คู่มือกิจกรรมสิ่งแวดล้อมศึกษา Zero Waste ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์

ปัญหาทพ่ี บจากการเลี้ยงไสเ้ ดือนดิน สาเหตแุ ละแนวทางการแก้ไข ที่มา : ฝ่ายรักษาความสะอาด กองสาธารณสุขและสงิ่ แวดล้อม เทศบาลนครรังสติ 150 Z(H)ero Waste

การทา� น้�าหÁักชีวภาพ อปุ กรณ์ 1. ถังน้า� พลาสตกิ มีฝาปดิ ขนาด 20 ลิตร 2. เศษอาหาร 3. กากนา้� ตาล หรือน�้าตาลแดง 4. น้�าสะอาดท่ี ไม่มคี ลอรีน (หากใชน้ ้�าประปาต้องเปดิ ฝาตากแดดทงิ้ ไว้ 1-2 วัน ให้คลอรีนระเหย) สตู รอยา่ งง่าย ใช้อตั ราสว่ น 3 : 1 : 10 (เศษอาหาร : กากนา�้ ตาล : นา้� ) (สัดสว่ นโดยนา้� หนัก) ผสมใหเ้ ขา้ กนั ใสถ่ งั ปดิ ฝา ต้ังไว้ ในท่ีรม่ ท้ิงไว้ 90 วนั จะไดป้ ุย๋ น�้ามกี ลิ่นหอม บางสตู รอาจเติมหวั เช้ือจุลินทรียเ์ ข้มข้นเข้าไปเพมิ่ อีก 1 สว่ น ก็ได้ วิธีท�าหัวเชื้อจุลินทรีย์ 1. นา� เศษผัก 3 กิโลกรัม (ควรเปน็ ผกั บงุ้ แดงหรือเปลือกสบั ปะรด) หั่นเปน็ ช้ินเล็กๆ ผสมกบั กาก นา�้ ตาลหรือน�้าตาลแดง 1 กิโลกรัม ใส่ถงั หมักท้งิ ไว้ 15 วัน 2. เตมิ น้า� เพมิ่ ลงไปอกี 5 เท่า จากน�้าท่ีเกดิ ข้ึนจากกระบวนการหมัก ท้งิ ไว้ 30 วนั จะไดห้ วั เชื้อ ขอ้ แนะนา� การปิดฝา ไม่ตอ้ งหมนุ เกลยี วให้สนทิ เพือ่ ใหก้ า๊ ซที่เกดิ จากการหมกั ระบายออกได้ หา้ มใชภ้ าชนะท่ีเปน็ โลหะ เพราะน้�าหมักชีวภาพมีฤทธิเ์ ปน็ กรด ซึง่ จะกดั กร่อนโลหะได้ หากเปดิ ฝาแลว้ มกี ลิ่นเหมน็ แสดงวา่ ใสน่ า้� ตาลนอ้ ยเกนิ ไป ให้ใสก่ ากนา�้ ตาลหรือนา�้ ตาลแดงเพมิ่ แล้วหมักต่อ หากเปิดฝาแล้วพบว่ามหี นอน น่ันเป็นเรื่องปกติ หนอนนจ้ี ะตายไปเอง ซงึ่ เปน็ การเพมิ่ โปรตนี และแคลเซยี มให้น�้าหมักด้วย เศษอาหารสว่ นใหญส่ ามารถน�ามาหมกั ไดท้ กุ ชนดิ รวมถงึ น�้าแกง ยกเวน้ เปลอื กมะนาว เปลอื กสม้ เปลือกมะกรูด เพราะน้�ามนั ท่ีเปลือกจะเป็นพิษตอ่ จุลินทรีย์ ปริมาณน้า� อาจน้อยกว่าในสตู รได้ หากเศษอาหารมีปริมาณน�้ามากอยแู่ ล้ว สามารถใช้ฝักจามจุรีแทนกากน�้าตาลได้ โดยใชฝ้ ักท่ีแก่จัด ทุบใหแ้ ตก แลว้ ใช้ ในปริมาณ 3 เทา่ ของกากน�้าตาล วิธีนา� ไปใชง้ าน 1. ใชร้ ดน�า้ ต้นไม้ เปน็ ปุ๋ยบา� รุงดิน โดยผสมใหเ้ จือจางในอัตราสว่ น นา�้ หมักชีวภาพ 2 ฝา ต่อนา�้ 1 บวั (20 ลติ ร) 2. เทลงในโถส้วม ชว่ ยดบั กลิ่นและไม่ท�าให้สว้ มเตม็ เร็ว 3. เทลงในท่อระบายน�้าเพ่อื ก�าจัดกล่ิน ท่ีมา : มูลนธิ ิกสิกรรมธรรมชาติ ศูนย์กสิกรรมธรรมชาติมาบเอื้อง / กรมสง่ เสริมคณุ ภาพสง่ิ แวดล้อม ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 151

การทา� ปุ๋ยหÁกั อนิ ทรยี ์ สตู รที่ 1 : แบบพลิกกลับกอง ใช้อตั ราสว่ น 1 : 1 : 1 (เศษอาหาร : ใบไม้ : มลู สตั ว)์ (สัดส่วนโดยปริมาตร) * เศษอาหารใชเ้ ฉพาะสว่ นที่เป็นกาก (แยกน�้าออกกอ่ น) และควรสบั ให้มขี นาดเลก็ 1. เจาะถงั พลาสตกิ ใหเ้ ปน็ รรู อบๆ ถงั ( ใชเ้ หลก็ รอ้ นๆ เจาะ) เพอื่ เปน็ ชอ่ งระบายอากาศ แลว้ ใชต้ าขา่ ย พันโดยรอบ เพือ่ ป้องกันแมลงวันวางไข่ 2. ผสมเศษใบไม้ เศษอาหาร มูลสัตว์ ตามอัตราส่วนข้างตน้ ใช้ถงุ มือผสมคลกุ เคล้าใหเ้ ข้ากัน ใส่ลง ถงั แลว้ ปิดฝา 3. ถ้าวันถัดมามเี ศษอาหารอีก ให้น�ามาผสมด้วยอัตราสว่ นเดมิ คลุกเคลา้ ใหท้ ั่ว ใส่ถงั แล้วปดิ ฝา 4. พลิกกลับทกุ วัน วนั ละ 1-2 คร้ัง 5. ใช้เวลาท้ังสิ้น 30 วัน ป๋ยุ หมักจะมีสีด�าคลา้� ไมม่ ีกล่ินเหม็น ท่ีมา : การผลิตปุ๋ยหมักจากเศษอาหาร มหาวิทยาลัยแม่โจ้ สูตรท่ี 2 : แบบไมพ่ ลิกกลับกอง ใช้อัตราสว่ น 1.5 : 1.5 : 1 (เศษอาหาร : ใบไม้ : มลู สตั ว์) (สดั ส่วนโดยปริมาตร) 1. นา� เศษใบไม้ 1.5 ส่วน เศษอาหาร 1.5 ส่วน มาวางซ้อนกันใหม้ คี วามหนารวม 5 เซนตเิ มตร โรย ทับดว้ ยมลู สัตว์ 1 ส่วน แลว้ รดน้�า 2. ทา� แบบนที้ กุ วันเมือ่ มีเศษผักหรือเศษอาหาร 3. รดนา�้ วันเวน้ วนั โดยทุก 10 วัน ใหน้ �าสายยางเสียบลงไปในแนวด่งิ แลว้ เปิดน�้า โดยท้งิ ระยะห่าง แตล่ ะจุด 10 เซนตเิ มตร (ควรมกี ะละมังรองรับน�า้ ปุ๋ยท่ีซมึ ออกมา ซงึ่ ส่วนนมี้ ีไนโตรเจนสงู สามารถไปรด ผกั หรือต้นไมไ้ ด้) 4. เตมิ ใบไม้ เศษอาหาร มลู สัตว์ ไดเ้ ร่ือยๆ จนครบ 30 วันหรือจนเต็มพ้นื ที่ 5. เม่อื ครบก�าหนด 2 เดอื น จะได้ปยุ๋ หมักท่ี ไมม่ กี ลิ่น 6. ทา� ปยุ๋ หมกั ใหแ้ ห้งเพ่ือใหจ้ ุลนิ ทรียส์ งบตัว โดยทิ้งไว้ ในกองเฉยๆ ประมาณ 1 เดอื น หรืออาจแผ่ กระจายใหม้ ีความหนาประมาณ 20 - 30 เซนติเมตร ซึ่งจะแหง้ ภายในเวลา 3 - 4 วัน ท่ีมา : ห้องเรียนปยุ๋ หมักแบบไม่พลิกกอง มหาวิทยาลยั แม่โจ้ 152 Z(H)ero Waste

สตู รท่ี 3 : ใชน้ �า้ หมกั แทนมลู สัตว์ ใช้อตั ราสว่ น 1 : 1 (ขยะสด : ขยะแห้ง) (สดั สว่ นโดยปริมาตร) * ขยะสด เช่น เศษอาหาร, ขยะแห้ง เช่น เศษใบไมแ้ หง้ 1. ผสมขยะสดกบั ขยะแหง้ ตามอัตราส่วนข้างตน้ ใสล่ งถงั หมัก หรือกองกับพืน้ (หากกองกบั พ้นื กองควรมีขนาด 1 ลูกบาศกเ์ มตรขน้ึ ไปจงึ จะเกดิ การหมกั ) 2. รดนา�้ ใหท้ ่ัวกอง หากเปน็ นา้� ผสมนา�้ หมกั จุลนิ ทรีย์ จะชว่ ยใหย้ อ่ ยสลายเรว็ ขน้ึ (ตรวจสอบความชื้น ที่เหมาะสมโดยใช้มือกา� กองปุ๋ยแล้วบีบ หากมีน�้าไหลออกมาระหว่างนว้ิ เล็กนอ้ ยแสดงว่าใชไ้ ด้ หากช้ืนไปให้ เตมิ ใบไม้แหง้ หากแหง้ ไปให้เติมน้�า) 3. กลับกองปุ๋ยทุก 7 วัน โดยหมักเป็นเวลา 2-3 เดือน ข้อแนะน�า 1. การหมกั ที่ดีตอ้ งเกิดความร้อนขนึ้ หากไม่เกิดความร้อนอาจเป็นเพราะขยะชน้ิ ใหญเ่ กินไป กองป๋ยุ แหง้ เกนิ ไป หรือกองปยุ๋ มีขนาดเล็กเกินไป 2. ปุ๋ยที่ ได้จะไม่มีกล่ินเหม็น ถ้ามีกล่ินอาจเป็นเพราะกองปุ๋ยมีความช้ืนมากเกินไป หรืออากาศไม่ ถ่ายเท วิธีแก้คอื ใหเ้ ติมใบไมแ้ หง้ ดดู ซบั ความช้ืน หรือกลบั กองปุย๋ เพ่ือถ่ายเทอากาศ 3. ในชว่ งแรก ควรหาวัสดุมาคลมุ ไวเ้ พ่อื ปอ้ งกันหนหู รือสตั วม์ ารบกวน ท่ีมา : กรมส่งเสริมคณุ ภาพส่งิ แวดล้อม ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 153

กวา่ ¨ะÁาเปน็ คู่Áือ Z(H)ero Waste จากการที่คณะรักษาความสงบแหง่ ชาติ หรือ คสช. ซงึ่ นา� โดยพลเอกประยทุ ธ์ จันทร์โอชา ไดป้ ระกาศ ให้การจัดการขยะมูลฝอยเป็นวาระแห่งชาติ และเหน็ ชอบให้มกี ารด�าเนนิ งานตาม Road map เมอ่ื วนั ที่ 26 สิงหาคม 2557 เป็นต้นมา กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมและหน่วยงานที่เก่ียวข้องได้ ร่วมกันขับเคลื่อนการด�าเนนิ งานตาม Road Map มาอย่างต่อเน่ือง ซึ่งภารกิจส�าคัญที่เก่ียวข้องกับของ กรมสง่ เสริมคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ้ มและกระทรวงศกึ ษาธกิ ารโดยตรงกค็ อื การสรา้ งวินยั ของคนในชาตมิ งุ่ สกู่ าร จัดการท่ีย่ังยนื ซ่ึงมุ่งเนน้ การสรา้ งจิตส�านึกและวินัยในการจัดการขยะมูลฝอยให้แกน่ ักเรียนและเยาวชน ประกอบกบั พลเอกดาวพ์ งษ์ รัตนสวุ รรณ รัฐมนตรีวา่ การกระทรวงศกึ ษาธกิ าร ไดม้ อบนโยบายเพอ่ื การปฏริ ปู การศกึ ษาอยา่ งเปน็ รปู ธรรม คอื ลดเวลาเรียน เพม่ิ เวลารู้ (Moderate Class More Knowledge) ซ่ึงโรงเรียนจะตอ้ งจัดกจิ กรรมสร้างสรรคต์ า่ งๆ ให้นกั เรียนไดล้ งมือปฏิบัติ และควรเป็นกจิ กรรมที่มีความ หลากหลายท่ีชว่ ยเพม่ิ พนู ทักษะการคิดวิเคราะห์ การท�างานเป็นทีม การมีน�้าใจ สร้างเสริมคุณลกั ษณะและ ปลูกฝงั ค่านยิ มและจิตส�านึกการทา� ประโยชนต์ อ่ สังคม ในรูปแบบของกจิ กรรมท้ังในและนอกห้องเรียน นับว่าเป็นโอกาสที่ดี ในการบูรณาการการท�างานของทั้ง 2 หน่วยงานหลักที่กล่าวมา ให้เป็นเร่ือง เดียวกันคอื การเพิม่ เวลารู้ ในเร่ืองการจัดการขยะมูลฝอยแกน่ กั เรียนหรือเยาวชน ผา่ นกจิ กรรมการเรียนรู้ ที่พัฒนาท้ัง Head Heart Hand และ Health กรมสง่ เสริมฯ จึงมแี นวคิดในการจัดท�า ‘เครื่องมอื ’ เพอื่ ใหค้ รูสามารถใชเ้ ป็นตวั ชว่ ยในการท�ากจิ กรรมดงั กลา่ ว น่ันก็คอื คู่มือ Z(H)ero Waste กระบวนการ¨ั´ท�า คÁู่ อื Z(H)ero Waste กรมสง่ เสริมฯ ไดค้ ดั เลอื กตวั แทนครทู ่ีมปี ระสบการณท์ �างานหรือกจิ กรรมในเร่ืองของการจัดการขยะ ซ่ึงครอบคลุมต้ังแต่ครูอนบุ าล ประถมศึกษา และมัธยมศึกษา จากทุกกลุ่มสาระการเรียนรู้ มาร่วมกัน สรา้ งสรรคก์ จิ กรรมท่ีเหมาะสมกบั ชว่ งวยั พรอ้ มท้ังสรรหาทีมบรรณาธกิ ารและอารต์ เวิรก์ เพอื่ ใหก้ ารน�าเสนอ กิจกรรมจากคู่มือนส้ี ามารถถ่ายทอดในรปู แบบที่เข้าใจง่าย ดงึ ดูด นา่ สนใจ และเหมาะสมต่อการน�าไปใช้ เพื่อให้การท�าเวิร์กช็อปครั้งนเ้ี ป็นไปอย่างรวดเร็วและเพ่ือความเข้าใจที่ตรงกัน กรมส่งเสริมฯ จึง จัดส่งเอกสาร รายละเอียดข้อมูลเบื้องต้นเร่ือง Zero Waste และส่ิงแวดล้อมศึกษา พรอ้ มแบบฟอร์มการ เขียนกจิ กรรมใหแ้ กผ่ เู้ ขา้ รว่ ม เพอื่ เปน็ การเตรียมขอ้ มลู กอ่ นการเขา้ รว่ มประชุม โดยมรี ายละเอยี ดการจัดทา� คู่มอื แสดงดงั ผังกระบวนการจัดท�าค่มู อื ในทุกกระบวนการไดเ้ ปิดโอกาสใหผ้ ู้เข้าร่วมทกุ คนมีส่วนร่วมในทุกขั้นตอนอยา่ งแท้จริง ซงึ่ นับเป็น หวั ใจของการเวิร์กช็อป ซงึ่ ทกุ คนต่างมีเปา้ หมายเดียวกนั คอื การสร้างคู่มอื ท่ีเปน็ ประโยชน์ สามารถน�าไป ปรับใชไ้ ดจ้ ริงกับนักเรียนทุกช่วงชนั้ ตามความเหมาะสมและบริบทของแตล่ ะโรงเรียน 154 Z(H)ero Waste

ผงั กระบวนการ¨ั´ทา� คู่Áือ Z(H)ero Waste ปฏบิ ัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 155

คณะผู้¨ั´ทา� คณะท�างานกรมส่งเสริมคุณภาพสิง่ แวดลอ้ ม กล่มุ สง่ิ แวดล้อมศึกษา กองส่งเสริมและเผยแพร่ กรมส่งเสริมคุณภาพสง่ิ แวดลอ้ ม 49 พระราม 6 ซอย 30 พญาไท กรุงเทพฯ 10400 โทร 02-298-5628 โทรสาร 02-298-5629 1. นายอลงกต ศรีวิจิตรกมล ผู้อ�านวยการกล่มุ สงิ่ แวดลอ้ มศึกษา 2. นางสาวนชุ นารถ ไกรสวุ รรณสาร นกั วิชาการเผยแพร่ช�านาญการ 3. นายสราวุธ ขาวพุฒิ นกั วิชาการเผยแพร่ 4. นายอนวิ รรต แปะตะขบ นกั วิชาการเผยแพร่ 5. นายหิรัณย์ จันทนา นกั วิชาการเผยแพร่ 6. นางสาวหทัย ทองใส นักวิชาการเผยแพร่ คณะครจู ากทง้ั หมด 9 โรงเรียน 1. นายประเสริฐ เกิดรพ โรงเรียนเรืองเดชประชานเุ คราะห์ ต.ไม้ดดั อ.บางระจัน จ.สิงหบ์ รุ ี 16130 E-mail : [email protected] โทรศพั ท์ : 081-853-7955 2. นางสาวมาลนิ ลกู อนิ ทร์ โรงเรียนตากฟา้ วิชาประสทิ ธิ์ ต.ตากฟา้ อ.ตากฟา้ จ.นครสวรรค์ 60190 E-mail : [email protected] โทรศัพท์ : 056-241-342, 083-411-4111 3. นางสชุ ญา สีดาชมภู โรงเรียนบา้ นกรวดวิทยาคาร เลขท่ี 144 หมู่ 4 ถ.มะลกิ รอง ต.ปราสาท อ.บา้ นกรวด จ.บุรีรัมย์ 31180 โทรศพั ท์ : 044-679-098, 089-118-9818 โทรสาร : 044-679-479 4. นางณชั เพ็ญฤดี กอบชัย โรงเรียนสาธติ เทศบาลบ้านเชตวัน ต.ในเวยี ง อ.เมือง จ.แพร่ E-mail : [email protected] โทรศัพท์ : 054-511-407, 086-180-8066 โทรสาร : 054-511-407 5. นางขวัญจิรา สามงามแสน โรงเรียนวดั ทุง่ คอก (สุวรรณสาธกุ ิจ) ต.ทงุ่ คอก อ.สองพี่น้อง จ.สุพรรณบุรี 72190 E-mail : [email protected] โทรศพั ท์ : 035-589-325, 089-573-1088 โทรสาร : 035-589-325 6. นายจุลดษิ ฐ วรี ศิลป์ โรงเรียนจุฬาภรณราชวิทยาลยั เชียงราย เลขท่ี 345 หมู่ 2 ต.รอบเวยี ง อ.เมอื ง จ.เชียงราย 57000 E-mail : [email protected] โทรศพั ท์ : 053-174-551-4, 088-251-5625, 083-200-7757 โทรสาร : 053-174-555 156 Z(H)ero Waste

7. นางสาวสภุ ัทรา วิลาวรรณ โรงเรียนอนบุ าลสดุ ารักษบ์ างเขน เลขท่ี 2/550 ซ.พหลโยธิน เสนานคิ ม จตจุ ักร กทม. 10900 website : http://www.sudaruk.ac.th โทรศพั ท์ : 02-516-2966, 02-561-1492, 096-539-6831 โทรสาร : 02-940-1551 กด 0 8. นายเจะ๊ บารอเหม ยาหลี โรงเรียนควนโดนวิทยา เลขที่ 472 หมู่ 1 ต.ควนโดน อ.ควนโดน จ.สตลู 91160 โทรศพั ท์ : 074-795-093, 089-732-6289 โทรสาร : 074-795-093 9. นางสาวนติ ยา แสงสุวรรณ์ โรงเรียนโสมาภา (นวมนิ ทร)์ เลขท่ี 50/141-142 ถ.นวมินทร์ แขวงนวมนิ ทร์ เขตบึงกุม่ กรุงเทพฯ 10240 E-mail : [email protected] โทรศัพท์ : 02-734-8865, 081-845-8975 โทรสาร : 02-377-7232 คณะทา� งานจากสมาคมสรา้ งสรรค์ไทย (ตาวเิ ศษ) 319/1 ซอยสขุ ุมวิท 31 ถนนสุขุมวิท แขวงคลองตนั เหนือ เขตวฒั นา กรุงเทพฯ 10110 โทร. 02-262-0073 1. นางจีรนนั ท์ ชะอุ่มใบ E-mail : [email protected] โทรศัพท์ : 062-886-2963 2. นางสาววาสนา อาดัม E-mail : [email protected] โทรศัพท์ : 091-519-7987 คณะบรรณาธิการและอารต์ เวิร์ก 1. หมอ่ มหลวงเมธริ า เกษมสันต์ (เรียบเรียงเนื้อหา) E-mail : [email protected] 2. นางสาวพริ ดา สมุ านนท์ (วาดภาพประกอบ) E-mail : [email protected] 3. นายเกยี รติภมู ิ แกว้ ปลง่ั (ศิลปกรรม-จัดรปู เลม่ ) E-mail : [email protected] ปฏิบัตกิ ารขยะเหลือศูนย์ 157

บรรณานกุ รม กอ่ นจะมาเป็นขยะ พลาสติก กรมควบคมุ มลพษิ . การขดุ เจาะก๊าซธรรมชาติ Natural Field. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.pcd.go.th/info_serv/ water_marine.html (วันท่ีสบื คน้ 21 กุมภาพันธ์ 2559). กรีนพีซ ประเทศไทย. 2547. ยกั ษ์ใหญ่อตุ สาหกรรมพลาสติกไทย ปลอ่ ยสารพษิ ลงเจา้ พระยา. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก : http:// www.greenpeace.org/seasia/th/news/95256/ (วนั ที่สบื คน้ 21 กุมภาพันธ์ 2559). ศนู ย์เทคโนโลยโี ลหะและวัสดแุ หง่ ชาติ. 2550. กระบวนการผลิตเมด็ พลาสติก. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก : http://www2.mtec. or.th/th/special/biodegradable_plastic/process_plas.html (วันท่ีสบื ค้น 21 กุมภาพันธ์ 2559). ASTV ผู้จัดการออนไลน์. 2557. ประท้วง รง. อัดเม็ดพลาสติกส่งกล่ินเหม็น ปล่อยน้�าเสียลงคลอง ปลัดสามร้อยยอด สงั่ ปดิ ปรบั ปรงุ ทนั ที 15 วนั . [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9570000105346 (วันที่สบื ค้น 21 กุมภาพันธ์ 2559). Earthworks. Air Contaminants. [online]. Available: https://www.earthworksaction.org/issues/detail/air_con- taminants (Access date 21 February 2016). Terry, Beth. What’s plastic got to do with clean air? [online]. Available: http://www.momscleanairforce.org/ whats-plastic-got-to-do-with-clean-air (Access date 21 February 2016). โฟม ชญาเศรษฐ์ พัฒนา. 2558. “Foam โฟมพษิ มติ รนริ ันดร์” วารสาร Green line เสน้ ทางสเี ขยี ว. ฉบับท่ี 32 (พฤษภาคม- สิงหาคม) : หน้า 49. กระดาษ กรมควบคุมมลพิษ. วงจรการผลิตไดอ๊อกซินและฟิวแรน. [ออนไลน์]. สืบค้นจาก : http://www.pcd.go.th/info_serv/ haz_dioxin.html (วนั ที่สบื คน้ 23 กุมภาพันธ์ 2559). ประสทิ ธ์ิ ไชยชมพ.ู 2551. มหนั ตภัยยูคาลปิ ตัส. [ออนไลน์]. สบื ค้นจาก : http://www.terraper.org/web/th/node/164 (วันที่สืบค้น 3 มนี าคม 2559). ASTVผจู้ ัดการออนไลน์. 2557. ร้อง รง.กระดาษน้�าพองฯ สง่ กล่ินเหมน็ -น้า� เน่า ผ้บู ริหารแจงพรอ้ มตรวจสอบ. [ออนไลน์]. สบื คน้ จาก : http://www.manager.co.th/Local/ViewNews.aspx?NewsID=9570000007773 (วนั ท่ีสบื คน้ 23 กุมภาพันธ์ 2559). Dartmouth College [US]. Forest and paper industry. [online]. Available: https://engineering.dartmouth. edu/~d30345d/courses/engs171/Paper.pdf (Access date 23 February 2016). Ershigs Corporate. Pulp & Paper. [online]. Available: http://www.ershigs.com/pulp-and-paper/ (Access date 23 February 2016). กระป๋อง สยามเคมีดอทคอม. อลมู ิเนยี ม (Aluminium). [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.siamchemi.com/อลูมเิ นยี ม/ (วนั ที่ สบื คน้ 25 กุมภาพันธ์ 2559). โทรศัพท์มอื ถอื พนชิ า อมิ่ สมบูรณ.์ 2552. “มือถอื สแี ดง” นติ ยสาร ฅ.คน. ปีที่ 4 ฉบบั ที่ 44 (มิถุนายน) : หน้า 49. CBC News. 2010. Coltan: a new blood mineral. [online]. Available: http://www.cbc.ca/news/technology/ coltan-a-new-blood-mineral-1.894027 (Access date 25 February 2016). Cellular news. Coltan, Gorillas and cellphones. [online]. Available: http://www.cellular-news.com/coltan/ 158 Z(H)ero Waste

(Access date 25 February 2016). iphoneproj2011. 2011. Coltan mining & its environmental impacts. [online]. Available: https://iphoneproj2011. wordpress.com/2011/04/19/coltan-mining-its-environmental-impacts/ (Access date 25 February 2016). แกว้ Supradit.Com. วัตถดุ ิบที่ ใช้ในการผลิตแก้ว. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก : http://www.supradit.com/contents/engineer/ glass%20process.htm (วนั ที่สืบค้น 25 กุมภาพันธ์ 2559). ปลายทางของขยะ ฝงั หรือกองไว้ บริษทั เอวา่ เอน็ เนอยี อนิ เตอรเ์ นชั่นแนล จา� กดั . ปญั หาจากการกา� จดั ขยะของโลก. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.avaevo. com/th/press/waste-energy-information.php (วนั ท่ีสืบค้น 22 กุมภาพันธ์ 2559). รัตนศิริ ศริ ะพาณิชยก์ ุล. 2558. “ถอดรหัสบอ่ ขยะแพรกษา” วารสาร Green line เสน้ ทางสเี ขียว. ฉบบั ท่ี 32 (พฤษภาคม- สิงหาคม) : หนา้ 23. สจุ ิตรา วาสนาด�ารงดี. สถานการณป์ ัญหาขยะอเิ ล็กทรอนกิ ส์. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.hsm.chula.ac.th/news/ สถานการณ์ขยะอเิ ล็กทรอนกิ ส.์ pdf (วันที่สบื ค้น 22 กุมภาพันธ์ 2559). เผา จิตติมา พลคิ ามนิ . 2558. “จากขยะส่พู ลงั งาน” วารสาร Green line เสน้ ทางสเี ขยี ว. ฉบับท่ี 32 (พฤษภาคม-สงิ หาคม) : หน้า 69-73. เดลินวิ ส.์ 2557. ‘มลพิษจากการเผาขยะ’ ปญั หาใหญ่รอแกไ้ ข! เริ่มตน้ ที่ตวั เอง...กา้ วสู่เมืองสะอาด. [ออนไลน]์ . สบื ค้นจาก : http://www.dailynews.co.th/article/225194 (วนั ที่สบื คน้ 25 กุมภาพันธ์ 2559). มหิดล แชนแนล. มหนั ตภยั ควันไฟบอ่ ขยะ-ย�้า! รศั มี 5 กม. เส่ยี งรบั สารพษิ เตม็ ๆ นักวิทยฯ์ มหิดลแนะการแกป้ ญั หาแบบ ยงั่ ยนื . [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก : https://www.youtube.com/watch?v=WpWbxwWp90g (วันที่สบื คน้ 25 กุมภาพันธ์ 2559). รุจยา บุณยทมุ านนท์ และคนอื่นๆ. 2557. “อนั ตรายใกลต้ วั มลพษิ จากการเผาขยะที่ ต.แพรกษา จ.สมทุ รปราการ” นติ ยสาร Green Research. ปีท่ี 11 ฉบับที่ 28 (กันยายน) : หน้า 3-5. ผลกระทบของขยะต่อสัตว์ปา่ ภาพ 1 : http://pantip.com/topic/32988844 ภาพ 2 : http://www.greenworld.or.th/greenworld/population/1453 ภาพ 3 : https://www.facebook.com/Lotterwildlifevet ภาพ 4 : https://update66.com/page.php?id=25224 ภาพ 5 : https://oceancrusaders.org/crusades/turtle-crusades ขยะทถ่ี ูกทงิ้ ตามชายหาด / ท้ิงลงทะเล / ท้ิงในแม่น�้าแล้วไหลลงทะเล ภาพ 1 : วิดีโอของ The Alaska Department of Fish and Game ภาพ 2 : http://oceanservice.noaa.gov/hazards/marinedebris ภาพ 3 : http://exploregram.com/plastic-bags-in-the-ocean-look-just-like-the-jellyfish-that-sea ภาพ 4 : https://www.youtube.com/watch?v=4wH878t78bw ภาพ 5 : https://projectoceanus.files.wordpress.com/2014/04/oceanus-map.png ภาพ 6 : ถ่ายโดย chris Jordan ภาพ 7 : http://www.theguardian.com/world/2013/mar/08/spain-sperm-whale-death-swallowed- plastic หมายเหตุ : สามารถคน้ หาภาพอื่นๆ เพ่มิ เตมิ โดยใชค้ า� คน้ หา garbage in ocean animals ปฏิบัติการขยะเหลือศูนย์ 159

อนภุ าคพลาสตกิ ในหว่ งโซ่อาหาร Humphries, Matthew. 2015. Microscopic pieces of plastic found in 15 brands of table salt. [online]. Avail- able: http://www.geek.com/science/microscopic-pieces-of-plastic-found-in-15-brands-of-table-salt-1638187 (Access date 3 March 2016). MICRO meeting Ostend, September 2014. Impacts of microplastics in marine life. [online]. Available: http:// www.ilvo.vlaanderen.be/Portals/74/Documents/Stakeholder_meeting_microplastics_marine_life.pdf (Access date 3 March 2016). Upton, John. 2013. Barnacles are accidentally eating our plastic trash. [online]. Available: http://grist.org/ news/barnacles-are-accidentally-eating-our-plastic-trash (Access date 3 March 2016). นานแค่ไหน... กวา่ จะย่อยสลาย ? กรมส่งเสริมคณุ ภาพส่ิงแวดล้อม. 2557. คู่มือการสร้างวินยั สูก่ ารจดั การขยะท่ยี ง่ั ยนื . พิมพค์ รั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : กรมส่งเสริม คุณภาพสง่ิ แวดลอ้ ม U.S. National Park Service; Mote Marine Lab, Sarasota, FL. Garbage Decomposition Time. [online]. Avail- able: http://www.getwaste.info/garbage-decomposition-time/ (Access date 3 March 2016). กา๊ ซเรือนกระจก ภาวะโลกร้อน และรอยเท้าคาร์บอน ก๊าซเรือนกระจก National Aeronautics and Space Administration. Venus: In Depth. [online]. Available: http://solarsystem. nasa.gov/planets/venus/indepth (Access date 3 March 2016). ภาวะโลกรอ้ น Jim. 2010. Graph of the Day: 800,000-Year Record of Atmospheric Carbon Dioxide Concentration. [online]. Available: http://www.desdemonadespair.net/2010/08/graph-of-day-800000-year-record-of.html (Access date 25 February 2016). Waugh, Rob. 2016. This polar bear was killed by climate change – here’s why. [online]. Available: http:// metro.co.uk/2016/02/17/this-polar-bear-was-killed-by-climate-change-heres-why-5697120/ (Access date 25 February 2016). รอยเท้าคารบ์ อน กรมสง่ เสริมคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ้ ม ศนู ยส์ ารสนเทศสงิ่ แวดลอ้ ม. ความหมายและชนดิ ของกา๊ ซเรือนกระจก. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.environnet.in.th/?page_id=3351 (วันท่ีสืบค้น 2 มนี าคม 2559). สถติ ิท่ีน่าสนใจ กรมควบคุมมลพิษ. รายงานสถานการณ์มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2556-2557. [ออนไลน]์ . สืบค้นจาก : http://www. pcd.go.th/public/Publications/print_report.cfm (วนั ท่ีสืบคน้ 1 มนี าคม 2559). ปาลญ์ ชญา. 2015. ไทยติดอนั ดบั 6 ประเทศท่ีปลอ่ ยขยะลงมหาสมุทรมากทสี่ ุด. [ออนไลน์]. สบื ค้นจาก : http://news.mthai. com/hot-news/general-news/432678.html (วนั ที่สบื ค้น 29 กุมภาพันธ์ 2559). Dartmouth College [US]. Forest and paper industry. [online]. Available: https://engineering.dartmouth. edu/~d30345d/courses/engs171/Paper.pdf (Access date 23 February 2016). Parker, Laura. 2015. Eight Million Tons of Plastic Dumped in Ocean Every Year. [online]. Available: http:// news.nationalgeographic.com/news/2015/02/150212-ocean-debris-plastic-garbage-patches-science/ (Access date 29 February 2016). 160 Z(H)ero Waste

Santa Barbara County Resource Recovery & Waste Management Division. Why Not Recycle?! [online]. Available: http://www.lessismore.org/materials/28-why-recycle (Access date 29 February 2016). ‘Hero Waste’ ตัวอย่างสร้างสรรคข์ องนักจดั การขยะ ไทยรัฐออนไลน.์ 2558. นครนวิ ยอร์ก สั่งหา้ มใชก้ ล่องโฟมใสอ่ าหารแลว้ อนั ตรายตอ่ ส่ิงแวดล้อม. [ออนไลน์]. สบื ค้นจาก : http://www.thairath.co.th/content/509005 (วันท่ีสืบค้น 2 มนี าคม 2559). ผจู้ ัดการรายวนั . 2557. เท่ยี วตามรอย “Trash Hero Thailand” ผู้พิชิตขยะแหง่ เกาะหลเี ปะ๊ . [ออนไลน]์ . สืบค้นจาก : http:// www.manager.co.th/FeelGood/ViewNews.aspx?NewsID=9570000123474&Html=1&TabID=3& (วนั ท่ีสืบค้น 2 มนี าคม 2559). ส�านกั งานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ. 2558. ไมร่ บั ไม่ให้ ไม่ใช้ ภาชนะโฟม. [ออนไลน]์ . สบื ค้นจาก : http://www. thaihealth.or.th/Content/30111-ไมร่ ับ%20ไม่ให้%20ไม่ใช้%20ภาชนะโฟม%20%20.html (วันท่ีสบื คน้ 2 มนี าคม 2559). Creative Move. 2013. เร่เข้ามาจา้ !! ขยะเปยี กน�ามาแลกเป็นสว่ นลดซ้ืออาหารสดได.้ [ออนไลน]์ . สืบค้นจาก : http://www. creativemove.com/creative/hello-compost/ (วนั ที่สบื คน้ 2 มนี าคม 2559). Creative Move. 2015. Trash Hero Thailand กลมุ่ นกั คิดพิชิตขยะ อนรุ กั ษธ์ รรมชาติ. [ออนไลน]์ . สบื ค้นจาก : http:// www.creativemove.com/creative/trash-hero-thailand/ (วันท่ีสืบคน้ 2 มนี าคม 2559). Creative Move. 2016. ‘ทะเลจร’ รองเท้าจากขยะทะเล สรา้ งรายไดส้ ูแ่ มบ่ า้ นสามจงั หวดั ชายแดนใต้. [ออนไลน]์ . สบื คน้ จาก : http://www.creativemove.com/design/tlejourn/ (วนั ท่ีสบื ค้น 2 มนี าคม 2559). Keller, Luke. 2013. Hello Compost. [online]. Available: https://www.youtube.com/watch?v=4MhTf2xYtOA (Access date 2 March 2016). ThaiPublica. 2012. ส�ารวจเพื่อนร่วมโลก กลยุทธล์ ด “ถุงพลาสติก” - บทเรียนนานาชาติ. [ออนไลน]์ . สืบค้นจาก : http:// thaipublica.org/2012/03/strategy-reduce-plastic-bag/ (วันท่ีสืบคน้ 2 มนี าคม 2559). The Plaid Zebra. 2016. This zero-waste grocery store has no packaging, plastic or big-name brands. [online]. Available: http://www.theplaidzebra.com/zero-waste-grocery-store-no-packaging-plastic-big-name- brands/ (Access date 2 March 2016). ภาคผนวก การเล้ียงไสเ้ ดอื นดิน เทศบาลนครรังสิต กองสาธารณสุขและสงิ่ แวดล้อม ฝ่ายรักษาความสะอาด. คู่มอื การเล้ียงไส้เดือนดินเพ่อื กา� จดั มูลฝอยสา� หรับ ครัวเรือน. [ออนไลน]์ . สืบค้นจาก : http://www.rangsit.org/worm_tutorial/contact.php (วนั ท่ีสืบคน้ 8 มนี าคม 2559). การทา� น้�าหมกั ชีวภาพ กรมสง่ เสริมคุณภาพสงิ่ แวดล้อม. 2557. คู่มือการสรา้ งวินัยสกู่ ารจดั การขยะท่ียง่ั ยืน. พมิ พ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : กรมส่งเสริม คณุ ภาพสงิ่ แวดล้อม มูลนธิ ิกสกิ รรมธรรมชาติ. คนรักษ์แม่ธรณ.ี [ออนไลน์]. สืบค้นจาก : http://www.agrinature.or.th/sites/default/files/ Soil-S.pdf (วนั ท่ีสบื คน้ 8 มีนาคม 2559). การทา� ปุ๋ยหมักอนิ ทรีย์ กรมสง่ เสริมคณุ ภาพส่ิงแวดลอ้ ม. 2557. คู่มือการสรา้ งวนิ ยั สูก่ ารจดั การขยะท่ีย่งั ยนื . พมิ พ์คร้ังที่ 1. กรุงเทพฯ : กรมส่งเสริม คุณภาพสิง่ แวดลอ้ ม นวิ ตั ร ธาตุอินจันทร์. 2557. “การผลติ ปุ๋ยหมกั จากเศษอาหารผลงานวิจัย ม.แม่โจ”้ บา้ นเมือง. (14 กันยายน) : หน้า 8. มหาวิทยาลยั แม่โจ้. 2558. ท�าปุ๋ยหมักในตะกรา้ จากเศษผกั และเศษอาหารในครัว. [ออนไลน์]. สืบคน้ จาก : https://www. facebook.com/media/set/?set=a.797560006927080.1073741869.729811563701925&type=3 (วันท่ีสืบค้น 8 มีนาคม 2559). ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 161

162 Z(H)ero Waste

ปฏบิ ัติการขยะเหลือศูนย์ 163

164 Z(H)ero Waste