเมอื กเพอื่ ยอ่ ยเศษอาหารกอ่ น จากนน้ั ประมาณ 2-3 วัน มันจึงคอ่ ยกินเศษอาหารนั้น 4. หม่ันตรวจเชค็ บริเวณผิวดนิ หากแหง้ เกินไปให้ฉีดน้�าพรมให้ชุ่มช้ืนอยู่เสมอ 148 Z(H)ero Waste

สภาพแวดล้อมทเี่ หมาะสม 1. อุณหภมู ิประมาณ 12-25 องศาเซลเซยี ส 2. ภาชนะทึบเพื่อปิดก้ันแสงแดด 3. มคี วามชื้นเพียงพอ แต่ไมแ่ ฉะหรือมนี ้�าขงั มากเกนิ ไป 4. อากาศถ่ายเทสะดวก (แต่บางครั้งไสเ้ ดอื นดนิ ก็สามารถอยู่ในสภาพท่ีออกซิเจนต�่า คาร์บอนไดออกไซด์สูงได้) 5. ดินมีสภาพเปน็ กลาง 6. มีตาข่ายคลุมด้านบนเพื่อปอ้ งกนั แมลงและสตั วต์ า่ งๆ เข้าไปกินไสเ้ ดอื นดนิ การคัดแยกไสเ้ ดอื นดนิ ออกจากปยุ๋ หมัก วิธที ี่ 1 : ใช้ตะแกรงรอ่ น วิธีท่ี 2 : เข่ียแยกปุ๋ยหมักกับไส้เดือนดิน โดยแยกไปเรื่อยๆ เริ่มจากด้านนอกก่อน ไส้เดือนดิน จะหนเี ข้าข้างในกองปุย๋ ท�าไปเร่ือยๆ จนเหลือแต่ไส้เดือนดนิ วิธีท่ี 3 : วางถุงด�าลงบนถังพลาสติก ฉีดน�้าให้ชุ่ม วางตะกร้าลงบนถุงด�า แล้วตักปุ๋ยหมักที่มี ไส้เดอื นดินใส่ลงไป ตากแดดทิ้งไว้ 5-10 นาที ไส้เดือนดินจะมุดหลบแดดไปท่ีถุงด�า ยกตะกรา้ ขน้ึ จะได้ ป๋ยุ หมักในตะกร้า และไส้เดอื นดินบนถงุ ด�า การนา� มูลไสเ้ ดอื นดินไปใชป้ ระโยชน์ 1. ปยุ๋ หมกั มลู ไสเ้ ดือน (ดินจากสว่ นที่แยกไส้เดือนดินออกแลว้ ) น�ามาผง่ึ ลมให้แห้ง ใช้โรยตามโคน ต้นไม้ เพือ่ ใช้เป็นปุ๋ยบ�ารุงดิน 2. นา�้ หมกั มลู ไสเ้ ดอื น (ของเหลวท่ี ไหลลงมาในภาชนะดา้ นล่าง) เปิดฝาทงิ้ ไวส้ กั พักให้อากาศถา่ ยเท น�้าหมักมูลไส้เดือนเข้มข้นสามารถใช้ราดพ้ืนห้องน้�าหรือท่อระบายน�้าเพื่อบ�าบัดกลิ่น หรือน�าน�้าหมักมูล ไส้เดอื น 1 ส่วน ผสมนา้� 20 สว่ น ใช้รดพืชผัก ไมผ้ ล ไม้ดอกเพอื่ ช่วยในการเจริญเติบโต 3. ตัวไสเ้ ดือนดนิ สามารถคดั แยกเพอ่ื ขยายพันธห์ุ รือน�าไปจา� หนา่ ยตอ่ ไปได้ ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 149