พิษวิทยาอาชีพ ฉบับจัดทำ

ปลอดภยั ท่มี ากขึน้ แลว แตธรรมเนยี มการใสสีฟา ลงไปในแอลกอฮอลเ ชด็ ทาํ ความสะอาดก็ยังไดรับความนยิ มอยูทางเขาสรู า งกาย ดดู ซึมเขา สูรา งกายไดอ ยา งรวดเรว็ ทางการกิน (ingestion) และการหายใจเอาไอระเหยเขาไป (inhalation) การดูดซมึ ทางผิวหนัง (skin absorption) ก็สามารถเกดิ ขึ้นไดเชนกัน หลงั จากเขา สูรา งกายการดดู ซมึ เขาสูกระแสเลือดจะเกดิ ขึน้ อยางรวดเรว็ ทําใหเ กดิ อาการตามระบบ (systematic effect) กอ นท่จี ะถูกเปล่ยี นแปลงเปน สารอะซีโตน (acetone) โดยเอนไซมแอลกอฮอลด ีไฮโดรจีเนส (alcohol dehydrogenase)ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลมรี ะยะเวลาครงึ่ ชวี ิตในรางกายประมาณ 3 – 7 ช่ัวโมง [1] และเนื่องจากไอโซโพรพิลแอลกอฮอลจ ะถูกเปลยี่ นแปลงเปนอะซโี ตนในรางกาย ดวยเหตุนี้การตรวจตวั บงชีท้ างชีวภาพ (biologicalmarker) ของสารน้ี จงึ ตองใชการตรวจอะซโี ตนในปสสาวะเปน ตัวบง ชี้กลไกการกอโรค เชน เดยี วกับแอลกอฮอลชนิดอนื่ ๆ ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลสามารถออกฤทธิก์ ดประสาท(CNS depressant) ได ฤทธ์ิในการกดประสาทน้ี มีความรนุ แรงกวาเอทิลแอลกอฮอลถึงประมาณ 2 – 3 เทา[1] นอกจากนย้ี ังสามารถกดการหายใจ (respiratory depressant) ทําใหไ มร ูสึกตวั (coma) และหยดุ หายใจ(respiratory arrest) ได ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลเ มือ่ เขา สรู า งกาย จะถูกเปล่ียนแปลงโดยเอนไซมแ อลกอฮอลดีไฮโดรจเี นส (alcohol dehydrogenase) ไดเปนสารอะซโี ตน (acetone) ซงึ่ มีฤทธกิ์ ดประสาทเชนกัน ทําใหการกดประสาทเกดิ ตอเน่อื งยาวนานขึน้ อีก สําหรับฤทธิต์ อทางเดนิ อาหาร ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลทาํ ใหเ กดิการระคายเคืองตอ เย่ือบุทางเดินอาหาร จึงทําใหเกดิ กระเพาะอาหารอกั เสบได หากไดรบั ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลเขาไปปรมิ าณมาก จะทาํ ใหเ กิดความดนั โลหิตต่าํ (hypotension) เน่ืองจากฤทธท์ิ ําใหห ลอดเลือดขยายตัว (vasodilatation) และฤทธก์ิ ดกลา มเนื้อหวั ใจ (myocardial depression)การเตรียมตวั เมอื่ เกดิ เหตุฉกุ เฉนิ เนอื่ งจากเปน ของเหลว หากรว่ั ไหลจึงอาจเปน ไปในลักษณะหกนองไปตามพืน้ ได ถาหกรดตัวตองรีบทาํ การลางตัวใหผูปวยอยางรวดเร็วเนื่องจากอาจดูดซึมเขาสูรางกายทางผวิ หนงั จนทาํ ใหเกดิ อันตราย หากหกรดพน้ื เปนปริมาณเลก็ นอย ควรรีบทาํ การเช็ดทาํ ความสะอาดอยา งรวดเรว็ หากหกเปน ปรมิ าณมาก เชนในกรณรี ถบรรทกุ สารน้ีพลกิ คว่ํา ตองใชทมี กภู ัยในการกเู กบ็ เน่อื งจากสามารถระเหยเปนไอได หากรวั่ ไหลออกมาจํานวนมากและปลอยท้ิงไวเ ปนเวลานาน ไอระเหยทค่ี อยๆเกดิ ข้ึน (การระเหยมกั เกิดขน้ึ ชา ๆ) อาจมีความเขมขน สูงและกออนั ตรายรุนแรงแกผ ูท ีเ่ ขา ไปเก็บกวาด และเนอ่ื งจากสามารถตดิ ไฟไดด ีมาก จึงอาจทําใหเกิดไฟลกุ ไหมรวมถึงการระเบิดขึน้ ได ผูทเ่ี ขาไปกูภ ยั ควรระมัดระวงั เปนอยา งยิง่อาการทางคลินกิ• อาการเฉียบพลนั การไดร ับไอโซโพรพิลแอลกอฮอลเขา ไปในปริมาณมากจะทําใหเ กดิ อาการเมา คลาย คนท่ีดมื่ เอทิลแอลกอฮอล ฤทธ์ิกดสมองจะทําใหการรูสติลดนอยลง พูดไมชัด เดนิ เซ หากไดรับเขาไป ปริมาณมากๆ จะทําใหโคมา หมดสติ ความดันโลหิตตก และหยุดหายใจได ฤทธร์ิ ะคายเคืองเย่อื บุ ทางเดินอาหาร อาจทําใหพ บอาการปวดทอง คล่ืนไส อาเจยี น แผลที่กระเพาะอาหาร และอาเจยี นเปน เลอื ด ถาดมื่ เขา ไปในปริมาณมาก ตรวจเลือดจะพบภาวะเลือดเปน กรด (metabolic acidosis) ได แตมัก ไมร นุ แรงแบบพิษของเมทิลแอลกอฮอล อาจพบภาวะชว งออสโมลสงู ข้ึน (elevated osmolar gap) และ เนอ่ื งจากไอโซโพรพิลแอลกอฮอล จะถูกเปล่ียนแปลงเปนสารอะซโี ตนในรางกาย ฤทธ์ิการกดสมองจะ ยาวนาน เพราะอะซโี ตนก็มฤี ทธก์ิ ดสมองไดเ ชนกนั ลมหายใจทมี่ ีอะซีโตนจะทําใหเกิดกล่นิ เฉพาะตัวขึน้ การสมั ผสั ทางการหายใจ หากปรมิ าณไมมากนัก จะทาํ ใหระคายเคอื งเยื่อบตุ า จมูก และคอได หาก ปริมาณสูงๆ สามารถทําใหเ กดิ อาการตามระบบไดดังที่กลา วมา การสมั ผัสท่ผี ิวหนงั จะทําใหเกิดการ ระคายเคืองผิวหนงั หากสมั ผัสบอ ยๆ นานๆ จะทําใหเกิดผิวแตกลอก และผื่นแพ การสัมผัสท่ีดวงตาทํา ใหเ กดิ การระคายเคอื ง การระคายจนเปนแผลท่ีกระจกตาพบไดแตไ มบ อยนกั 89

• อาการระยะยาว ไอโซโพรพลิ แอลกอฮอลไมใชสารกอมะเรง็ การสมั ผัสทางผิวหนังบอยๆ นานๆ จะทาํ ใหเ กดิ การระคายเคอื ง ผวิ แตกลอก และผ่ืนแพการตรวจทางหองปฏบิ ตั ิการ• ตวั บง ชที้ างชีวภาพ การตรวจเพ่อื ดกู ารสมั ผัสในการทํางาน (occupational exposure) ตรวจไดโ ดยดู ระดับสารอะซโี ตนในปสสาวะ ซงึ่ เปนตวั บงชท้ี างชีวภาพ (biological marker) มาตรฐานของไอโซโพรพิล แอลกอฮอล การเกบ็ ใหเกบ็ หลังเลกิ กะในวันสุดทา ยของสัปดาหการทาํ งาน (end of shift at end of workweek) ถามรี ะดบั อะซโี ตนในปส สาวะเกิน 40 mg/L ถือวา มีความเสย่ี งจากการสัมผสั ไอโซโพรพิล แอลกอฮอลเกินมาตรฐาน• การตรวจเพ่ือชวยในการรักษาผูป วยทไ่ี ดรับพิษ การตรวจในผูปวยท่ีไดรับพิษเฉียบพลัน อาจสง ตรวจเลือดเพื่อดูระดับไอโซโพรพิลแอลกอฮอลและอะซีโตน ถาสามารถหาหองปฏบิ ัติการสงตรวจได อาจจะพบระดบั ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลและอะซีโตนในเลือดสูงขน้ึ การสง ตรวจทางหอ งปฏิบัติการอ่ืนท่ี มปี ระโยชน เชน ระดับเกลือแรในเลอื ด (serum electrolyte) ระดบั ออสโมล (serum osmol and osmolar gap) ระดับแกสในเลือดแดง (arterial blood gas) ระดบั ออกซเิ จนในเลือด (pulse oximetry) การทํางาน ของตบั (liver function test) การทํางานของไต (BUN and creatinine) ควรสงตรวจระดบั นาํ้ ตาลในเลือด ดวย (serum glucose) เนือ่ งจากอาจพบภาวะน้ําตาลในเลือดต่ําในผูป วยท่ไี ดรับพษิ ไดการดแู ลรักษา• ปฐมพยาบาล นาํ ผูป ว ยออกจากจุดเกิดเหตใุ หเรว็ ท่สี ดุ ใหอ ยูในทีอ่ ากาศถายเทดี หลกี เลี่ยงการกอ ประกายไฟเน่อื งจากเปนแอลกอฮอล จงึ สามารถตดิ ไฟไดดมี าก ทําการลา งตัวดว ยน้ําเปลาเพื่อลดการ ปนเปอน (decontamination) สังเกตดูปญหาการหายใจ หากมอี าการมากจะแสดงอาการเหมือนคนเมา หรือหากรุนแรงมากที่สุดจะถึงกับหมดสติ ถาเร่ิมมปี ญ หาการหายใจ ทีมกชู พี อาจพจิ ารณาใสท อชว ย หายใจเพื่อรกั ษาชีวิต หากมีการสัมผัสที่ดวงตา ควรลางตาดว ยนาํ้ เปลาใหมากท่สี ุดกอ นสงพบแพทย• การรักษา ตรวจดกู ารหายใจ ถาไมห ายใจใหใสท อ ชว ยหายใจ และชวยการหายใจ ใหอ อกซิเจน 100 % เสรมิ ตรวจวัดสัญญาณชพี และระดบั ความรูสึกตัวของผปู วย ทําการรักษาถา มีภาวะโคมา ความดันโลหิต ต่าํ และระดับน้ําตาลในเลอื ดตาํ่ หากมปี ญหาเรอ่ื งระดบั ความรูสติ หรอื มอี าการมาก ควรใหสังเกตอาการ และรับไวรกั ษาตวั ท่โี รงพยาบาล จะเปน การปลอดภยั ที่สุด การรักษาหลกั คือการรักษาประคบั ประคอง (supportive treatment) ไมม ียาตานพิษ (antidote) สาํ หรบั ไอโซโพรพิลแอลกอฮอล การรกั ษาโดยการให เอทานอล (ethanol therapy) แบบการรักษาพิษเมทานอลน้ันไมจาํ เปน ตอ งทาํ เพราะไอโซโพรพลิ แอลกอฮอลไ มไ ดท ําใหเ กิดภาวะเลือดเปน กรดอยา งรุนแรงแบบเมทานอล หากผปู วยกนิ ไอโซโพรพิล แอลกอฮอลเขา ไป จะดูดซมึ เขาสรู า งกายผานทางเดนิ อาหารอยา งรวดเร็ว ถามาพบแพทยเร็วภายใน 30 นาที และกินเขาไปจาํ นวนมาก การใสทอเขาไปในกระเพาะอาหาร (NG tube) แลวดูดออก อาจได ประโยชนบ างเล็กนอ ย แตถา มาหลงั จากนั้น มักไมท นั เน่ืองจากไอโซโพรพิลแอลกอฮอลดูดซึมเขา สู กระแสเลือดไปแลว การใหผ งถานกมั มนั ต (activated charcoal) เพ่อื ลดการดูดซึมนน้ั ไมม ีประโยชน การ ใหย าขับปสสาวะเพ่อื หวงั ผลใหข บั ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลออกมา (force diuresis) นน้ั ไมมีประโยชน หลงั จากรักษาแบบประคบั ประคองแลว ถาอาการยังหนัก ไมรสู ติ มไี ตวายเฉียบพลนั ความดันโลหิตตก โดยไมต อบสนองตอ การรักษาดวยสารนา้ํ และยาเพิ่มความดนั (inotropic drug) หรอื ระดบั ไอโซโพรพิล แอลกอฮอลใ นเลือดสูงมากเกิน 500 mg/dL อาจพิจารณาทําการลา งไต (hemodialysis) ซึง่ มักไดผ ลดีใน การกาํ จดั ไอโซโพรพิลแอลกอฮอลอ อกจากกระแสเลอื ดการปอ งกนั และเฝาระวงั การปองกนั ทาํ ตามหลักอาชีวอนามัย เพอ่ื ลดการสัมผัสไอโซโพรพิลแอลกอฮอลในการทาํ งาน การใชสารเคมีตองทําดว ยความระมดั ระวงั ตรวจสอบเคร่อื งจักรและถงั บรรจสุ ารเคมี อยาง 90

สมาํ่ เสมอ เพอ่ื ปอ งกนั การรวั่ ไหล การเฝา ระวังทาํ โดย ตรวจวัดระดบั สารเคมใี นอากาศทท่ี ํางาน ตรวจวัดระดบั อะซีโตนในปส สาวะของพนักงาน เพื่อประเมนิ ระดบั การสัมผัส ตรวจรา งกายดผู ืน่ แพ สอบถามอาการระคายเคือง ตา จมูก ทางเดนิ หายใจ และตรวจระดับการทาํ งานของตับเอกสารอางองิ1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.2. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.Leadนพ.สมทศั น พัลลภดิษฐก ุลชื่อ ตะก่ัว (Lead) ||||| ช่ืออืน่ Plumbumสตู รโมเลกุล Pb ||||| นา้ํ หนักอะตอม 207.20 ||||| CAS Number 7439-92-1 ||||| UN Number ไมมีลักษณะทางกายภาพ โลหะแขง็ สอี อกเทาเงิน หรือบางทีมีสีออกขาวอมฟาคาํ อธบิ าย ตะก่ัว (lead; อานวา เลด) เปน ธาตโลหะชนดิ หนึ่งท่ีถกู นาํ มาใชประโยชนม ากมายคามาตรฐานในสถานที่ทาํ งาน ACGIH TLV (1991): TWA = 0.05 mg/m3, Carcinogenicity = A3 |||||NIOSH REL: TWA = 0.05 mg/m3, IDLH = 100 mg/m3 ||||| OSHA PEL: TWA = 0.05 mg/m3 |||||ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่องความปลอดภยั ในการทาํ งานเก่ยี วกบั ภาวะแวดลอม (สารเคมี) พ.ศ. 2520:TWA = 0.2 mg/m3คา มาตรฐานในรา งกาย ACGIH BEI (2011): Lead in blood at not critical time = 30 ug/dl (Exceptwomen of child bearing potential = 10 ug/dl)คุณสมบัติกอมะเรง็ IARC Classification (1987) = Group 2Bกลไกการกอโรค ตะกว่ั ทําใหเกดิ อนั ตรายไดอ ยา งรุนแรง โดยมผี ลตอหลายระบบของรา งกาย โดยตะก่ัวจะเขา ไปรบกวนการทาํ งานของเอนไซมตา งๆในรางกาย รบกวนการทํางานของไมโตคอนเดรยี ซ่ึงเปน สวนที่สรางพลังงานใหกับเซลล และรบกวนการสรา งสารส่ือประสาทในเซลล โดยจะมีผลตอ การสรางเม็ดเลอื ดในรางกาย การทาํ งานของระบบประสาท ไต ระบบทางเดินอาหาร ระบบสบื พนั ธุ ระบบหมนุ เวียนโลหติ ตะก่ัวจะเขาสรู างกายได 2 ทาง คือ การหายใจ และการกนิ เขา ทางปาก สว นใหญก ารไดรับตะกวั่ ทางการหายใจ มักพบไดบอยในโรงงานอุตสาหกรรมโดยเกิดจากการหายใจเอาไอฟมู ตะกวั่ เขา ไป เนือ่ งจากไอฟมู ตะกัว่ มีโมเลกลุ เลก็ จงึ ดูดซึมผานปอดไดอ ยางรวดเรว็ การไดรับตะก่วั จากการกินมกั จะไมไ ดเกดิ จากการทาํ งานในโรงงานอตุ สาหกรรม แตพ บไดบอ ยในเด็ก ซึ่งเดก็ จะดูดซมึ ตะกัว่ ไดดีกวา ผูใหญ หลงั จากเขา สรู า งกายตะกั่วจะเขา ไปในกระแสเลอื ดโดยรอยละ 99 จะเขา ไปเกาะกับเมด็ เลือดแดง โดยตะกั่วสามารถผา นรกเขาสทู ารกในครรภมารดา และผา น blood brain barrier ผานเขา สูสมองไดดวย โดยสุดทายเมื่อมรี ะดับตะกวั่ ในกระแสเลอื ดจํานวนมาก ตะกว่ั จะเขา ไปสะสมในกระดูกได และเมอื่ ระดบั ตะกวั่ ในกระแสเลือดต่าํ ลงตะก่วั ก็จะสามารถออกจากกระดกู เขาสกู ระแสเลือดอกี ครั้งได ในคนที่มีตะกั่วเกบ็ สะสมในกระดกู ปริมาณมากเม่ือรางกายเกิดภาวะบางอยา งเชน ภาวะไทรอยดส งู หรือหรือเริ่มมีภาวะกระดกู พรนุ กจ็ ะทาํ ใหเ กดิ การปลอยตะก่วั ออกมาจากกระดูกเปน ปรมิ าณมากทาํ ใหเ กิดภาวะพิษตะกว่ั ได คา คร่งึ ชีวิตของตะกวั่ ในเน้อื เยือ่ มีระยะเวลาประมาณ1 – 2 เดอื น แตคาครึ่งชีวิตของตะก่ัวในกระดูกกลบั มีระยะเวลาถงึ 1 – 10 ป สว นใหญประมาณรอยละ 70 91

ของตะกว่ั จะถูกขับทางปสสาวะ สวนนอ ยจะถูกขับทางอจุ จาระ และสวนที่เหลือมกี ารขับออกทางเสนผม เลบ็และขบั ทางเหง่ือ เลก็ นอยการเตรียมตัวเมื่อเกิดเหตุฉกุ เฉิน จากขอมูลขางตน เนอื่ งจากตะกั่วสวนใหญมักไดรบั จากการหายใจเอาไอฟมู เขา ไป และสถานะปกติจะอยูในรูปของแข็ง การเกิดเหตุรั่วไหลในลักษณะฉุกเฉินจึงอาจเกดิ มีขนึ้ ไดนอ ยอาการทางคลนิ ิก• อาการเฉยี บพลนั เกดิ จากการไดร บั ตะกว่ั เขา ไปในรา งกายปริมาณมาก(สวนใหญเ กิดจากการกนิ ) อาการทเี่ กดิ ข้ึนจากการไดร ับตะกั่ว ไดแก คล่นื ไส อาเจยี น ปวดทอ งรุนแรง เลือดจาง ตบั อักเสบ เฉียบพลัน มีอาการสมองอกั เสบฉบั พลัน• อาการระยะยาว อาการท่ัวไปของผทู ่ไี ดร บั ตะกั่วสะสมมาเปน ระยะเวลานาน ไดแ ก ออนเพลยี ไมมีแรง เบ่อื อาหาร นอนไมห ลับ นา้ํ หนกั ลด ปวดตามกลา มเนือ้ ตามขอ อาการทางระบบทางเดินอาหารไดแก ปวดเกร็งทอ ง ทอ งผูก อาการทางระบบประสาทสว นกลาง ไดแ ก สมาธไิ มด ี ปวดหัว สน่ั เดินเซ ซมึ ชกั โคมา พฤตกิ รรมเปลีย่ นไป ระบบประสาทสว นปลาย ไดแก ปลายประสาทอักเสบ ทาํ ใหเกดิ ขอ มอื ตก (wrist drop) ระบบโลหติ ไดแ ก ภาวะโลหิตจาง ตะกั่วยงั ทาํ ให ทอ กรวยไตอกั เสบ เกิดพังผืดที่ไต ระบบ สืบพนั ธุ ไดแก ทําใหเ ปนหมัน ทาํ ใหค ลอดกอนกาํ หนด พฒั นาการของสมองเดก็ ไมดีการตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร ตรวจหาระดับตะกวั่ ในเลือด โดยระดบั ตะกัว่ ปกติในประชากรท่ัวไปที่ไมไ ดสัมผัสตะกัว่ จะนอยกวา 5 ug/dl ระดับตะก่ัวในเลือด 5 – 25 ug/dl จะมผี ลตอ การพัฒนาสมองของเดก็ และในระยะยาวมีรายงานวาทาํ ใหเ กดิ ความจําไมดีไดใ นผูใ หญ ในระดบั ตะก่ัวในเลอื ด 25 – 60 ug/dl จะทาํ ใหเ กิดอาการปวดหัว สมาธิสนั้ โลหติ จาง และเริม่ มีระบบประสาททํางานชาลง ในระดบั ตะก่ัว 60 – 80 ug/dl อาจจะทาํ ใหม ีอาการทางระบบทางเดินอาหารและไตได ในระดับตะก่ัวมากกวา 80 ug/dl จะมอี าการปวดทอง ไตอกั เสบ และมีภาวะ ซึม ชกั โคมาไดแนวทางการดูแลในผูใหญ• ถา ระดบั ตะก่วั ในเลือดสงู มากกวา 60 ug/dl และมอี าการใหวนิ ิจฉัยวาเปน โรคพิษตะกั่ว• ถา ระดับตะก่ัวในเลอื ดสงู มากกวา 60 ug/dl และทดสอบ EDTA เปน ผลบวก ใหวนิ ิจฉยั เปน โรคพษิ ตะกว่ั• ถา ระดับตะกว่ั ในเลือดนอยกวา 60 ug/dl และมีอาการ อาจจะวนิ จิ ฉัยวาเปน โรคพษิ ตะก่วัแนวทางการวินิจฉยั ในเด็ก• 10 – 14 ug/dl ตรวจเลอื ดซ้ําและใหความรพู อ แมเก่ยี วกับปจจัยเสย่ี ง• 15 – 19 ug/dl ตรวจเลอื ดซํ้า ถายงั สูงใหส งรกั ษาตอในสถานพยาบาล• 20 – 44 ug/dl สงตอ ใหสถานพยาบาลเพือ่ ทาํ การประเมนิ ซํ้าและดูแลรักษา• 45 – 69 ug/dl สง ตอ ใหสถานพยาบาลเพอื่ ทําการประเมนิ ซา้ํ และดูแลรกั ษา ใหย าขับตะกัว่ succimer• ตง้ั แต 70 ug/dl ขน้ึ ไป สงเพอ่ื รักษาตัวในโรงพยาบาลทันที รีบใหยาขบั ตะกว่ั• หากพบปญหาระดบั ตะกั่วสงู ในเดก็ ตอ งคน หาตนเหตแุ ละแกไขปญหาตะกว่ั ในสง่ิ แวดลอ มดวยเสมอการดูแลรกั ษา• การปฐมพยาบาลและการรกั ษา ในกรณีที่ผูปว ยมอี าการชัก หรือมอี าการโคมา แนะนําใหส ง โรงพยาบาลทันที แพทยผ ูดแู ลควรรกั ษาตามอาการ (supportive treatment) ใหสารน้าํ ใหเ พียงพอ ถา ชัก อาจจะใหยากันชกั ถาชักแลวมีอาการสมองบวมอาจจะลดความดนั สมองดวย dexamethasone 10 mg ทางหลอดเลือดดาํ และอาจจะให manitol (0.25 - 1 g/kg)• ตะก่วั มยี าตา นพษิ ดงั นี้ (1) Calcium EDTA – ใหข นาด 0.5 – 1 กรมั หรืออาจถงึ 1.5 กรัม ตอ วนั โดย ฉดี เขาหลอดเลือดดําชาๆ หรือเขากลา มเน้ือ อาจจะใหยาขนาด 1 กรมั หยดเขา เสนเลือดดําชาๆ ภายใน 92

1 ช่วั โมง ใหวนั ละ 2 คร้ัง นานไมเกนิ 5 วนั ติดตอ กนั (2) Dimercaprol (BAL) – ใชร ว มกบั Calcium EDTA โดยใชขนาด 2.5 mg/kg ฉีดเขากลา มเนื้อทุก 4 ชว่ั โมง (3) DMSA (succimer) – เปน ยา รับประทานใชไดด ีในการรักษาพษิ ตะก่วั ในเด็ก ในเดก็ เร่มิ ใหในขนาด 350 mg ทกุ 8 ชัว่ โมง เปน เวลา 5 วนั ตามดว ย 350 mg ทุก 12 ชวั่ โมง เปน เวลา 14 วนั• ในกรณีท่ผี ปู วยทานตะกัว่ (เชน กอ นสี หรือชนิ้ โลหะท่ีมีตะกว่ั ) เขาไปในรา งกาย แนะนาํ ใหท านผงถา น (activated charcoal) เพ่ือชว ยในการดูดซบั หลังจากน้นั ถาตะกั่วท่เี ขา ไปในรางกายสามารถมองเหน็ ดวย ตาเปลา พิจารณาทําการลา งลําไส (whole bowel irrigation) พิจารณาทาํ การสอ งกลอ งถาสามารถเอา ออกไดใ นกรณีเปน ช้นิ ใหญๆ• คนงานทอ่ี ยูใ นสภาวะตอ ไปน้ีตอ งใหหยดุ งานหรือเปลีย่ นไปทาํ หนา ที่อน่ื (1) ผทู ม่ี รี ะดบั ตะกวั่ มากกวา 60 ug/dl ในการตรวจ 2 ครง้ั ติดตอ กนั (2) ผูทีไ่ ดร บั การวนิ จิ ฉยั วา เปนโรคพษิ ตะก่ัว (3) หญงิ มคี รรภท่ีมี ระดบั ตะกว่ั 25 ug/dl ขน้ึ ไปManganeseนพ.วิวฒั น เอกบรู ณะวฒั นชื่อ แมงกานสี (Manganese)สัญลกั ษณอ ะตอม Mn ||||| น้าํ หนกั อะตอม 54.938 ||||| CAS Number 7439-96-5 ||||| UN Number N/Aลกั ษณะทางกายภาพ ถา บริสุทธจ์ิ ะเปนผงสเี ทาขาวคําอธบิ าย แมงกานสี (Manganese) เปน ธาตโุ ลหะชนิดหน่งึ พบไดมากมายตามธรรมชาติ จดั วา เปนแรธ าตุท่ีจาํ เปน ตอรางกาย (trace essential element) เนอ่ื งจากเปน สวนประกอบของเอนไซมบางชนิด ตวั ธาตุบริสุทธิ์จะมีลกั ษณะเปน ผงสีเทา – ขาว แตส วนใหญที่พบในชีวติ ประจําวนั มักพบในรูปสารประกอบมากกวาการเกดิ พษิ ของแมงกานีสจะเกิดที่ระบบประสาทมากท่ีสดุ คอื ทําใหมีอาการสั่นคลา ยคนเปน โรคพารกนิ สัน ซ่ึงเราเรยี กอาการส่นั ชนิดนี้วา manganismคา มาตรฐานในสถานทีท่ าํ งาน ACGIH TLV TWA 0.2 mg/m3 ||||| NIOSH REL TWA 1 mg/m3, STEL 3mg/m3 ||||| OSHA PEL C 5 mg/m3 ||||| IDLH 500 mg/m3 ||||| กฎหมายแรงงานไทย TWA 5 mg/m3คา มาตรฐานในสิง่ แวดลอม NAAQS – N/A ||||| กฎหมายส่ิงแวดลอมไทย – N/Aคามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI - N/Aคณุ สมบตั กิ อ มะเรง็ IARC - N/A ||||| ACGIH Carcinogenicity - N/Aแหลง ทพ่ี บในธรรมชาติ อยใู นหนิ ทราย ตะกอนดิน แหลง นํ้า และส่ิงมชี วี ิตทว่ั ไปตามธรรมชาติ มกั ปะปนอยูกบั สารประกอบกลุม ซิลิเกต (silicate) หรอื คารบ อเนต (carbonate) ซึง่ พบอยูในดนิ หนิ ทราย ทัว่ ๆ ไป โดยปกตคิ นจะไดร บั แมงกานีสจากธรรมชาตเิ ปนประจาํ อยแู ลว ในอาหาร เชน ธญั พชื ท่ไี มขดั สี ผักใบเขียว ถั่วและนา้ํ ชา พบวามีปรมิ าณแมงกานสี อยมู าก อาจทําใหต รวจพบระดบั แมงกานีสในรางกายสงู ได นา้ํ ด่ืมและอาหารเปน แหลงทีม่ าของแมงกานสี ที่คนทั่วไปจะไดรับเขาสูร างกายมากท่ีสุดสถานประกอบการท่พี บแมงกานสี หรือสารประกอบของแมงกานสี ได• การทาํ เหมืองแรแมงกานีส โดยแรแมงกานีสท่ีใชในอตุ สาหกรรมมักอยูในรปู สารประกอบไดออกไซด (MnO2) มีลักษณะเปนผงสีนํา้ ตาลหรอื ดํา• โรงงานผลติ สารเคมี เชน โรงงานทําดางทับทมิ (potassium permanganate)• โรงงานถานไฟฉาย ใชเ ปน สวนประกอบในถา นไฟฉาย 93

• โรงงานหลอมโลหะ เหลก็ กลา อัลลอยด ใชแ มงกานีสเปน สารเรงปฏิกิริยา (reagent)• อาจใชเ คลือบหัวเชอื่ มโลหะ หวั ทีเ่ จาะหนิ รางรถไฟ• ใชเ ปนสว นประกอบในอุตสาหกรรมเซรามคิ ทาํ หวั ไมขดี ไฟ แกว สสี ังเคราะห• ใชเ ปน สว นผสมในสารฟอกสเี ครอ่ื งหนงั ผา แกว• ใชเปน สารอบแหงเมลด็ ปอ (linseed)• ใชเ ปนสวนประกอบในยาฆาเชื้อรา ช่อื Maneb และ Mancozeb• สารประกอบแมงกานีสในรูปสารอินทรียช่ือ methylcyclopentadienyl manganese tricarbonyl (CH3C5H4Mn(CO)3) หรอื เรียกยอ ๆ วา MMT ซึง่ ในอดีตเคยใชเปนสารผสมในนํ้ามนั แกสโซลนี ดงั นั้น เคร่อื งจักรหรือยานพาหนะท่ีใชน้าํ มนั ท่มี สี ว นผสมของสารนีใ้ นอดีต ก็จะมีแมงกานีสปนเปอ นออกมาไดกลไกการกอโรค ปจ จบุ นั ยังไมท ราบกลไกการกอ โรคทช่ี ดั เจนอาการทางคลนิ ิก• อาการเฉยี บพลนั การสมั ผสั ในรปู ฟูมของแมงกานสี ไดออกไซด เชน ทพ่ี บจากการหลอหลอมโลหะ ทํา ใหเ กิดโรคไขไอโลหะ (metal fume fever) จะมอี าการไขสงู แนนหนาอก และหอบเหนื่อย การสมั ผัสสาร MMT ที่ผวิ หนังทาํ ใหเ กิดอาการระคายเคืองแสบรอ น การสูดดมไอสาร MMT ทาํ ใหปวดศรี ษะ ลนิ้ รสู กึ รส โลหะ คลนื่ ไส หายใจขัด เจบ็ หนาอก หากสดู ดมสาร MMT ปริมาณมากอาจทําใหเกดิ ปอดอักเสบ ตับ อกั เสบ และไตเส่ือม [1]• อาการเรอื้ รัง ระบบที่จะไดรับผลกระทบมากที่สุดสาํ หรับการสัมผัสเรื้อรังคือระบบประสาท สาร แมงกานสี จะเขาสะสมในสมองสวน globus pallidus ทําใหเกดิ อาการทางสมอง โดยอาการระยะแรกจะ ออ นเพลีย ปวดศีรษะ พฤติกรรมเปลีย่ นแปลง เชน กระวนกระวาย พดู มากผิดปกติ กระตุนความรูส ึกทาง เพศ รวมเรียกวา manganese psychosis อาการทางจติ นี้ บางครง้ั อาจทาํ ใหสับสนกับคนเปนโรคจิตเภท (คนบา ) ได ในระยะรุนแรงจะมีอาการคลา ยคนเปนโรคพารกนิ สนั (parkinsonism) เรียกวา กลุมอาการ manganism คอื พูดชา (slow speech) หนา ตาดูไมม ีความรูส กึ (mask faces) เคลื่อนไหวชา และกระตุก (brady kinesia) ทาเดนิ ผดิ ปกติ (gait dysfunction) สว นอาการมอื ส่ัน (tremor) ที่พบไดบอ ยในคนเปน โรคพารกนิ สนั ท่ัวไปอาจจะพบไดนอ ยกวา ในคนเปนโรคพษิ แมงกานสี [1]การตรวจทางหองปฏบิ ัตกิ าร• กรณีผปู วยมีอาการจากพิษแมงกานสี สิ่งทีส่ ําคัญและชว ยในการวนิ ิจฉยั อยางมากคือการซักประวัตกิ าร ทํางานอยา งละเอียด เน่ืองจากผูปวยเหลา นม้ี กั จะแสดงอาการคลา ยกบั โรคจติ หรือโรคพารก ินสันเม่ือแรก พบ หากซกั ประวัติการทํางานพบมีความเสย่ี งในการเปนพิษแมงกานสี จะนาํ ไปสูการตรวจวินิจฉัยที่ ถกู ตอง และการรักษาที่มปี ระสิทธภิ าพตอ ไป• การตรวจระดบั แมงกานีสในเลือด เปนการตรวจเพอื่ ดกู ารสมั ผสั แมงกานีสในระยะท่ีผานมาไมน าน (recent exposure) โดยประมาณคอื ภายใน 3 – 4 สัปดาห [2] ระดับแมงกานีสในเลอื ดไมมอี งคก รใด กาํ หนดคามาตรฐานไวชดั เจน เนือ่ งจากระดับท่ีตรวจไดบงบอกวามีการสัมผสั (exposed) แตอ าจไม สัมพันธกับการปวยเปนโรคพิษแมงกานสี ในคนท่ัวไปมักจะตรวจพบแมงกานีสไดในเลือดอยูแลว เนือ่ งจากสารนเ้ี ปน ธาตจุ ําเปน (essential trace element) ซึ่งรางกายตองใชใ นการทํางานของเอนไซม โดยทว่ั ไปประมาณการวาคา แมงกานสี ในคนท่ัวไปนา จะอยูทไี่ มเ กิน 1 ug/dl [2]• การตรวจระดบั แมงกานสี ในปส สาวะ เปนการตรวจดกู ารสัมผัสในระยะท่ผี านมาไมน านเชน กนั (recent exposure) การแปลผลตอ งทาํ ดวยความระมัดระวังเชนเดียวกับการตรวจในเลือด โดยประมาณการเรา คาดวา คาแมงกานีสในปสสาวะคนทัว่ ไปนา จะอยูทไ่ี มเกิน 2 ug/l [2] 94

• การตรวจภาพจากคลืน่ แมเหลก็ ไฟฟา (magnetic resonance imaging, MRI) แบบ T1 – weighted ของ สมอง จะพบสัญญาณภาพชัดขึ้นในบรเิ วณสมองสว น globus pallidus แสดงถึงการสะสมของแมงกานสี ท่ี บริเวณสมองสวนน้ีการดแู ลรกั ษา• การรกั ษาในกรณไี ดรบั พิษเฉียบพลันจากการสูดดม เชน กรณีสูดดมสาร MMT หรือสูดดมฟูมของ แมงกานสี ไดออกไซดป รมิ าณมาก ตอ งนําผปู ว ยออกมาจากบริเวณทมี่ ีสารแมงกานีสใหเร็วท่ีสุด ใหอ ยใู น ทม่ี อี ากาศถา ยเท ใหอ อกซเิ จนเสริม หากมอี าการหลอดลมตีบหรือปอดบวมนํ้าใหร กั ษาตามอาการ [3]• การรกั ษากรณีพิษเรอ้ื รัง จะทําการรกั ษาเฉพาะเม่ือมีอาการพิษของแมงกานีสเกดิ ขึน้ เชน อาการคลาย โรคพารกนิ สัน โดยการรักษาใชย าเดยี วกบั ยาแกโ รคพารกนิ สันท่วั ไป เชน levo-dopa แตก ารตอบสนอง ตอยาชนดิ น้ใี นผูป ว ยพิษแมงกานสี อาจไมด เี ทาในผปู วยพารก ินสนั ท่ัวไป [3] ขนาดท่ใี หค ือ 3.5 – 12 g/day [4]• การรักษาโดยการใช Calcium EDTA หรือยา chelators ชนิดอืน่ เพอ่ื ดึงเอาแมงกานสี ออกจากรางกาย ยงั ไมมีขอ บง ชที้ ่ีชัดเจน [3] เทาทีม่ ขี อมูลมีเพียงรายงานหนึ่งจากประเทศญี่ปุนที่ทาํ การ chelation ใน ผูสูงอายุสองรายที่มีอาการของโรคพิษแมงกานีสเกิดข้ึนพบวาอาการดีข้ึน [5] สวนการลด ปริมาณแมงกานีสในรา งกายดวยการฟอกเลอื ดหรอื ลางไตนน้ั ยังไมมีขอ บงชี้ในการทําเชนกัน [3]การปองกนั การลดการสัมผัสสารแมงกานีสในคนงานท่ีมคี วามเสยี่ งเปนการปอ งกันทดี่ ีที่สดุ เชน การใชระบบปด (close system) การใชต วั ระบายอากาศเฉพาะที่ (local exhaust ventilation) การสวมใสห นา กากกรองขณะทาํ งาน (respirator) การตรวจประจาํ ปใ นผทู ีท่ าํ งานสัมผัสแมงกานีสควรเนนทร่ี ะบบประสาท และระบบทางเดนิ หายใจเปนหลักเอกสารอา งอิง1. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York: McGraw-Hill 2007.2. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.5. Nagatomo S, Umehara F, Hanada K, et al. Manganese intoxication during total parenteral nutrition: report of two cases and review of the literature. J Neurol Sci. 1999;162:102-5.Mercuryนพ.ววิ ัฒน เอกบูรณะวัฒนช่อื ปรอท (Mercury) ||||| ช่ืออ่ืน Quicksilver, Liquid silverสัญลกั ษณอะตอม Hg ||||| น้ําหนกั อะตอม 200.59 ||||| CAS Number 7439-97-6 ||||| UN Number 2809ลักษณะทางกายภาพ ในรปู โลหะบริสทุ ธิ์จะเปนของเหลว สเี งินวาว มนี าํ้ หนัก กล้งิ ไปมาได ไมมกี ลน่ิ ไมระเบดิ ตดิ ไฟ 95

คําอธบิ าย ปรอทเปน โลหะเพยี งชนิดเดียวที่ในรปู บริสุทธจ์ิ ะอยูในสถานะของเหลวทีอ่ ุณหภมู ิหอ ง เม่ือเกดิ การหกรว่ั ไหลปรอทสามารถกล้ิงไปมาและระเหยเปนไอไดง า ย และเขา สรู างกายทางการสดู ดม ปรอทบริสุทธ์ิดดูซมึ ไดนอยมากทางการกิน สว นการสมั ผัสผานทางผิวหนงั ทาํ ใหเกดิ ผื่นแพไ ด นอกจากในรปู โลหะบริสุทธิ์(Elemental mercury) ยังพบปรอทไดใ นรปู ปรอทอนนิ ทรยี  (inorganic mercury) และปรอทอินทรยี  (organicmercury) อีกดว ย อาการพษิ ของปรอทแตละรูปจะมีความแตกตา งกันไปคา มาตรฐานในสถานทท่ี ํางาน ACGIH TLV – Elemental and inorganic forms TWA 0.025 mg/m3,Alkyl compounds TWA 0.01 mg/m3, STEL 0.03 mg/m3, Aryl compounds TWA 0.1 mg/m3 ||||| NIOSHREL – Mercury vapor TWA 0.05 mg/m3, Other forms C 0.1 mg/m3 ||||| OSHA PEL – C 0.1 mg/m3 |||||IDLH 10 mg/m3 ||||| กฎหมายแรงงานไทย Mercury Ceiling 0.05 mg/m3, Organo (alkyl) mercury TWA0.01 mg/m3, Ceiling 0.04 mg/m3คามาตรฐานในส่งิ แวดลอ ม NAAQS – N/A ||||| กฎหมายสิ่งแวดลอมไทย – มาตรฐานการปลอยทิง้ อากาศเสยี จากเตาเผามลู ฝอยติดเช้อื ปรอทตอ งไมเ กิน 0.05 mg/m3 ตามประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอ ม เร่ืองกาํ หนดมาตรฐานควบคมุ การปลอยทง้ิ อากาศเสียจากเตาเผามลู ฝอยติดเชือ้ (พ.ศ. 2546)คา มาตรฐานในรา งกาย ACGIH BEI – Total inorganic mercury ในปส สาวะกอ นเขางาน 35 ug/g Cr,Total inorganic mercury ในเลือดหลังเลิกงานวันสดุ ทา ยของสัปดาห 15 ug/Lคณุ สมบตั ิกอ มะเรง็ IARC – Elemental and inorganic mercury Group 3, Methyl mercury compoundsGroup 2B ||||| ACGIH Carcinogenicity – Elemental and inorganic mercury A4 Carcinogenicityแหลง ทีพ่ บในธรรมชาติ• ตวั ธาตจุ ะพบในธรรมชาตใิ นรปู แร Cinnabar ore (HgS) เมื่อนํามาสกัดจะไดเปนโลหะปรอทซงึ่ มี 3 รปู คอื 1) รูปธาตุบรสิ ทุ ธ์ิ (elemental mercury) จะเปนโลหะของเหลวสีเงนิ วาว 2) รูปสารประกอบปรอท อนินทรยี  (inorganic mercury) เชน mercuric chloride (HgCl2) และ 3) รูปสารประกอบปรอทอนิ ทรีย (organic mercury คือ akyl & aryl mercury) เชน methylmercury (HgCH3) เปน ตน สารปรอทท้งั 3 รูป มีกลไกเขาสรู างกายและมพี ิษแตกตา งกัน [1]• เม่ือมนษุ ยน าํ สายแรปรอทมาใชป ระโยชนกันมากขึน้ ทําใหในธรรมชาติปจ จุบันมกี ารปนเปอ นของสาร ปรอทในดินและนํา้ ทวั่ ไป ไอปรอทจากอตุ สาหกรรมจะลอยสใู นอากาศ เม่ือถูกนํ้าฝนตกชะลงมาจะตกลง ในนาํ้ หรือลงดินโดยเฉพาะผิวดินท่ีอยูต้นื ๆ เม่ือธาตปุ รอท (elemental mercury) ปะปนอยใู นน้ําจะเกดิ กระบวนการเปลีย่ นแปลงกลายเปนปรอทอินทรีย (biomethylated) โดยสตั วน ้ําขนาดเลก็ จากน้นั จะเขา สู หวงโซอาหาร จากในสัตวน าํ้ ขนาดเลก็ ไปสะสมในปลาเลก็ ในปลาใหญ โดยมคี วามเขมขนมากขน้ึ เรือ่ ยๆ (bioaccumulation) ในปลาขนาดใหญบางชนดิ เชน ปลาปากดาบ (swordfish) ทีก่ ินปลาเล็กอ่ืนๆ อาจ สะสมสารปรอทเอาไวใ นเนื้อเยื่อในความเขมขน สงู ได [1] อนั จะนาํ ไปสกู ารไดร บั สารปรอทเมื่อมนุษย บรโิ ภคปลาเหลานีเ้ ขา ไป ปญ หาสารปรอทปนเปอ นมากข้นึ ในสิง่ แวดลอม ไมวาจะในอากาศ ดนิ นํา้ หรือ สตั วน ้ํา กาํ ลังเปนทสี่ นใจกันอยูทัว่ โลก [2]• นอกจากน้ีการปลอยสารปรอทออกปนเปอ นในส่ิงแวดลอมโดยการกระทาํ ของมนุษยแ ลว การระเบดิ ของ ภูเขาไฟยังเปน การปลอยสารปรอทออกมาสูส่งิ แวดลอ มตามธรรมชาติไดอ ีกทางหนงึ่ ดว ย [1]• ปะปนอยใู นนํ้ามนั ดบิ และแกสธรรมชาติจากบางแหลงสภาพการณห รืออุตสาหกรรมท่พี บสารปรอทได• ปรอทบริสุทธ์ิ (Elemental mercury) พบไดใ นปรอทวัดไข เครอื่ งวดั ความดันโลหิต สวิตชไ ฟ ใชใ สใ น หลอดฟลอู อเรสเซนตเ พ่อื ชวยในการเรอื งแสง ใชใ นกระบวนการสงั เคราะหแกสคลอรนี และโซดาไฟ ใชใ น 96

การแยกธาตทุ องคาํ ออกจากธาตุอืน่ ใชผ สมในวสั ดุอุดฟน (dental amalgam) ในยาสมุนไพรพ้ืนบา นบาง ชนิดอาจมีปรอทผสมอยู ในพิธีกรรมทางศาสนาบางอยางอาจมกี ารใชป รอท เชน เผาแบงกกงเตก็ การ ระเบิดของภเู ขาไฟกจ็ ะมปี รอทออกมาดว ย• ปรอทอนินทรีย (Inorganic mercury) นาํ มาใชด ังนี้ mercuric chloride ในอดีตใชเ ปนนํ้ายาฆา เชื้อ mercurous chloride ในอดตี ใชเปนยาถาย ยาถายพยาธิ mercurochrome ใชในยาแดง thimerosal ใช ผสมเปน ยากนั เสียในยาทา วัคซนี และยาหยอดตา mercuric sulfide และ mercuric oxide อาจพบใชใ น สบี างชนิด รวมถึงอาจพบในสที ่ีใชในการสกั ลายท่ผี ิวหนงั ดว ย• ปรอทอินทรยี  (Organic mercury) ท่พี บไดบอยคอื methylmercury จะพบปนเปอนในเนื้อเยื่อของสัตว นาํ้ ตามธรรมชาติ สาร dimethylmercury อาจใชใ นการทดสอบทางเคมบี างอยาง ในอดีต methylmercury & ethylmercury ใชปอ งกนั เมล็ดพืชจากรา แตป จจบุ ันเลกิ ใชแลว ในอดตี สาร phenylmercury ใชเ ปนสาร ตา นเช้อื ราผสมในสีทาบา น ปจจุบนั เลิกใชแ ลว เชน กันกลไกการกอ โรค ปรอททาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั หมู sulfhydryl (SH) ทาํ ใหเ กิดการยับย้ังการทํางานของเอนไซม และเปน ผลใหเ กิดพยาธิสภาพของเยอ่ื หุม เซลล หากพจิ ารณาแยกตามชนดิ แลว พบวา elemental mercury และmethylmercury ทําใหเกดิ พิษตอสมอง นอกจากนี้ methylmercury ยังระคายเคืองตอปอด ทําใหพฒั นาการทางสมองผิดปกติ สวน inorganic mercury ทําใหระคายเคืองผวิ หนัง ตา ทางเดนิ อาหาร และเปน พษิ ตอ ไตการจดั การเม่ือเกดิ การรว่ั ไหล• กรณขี อง organic mercury ไมน าจะมกี ารรว่ั ไหลจากแหลง ใดออกมาในปรมิ าณมาก สวน inorganic mercury การรว่ั ไหลอาจพบไดไมบ อยนกั ทง้ั 2 กรณจี งึ ขอไมกลาวถึงในท่ีนี้• กรณีของ elemental mercury การหกตกรั่วไหลถือวามีความสําคัญมาก การหกลงบนพื้นพรมแมใน ปริมาณนอยมากเพยี ง 5 ml ถาไมเกบ็ กวาดก็เคยมรี ายงานวาทาํ ใหเดก็ ทสี่ มั ผัสเกิดอาการพิษอยาง รุนแรงได [3] การเก็บกวาดกรณปี รอทวัดไขหรอื ทีว่ ดั ความดนั ตกแตก ถาเปน ในโรงพยาบาลควรมีการ ฝกเตรียมแมบา นใหท าํ การเกบ็ ไดอยางถูกตอง ถาเปนในบานตอ งทาํ การเก็บเองอยางเหมาะสม สําหรับ พน้ื พรมการเก็บจะยากกวาพ้ืนไมหรือกระเบ้ืองเพราะปรอทไหลแทรกซึมอยูไดมากกวา วิธีการ เก็บอยาใชเคร่ืองดูดฝุนดดู เพราะจะทําใหไ อปรอทระเหยออกมามากขน้ึ ควรใชก ระดาษแข็ง 2 แผน ปาดข้ึนมา (ใชกระดาษแผนหนึ่งปาดหยดปรอทข้ึนมาไวบนกระดาษอีกแผนหน่ึง) หรือใชขวดยา หยอดตาท่ีใชห มดแลวดูดข้นึ มาก็ได จากน้นั นาํ ปรอทท่ีเก็บขึน้ มาใสใ นถุงพลาสติก นําไปทงิ้ ในถังขยะ อันตรายตอ ไป [4]อาการทางคลนิ กิ• ปรอทบริสุทธ์ิ (Elemental mercury) ในรปู ของเหลวหากกนิ หรือกลืนเขา ไปจะดูดซมึ เขาทางทางเดิน อาหารไดนอยมาก จึงมักไมเกิดพษิ ขนึ้ แตในรปู ไอระเหยสามารถดดู ซมึ เขาทางปอดไดม ากและรวดเร็ว ทาํ ใหเส่ยี งตอ ความเปน พิษสงู อาการเฉยี บพลันหากไดร บั ปริมาณสูงกวา 1 mg/m3 จะทาํ ใหเ กดิ ปอด อักเสบ (chemical pneumonitis) และปอดบวมน้ําอยา งรุนแรง อาการระยะยาวกรณีรับสมั ผัสในระดับตํ่า เปน เวลานานจะเกิดกับระบบประสาทเปน หลัก ระยะแรกท่ีเกิดคอื อาการสัน่ (tremor) ตามดว ยการ เคล่ือนไหวแบบกระตุกของแขนขา (choreiform movement) ตอมาเกดิ ความเปลยี่ นแปลงตอ สภาพจติ คือ ออ นเพลีย นอนไมห ลบั เบ่ืออาหาร ความจําไมดี ปญ หาทางอารมณท่ีเกิดข้ึนคอื ขอ้ี าย ซมึ เศรา วติ ก กงั วล กระวนกระวายผดิ ปกติ หากอาการรนุ แรงอาจทาํ ใหเ พอ คลัง่ (hallucination) และความจําเสือ่ ม (dementia) อาการอืน่ ๆ ท่เี กดิ ขึน้ ไดค ือเหงือกอักเสบ (gingivostomatitis) ซ่งึ จะพบเปนเสน สีฟา ปรากฏท่ี เหงือกและฟน อาการชาปลายมือปลายเทา (peripheral neuropathy) และไตเส่อื ม (nephropathy) 97

• กรณีของเดก็ ทไี่ ดรบั ปรอทมานาน อาจเกดิ โรคที่มีลกั ษณะเฉพาะข้ึนแตพบไดไ มบ อยนัก คือ Acrodynia หรือเรยี กวา “pink disease” ซงึ่ จะมีอาการปวดตามแขนขา รว มกับผวิ ทแี่ ขนขาลอกและกลายเปนสชี มพู ความดนั โลหิตสูง เหง่อื ออกมาก เบอื่ อาหาร นอนไมหลบั และรองกวน• กรณีของโลหะ amalgam ซงึ่ ใชอ ุดฟน กันอยา งแพรหลายนั้น แมวาจะมสี ว นผสมของ elemental mercury และอาจจะดูดซึมเขาสูรางกายไดใ นระดับตํา่ ๆ ดวยนัน้ แตผลจากการศกึ ษาวจิ ัยในปจจุบนั สวนใหญส รปุ ตรงกนั วา ปรอทที่ไดรบั จาก amalgam จะไมส ูงถึงขนาดทาํ ใหเกดิ อาการพษิ แตอ ยา งใด [5]• ปรอทอนินทรีย (Inorganic mercury) เนอ่ื งจากสว นใหญอยูในสารประกอบทีเ่ ปนของเหลว ทางเขา หลกั ของปรอทอนินทรยี จ งึ เปน การกินหรือกลืน แมว าการเขาทางลมหายใจอาจมีความเปน ไปไดเ ชน กัน [1] เมอ่ื กลนื สารกลุมปรอทอนินทรยี เขา ไป โดยเฉพาะ mercuric chloride จะทําใหเ กดิ อาการปวดทอ ง อยางรนุ แรงทันที ทอ งเสียลาํ ไสอักเสบมเี ลือดออก (hemorrhagic gastroenteritis) ถา รนุ แรงจะทาํ ให ลําไสเนา (intestinal necrosis) ช็อก และเสยี ชีวิตได นอกจากนีย้ ังมพี ิษตอไตทําใหไตวายเฉยี บพลนั จาก acute tubular necrosis ภายใน 2 – 3 วนั หลังกนิ เขา ไป ระดบั ทที่ ําใหเสยี ชวี ิตหากกนิ mercuric chloride เขาไปอยทู ่ีเพียง 1 – 4 g เทา นน้ั การรบั สัมผสั ในระดับตาํ่ แบบเร้อื รังจะทําใหเ กิดอาการทาง ระบบประสาทเชน เดยี วกับกรณีของปรอทบริสุทธิ์• ปรอทอินทรยี  (Organic mercury) โดยทว่ั ไปคนจะไดรบั ปรอทอินทรยี ม ากท่ีสุดจากทางการกนิ อาหาร ท่มี ปี รอทอนิ ทรียป นเปอ น เชน ปลา ปรอทอินทรียดูดซึมผา นทางเดินอาหารไดดี สว นการดดู ซึมทางการ หายใจและทางผวิ หนังมีโอกาสเกดิ นอ ย แตเปนไปไดเ ชน กัน [1]• อาการพิษที่เกิดในสารกลุมปรอทอนิ ทรยี แตล ะชนดิ จะแตกตา งกนั ไป ที่เคยเกิดข้นึ มากท่สี ดุ คือพษิ จาก methylmercury ซ่ึงจะทาํ ใหเ กดิ อาการทางระบบประสาทเปน หลัก คอื ชาและเปนเหน็บทปี่ ลายมือปลาย เทาและริมฝป าก เดินเซ มอื ส่ัน กลามเนอ้ื เกร็งกระตุก ปฏกิ ริ ยิ ารเี ฟล็กซรนุ แรงขน้ึ (exaggerated deep tendon reflex) พดู ไมชัด การไดยินผิดปกติ (central hearing loss) ลานสายตาแคบลง (progressive constriction of visual field) อาการทางจิตจะทําใหพ ฤตกิ รรมเปลยี่ นแปลง สติปญ ญาเสอ่ื ม ผิวหนงั แดง ลอก ไตเสื่อม หากอาการรุนแรงจะถึงขน้ั เสยี ชีวิตได อาการพษิ เกดิ ขน้ึ หลังจากไดรบั methylmercury เพยี ง 2 – 3 สปั ดาหถ ึงเดือน ในกรณขี องหญิงต้ังครรภ เดก็ ทคี่ ลอดออกมาจะไดรบั ผลกระทบทางระบบ ประสาทคอื จะทําใหเ ปนปญญาออ นได (cerebral palsy)• กรณีของพษิ methylmercury ท่เี คยเกิดขึน้ อยางรุนแรงและมีผปู วยจาํ นวนมากน้นั มกี รณีตัวอยางท่ี ประเทศญ่ีปุน ในป ค.ศ. 1956 ผลจากการปลอยของเสยี ท่ีมีสารปรอทจากโรงงานเคมีลงสูอา วมินามาตะ (Minamata) ทาํ ใหเกิดการสะสมของ methylmercury ในปลาทะเล เม่อื คนในชุมชนจับปลามากนิ ทาํ ให เกดิ อาการพิษจาก methylmercury ข้ึนจาํ นวนมาก เด็กทารกท่ีคลอดออกมาจากมารดาที่ไดรบั พิษในชวง นัน้ จะปญญาออน เหตุการณใ นครง้ั น้ันรุนแรงจนตอ งเรียกขานกนั ตอ มาวา “Minamata disease” [2]• พษิ จากปรอทอินทรียชนิดอนื่ ๆ ซึ่งคนทว่ั ไปมีโอกาสสมั ผัสนอ ยจะแตกตางกันไป ethylmercury ทําใหเ กิด อาการทางระบบประสาท ทางเดนิ อาหาร และไตไดแ ตม ักไมรุนแรง phenylmercury ทาํ ใหเกดิ อาการทาง ระบบประสาทไดค ลา ย methylmercury เชนกัน สว น dimethylmercury ซึ่งใชใ นหอ งทดลองทางเคมี เทา น้นั เปนของเหลวทีม่ ฤี ทธ์ิรุนแรงมาก เพียงหยดลงบนผวิ หนัง 2 – 3 หยดจะดดู ซมึ ทําใหเ กดิ อาการ ทางสมอง (encephalopathy) รุนแรงถึงตายได [1]การตรวจทางหอ งปฏิบัติการ• ปรอทบริสทุ ธ์ิ (Elemental mercury) และปรอทอนนิ ทรีย (Inorganic mercury) การตรวจตัวบง ชี้ การสัมผัส (biomarker) สาํ หรับ elemental mercury และ inorganic mercury ที่นยิ มคือตรวจระดบั ปรอท 98

ในเลอื ดและปรอทในปสสาวะ การตรวจในเลือดจะบง บอกการสมั ผัสในระยะส้ัน (recent exposure) สว น การตรวจในปสสาวะจะบอกการสัมผัสในระยะยาว (long-term exposure) การตรวจในเลือดมีคาครงึ่ ชีวิต ของการลดระดับในเลือดหลังการสมั ผสั สองระยะ ชวงแรกคือหลังการสัมผัส 2 – 4 วนั ระดับปรอทใน เลือดจะลดลงอยางรวดเรว็ และคอ ยๆ ลดลงชาๆ ภายใน 15 – 20 วันตอมา [5] การตรวจในเลอื ดจงึ เหมาะที่จะใชดหู ลังการสมั ผัสทันทีหรืออยางมากไมเกิน 2 – 4 วัน สําหรับการตรวจในปสสาวะจะบงบอก การสมั ผัสกรณีสมั ผัสในระยะยาวไดดีกวา เน่อื งจากคา ครึง่ ชีวติ ของการขับปรอทออกทางปสสาวะน้ันมี ระยะเวลาถงึ 40 วนั [1] การตรวจจงึ เหมาะจะใชด ูในผทู ่ีสัมผัสแบบเร้ือรงั มานานแลว• การใชโ ลหะอดุ ฟน ทีเ่ ปน amalgam จะมีผลทําใหร ะดบั ปรอทท้ังในเลือดและในปส สาวะสูงข้ึนกวา คนท่ี ไมไ ดอ ุดฟน ดวยโลหะชนิดน้ี การกินปลาทม่ี ี methylmercury ปนเปอ น จะทําใหระดับปรอทในเลือดสูงข้ึน แตจะไมรบกวนระดับปรอทในปสสาวะ การแปลผลเมอ่ื ตรวจระดับปรอทจงึ ควรตอ งสอบถามปจ จยั รบกวนเหลา นีด้ วยเสมอ โดยทัว่ ไประดับปรอทในเลือดคนท่ัวไปท่ไี มไ ดทํางานสัมผัสสารปรอท ไมมโี ลหะ อดุ ฟน และกินปลานอ ยกวา 3 คร้งั /เดอื น จะอยูท ี่ 2 ug/l สว นระดบั ปรอทในปสสาวะในคนทั่วไปทไี่ มไ ด ทํางานสัมผสั สารปรอท และไมม โี ลหะอุดฟน จะอยทู ี่ 1.4 ug/l (1 ug/g Cr) [5]• ปรอทอินทรยี  (Organic mercury) การตรวจทีช่ วยบง บอกการสมั ผัสสารปรอทอนิ ทรียคอื การตรวจ ปรอทในเลือดและในเสนผม อาการพิษเรอ้ื รังของปรอทอันดับแรกสดุ คืออาการชา จะเกิดขึน้ เม่อื ระดับ ปรอทในเลือดเกิน 200 ug/l และในเสนผมเกนิ 50 ug/g ดังนั้นจึงมีแนะนําวา ระดับในเลือดทีใ่ ชเฝา ระวังผู ทีส่ ัมผัสปรอทอินทรยี นาจะไมควรเกนิ 10 ug/100 ml สวนการตรวจระดับปรอทในปสสาวะนนั้ ไมมี ประโยชนในการใชประเมินการสมั ผัสปรอทอินทรีย [5]• การตรวจทางหอ งปฏบิ ัติการอ่นื ทชี่ วยในการประเมนิ ผปู ว ยกรณีทีเ่ กดิ พิษปรอทจากการสูดดมแบบ เฉยี บพลันคอื การตรวจภาพถา ยรังสีทรวงอก (Chest X-ray) กรณีเปนพษิ รุนแรง ตรวจดกู ารทํางานของ ไต (BUN, creatinine) การตรวจระดบั เกลือแร (electrolyte) และการตรวจระดับแกสในเลอื ด (arterial blood gas) กรณีสัมผสั เรือ้ รังและอาการเปน พิษตอไตไมชัดเจน อาจตรวจดูระดับ β – 2 microglobulin หรอื microalbuminuria เพือ่ ดคู วามผิดปกติของไตในระยะเรมิ่ แรกได กรณีสัมผสั ปรอทอินทรีย ซ่ึงมฤี ทธิ์ ทาํ ใหหหู นวกและลานสายตาแคบลง ใหตรวจการไดย ินและลานสายตาตามอาการของผปู ว ย [1]การดูแลรกั ษา• ปรอทบริสุทธ์ิ (Elemental mercury) กรณีสูดดมไอระเหย elemental mercury ใหรีบนําผูปว ยออกมา จากบริเวณทีเ่ กิดเหตุ อยูในที่อากาศถา ยเทดี ใหอ อกซิเจนเสริม สงั เกตการณหายใจเนอื่ งจากมีความ เสย่ี งที่จะเกิดปอดอกั เสบหรอื ปอดบวมน้าํ ได ใหการรักษาประคับประคองตามอาการ การใหยาขับปรอท คอื succimer (meso-2,3-dimercartosuccinic acid, DMSA)ไดประโยชนทั้งในกรณกี ารเปน พิษแบบ เฉียบพลันและเร้อื รัง ใหโดยใหขนาด 10 mg/kg กนิ ทกุ 8 ชัว่ โมงนาน 5 วนั จากน้ันใหข นาดเดิมแตหา ง ข้ึนเปนทกุ 12 ชว่ั โมงใน 2 สปั ดาหต อ มา [1]• ปรอทอนินทรีย (Inorganic mercury) กรณีกิน inorganic mercury โดยเฉพาะ mercuric chloride ให คาดการณไ วเลยวามโี อกาสลาํ ไสอักเสบ ถายทอ ง และชอ็ กไดส งู มาก ใหสารนาํ้ อยางพอเพียงในเบอ้ื งตน ไวกอ น อยา กระตนุ ใหอ าเจียนเน่ืองจากสารน้มี ีฤทธ์กิ ัดกรอนสูง จะทาํ ใหทางเดินอาหารบาดเจ็บมากขึ้น ได ประเมินความรุนแรงของบาดแผลในทางเดินอาหารไดโดยใชการสองกลองดู (endoscopic examination) สังเกตอาการไตวายท่อี าจจะเกดิ ขน้ึ ไดใ น 2 – 3 วันตอมา ถาเกิดข้ึนอาจตอ งพจิ ารณาฟอก เลอื ด (hemodialysis) การใหยา succimer กินอาจไมไดผ ลดนี กั เนอ่ื งจากพษิ ของ mercuric chloride ทํา ใหทางเดนิ อาหารบาดเจ็บจนไมส ามารถดดู ซึมยาเขา ไป ท่แี นะนําคอื ให BAL (British anti-Lewisite, dimercaprol, 2,3-dimercaptopropanol) ฉดี เขากลา มเนื้อในขนาด 3 mg/kg ทกุ 4 – 6 ช่ัวโมงเปน เวลา 99

2 วัน จากนน้ั ใหฉดี ขนาดเดิมตอ ทกุ 12 ชวั่ โมงอีกนาน 7 – 10 วนั ตอ มา ถา คนไขย งั มีอาการรนุ แรงอาจ พจิ ารณาใหย าตอไปอีก ในกรณีที่อาการแรกรบั รุนแรงมาก ใหยาครั้งแรกใหฉ ดี ขนาด 5 mg/kg ไปเลย ใน กรณที ผ่ี ูปว ยอาการดขี ้ึน รสู กึ ตัว และคดิ วาสามารถดดู ซึมยาทางการกนิ ไดแ ลว อาจพิจารณาเปลยี่ นไป ใหยา succimer แทนก็ได [1]• ปรอทอินทรยี  (Organic mercury) โอกาสเกิดพิษแบบเฉียบพลันนอย การเกดิ พษิ เร้ือรงั ใหนําผปู วย ออกมาจากแหลง มลพิษ ลดการสมั ผสั โดยอาหารทก่ี ินตอ งไมป นเปอ นปรอท รักษาประคับประคองตาม อาการที่เกดิ ข้ึนเปนหลกั การใหย า succimer มีขอมลู วาชว ยใหอาการผูปว ยดขี นึ้ [1]การปองกันและลดการสมั ผัส สาํ หรบั Elemental mercury และ inorganic mercury น้ัน การสมั ผัสในงานสามารถลดลงไดดว ยการควบคุมทางดานอาชีวอนามยั คือ เลือกใชว สั ดุที่ไมมปี รอท เชน โรงพยาบาลเลือกใชที่วัดความดนั แบบไมมีปรอทแทนแบบเกา ท่มี ีปรอท ถา เล่ียงไมไดต อ งลดการสมั ผัส ใหค วามรแู กพ นักงาน ใชอุปกรณปองกนั สวนบคุ คล เม่ือเกิดการหกรัว่ ตองรบี ดําเนนิ การเก็บกวาดอยา งถูกวธิ ี ตรวจสขุ ภาพประจาํ ปในคนท่สี ัมผัสสารปรอทควรจะเนนตรวจระบบประสาท การทํางานของไต และระดับปรอทในปส สาวะ สวนกรณีของ organic mercury น้นั คนมกั ไดจ ากสงิ่ แวดลอม การปอ งกันคือควบคมุ โรงงานอุตสาหกรรมไมใ หปลอยปรอทออกสูธรรมชาติมากเกนิ ไป หนวยงานควบคมุ ทางดานสิง่ แวดลอ มตอ งตรวจวดั ระดบั ปรอทในนํ้าและอากาศอยา งสมํ่าเสมอ กรณที ่ีเกดิ ปญ หาปรอทปนเปอ นตองงดใชน ํา้ จากแหลง ที่ปนเปอ น งดกินปลาและสัตวน้าํ ท่จี ับมาจากแหลง น้ําทป่ี นเปอ นเอกสารอา งอิง1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.2. Ladou J. Current occupational & environmental medicine 4th ed. New York: McGraw-Hill 2007.3. von-Muhlendahl KE. Intoxication from mercury spilled on carpets. Lancet. 1990;336(8730):1578.4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.5. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.Methanolนพ.ภวัต วิทยผโลทัยช่อื เมทานอล (Methanol)ชอ่ื อน่ื Methyl alcohol, Wood alcohol, Wood naphtha, Wood spirit, Carbinolสูตรโมเลกุล CH4O ||||| น้ําหนักโมเลกลุ 32.04 ||||| CAS Number 67-56-1 ||||| UN Number 1230ลกั ษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมม ีสี ระเหยงาย มีกล่ิน ตดิ ไฟไดคามาตรฐานในสถานท่ีทาํ งาน ACGIH TLV (2008): TWA = 200 ppm, STEL = 250 ppm ||||| NIOSHREL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3), STEL = 250 ppm (325 mg/m3), IDLH = 6,000 ppm ||||| OSHAPEL: TWA = 200 ppm (260 mg/m3) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เร่ืองความปลอดภยั ในการทาํ งานเก่ยี วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคม)ี พ.ศ. 2520: TWA = 200 ppm (260 mg/m3)คา มาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2011): Methanol in urine (End of shift) = 15 mg/L 100

คณุ สมบตั ิกอมะเรง็ ไมม ขี อ มลู องคกร IARC ไมไดท ําการประเมนิ ไวคําอธบิ าย Methanol หรือ methyl alcohol หรือ wood alcohol เปนสารท่ใี ชเปนตวั ทาํ ละลายในสารเคมแี ละผลติ ภัณฑหลายชนิดเชนเดยี วกับ ethyl alcohol หรอื ethanol ซง่ึ ปญ หาท่ีสําคัญคือมผี นู าํ methanol มาผลิตเปนเหลา เถอื่ นขาย กอ ใหเ กดิ ปญหาสขุ ภาพถึงแกพ กิ ารหรือเสยี ชีวิตได เน่อื งจาก methanol ทาํ ใหเกดิ ภาวะเลอื ดเปนกรด (metabolic acidosis) ทาํ ใหตาบอด (blindness) และเสยี ชีวติ ไดภายใน 6 - 30 ชวั่ โมงกลไกการกอโรค Methanol จะถูก metabolized อยา งชา ๆโดยเอนไซม alcohol dehydrogenase กลายเปนformaldehyde จากนนั้ กถ็ ูกเอนไซม aldehyde dehydrogenase ทําใหก ลายเปน formic acid (formate) ซ่งึเปน สารทีท่ ําใหเ กดิ ภาวะตาบอด (blindness) สาํ หรับเอนไซม alcohol dehydrogenase สามารถmetabolized ไดท ัง้ ethanol และ methanol จงึ สามารถใช ethanol เปน antidote ของ methanol ไดขนาดท่กี อ พษิ ขนาดของ methanol ทางการกินหรอื ด่มื ท่ีทาํ ใหเกิดพิษข้นึ เฉลี่ยประมาณ 30 – 240 ml (20– 150 gm) หรือขนาดตํา่ สดุ ท่ีทําใหเกิดพษิ ประมาณ 100 mg/kg สวนขนาดของ methanol ทางการสดู ดม คามาตรฐานในงานอุตสาหกรรมคือ 200 ppm ตอ 8 ชัว่ โมงการทาํ งาน (the ACGIH recommended workplaceexposure limit) และระดบั ที่กอใหเกิดอนั ตรายตอสขุ ภาพไดค อื 6000 ppm (the level consideredimmediately dangerous to life and health; IDLH) สาํ หรับการสัมผัสทางผวิ หนงั โดยทัว่ ไปทาํ ใหเกิดการระคายเคืองทางผวิ หนัง ทาํ ใหผ วิ แหง แดง มีรายงานวา มีการเกิดพิษจากการดูดซึมทางผวิ หนงั ในเดก็ ทารกในประเทศอยี ปิ ตจ ากการใช alcohol ชว ยลดไข ทําใหเ กดิ อาการคลา ยทางการกนิอาการทางคลนิ ิก ในชว ง 2 – 3 ช่ัวโมงแรก หลงั ไดร ับ methanol ทางการกิน จะทําใหผูป ว ยเกิดอาการเมาเชน เดยี วกับ ethanol และจะเกดิ อาการปวดทอง คลน่ื ไสได ในชวงแรกจะยงั ไมม ีภาวะเลอื ดเปน กรด(metabolic acidosis) แตบางครง้ั เราอาจพบไดวามคี า osmolar gap สูงขึ้น จากนัน้ 2 – 3 ช่วั โมงใหหลงั จะเกดิ ภาวะ severe metabolic acidosis, ภาวะตาบอดหรือปญ หาทางสายตา, ภาวะชัก, หมดสติ, ภาวะไตวายและเสียชวี ติ ได สาํ หรับภาวะบกพรอ งทางสายตา พบวา จะการมองเหน็ ไมช ัดคลา ยกบั การยืนอยบู นทุงหิมะ(standing in a snowfield) การตรวจตาดวย fundoscopic จะพบ optic disc hyperemia, venousengorgement, peripapilledema, retinal and optic edemaระยะของอาการทางคลนิ กิ• กดระบบประสาทสว นกลาง เร่มิ มีอาการภายใน 30 นาที – 2 ช่ัวโมง การเกดิ พษิ อาจใชร ะยะเวลานอ ย กวา เอทานอล• ชวงเวลาไมแ สดงอาการ (asymptomatic latent period) เกิดภายหลังการกดประสาทสวนกลาง ระยะเวลาในชวงนมี้ หี ลากหลายตงั้ แต 8 – 24 ชัว่ โมงหลงั การกิน แตบางคร้ังอาจเกิดนานกวา 48 ชั่วโมง กไ็ ด ผูปวยจะไมแสดงอาการใดๆ ชดั เจน ในชว งเวลาน้ี• ภาวะเลือดเปน กรดอยางรุนแรง (severe metabolic acidosis) เกดิ ตอ จากชว งเวลาไมแสดงอาการ อาจมี อาการคล่ืนไส อาเจียน ปวดศีรษะ และมปี ญ หาเกี่ยวกบั การมองเห็น• ภาวะเปน พิษตอสายตา (ocular toxicity) ตามมาดวยตาบอด โคมา และในรายทรี่ ุนแรงจะเสียชีวติ การ มองเหน็ ท่ผี ดิ ปกติ โดยท่ัวไปจะเรมิ่ มีอาการ 12 – 48 ชัว่ โมงหลงั การกนิ และมีอาการไดต ัง้ แตต าสูแสง ไมไ ด มองเห็นภาพไมชดั ไปจนถงึ ระดับความสามารถในการมองเหน็ ลดต่าํ ลง และตาบอดสนทิ ได การ สญู เสียการมองเห็นมักเปนแบบสว นกลาง (central scotoma) หรอื ตาบอดสนิทเนอ่ื งจากเสน ประสาทตา ฝอ (optic atrophy)การตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร• Serum methanol level มากกวา 20 mg/dL ในชวงแรก แตใ นชวงหลงั จาก 2 – 3 ช่ัวโมง คา serum methanol level อาจจะลดตาํ่ ลงได 101

• Serum formate เปน คา ทด่ี ใี นการชว ยวินิจฉยั และบอกถึงความรุนแรง แตการตรวจหา serum formate อาจจะยงั มีท่ตี รวจไดน อย• การตรวจทางหองปฏิบัตกิ ารอ่ืนๆ ไดแ ก electrolyte ชว ยคาํ นวณคา anion gap, BUN, creatinine, serum osmolality และ osmolar gap, arterial blood gas และ lactate levelการดแู ลรกั ษา1. การดูแลในกรณีฉุกเฉนิ และการรักษาตามอาการ (Emergency and supportive treatment) • ดแู ลทางเดินหายใจในกรณที ผี่ ูปว ยหมดสติ • รักษาภาวะชกั หรอื หมดสติ ถา มีอาการ • รักษาภาวะเลือดเปนกรด (metabolic acidosis)ดว ย sodium bicarbonate โดยใชก ารเจาะ arterial blood gas ประเมนิ การรกั ษา2. Specific drug and antidote • ให fomepizole หรือ ethanol เปน antidote แยงจบั กับเอนไซม alcohol dehydrogenase เพื่อลด การเปลย่ี น methanol เปน toxic metabolites ขอ บงชีใ้ นการใหค ือ (1) ผูป วยที่มปี ระวตั ิดื่มกิน methanol ชดั เจน และไมส ามารถตรวจหา serum methanol ไดทันทวงที และมคี า osmolar gap มากกวา 10 mOsm/L หรือ (2) มีภาวะ metabolic acidosis (pH < 7.3, serum bicarbonate < 20 mEq/L) • folic และ folinic acid จะชว ยเพ่ิมการเปลย่ี นกรด formic ใหก ลายเปนคารบอนไดออกไซด และน้ํา โดยใหข นาด 1 mg/kg (up to 50mg) IV ทกุ 4 ชม.3. Decontamination • ทําใหอ าเจียนเอา gastric content ออกถากนิ สารเขา ไปไมเ กิน 30 – 60 นาที • การให activated charcoal ไมค อยใหประโยชนเ นอ่ื งจาก methanol สามารถดูดซึมผานทางเดิน อาหารไดเ รว็ มาก4. Enhanced elimination การทํา hemodialysis ชว ยในการกําจดั ทั้ง methanol และ formic acid ขอ บงชี้ ในการทํา hemodialysis คือ • ผูปวยทต่ี องสงสัยวา ไดรบั methanol และมีภาวะ metabolic acidosis อยางชัดเจน • ภาวะบกพรองทางสายตา • ภาวะไตวาย • คา osmolar gap > 10 mOsm/L หรอื คา serum methanol > 50 mg/dLการรักษาตางๆ ขา งตนจะดาํ เนินการจนกระทง่ั คา serum methanol ลดลงต่ํากวา 20 mg/dL หรอื พน จากภาวะเลือดเปน กรดMethyl ethyl ketoneพญ.เกศ สัตยพงศชอื่ เมทลิ เอทิลคโี ตน (Methyl ethyl ketone หรอื MEK) ||||| ชื่ออื่น MEK, Butanone, 2-Butanoneสตู รโมเลกลุ C4H8O ||||| นาํ้ หนกั โมเลกลุ 72.11 ||||| CAS Number 78-93-3 ||||| UN Number 1193 102

ลักษณะทางกายภาพ เปน ของเหลวใส ไมม สี ี กลิ่นคลาย acetone (กลน่ิ ของ acetone มลี กั ษณะกลิน่ หอมของสารเคมี) ระเหยงายและติดไฟงา ย ความดันไอ 77 mmHg (ท่ีอุณหภมู ิ 20 องศาเซลเซียส) นํา้ หนักโมเลกุล 72.10 ติดไฟไดเองท่ีอุณหภูมิ 515 องศาเซลเซียส ถาสัมผัสความรอนจะเปล่ียนเปนแกสคารบอนไดออกไซด และแกส คารบ อนมอนนอกไซด สามารถละลายนาํ้ ไดดแี ละผสมกับสารตัวทาํ ละลายไดหลายชนดิคาํ อธิบาย Methyl ethyl ketone หรอื ที่นยิ มเรียกยอ ๆ วา MEK เปนสารในกลุม ketone (คอื มหี มู carbonylตอ กบั hydrocarbon 2 ขา ง สารกลุม ketone ทพี่ บบอ ยทสี่ ุดคือ acetone) เปน ตัวทําละลายที่นยิ มนํามาใชใ นผลิตภัณฑห ลายๆ อยา งในปจจุบนัคา มาตรฐานในสภาพแวดลอมการทาํ งาน ACGIH TLV 8-hour TWA = 200 ppm, STEL = 300 ppm||||| NFPA code = H1 F3 R0คา มาตรฐานสิ่งสงตรวจทางชีวภาพ ACGIH BEI รายการสงตรวจคอื MEK ในปส สาวะ (MEK in urine)โดยเกบ็ ที่เวลาหลังเลิกงาน (end of shift) คา ที่กาํ หนดคอื ไมเ กนิ 2 mg/Lการกอ มะเร็ง ยงั ไมม หี ลกั ฐานการกอ มะเร็งอตุ สาหกรรมทพ่ี บได หลักๆคือถูกนํามาใชเปนตัวทําละลายสําหรับ vinyl plastic ที่ใชในงานเคลอื บผิว(coating) ใชใ นการหลอ ขึน้ รปู (molding articles) นอกจากนี้ ยงั ใชเ ปนนํ้ามันเคลือบเงาหรอื น้ํามันชักเงา(varnish) ใชล างคราบมนั บนผิวโลหะ (degreasing metal) ใชในอตุ สาหกรรมผลิตเทปแมเ หล็ก (magnetictape) หมกึ สีสเปรย กาว smokeless powder และผลิตภัณฑอ ุดรอยรว่ั (sealers) และใชในการสกดั วตั ถดุ ิบประกอบอาหารกลไกกอโรค MEK มฤี ทธิร์ ะคายเคืองเปนหลัก แตเมื่อเทียบกบั สารตวั ทาํ ละลายชนิดอ่ืน นับวา MEK มพี ิษนอ ยกวาและคอนขา งปลอดภยั กวา เม่ือเขาสูร างกาย สวนใหญจ ะถกู ขับออกในรปู เดมิ ทางปส สาวะและทางลมหายใจออกอาการพิษเฉียบพลนั• หากรบั สมั ผสั ไอระเหยทางการหายใจ จะทาํ ใหระคายเคืองจมูกและภายในลาํ คอ และเกิดอาการปวด ศีรษะ อาเจียน มึนงง สับสน ชาตามแขนขา และอาจกดระบบประสาทสว นกลาง• หากสมั ผสั ทางผิวหนงั จะทาํ ใหร ะคายเคืองผวิ ทาํ ใหเ กดิ ผิวแหง• หากสัมผัสถูกตา จะเกดิ การระคายเคอื งรนุ แรง ปวดตา น้ําตาไหลและทําใหต ามัวช่วั คราว• หากสมั ผสั ทางการกิน จะทาํ ใหอ าเจยี น ซึมลง โคมา ความดนั ต่ํา หายใจหอบเรว็ และเกิดภาวะ metabolic acidosis ตามมาไดอาการพษิ เร้ือรงั• กดระบบประสาทสวนกลาง มีผลตอระบบประสาทสว นปลาย และอาจทําใหเกิด peripheral neuropathy• หากสัมผสั ทางผวิ หนงั เปน เวลานาน ทาํ ใหผิวหนังอักเสบ ผน่ื แดงและคัน ผวิ หนังบางลงการสง ตรวจทางหองปฏบิ ัติการ ถายภาพรงั สที รวงอก (chest x-ray) เพือ่ ดูความผดิ ปกติของเนื้อปอด ในกรณีสัมผัสทางการหายใจ การสง ตรวจอ่ืนใหส งตรวจตามอาการ เชน ระดบั เกลือแรใ นเลือด (electrolyte)ระดบั แกส ในหลอดเลอื ดแดง (arterial blood gas)การดูแลรกั ษา• กรณีสมั ผัสทางการสดู หายใจ ใหด แู ลทางเดินหายใจเบอื้ งตน (maintain airway) ใหออกซเิ จน และดแู ล การหายใจตามความรนุ แรง เฝาระวังการเกดิ ภาวะปอดอกั เสบจากสารเคมี (chemical pneumonitis) 103

• กรณสี ัมผสั ทางผิวหนงั และเย่ือบตุ างๆ ใหถ อดเครือ่ งนุง หมที่ปนเปอนออกใหห มด และลางดวยน้าํ สะอาด ปรมิ าณมาก หากเขา ตา เมอื่ รกั ษาเบอ้ื งตนแลว ควรสงตอ ใหจักษแุ พทยดแู ลรกั ษาตอ• กรณีกลนื กิน พยายามใหผปู วยดืม่ น้ํามากๆ หรือพิจารณาทําการลา งทอ ง (gastric lavage) ไดห ากยงั กิน มาไมเ กิน 1 ชั่วโมง• นอกจากนี้ ใหก ารรักษาตามอาการ ควรเจาะตรวจ arterial blood gas ดว ย หากผปู ว ยกนิ MEK เขา ไป ในปริมาณมากMethylene Chlorideนพ.อังกูร นพคุณภษู ิตชื่อ methylene chloride ||||| ช่ืออนื่ Dichloromethane; Methylene dichloride; Methane dichloride; R 30;Aerothene MM; Refrigerant 30; Freon 30; DCM; Narkotil; Solaesthin; Solmethine; Plastisolve;สูตรโมเลกุล CH2Cl2 ||||| นํ้าหนักโมเลกลุ 84.93 ||||| CAS Number 75-09-2 ||||| UN Number 1593ลกั ษณะทางกายภาพ ของเหลวใส ไมม ีสี ระเหยงาย ไมติดไฟและไมร ะเบดิ ทค่ี วามเขม ขนตํ่าๆ มีกลน่ิ หอมหวานคลายคลอโรฟอรม มีจุดเดือด 39.8 องศาเซลเซียส จดุ หลอมเหลว –97 องศาเซลเซียสคา มาตรฐานในสถานท่ที าํ งาน ACGIH TLV (1997): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL = CancerNotation, IDLH = 2,300 ppm (Cancer Notation) ||||| OSHA PEL: TWA = 25 ppm, STEL = 125 ppm||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่องความปลอดภยั ในการทํางานเก่ยี วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคม)ี พ.ศ.2520: ความเขมขนเฉล่ียตลอดระยะเวลาทาํ งานปกติ = 500 ppm, ปรมิ าณความเขมขน ทีอ่ าจยอมใหม ีได =1,000 ppm, ปรมิ าณความเขม ขนสูงสุดในชว งเวลาท่จี ํากัด 2,000 ppm (5 นาทีในทุกชวงเวลา 2 ชวั่ โมง)คามาตรฐานในรา งกาย ACGIH BEI – Dichloromethane ในปส สาวะหลังเลิกงาน (End of shift) 0.3 mg/Lคุณสมบัตกิ อ มะเรง็ IARC Group 2B (อาจจะเปน สารกอมะเร็ง) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A3อุตสาหกรรมท่ีใช• อตุ สาหกรรมผลิต cellulose acetate• อตุ สาหกรรมผลิตพลาสติก• งานกําจดั แมลง• อุตสาหกรรมผลิตฟลมถา ยภาพ• อตุ สาหกรรมสีกลไกการกอ โรค Methylene Chloride สามารถเขา สูรางกายได 3 ทาง ทั้งการกนิ ทางการหายใจ และทางผวิ หนัง เม่อื เขา สรู างกายสวนใหญมักจะขับออกทางการหายใจ ท่ีเหลอื จะถูก metabolite ทตี่ ับไดเ ปนแกสคารบ อนมอนอกไซด (CO) และแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) ซง่ึ ถา รางกายไดร ับ Methylene Chloride ในปรมิ าณมากจะทําใหเ กิด CO-Hb ซึ่งทําใหร า งกายเกดิ ภาวะขาดออกซเิ จนได นอกจากนเ้ี มอ่ื MethyleneChloride ถกู เผาไหมห รอื ไดร บั ความรอนจะกอใหเกิดแกส Hydrogen Chloride, Phosgene และ Chlorine ซึ่งเปน แกสพิษ ทําใหเกดิ อันตรายกบั รา งกายไดการเตรยี มตัวเมอื่ เกิดเหตุฉกุ เฉนิ Methylene Chloride เปนสารท่ีสามารถระเบิดไดเมอื่ ผสมกับอากาศนอกจากนก้ี ารเผาไหมย ังกอ ใหเ กิดสารพษิ ทมี่ ีอันตราย เชน phosgene, chlorine ดงั น้นั การเขา ระงบั 104

เหตกุ ารณ ผูทเ่ี ขาไปควรสวมชุดท่ีทนไฟ และระดบั ของชดุ ควรเปน ชุดปองกนั ชนิดที่มีถังบรรจุอากาศในตวั(Self-contained breathing apparatus, SCBA)อาการทางคลนิ ิก• อาการเฉยี บพลนั การไดร บั สารในระดบั ต่าํ อาจทาํ ใหเกิดอาการทางระบบประสาท เชน เคล้ิมฝน เวียน ศรี ษะ กระวนกระวาย นอกจากนยี้ งั ระคายเคอื งระบบทางเดนิ หายใจ ทําใหเกิดอาการระคายคอ ไอ หายใจไมอ ม่ิ การรับสมั ผัสโดยการกินจะทําใหมีอาการคลื่นไส อาเจยี น และอาจมแี ผลและเลือดออกใน กระเพาะอาหารได นอกจากนี้การรับสมั ผัสอาจทําใหเ กดิ CO-Hb ซึ่งเปนพิษตอรา งกายแตมกั เกิดไดนอย การไดรบั สัมผสั ในระดบั สูง อาจทาํ ใหเกดิ กลามเนือ้ หัวใจตาย และกดระบบประสาทสวนกลาง ทาํ ใหก าร หายใจลม เหลวได มกั เกดิ เมื่อสัมผสั ท่ีระดับสูงกวา 500 ppm โดยอาการทางระบบประสาทหลังสมั ผัสที่ ระดับสูง ไดแ ก ปวดศรี ษะ มีอาการผิดปกติดานจิตใจและการเคลอื่ นไหว (Psychomotor performance) เมือ่ ไดรับสัมผัส Methylene Chloride มากกวา 8,000 ppm จะกดระบบประสาทสว นกลางจนหมดสติ และเม่อื รบั สมั ผัส Methylene Chloride มากกวา 50,000 ppm ทําใหเสียชวี ิตได ส่ิงสาํ คญั ที่ตองระวังและ อาจเกดิ ขึ้นไดหลังสมั ผัส Methylene Chloride ในปริมาณสงู คือ การทาํ ลายระบบประสาทสว นกลางแบบ ถาวร• อาการระยะยาว มะเร็ง Methylene Chloride อาจจะเปนสารกอมะเร็งในมนุษย โดยจากการศกึ ษาใน สตั วสามารถทาํ ใหเกดิ มะเร็งไดแตย งั ไมม ีหลักฐานการเกิดในมนุษยชดั เจน ระบบประสาท ผูท่สี ัมผสั Methylene Chloride เปน ระยะเวลานานจะกดระบบประสาทสวนกลาง มีอาการปวดศีรษะ มึนงง คลืน่ ไส อาเจียน ความจําเสอื่ ม ระบบการรบั สัมผสั ของรางกายผดิ ปกติ ถา รนุ แรงอาจหมดสติได ระบบหัวใจและ หลอดเลอื ด มกั พบในผทู ี่เปน โรคหัวใจและหลอดเลือดอยูก อ นแลว โดยจะทําใหอาการรุนแรงมากขึ้น อาจ ทําใหเ กิดหวั ใจขาดเลอื ดไดการตรวจทางหองปฏิบตั กิ าร• การตรวจทางหองปฏบิ ัตกิ ารทั่วไป จะมปี ระโยชนม ากในการชว ยประเมินอาการของผปู ว ยที่ไดร ับสมั ผัส สารชนดิ นี้โดยตรวจตามความเสยี่ งของความผดิ ปกติทีอ่ าจเกดิ ขึ้นกับรางกาย ไดแก carboxy hemoglobin level, complete blood count, arterial blood gases, electrolyte, hepatic enzyme levels, creatinine, cardiac enzymes และการประเมินการทาํ งานของหวั ใจดวยการตรวจคลน่ื ไฟฟาหวั ใจ• การประเมินการสัมผสั สารจะชวยบอกวา มกี ารสัมผสั Methylene chloride แตไ มม ปี ระโยชนมากนักใน การวินิจฉยั และรกั ษาอาการทางคลนิ ิกโดยตรวจ Dichloromethane ในปส สาวะหลังเลกิ งาน (End of shift) ปกติไมเ กนิ 0.3 mg/Lการดแู ลรกั ษา• การปฐมพยาบาล นาํ ผปู วยออกจากแหลงท่รี ับสัมผสั ถอดเสื้อผาออกเพื่อลดการปนเปอ น ใหผปู วยสดู ออกซเิ จน 100% และเฝาระวงั ปญหาของระบบทางเดนิ หายใจ เชน อาการหอบเหนือ่ ย รีบสงผูป วยดแู ล รักษาตอท่โี รงพยาบาล• การรกั ษาระยะเฉียบพลัน ดูแลระบบทางเดินหายใจ อาจจาํ เปนตอ งใสท อชวยหายใจถา มภี าวะหายใจ ลมเหลว ใหผ ูปวยหายใจดวย ออกซเิ จน 100 % ติดตามผลคลน่ื ไฟฟาหวั ใจอยา งนอ ย 4 – 6 ช่วั โมงหลัง สัมผสั เพื่อเฝา ระวงั ภาวะหัวใจเตนผิดจงั หวะ (Dysrhythmias) ทอ่ี าจเกิดข้ึนได ถา รับสมั ผัสโดยการกนิ ใหเ ฝาระวังภาวะแผลหรอื เลือดออกในทางเดนิ อาหาร และปรึกษาศัลยแพทยเพื่อพิจารณาสองกลอ งดูใน ระบบทางเดินอาหาร 105

• การดแู ลระยะยาว ติดตามภาวะคารบ อกซฮี โี มโกลบิน (CO-Hb) สงู ในเลอื ด ถา พบรกั ษาโดยการให ออกซิเจน 100 % ตดิ ตามอาการทางระบบประสาทหลังรกั ษาอาการจนดีข้ึนแลว โดยการซกั ประวัตแิ ละ ตรวจรา งกายโดยแพทยเพื่อประเมนิ ผลกระทบท่ีอาจเกดิ ขน้ึ กับระบบประสาทอยางถาวรการเฝาระวงั ติดตามอาการทางระบบประสาทที่อาจมีผลถาวรเกิดขนึ้ หลังการสมั ผสั ดงั ที่ไดก ลา วมาแลวเอกสารอา งอิง1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values & Biological Exposure Indices. United States2011.3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from: http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from: http://hazmap.nlm.nih.gov/.6. วลิ าวัณย จงึ ประเสรฐิ , สรุ จติ สุนทรธรรม, บรรณาธกิ าร. อาชวี เวชศาสตร ฉบับพษิ วิทยา – โครงการ ตํารากรมอนามัย กระทรวงสาธารณสุข. นนทบุรี: บริษทั ไซเบอร เพรส จาํ กัด พ.ศ. 2542.7. ศนู ยปฏิบตั กิ ารฉุกเฉนิ สารเคมีกรมควบคุมมลพษิ . คมู ือการระงบั อุบตั ภิ ัยจากวตั ถอุ ันตราย2546.8. ศนู ยข อมูลวัตถุอันตรายและเคมีภณั ฑก รมควบคมุ มลพษิ . Methylene Chloride. Available from: http://msds.pcd.go.th/.n-Hexaneนพ.ณรงฤทธ์ิ กิตติกวินชือ่ เอ็นเฮกเซน หรือ นอรมลั เฮกเซน (n-Hexane)ชอ่ื อื่น Normal hexaneสตู รโมเลกลุ C6H14น้ําหนักโมเลกลุ 86.2CAS Number 110–54–3UN Number 1208ลกั ษณะทางกายภาพ ของเหลว ใส ไมมีสี ระเหยไดง า ย มกี ลิ่นเฉพาะตัวคลา ยน้าํ มันเช้อื เพลิง ตดิ ไฟไดง า ยและไอระเหยสามารถทําใหเ กดิ การระเบิดไดคาํ อธบิ าย เอ็นเฮกเซน (n-hexane) เปน ของเหลวชนดิ หนงึ่ ลักษณะใสไมมสี ี เกดิ จากการสกัดนาํ้ มันดบิ เอน็เฮกเซนจัดเปนสารตวั ทาํ ละลาย (solvent) ชนิดหนึง่คา มาตรฐานในสถานทีท่ าํ งาน ACGIH TLV – TWA = 50 ppm (180 mg/m3) ||||| OSHA PEL – TWA =500 ppm (1,800 mg/m3) ||||| NIOSH REL – TWA = 50 ppm (180 mg/m3) ||||| IDLH = 1,100 ppmคา มาตรฐานในสิง่ แวดลอ ม EPA inhalation reference concentration (RfC) – 0.2 mg/m3 106

คา มาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI – 2,5-Hexanedion ในปสสาวะหลงั เลิกงานในวนั ทาํ งานสดุ ทา ยของสัปดาห ไมเ กิน 200 mg/Lคุณสมบตั กิ อ มะเรง็ IARC – N/A ||||| EPA Group D (not classifiable as to human carcinogenicity)แหลงทพี่ บในธรรมชาติ สามารถสกดั ไดจากเมล็ดถั่วเหลอื งอุตสาหกรรมทใ่ี ช• ใชเ ปน สารทาํ ความสะอาดในอุตสาหกรรมพิมพภาพ สิง่ ทอ ผลติ เฟอรนเิ จอร และผลติ รองเทา• อยใู นสว นประกอบของกาวทใี่ ชในการติดต้งั หลังคา การทํารองเทา และอุตสาหกรรมเคร่อื งหนัง• เปน สวนประกอบในน้าํ มนั เช้ือเพลิง กาวประเภทแหง เรว็ และกาวยางนา้ํ (rubber cement)กลไกการกอ โรค n-hexane เปนสารท่มี พี ิษตอระบบประสาท ทาํ ใหเ กิดอาการกลุมอาการทางเสน ประสาท(polyneuropathy) ไดหลายอยาง เชน เกิดอาการชาบริเวณปลายมือปลายเทา อาการกลามเนื้อสวนปลายออ นแรงแบบสมมาตร (distal symmetrical motor weakness) เกดิ อาการมองเหน็ ผิดปกติ กรณีสมั ผัสมากๆอาจมีฤทธิ์ตอระบบประสาทสวนกลางทาํ ใหเกิดอาการปวดศรี ษะ มึนงง อาเจียนได นอกจากนีย้ งั มีฤทธ์ิทําใหเกิดการระคายตอตา ทางเดินหายใจสวนบน และผวิ หนังการเตรยี มตัวเมอื่ เกิดเหตุฉุกเฉิน กรณเี กดิ การรว่ั ของ n-hexane ควรนาํ ผบู าดเจบ็ ออกจากท่ีเกดิ เหตุใหเ ร็วทีส่ ุด โดยผูที่เขาไปชวยเหลือตองสวมใสเครือ่ งปอ งกันสวนบคุ คล เชน หนากาก ถุงมอื แวนตา และชุดปอ งกันควรหลีกเลี่ยงการใชอ ปุ กรณท่ีทาํ ใหเกดิ ประกายไฟ ความรอ น เพราะอาจจะทาํ ใหเ กิดการระเบดิ ได กรณมี กี ารรว่ั ไหลของไอระเหยอาจจะใชล ะอองนาํ้ มาพนเพ่ือจาํ กดั การแพรกระจายไดอาการทางคลินิก• อาการเฉียบพลนั ปวดศีรษะ เวยี นศีรษะ อาเจียน มนึ งง สับสน ทําใหเกิดการระคายตอ ตา ทางเดนิ หายใจสว นบน และผิวหนัง เกิดผื่นแดงหรือตุมนาํ้ ใสไดห ลงั จากสัมผัส• อาการระยะยาว ทําใหเ กดิ อาการทางระบบประสาท ความรูส ึกบริเวณปลายมอื ปลายเทาลดลง เกิด อาการชา รูส ึกเจ็บแปลบเหมือนถกู เข็มทิ่ม กลามเนือ้ ออ นแรง กลามเนือ้ ลีบ ความแข็งแรงของกลา มเนื้อ ลดลง เกดิ อาการขอเทา ตก (foot drop) สว นมากมักจะมีอาการท้งั 2 ขางของอวัยวะแบบสมมาตร (symmetrical) ถา ไดรบั สมั ผัส n-hexane เปน เวลานานอาจจะมีผลตอ การมองเหน็ ทําใหลานสายตา (visual field) แคบลง เสน ประสาทตาฝอ (optic nerve atrophy) ไดการตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร• ตรวจปสสาวะหลังจากเลิกงานในวนั ทํางานสดุ ทา ยของสัปดาหโ ดยตรวจดสู าร 2,5-Hexanedion ซึ่งจะบง บอกถึงการสัมผัส n-hexane• การตรวจทางระบบประสาทจะพบการนํากระแสประสาท ของเสนประสาทที่ควบคมุ กลา มเนื้อลดลง การ ตัดเน้ือเย่ือของเสน ประสาทไปตรวจ จะพบวาเสนประสาทสวนปลายถูกทําลายและมีการบวม ปลอกหุม เสนประสาท (myelin sheath) จะบางลงการดแู ลรักษา• ปฐมพยาบาล กรณเี กดิ การร่วั ไหล นําผปู วยออกจากจุดเกดิ เหตุใหเ รว็ ทส่ี ุด ใหอ ยใู นทีอ่ ากาศถา ยเท ถอดเส้อื ผา ออก ลางตวั ดวยนา้ํ เปลาใหม ากทส่ี ุด ถา เขา ตาใหล างตาดว ย สังเกตสัญญาณชีพ ระดับความ รูสึกตวั ใสท อ ชวยหายใจถาผปู วยไมห ายใจ• การรักษาระยะเฉียบพลนั ทําการลางตวั (decontamination) ท้งั ที่จุดเกิดเหตุ และทโี่ รงพยาบาล ประเมินสภาวะการหายใจ ถา ไมห ายใจตองใสทอ ชวยหายใจและใหอ อกซิเจน 100 % ประเมินระดับ 107

ความรูสึกตวั และอาการทางระบบประสาท หลีกเลี่ยงการใหย าทีม่ ีฤทธ์ิกดระบบประสาท เนื่องจาก n- hexane มีผลตอระบบประสาทสว นกลางอยแู ลว• การรักษาระยะยาว ผลของการสัมผสั สาร n-hexane ตอเสนประสาทจะยงั คงอยูแ มวา จะหยุดการสัมผัส แลวก็ตาม สว นใหญกลมุ อาการทางเสน ประสาทมกั จะเปน มากขึ้นใน 2 – 3 เดือนถดั มา ในบางราย อาจจะมีอาการไดน านถงึ 2 ป จาํ เปนที่จะตอ งทําการรกั ษา และตรวจตดิ ตาม กับแพทยเฉพาะทางดา น ระบบประสาทอยา งตอเน่ือง รวมทัง้ ทาํ กายภาพบาํ บัดเพื่อฟน ฟเู สนประสาทและกลามเนอื้Nickelนพ.สิรวชิ ญ เดชธรรมชอื่ นิกเกลิ (Nickel) ||||| ชื่ออ่นื Nickel metal, Elemental nickelสญั ลักษณ Ni ||||| นํ้าหนกั อะตอม 50.94 ||||| CAS Number 7440-02-0 ||||| UN Number ไมม ีลกั ษณะทางกายภาพ โลหะแขง็ สเี งนิ มคี วามแวววาวคาํ อธิบาย นิกเกิลเปนธาตุชนดิ หนงึ่ มีลักษณะเปนโลหะแข็งสีเงินวาว นกิ เกิลมคี วามสามารถในการกอใหเ กิดผน่ื แพส มั ผสั ไดมาก และสารประกอบของนกิ เกิล ยงั กอใหเกิดมะเร็งปอด มะเร็งโพรงจมูกและไซนัส ไดดวยสารประกอบของนกิ เกิลที่มีพษิ มากที่สดุ คือนิกเกิลคารบ อนิล (nickel carbonyl) มีฤทธท์ิ าํ ให คลนื่ ไส อาเจียนเวียนศีรษะ ปวดศรี ษะ และปอดบวมนํา้ ไดคามาตรฐานในสถานทที่ ํางาน ACGIH TLV (1996): elemental nickel TWA = 1.5 mg/m3, solubleinorganic compounds (not otherwise specified) TWA = 0.1 mg/m3, insoluble inorganic compounds(not otherwise specified) TWA = 0.2 mg/m3, nickel subsulfide TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSH REL:TWA = 0.015 mg/m3, IDLH = 10 mg/m3 (Cancer Notation) ||||| OSHA PEL: TWA = 1 mg/m3 |||||ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่องความปลอดภัยในการทํางานเกี่ยวกับภาวะแวดลอม (สารเคม)ี พ.ศ. 2520:TWA = 1 mg/m3คามาตรฐานในรา งกาย ยังไมมีองคก รทน่ี าเช่อื ถือองคก รใดกาํ หนดไวคณุ สมบตั กิ อมะเร็ง IARC: nickel metallic and alloy = Group 2B (อาจจะเปน สารกอ มะเร็ง), nickelcompounds = Group 1 (ยนื ยนั วา เปน สารกอ มะเร็ง), nickel refining = Group 1 (ยนื ยนั วาเปนงานที่เพม่ิความเสย่ี งตอมะเร็ง) ||||| ACGIH Carcinogenicity: elemental nickel = A5, soluble inorganic compounds(not other-wise specified) = A4, insoluble inorganic compounds (not otherwise specified) = A1, nickelsubsulfide = A1แหลง ท่พี บ เปนแรท พ่ี บบนพ้ืนผวิ โลก มกั อยูเปนสินแรร ว มกับ เหล็ก กํามะถัน สารหนูอตุ สาหกรรมท่ใี ช Nickel compound ใชใ นอุตสาหกรรมการผลิต เหรยี ญกษาปณ สแตนเลสสตีล โลหะอัลลอยด แบตเตอร่นี กิ เกลิ วัสดฉุ นวนไฟฟา เคร่ืองประดับ เซรามิค หมกึ สว น Nickel carbonyl ใชเ ปน ตวัcatalyst ในอตุ สาหกรรมปโ ตรเลยี ม พลาสตกิ และยางกลไกการกอ โรค การเขา สูรา งกาย ในภาคอุตสาหกรรมนิกเกลิ เขา สูรางกายทางการหายใจมากท่ีสุด และสามารถเขาสูรางกายทางการกิน และทางผิวหนงั ไดบ าง การเขาสรู างกายทางการหายใจ โดยสดู เอา dust(insoluble nickel compound), aerosols (soluble nickel), gas (nickel carbonyl) อตั ราการดูดซมึ ข้ึนอยกู ับความสามารถในการละลาย เมื่อเขาสูรางกายจะสะสมทีป่ อดและตอ มนา้ํ เหลืองเปน สว นใหญ และกระจายไป 108

อวยั วะอ่นื ผานกระแสเลือด การขบั ออกจากรางกาย ขบั ออกทางปสสาวะ โดยคา คร่งึ ชีวติ ของนิกเกิลในซีรมัประมาณ 11 ชวั่ โมงการเตรยี มตวั เม่อื เกิดเหตุฉุกเฉิน สารประกอบนิกเกิลทว่ั ไปไมเปนพษิ แบบฉบั พลัน สารประกอบนกิ เกิลที่กอใหเ กดิ พษิ ฉับพลนั คือ Nickel carbonyl ซึ่งมแี นวทางในการปฐมพยาบาลเบือ้ งตนดงั น้ี (1) หยุดการสมั ผัสนาํ ผูปว ยออกมาจากแหลงสัมผัส ผูช ว ยเหลือตองปอ งกนั ตวั เองดวยการสวมอุปกรณป อ งกนั และควรไดรบัการฝกฝนมาเปนอยางดี (2) หากผปู วยหมดสติ ตองเปดชอ งทางเดนิ หายใจ (clear airway) และใหอ อกซเิ จน100 % ถามีอาการทางคลนิ ิก• อาการเฉยี บพลนั (1) อาการจากการสูดหายใจ (inhalation effect) การสดู สารประกอบนกิ เกิลอาจทาํ ให เกดิ อาการระคายเคืองคอและมีอาการเสียงแหบ ในขณะท่กี ารสูดดม nickel carbonyl จะทาํ ใหเ กิดผลตอ รางกายท้งั ระบบ (2) อาการจากการสัมผสั ทางผวิ หนงั (dermal effect) Nickel contact dermatitis จะมี อาการแสบรอน ระคายเคือง และตามดว ยรอยโรคแบบ erythema and nodular eruption ซึง่ อาจจะแตก เปนแผลเปน eczema ได รอยโรคอาจจะกระจายไปยงั บรเิ วณขางเคยี งท่ีเปนพื้นที่เคลื่อนไหว เชน ขอ พับ เปลือกตาเปนตน รอยโรคอาจจะมสี ีคล้ําขึ้นหรือจางลงกไ็ ด มกี ารรายงานวา การสมั ผสั Nickel sulphide ทางผิวหนงั ทาํ ใหเ กดิ อาการหอบหืดได (3) อาการจากการสัมผัสเมอื่ เขา ตา (eye effect) โลหะ นิกเกิล ทาํ ใหเ กิดการระคายเคอื งดวงตาจาก mechanical injury ได (4) อาการจากการสัมผัสทางการกนิ (oral effect) การกนิ ในปรมิ าณมากทาํ ใหเ กิดอาการคลนื่ ไส อาเจียน ปวดทอ ง และทอ งเสีย การกิน nickel carbonyl อาจทาํ ใหมีอาการไอ หายใจไมอ ิ่ม และเวียนศีรษะ มีรายงานวา มีการทําลายทอ ไตสว น ตน (proximal convoluted tubules) จากการกินสารประกอบนกิ เกลิ• อาการตอระบบรา งกายจากการสัมผัสนกิ เกลิ คารบอนลิ ระยะที่ 1 คลน่ื ไส อาเจยี น ไอแหง ๆ ปวด ศรี ษะ เวยี นศีรษะ ออ นเพลีย สนั่ และมีเหง่ือออกมาก และอาจมอี าการ กระวนกระวาย นอนไมหลับ ชา ระยะที่ 2 แนน หนา อก ไอ ปวดทอ ง และตาพรามัว และอาจมีผลตอหวั ใจคอื หัวใจเตนเร็วขน้ึ หรอื ชาลงก็ ได หรือเตน ผิดจังหวะโดยไมมี heart block ตรวจคล่ืนไฟฟา หวั ใจ อาจพบ PVC, myocarditis, S-T and T wave change, QT prolong อาการทางระบบประสาท ไดแกอาการ ชัก มากกวานัน้ อาจจะเกดิ ARDS cerebral edema ได ระยะยาวอาจจะมอี าการออ นเพลยี ไดนาน 3 – 6 เดือนหลังสมั ผสั• อาการระยะยาว การสมั ผสั ฝนุ นิกเกิล (nickel dust) เปนระยะเวลานาน จะทําใหเ กิดอาการ eczematous dermatitis, asthma, Loefflar's syndrome (pulmonary eosinophilia) การระคายเคืองเย่ือ บจุ มูก และเกิดผนังจมูกทะลุ (nasal septum perforation) ในบางรายอาจสูญเสยี การรับกล่ิน การสัมผัส แบบเร้ือรังเปน สาเหตขุ องการเกิดมะเรง็ ในโพรงจมกู ไซนสั และปอดได องคก ร IARC กําหนดให สารประกอบนิกเกลิ (nickel compound) เปนสารกอ มะเรง็ สําหรับมนุษยก ลมุ ที่ 1 คือยืนยนั แนนอนวา เปน สารกอ มะเร็ง และกาํ หนดใหโลหะนิกเกลิ (nickel metallic and alloy) จัดอยูในกลุมท่ี 2B คืออาจจะ เปน สารกอมะเร็งการตรวจทางหองปฏิบตั ิการ การตรวจเพ่ือบงชก้ี ารสัมผสั ยังไมม ีคา มาตรฐานการตรวจจากองคก ร ACGIHการดูแลรกั ษา• ปฐมพยาบาล (1) inhalation exposure หากผปู ว ยหยดุ หายใจใหท ําการชว ยหายใจทนั ที อุปกรณ แนะนําคอื pocket mask with a one way valve หรอื หนากากแบบมถี ุงออกซเิ จนและมลี น้ิ ควบคมุ อากาศใหไหลไปทางเดียว เพอื่ ปอ งกันไมใหผ ูช ว ยเหลือสมั ผสั กับลมหายใจออก เสมหะ และส่ิงคัดหลัง่ ของผูปวย ซึ่งมีสารเคมีปนเปอ น (2) dermal exposure ถอดเสอ้ื ผา และลา งตัวทันที และควรเก็บเส้ือผา ในภาชนะปด (3) eye exposure ลา งตาดว ยนํ้าหรอื น้าํ เกลือ 0.9 % นานอยางนอย 15 นาที 109

• การรกั ษา (1) inhalation exposure เนนการรักษาในเร่อื งการเปด ทางเดินหายใจใหโลง เพ่ือใหห ายใจได ถาไมหายใจตอ งใสท อ และทาํ การชว ยหายใจ ควรตรวจเอ็กซเรยท รวงอกเพื่อดู chemical pneumonitis อาจพจิ ารณาการใชสเตียรอยดเพ่อื ลดปฏิกริ ยิ าอกั เสบ ในกรณีทีม่ ี pulmonary edema ใหร กั ษาดว ยการ ใชเคร่ืองชว ยหายใจ PEEP หรอื CPAP นอกจากนี้ ตองเฝา ระวังคล่ืนไฟฟาหัวใจ และการทาํ งานของไต ดวย (2) dermal exposure ผวิ หนังอักเสบที่เกิดขึ้นจะลดลงไดเมือ่ หยุดการสมั ผัสกบั โลหะนกิ เกลิ ตน เหตุ ซ่งึ อาจตอ งพจิ ารณาวาเปนสิ่งใด สวนใหญจะเปน ของใกลตัว เชน คลิปหนบี กระดาษ เหรียญ สรอ ย หัว เขม็ ขดั เหลาน้เี ปนตน อาชพี และตําแหนงที่ผื่นขน้ึ อาจพอชวยบอกสาเหตไุ ด การรักษาเนน ตามอาการ ใหย าทาสเตียรอยดล ดการอักเสบ (3) eye exposure หลงั จากปฐมพยาบาล ควรสงตรวจกบั จกั ษุแพทย เพ่อื เอาส่ิงแปลกปลอมออกจากตาถา มี และเพอ่ื การรักษาตอเน่อื งตอ ไป (4) oral exposure ทํา gastric lavage และให activated charcoal 50 กรัม เฝาระวัง EKG และการทํางานของไต และใหการรกั ษาตาม อาการ• Chelation Therapy ให dithiocarb ในการทํา chelation ซ่ึงมรี ปู แบบรบั ประทาน และการฉีดเขา กลามเนือ้ รายละเอยี ดใหป รกึ ษาแพทยผเู ช่ยี วชาญการปองกันและเฝาระวัง ดูแลสภาพแวดลอมในการทาํ งาน ใหปริมาณความเขมขน ของนิกเกิลในบรรยากาศไมเกินคา มาตรฐานท่กี ําหนด ดูแลสุขภาพคนงานโดยการใหความรเู ก่ยี วกบั อันตรายตอ สขุ ภาพของนิกเกิล การแตง กายและใชอุปกรณป อ งกนั สว นบุคคลท่เี หมาะสม จัดพ้นื ท่ีสําหรับอาบนํา้ หรอื ชําระลา งตัวหลงั จากเลิกงาน และการตรวจสขุ ภาพตามระยะ เชน การตรวจผวิ หนัง การตรวจโพรงจมูก การเอก็ ซเรยทรวงอก ตรวจการทํางานของไตเอกสารอางองิ1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.3. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.Nitric acidนพ.อังกูร นพคุณภูษิตชือ่ Nitric acid ||||| ช่ืออ่นื Hydrogen nitrate; Azotic acid; Rfna; Aqua fortis; Fuming nitric acid; Redfuming nitric acid; Nital; Nitryl Hydroxide; Nitric acid red fuming; Nitric acid, other than red fumingสตู รโมเลกุล HNO3 ||||| น้าํ หนักโมเลกุล 63.2 ||||| CAS Number 7697-37-2 ||||| UN Number 2031ลักษณะทางกายภาพ เปน สารละลาย ไมมสี ี มีกลน่ิ ฉนุ จุดเดือด 83 องศาเซลเซียส จดุ หลอมเหลว -42 องศาเซลเซียส ละลายนํ้าไดด ีคา มาตรฐานในสถานทท่ี าํ งานACGIH TLV – TWA 2 ppm, STEL 4 ppmOSHA PEL – TWA 2 ppm, STEL N/AIDLH 25 ppm 110

ประกาศกระทรวงมหาดไทย เร่ืองความปลอดภัยในการทํางานเกย่ี วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคมี) พ.ศ. 2520:ความเขม ขนเฉลี่ยตลอดระยะเวลาทาํ งานปกติ = 2 ppm (5 mg/m3)คา มาตรฐานในส่งิ แวดลอ ม EPA NAAQS – N/A ||||| กฎหมายสิ่งแวดลอมไทย – พรบ.วัตถอุ ันตราย พ.ศ.2535 จดั ใหเปนวตั ถุอันตรายประเภทที่ 1คา มาตรฐานในรา งกาย ยังไมม อี งคก รท่ีนา เช่ือถือองคก รใดกาํ หนดคา มาตรฐานไวคณุ สมบัติกอ มะเร็ง ไมมขี อ มลู องคก ร IARC ยังไมไดท ําการประเมินไวอตุ สาหกรรมทใ่ี ช• ใชเปนสารตง้ั ตนในการผลิตแอมโมเนียมไนเตรท (Ammonium Nitrate)• ใชเปน สารตง้ั ตนในการผลิตระเบดิ• ใชท ําความสะอาดโลหะในอตุ สาหกรรมการผลติ โลหะตางๆ• ใชใ นอตุ สาหกรรมผลิตสารกงึ่ ตัวนาํกลไกการกอโรค เม่ือรา งกายสัมผสั กรดชนดิ นี้โดยตรงจะทาํ ใหเ กิดการกัดกรอนเนอื้ เย่ือที่สัมผสั กบั กรด เชนผวิ หนัง นอกจากน้ีกรดไนตรคิ เปน กรดทสี่ ามารถละลายนํา้ ไดดี (High Water Solubility) เมื่อกรดไนตรคิ ที่ระเหยในรูปของแกสและทาํ ปฏิกิริยากับของเหลวในรา งกายโดยเฉพาะบริเวณเยื่อบใุ นอวัยวะตางๆ ไมวาจะเปนตา ระบบทางเดนิ อาหาร ระบบทางเดินหายใจตง้ั แตท างเดินหายใจสวนบน เชน จมกู คอ ทาํ ใหเ กิดการทําลายเน้ือเยอื่ ตา งๆ ไดการเตรยี มตัวเม่อื เกดิ เหตุฉุกเฉิน กรดไนตริคเปน สารท่สี ามารถทาํ ปฏิกิริยากับสารเคมีชนิดอืน่ ไดดี กรดไนตรคิ ไมต ิดไฟแตสามารถทาํ ปฏิกิริยากบั สารชนิดอ่นื จนเกิดการระเบิดหรือเกิดไฟได นอกจากน้ียงั มคี วามเปนกรดซึ่งเปนอันตรายรนุ แรงกับผทู รี่ ับสัมผสั ดงั นั้นเมื่อมผี ูทีไ่ ดร ับสมั ผสั ใหพยายามนาํ ตวั ออกมาจากจดุ ท่ีเกิดการสมั ผัสโดยเร็ว ทําการถอดเสอื้ ผา และลา งตัว ดว ยน้ําสะอาดใหมากทส่ี ดุ กอนนําสงโรงพยาบาลอาการทางคลินกิ• อาการเฉยี บพลัน เน่ืองจากเปน กรดทีล่ ะลายนํา้ ไดด ี จงึ ทาํ ใหเกดิ การระคายเคืองไดเ ร็ว ตงั้ แตทางเดิน หายใจสวนบน ทาํ ใหเ ปน การเตือนผูที่สัมผสั กับกรดไนตรคิ ไมใหสมั ผัสกรดเพิ่ม ในกรณที ีส่ มั ผัสกรดไน ตริคในปรมิ าณตาํ่ ๆ จะทาํ ใหเ กดิ การระคายเคอื งเยอ่ื บตุ า งๆ และทางเดนิ หายใจสวนบนเปน สวนใหญ จะ ทําใหเกิดอาการแสบตาเคอื งตาจากเยอ่ื บตุ าอักเสบ แสบจมกู ปวดหรือคัดจมกู จากโพรงจมูกอกั เสบ ผวิ หนงั อกั เสบ ไอ เจ็บคอ เสียงแหบ หรอื ถา มอี าการมากอาจมอี าการหอบหดื ได ในกรณที ่ีสัมผัสกรดไน ตริคในปริมาณสูง นอกจากอาการที่เหมือนกบั การสัมผสั ในปริมาณนอยๆแลว จะทําใหเ กดิ การบวมใน เยอ่ื บุทางเดินหายใจ เชน กลองเสียงบวม หลอดลมบวม เกิดภาะทางเดินหายใจอดุ กัน้ เกดิ อาการหอบ เหนือ่ ย นอกจากน้อี าจเกิดการทาํ ลายเน้ือปอดจนเกดิ ภาวะปอดอักเสบจากสารเคมี (Chemical Pneumonitis) หรอื ภาวะปอดบวมนํา้ (Pulmonary edema) ซงึ่ อาจรนุ แรงจนเสยี ชีวติ ได• อาการระยะยาว แมวา ผทู ี่มีสมั ผัสกรดไนตรคิ สวนใหญจะฟน ตัวจนหายเปน ปกติ แตอาจมีบางรายท่ีเกิด ความผดิ ปกตแิ บบถาวร เชน อาการหอบหืดเร้ือรงั หรอื เกดิ พังผดื ในเน้ือปอดการตรวจทางหองปฏิบตั ิการ ไมมกี ารตรวจทางหอ งปฏิบตั ิการทาํ จาํ เพาะเจาะจงสําหรบั การตดิ ตามการสมั ผสั กรดไนตริค แตสามารถตรวจเพ่มิ เติมทางออมเพื่อยืนยนั การสมั ผัสไดซึง่ ประกอบดว ย (1) ประวตั กิ ารสมั ผัสกรดไนตริค (2) ดูอาการระคายเคอื งอวัยวะตา งๆ เชน แสบตา แสบจมกู ไอ แสบคอ (3) การตรวจระดบัแกส ในหลอดเลือดแดง (Arterial Blood Gas) (4) ในกรณที ี่มีประวตั ิสมั ผัสกรดไนตริคในปรมิ าณมาก การถายภาพรงั สีทรวงอกจะมปี ระโยชนใ นการตดิ ตามภาวะปอดอักเสบและปอดบวมนํ้าจากกรดไนตรคิ (5) ตรวจ 111

รางกายและสังเกตอาการซํา้ เปน ระยะ (6) ในกรณีที่สมั ผัสกรดไนตริคมาเปน ระยะเวลานานๆ การตรวจสมรรถภาพปอดและการตรวจฟนเพื่อดูการกรอนของฟนอาจชวยประกอบการวนิ ิจฉยั ไดการดแู ลรักษา• การปฐมพยาบาล รบี นําผูปวยออกมาจากจดุ เกิดเหตุ ประเมนิ การหายใจ ถามเี สยี งแหบ (hoarseness) หรือหายใจเสยี งดงั (stridor) ตอ งระวังภาวะกลองเสียงบวมซ่ึงอาจทาํ ใหม ภี าวะทางเดนิ หายใจอดุ กั้นได ใหผปู วยสูดดมออกซเิ จนบริสุทธ์ิ (100 % oxygen) และอาจพิจารณาใหยาขยายหลอดลม ถามีภาวะ หลอดลมตีบ ติดตามระดับออกซเิ จนในรางกาย• การรกั ษาระยะเฉียบพลัน ถาสัมผัสโดยการรับประทาน หามทําใหอาเจียน สงั เกตอาการของการระคาย เคอื งทางเดินอาหาร ถาสงสัยภาวะเลอื ดออกในทางเดินอาหารอาจจาํ เปนตอ งสง กลอ งในทางเดินอาหาร เพ่ือรกั ษา ควรงดนํา้ งดอาหารทางการรบั ประทานและใหส ารนํ้าทางเสน เลือดดําใหเ พยี งพอ ถาสมั ผัสโดย การหายใจ รีบนาํ ผปู ว ยออกจากจดุ เกดิ เหตุโดยเร็ว และใหป ระเมนิ ความรุนแรงของการอดุ กัน้ ทางเดนิ หายใจถา มอี าการเพียงเลก็ นอยใหสูดดมออกซิเจน(100 % O2) หากมีความรนุ แรงมากควรพิจารณาใส ทอ ชว ยหายใจตั้งแตร ะยะแรกเนื่องจากอาจมีภาวะหลอดลมอุดก้นั รุนแรงจนเสียชวี ิตไดและควรใหยา ขยายหลอดลมชนิดพนเพ่ือชวยขยายหลอดลมดว ย ถาเขาตา ควรลา งตาดวยนาํ้ สะอาดปรมิ าณมากๆ และรบี สงปรกึ ษาจกั ษุแพทยโ ดยเร็วที่สุด ถาสัมผัสผวิ หนงั ควรรีบถอดเสื้อผาทป่ี นเปอ นออกและลา งตวั หรือบริเวณท่ีสัมผสั ดว ยนา้ํ สะอาดและสบูใ หม ากที่สุด แลว รบี สงรกั ษาตอโดยแพทยท ีโ่ รงพยาบาล ถา ผิวหนังถูกกรดเปน บริเวณกวา งควรใหสารน้ําทางหลอดเลือดดําเพ่ือปอ งกันภาวะรา งกายสูญเสยี น้ํา และ ทําแผลอยางระมดั ระวังเพ่ือปอ งกนั การตดิ เช้ือแทรกซอนที่ผวิ หนงัการเฝา ระวัง ติดตามอาการของผทู ่สี มั ผสั กรดไนตริค ซง่ึ อาจมีความผดิ ปกตกิ บั รางกายไดเ ชน โรคหอบหืดหรือผังผืดในปอด โดยอาจนดั ติดตามอาการ และตรวจสมรรถภาพปอดเปนระยะเอกสารอางองิ1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values & Biological Exposure Indices. United States2011.3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from: http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html.4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from: http://hazmap.nlm.nih.gov/.6. ศนู ยปฏบิ ัติการฉกุ เฉนิ สารเคมีกรมควบคุมมลพิษ. คมู อื การระงับอุบตั ภิ ัยจากวัตถอุ ันตราย2546.7. ศนู ยข อ มลู วตั ถุอันตรายและเคมีภัณฑก รมควบคุมมลพิษ. Nitric acid. Available from: http://msds.pcd.go.th/. 112

Nitrogen dioxideนพ.อังกรู นพคุณภษู ติช่อื Nitrogen dioxide ||||| ชอ่ื อ่ืน Nitrogen peroxideสตู รโมเลกลุ NO2 ||||| น้าํ หนักโมเลกลุ 46.01 ||||| CAS Number 10102-44-0 ||||| UN Number 1067ลักษณะทางกายภาพ เปน แกส สนี ํา้ ตาลแดง มกี ล่ินเหม็นฉนุคําอธบิ าย ไนโตรเจนไดออกไซด เปน แกส สนี ้ําตาลแดงมีกล่ินเหมน็ ฉนุ เปนแกส ทร่ี ะเหยจากกรดไนตริกหรอื เกิดจากการทําปฏิกิรยิ าระหวา งกรดไนตริกกบั สารอนิ ทรีย นอกจากนย้ี ังพบไดใ นการเผาไหมเ ชอ้ื เพลิงในเคร่ืองยนตคา มาตรฐานในสถานที่ทํางานACGIH TLV – TWA 3 ppm (5.6 mg/m3), STEL 5 ppmNIOSH REL – ST 1 ppmIDLH 20 ppmประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่องความปลอดภัยในการทํางานเกย่ี วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคม)ี พ.ศ. 2520:ความเขม ขน เฉล่ียตลอดระยะเวลาทํางานปกติ = 5 ppm (9 mg/m3)คา มาตรฐานในสง่ิ แวดลอมEPA NAAQS – 53 ppb (Annual), 100 ppb (1 hour)คา มาตรฐานในรา งกาย ไมมีองคก รทนี่ าเช่อื ถือใดกําหนดไวคณุ สมบัติกอมะเร็ง ACGIH Carcinogenicity = A4 ||||| องคกร IARC ไมไดท าํ การประเมนิ ไวแหลง ทพ่ี บในธรรมชาติ พบไดใ นบรเิ วณทม่ี ีการทับถมของอินทรียสาร เชน การทบั ถมของหญา ฟางขา วการนําไปใชแ ละงานทีม่ ีโอกาสสัมผัส• การทาํ งานท่เี กี่ยวของกับการเผาไหมเช้อื เพลิงของอนิ ทรียสาร• การสลายกรดไนตรัส• การผลติ กรดไนตรกิ และการขนสง กรดไนตริก• อตุ สาหกรรมผลิตระเบิด• พนักงานดับเพลิง• การทาํ งานในโรงสหี รือสถานที่เกบ็ ผลิตผลทางการเกษตรกลไกการกอ โรค ไนโตรเจนไดออกไซด มสี ถานะเปน แกส จึงสามารถเขา สรู างกายทางการหายใจเปน หลกัเมอื่ เขา สูทางเดินหายใจแลว จะทาํ ปฏิกิรยิ ากบั น้ําในทางเดนิ หายใจและปอดไดเปน กรดไนตริก (HNO3) และกรดไนตรสั (HNO2) ไนโตรเจนไดออกไซดยงั ทาํ ใหเ กิดอนมุ ูลอสิ ระ ซง่ึ จะทําลายผนังเซลลแ ละสวนประกอบตา งๆ ภายในเซลล ซึ่งจากกลไกท่กี ลา วมาแลวทัง้ หมด จะสงผลใหเกิดการทําลายเน้ือเยอ่ื บรเิ วณทางเดนิหายใจ เกดิ ภาวะหลอดลมอักเสบ และปอดอกั เสบ (pneumonitis) ได นอกจากนี้ไนโตรเจนไดออกไซดยงั มีความสามารถในการจบั กบั ฮโี มโกลบิน ไดด ีกวาคารบอนมอนอกไซดหลายพันเทา เมื่อถูกดูดซึมเขาสกู ระแสโลหติ จะถูกเปลี่ยนเปนเมทฮโี มโกลบนิ (methemoglobin) ไนไตรต (nitrite) และไนเตรต (nitrate) ซงึ่ ขดั ขวางการขนสงออกซิเจนไปสูสวนตางๆ ของรา งกาย 113

การเตรยี มตวั เมือ่ เกดิ เหตุฉุกเฉิน ไนโตรเจนออกไซด เปนสารท่ีทาํ ใหเกดิ อันตรายกับรา งกายอยางรนุ แรงโดยเฉพาะระบบทางเดินหายใจ ดงั นนั้ การเขา ระงบั เหตกุ ารณ ผูท ่ีเขา ไปชวยเหลอื ควรสวมชุดปองกันชนดิ ทีม่ ีถงั บรรจอุ ากาศในตวั (Self-contained breathing apparatus, SCBA)อาการทางคลนิ กิ• อาการเฉียบพลัน เน่ืองจากเปนแกสท่ีละลายนํ้าไดไ มด ี ดงั น้ันถารบั สมั ผสั ในปริมาณนอ ย จะทําใหเกดิ การระคายเคอื งเย่ือบุทางเดนิ หายใจสวนบนเพียงเลก็ นอ ย อาจกอใหเ กิดผลเสียเนอื่ งจาก จะไมทําใหเ กดิ อาการ ไอ คันคอ แสบจมกู ซ่งึ เปนอาการเตอื นท่สี ําคญั ทาํ ใหมกี ารสดู ดมไนโตรเจน ไดออกไซดเ พิม่ เปน ระยะเวลานาน ทําใหรับสมั ผสั มากข้นึ ได สวนในกรณีท่ีสมั ผสั ในปริมาณมาก จะทาํ ใหเกิดอาการระคาย เคืองทางเดนิ หายใจสวนบน คือ แสบจมูก ไอ เจ็บคอ และมอี าการแสบตารวมดว ยได• ถา สมั ผสั ในปรมิ าณนอย มักไมแ สดงอาการชดั เจน เน่อื งจากระคายเคืองเย่ือบุตางๆ โดยเฉพาะเยอื่ บุ ทางเดนิ หายใจสว นบนไดน อย ตอ งสมั ผัสในปริมาณมากจงึ จะมอี าการระคายเคอื งเยอื่ บุตางๆ• อาการสาํ คัญที่ตอ งระวัง คือ การระคายเคอื งทางเดนิ หายใจสวนลา ง ซึ่งมกั เกิดหลังจากสมั ผัสสารชนดิ น้ี ไปแลว ประมาณ 24 ชวั่ โมง โดยทําใหเกดิ ภาวะนํา้ ทว มปอด (Pulmonary edema) ซ่ึงทาํ ใหรา งกายขาด ออกซิเจนรนุ แรงจนเสียชวี ิตได และอาการอาจเร็วขึ้นถา สมั ผัสในปรมิ าณมากขน้ึ และหลังจากรักษาภาวะ ปอดบวมนํา้ จนดขี ึน้ แลวอาจเกิดภาวะหลอดลมฝอยอดุ กั้น (Bronchiolitis obliteran) ซึง่ เกดิ จากการ อกั เสบอยางตอ เน่อื งและเกิดผงั ผดื ในหลอดลมฝอย• อาการระยะยาว ผูที่สัมผสั ไนโตรเจนไดออกไซด อาจเกิดอาการหอบหืดและพงั ผืดในเนื้อปอดไดการตรวจทางหอ งปฏบิ ตั กิ าร ไมมกี ารตรวจวดั การสมั ผัสแกสน้ีในรา งกายที่จําเพาะเจาะจงโดยตรง การตรวจเพื่อประเมินอาการของผทู ่ีสัมผสั แกส ชนิดนี้ เพ่อื ชวยในการรักษาประกอบดว ย การตรวจระดบั แกสในเลอื ดโดยใชโ คออกซิมเิ ตอร (cooximeter) เพอ่ื ตรวจหาเมทฮีโมโกลบิน การตรวจระดับแกส ในหลอดเลือดแดง(arterial blood gas) การตรวจภาพถา ยรงั สที รวงอก (chest X-ray) ในผูปวยท่ีมภี าวะหายใจหอบเหน่ือย เพ่ือคนหาภาวะปอดบวมนาํ้ และการตรวจสมรรถภาพปอด (pulmonary function test) เปนตนการดูแลรกั ษา• ปฐมพยาบาล รีบนาํ ผูปวยออกจากแหลงท่ีรับสัมผสั ถอดเสื้อผาออกเพ่อื ลดการปนเปอ น ใหผ ูป วยสดู ออกซเิ จน 100 % และเฝาระวงั ปญ หาของระบบทางเดนิ หายใจ เชน อาการหอบเหนือ่ ย รบี สงผูปว ยดูแล รักษาตอ ทโ่ี รงพยาบาล• การรกั ษา อาการหลังสมั ผสั ระยะแรกมกั ไมชัดเจน ดังนั้นการรักษาแบบประคับประคองและการสงั เกต อาการจงึ มีความสาํ คญั ดแู ลระบบทางเดนิ หายใจ ใสท อ ชวยหายใจถา มีภาวะหายใจลม เหลว ใหผปู ว ย หายใจดวยออกซิเจน 100 % ในระยะยาว ควรตดิ ตามอาการของภาวะพงั ผดื ในเนอื้ ปอด และหอบหืดที่ อาจเกิดขึ้นไดเอกสารอางอิง1. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.2. ACGIH. TLVs and BEIs Based on the Documentation of the Threshold Limit Values & Biological Exposure Indices. United States2011.3. NIOSH. NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards. Available from: http://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0414.html. 114

4. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.5. Haz-Map: Occupational Exposure to Hazardous Agents. Nitric acid. Available from: http://hazmap.nlm.nih.gov/.6. วลิ าวัณย จงึ ประเสริฐ, สุรจติ สุนทรธรรม, บรรณาธิการ. อาชีวเวชศาสตร ฉบับพิษวิทยา – โครงการ ตํารากรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ . นนทบุร:ี บรษิ ทั ไซเบอร เพรส จาํ กดั พ.ศ. 2542.Nitrous oxideนพ.กานต คําโตนดช่อื แกส หัวเราะ (Nitrous oxide)ช่ืออืน่ Laughing gas, Hyponitrous acid anhydride, Dinitrogen oxide, Dinitrogen monoxide, Factitiousair สตู รโมเลกุล N2O ||||| นา้ํ หนกั โมเลกลุ 44.02 ||||| CAS Number 10024-97-2 ||||| UN Number 1070ลักษณะทางกายภาพ ทอี่ ณุ หภูมิหอ งจะมสี ถานะเปนแกส ไมม ีสี มกี ลนิ่ และรสหอมหวานออ นๆ ละลายน้ําไดเล็กนอ ย ละลายไดด ใี นแอลกอฮอลแ ละไขมนั ไมติดไฟคําอธิบาย ไนตรัสออกไซดร ูจกั กนั ดใี นชือ่ แกสหวั เราะ มีกล่นิ หอมหวานออ นๆ สว นมากรับสัมผัสทางการหายใจ มผี ลตอระบบประสาทโดยในระดับความเขม ขน ตา่ํ ๆจะทําใหเ คลบิ เคลิ้ม ในระดบั ความเขมขน สงู จะทําใหมอี าการชาและหมดสตไิ ด ใชเ ปน ยาสลบและระงบั ปวดทางการแพทย ใชในกิจกรรมสนั ทนาการ นอกจากนี้ยังเปนสารออกซไิ ดซท ด่ี ี (oxidizer) จึงใชในการสนั ดาปภายในเคร่ืองยนตที่ตองการกาํ ลงั สูง เชน จรวดรถแขง เปน ตน ไนตรัสออกไซดจัดเปน แกส มลภาวะที่สําคญั ตัวหนึง่ เปน แกสเรือนกระจก (green houseeffect) ทม่ี ีสว นทาํ ใหเ กิดภาวะโลกรอ นเปน อันดับ 4 รองจาก คารบอนไดออกไซด มีเทน และไอนา้ํคามาตรฐานในสถานท่ีทาํ งาน ACGIH TLV (1986): TWA = 50 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 25 ppm(46 mg/m3) ||||| OSHA PEL: ไมไ ดก าํ หนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่องความปลอดภัยในการทาํ งานเกยี่ วกับภาวะแวดลอม (สารเคม)ี พ.ศ. 2520: ไมไดก ําหนดไวคา มาตรฐานในรา งกาย ยังไมม อี งคกรทน่ี า เช่ือถอื องคกรใดกาํ หนดไวคณุ สมบตั กิ อมะเรง็ องคก ร IARC ไมไ ดท าํ การประเมนิ ไว ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4แหลงทพ่ี บ ไนตรสั ออกไซดสวนใหญรอยละ 70 เกิดตามธรรมชาตเิ ปน ผลผลติ จากกระบวนการยอ ยสลายของแบคทีเรียในดนิ และมหาสมุทร รอยละ 30 เกิดจากกจิ กรรมตา งๆของมนุษย โดยมักพบในงานเกษตรกรรมท่ีมีการใชป ุยไนโตรเจน ในฟารม สัตวเลี้ยง เชน หมู วัว ไก ทีม่ กี ารยอ ยสลายของมลู สัตว ซากสัตวต า งๆ สวนในอตุ สาหกรรมพบไดในการผลิตไนลอน อุตสาหกรรมท่มี ีการสันดาปภายใน การผลิตเชือ้ เพลิงจากการเผาไหมฟ อสซลิ เปนตนอตุ สาหกรรมและการนําไปใช• อตุ สาหกรรมเกี่ยวกบั การผลติ ขนสง ไนตรัสออกไซด• ใชเ ปน แกสดมยาสลบ ทาํ ใหชาและระงบั ปวด ในการผา ตดั และหัตการตางๆทางการแพทยและทนั ตกรรม• เปนแกส ทใี่ ชผ สมเปน เชอ้ื เพลิงในเครื่องยนตจ รวด (rocket motors)• ใชเปน แกสชวยในการสันดาปภายในเครื่องยนตเ พอื่ ใหมกี ําลังเรงแรงๆ เชน รถแขง เปนตน• ใชในอาหาร โดยไนตรัสออกไซด เปน สารผลักดันทด่ี ีทําใหเ กิดลกั ษณะโฟม จงึ มกั เปนสว นผสมในอาหาร พวก whipped cream, cooking spray 115

• เนือ่ งจากเปน แกสเฉอ่ื ยทไ่ี ปแทนทีอ่ อกซิเจนไดดี ทําใหย บั ย้ังการเจริญเตบิ โตของแบคทเี รียได จึงใชใสใ น ขนมถุง เพือ่ ชว ยกันเสีย เชน มันฝรง่ั ถงุ หรอื ขนมถุงขบเคี้ยวอื่นๆ• ใชใ นกิจกรรมสันทนาการ โดยการสูดดมเพ่อื ใหเ คลิบเคลม้ิ• ใชเ ปนสาร oxidant ในการผลติ สารประกอบอินทรยี ต างๆ• ใชเ ปนสารเตือนการรั่วไหลของการขนสง แกสธรรมชาตติ ามทอ สง• ใชใ นอุตสาหกรรมผลิตไนเตรตจากธาตโุ ลหะทเ่ี ปน ดา ง (alkali metals)กลไกการกอโรค รับสัมผัสทางการหายใจเปน หลกั กลไกเกดิ โรคแบงไดดงั นี้ (1) ระยะฉับพลัน การสมั ผัสในระดับความเขมขนสงู ๆจะไปแทนทีอ่ อกซเิ จนทําใหเ กิดภาวะขาดออกซิเจนในเลอื ดแดง (asphyxia) (2) ระยะเรือ้ รัง การรับสัมผสั ในขนาดตา่ํ ๆ นานๆ จะมผี ลตอระบบเลือด (hematologic system) และระบบประสาท(neurologic system) โดยไนตรัสออกไซดจ ะยับยัง้ การทาํ งานของวติ ามนิ บี 12 ซ่ึงเปน สวนสําคัญในการสังเคราะห methionine และ tetrahydrofolic ซึง่ methionine เปน สารเคมีสาํ คัญในการสรางเยื่อ myelin และtetrahydrofolic เปน สารเคมสี าํ คัญในการสงั เคราะห DNA ของเมด็ เลอื ด ดงั น้ันการสัมผสั ไนตรสั ออกไซดจะทาํ ใหม ีอาการเปนพษิ มากข้ึนในผูปว ยทม่ี ภี าวะขาดวิตามินบี 12 หรอื ขาด folic acid อยแู ลว สว นกลไกความเปนพิษตอระบบประสาทอื่นๆ ยังไมเปนทที่ ราบกันดนี กั แตเ ชื่อวาเกดิ จากการไปรบกวนระบบ ion channelในเซลล ซ่ึงเกิดทัง้ ทรี่ ะบบประสาทสวนกลางและสว นปลาย ทําใหพบอาการชา เหน็ ภาพหลอน และเพอ ฝนไดผลตอ ระบบสืบพนั ธุ มรี ายงานทางระบาดวิทยาในคนงานที่สัมผัสไนตรัสออกไซดเ รอื้ รงั พบมีความเสย่ี งสงู ขึ้นตอการแทง การคลอดกอ นกาํ หนด และการเปนหมัน สว นกลไกการเกิดยังไมเปนทแ่ี นช ัด สาํ หรบั ขนาดการเริม่ เปนพษิ ของไนตรสั ออกไซด (toxic dose) ยงั ไมมกี ารกาํ หนดทช่ี ัดเจน มีรายงานในทนั ตแพทยท่สี มั ผสัไนตรสั ออกไซดเรอ้ื รงั ในขนาด 2,000 ppm ยังไมพ บอาการแสดงทางคลนิ กิ ที่ผิดปกติ แตตรวจระดับวติ ามนิ บี12 ในเลือดลดลงการเตรียมตวั เมือ่ เกิดเหตุฉกุ เฉนิ เนือ่ งจากไนตรสั ออกไซดใ นระดับความเขมขนสูงทาํ ใหขาดออกซเิ จนและมีผลตอระบบประสาททําใหชาและหมดสตไิ ด และเปนแกส ท่หี นกั กวาอากาศ หากเกิดการร่ัวไหลตอ งใสหนา กากกันทางเดนิ หายใจทเ่ี หมาะสม และสวนมากในอุตสาหกรรมมกี ารเกบ็ แบบบีบอดั เปนไนตรัสออกไซดเหลว จงึ ตองระวงั การสัมผสั ทางผวิ หนงั ดว ย ทางท่ีดีควรใสเ ปนชดุ ปอ งกันทมี่ ีถังบรรจอุ ากาศภายใน (SCBA)อาการทางคลนิ กิ• อาการเฉยี บพลัน จะพบอาการจากภาวะ asphyxia ไดแก ปวดศีรษะ วงิ เวยี น สบั สน หายใจลําบาก เปน ลม ชัก หัวใจเตนผดิ ปกติได ถา สมั ผสั ในความเขมขนระดับ 400,000 - 800,000 ppm อาจทาํ ใหหมด สติได และมรี ายงานการเกดิ โรคปอดชนดิ interstitial emphysema และ pneumomediastinum ดวย• อาการระยะยาว มผี ลตอ ระบบเลอื ด อาจเกิดภาวะเลือดจางแบบ megaloblastic anemia, เกล็ดเลอื ดต่ํา, เมด็ เลือดขาวต่ํา และมีผลทําใหเกิดความผิดปกตติ อ ระบบประสาท อาจมอี าการชา ความจาํ ไมด ี เดินเซ ประสาทไขสนั หลงั ผิดปกติ (myelopathy) และมผี ลตอ ระบบสืบพันธไุ ดการวนิ ิจฉัยและตรวจทางหอ งปฏบิ ตั กิ าร ยังไมม ีการกําหนดคา มาตรฐานของไนตรสั ออกไซดใ นรางกายการวินิจฉัยใชการซักประวัติการสัมผสั รว มกับการตรวจสง่ิ แวดลอม และอาการทางคลนิ ิก เชน อาการของการขาดออกซเิ จน อาการผดิ ปกตทิ างระบบประสาท หรอื ระบบเลือด ควรพิจารณาอยา งระมัดระวังในผปู ว ยทีม่ ีอาการแสดงของภาวะขาดวิตามนิ บี12 เร้อื รงั ถงึ แมจะตรวจระดบั วติ ามินบี12 ในเลือดไดป กติก็ตาม การตรวจทางหอ งปฏิบตั ิการที่ชว ยในการรักษา ไดแก ตรวจความสมบรู ณข องเม็ดเลอื ด (CBC) ตรวจระดับวิตามนิ บี12 ระดบั โฟลิก (folic acid level) การเคลือ่ นของกระแสประสาท (nerve conduction studies) และอาจทาํ การตรวจภาพรังสคี ลืน่ แมเหล็กไฟฟา (MRI) ในรายทสี่ งสัยหรือตองการแยกโรค myelopathy การตรวจพบการ 116

เพิ่มของ homocysteine และ methylmalonic acid ในเลอื ด ชวยในการวนิ ิจฉยั ภาวะพษิ จากไนตรัสออกไซดในผปู ว ยทต่ี รวจพบระดับวติ ามินบี12 ในเลือดปกติการดแู ลรักษา• ปฐมพยาบาล ในกรณีพบผปู ว ยทจ่ี ุดเกิดเหตุ ใหนําผปู ว ยออกมาใหเร็วทส่ี ุด โดยผูชว ยเหลอื ตองใสช ุด ปองกนั ที่เหมาะสมกอ นใหความชวยเหลอื ถาผปู ว ยหมดสตใิ หชว ยตามมาตรฐานภาวะฉุกเฉิน เนน ระบบ หายใจ ให high flow O2 หรือใส ET-tube ในกรณีไมห ายใจ จากนนั้ รักษาอาการรวมอื่นๆ เชน อาการ ชกั หัวใจเตนผดิ ปกติ• การรกั ษา (1) การใหยาหรอื ยาตา นพิษ (antidote) อาการในระยะเรื้อรงั อาจหายเองไดใ น 2 – 3 เดอื น หลงั หยดุ สัมผสั ในผปู ว ยที่มภี าวะขาดวติ ามนิ บี 12 หรอื folic acid อยู ควรใหวติ ามินบี 12 และ folic acid เสริม มีรายงานการใช methionine รักษาผปู ว ยภาวะพิษจากไนตรัสออกไซดไ ดสําเร็จ (2) การลา ง พิษ (decontaminate) เนนให high flow O2 ในชวงแรกของการรักษา (3) การใหสารขบั พิษ (enhance eliminate) ยังไมมสี ารทใ่ี หประสทิ ธิผลในการขับพษิ ไนตรัสออกไซดการปอ งกันและเฝาระวงั การปอ งกันในโรงงานอุตสาหกรรมเนน การปองกันการร่วั ไหล โดยแหลง ที่มีแกสไนตรสั ออกไซดควรมีการทํางานเปน ระบบปด มกี ารระบายอากาศทด่ี ี และใหคนงานสวมใสอ ุปกรณป องกนัอนั ตรายท่เี หมาะสม การเฝา ระวังทางสขุ ภาพ คนงานท่มี ีโอกาสสมั ผสั ควรมรี ะบบเฝาระวงั สขุ ภาพอยา งเปนระบบทั้งทางดานอุบัติเหตุและการเกิดโรค มกี ารใหค วามรู ผลทางสขุ ภาพระยะฉบั พลนั และเรื้อรัง และวางระบบการสง ตอ การรกั ษาทีม่ ีประสทิ ธิภาพเม่ือเกดิ เหตขุ ึน้ การตรวจสุขภาพกอนเขา ทํางาน ควรซักประวตั โิ รคประจําตวั และเนนตรวจโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอื ด ระบบประสาท และระบบสืบพันธุ การตรวจระหวา งการทาํ งาน ความถีใ่ นการตรวจควรอยูในดุลพินิจของแพทยอาชีวเวชศาสตรในสถานประกอบการนั้นๆ การตรวจเนนโรคทางระบบหายใจ ระบบเลอื ด ระบบประสาท และระบบสืบพันธุ และสงตรวจเพมิ่ เติมอน่ื ๆในกรณีสงสยั ภาวะพิษจากไนตรสั ออกไซด ควรนําผลตรวจในปจ จบุ นั มาเปรยี บเทียบกับผลสุขภาพพืน้ ฐานของคนงานดวยเสมอเอกสารอา งอิง1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.2. “Sources and Emissions – Where Does Nitrous Oxide Come From?”. U.S. Environmental Protection Agency (EPA) 2006. Retrieved 2008-02-02.3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.4. Maze M, Fujinaga M (2000). \"Recent advances in understanding the actions and toxicity of nitrous oxide\". Anaesthesia 55 (4): 311–4.5. Emmanouil DE, Quock RM (2007). [9:AIUTAO2.0.CO;2 \"Advances in Understanding the Actions of Nitrous Oxide\"]. Anesthesia Progress 54 (1): 9–18.Osmiumนพ.ววิ ัฒน เอกบรู ณะวฒั นช่ือ ออสเมยี ม (Osmium) ||||| สัญลกั ษณ Os ||||| นา้ํ หนักอะตอม 190.23 117

CAS Number Osmium (elemental) = 7440-04-2 ||||| Osmium tetroxide = 20816-12-0UN Number Osmium (elemental) = เลขเฉพาะของออสเมียมเองไมมี แตบางแหงอาจใชเลข 3089 (Metalpowder, flammable, not otherwise specified) แทนกไ็ ด ||||| Osmium tetroxide = 2471ลกั ษณะทางกายภาพ Osmium (elemental) ในรูปบรสิ ทุ ธ์จิ ะเปนโลหะทแี่ ข็งมาก สีเงนิ ออกฟา สะทอ นแสงแวววาว ออสเมียมเปน ธาตุที่มีความหนาแนนมากทีส่ ดุ แขง็ แตกเ็ ปราะรวนไดงา ย (brittle) มจี ดุ หลอมเหลวท่ีสงู มากถึง 3,033 องศาเซลเซยี ส ||||| Osmium tetroxide ออกไซดของออสเมยี มท่ีพบบอยที่สุดจะอยูในรปูออสเมยี มเตตรอกไซด (Osmium tetroxide หรือ OsO4) ลักษณะท่พี บมกั จะเปน ผลกึ ใส หรอื สเี หลืองออ นใส มีกลน่ิ ฉุนมากคลายกลิน่ คลอรีน (chlorine-like odor)ชอื่ อน่ื ออสเมียม (Osmium) ไมม ีชอื่ อนื่ แตออสเมยี มเตตรอกไซด (Osmium tetroxide) มีการเรียกช่อื อน่ื ไดเชน osmium tetraoxide, osmium oxide, osmium (VIII) oxide, tetraoxoosmium, osmic acid, osmic acidanhydrideคําอธบิ าย ออสเมียมเปน ธาตุโลหะในกลมุ ธาตุเงิน (platinum group metals) ตวั หนง่ึ เปน โลหะท่ีหายากและมรี าคาสงู ในการทาํ งานในอตุ สาหกรรมทว่ั ไปนั้นอาจพบการใชออสเมยี มไมบ อ ยนกั หรือสวนใหญพ บใชอยใู นรูปโลหะผสม (alloy) ซง่ึ กอ พิษนอ ย อยา งไรก็ตามในอุตสาหกรรมบางอยาง เชน อตุ สาหกรรมเคมี อาจพบมีการใชออสเมยี มในรูปบรสิ ทุ ธิ์ หรือในรปู ออสเมยี มเตตรอกไซด ซึ่งมฤี ทธกิ์ อ ความระคายเคืองตอเนื้อเย่ืออยางรุนแรง พษิ การระคายเคืองนีท้ ําใหเ กิดการบาดเจ็บตอ เนื้อเยื่อดวงตา กระจกตาเปน แผล กระจกตาขนุ แสบจมกู ไอ หายใจไมส ะดวก หลอดลมตบี ปอดอักเสบ ไตเสอื่ ม และผวิ หนงั อักเสบได โรคจากพษิ ของออสเมียมเปนโรคหน่งึ ทอ่ี ยูในบญั ชรี ายชื่อโรคจากการทํางานของประเทศไทย ฉบับป พ.ศ. 2550คามาตรฐานในสถานทีท่ าํ งาน ACGIH TLV (1979): osmium tetroxide (as osmium) TWA = 0.0002ppm, STEL = 0.0006 ppm ||||| NIOSH REL: osmium tetroxide TWA = 0.002 mg/m3 (0.0002 ppm),STEL = 0.006 mg/m3 (0.0006 ppm), IDLH = 1 mg/m3 ||||| OSHA PEL: osmium tetroxide TWA = 0.002mg/m3 (0.0002 ppm) ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เร่ืองความปลอดภยั ในการทาํ งานเก่ยี วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคม)ี พ.ศ. 2520: ไมไ ดก ําหนดไวคามาตรฐานในรา งกาย ยังไมม อี งคก รท่นี าเช่อื ถอื องคกรใด กาํ หนดคา มาตรฐานของออสเมียมในรา งกายคนทาํ งานไว การตรวจระดบั ออสเมียมในรางกายนัน้ อาจทาํ ไดโ ดยใชการตรวจหาในปสสาวะ แตมกี ารทาํเฉพาะในระดับงานวิจยั ในทางปฏิบตั ไิ มแนะนาํ ใหตรวจหาระดับออสเมียมในรา งกายคนทํางานเพือ่ ประเมนิการสัมผัสโลหะชนิดนี้ และยังไมมคี า มาตรฐานจากองคกรทน่ี าเชอื่ ถือใดจะนาํ มาใชแปลผลได ควรประเมินการสมั ผัสโดยใชก ารตรวจวดั ระดับออสเมียมในสถานทที่ าํ งานจะดีกวาคณุ สมบตั กิ อ มะเรง็ ไมมีขอ มูล องคกร IARC ไมไ ดท าํ การประเมินไวแหลงที่พบ ออสเมยี มเปน โลหะท่พี บไดต ามธรรมชาติ แตห าไดย าก มีปรมิ าณนอยบนพ้นื ผวิ โลก ออสเมยี มท่ีขดุ ไดม ักอยูปะปนกับโลหะชนิดอน่ื ทพี่ บบอยทสี่ ุดคือพบผสมอยูกับอริ ิเดยี ม (iridium-osmium alloy) และอาจพบปนอยูกับโลหะเงิน นิกเกิล หรอื ทองแดง ไดดวย แหลง ของออสเมยี มเทาทม่ี กี ารคนพบจะอยูท ่ี แอฟรกิ าใตรัสเซยี แคนาดา และสหรัฐอเมริกา สว นออสเมียมเตตรอกไซดนัน้ เกดิ ไดจากการท่ีผงออสเมียมทาํ ปฏกิ ิรยิ ากบั อากาศท่อี ุณหภมู ิหอ ง หากใหความรอนดวยแลว สารประกอบตัวน้จี ะเกดิ ไดปริมาณมากขนึ้อตุ สาหกรรมทใี่ ช ในงานโลหะ ออสเมยี มมกั ไมถูกใชใ นรูปธาตบุ ริสุทธิ์ สวนหนง่ึ เปน เพราะออสเมยี มเตตรอกไซดซ ึ่งเปน ออกไซดท ่เี กิดจากออสเมียมบรสิ ุทธ์ินัน้ เกดิ ขึ้นไดง ายและมพี ิษคอ นขา งรุนแรงมาก เพอ่ื ความปลอดภยั จากการสมั ผัสออสเมียมเตตรอกไซด การใชออสเมยี มในงานโลหะจึงมกั ใชใ นรปู โลหะผสม (alloy)กับโลหะตัวอนื่ ๆ แทน โลหะผสมทม่ี อี อสเมยี มนัน้ จะมีความแข็งแรงและทนทานมาก สามารถนํามาใชเปนสวนประกอบของผลิตภัณฑห ลายชนิด เชน หวั ปากกา เดือยของเคร่ืองจักร โลหะผสมของเงินกบั ออสเมียม 118

ถกู ใชท ําเครอ่ื งกระตุน หัวใจ (pace maker) และลนิ้ หวั ใจเทียม (prosthesis valve) สาํ หรบั ฝง ในรางกายผูปว ยในยคุ เรมิ่ แรกออสเมยี มถกู ใชเปนไสห ลอดไฟในหลอดไส แตตอมากเ็ ลกิ ใชแ ละเปลยี่ นมาใชเปนทังสเตนแทนเนอื่ งจากทังสเตนมจี ุดหลอมเหลวท่ีสงู กวา และใหความสวางไดม ากกวา สําหรบั ออสเมยี มเตตรอกไซดน น้ัแมวาจะมีพิษมาก แตก็มีการนํามาใชใ นอุตสาหกรรมเชนกนั คอื จะใชเ ปนตัวเรง ปฏกิ ริ ยิ า (catalyst) ในกระบวนการสังเคราะหส ารเคมบี างอยาง เชน แอมโมเนยี (ammonia) และสารเคมอี ินทรียกลมุ พนั ธะคู(alkene) นอกจากนยี้ งั ใชเ ปนสารยอมเนื้อเย่ือ และพลาสติกโพลเี มอร (polymer) เพื่อสองดกู บั กลอ งจุลทรรศนอิเล็กตรอน (electron microscope) อีกดวยกลไกการกอโรค ออสเมยี มบริสุทธน์ิ ั้นไวไฟ และทําปฏิกิรยิ ากับอากาศไดอ อสเมยี มเตตรอกไซด ซ่งึ เปนสารทม่ี พี ษิ รนุ แรง พิษของออสเมียมท่ีมักกอปญหาสุขภาพตอ คนทํางานได จึงเปนพษิ ของออสเมียมเตตรอกไซดเปน หลัก ออสเมยี มเตตรอกไซดส ามารถระเหยไดดี (volatile) มคี วามเปน พษิ สงู มากแมสัมผัสในปรมิ าณเพยี งเล็กนอย กลไกการกอโรคหลกั คือจะกอความระคายเคืองแกเน้ือเยอื่ สวนตา งๆ ของรา งกาย ไดแก ตา จมูก คอทางเดินหายใจ ปอด และผวิ หนงัการเตรียมตวั เม่ือเกิดเหตุฉกุ เฉนิ การใชอ อสเมียมในรูปธาตุบริสุทธ์ิ หรอื ในรูปออสเมียมเตตรอกไซด ตองเกบ็ ไวในภาชนะปด ท่ีมดิ ชิด หางไกลแหลงความรอน และไมถกู อากาศ หากเกดิ การร่ัวไหลในปริมาณสูงจะเปน อันตรายไดอยางมาก ไอของออสเมยี มเตตรอกไซดนัน้ ระเหยไดด ี อีกทั้งสารนีย้ งั ทะลุพลาสติกไดดว ย การกภู ัยตอ งใชชดุ ที่หนาเพียงพอ และตองเปนชุดท่ีมถี งั บรรจุอากาศในตวั แตสาํ หรับการใชออสเมียมในรปู โลหะผสม (alloy) นนั้ เนอื่ งจากโลหะผสมจะไมทาํ ใหเ กดิ ออสเมียมเตตรอกไซดเมือ่ สัมผัสกบั อากาศ อีกทั้งยังอยใู นสถานะของแขง็ การเกิดเหตุรั่วไหลจนมีอนั ตรายจงึ มีโอกาสเกิดขึ้นไดน อ ยอาการทางคลนิ ิก• อาการเฉยี บพลัน พษิ ของออสเมียมเตตรอกไซดน้นั เกิดข้ึนจากการระคายเคอื งเปน หลกั เมื่อรางกาย ไดรบั ออสเมยี มเตตรอกไซด จากการสดู ดมไอระเหยเขาไป หรือทางการกิน หรือทางการสัมผัสท่ีผิวหนัง และดวงตา จะทําใหเกดิ การระคายเคืองตอ เนอื้ เยอ่ื สวนทีส่ มั ผสั อยางมาก การสูดดมจะทําใหร ะคายจมูก แสบจมกู นาํ้ มูกไหล ปวดศรี ษะ ระคายคอ ไอ การระคายเคอื งทางเดินหายใจในสวนลึกลงไป จะทาํ ให หายใจลาํ บาก แนน หนา อก หลอดลมตีบ หายใจมีเสยี งวี๊ด (wheezing) หายใจเร็ว และทาํ ใหเ กิดปอด อกั เสบ (pneumonitis) จนถงึ อาจทําใหก ารหายใจลมเหลว และเสียชวี ติ ได การสัมผัสท่ีดวงตาน้นั จะทํา ใหเกดิ การระคายเคอื งกระจกตา แสบตา นํา้ ตาไหล กระจกตาบวมนํ้า (corneal edema) มองเหน็ ภาพมวั ลง อาการทางตาทม่ี รี ายงานพบไดบอยคือจะมองเหน็ วงไฟลอยไปมา (halo) แตถ ากระจกตาไมบาดเจบ็ มากนกั เม่อื หายแลว อาการมองเห็นวงไฟนีจ้ ะหายไปไดในเวลา 2 – 3 วนั หากระคายเคอื งตามมี ากอาจ ถงึ กบั ทําใหเนื้อเย่ือตาถกู ทําลาย และกระจกตาขุนถาวรได การสัมผัสที่ผวิ หนงั จะทาํ ใหผ ิวหนังแสบแดง ไหม กลายเปน ตมุ นํ้า ผวิ หนังอาจเปล่ียนสี (skin discoloration) เปนสเี ขียวหรือดาํ นอกจากนอ้ี อสเมยี ม เตตรอกไซดย ังมฤี ทธ์ทิ ําลายไต ทาํ ใหการทํางานของไตเสื่อมลงไดอกี ดว ย• อาการระยะยาว ผลจากการทาํ ลายเน้ือเยื่อทางเดนิ หายใจและปอด หากมมี ากอาจทําใหเกิดปญ หา ทางเดนิ หายใจเร้อื รงั ได โดยเฉพาะในผทู ี่มีปญหาโรคปอดอดุ กั้น เชน หอบหดื หรอื ถุงลมโปง พองอยูแลว อาจทาํ ใหห ายใจหอบเหนอื่ ยเร้ือรัง ปญ หาการทําลายเน้ือเย่อื กระจกตา หากเปน มากอาจทาํ ใหกระจกตา ขนุ และสญู เสียการมองเห็นอยา งถาวรการตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร ในการวินิจฉยั โรคพษิ จากออสเมยี มเตตรอกไซดน ้ัน ใหวเิ คราะหจ ากประวตั ิการทํางานสัมผัสสารนี้ และจากการตรวจรา งกายเปน สาํ คญั การตรวจหาระดบั ออสเมียมในเลือดหรือปส สาวะนั้นไมแนะนํา เพราะไมมคี า มาตรฐานใหอ า งอิง และอาจหาหอ งปฏิบัติการท่จี ะสงตรวจไมได การตรวจเพมิ่ เตมิ เพ่อื ชวยในการประเมนิ อาการผปู ว ยและชวยในการรักษา ท่แี นะนําคือ การถา ยภาพรงั สที รวงอก 119

(chest X-ray) เพ่ือดูภาวะปอดอักเสบ การตรวจระดบั ออกซเิ จนในเลอื ด (pulse oxymetry) การตรวจระดบัแกส ในหลอดเลือดแดง (arterial blood gas) การตรวจระดบั การทาํ งานของไต (BUN and creatinine) เปนตนการดแู ลรกั ษา• ปฐมพยาบาล นาํ ผปู ว ยออกจากจุดเกิดเหตุใหเ รว็ ทีส่ ุด ใหอ ยูในท่อี ากาศถายเทดี ทาํ การลางตัวดว ย นาํ้ เปลาเพ่ือลดการปนเปอนใหมากท่สี ดุ การดูแลปญ หาในกรณที ีม่ ีการสมั ผัสเขา ตา ตองลางตาดวย นา้ํ เปลา ใหมากและนานเพียงพอ อยา งนอ ย 15 นาทีข้ึนไปหรือใชนาํ้ 2 – 3 ลติ ร หากผูปวยมีปญ หาการ หายใจลมเหลว ทมี กูชพี ควรใสทอ ชวยหายใจเพ่ือรักษาชวี ิต หากรูส ติดแี ตหายใจเรว็ ควรใหออกซเิ จน เสริม และรีบสงพบแพทย• การรักษา เนื่องจากฤทธทิ์ ี่สาํ คญั ทสี่ ดุ ของออสเมียมเตตรอกไซดค อื เปน สารท่กี อความระคายเคืองอยา ง มาก สงิ่ ที่สาํ คัญทีส่ ุดเมอ่ื มารกั ษาทีโ่ รงพยาบาลยังคงเปน การลางตัวดว ยนํ้าเปลาใหมากทส่ี ดุ เพ่ือลดการ ปนเปอ นลงใหน อยท่สี ุด การลา งตาในกรณที ี่สัมผสั ดวงตานนั้ จะตองทําการแหวกหนังตาบนและลา งออก ดูวามีเศษผงสารเคมีตดิ อยูหรอื เปลา ดวย ถามีตอ งลางออกใหหมด การรักษาในลําดับตอ ไปใหเ นน การ รกั ษาประคบั ประคองอาการเปน หลัก ไมม ียาตา นพิษ (anti-dote) สําหรบั พิษจากออสเมียมเตตรอกไซด ถา ผปู วยมีการหายใจลม เหลว ใหใ สท อชวยหายใจและใชเ คร่อื งชวยหายใจ ดูระดับความรสู กึ ตัว ความดัน โลหิต และระดับชีพจร ใหสารนา้ํ ตามความเหมาะสม กรณีทม่ี ีการสมั ผัสดวงตาอาจเกดิ แผลที่กระจกตาได ควรสง ปรกึ ษาจักษุแพทยใหมาทําการตรวจยนื ยันและรกั ษาตอไป อาการหอบเหน่ือยและปอดอกั เสบนนั้ ถามีเกิดข้ึนมกั จะเกิดภายในเวลาไมนานหลงั การสมั ผสั (ประมาณ 2 – 3 ชัว่ โมง) หากไมแนใจหรือคาด วา ผูปวยสัมผสั มาเปน ปริมาณมาก ควรใหผูปว ยอยูส ังเกตอาการทีโ่ รงพยาบาลกอ น ถามอี าการหอบ เหน่ือย ก็ควรรับไวร ักษาภายในโรงพยาบาล การระคายเคืองทีผ่ ิวหนงั ถาเปนแผลใหทําแผลตามความ เหมาะสมการปอ งกนั และเฝา ระวงั การปอ งกันโรคพิษจากออสเมียมที่ดที ส่ี ดุ คือลดการสมั ผัสตามหลักอาชีวอนามยัหลกี เล่ียงการใชออสเมียมในรปู ธาตุบริสุทธหิ์ รอื ในรปู สารประกอบออสเมียมเตตรอกไซด โดยอาจใชธาตโุ ลหะชนิดอื่นหรือสารประกอบอนื่ แทน ถา ใชสารอนื่ ทดแทนไมไดตองใชอยางระมัดระวงั อยูในระบบปด เกบ็ อยาใหสัมผสั กับอากาศเอกสารอางองิ1. โยธนิ เบญจวัง, วิลาวณั ย จึงประเสรฐิ , บรรณาธกิ าร. มาตรฐานการวินจิ ฉัยโรคจากการทาํ งาน ฉบบั เฉลมิ พระเกยี รตเิ นือ่ งในโอกาสมหามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550. นนทบรุ ี: สาํ นกั งานกองทุนเงนิ ทดแทน สํานกั งานประกัน สังคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.2. National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). Workplace Safety & Health Topics – Osmium Tetroxide. Center for Disease Control and Prevention (CDC). 2011 [cited 31 Oct, 2011]; Available from: http://www.cdc.gov/niosh/topics/osmium-tetroxide.3. Stellman JM. ILO encyclopaedia of occupational health and safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.4. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.5. Miller PE, Noonan K, Otto C, Stengel J. A low-level metals bioassay method to detect occupational exposure. CA: Annual meeting of the International Society for Environmental Epidemiology (ISEE): 1990. 120

Phenolพญ.เกศ สัตยพงศชื่อ ฟน อล (Phenol)ชือ่ อืน่ Carbolic acid, Hydroxybenzene, Phenyl alcohol, Phenylic acidสูตรโมเลกลุ C6H6OCAS Number 108-95-2UN Number 1671 (solid) ||||| 2312 (molten) ||||| 2821 (solution)ลักษณะทางกายภาพ มที ง้ั ในรูปผลกึ หรือของเหลว ไมม ีสี หากผลึกสมั ผัสอากาศจะกลายเปนสีชมพู กลน่ิ มีลกั ษณะเฉพาะ เปนกล่ินเหมือนกรดหรือเปนกลิ่นหอมหวาน (สามารถรบั สมั ผสั กลิน่ ไดต้งั แตร ะดับความเขม ขน สารที่ต่าํ กวา คา TLV จึงนับเปน คุณสมบัติเตอื นท่ีดีของ phenol) ความดันไอ 0.36 mmHg (ที่อุณหภมู ิ20 องศาเซลเซียส) นาํ้ หนักโมเลกุล 94.11 ตดิ ไฟไดง าย ละลายนาํ้ ไดไ มค อยดที ่ีอณุ หภมู ิหอง แตล ะลายไดดีในสารตัวทําละลายหลายชนิดคําอธิบาย phenol เปนสารกลุม aromatic alcohol (คือมีหมู hydroxyl จับกบั benzene ring) สารอ่ืนๆในกลมุ นม้ี อี กี หลายชนิด แตกตางกนั ตรงจํานวนและตําแหนง เกาะของหมู hydroxyl เชน cresol (methylphenol), catechol (1,2-benzenediol), resorcinol (1,3-benzenediol), hydroquinone (1,4-benzenediol)เหลา น้เี ปนตนคามาตรฐานในสภาพแวดลอ มการทาํ งาน ACGIH TLV (1992) 8-hour TWA = 5 ppm, Notation = skin||||| NFPA code = H4 F2 R0คา มาตรฐานสิ่งสง ตรวจทางชวี ภาพ ACGIH BEI รายการสง ตรวจคือ ฟน อลในปส สาวะ (phenol in urine)โดยเก็บที่เวลาหลังเลิกงาน (end of shift) คาทกี่ ําหนดคือไมเกิน 250 mg/g creatinine แตก ารตรวจนม้ี ีขอ จํากัดคือความไมเ ฉพาะเจาะจง เพราะการสัมผสั สารเคมชี นิดอน่ื เชน เบนซีน (benzene) ก็ทําใหต รวจพบฟน อลในปสสาวะไดเชน กนัการกอมะเร็ง IARC = Group 3 ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4แหลงทีพ่ บในธรรมชาติ ไมม ีอุตสาหกรรมทีพ่ บได โดยมากถูกนํามาใชเปน สารเคมขี น้ั กลาง (intermediates chemical) สําหรับการผลิตพลาสติกชนิด phenolic resins และ epoxy resin และใชใ นการผลิตสารเคมแี ละยาตางๆ นอกจากนี้ยังมีคุณสมบตั ิเปนสารทาํ ความสะอาดหรอื สารฆาเชอ้ื (disinfectants) สารประกอบในกลุม phenol ตวั อน่ื ๆ ถูกนํามาใชใ นงานตางๆ อกี หลายอยา ง เชน cresol ใชเ ปนสารฆาเชือ้ catechol ใชในงานภาพถาย ยอมขนสตั วและฟอกหนัง resorcinol ใชเปน ตัวกลางในการผลติ กาว สยี อม และผลิตภัณฑเ กีย่ วกบั ยา hydroquinone ใชในงานภาพถาย ใชเปนสารตานอนมุ ูลอิสระ (antioxidant) และเปนสารยบั ย้ังกระบวนการ polymerizationกลไกการกอโรค phenol ทําใหเ กิดการเส่อื มสภาพของโปรตีน (protein denature) ทําลายผนงั เซลล และกอ ใหเกิด coagulative tissue necrosis มฤี ทธกิ์ ัดกรอนเยอื่ บุ กลไกทที่ าํ เกดิ ภาวะ cardiac arrthymia และการกดระบบประสาทสวนกลางยงั ไมทราบแนชัด สาํ หรบั สารประกอบของ phenol บางชนดิ (dinitrophenol,hydroquinone) สามารถทําใหเกิดเม็ดเลือดแดงแตก (hemolysis) และเกดิ ภาวะ methemoglobinemia ไดเมอื่ เขา สรู า งกาย phenol จะถูกกําจัดออกไดเรว็ ภายใน 16 ชั่วโมง โดยกลายเปน conjugated phenol ขบัออกทางปสสาวะ 121

อาการพษิ เฉียบพลนั• หากรบั สมั ผัสทางการหายใจ (ไอระเหย) อาจทาํ ใหมีอาการปวดหวั คล่นื ไส เวียนศีรษะบานหมุน และ ระคายเคืองทางเดนิ หายใจมาก• หากรับสัมผัสทางผิวหนัง จะเกิดรอยแผลไหมจากสารเคมี มีลักษณะเปนรอยเน้ือตาย (necrosis) สนี ํา้ ตาล ซึ่งมกั ไมม ีอาการปวด การสมั ผัส phenol ที่มีความเขม ขน 1 % หากสัมผสั เปน เวลานาน กอ็ าจ ทาํ ใหเกิดรอยแผลไหมจากสารเคมีได แตหากมีความเขมขนสูง ถึง 5 % จะเกดิ อาการรนุ แรงได มาก นอกจากน้ี phenol ยงั ถกู ดูดซึมผา นผวิ หนงั และทําใหเกิดอาการแบบ systemic ไดร วดเรว็ ภายใน ไมก่ีชว่ั โมง• หากเขาตา จะเกดิ อาการปวดตารุนแรง ตาสแู สงไมไ ด หากสมั ผสั phenol ทเี่ ขมขน มาก สามารถทําให เกดิ การกดั กรอ นรุนแรงตอ ดวงตาได เกดิ รอยแผลทเ่ี ย่ือบุตา (epithelial ulceration) ทําใหก ระจกตาและ เลนสมัว (stromal opacity) อาจถงึ กับสญู เสยี การมองเห็นบางสวนหรอื ตาบอดสนิทเลยก็เปน ได (partial or total loss of vision)• หากสัมผัสทางการกนิ จะเกดิ การระคายเคอื งเยือ่ บุทางเดินอาหาร กระเพาะ ลําไส หากกินในปรมิ าณมาก สามารถทาํ ใหริมฝปากเกิดแผลไหมพุพอง กลายเปนรอยเน้ือตายสีขาวหรือน้ําตาล ทั้งในปากและ ในหลอดอาหารได มอี าการปวดทอ ง อาเจยี นและเกดิ อาการแบบ systemic ตามมา• อาการแบบ systemic ไดแ ก กดระบบประสาทสวนกลาง ซ่ึงมีผลกดการหายใจ ตวั เขยี ว หายใจลําบาก เหงอื่ แตก เกดิ ภาวะชอ็ ก มภี าวะปอดบวมนํา้ (pulmonary edema) มผี ลกดการทาํ งานของหัวใจ เกดิ ภาวะความดันต่ํา และหัวใจเตนผิดจงั หวะแบบ ventricular tachycardia อาจมอี าการชัก metabolic acidosis, methemoglobinemia, ปสสาวะเปนสีเขม อาจเกิดภาวะแทรกซอ น ทาํ ใหไ ตวาย ตับถูกทาํ ลาย สาเหตุการเสียชีวิตมักเปนจากระบบไหลเวียนโลหิตลมเหลว การหายใจและหัวใจลมเหลวอาการพิษเรื้อรงั• ภาวะพษิ เร้อื รังจาก phenol พบไดนอ ย แตอ าจพบไดจากการสมั ผัสทางการแพทยและในการผา ตัด การ สมั ผสั ปริมาณนอยเปน เวลานานทําใหเกิดอาการอาเจียน กลืนลําบาก นํา้ ลายออกมาก ทองเสีย แขนขา ออนแรง ปวดศีรษะ มนึ งง อาจพบการทาํ งานตับและไตลม เหลว ปวดกลามเน้ือ เบ่อื อาหาร น้ําหนกั ลด ปสสาวะสเี ขม• ผลตอ ระบบผิวหนัง อาจพบผน่ื skin eruption ผื่นผิวหนงั อกั เสบจากการสัมผัส (contact dermatitis) และ สผี วิ เปล่ียนแปลงการสง ตรวจทางหองปฏบิ ตั ิการ ความสมบรู ณของเมด็ เลือด (CBC) ระดบั เกลอื แรใ นเลอื ด (electrolytes)ระดบั น้ําตาลในเลือด (glucose) การทํางานของไต (BUN and creatinine) คลนื่ ไฟฟาหัวใจ (EKG) อาจสงตรวจระดบั methemoglobin ในผใู นสัมผสั hydroquinone ดวยการดูแลรกั ษา• กรณีสมั ผสั ทางผิวหนงั และเยื่อบุตางๆ ใหถอดเคร่อื งนุง หม ท่ปี นเปอ นออกใหหมด และลา งดวยนํ้าสะอาด ปริมาณมาก หรอื ใช Polyethylene Glycol 300 หรือ mineral oil หรอื น้ํามนั มะกอก หรอื petroleum jelly ในการลา งผิวหนงั บรเิ วณทป่ี นเปอ น หากเขาตา เมอื่ รกั ษาเบอื้ งตนแลว ควรสง ตอ ใหจ กั ษุแพทยดูแล รักษาตอ• กรณกี ลนื กิน หามกระตุน ผปู วยใหอาเจียน พิจารณาทาํ การลา งทอง (gastric lavage) ไดหากกนิ มายังไม เกนิ 1 ชั่วโมง ท้ังนีจ้ ะทาํ ไดเ ฉพาะกรณที ี่ผปู วยไมม รี อยไหมใ นปากและในลําคอเทานั้น พิจารณาให activated charcoal ทาง NG tube หรือใหก นิ ได ถา มั่นใจวา ไมม ีรอยแผลหรือการทะลุของทางเดนิ อาหาร 122

• นอกจากนีต้ อ งเฝา ระวงั อาการแบบ systemic ที่อาจเกดิ ตามมาได โดย monitor EKG, pH, การทํางาน ของตับและไต และใหก ารดแู ลรกั ษาตามอาการ ไดแก การแกภาวะ dehydration ใหย ากนั ชกั หากมี อาการชัก อาจตองพจิ ารณาใหย า anti-arrhythmic เมื่อมขี อ บงช้ี ให sodium bicarbonate หากมีภาวะ metabolic acidosis ควรรับผูป ว ยไวดอู าการในโรงพยาบาลอยางนอย 24 ช่วั โมงPhosgeneนพ.วิวฒั น เอกบรู ณะวัฒนช่อื ฟอสจนี (Phosgene) ||||| ชอ่ื อ่ืน Carbonyl chloride, Chloroformyl chlorideสูตรโมเลกลุ COCl2 ||||| นาํ้ หนกั โมเลกุล 98.9 ||||| CAS Number 75-44-5 ||||| UN Number 1076ลกั ษณะทางกายภาพ แกส ไมมสี ี มีกลิน่ เหม็นคําอธบิ าย ฟอสจีน (phosgene) หรือ คารบ อนิลคลอไรด (carbonyl chloride) เปน แกส พษิ ชนิดหน่งึ ถกูสังเคราะหขึ้นเพื่อใชเปนอาวธุ เคมใี นสงคราม นอกจากน้นั ยังสามารถพบการใชฟ อสจนี ไดใ นอุตสาหกรรมผลิตสี เรซิน ยาปราบศัตรูพชื และเปน ผลผลติ จากการเผาไหมส ารเคมที มี่ คี ลอรีนเปนองคป ระกอบ แกส ชนิดน้ีมคี ุณสมบตั ทิ าํ ใหปอดบวมน้าํ ทาํ ลายระบบหายใจ หากสูดดมเขา ไปปริมาณมากจะทําใหเสยี ชวี ติ ได ฟอสจีนละลายน้ําไดไ มดี จงึ ทาํ ใหอ อกฤทธ์ชิ า ผูป ว ยอาจสูดดมเขา ไปปรมิ าณมากโดยไมรูตัว กอ นที่จะเกดิ อาการพิษตอ ทางเดนิ หายใจขนึ้ มาอยางรุนแรงในภายหลังไดคามาตรฐานในสถานทที่ ํางาน ACGIH TLV (1992): TWA = 0.1 ppm ||||| NIOSH REL: TWA = 0.1ppm, Ceiling = 0.2 ppm, IDLH = 2 ppm ||||| OSHA PEL: TWA = 0.1 ppm ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรอ่ื งความปลอดภยั ในการทาํ งานเกยี่ วกับภาวะแวดลอ ม (สารเคมี) พ.ศ. 2520: TWA =0.1 ppmแหลง ท่พี บ อาจพบมีการใชเปน อาวุธเคมีในสงครามหรอื การกอ การราย ใชในอตุ สาหกรรมการผลิตสี (dye)เรซิน (resin) และยาปราบศัตรูพชื (pesticide) เปนผลผลติ (by-product) จากการเผาไหมสารเคมที ี่มคี ลอรนีเปน องคประกอบ เชน ในกรณีการเกดิ ไฟไหมค ลังเก็บสารเคมี เปนตน การขดั หรือทาโลหะดว ยตัวทาํ ละลายที่มคี ลอรนี เปน องคประกอบ เชน ไตรคลอโรเอทิลีน เมื่อนําโลหะเหลา นมี้ าเชอ่ื มดวยความรอน ก็จะเกดิ ไอควันท่ีมีแกส ฟอสจีนขึ้นไดเ ชนกนักลไกการกอโรค เปนสารระคายเคือง ออกฤทธโ์ิ ดยการละลายนํ้า ท่ีหลออยูตามเย่อื บุทางเดินหายใจ ไดเ ปนกรดไฮโดรคลอริก (hydrochloric acid) ซงึ่ มีฤทธิ์กดั กรอ นและระคายเคอื งทางเดนิ หายใจได แตเนอื่ งจากเปนแกส ที่ละลายน้าํ ชา การออกฤทธจ์ิ งึ มกั เกดิ ขน้ึ ชา หลังการสูดดมไปแลว เปนเวลานานการเตรียมตัวเมือ่ เกิดเหตุฉุกเฉิน เนื่องจากเปนแกส พษิ ทีม่ คี วามเปนพษิ รุนแรงมาก การสูดดมเขาไปในปรมิ าณเพียงเล็กนอ ยกอ็ าจถงึ แกช วี ติ ได กรณีเกดิ การรัว่ ไหล เจา หนาท่ีกภู ยั และผปู ฏิบตั งิ านทางการแพทยฉุกเฉิน จงึ ควรใสช ุดปองกันแบบทมี่ ถี ังบรรจุอากาศในตัว เขาไปดาํ เนินการกภู ัยเทา นัน้อาการทางคลนิ กิ• อาการเฉยี บพลัน ถา ความเขม ขน สงู พอ จะกอ ใหเกิดการระคายเคืองตอเยื่อบุ ตา จมกู และคอ ทําใหมี อาการไอได หลังจากสูดดมระยะแรกอาจจะไมม ีอาการอะไรเลย (asymptomatic) แตเมือ่ เวลาผา นไป 30 นาที จนถงึ 8 ช่ัวโมง จะทาํ ใหเกิดอาการหอบเหนื่อย (dyspnea) แนนหนาอก (chest discomfort) ระดบั ออกซิเจนในเลือดต่ํา (hypoxemia) อาการจะเริม่ เกิดเร็วชาเพียงใดนัน้ ขึน้ กับปริมาณแกส ท่ไี ดรบั และ 123

ระยะเวลาการสูดดมแกส ตอ มาจะเกิดภาวะปอดบวมนํา้ (pulmonary edema) ซึ่งอาจเกิดขึน้ ชาถึง 24 ช่ัวโมงหลังการสดู ดมแกสกไ็ ด ถา อาการหนักมาก อาจทาํ ใหร ะบบหายใจลมเหลวและเสียชวี ิต• อาการระยะยาว ในบางรายท่ีปอดถูกทาํ ลายมาก เม่ือหายจากระยะเฉียบพลันแลว อาจเกดิ ผงั พดื ท่ปี อด ทาํ ใหม อี าการหายใจหอบเหนอื่ ยเรือ้ รงั ไดการตรวจทางหอ งปฏบิ ตั ิการ การวินิจฉยั ใหขน้ึ กบั ประวตั ิการสมั ผัส และการตรวจรา งกายเปนสาํ คัญ ไมมีตัวบง ช้ีทางชีวภาพที่ใชต รวจไดสาํ หรบั ฟอสจีน การตรวจเพอ่ื ชวยในการรกั ษา ไดแก การตรวจภาพรังสีทรวงอก (CXR) การตรวจระดบั ออกซเิ จน (pulse oximetry) การตรวจระดบั แกส ในหลอดเลือดแดง (arterial bloodgas) เหลา นี้เปนตนการดแู ลรักษา• ปฐมพยาบาล รีบนําผูปวยออกจากจุดเกิดเหตุใหเร็วที่สุด การลางตัวดวยน้าํ เปลาใหทําตามความ เหมาะสม หากผปู วยมอี าการระคายเคืองตา ใหลางตาดว ย ประเมนิ การหายใจ ถา ไมห ายใจใหร ีบเปด ทางเดินหายใจและทาํ การชว ยหายใจ ผูทเ่ี ขาไปชวยเหลอื ผูป วยในพ้ืนท่ีเกิดเหตุ ตอ งใสช ุดปอ งกนั แบบท่ี มีถงั บรรจุอากาศในตวั (SCBA) เทา นั้น บคุ ลากรทางการแพทยฉุกเฉินทด่ี ูแลผูปว ยตอ กต็ องใสหนากาก ปองกันแกสดว ย จากน้ันรีบนาํ สงพบแพทย• การรกั ษา ตรวจสอบระบบการหายใจของผปู ว ยวาปกติหรือไม ถา ยงั ปกตดิ ีใหระลกึ ไวใ นใจเสมอวาอาจ เกดิ ภาวะปอดบวมน้าํ หลังจากเวลาผานไประยะหน่ึงได จึงตองใหผูปวยอยูสังเกตอาการท่ีโรงพยาบาล อยา งนอย 12 – 24 ชั่วโมงทุกราย ตอ งทําการตรวจภาพรังสีทรวงอกทุกราย หากระบบการหายใจไม ปกติ ใหใ สทอและชวยการหายใจ วัดสญั ญาณชีพ ใหส ารนํา้ ตามความเหมาะสม รกั ษาประคับประคอง อาการ ควรระวงั การปนเปอนของแกสมาสูบุคลากรทางการแพทยดว ย เชน จากลมหายใจออกของผูปว ย สังเกตอาการตอเน่ือง หากพบมอี าการหอบเหนอ่ื ยมากขึน้ ใหสงสัยภาวะปอดบวมน้ํา (delayed-onset pulmonary edema) ไวกอน ทําการตรวจภาพรังสซี ้าํ สง ปรึกษาอายรุ แพทย และรักษาภาวะปอดบวมน้ํา ตอไป ไมมยี าตา นพิษท่จี าํ เพาะสาํ หรบั ฟอสจีนการปอ งกันและเฝา ระวงั การปองกนั ท่ีดที ี่สุดคอื ลดการสัมผสั ตามหลักอาชวี อนามยั โรงงานที่ใชฟอสจนี ในการผลิตตองใชระบบปด ควบคุมท่ีแหลงกาํ เนิด ใหค วามรแู กพนกั งานทีต่ อ งทาํ งานกบั แกสชนิดน้ี และตอ งข้ึนทะเบียนกับกระทรวงอุตสาหกรรมไว แกส ฟอสจนี ทีเ่ กดิ จากเหตไุ ฟไหม ปอ งกนั ไดดว ยการตรวจสอบระบบปอ งกันอคั คีภัยอยางสม่ําเสมอ แกสฟอสจีนท่ีเกิดจากเหตุกอการราย หนวยงานความมน่ั คงควรเตรียมการซกั ซอมเพ่อื รับมอื ไวหากเกิดเหตุการณข ้ึน การเฝา ระวังสุขภาพในคนท่ที ํางานสมั ผัสฟอสจนี ควรเนนไปท่ีการควบคุมระดบั แกส ชนดิ นีใ้ นบรรยากาศการทาํ งาน ตรวจสุขภาพโดยเนนสอบถามอาการระคายเคอื งและอาการของระบบทางเดินหายใจPhosphineนพ.วิวัฒน เอกบรู ณะวฒั นชอ่ื ฟอสฟน (Phosphine)ชือ่ อน่ื Phosphorus trihydride, Phosphorus hydride, Phosporated hydrogen, Hydrogen phosphideสูตรโมเลกลุ PH3 ||||| นา้ํ หนกั โมเลกลุ 34 ||||| CAS Number 7803-51-2 ||||| UN Number 2199ลักษณะทางกายภาพ แกส ไมมีสี กลน่ิ ฉุนคลายกระเทียมหรือปลาเนา 124

คาํ อธิบาย แกสฟอสฟน (phosphine) เปน แกส ท่เี กดิ ข้ึนจากการทาํ ปฏกิ ริ ิยาของสารอลมู ิเนยี มฟอสไฟด(aluminium phosphide) หรือสารสังกะสฟี อสไฟด (zinc phosphide) กับความช้ืนในอากาศ โดยปกติสารท้ัง 2ชนดิ นีจ้ ะอยใู นรูปของแข็ง เมื่อทําปฏกิ ริ ิยากลายเปน แกส phosphine ใชเ ปน สารรมควัน (fumigant) สาํ หรบั ฆาหนใู นยุงฉางเก็บขา วหรอื ธญั พืชอืน่ ๆ สารชนดิ นมี้ ีพิษระคายเคืองระบบทางเดินหายใจอยา งรุนแรง อาจทําใหผทู ่ีสดู ดมเขา ไปปริมาณสงู เสยี ชีวิตไดคามาตรฐานในสถานท่ีทาํ งาน ACGIH TLV – TWA 0.3 ppm, STEL 1 ppm ||||| NIOSH REL – TWA0.3 ppm (0.4 mg/m3), STEL 1 ppm (1 mg m3) ||||| OSHA PEL – TWA 0.3 ppm (0.4 mg/m3) ||||| IDLH50 ppm ||||| กฎหมายแรงงานไทย TWA 0.3 ppm (0.4 mg/m3)คามาตรฐานในสิ่งแวดลอ ม NAAQS – N/A ||||| กฎหมายส่ิงแวดลอมไทย – N/Aคามาตรฐานในรา งกาย ACGIH BEI – N/Aคณุ สมบัตกิ อมะเรง็ IARC N/A ||||| ACGIH N/Aแหลงท่พี บในธรรมชาติ เปน สารพษิ ท่เี กิดจากปฏกิ ิริยาทางเคมี โดยท่วั ไปไมพบในธรรมชาติอตุ สาหกรรมที่ใช• ทพี่ บบอยทส่ี ุดคือใชในรปู aluminium phosphide หรอื zinc phosphide สําหรบั เปนสารรมควัน (fumigant) เพ่ือใชฆา หนู (rodenticide) ในยุงฉางซงึ่ บรรจุเมล็ดขาว ขา วโพด มันสําปะหลงั ใบยาสบู หรือ พชื ผลทางการเกษตรอืน่ ๆ• ในกระบวนการหลอมโลหะผสม (ferrosilicon) สามารถเกิดแกส phosphine ข้นึ ได [1]• ในกระบวนการผลติ สารก่ึงตวั นํา (semi-conductors) มกี ารใช phosphine ในกระบวนการผลิต ท้งั สารกึ่ง ตวั นาํ ชนดิ ท่ที ําจาก silicon (Si) และ gallium arsenide (GaAs) [2]กลไกการกอ โรค ยังไมท ราบแนช ัด อวัยวะที่ไดรบั ผลกระทบมักเปนอวยั วะท่ีใชอ อกซิเจนมาก เชน ปอดสมอง หัวใจ ตบั ไต เชอื่ วา การเกิดพษิ นาจะเกิดจากการยบั ยั้ง electron transportation ใน mitochondria [3]การเตรยี มตวั เม่ือเกดิ เหตุฉุกเฉิน• นาํ ผปู วยออกจากจดุ เกดิ เหตุใหเ รว็ ท่ีสดุ หยุดการร่วั ไหลของสารเคมี เน่ืองจากสารชนิดน้มี ีพษิ รุนแรงตอ ทางเดินหายใจ ผทู ีเ่ ขาไปทําการกูภัยควรใสช ุดปอ งกันท่ีเหมาะสม ทีด่ ีท่ีสุดคอื ชดุ ปอ งกนั ชนิดทีม่ ถี ังบรรจุ อากาศในตัว (self-contained breathing apparatus, SCBA) และเน่อื งจากสารนตี้ ดิ ไฟงายมาก ชดุ กูภัย ควรเปน ชดุ กนั ไฟดวย• โดยทว่ั ไปความเสีย่ งในการไดรับแกสมอื สองจากลมหายใจออกของผปู ว ยมคี อนขางนอ ย [3] แตเ นอื่ งจาก แกส มีพิษตอทางเดนิ หายใจอยางรนุ แรง เพ่อื ความปลอดภยั ของบุคลากรสาธารณสุขที่เขาไปกภู ยั การ ชวยฟนคืนชีวิตใหห ลีกเล่ยี งการเปา ปากโดยตรง (mouth-to-mouth) อยางเด็ดขาด ถา จะชว ยหายใจใหใช หนา กากชว ยหายใจ (face mask with ambulatory bag) เทา น้นั [4]• กรณีพบกอ น aluminium phosphide ติดมากับเสือ้ ผา ผปู ว ยใหรีบเอาออก กรณีผปู ว ยกนิ กอ น aluminium phosphide เขาไป ถาผูปวยอาเจียนออกมาใหรีบเก็บทันที เนื่องจากกอน aluminium phosphide เหลานี้ ยังสามารถปลอ ยแกส phosphine ออกมาได อาจเปนอันตรายตอบคุ ลากรสาธารณสุขท่ีดแู ลหรือผูปว ยท่ี อยขู า งเคยี งอาการทางคลนิ ิก• อาการทีพ่ บ มีพษิ ตอระบบหายใจอยางรนุ แรงเม่อื สูดดม ทําใหไ อ รสู กึ แสบรอนคอ ปวดจกุ บรเิ วณ หนา อก หายใจลาํ บาก หายใจเรว็ ปอดบวมนํา้ มนี ํา้ ในเย่ือหมุ ปอด จนถึงหายใจลมเหลวได อาจเกดิ ภาวะ Adult respiratory distress syndrome (ARDS) ในผปู ว ยท่มี อี าการรนุ แรง อาการระบบประสาทคอื 125

วิงเวียนศรี ษะ ปวดศีรษะ มึนศีรษะ เดนิ เซ มอื สั่น ถาไดรับสมั ผัสมากๆ อาจทาํ ให ชัก หมดสติ อาการ ของหวั ใจคือ หวั ใจเตนผิดจงั หวะ ซ่งึ มที ัง้ แบบ ST-T wave changes, global hypokinesia หรือ atrial and ventricular arrhythmias แบบอน่ื ๆ ระดับเอนไซมหัวใจสูงขน้ึ มีนาํ้ ในเย่ือหุมหวั ใจ หัวใจลม เหลว กรณกี นิ กอน aluminium phosphide เขา ไปจะทาํ ใหเกดิ อาการระบบทางเดินอาหารคือ คลืน่ ไส อาเจียน ปวดทอง และทองเสีย การไดรับปรมิ าณสูงทําให การหายใจลม เหลว หัวใจลม เหลว ชกั ตับวาย ไตวาย เฉยี บพลัน ตับออนอักเสบ ตอ มหมวกไตวาย ความดนั โลหติ ตาํ่ และเสยี ชีวิตได [5]• อนั ตรายจากไฟไหมแ ละการระเบดิ นอกจากตวั สารเองจะมีพิษรนุ แรงตอ ทางเดนิ หายใจแลว แกส ชนดิ นยี้ งั ตดิ ไฟไดงายมาก หนักกวาอากาศ และเมื่อถกู อากาศจะระเบิดไดด ว ย (NFPA Code = H3 F4 R2) ผูประสบภยั บางสวนอาจไดรบั อันตรายจากไฟไหมห รือแรงระเบิด ถาอยใู กลกับจดุ กําเนิดการรัว่ ไหลการตรวจทางหอ งปฏิบัตกิ าร• ไมมีการตรวจใดที่เปนตัวบงช้ีทางชวี ภาพ (biomarker) ของการสมั ผัสสารนี้ การวนิ ิจฉัยใหข ้ึนกบั ประวัติ และการตรวจรางกายผปู วยเปน หลักเทา นนั้• รายทีม่ ีอาการทางเดนิ หายใจควรตรวจภาพรังสีทรวงอก (chest X-ray) ติดตามระดับออกซเิ จน (pulse oxymetry) และระดับแกส ในเลือด (blood gas) ตามความเหมาะสม• ควรตรวจการทํางานของตับ (transaminase level) การทาํ งานของไต (BUN, creatinine level) และ ระดับเกลือแรใ นเลอื ด (serum electrolyte) ดว ย พจิ ารณาตรวจคลนื่ ไฟฟาหวั ใจ (EKG) ตามอาการการดูแลรกั ษา• ปฐมพยาบาล นําผปู วยออกจากจดุ เกดิ เหตุใหเ รว็ ที่สุด ใหอยูในทอี่ ากาศถา ยเทดี นอนหวั สูงเล็กนอย (half-upright position) ถอดเสื้อผาทคี่ บั แนนออกเพ่อื ใหห ายใจไดสะดวก ทําการลางตัว ดูสัญญาณชพี โดยเฉพาะการหายใจ ใสท อชว ยหายใจหากพบการหายใจลมเหลว• การรักษา การรับไวในโรงพยาบาลเพอื่ สังเกตการหายใจอยา งนอ ย 24 – 48 ชัว่ โมงจะตองทําทุกรายท่ี สงสัยสมั ผสั สารนี้ เนอื่ งจากเคยมรี ายงานวาอาการปอดบวมน้ําอาจเกดิ ขึ้นชา ภายหลงั การสัมผัสไปแลว ชว งเวลาหนึ่งได (delayed onset of pulmonary edema) [6] ||||| ในรายที่มปี ญ หาการหายใจ ควรสังเกต อาการอยางใกลชิด การใสทอ ชวยหายใจ การใช positive end-expiratory pressure (PEEP) จะชว ยการ หายใจในผปู ว ยท่ีมีอาการรนุ แรง ใหอ อกซเิ จนเสรมิ ทกุ ราย พิจารณาใหส ารน้าํ อยางเหมาะสม โดยเฉพาะ ในรายท่ีมีภาวะปอดบวมน้ํา การทํา pulmonary artery canulation เพื่อวัด wedge pressure อาจชว ยให ปรบั ปริมาณการใหสารน้ําไดอยา งเหมาะสมขึ้น ||||| ในรายทม่ี ีอาการชักใหการรักษาดวย benzodiazepine ||||| ในรายท่ีหวั ใจเตน ผดิ จังหวะใหก ารรกั ษาดว ย magnesium sulfate ฉีดเขา หลอดเลอื ดดาํ ||||| ในรายท่ี กนิ เม็ด aluminium phosphide เขา ไป ไมควรใหยากระตุนอาเจยี น แตพ จิ ารณาให activated charcoal (1 g/kg) หากมาถงึ เรว็ โดยเฉพาะภายใน 1 ชัว่ โมงหลงั กินและกินเขาไปปริมาณมาก [6] ||||| รายทีค่ วาม ดันโลหติ ตาํ่ พจิ ารณาให vasopressors ถา ไมต อบสนองและสงสยั ภาวะตอมหมวกไตวาย อาจพิจารณา ให hydrocortisone ||||| การรกั ษาเนนตามอาการเปน หลัก ไมม ยี าตานพิษ การลางไตและการฟอกเลอื ด ไมม หี ลักฐานยืนยันวาชว ยขับพิษได [3]เอกสารอางองิ1. Nordberg G, Langerd S, Sunderman FW, Stellman JM, Osinsky D, Markkanen P, et al. Metals: Chemical Properties and Toxicity. In: Stellman JM, ed. ILO Encyclopaedia of Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998. 126

2. Baldwin DG, Gerami A, Rubin JR. Microelectronics and semiconductors: III-V Semiconductor manufacturing. In: Stellman JM, ed. ILO Encyclopaedia of Occupational Health and Safety. 4th ed. Geneva: International Labour Office 1998.3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.4. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.5. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.6. Schenker MB, Offerman SR, Albertson TE. Pesticides. In: Rom WN, Markovitz SB, eds. Environmental and occupational medicine. 4th ed. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins 2007:1171 - 2.Phosphorusนพ.วชร โอนพรัตนว บิ ูลอมตา อตุ มะชื่อ ฟอสฟอรสั (Phosphorus) ||||| สัญลักษณอะตอม P ||||| น้ําหนกั อะตอม 30.97CAS Number elemental phosphorus 7723-14-0, yellow phosphorus 12185-10-3, red phosphorus7803-51-2 ||||| UN Number yellow phosphorus 1381, red phosphorus (amorphous) 1338ลักษณะทางกายภาพ ฟอสฟอรัสเหลือง เปน ของแขง็ นิ่มคลายขผ้ี ง้ึ มีสีขาวหรือสีเหลอื ง มีกล่ินฉนุ คลายกระเทยี ม ไมล ะลายน้าํ เมือ่ ถกู อากาศจะเรืองแสงสีฟา ออกเขียวออนๆ ออกมา ฟอสฟอรัสเหลืองถาทิ้งไวในอากาศจะระเบดิ ไดเอง และไวไฟมาก จึงมักถกู เกบ็ โดยแชไวในนํา้ สว นฟอสฟอรัสแดงนน้ั เปนผงสีแดงเขม ท่ีอุณหภมู หิ องจะไมระเบดิ เมือ่ สัมผัสกับอากาศคาํ อธิบาย ฟอสฟอรัส เปน ธาตอุ โลหะชนิดหนึ่ง ท่ีมีสวนสาํ คัญในการดํารงชีวิตของมนุษย เนอ่ื งจากเปนสวนประกอบท่ีสาํ คญั ของกระดูกและสารประกอบตา งๆ ในรา งกาย ธาตุฟอสฟอรัสบริสุทธิ์นั้นพบไดใ นหลายอลั โลโทรป (allotrope) ท่ีพบบอยท่ีสุดนน้ั จะมอี ยู 2 อัลโลโทรป คืออยใู นรปู ฟอสฟอรัสเหลอื ง (yellowphosphorus) หรอื อาจเรียกวา ฟอสฟอรัสขาว (white phosphorous) ซึ่งเกดิ จากการทอี่ ะตอมฟอสฟอรัส 4อะตอมเรยี งตัวกันเปน โมเลกุล (สตู รโมเลกุล P4) กับอกี อัลโลโทรปหนงึ่ คือฟอสฟอรัสแดง (red phosphorus)ซ่ึงเกดิ จากการที่อะตอมฟอสฟอรสั เรียงตวั เปนสายยาวตอกัน ฟอสฟอรัสถกู ใชในอุตสาหกรรมหลายอยา ง ท้ังการทาํ ระเบิด ดอกไมไฟ ทาํ หัวไมข ดี ปุย และยาปราบศตั รูพชื ฟอสฟอรัสเหลืองเปนสารระคายเคอื ง มีฤทธิ์กรอนไหมเน้อื เยอ่ื ทางเดินอาหารไดอยา งรนุ แรง อกี ทัง้ ยังเปน พิษตอระบบรางกายอยางรนุ แรงดวย ทาํ ใหเกิดความผิดปกติตอ ระบบอวยั วะไดห ลายระบบ สวนฟอสฟอรัสแดงน้นั ดูดซมึ เขา สรู า งกายไดนอ ย และแทบไมม ีความเปนพิษคา มาตรฐานในสถานท่ีทํางาน ACGIH TLV (1992): yellow phosphorus TWA = 0.1 mg/m3 ||||| NIOSHREL: yellow phosphorus TWA = 0.1 mg/m3, IDLH = 5 mg/m3 ||||| OSHA PEL: yellow phosphorusTWA = 0.1 mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เร่อื งความปลอดภยั ในการทํางานเกี่ยวกับภาวะแวดลอ ม(สารเคม)ี พ.ศ. 2520: yellow phosphorus TWA = 0.1 mg/m3 127

คามาตรฐานในรา งกาย ยังไมม ีองคก รทนี่ าเช่ือถอื องคก รใดกําหนดไวคุณสมบตั ิกอ มะเร็ง ไอโซโทปท่ีเสถียรคอื P-31 องคก ร IARC ไมไ ดท าํ การประเมินไว แตไ อโซโทปทเ่ี ปนกัมมันตรงั สีคือ P-32 ทําการประเมนิ ไวใ หเ ปน Group 1 (ยนื ยนั วาเปน สารกอ มะเร็ง) ในธรรมชาติพบธาตุฟอสฟอรัสอยู 2 ชนิด ไดแ ก ฟอสฟอรัสแดง และฟอสฟอรัสเหลือง (ฟอสฟอรัสขาว) ฟอสฟอรัสแดงน้ันไมถ ูกดูดซมึ และไมม ีความเปนพษิ แตฟอสฟอรัสเหลอื ง มีความเปน พษิ ตอเซลลสูงฟอสฟอรัสเหลืองมลี ักษณะทางกายภาพเปนผลกึ ของแข็งทไี่ มมสี ี หรือมีสีเหลืองคลายขีผ้ ้ึง มีกลิน่ คลายกระเทยี ม และแทบจะไมล ะลายในน้ํา ในอดีตนิยมใชเ ปนองคป ระกอบของไมข ีดไฟ แตปจจบุ นั ใชใ นการผลติดอกไมไ ฟ ปยุ เมทแอมเฟตามีน (metamphetamine) ใชเ ปน ยาฆา สัตวฟนแทะ และใชในยทุ ธภัณฑทางการทหารกลไกของการเปนพิษ• ฟอสฟอรัส มีฤทธิก์ ดั กรอ นสงู และเปน พษิ ตอ เซลลท่ัวไป การลมเหลวของหวั ใจและหลอดเลือดหลังจาก การรับประทานฟอสฟอรัสเขา ไป เกดิ จากการสูญเสยี น้าํ จากการอาเจยี นและทองเสีย และพิษโดยตรงตอ หวั ใจและหลอดเลอื ด• ฟอสฟอรัสเหลือง(ขาว) สามารถเผาไหมไดเ องในอากาศท่อี ุณหภมู ิหอง ทําใหไดฟ อสฟอรัสออกไซดซ ึง่ เปนฟูมท่ีมีฤทธ์ิระคายเคอื งสูงขนาดทที่ ําใหเกิดพษิ• การรบั ประทาน ขนาดในการรับประทานท่ีทําใหเ สียชวี ิตของฟอสฟอรสั เหลอื ง (ขาว) คือประมาณ 1 mg/kg มีรายงานการเสียชวี ิตหลงั จากการรับประทานในปรมิ าณเลก็ นอย (3 mg ในเด็กอายุ 2 ป)• การสูดดม ขอ แนะนาํ การจํากดั ในสถานทที่ ํางาน (ACGIH TLV-TWA) สาํ หรบั ฟอสฟอรัสเหลือง (ขาว) คือ 0.1 mg/m3 ทเี่ ฉลี่ย 8 ชวั่ โมงการทํางาน ระดับในอากาศที่พิจารณาเปน Immediately Dangerous to Life or Health (IDLH) คือ 5 mg/m3การแสดงออกทางคลนิ ิก• การสูดดมแบบเฉียบพลัน อาจเปน สาเหตใุ หระคายเคืองเย่ือบุผวิ ทสี่ รางเยื่อเมือกตางๆ อาการไอ หายใจ เสียงดงั ว๊ีด ปอดอักเสบจากสารเคมี และนํา้ ทวมปอดท่ีไมไ ดเ กดิ จากปญหาหวั ใจ การสูดดมแบบเร้อื รัง (เปน เวลาอยางนอย 10 เดอื น) อาจเปน ผลใหเ กิดการตายของเนือ้ เยือ่ ขากรรไกรลาง (phossy jaw)• การสัมผัสผวิ หนังหรอื ดวงตา อาจเปน สาเหตุของเย่อื บุตาอักเสบ หรือการไหมข องผิวหนังหรือดวงตา อยางรนุ แรง• การรับประทาน แบบเฉียบพลัน อาจเปนสาเหตุการไหมข องทางเดินอาหาร อาเจยี น และปวดทอ งอยาง รนุ แรง และทองเสีย รวมกับ “smoking stool” ผลตอระบบตา งๆ ของรา งกาย รวมถึงอาการปวดศีรษะ อาการสับสน กระวนกระวาย ชอ็ ก โคมา และหวั ใจเตนผดิ จังหวะ (atrial fibrillation, QRS และ QT prolong, ventricular tachycardia และ fibrillation) รบกวนการเมตาบอลซิ มึ อาจเกดิ hypocalcemia และ hyperphosphatemia (หรอื hypophosphatemia) หลงั จากน้นั 2 – 3 วันอาจเกิดตบั อกั เสบกะทันหัน และรนุ แรง หรือไตวาย เกดิ พิษตอ ไขกระดูกแบบกลับคนื เปน ปกตไิ ด โดยมีการอธิบายถึงภาวะเมด็ เลอื ด ขาวตาํ่ (neutropenia)การวนิ จิ ฉัย• การวินจิ ฉยั ขึ้นกับประวัตกิ ารสัมผสั และการแสดงออกทางคลินิก การไหมของผวิ หนัง อาเจยี นท่ีมกี ลนิ่ ของกระเทียม และลกั ษณะเปน ควนั (smoking) หรอื เรืองแสงของอจุ จาระและอาเจยี น บงบอกถงึ วา มกี าร รับประทานเขา ไป การตรวจผวิ หนังดว ย Wood’s lamp จะพบอนภุ าคของฟอสฟอรสั เรืองแสง 128

• การวัดระดับเฉพาะ เน่ืองจากฟอสฟอรสั ในซีร่มั อาจสงู ข้ึน ลดลง หรือปกติ การตรวจฟอสฟอรัสในซีร่ัมจงึ ไมม ีประโยชนสาํ หรบั การวินจิ ฉัยหรอื ประเมณิ ความรนุ แรง• การศึกษาทางหองปฏบิ ัตกิ ารที่มีประโยชนอ่ืนๆ ไดแก BUN, creatinine, calcium, liver transaminases, urinalysis, arterial blood gases หรือ oximetry, คล่ืนไฟฟาหัวใจ และการถายภาพรังสีทรวงอก (หลัง การสูดดมแบบเฉยี บพลัน)การรกั ษา• มาตรการฉกุ เฉิน และการชวยเหลอื (1) สังเกตผปู ระสบภยั ทส่ี ูดดม โดยดอู าการแสดงของการบาดเจ็บ ทางเดินหายใจสว นบน และดาํ เนินการใสทอชวยหายใจและเครอื่ งชว ยหายใจถามีความจําเปน จัดการให ออกซิเจนเสรมิ รกั ษาภาวะหลอดลมหดตวั และนํา้ ทว มปอด ถา ภาวะดงั กลา วปรากฏ (2) รักษาการ สูญเสียสารนาํ้ จากกระเพาะอาหารและลาํ ไสอักเสบ ดวยการใหสารน้าํ Crystalloid fluid ทดแทนอยาง มากและรวดเรว็ (3) พจิ ารณาสองกลอ ง (endoscopy) หากคาดการณว าชองปาก หลอดอาหาร และ กระเพาะอาหารมีการไหม• ยังไมมียาตานพิษหรอื ยาทีใ่ ชร ักษาเฉพาะ• การขจัดสง่ิ ปนเปอน (1) ผูชว ยชวี ิตควรใสอุปกรณปอ งกันที่เหมาะสม เพื่อปอ งกนั อบุ ตั ิเหตุจากการสัมผัส ทางผิวหนงั และการสดู ดม ถามีการนําฟอสฟอรัสชนดิ แขง็ เขามาในแผนกฉกุ เฉิน ควรคลมุ ดวยนํา้ หรอื ทรายทเี่ ปย กทันที (2) การสูดดม ใหนาํ ผูป ระสบภัยออกจากการสัมผัส และใหออกซิเจนเสริม (3) ผิวหนงั และดวงตา ใหนําเสื้อผา ที่ปนเปอนออก และลางบรเิ วณสมั ผสั ดัวยสบแู ละนํา้ ชะลางดวงตาที่สัมผสั ดว ย นา้ํ เปลา หรือ normal saline ในปริมาณมาก การปด บริเวณท่ีสัมผสั อาจชวยปอ งกนั การเผาไหมไดเ อง ของฟอสฟอรัสเหลือง (4) การรับประทาน ดําเนนิ การลางทอง ถา ปรากฏวา มีการรับประทานภายใน 60 นาทีกอนมาถึง ทงั้ นยี้ ังไมท ราบถึงประโยชนแนชดั ของการใหถ านกัมมนั ต (activated charcoal) ไม แนะนาํ ใหกระตุนใหเ กิดการอาเจียนเพราะมีความเส่ยี งของการบาดเจบ็ จากการกัดกรอน• การเพิ่มการขับออก ไมม วี ธิ ีทีม่ ปี ระสทิ ธิภาพในการเพ่มิ การขบั ออกเอกสารอา งองิ1. โยธิน เบญจวัง, วิลาวัณย จึงประเสรฐิ , บรรณาธกิ าร. มาตรฐานการวินจิ ฉัยโรคจากการทาํ งาน ฉบับ เฉลิมพระเกยี รติเนือ่ งในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธันวาคม 2550. นนทบรุ ี: สํานกั งานกองทุนเงินทดแทน สํานักงานประกนั สังคม กระทรวงแรงงาน พ.ศ. 2550.2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.3. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.Propylene glycolพญ.อรพรรณ ชัยมณีนพ.ววิ ัฒน เอกบูรณะวัฒนชอื่ โพรพลิ นี ไกลคอล (Propylene glycol)ชื่ออ่นื 1,2-Propanediol, 1,2-Dihydroxypropane, Methyl ethylene glycol, Methyl ethyl glycol, MEG,Propane-1,2-diol, PG, alpha-Propylene glycol 129

สตู รโมเลกลุ C3H8O2 ||||| นํา้ หนักโมเลกุล 76.09 ||||| CAS Number 57-55-6 ||||| UN Number ไมมีลักษณะทางกายภาพ ของเหลว คอนขา งหนืดขน ใส ไมม สี ี ไมม กี ลน่ิคําอธิบาย โพรพลิ ีนไกลคอล เปน สารกลมุ ไกลคอล (glycol) ตวั หนงึ่ มีความเปนพษิ นอยกวา เอทิลนี ไกลคอลจึงถูกนํามาใชใ นอุตสาหกรรม โดยเฉพาะใชเ ปนตัวทาํ ละลายในยาทา ยาฉีด และเครื่องสาํ อาง เชน ครีมทาผวิชนิดตา งๆ ยาสีฟน รวมไปถงึ เปนสว นผสมในอาหาร พิษของโพรพิลีนไกลคอลถาเกดิ ข้ึน จะทาํ ใหเ กดิ ผน่ื แพที่ผิวหนงั กดประสาท เลือดเปนกรด น้ําตาลในเลือดต่าํ เมด็ เลอื ดแตก ชัก และโคมาไดคา มาตรฐานในสถานท่ีทํางาน เนื่องจากเปนสารทีม่ ีอันตรายนอยมาก สวนใหญอ งคกรพิทกั ษแรงงานท่วัโลก จึงไมไดกําหนดคามาตรฐานในสถานทท่ี าํ งานไว ||||| ACGIH = ไมไ ดก ําหนดไว ||||| NIOSH = ไมไ ดกําหนดไว ||||| OSHA = ไมไดกาํ หนดไว ||||| ประกาศกระทรวงมหาดไทย เร่ืองความปลอดภยั ในการทาํ งานเกี่ยวกับภาวะแวดลอ ม (สารเคมี) พ.ศ. 2520 = ไมไดกาํ หนดไวคา มาตรฐานในรางกาย ยังไมมอี งคก รทน่ี า เชอื่ ถือองคกรใดกาํ หนดไวคุณสมบตั ิกอ มะเร็ง ไมม ขี อ มูล องคกร IARC ไมไ ดทาํ การประเมนิ ไวแหลง ท่ีพบ เปน สารเคมีท่ไี ดจากการสงั เคราะห โดยการทาํ ปฏิกิรยิ าระหวางโพรพิลีนออกไซด (propyleneoxide) กบั นํ้าอุตสาหกรรมท่ีใช ใชเ ปนตัวทาํ ละลายในผลิตภัณฑก ลมุ ยา (pharmaceutical) และเครือ่ งสําอาง (cosmetic)หลากหลายชนิด เชน ครมี ทาหนา โลชน่ั ทาตัว แทง ดบั กล่ินใตวงแขน ยาสีฟน ยานวด ยาในรูปครมี ทาผิวหนงัใชผ สมในอาหารคนและอาหารสัตว ใชเ ปนสารปอ งกนั การแขง็ ตวั เปน นาํ้ แขง็ (anti-freeze) ในระบบทํานาํ้ ดมื่ของประเทศเขตหนาว ใชเ ปนสารตัวกลางในอตุ สาหกรรมการผลิตสารเคมีบางอยา ง เชน พลาสตกิ เรซนิ สีและนํา้ ยาเคลอื บเงากลไกการกอ โรค เนื่องจากเปนสารกลมุ ไกลคอล (glycol) กลไกการเกิดพษิ จึงทาํ ใหเ กิดภาวะเลอื ดเปนกรด(acidosis) ไดเหมือนกับเอทิลีนไกลคอล (ethylene glycol) แตไ มรุนแรงเทา เน่ืองจากเขา สรู างกายแลว จะเปล่ยี นเปนสารเมตาโบไลตคนละตวั กนั โดยโพรพลิ ีนไกลคอลน้ัน เมอื่ เขา สูรางกายจะเปลีย่ นเปน แลคเตต(lactate) และไพรูเวต (pyruvate) ซึ่งเปน ของเสยี ที่เกิดจากกระบวนการปกตขิ องรางกายอยูแ ลว และรางกายสามารถกําจดั ออกไดงา ย สว นเอทลิ ีนไกลคอลนั้น เมือ่ เขาสรู า งกายจะเปล่ยี นเปน อลั ดไี ฮด (aldehyde) ซ่ึงเปนสารท่มี พี ิษรนุ แรงกวา ทาํ ใหพ ิษของเอทลิ ีนไกลคอลรนุ แรงกวาโพรพิลนี ไกลคอลมาก การไดร ับโพรพลิ นี ไกลคอลอาจทําใหเ กิดภาวะเลือดเปน กรดจากกรดแลคตกิ ข้ึน (lactic acidosis) และชว งออสโมล (osmolar gap)ในเลอื ดก็จะกวา งข้นึ ดว ยการเตรียมตัวเมื่อเกดิ เหตุฉุกเฉิน เนอ่ื งจากความเปน พิษนอย อีกทัง้ ยังมสี ถานะเปนของเหลวหนืดหรือเปนครีม โอกาสเกิดเหตฉุ ุกเฉินรุนแรงจากสารเคมีชนดิ นี้จงึ มีนอยมาก ถา เกิดการร่ัวไหลใหใสอปุ กรณป อ งกนั เชนผา กนั เปอ น ถงุ มอื เขาไปเกบ็ กวาดอาการทางคลนิ ิก โดยท่ัวไปโอกาสเกดิ พิษนอย การไดรบั โดยการกิน หรอื ทาผิว หรอื เปนสวนผสมในยาฉดีเขา หลอดเลือด ในปรมิ าณปกติ ในคนปกติ มกั ไมทําใหเกิดอาการพษิ แตหากไดร บั ในปริมาณมาก ในคนทมี่ ีความเสยี่ ง เชน เด็กทารก คนมโี รคประจําตวั เชน ไตวาย ลมชกั คนมแี ผลไฟไหมท ีผ่ วิ หนงั เปนบรเิ วณกวา งเหลา นอี้ าจเกิดอาการพษิ ข้นึ ได ซงึ่ จะทําใหเ กดิ ภาวะเลือดเปนกรดจากกรดแลคติก (lactic acidosis) กดระบบประสาทสว นกลาง (central nervous system depression) โคมา (coma) นํา้ ตาลในเลือดต่ํา (hypoglycemia)ชกั (seizure) และเม็ดเลือดแตก (hemolysis) สวนอาการท่ีอาจเกิดข้นึ ได แตไ มบ อยนักจากการใชผลิตภัณฑทผ่ี สมโพรพลิ ีนไกลคอลก็คอื การกอใหเ กดิ ผน่ื แพส ัมผัส (allergic contact dermatitis) ในคนบางคนการตรวจทางหองปฏิบตั กิ าร การตรวจระดบั โพรพิลีนไกลคอลในเลือดหรอื ปสสาวะนั้นตรวจได แตย ังไมมีคา มาตรฐานจากองคก รท่นี า เชื่อถอื ใดกาํ หนดไวใชสําหรบั การแปลผล การตรวจอืน่ ๆ ท่ีชว ยในการรักษา 130

โดยเฉพาะในกรณที ี่มีอาการรุนแรงคือ การตรวจระดบั เกลือแรในเลือด (serum electrolyte) ระดับนํา้ ตาล(glucose) ระดับยเู รีย (urea) เพ่ือหาชวงออสโมล (osmolar gap) ซึ่งสวนใหญจะกวางขนึ้ (คา ปกติคือนอยกวา 10 mmol/kg) การตรวจแกสในหลอดเลือดแดง (arterial blood gas) เพ่ือดูภาวะเลอื ดเปน กรด และการตรวจระดบั แลกเตต (lactate) กบั ไพรูเวต (pyruvate) ซ่งึ เปนสารเมตาโบไลตของโพรพลิ ีนไกลคอล จะชวยใหไดข อมูลเพม่ิ ขนึ้การดแู ลรักษา รักษาตามอาการ เฝา ระวงั ระบบการหายใจและระบบไหลเวียนโลหติ ถามีภาวะเลือดเปน กรดเกดิ ขน้ึ อาจใหโซเดยี มไบคารบอเนต (sodium bicarbonate) ในการรักษา หยุดยาหรือเครื่องสําอาง ท้ังในรปูทาและรปู ฉีดเขาหลอดเลอื ด ซึ่งเปน แหลง ท่เี ปนตน เหตใุ นการสัมผัสทนั ที ในรายทมี่ อี าการรนุ แรงการลา งไต(hemodialysis) อาจชว ยใหด ีขึ้น สว นการรักษาดว ยเอทานอล (ethanol therapy) นน้ั ไมมีบทบาทในการรกั ษาพษิ จากโพรพลิ ีนไกลคอลการปอ งกันและเฝาระวงั ความเปน พษิ นอ ย การใชในกรณที ั่วๆ ไปอาจไมจาํ เปน ตองปอ งกันการเกดิ พษิ แตในบางกรณี เชน การใชท าผวิ เปน ปรมิ าณมากในกลุมเส่ียง เชน เดก็ ทารก คนไตวาย คนมแี ผลไฟไหมเปนบรเิ วณกวาง อาจตองหลกี เลย่ี ง ยาฉดี บางชนดิ เชน ไดอะซแี พม (diazepam) อินอกซโี มน (enoximone) มีสว นผสมของโพรพลิ ีนไกลคอลอยูและเคยมีรายงานวา กอ อาการพษิ ได จงึ ตอ งใชอยางระมัดระวังโดยเฉพาะในผปู ว ยกลุมเส่ียง การใชในโรงงานอตุ สาหกรรมทีม่ ีการใชส ารนี้ในปริมาณมากๆ ตองพยายามลดการสัมผัสไมใหสัมผัสกบั สารนท้ี างผวิ หนงั โดยตรง เชน ใชเครอ่ื งผสม ใชที่ตกั มีดา มยาว และใสถุงมือเอกสารอางอิง1. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.3. Cefic, The European Chemical Industry Association. Propylene glycol: All about propylene glycol. 2011 [cited 23 Nov, 2011]; Available from: http://www.propyleneglycol.org.4. Wilson KC, Reardon C, Farber HW. Propylene glycol toxicity in a patient receiving intravenous diazepam. N Engl J Med. 2000;343(11):815.5. Huggon I, James I, Macrae D. Hyperosmolality related to propylene glycol in an infant treated with enoximone infusion. Bmj. 1990;301(6742):19-20.6. Lolin Y, Francis DA, Flanagan RJ, Little P, Lascelles PT. Cerebral depression due to propylene glycol in a patient with chronic epilepsy—the value of the plasma osmolal gap in diagnosis. Postgrad Med J. 1988;64(754)610-3.Sodium persulfateพญ.สุรีรตั น ธีระวณชิ ตระกลูชอ่ื โซเดยี มเปอรซ ลั เฟต (Sodium persulfate) ||||| ชื่ออน่ื Sodium peroxydisulfate, Peroxydisulfuric acid,Disodium peroxydisulfate, Disodium persulfate, Disodium saltสตู รโมเลกลุ Na2S2O8 ||||| นํ้าหนักโมเลกุล 238.1 ||||| CAS Number 7775-27-1 ||||| UN Number 1505ลักษณะทางกายภาพ ผลกึ หรือผงสขี าว ไมมกี ล่ิน 131

คาํ อธิบาย โซเดียมเปอรซ ัลเฟตเปน สารเคมที ี่ใชฟ อกขาวในอุตสาหกรรมทาํ ยายอ มผม มีพษิ ทาํ ใหเ กดิ การระคายเคอื งตอ ตา เยื่อบุจมกู คอ หลอดลม ปอด และผิวหนัง ถาสูดดมเขา ไปมากอาจทาํ ใหห ายใจลําบากไดเม่อื สารน้ีติดไฟจะเกดิ การยอ ยสลาย (decomposed) ไดออกซเิ จน (oxygen) และออกไซดข องซัลเฟอร (SOx)ซ่ึงทาํ ใหความเปน พษิ รุนแรงข้ึน เนอื่ งจากออกซเิ จนจะทําใหดับไฟไดยาก สวนออกไซดของซลั เฟอรน ้ันเมือ่สดู ดมเขา ไป สัมผัสถูกนา้ํ ทหี่ ลอเยื่อบุทางเดินหายใจแลวจะกลายเปนกรดซัลฟูริก (sulfuric acid) ซ่ึงมฤี ทธก์ิ ัดกรอน เปน อนั ตรายตอ ทางเดินหายใจไดคา มาตรฐานในสถานท่ที าํ งาน ACGIH TLV (1993): Sodium persulfate (as persulfate) TWA = 0.1mg/m3 ||||| ประกาศกระทรวง มหาดไทย เรอื่ งความปลอดภัยในการทาํ งานเกย่ี วกบั ภาวะแวดลอม (สารเคม)ีพ.ศ. 2520: ไมไ ดกําหนดไวคา มาตรฐานในรางกาย ยังไมม อี งคกรทีน่ าเชือ่ ถือองคก รใดกําหนดไวคณุ สมบตั กิ อ มะเร็ง ไมม ขี อ มลู องคกร IARC ไมไ ดทําการประเมนิ ไวอุตสาหกรรมที่ใช เปน สารเคมที ่ใี ชเปนสารฟอกขาวในอุตสาหกรรมทาํ ยายอมผม และผงซักฟอก และใชเ ปนสารออกซิไดซ (สารทใ่ี หออกซิเจนอะตอมในปฏิกริ ยิ าเคม)ี ในอตุ สาหกรรมเคมีบางชนดิ ใชใ นอุตสาหกรรมการพมิ พ บอรดวงจรอิเล็กทรอนิกส และใชเปน สารเคมใี นกระบวนการปรบั คุณสมบัตขิ องแปงกลไกการกอโรค เปน สารออกซิไดซอ ยา งแรง เมอื่ สัมผสั ความชืน้ (moisture) เชน โดนไมที่มคี วามชนื้ สูง จะเกิดการลกุ ไหม และกลายเปน แกส ไขเ นา (hydrogen sulfide) ที่มคี วามเปนพิษ มกี ลน่ิ เหมน็ รุนแรง ควนั และกล่ินสามารถลอยไปตามกระแสลมไดร วดเร็ว หรือเมอ่ื ไดรบั ความรอ นสงู (excessive heating) จะเกดิ การยอ ยสลาย (decomposed) ทาํ ใหเกิดแกส ออกซิเจน (oxygen) และออกไซดข องซัลเฟอร (SOx) ซ่ึงทําใหมีความเปนพษิ รนุ แรงขึ้น ออกซเิ จนเขมขน ท่ีปลอยออกมา จะทาํ ใหก ารดบั ไฟยากขน้ึ หากมีการเผาไหมข องสารไวไฟชนิดอื่นใกลก ับบรเิ วณที่เกิดเหตจุ ะทาํ ใหเ กิดไฟไหมม ากขนึ้ ได สวนออกไซดข องซัลเฟอร เชน ซลั เฟอรไดออกไซด (SO2) จะทําใหเ กิดอันตรายตอ คนไดมาก เนอ่ื งจากเมอ่ื สัมผัสความชืน้ ในทางเดินหายใจจะกลายเปน กรดซัลฟูริก (sulfuric acid) ซึง่ มีฤทธิ์กัดกรอนเยื่อบุตางๆการเตรียมตัวเมอ่ื เกดิ เหตุฉุกเฉนิ• หากเกดิ การหกหรอื รัว่ ไหล ใหอ พยพคนออกจากบรเิ วณน้ัน• ผทู ีเ่ ขาไปกูภ ยั ควรสวมอปุ กรณชว ยหายใจแบบมีถงั บรรจุอากาศในตวั (selfcontained breathing apparatus ;SCBA)• ทําความสะอาดหลังการปนเปอ น หรอื ร่วั ไหล เกบ็ กวาดและรอการกาํ จัด หลีกเล่ียงการทาํ ใหฝ ุนฟงุ กระจาย ระบายอากาศในบรเิ วณนั้น และลางตําแหนง ที่สารน้หี กร่ัวไหลหลังจากเก็บออกแลวอาการทางคลินกิ• อาการเปนพิษ พิษจากการสูดดมคือ ทําใหเกิดการระคายเคอื งรุนแรง โดยเฉพาะทเ่ี ย่อื บตุ า ระบบ ทางเดินหายใจ ทาํ ใหม ีอาการเวียนศรี ษะ คลื่นไส อาเจยี น วิงเวียนศีรษะ แนนหนา อก หากเปนเดก็ หรือผู เปน โรคภูมแิ พอยแู ลว มีโอกาสเสยี่ งอันตรายมาก แตขึ้นกบั ปริมาณการสัมผัสดวย หากไดร ับนอย อาจไม มอี าการมากนกั แตถ า สดู ดมเขาไปมาก อาจเกดิ นา้ํ ทว มปอด หายใจลําบากได หากสัมผสั ทางผวิ หนังจะ มฤี ทธ์กิ ดั กรอ น ทาํ ใหผวิ หนงั ซีด มีอาการแผลไหมอ ยา งรนุ แรง หากกลืนจะเจ็บคอ อาเจียน ปวดทอง สัมผัสถูกตาจะมฤี ทธิก์ ัดกรอน ระคายเคอื งตา อาจมองเหน็ พรามัวไดการตรวจทางหองปฏิบตั ิการ ไมมีการตรวจตัวบง ชที้ างชวี ภาพที่ใชไดสําหรับสารเคมีน้ี การตรวจทางหองปฏบิ ตั กิ ารอน่ื ๆ ท่ชี ว ยในการรกั ษาคอื การตรวจภาพรังสีทรวงอก (chest X-ray) ระดับแกสในหลอดเลือดแดง (arterial blood gas) ระดบั เกลอื แรใ นเลือด (electrolyte) การส่ังตรวจขน้ึ กับอาการของผปู วยเปนสาํ คัญ 132

การดูแลรักษา• ปฐมพยาบาล สงิ่ แรกท่ีตองทําคอื นําผปู วยออกจากทีเ่ กิดเหตุใหเ รว็ ท่สี ุด เพอ่ื ลดการสัมผัส ใหอ ยูในที่ อากาศถา ยเท กรณที ่ีสัมผัสถูกผิวหนงั ใหถอดเสอื้ ผา สวนท่สี ัมผสั ออก ลางดวยนํ้าเปลาปรมิ าณมากๆ กรณีเขาตา ใหรีบลา งนาํ้ เปลาใหเรว็ ท่สี ุด ลา งปริมาณมากๆ เชน นานอยา งนอย 15 นาที• การรกั ษา ระยะวกิ ฤตใหด ูสญั ญาณชพี ดูแลทางเดนิ หายใจเบื้องตน ใหออกซิเจน ถาไมหายใจหรือ หายใจติดขัดใหใ สทอ ชวยหายใจ สังเกตระบบไหลเวียนโลหติ ถา มีอาการชัก ความดันโลหิตต่าํ หรอื ไม รูสกึ ตัว ใหท ําการรกั ษาตามอาการที่เกดิ ขน้ึ เม่ือพน ระยะวิกฤตแลว ใหส ังเกตอาการปอดบวมน้ําและเน้อื ปอดอักเสบ ซงึ่ อาจเกิดขน้ึ ไดใ น 2 – 3 ชว่ั โมงตอ มาการปองกนั และเฝาระวงั ควรสวมใสช ดุ ปอ งกันทเ่ี หมาะสมกับบรเิ วณท่ที าํ งาน โดยพิจารณาจากความเขมขนและปริมาณโซเดียมเปอรซัลเฟตท่ีใช หลงั จากทาํ งานลางมือใหส ะอาด ถอดและลา งเสื้อผา ทเ่ี ปอ นทันทีทง้ิ รองเทาท่ีเปอน จัดเตรียมท่ีลางตัวและอางลา งตาฉกุ เฉินไวใ กลบรเิ วณที่ทาํ งาน เกบ็ สารเคมนี ใี้ หหางจากวสั ดซุ ่ึงไหมไฟได รวมท้ังความรอน ประกายไฟ เปลวไฟ สารกลมุ รดี ิวซ สารอินทรีย โซเดียมเปอรออกไซดอลูมเิ นยี ม และโลหะผง อาจติดตง้ั สญั ญาณเตือนภยั เมอื่ มีการร่ัวไหลเอกสารอา งอิง1. พษิ สารเคมรี ่วั สง รพ. ระนาว สวดยับทาเรือเตอื นชา. หนงั สือพมิ พไทยรัฐ. ฉบับวันที่ 27 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2552.2. International Programme on Chemical Safety. International Chemical Safety Cards (ICSCs). Geneva: International Labour Office 1998.Styreneนพ.ววิ ัฒน เอกบรู ณะวฒั นช่อื สไตรีน (Styrene) ||||| ช่อื อนื่ Vinylbenzene, Phenylethylene, Ethynylbenzene, Styrol, Styrenemonomerสตู รโมเลกลุ C6H5CH=CH2 หรอื C8H8 ||||| น้ําหนักโมเลกลุ 104.2CAS Number 100-42-5 ||||| UN Number 2055 (styrene monomer, inhibited)ลกั ษณะทางกายภาพ ของเหลวคลา ยน้ํามนั ไมม ีสหี รอื สเี หลืองใส กลิ่นหอม ระเหยเปน ไอไดคําอธบิ าย สไตรนี (styrene) เปนตัวทําละลายอนิ ทรยี ก ลุมอโรมาติกชนดิ หนึง่ ทมี่ ีการใชใ นอุตสาหกรรมตา งๆอยางกวา งขวาง เปน สวนผสมอยใู นนํา้ มันเติมรถยนต และยังเปนสารตง้ั ตนในกระบวนการโพลเี มอรเพอื่ ผลิตโฟมและพลาสติกอกี หลายชนดิ ดวย ลกั ษณะเปนนาํ้ มนั เหลวใส ท่ีความเขม ขน ตํ่าๆ จะมีกล่ินหอม ระเหยเปนไอไดด ี พษิ ของสไตรนี จะทําใหเ กิดการกดประสาท ระคายเคอื งเย่อื บุ ระคายเคืองทางเดนิ หายใจคา มาตรฐานในสถานทีท่ าํ งาน ACGIH TLV (1996) – TWA 20 ppm, STEL 40 ppm ||||| NIOSH REL –TWA 50 ppm, STEL 100 ppm ||||| OSHA PEL – TWA 100 ppm, Ceiling 200 ppm, Maximum peak600 ppm in 5 minutes in any 3 hours ||||| IDLH 700 ppm ||||| กฎหมายแรงงานไทย TWA 100 ppm,Ceiling 200 ppm, Maximum peak 600 ppm in 5 minutes in any 3 hoursคา มาตรฐานในสงิ่ แวดลอ ม EPA NAAQS – N/A ||||| กฎหมายสิง่ แวดลอมไทย – N/Aคามาตรฐานในรางกาย ACGIH BEI (2009) – Mandelic acid plus phenylglyoxelic acid ในปส สาวะเก็บหลงั เลิกงานไมเ กิน 400 mg/g Cr และ Styrene ในเลือดตรวจหลงั เลกิ งานไมเกิน 0.2 mg/L 133

คณุ สมบัติกอ มะเร็ง IARC Group 2B || ACGIH A4 Carcinogenicityแหลง ทีพ่ บในธรรมชาติ• สไตรีนท่ีใชในอุตสาหกรรม สว นใหญเปนสารปโตรเคมีท่ไี ดจ ากการขดุ เจาะนํ้ามนั และแกสธรรมชาตจิ าก ใตทะเล โดยทั่วไปจงึ ไมพ บอยูในสภาพแวดลอ มปกติ อยา งไรก็ตามในปจจุบันอาจพบการปนเปอ นออก จากโรงงานอุตสาหกรรมสูสิ่งแวดลอ มทั่วไป เชน อากาศ ผวิ ดิน นาํ้ ไดในบางพน้ื ท่ี [1]• นอกจากน้ยี งั พบสไตรีนที่เกิดข้ึนตามธรรมชาตไิ ดในน้ําเล้ยี ง (sap) ของพืชตระกลู Styrenaceous trees เชน ตนไมกลมุ snow bell และ silver bell ไดเชนกัน [1]อตุ สาหกรรมทใี่ ช• เปนสวนผสมอยูใ นน้ํามันแกสโซลีน (gasoline)• ใชเปน สารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลิตโพลสี ไตรนี (polystyrene) ซง่ึ เปนโฟมชนิดหนึ่งท่ี ใชก นั อยางแพรหลาย เชน ใชท ําจานขา ว กลองขาว โฟมโพลีสไตรีนเปนของแข็ง ยอยสลายยาก แตไม กอ พิษตอมนุษยในสภาวะปกติ นอกจากโฟมน้นั ถูกความรอนหรอื ไหมไฟจะกลบั กลายเปนสไตรีนดงั เดิม และกอพิษได• ใชเ ปน สารตั้งตนหรือสารโมโนเมอร (monomer) ในกระบวนการผลิตโคโพลีเมอร (copolymer) เชน พลาสตกิ ทนความรอน acrylonitrile – butadiene – stryrene (ABS) และ styrene – acrylonitrile copolymer (SAN) และยางสังเคราะห styrene – butadiene rubber (SBR)กลไกการกอ โรค• เชนเดยี วกับตัวทาํ ละลายกลมุ อโรมาตกิ ชนดิ อน่ื สไตรนี ออกฤทธก์ิ ดสมอง ทําใหระคายเคอื งเยื่อบุ เชน ตา จมกู ทางเดินหายใจ ทําใหว งิ เวยี นศรี ษะเหมอื นคนเมา ออ นเพลยี มึนงง• เคยมรี ายงานวาสไตรีนทาํ ใหเกิดหัวใจเตน ผิดจังหวะไดใ นสตั วทดลอง แตยังไมเ คยเกดิ ขึ้นในคน [1]• ผปู วยพษิ จากการกนิ หรอื ดืม่ สไตรนี ยงั ไมเคยมีรายงานไว จากการทดลองในสัตวพบวาสไตรีนมีฤทธิ์ ระคายเคอื งทางเดินอาหารในสัตวท ดลองได [1]การเตรียมตัวเมือ่ เกดิ เหตุฉกุ เฉิน สไตรีนตดิ ไฟงาย (NFPA Code: H2 F3 R2) ในความเขม ขนต่ํากลิ่นจะหอมจางๆ แตที่ความเขมขนสูงกลิ่นจะเขมขนมากจนกลายเปนฉุนเหม็น คณุ สมบัติขอน้ีมีประโยชนม ากในการบอกถึงระดับทีเ่ ปน อนั ตรายตอสขุ ภาพ ทําใหพนกั งานรบั รูถงึ อนั ตรายได การเกบ็ สไตรีนโดยทวั่ ไปตองใสต วั หยดุ ยง้ั ปฏกิ ริ ยิ า (inhibitor) ดว ย เนอ่ื งจากเกิดปฏกิ ริ ิยา polymerization ไดงายเม่อื ถูกความรอ นและอาจเกดิ ระเบิดรุนแรง [2]อาการทางคลนิ กิ• อาการเฉียบพลัน ชองทางการดดู ซมึ สไตรนี เขาสรู า งกายท่ีสําคญั ท่ีสุดคือทางการหายใจ ทางผิวหนงั สามารถดดู ซมึ ไดเชนเดียวกับตัวทําละลายอนิ ทรียอ น่ื ๆ สวนทางการกินก็คาดวาดูดซึมไดดีเชนกัน อาการแบบเฉยี บพลันจากการสัมผัสไอระเหยของสไตรีนความเขมขนสูงคอื ระคายเคืองตา จมูก คอ ทางเดินหายใจ ไอ แนนหนาอก ปอดบวมนา้ํ ฤทธ์ิกดสมองทาํ ให มนึ งง ออ นเพลยี ซึม ความรูสึกตวั ลดลง จนถึงกับหมดสติได พิษตอระบบประสาทการมองเห็นอาจทําให เสน ประสาทตาอักเสบ (retrobulber optic neuritis) ภาพทมี่ องเห็นหายไปบางสว น (central scotoma) และตาบอดสี (loss of color vision) [1]• อาการระยะยาว การสมั ผสั ที่ผิวหนังในระยะยาวทําใหเ กิดผน่ื ผวิ หนงั อักเสบ ผวิ แหง แตก คนั การสูดดม ระยะยาวทําใหวิงเวยี น มึนงง ออนเพลีย คลนื่ ไส เบอ่ื อาหาร เดนิ เซ ความจําไมดี ชาปลายมือปลายเทา 134

หัวใจเตน ผิดจงั หวะ เคยมรี ายงานวาอาจทาํ ใหเกดิ โรคหอบหดื จากการสดู ดมระยะยาวได [3] คณุ สมบัติ การกอ มะเร็งในมนุษยนั้นขอ มูลยงั ไมชัดเจนการตรวจทางหองปฏบิ ัตกิ าร• การตรวจเพือ่ บงชกี้ ารสัมผัสสไตรนี ทาํ ไดโ ดยการตรวจสารเมตาโบไลต (metabolites) ทจ่ี าํ เพาะกับ สไตรีนสองตัวคือ mandelic acid (MA) และ phenylglyoxelic acid (PGA) ในปส สาวะ ซึ่งสารท้ังสองชนิด นมี้ คี วามจาํ เพาะสูง โดยท่ัวไปจะไมพบในปสสาวะของผทู ไ่ี มไ ดสมั ผัสสไตรีนเลย ระยะเวลาคร่ึงชีวติ ของ MA และ PGA ในปส สาวะเทา กบั 20 และ 10 ช่ัวโมงตามลาํ ดับ [4]• นอกจากนี้ยังอาจตรวจจากเมตาโบไลตใ นปสสาวะไดอกี ตวั หนึง่ คือ hippuric acid ได แตม ีขอจํากดั ใน การแปลผลมาก เน่อื งจาก hippuric acid เกดิ ขึ้นเปนสัดสว นนอยมากเมื่อเทียบกบั MA และ PGA อกี ทั้ง ยงั ไมจาํ เพาะตอ การสมั ผัสสไตรีนเพียงอยางเดียว เพราะเกิดจากการสัมผสั สารโทลอู ีน (toluene) ได เชนเดยี วกนั [4]• การตรวจสไตรีนในเลอื ด (blood styrene) นน้ั เหมาะที่จะใชต รวจยนื ยันการสมั ผสั เชน กัน แตม ีระยะเวลา คร่ึงชวี ิตในเลือดเพยี ง 5 ช่ัวโมง จึงควรเจาะตรวจหลังสัมผัสมาไมน านจะดที ่สี ดุ [4]• การตรวจทช่ี วยในการรกั ษากรณีเกดิ พิษสไตรีน เชน ตรวจภาพรงั สที รวงอก (chest X-ray) ระดับเกลือ แรใ นเลือด (electrolyte) คลนื่ ไฟฟาหัวใจ (EKG) เปน ตน [1]การดแู ลรกั ษา• ปฐมพยาบาล รบี นําผูปวยออกจากการสัมผสั โดยเร็วที่สุด ใหอยใู นท่อี ากาศถายเทดี ทาํ การลางตวั ดว ย นาํ้ เปลาใหมากทีส่ ดุ ถา เขา ตาใหลางตาอยา งนอย 2 – 3 นาที สังเกตสญั ญาณชีพ ชวยการหายใจถา มี ปญหาการหายใจ ใหออกซเิ จนเสรมิ• การรกั ษา หลังจากลางตัวแลว ใหการรักษาตามอาการ สังเกตการหายใจและภาวะปอดบวมน้ําท่อี าจ เกดิ ขึ้นไดใน 24 – 72 ช่ัวโมง ถายภาพรังสปี อดถา สงสัยภาวะปอดบวมนํา้ ใหออกซเิ จนเสริม ใหสารน้ํา กรณีกินหรือกลืนเขาไปอยาทําใหอาเจียน เน่ืองจากจะสาํ ลักและระคายเคืองหลอดอาหารมากขึ้นได สังเกตอาการจนกวา ผูปวยจะดขี ้ึน ไมม ยี าตา นพิษสําหรับสไตรีนเอกสารอา งองิ1. Farrow C, Wheeler H, Bates N, Murray V. The chemical incident management handbook. London: The Stationery Office 2000.2. Olson KR, Anderson IB, Benowitz NL, Blanc PD, Clark RF, Kearney TE, et al. Poisoning & drug overdose. the California Poison Control System. 5th ed. New York: McGraw-Hill 2004.3. Hayes JP, Lambourn L, Hopkirk JA, Durnham SR, Taylor AJ. Occupational asthma due to styrene. Thorax. 1991;46(5):396 - 7.4. Lauwerys RR, Hoet P. Industrial chemical exposure: Guidelines for biological monitoring 3rd ed. Florida: CRC Press 2001.Sulfur dioxideนพ.ธรี ะศิษฏ เฉินบํารงุชอ่ื ซลั เฟอรไดออกไซด (Sulfur dioxide) ||||| ช่อื อ่ืน Sulphur dioxide; Sulfurous acid anhydride;Sulfurous oxide; Sulfur oxide 135

สูตรโมเลกุล SO2 ||||| นํ้าหนกั โมเลกลุ 64.1 ||||| CAS Number 7446-09-5 ||||| UN Number 1079ลักษณะทางกายภาพ แกส ไมมีสี มีกลน่ิ แสบฉนุคําอธิบาย ซัลเฟอรไดออกไซดเปนสารผลผลิตขางเคยี ง (by product) ทีเ่ กิดขึ้นจากการเผาไหมเ ชอื้ เพลิงทมี่ ีกาํ มะถัน (sulfur) เปนองคประกอบ แกสน้ีถูกนาํ มาใชในในอุตสาหกรรมตา งๆ เชน ฟอกสหี นังและขนสตั ว ฆาเช้ือ ถนอมอาหาร หมักเบียรและไวน อุตสาหกรรมไม โลหะหนกั และการทาํ แบตเตอรีล่ เิ ทยี ม (Lithium)คา มาตรฐานในสถานทท่ี าํ งานACGIH TLV (2009) – TWA 2 ppm, STEL 5 ppmOSHA PEL – 5 ppmIDLH 100 ppmคามาตรฐานในสิง่ แวดลอ ม NAAQS - Primary standard: Annual = 0.03 ppm, 24-hours = 0.14 ppm,Secondary standard: 3-hours = 0.5 ppm (1,300 microgram/m3)คณุ สมบัตกิ อ มะเรง็ IARC = Group 2B (อาจจะเปน สารกอมะเร็ง) ||||| ACGIH Carcinogenicity = A4แหลงที่พบในธรรมชาติ พบไดใ นกระบวนการเผาไหมท วั่ ไป ความเขม ขน ขึน้ อยกู บั เช้ือเพลิงทใ่ี ชอตุ สาหกรรมทใ่ี ช• เปนสารทีเ่ กิดจากกระบวนการเผาไหมตา งๆ (Combustion process) ทงั้ นีป้ ริมาณที่ปลอ ยออกมานน้ั ขึ้นอยูกบั สดั สวนของ Sulfur ในเช้ือเพลิงนั้น เชน ในถา นหนิ เปนแหลงกาํ เนดิ หลกั ของ Sulfur dioxide• ในชน้ั บรรยากาศ Sulfur dioxide จะทาํ ปฏิกิริยากับนา้ํ และอากาศ กลายเปนกรดซลั ฟูริก (Sulfuric acid) มฤี ทธกิ์ ัดกรอน และหากทาํ ปฏิกริ ยิ ากบั สารแอมโมเนีย (Ammonia) จะกลายเปน Ammonium sulphate aerosol• การลดการเกิด Sulfur dioxide ทําไดโดยการเลือกใชเ ชือ้ เพลงิ สะอาดทีม่ สี ว นประกอบของ Sulfur นอย และอาจใชการดักจับสาร (Desulphurization) กอ นเขาสกู ระบวนการเผาไหม และการดักจับ Particle ของ Sulfur dioxide จากกระบวนการเผาไหมด ว ย• ในอุตสาหกรรมอาหารและเคร่อื งดื่มใชค ณุ สมบัติเปนสารกันบูดและสารตา นอนุมูลอสิ ระกันอยา ง แพรหลาย• กลไกการกอโรค ออกฤทธร์ิ ะคายเคอื งระบบทางเดินหายใจ ทําใหเ กดิ อาการปอดอักเสบ และเกิดเปน เนอื้ เย่อื พงั ผืดของปอด ในการรับสมั ผัสเปน ระยะเวลาตอเน่ืองยาวนานทําใหเกิด ภาวะหลอดลมอักเสบ ชนิดเรื้อรังไดการเตรียมตวั เมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน สาํ หรับผเู ขา ไปปฏิบัตงิ านในพืน้ ท่ีทมี่ กี ารรั่วไหลของแกสในปริมาณสูงระดบั ของชุดปองกันควรเปน ชนิดท่ีมีถังบรรจอุ ากาศในตวั (Self-contained breathing apparatus, SCBA)อาการทางคลนิ ิก• อาการเฉียบพลัน ทางเขา สูรา งกายของ Sulfur dioxide นนั้ สามารถเขาสูรา งกายไดท ั้งทางการหายใจ หากไดรบั เขาไปปรมิ าณเล็กนอยจะกอใหเกิดอาการระคายเคืองตอระบบหายใจและมอี าการไอมาก สาร ตัวน้จี ะละลายไดด มี ากในนาํ้ และเปนกรดทมี่ คี วามรนุ แรงปานกลาง ออกฤทธ์ิระคายเคอื งตอ เยอ่ื บตุ า งๆ โดยเฉพาะดวงตา และระบบทางเดินหายใจ อาจมภี าวะปอดบวมน้าํ ตามมาได และหากสมั ผสั สารใน ปริมาณเขมขน อาจกดั กรอ นผิวหนงั ได (Frost bite) อาการเหลานี้อาจไมเ กิดขึน้ ทันที แตจะเกิดตามมา ภายหลังซ่ึงเปน อนั ตรายแกช ีวติ ตองรับไวร ักษาในโรงพยาบาลทนั ทีหากมปี ระวัตกิ ารสัมผัสชดั เจน หรอื เรมิ่ มอี าการ• อาการเรอื้ รัง หากสดู หายใจตอ เนอ่ื งยาวนานพอจะกระตนุ ใหมอี าการของโรคหอบหืด (Asthma) 136

การดูแลรักษา• ปฐมพยาบาล กรณสี ารเคมรี ว่ั ไหล นาํ ผปู วยออกจากจุดเกิดเหตุใหเ ร็วที่สดุ ใหอ ยใู นท่อี ากาศถายเท ถอด เสอ้ื ผา ออก ลางตัวดวยน้าํ เปลาใหมากท่ีสุด ถา เขา ตาใหล างตาดวย สังเกตสญั ญาณชพี ใสทอชวยหายใจ ถาไมหายใจ ใหอ อกซิเจนเสริม• การรกั ษา ทําการลางตัว (decontamination) ทั้งทจ่ี ุดเกิดเหตุและที่โรงพยาบาล ชวยการหายใจ ให ออกซิเจน และพจิ ารณาใหผ ูที่มีประวัตสิ ัมผสั ชดั เจนนอนพักรกั ษาตัวในโรงพยาบาลแมยังไมม อี าการ เพื่อเฝาระวงั อาการระบบทางเดนิ หายใจการเฝาระวงั กรณอี ุบตั ิภยั สารเคมีตอ งรีบทําทะเบียนผูส ัมผัสสารน้ีใหครบถวน เนือ่ งจากอาจกอใหเ กิดอาการของระบบทางเดนิ หายใจตามมาภายหลงั ได หากสมั ผัสในปริมาณมากแนะนาํ ใหนอนพกั รักษาตวั ในโรงพยาบาลเพื่อเฝาระวงั อาการระบบทางเดนิ หายใจในชวงแรกSulfuric acidพญ.จุฑารตั น ฉัตรวิริยาวงศชอื่ กรดซัลฟูรคิ (Sulfuric acid) ||||| ช่อื อ่ืน Hydrogen sulphate, Oil of vitriol, Oleumสูตรโมเลกุล H2SO4 ||||| นาํ้ หนักโมเลกุล 98.08CAS Number 7664-93-9 ||||| UN Number 1830ลกั ษณะทางกายภาพ ของเหลวใส คลา ยนาํ้ มัน ไมต ิดไฟ ไมมกี ลิ่น ไมมสี ีเม่ือเปน กรดบริสุทธ์ิ หากไมบ ริสุทธ์ิจะเปลีย่ นเปน สีนาํ้ ตาล เม่อื ทําปฏิกริ ยิ ากับสารอนิ ทรยี อ าจทาํ ใหเกิดเพลิงไหมและระเบดิ ไดการเกบ็ รักษา• เกบ็ ในภาชนะบรรจุปดมดิ ชิด• เกบ็ ในท่ีเย็นและแหง• มีการระบายอากาศเพียงพอ• เก็บหา งจากแสง ไอน้ํา ดา งแก และสารประกอบอินทรยี • เกบ็ ภาชนะบรรจสุ ารไวในบรเิ วณเก็บสารเคมที ี่เหมาะสม• หลีกเล่ียงการสูดหายใจ และการสมั ผสั ถูกผิวหนังและตาการนาํ ไปใช ใชใ นอุตสาหกรรมสยี อ ม กระดาษหนงั สว นประกอบอาหาร การชบุ โลหะดวยไฟฟา เปนนาํ้ กรดในแบตเตอรี่การเกดิ พิษ • จากการสูดดม การกนิ สัมผัสทางผิวหนัง • หากไดร บั 5 mg/m3 อาจทําใหเ กดิ อาเจียน ไอ • ความเขมขน 80 mg/m3 ทําใหเกดิ อันตรายตอชีวติ อยา งเฉียบพลัน • Occupational exposure standard: ACGIH TLV (2000) TWA = 0.2 mg/m3, Notation = A2อาการระยะเฉียบพลนัผลจากการสดู ดม• อาการแรกเริ่มคือ คันจมูก จาม เจ็บคอ แสบตา เปน มากจะ ไอ แนนหนาอก ปวดศรี ษะ เดนิ เซ สบั สน• อาจเกิด หายใจลาํ บาก (dyspnea) หากสูดดมไป 3 – 30 ชวั่ โมง 137

• อาจเกิด ภาวะขาดออกซิเจน (hypoxia) และตัวเขียว (cyanosis) ได• หากสูดดมกรดความเขม ขนตา่ํ 0.35 – 5 mg/m3 จะกระตุน reflex เกดิ หายใจเร็วและตน้ื ได• อาจเกิด pneumonitis, pulmonary and laryngeal edema ได• หากกรดความเขม ขนสูง ทําใหเ กดิ pulmonary fibrosis, bronchitis และ emphysemaผลตอ ผิวหนัง• สัมผสั กรดเจอื จางทําใหเกดิ ระคายเคือง ผวิ หนังแดง• สัมผสั กรดเขม ขน เกดิ แผล thermal burn และ deep ulcers ได• ทําใหเ กดิ เน้อื ตาย และ แผลเปน• หากบรเิ วณท่ี burn บรเิ วณกวา งอาจทาํ ใหช อ็ กไดผลตอตา• ไอระเหย (vapor) และฟมู (fume) สามารถทาํ ใหเ กิดการระคายเคอื ง เย่ือบตุ าอกั เสบ มี necrosis ของ เยอื่ บุตา แมว าความเขมขนต่าํ• หากสัมผัสกรดท่ีเปน ของเหลวกระเด็นเขาตา ทาํ ใหเกดิ อาการปวดรุนแรง corneal ulcer กระจกตามวั หรือเกิดการ burn ของกระจกตาได• หากสมั ผสั ตาโดยตรงทําใหลานสายตาลดลง หรือตาบอดได• อาจเกิดการทะลุ eye globe มี content ในตาไหลอออกมาได• ทาํ ใหเ กิด permanent damage การมองเห็นถูกทาํ ลายถาวรไดผลจากการกิน• หากกนิ ปรมิ าณเล็กนอยอาจทาํ ใหร ะคายเคอื งเย่อื บทุ างเดินอาหาร ปวดทองบริเวณลิ้นป คล่นื ไสอาเจยี น• หากกนิ ปริมาณมากทาํ ใหก ดั หลอดอาหาร ทางเดินอาหารตีบตัน หรอื ทะลุ โดยท่วั ไปมักมผี ลรนุ แรงตอ กระเพาะอาหารและลาํ ไสเลก็ มากกวา หลอดอาหาร• เกิด severe metabolic acidosis และ shock ได• เกิด pyloric stenosis ตามมา หลงั กินไปนานหลายสปั ดาหหรือเปน ปอาการระยะยาว• หากไดรบั กรดซัลฟูรคิ ท่มี ีความเขมขน นอยๆเปนเวลานาน ทําใหเ กดิ การเปลี่ยนแปลงของ pulmonary function เกิด chronic bronchitis, pulmonary fibrosis, emphysema, pneumonitis• อาจมอี าการคลา ยตดิ เชือ้ ทางเดินหายใจจากไวรัส มอี าการนํา้ มูกไหล เย่ือบุตาอักเสบ กระเพาะอาหาร อกั เสบ• ฟนอาจเปล่ียนสีไป และเกิดการสกึ กรอ น• มีหลักฐานบางช้ินบง ชว้ี า อาจทาํ ใหเกิดมะเร็งของทางเดนิ หายใจไดการรักษาทางการสูดดม• Clear airway, ใหอ อกซเิ จน• ประเมินการหายใจ อาจตองเอ็กซเรยปอดเพ่อื ประเมนิ pneumonitis• On PEEP หรือ CPAP รกั ษา pulmonary edema• รักษาตามอาการ 138