2021-KALLITHEA-1821- 130x210mm-LR

200 ΧΡΟΝΙΑ από την Επανάσταση του ‘21 ΕΚΔΟΣΗ ΔΗΜΟΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ 2021

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ - ΑΝΤΙΔΗΜΑΡΧΟΥ αν μαζί τους ονόματα και παραδόσεις από τη γη της καταγωγής τους. Η κληρονομιά αυτή είναι συνυφασμένη με την πόλη μας και μετατρέπεται σε σπουδαία τοπόσημα, σημαντικά κτήρια, δρόμους, σχολεία, μνημεία, εκκλησίες, μουσεία, που μαρτυρούν, μέσω της καταγραφής τους, τη μακρά ιστορία και τη διαδρομή που χρειάστηκε να διανύσουν πολλοί από τους σημερινούς της κατοίκους. Παράλληλα όμως, η Νέα Σμύρνη είναι σήμερα μια σύγχρονη πόλη, που εξελίσσεται διαρκώς, που αγαπιέται και βιώνεται από τους κατοίκους και τους επισκέπτες της, στα πάρκα, στις πλατείες, στους δρόμους, στα σχολεία, σε χώρους που αποτελούν πεδίο για δράσεις, πολιτισμό, ζωή. Αλλωστε είναι πλέον γνωστό και έξω από τα στενά σύνορα της πόλης μας, ότι η Νέα Σμύρνη αποτελεί πόλη - ορόσημο και σύμβολο πολιτισμού. Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας, υπήρξε ιδέα και προσδοκία Χμου για αρκετά χρόνια. Μελετήθηκε και σχεδίαστηκε από μια ομάδα εξειδικεύμενων συνεργατών, υπό την αιγίδα του Πολιτιστικού & Αθλη- τικού Οργανισμού, προκειμένου να προσφέρουμε στους δημότες, κατοίκους αλλά και τους επισκέπτες μια εικόνα της πόλης στην οποία ζουν. Μια εικόνα που είναι σύγχρονη, αλλά ταυτόχρονα αναδιπλώνει, ξετυλίγει και υπογραμμίζει τον πολιτισμό και τη βαθιά ιστορική κληρονομιά της. Ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Νέας Σμύρνης δημιούργησε ένα ευχρηστο και καινοτόμο εργαλείο, που παράλληλα με την έντυπη εκδοχή του, δίνει την δυνατότητα στον χρήστη να περιηγηθεί ψηφιακά στην πόλη με την βοήθεια των νέων τεχνολογιών που παρέχουν οι έξυπνες κινητές συσκευές. Με οδηγό τον νέο χάρτη πολιτισμού η πόλη μπορεί να ανακαλυφθεί ξανά, να αναβιώσει την βαθιά ιστορικότητά της, αλλά και να αναδείξει την πρόσφατη ιστορία της διατηρώντας τη συλλογική μνήμη. Βαααααας Τζααααααας Δήμαρχος

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Δήμος Καλλιθέας Η βόρεια Καλλιθέα περί το 1900 σε αεροφωτογραφία Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 στην Καλλιθέα διεξήχθη το άθλη- Πόλη της Ιστορίας μα της σκοποβολής, στο Σκοπευτήριο που χτίστηκε ειδικά για το λόγο αυτό. Ύστερα από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, η εγκατά- Η Καλλιθέα κατοικήθηκε από το 1870 και μετά, με πρώτους οικιστές τον σταση στην Καλλιθέα περίπου 25.000 προσφύγων από τη Μικρά Ασία έμπορο Λάσκαρις Λασκαρίδης, τον πανεπιστημιακό και συγγραφέα Γε- και τον Πόντο τη μετέτρεψε σε προσφυγική συνοικία και ανέκοψε την ώργιο Π. Κρέμος και το νομικό Γεώργιο Φιλάρετο. εξέλιξή της σε προάστιο αναψυχής. Ο οικισμός αποσπάστηκε από το Δήμο Αθηναίων το 1925, οπότε έγινε Η κοινότητα της Καλλιθέας ιδρύθηκε το 1925 και το 1933 ανακηρύχθη- Κοινότητα, ενώ το 1933 Δήμος. Κατά την προπολεμική περίοδο, η πόλη κε σε ανεξάρτητο δήμο, ο οποίος αποτελεί προάστιο των Αθηνών και έγινε τόπος εγκατάστασης βιομηχανιών και βιοτεχνιών, ενώ η θέση της ανήκει στο Νότιο Τομέα της Περιφέρειας Αττικής. μεταξύ Αθήνας και Πειραιά διεύρυνε την εμπορική της δραστηριότητα. Ο δήμος Καλλιθέας, τιμώντας την Ελληνική Επανάσταση του 1821, έδω- Η περιοχή της εκτείνεται βόρεια από τις οδούς Λαγουμιτζή και Καλιρ- σε ονόματα αγωνιστών αλλά και περιοχών, που έλαβαν μέρος στον ρόης ως το Φαληρικό όρμο στα νότια, όπου και διατρέχεται από την Αγώνα, σε οδούς της πόλης του. κεντρική της λεωφόρο Θησέως (Ελευθερίου Βενιζέλου), στα ανατολικά από τη λεωφόρο Ανδρέα Συγγρού, όπου και συνορεύει με τις περιοχές 7 του Νέου Κόσμου, της Νέας Σμύρνης και το Παλαιό Φάληρο και τέλος από τη δυτική πλευρά οριοθετείται με τις περιοχές του Μοσχάτου και του Ταύρου. Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, η περιοχή της Καλλιθέας κατοι- κήθηκε ήδη από τον 4ο αιώνα π. Χ. Κατά τη μυθολογία, επιπλέον, στις ακτές της Καλλιθέας αποβιβάστηκε ο Θησέας, όταν επέστρεψε από την Κρήτη όπου είχε πάει για να σκοτώσει το Μινώταυρο. Για το λόγο αυτό και το έμβλημα του δήμου έχει το Θησέα, το γιο του Αιγέα. Άξιο αναφοράς αποτελεί, επίσης, το γεγονός ότι κατά την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης, η περιοχή της Καλλιθέας, που στις μέρες μας συνορεύει με την περιοχή του Άγιου Σώστη ως την οδό Σπάρτης, είχε αποτελέσει πεδίο μάχης, γνωστό ως Ανάλατος, στο οποίο σκοτώθηκε ο Γεώργιος Καραϊσκάκης στις 22 Απριλίου 1827. Ο σχηματισμός του σύγχρονου οικισμού της Καλλιθέας άρχισε το 1884- 1885, με πρωτοβουλία μίας Οικοδομικής Εταιρίας. Μεταξύ των πρώτων οικιστών του νέου προαστίου συγκαταλέγονται ο νομικός Γεώργιος Φιλάρετος, ο έμπορος Λάσκαρις Λασκαρίδης και ο ιστορικός Γεώργιος Κρέμος. 6

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Μάχη Αναλάτου επίθεσης, αποτέλεσε αρνητικό παράγοντα στον ψυχισμό των Ελλήνων. Ο Κόχραν, μη λαμβάνοντας υπ΄όψιν το πεσμένο ηθικό των ελληνικών Το έτος 1827, ο Καραϊσκάκης μετέβη στην Αττική για να βοηθήσει τους στρατευμάτων, τους οδήγησε στη Μάχη του Αναλάτου, όπου το μισό πολιορκημένους αγωνιστές, στρατοπεδεύοντας στο Κερατσίνι. Σε μία σχεδόν τμήμα των ελληνικών δυνάμεων σκοτώθηκε, οι 250 αιχμάλωτοι αψιμαχία όμως τραυματίστηκε από πυροβολισμό στο υπογάστριο και αποκεφαλίστηκαν με το Μακρυγιάννη να σώζεται χάρη στο ότι «είχε πέθανε. Ο θάνατός του είχε ολέθρια αποτελέσματα για τον Αγώνα. Επα- γρήγορα πόδια και γερά πνευμόνια». κολούθησε η πανωλεθρία στον Ανάλατο (όπου σήμερα βρίσκεται ο Αγ. Η Μάχη Αναλάτου, θεωρείται από πολλούς ομαδική αυτοκτονία των Σώστης στη λεωφόρο Συγγρού) και η διάλυση του στρατοπέδου γύρω Ελλήνων. Ακόμα και ο Κιουταχής, σύμφωνα με την παράδοση, δεν μπο- από την Ακρόπολη. ρούσε να πιστέψει ότι οι Έλληνες σε ένα τέτοιο ανοικτό πεδίο μάχης έρχονταν κατ΄ αυτόν τον τρόπο. Συγκεκριμένα, λαμβάνοντας από τους «Εγώ πεθαίνω, όμως εσείς να είσθε μονοιασμένοι και να βαστή- Τούρκους αξιωματούχους του την πρόταση να πάρουν τα άλογα και να ξετε την Πατρίδα». τελειώνουν γρήγορα τη μάχη, φέρεται ότι απάντησε “Δεν είναι βλάκες οι Γκιαούρηδες να μας έρθουν έτσι, κάτι ετοιμάζουν”. Ολέθρια υπήρξε η πολεμική επιχείρηση των Ελλήνων κατά των Οθωμα- Η υπό τον Γκούρα φρουρά της Ακρόπολης αναγκάστηκε να συνθηκολο- νών στη μάχη που πραγματοποιήθηκε στις 24 Απριλίου του 1827 στην γήσει μετά τη μάχη και να παραδοθεί στις 24 Μαΐου 1827. Καθορίστηκε, περιοχή Αναλάτου. Σκοπός των Ελλήνων ήταν η διάσπαση των δυνάμε- λοιπόν, η τύχη όχι μόνο των πολιορκημένων στην Ακρόπολη αλλά και ων των τούρκικων στρατευμάτων του Κιουταχή, που πολιορκούσαν την αυτών στην Στερεά Ελλάδα. Ακρόπολη. Διχογνωμίες, σχετικά με τον το σχέδιο αντιμετώπισης των Τούρκων, δεν άργησαν να εμφανιστούν. 9 Οι Άγγλοι επικεφαλείς των ελληνικών δυνάμεων, ο Λόρδος Τόμας Κό- χραν (επικεφαλής ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στη θάλασσα) και ο Ρίτσαρντ Τσώρτς (επικεφαλής των ελληνικών στρατιωτικών δυνά- μεων στη ξηρά) υποστήριζαν την άμεση και κατά μέτωπο επίθεση στα τούρκικα στρατεύματα, ενώ ο Αρχιστράτηγος Γεώργιος Καραϊσκάκης υποστήριζε ότι αυτή η τακτική είναι άγνωστη στου Έλληνες, οι οποίοι θα μπορούσαν να φέρουν ένα ευοίωνο αποτέλεσμα με τη μέθοδο των χαρακωμάτων, στην οποία οι Έλληνες ήταν εξειδικευμένοι και που χάρη της μέχρι τώρα είχαν οδηγηθεί σε λαμπρές νίκες. Για το λόγο αυτό ο Καραϊσκάκης ζήτησε από τον Τσώρτς 1.000 αξίνες και φτυάρια για την εκτέλεση οχυρωματικών έργων. Ο Τσώρτς, όμως, τους έστειλε μόνο 70. Τα πλοία που χρειάζονταν δεν ήταν έτοιμα, αφού δεν υπήρχε επαρκής γαιάνθρακας για καύσιμα. Από τον στόλο απουσί- αζε μια πολύ σημαντική μονάδα, η ατμοκίνητη «Καρτερία». Έτσι, υπήρ- χε και έλλειψη πλοίων. Αποτέλεσμα όλης αυτής της δύσφορης κατάστασης, ήταν, τελικά, η αποδοχή της πρότασης των Άγγλων για κατά μέτωπο επίθεση. Ο θανά- σιμος τραυματισμός του Καραϊσκάκη, όμως, την προηγούμενη μέρα της 8

ΕΝΟΤΗΤΑ Ι ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ‘21 ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΑΣ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ | ΗΡΩΕΣ | ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΙ ΗΓΕΤΕΣ

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Υψηλάντου Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία το 1820, με το ψευδώνυμο «Καλός» και στις 22 Φεβρουαρίου 1821, ύστερα από την έκδοση προκήρυξης Αλέξανδρος Υψηλάντης (1776-1807) ανεξαρτησίας, πέρασε τον ποταμό Προύθο και ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και συγκεκριμένα στο Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (12 Δεκεμβρίου 1792 - 31 Ιανουαρίου 1828) Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. ήταν Έλληνας πρίγκιπας, στρατιωτικός, λόγιος και αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε αξιωματικός Δύο μέρες αργότερα, στις 24 Φεβρουαρίου εξέδωσε επαναστατική του Ρωσικού στρατού. προκήρυξη με τον τίτλο «Μάχου Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος». Κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους, σε ηλικία 21 ετών, έχασε στη Μετά την καταστροφή του Ιερού Λόχου στο Δραγατσάνι, ο Υψηλάντης μάχη της Δρέσδης το δεξιό του βραχίονα. Κατόπιν κατατάχτηκε με κατέφυγε στην Αυστρία, όπου φυλακίστηκε έως το 1827 και απελευθε- το βαθμό του ανθυπολοχαγού του Ιππικού στο σώμα των εφίππων ρώθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1827 μετά από ενέργειες του τσάρου. σωματοφυλάκων του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ της Ρωσίας. Το 1814- 1815 συμμετείχε και αυτός ως μέλος της αυτοκρατορικής ακολουθίας Η κλονισμένη, όμως, υγεία του, δεν του επέτρεψε έκτοτε να βοηθήσει στο Συνέδριο της Βιέννης με το βαθμό του υποστράτηγου. το επαναστατημένο έθνος. Δύο μήνες μετά την αποφυλάκισή του στις 31 Ιανουαρίου 1828 πέθανε στη Βιέννη. Ως μεγάλο σκοπό και όνειρο της ζωής του είχε θέσει την απελευθέρω- ση του ελληνικού έθνους. Εξ αυτού και ο φλογερός ενθουσιασμός του 13 και η μεγάλη φαντασία του εύκολα μπορούσαν να τον παρασύρουν σε πολύ παράτολμα εγχειρήματα. Μάλιστα, στο Συνέδριο της Βιέννης, εξέφρασε την άποψη ότι το ζήτημα των Ελλήνων είναι υπόθεση του χριστιανισμού και του ανθρωπισμού που θα πρέπει να αναχθεί σε υπόθεση όλων των Βασιλικών Αυλών της Ευρώπης.

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οι μόνοι που του συμπαραστάθηκαν ήταν μια μερίδα στρατιωτικών καθώς οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου μαζί με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο είχαν ως κύριο μέλημα τους την υποβάθμιση της παρουσίας του Υψηλάντη στην αγωνιζόμενη Ελλάδα. Στα πλαίσια της Α΄ Εθνοσυνέλευσης (Επίδαυρος) εξελέγη πρόεδρος του βουλευτικού σώματος, έχοντας όμως η εξουσία περιέλθει στους αντιπάλους του, ο Υψηλάντης δεν υφίστατο πλέον πολιτικώς. Οδός Υψηλάντου Κατά τη Β΄ Εθνοσυνέλευση που πραγματοποιήθηκε στο Άστρος, τον Απρίλιο του 1823, μην αντέχοντας τις έριδες των επαναστατημένων Δημήτριος Υψηλάντης (1793-1832) Ελλήνων αποσύρθηκε από τις πολεμικές επιχειρήσεις και εγκατα- Ο Δημήτριος Υψηλάντης υπήρξε σημαντική προσωπικότητα της στάθηκε στην Τρίπολη. ελληνικής επανάστασης. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 14 Δεκεμβρίου 1893. Έχοντας μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από το Επανήλθε, όμως, στη στρατιωτική του θέση όταν αποβιβάστηκε στην 1818, αποφάσισε να κατέβει στην Πελοπόννησο μετά την κήρυξη Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ με αιγυπτιακό στρατό. της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία στις 23 Φεβρουαρίου 1821, για να αναλάβει την ηγεσία του αγώνα, ως πληρεξούσιος του γενικού Πολέμησε στους Μύλους (1825), όπου διακρίθηκε με αποτέλεσμα επιτρόπου της αρχής. να αυξηθεί η συμπάθεια των φιλελλήνων γι αυτόν. Την ίδια εποχή Αφού εγκαταστάθηκε στην Ύδρα, ξεκίνησε την οργανωτική του αρνήθηκε να υπογράψει την πρόταση να τεθεί η Ελλάδα υπό την προσπάθεια, έχοντας ως στόχο τη δημιουργία τακτικού στρατού και αγγλική προστασία. στόλου για τη διεξαγωγή του αγώνα υπό μία ενιαία, ισχυρή πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Πέθανε στο Ναύπλιο στις 5 Αυγούστου του 1832 σε ηλικία 39 ετών. Στις 8 Ιουνίου του ιδίου χρόνου, ίδρυσε τυπογραφείο, στο οποίο τυπώθηκε η πρώτη εφημερίδα του Αγώνα «Σάλπιγξ η Ελληνική» και 15 όντως, στις 12 Ιουνίου του 1821, εξέδωσε την πρώτη προκήρυξη “ως πληρεξούσιος αρχιστράτηγος Πελοποννήσου και άλλων μερών”. Τους μήνες Σεπτέμβριο - Οκτώβριο του 1821, ο Υψηλάντης προέβη σε πρωτοβουλίες σχετικές με τη συγκρότηση Εθνικής Συνέλευσης. 14

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Διάκου Οδός Μιαούλη Αθανάσιος Διάκος (1788-1821) Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835) Ο Αθανάσιος Διάκος υπήρξε ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης από Ο Ανδρέας Μιαούλης γεννήθηκε στην Ύδρα το 1769. Το πραγματικό τη Μουσουνίτσα της Παρνασσίδος και έδρασε στη Στερεά Ελλάδα. Το επώνυμο του ήταν Βώκος και υπήρξε αγωνιστής του 1821. Αρχικά, πραγματικό του επώνυμο ήταν Γραμματικός. ασχολούταν με εμπορικές επιχειρήσεις και θαλάσσιες μεταφορές, Το προσωνύμιο αυτό οφείλεται στην ιδιότητα των προγόνων του, ιδιότητα, που κατά τους πολέμους, τον βοήθησε να διασπάσει τον πιθανότατα, γραμματέας - γραμματικός καταγραφής φορολογικών ναυτικό αποκλεισμό των άγγλων, γεγονός που δημιούργησε θαυμασμό στοιχείων. για την τόλμη και την ανδρεία του. Το 1820 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και έγινε οπλαρχηγός και Το 1822 ανέλαβε την αρχηγία του στόλου της Ύδρας και στη συνέχεια αρματολός Λειβαδιάς. Την 1η Απριλίου 1821 κήρυξε την Επανάσταση σιωπηρά όλων των Ελληνικών ναυτικών Δυνάμεων. Ακολούθησε μία στην Λειβαδιά, όπου και χρησιμοποίησε το φρούριο της ως ορμητήριο σειρά εντυπωσιακών νικών έναντι των Τούρκων και των Αιγυπτίων. και κατάφερε να αποτινάξει οποιοδήποτε Τούρκο από τη Στερεά Το 1826 διορίστηκε ναύαρχος του ελληνικού στόλου μέχρι τον ερχομό Ελλάδα. Εναντίον του εκστράτευσαν ο Ομέρ Βρυώνης και ο Κιοσσέ του Κοχραν, το 1827, όπου και υπέβαλε την παραίτηση του από την Μεχμέτ με πολυάριθμο στρατό. αρχηγία του στόλου. Ο Διάκος, όμως, κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας (Σπερχειού) Με τον ερχομό του Ιωάννη Καποδίστρια, ανέλαβε ξανά την αρχηγία κοντά στις Θερμοπύλες αναμένοντας τον Ομέρ Βρυώνη. Στη μάχη που του ελληνικού στόλου, όμως αργότερα ήρθε σε σύγκρουση μαζί ακολούθησε ο Αθανάσιος Διάκος τραυματίστηκε και αιχμαλωτίστηκε. του και παραιτήθηκε από τη θέση του γερουσιαστή. Το 1831, ως Βασανίστηκε με ανασκολοπισμό όπου και πέθανε στις 22 Απριλίου επικεφαλής μικρού στρατιωτικού σώματος αποβιβάστηκε στον Πόρο, 1821. Τιμήθηκε από τον Ελληνικό Στρατό με τον βαθμό του Στρατηγού. κατέλαβε ένα μέρος του στόλου και κατέστρεψε το λιμάνι του νησιού, Ο Αθανάσιος Διάκος αποτελεί τον πιο αγαπητό στο λαό από τους καθώς ανατίναξε τη φρεγάτα «Ελλάς» και την κορβέτα «Ύδρα» για να ήρωες του 1821 και την ανδρεία και το μαρτυρικό του θάνατο ύμνησαν μην μπορέσουν να περιέλθουν στις κυβερνητικές δυνάμεις, κατάσταση πολύ, τόσο η δημοτική, όσο και η έντεχνη ποίηση. που καταδικάστηκε από όλους . Το 1832, ως επικεφαλής της Ελληνικής αντιπροσωπείας πρόσφερε το 16 ελληνικό στέμμα στον Όθωνα της Βαυαρίας. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του έλαβε διάφορα αξιώματα. Ενταφιάστηκε στον Πειραιά, στη λεγόμενη σήμερα Ακτή Μιαούλη. 17

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Παπαφλέσσα να τελειώσει την επανάσταση. Ο Παπαφλέσσας, τότε, με περίπου 1.000 άντρες, ευελπιστώντας ότι θα του σταλεί βοήθεια, αντιμετώπισε τα Γρηγόριος Παπαφλέσσας (1788-1825) στρατεύματα του Ιμπραήμ, τα οποία ανέρχονταν στους 6.000 άντρες. Ξεχωριστός επαναστάτης ο Γρηγόριος Δικαίος ή Φλέσσας γεννήθηκε Η τύχη δεν ήταν με το μέρος του Παπαφλέσσα. Μόλις οι αγωνιστές στην Πολιανή Μεσσηνίας το 1788 και έγινε μοναχός σε νεαρή ηλικία. του αντίκρισαν τον εχθρό φοβήθηκαν και δείλιασαν, με αποτέλεσμα Μετά από συγκρούσεις με τους Τούρκους, έφυγε από την Πελοπόννη- αρκετοί να φύγουν και να μείνουν λίγοι. σο και κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ευρισκόμενος εκεί μυ- ήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αναγνωσταρά στις 21 Ιουνίου1818, Στη μάχη που έλαβε χώρα στις 20 Μαΐου 1825, τραυματίστηκε καθώς επίσης και χειροτονήθηκε Αρχιμανδρίτης από τον Πατριάρχη θανάσιμα και πέθανε μαζί με τους λίγους άντρες που του είχαν Γρηγόριο Ε΄. απομείνει για να πολεμήσουν. Σύμφωνα με την λαϊκή διήγηση στην Το συνθηματικό του όνομα, με το οποίο υπέγραφε τα έγγραφα της καταγραφή της ιστορίας, ο Ιμπραήμ ζήτησε να του φέρουν το άψυχο Φιλικής Εταιρείας ήταν «Αρμόδιος» ή χρησιμοποιούσε τα διακριτικά σώμα του Παπαφλέσσα και συγκινημένος, τον πλησίασε και τον φίλησε, Α.Μ. αναγνωρίζοντας την ηρωική του αντίσταση, το σθένος το οποίο έδειξε Παρορμητικός και ενθουσιώδης άλλοτε με ψέματα και άλλοτε με την ώρα της μάχης. αλήθειες, ταξίδεψε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες με σκοπό τον εθνικό ξεσηκωμό, τον οποίο και κήρυξε στις 23 Μαρτίου στην Καλαμάτα μαζί Τα λόγια του Ιμπραήμ εκείνη την στιγμή ήταν: «Αμαρτία να χαθεί με τον Πετρόμπεη. Έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις και πολέμησε τούτος ο πολέμαρχος»... ηρωικά στο Δερβενάκι και στην Περαχώρα τον Ιούλιο του 1822. Αποκορύφωμα της πορείας του στον Αγώνα στάθηκε η τελική μάχη 19 που δόθηκε στο Μανιάκι της Πυλίας, το Φεβρουάριου του 1825, όταν ο Ιμπραήμ μαζί με το στρατό του αποβιβάστηκε στο Μοριά, με σκοπό 18

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας 20 Οδός Κολοκοτρώνη Κολοκοτρώνης Θεόδωρος (1770-1843) Ο αρχιστράτηγος της Ελληνικής Επανάστασης, «ο Γέρος του Μωριά» γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1770, «τη δεύτερη μέρα της Λαμπρής», στο Ραμοβούνι της Μεσσηνίας. Το έτος 1818, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Φιλικό Πάγκαλο και είχε σαφή επίγνωση της προπαρασκευής του Αγώνα, αφού και ο ίδιος ονειρευόταν την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Στις 23 Μαρτίου 1821 μαζί με τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, απελευ- θέρωσαν την Καλαμάτα. Πρωταγωνίστησε σε πολλές στρατιωτικές επιχειρήσεις του Αγώνα, στη νίκη στο Βαλτέτσι, στην άλωση της Τριπολιτσάς, στη νίκη στα Βέρβενα και τα Δολιανά. Η εδραίωση του κύρους του μέσα από όλες τις στρατιωτικές αυτές επιχειρήσεις προκάλεσε και τις πρώτες αντιδράσεις των τοπικών αρχόντων, οι οποίες κορυφώθηκαν με την έλευση του Δημήτριου Υψηλάντη, ο οποίος επιδίωξε να οργανώσει πολιτικά την Επανάσταση, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ρήξη μεταξύ των στρατιωτικών και των προκρίτων. Στις 26 Ιουλίου 1822, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αποδεκάτισε τη στρατιά του Δράμαλη στα Δερβενάκια και αναγνωρίστηκε μετά από αυτή τη λαμπρή νίκη ως αρχιστράτηγος και ανέλαβε την αποκατάσταση της τάξης, καταλαμβάνοντας το Ναύπλιο και εμψυχώνοντας την Επανάσταση. Ο Κολοκοτρώνης υπήρξε θερμός υποστηρικτής του Καποδίστρια, μετά την απελευθέρωση, δέχτηκε με ενθουσιασμό την άφιξη του Όθωνα. Αργότερα όμως, ερχόμενος σε σύγκρουση με την Αντιβασιλεία καταδικάστηκε αε θάνατο, το 1834. Φυλακίστηκε στο Παλαμήδι, αλλά μετά από ένα χρόνο ο Όθωνας του έδωσε χάρη και έλαβε το αξίωμα του στρατηγού και έγινε μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας. Ο «Γέρος του Μοριά» πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 3 Φεβρουαρίου 1843, σε ηλικία 73 ετών. Στα τελευταία χρόνα της ζωής του υπαγόρευσε στον Γεώργιο Τερτσέτη τα «Απομνημονεύματα» του, που κυκλοφόρησαν το 1851 με τον τίτλο «Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής φυλής» από το 1770-1836 και «Ο γέρων Κολοκοτρώνης». Τα «Απομνημονεύματά» του αποτέλεσαν και αποτελούν πολύτιμη και αστείρευτη πηγή για την Ελληνική Επανάσταση. 21

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Κανάρη Οδός Καραϊσκάκη Κωνσταντίνος Κανάρης (1793/5-1877) Γεώργιος Καραϊσκάκης (1782-1827) Ο Κωνσταντίνος Κανάρης αποτελεί ηγετική μορφή του 1821. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης αποτελεί ηγετική μορφή της Ελληνικής Γεννήθηκε το 1793 ή 1795 στα Ψαρά, από οικογένεια με μεγάλη Επανάστασης, κορυφαίο αγωνιστή του 1821 και στρατηγό, περίφημο ναυτική παράδοση. για την ανδρεία του. Στρατηγική ιδιοφυία, παρόλο που δεν είχε Αρχικά, όταν ξέσπασε η Επανάσταση, κατατάχθηκε ως απλός ναύτης. στρατιωτικές γνώσεις. Η Επιτροπή Εκδουλεύσεων τον κατέταξε μεταξύ Γρήγορα όμως, από τις πρώτες επιχειρήσεις, ξεχώρισε για το θάρρος των «εξαιρέτων». του, την αποφασιστικότητά του και την εξειδίκευσή του στα πυρπολικά. Γεννήθηκε τo 1782, στο Μαυρομμάτι Καρδίτσας, νόθος γιος της Ζωής Η φήμη του εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς, με αποτέλεσμα να Διμισκή ή Ντιμισκή και του αρματολού Δημήτριου Καραΐσκου. κερδίσει την εκτίμηση των συναγωνιστών του. Τα παιδικά του χρόνια ήταν δύσκολα καθώς μεγάλωσε με θετούς Θερμός υποστηρικτής του Ιωάννη Καποδίστρια, κατέστειλε διάφορες γονείς, μία οικογένεια Σαρακατσάνων, αφού η μητέρα του τον είχε ανταρσίας στη Μάνη και την Ύδρα. Μετά την δολοφονία του Κυβερνήτη, εγκαταλείψει και στη συνέχεια πέθανε όταν εκείνος ήταν 8 χρονών. όμως, αποσύρθηκε από τα στρατιωτικά καθήκοντα και εγκαταστάθηκε Στην ηλικία των 18 χρόνων ο Καραϊσκάκης γίνεται αντιληπτός από τον στη Σύρο. Αλή Πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος εκτιμά τον ισχυρό του χαρακτήρα Μετά την απελευθέρωση, ο Κανάρης ανήλθε στα υψηλότερα αξιώματα και τον προσλαμβάνει στη σωματοφυλακή του. της Πολιτείας. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του στην επαναστατική κίνηση της 3ης Σεπτεμβρίου, όπου και συμμετείχε, και που ανάγκασε 23 τον Όθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα. Στις 26 Μαΐου του 1877, ανέλαβε τα καθήκοντα πρωθυπουργού στην οικουμενική κυβέρνηση που σχηματίστηκε για να αντιμετωπίσει τυχόν καταστάσεις από τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου 1877. 22

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Στην Αυλή του Αλή Πασά μαθαίνει όχι μόνο τη στρατιωτική τέχνη 25 αλλά και ανάγνωση και γραφή. Μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 1821 κήρυξε την Επανάσταση στη Βόνιτσα, στα Τζουμέρκα και στο Μακρυνόρος και αναγνωρίστηκε ως οπλαρχηγός των Αγράφων. Μετά από μια σειρά μαχών, στις οποίες επέδειξε ιδιαίτερη ανδρεία και νίκησε τα ισχυρά τουρκικά στρατεύματα, έλαβε μέρος σε μεγάλες μάχες στη Δόμβραινα, στο Δίστομο, στην Αράχωβα (19-24 Νοεμβρίου 1826, η οποία αποτελεί και τη πιο μεγαλειώδη νίκη του), με κορύφωση τη μάχη του ενάντια στον Κιουταχή στο Χαϊδάρι, όπου είχε περήφανη νίκη, αφού ο Κιουταχής από πολιορκητής μεταβλήθηκε σε πολιορκούμενο. Στις 22 Απριλίου 1827, και ενώ βρισκόταν στη σκηνή του άρρωστος με πυρετό, ακούγοντας πυροβολισμούς, βγήκε έξω να δει τι συνέβη. Εκεί δέχτηκε πυροβολισμό στο υπογάστριο με αποτέλεσμα να πεθάνει την επόμενη ημέρα. Ο θάνατός του είχε ολέθρια αποτελέσματα για τον Αγώνα. Επακολούθησε η πανωλεθρία στον Ανάλατο (όπου σήμερα βρίσκεται ο Αγ. Σώστης στη λεωφόρο Συγγρού) και η διάλυση του στρατοπέδου γύρω από την Ακρόπολη. 24

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Μαυρογένους Οδός Μπουμπουλίνας Μαντώ Μαυρογένους (1746-1848) Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771-1825) Ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, κόρη σπαθαρίου (υπουργού των στρατιωτικών) της Μολδαβίας Νικολάου Μαυρογένους. Κορυφαία γυναικεία μορφή της επανάστασης υπήρξε η Λασκαρίνα Το αξιοζήλευτο θάρρος και η τόλμη της την οδήγησαν, με την έκρηξη Μπουμπουλίνα. Γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1771 σε φυλακή της της Επανάστασης, να ντυθεί με ανδρική ενδυμασία, να εξοπλίσει με Κωνσταντινούπολης, όπου είχε πάει η μητέρα της, για να επισκεφτεί δικά της έξοδα δυο πλοία και να σχηματίσει σώμα από 800 άνδρες. τον βαριά άρρωστο πατέρα της, κρατούμενο για συμμετοχή στα Πήρε μέρος στην εκστρατεία εναντίον των Τούρκων της Καρύστου Ορλωφικά. Η Λασκαρίνα το 1819 βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, και πολέμησε στο Πήλιο εναντίον του Σελήμ Πασά καθώς και στην όπου πιστεύεται ότι, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία παρά την Φθιώτιδα. Απηύθυνε, επίσης έκκληση στις Γαλλίδες γυναίκες ζητώντας απαγόρευση που ίσχυε για συμμετοχή των γυναικών σε αυτήν. τη συμπαράσταση τους στον Αγώνα της Ελλάδας. Συνεργάστηκε με το Δημήτριο Υψηλάντη, με τον οποίο συνδέθηκε με Στις Σπέτσες ναυπήγησε το περίφημο πλοίο της «Αγαμέμνων» και αισθηματικό δεσμό. Ο θάνατος της το 1832, προκάλεσε μεγάλη θλίψη. τρία μικρότερα πλοία, καθώς επίσης, είχε προμηθευτεί, κρυφά, όπλα Επειδή διέθεσε ολόκληρη την περιουσία της για το σκοπό του Αγώνα, και πολεμοφόδια. Πήρε μέρος στον αποκλεισμό του Ναυπλίου και της παραχωρήθηκε μετά την Απελευθέρωση οικία στο Ναύπλιο και ο της Μονεμβασίας και, στην ξηρά, στον αποκλεισμό και την άλωση επίτιμος βαθμός του αντιστράτηγου. Της ανατέθηκε, επίσης, η εποπτεία της Τριπολιτσάς, μαζί με τον Κολοκοτρώνη. Οι συμπολεμιστές της την του Ορφανοτροφείου Αίγινας. αποκαλούσαν «Μεγάλη Κυρά». Αργότερα, περιορίστηκε με διαταγή του Ιωάννη Κωλέττη στη Μύκονο, όπου έζησε μέχρι το θάνατο της, σε μεγάλη φτώχεια. Η προσφορά της ήταν πάρα πολύ σημαντική, καθώς, όχι μόνο συνέβαλε στον ανεφοδιασμό των πολεμοφοδίων αλλά συγκρότησε 26 και δικό της σώμα από νησιώτες το οποίο το συντηρούσε η ίδια. Στις 24 Απριλίου του 1821σε μια συμπλοκή με τους Τούρκους, σκοτώνεται ο γιος της. Παρά την τραγική απώλεια της, η Μπουμπουλίνα συνέχισε να αγωνίζεται. Μετά την άλωση του Ναυπλίου εγκαταστάθηκε στις Σπέτσες, απογοητευμένη και αδρανής. Σκοτώθηκε στις 22 Μαΐου του 1825 σε μία οικογενειακή διένεξη. Μετά το θάνατο της το «Αγαμέμνων» δόθηκε στους απογόνους της και ονομάστηκε σε «Σπέτσες». Το 1831, όμως, πυρπολήθηκε στο ναύσταθμο του Πόρου από τον Α. Μιαούλη, κατά τη διαμάχη που ξέσπασε επί Καποδίστρια. 27

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Μαυρομιχάλη Οδός Δεληγιάννη Μαυρομιχάλης Πέτρος (1765-1848) Δεληγιάννης Κανέλλος Υπήρξε ηγετική μορφή της Επαναστάσεως του 1821, μέλος της Ιδιαίτερη προσωπικότητα, που συνείσφερε πολύ στην έκρηξη της Φιλικής Εταιρείας και τελευταίος ηγεμόνας (μπέης) της Μάνης από Επανάστασης του 1821 αποτελεί ο Δεληγιάννης Κανέλλος. Γεννήθηκε το 1816, οπότε πήρε το αξίωμα του Μπας-Μπογού. Γεννήθηκε στις 6 στα Λαγκάδια Γορτυνίας το έτος 1780. Έλληνας πρόκριτος, μετά τη Αυγούστου του 1773 στο Λιμένι, επίνειο της σημερινής Αρεόπολης. δολοφονία του πατέρα του Ιωάννη Δεληγιάννη-Παπαγιαννόπουλου, Πρωταρχικό σκοπός του Μαυρομιχάλη υπήρξε η αποκατάσταση ο Κανέλλος αναδείχθηκε αρχηγός της οικογένειάς του, στις 12 της γαλήνης, της ειρηνικής ζωής και η κατάπαυση των εμφύλιων Φεβρουαρίου 1816. σπαραγμών. Μαζί με τους Θ. Κολοκοτρώνη, Νικηταρά κ.α. ύψωσε στις Οργάνωσε και χρηματοδότησε μεγάλο μέρος της επανάστασης στο 23 Μαρτίου 1821 τη σημαία της Επαναστάσεως στην Καλαμάτα και Μοριά με έξοδα της οικογένειάς του και έλαβε μέρος στις μάχες στο ταυτόχρονα κατέλαβε την πόλη και ανακηρύχτηκε αρχιστράτηγος των Μεσολόγγι, στη Μάχη του Πέτα, στην πολιορκία της Τριπολιτσάς και σε πελοποννησιακών δυνάμεων. πολλά άλλα μέρη. Επί Καποδίστρια διορίστηκε Πρόεδρος του «Πανελληνίου» και έγινε Διετέλεσε πρόεδρος της «Εφορίας Καρυταίνης» και το 1821 πρότεινε γερουσιαστής. Αργότερα, ήρθε σε ρήξη με τον Καποδίστρια και για τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ως Αρχιστράτηγο. Την περίοδο του αυτό συνελήφθη και φυλακίστηκε. Η φυλάκισή του αύξησε το μένος εμφύλιου πολέμου (1824) φυλακίστηκε μαζί με το Θ. Κολοκοτρώνη, της οικογένειας Μαυρομιχάλη εναντίον του Κυβερνήτη και οδήγησε από την κυβέρνηση Κουντουριώτη, στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στη δολοφονία του. Ο Πετρόμπεης αποφυλακίστηκε το 1832 από στην Ύδρα, από όπου και αποφυλακίστηκε λίγους μήνες μετέπειτα, για τον Αυγουστίνο Καποδίστρια. Επί Όθωνος έγινε αντιπρόεδρος του να αντιμετωπίσει μαζί με τον Κολοκοτρώνη τον Ιμπραήμ Πασά. Συμβουλίου Επικρατείας και μετά την καθιέρωση του Συντάγματος Μετά την Απελευθέρωση, ο Δεληγιάννης διετέλεσε βουλευτής και γερουσιαστής (1843). πρόεδρος της 1ης Συντακτικής Βουλής (1843). Ο Πέτρος «Πετρόμπεης» Μαυρομιχάλης πέθανε στις 17 Ιανουαρίου Πέθανε πάμπτωχος, στις 18 Σεπτεμβρίου 1862 στην Αθήνα, καθώς 1848 στην Αθήνα και κηδεύτηκε με τιμές αντιστράτηγου εν ενεργεία. είχε θυσιάσει όλη του την περιουσία για την Επανάσταση, αφήνοντας τα απομνημονεύματα του, γραπτά κείμενα, τα οποία θεωρούνται, κατά 28 τους ιστορικούς, αρκετά αμφιλεγόμενα. 29

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας 30 Οδός Νικηταρά Νικήτας Σταματελόπουλος (1787-1849) Ένα από τα πιο δραστήρια μέλη της Φιλικής Εταιρείας υπήρξε ο Νικήτας Σταματελόπουλος. Γεννήθηκε στη Μεγάλη Αναστάσοβα των Πισινών Χωριών του Μυστρά το έτος 1787, έχοντας το προσωνύμιο Νικήτας ο Τουρκοφάγος. Το 1816, μετά τη σφαγή του πατέρα του από τους Τούρκους ακολούθησε το Θ. Κολοκοτρώνη, ο οποίος ήταν θείος του, στα Επτάνησα και εντάχτηκε στο ρωσικό τάγμα και μετέβη στην Ιταλία για να λάβει μέρος ενάντια στο στρατό του Ναπολέοντα. Αργότερα, επέστρεψε στα Επτάνησα για να υπηρετήσει τους Γάλλους που τα είχαν καταλάβει με τη συνθήκη Τίλστ. Τον Οκτώβριο του 1818, ο Νικηταράς, ευρισκόμενος στην Καλαμάτα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Ηλία Χρυσοσπάθη. Συντηρώντας δικό του σώμα ενόπλων ανδρών από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, πήρε μέρος στην πρώτη μάχη, με την έναρξη της επανάστασης, που δόθηκε στο Βαλτέτσι της Αρκαδίας στις 12-13 Μαΐου 1821 (είχε προηγηθεί μια συμπλοκή στο Λεβίδι τον Απρίλιο). Ο Νικηταράς έχοντας λίγους άνδρες από τα Άνω Δολιανά κατάφερε να αποκρούσει τουρκικά στρατεύματα με χιλιάδες Τούρκους, γι αυτό το λόγο ονομάστηκε από τους συμπολεμιστές του Τουρκοφάγος. Ακολούθησαν πολλές μάχες στις οποίες διακρίθηκε και επέφερε μεγάλη καταστροφή στους Τούρκους. Μετά την Απελευθέρωση τάχθηκε υπέρ του κόμματος των Ναππαίων (ρωσόφιλων), κατάσταση που τον οδήγησε στο να θεωρηθεί ύποπτος για αντιοθωνική δράση και να προφυλακιστεί το 1839. Το Σεπτέμβριο του 1840, δικάστηκε και τελικά αθωώθηκε λόγω έλλειψης στοιχείων, η παράταση όμως της παραμονής του στη φυλακή έως την αποφυλάκισή του, έβλαψε ανεπανόρθωτα την υγεία του και ο Νικηταράς αποφυλακίστηκε τελικά (18 Σεπτεμβρίου 1841) σχεδόν τυφλός και λαμβάνοντας μία τιμητική σύνταξη ως μοναδικό πόρο ζωής. Χαρακτηριστικό της ανιδιοτέλειας του υπήρξε το γεγονός ότι, κατά την άλωση της Τριπολιτσάς δεν δέχθηκε να πάρει λάφυρα, και το αδαμαντοκόλλητο σπαθί που του έδωσαν το χάρισε στην Κυβέρνηση. Ο Νικήτας Σταματελόπουλος πέθανε στις 25 Σεπτεμβρίου 1849 στον Πειραιά. 31

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Ζαλόγγου Οδός Ψαρών Ζάλλογγο Ψαρά Το Ζάλογγο, βουνό της Ηπείρου και ομώνυμο χωριό, βρίσκεται στα Τα Ψαρά, το μικρό νησί του βορειοανατολικού Αιγαίου, χαρακτηρίζε- βόρεια της Πρέβεζας και ανήκει στην οροσειρά των Κασωπαίων όρων. ται ως ένα από τα πρώτα νησιά που ξεσηκώθηκαν ενάντια στον τουρ- Αποτελεί ένα από τα ιστορικά όρη της Ελλάδας, το όνομα του οποίου κικό ζυγό. Το νησί, κατά την αρχαιότητα, ήταν γνωστό με τις ονομασίες είναι συνδεδεμένο με την προεπαναστατική περίοδο του 1821, και Ψύρα, Ψυρίην ή Ψυρίαν. συγκεκριμένα με το Χορό του Ζαλόγγου. Την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης οι Ψαριανοί επέδειξαν θάρ- Στις 18 Δεκεμβρίου του 1821, 63 Σουλιώτισσες με τα παιδιά τους ρος, τόλμη και ανδρεία. Πολλά τούρκικα πλοία πυρπολήθηκαν από προτίμησαν, αφού έριξαν τα παιδιά τους στο γκρεμό, να πέσουν και τους Ψαριανούς. Η συμμετοχή - συμβολή των Κανάρη, Παπανικολή, οι ίδιες και μάλιστα χορεύοντας και τραγουδώντας, για να αποφύγουν Νικόδημο έμειναν στην ιστορία. την ατίμωση και την αιχμαλωσία από το ασκέρι των Τουρκαλβανών Στις 22 Ιουνίου του 1824, όμως, το νησί των Ψαρών βίωσε την τραγι- του Αλή Πασά. κότερη ιστορική στιγμή, αφού η πόλη του έπεσε στα χέρια των Τούρ- Στον τόπο της θυσίας, ανεγέρθηκε, την περίοδο 1950-1961, το κων και ένα μέρος των κατοίκων για να σωθεί, έτρεξε στο Παλιόκαστρο μεγαλύτερο άγαλμα της Ελλάδας, με τον τίτλο Μνημείο Ζαλόγγου του (Μαύρη Ράχη) και κλείστηκε στο μικρό φρούριο , ώστε να μην παραδο- γλύπτη Γεωργίου Ζογγολόπουλου (1903-2004). θούν. Αφού πολέμησαν γενναία, έδωσαν την τελευταία τους πνοή και γίνοντας οι ίδιοι ολοκαύτωμα, ανατινάσσοντας την πυριτιδαποθήκη, 32 για την απελευθέρωση της πατρίδας. Η πράξη - προσφορά τους αυτή, στον Αγώνα, συγκίνησε εξαιρετικά τους φιλέλληνες και ενέπνευσε τον Εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολω- μό να γράψει το γνωστό επίγραμμα: Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη περπατώντας η Δόξα μονάχη μελετά τα λαμπρά παλικάρια και στην κόμη στεφάνι φορεί γεναμένο από λίγα χορτάρια που είχαν μείνει στην έρημη γη. Το νησί των Ψαρών περιήλθε και ενσωματώθηκε στην Ελλάδα στις 12 Οκτωβρίου του 1912. 33

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Δερβενακίων Οδός Ύδρας Δερβενάκια Ύδρα Η λέξη Δερβένι ή Ντερβένι (ουδετέρου γένους) προέρχεται από την Η Ύδρα, νησί του Αργολικού Κόλπου, ονομαζόταν κατά την τουρκική λέξη “ντερβέν”, που και αυτή είναι παραφθορά της περσικής αρχαιότητα, Υδρέα, Υδρίη και Υδρεία, λόγω του ότι ανέβλυζαν άφθονα νερά από τις πηγές της. «ντερμπέντ», και σημαίνει μικρό σε μήκος πέρασμα ή δίοδος. Οι πρώτοι της κάτοικοι υπήρξαν οι Δόλοπες ή οι Δρύοπες. Η πόλη Στην ελληνική γλώσσα, ως γεωγραφικός προσδιορισμός, αποτελεί της Ύδρας παρουσίασε μεγάλη ναυτική ιστορία και παράδοση. Κατά στενή διάβαση διαμέσου ορεινών όγκων, καθώς και είσοδος ή έξοδος τη διάρκεια του Αγώνα του 1821, η Ύδρα μαζί με τις Σπέτσες και τα πύλης προς ευρύτερη περιοχή. Ψαρά διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο, εξαιτίας της υπεροχής τους Τα Δερβενάκια, λοιπόν, οικισμός 60 κατοίκων, που ανήκει στο δήμο στη ναυτική δύναμη που είχαν. Σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα το Νεμέας του νομού Κορινθίας, βρίσκεται σε υψόμετρο 230 μέτρων και ελληνικό ναυτικό αποτελούνταν σχεδόν μόνο υδραίικα, σπετσιώτικα περίπου 32 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της Κορίνθου. Δημιουργήθηκε και ψαριανά πλοία. περίπου το 1750, από μέτοικους Αρκάδες, οι οποίοι αναζήτησαν την Η δημιουργία τεράστιων περιουσιών των Υδραίων, μετά τη προστασία του οικισμού τους στο στενό πέρασμα των Δερβενακίων. Συνθήκη υου Κιουτσούκ Καϊναρτζή και των Ναπολεόντειων πολέμων, Η τοποθεσία των Δερβενακίων είναι γνωστή για την ολοκληρωτική κατέστησαν το νησί ως τον πλουσιότερο ελληνικό τόπο, γενικότερα και καταστροφή του τουρκικού στρατού, 30.000 άνδρες, του Δράμαλη, από ειδικότερα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. τους κατά πολύ λιγότερους Έλληνες με αρχιστράτηγο τον Θεόδωρο Αν και οι Υδραίοι είχαν από νωρίς μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, Κολοκοτρώνη. οι πρόκριτοι δίσταζαν να λάβουν μέρος στον Αγώνα καθώς την Η σπουδαία μάχη στα Δερβενάκια προκάλεσε μεγάλς απώλειες στα θεωρούσαν πρόωρη. Γρήγορα, όμως, ακολούθησαν έναν από τους τουρκικά στρατεύματα, κατάσταση που οδήγησε τον Σουλτάνο να κύριους εκφραστές της Φιλικής Εταιρείας, τον Αντώνη Οικονόμου, παραδεχτεί την αδυναμία του να διαχειριστεί την Επανάσταση. ο οποίος στις 31 Μαρτίου 1821, κινητοποίησε τις απαιτούμενες ναυτικές και πεζές δυνάμεις, μετά από το δικαίωμα εξουσίας που του 34 αναγνώρισαν οι πρόκριτοι. Οι Υδραίοι διέθεσαν τεράστια ποσά για την ενίσχυση του Αγώνα. Στην Επανάσταση του 1821, η Ύδρα διέθετε 186 πλοία. Ο Ιμπραήμ αποκάλεσε την Ύδρα ‘’Μικρή Αγγλία’’ όταν έφθασε με το στρατό του στην απέναντι ακτή της Πελοποννήσου, αποκλήθηκε δε επίσης και ‘’Ελληνική Βενετία’’ επειδή ήταν πολιτικό και ναυτικό κέντρο. 35

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Καλαβρύτων Οδός Αγ. Λαύρας Καλάβρυτα Αγία Λαύρα Τα Καλάβρυτα, ορεινή κωμόπολη της Πελοποννήσου, βρίσκεται Ιστορικό μοναστήρι, που βρίσκεται στην Πελοπόννησο, δυτικά των στο Νομό Αχαΐας, στη βόρεια πλευρά του όρους Χελμού (Αροάνια Καλαβρύτων, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ιδρύθηκε τον όρη), στην κοιλάδα του Βουραϊκού ποταμού. Η ονομασία Καλάβρυτα 10ο αιώνα μ. Χ., κατά την περίοδο αυτοκρατορίας του Βασίλειου Α΄ προήλθε από «Καλαί βρύσαι», καθώς στην περιοχή αυτή υπάρχουν Μακεδόνα από έναν ασκητή, το μοναχό Ευγένιο, της Ιεράς Μονής Αγίας πολλές πηγές. Λαύρας Μεγίστης του Αγίου Όρους, της οποίας στην αρχή ήταν μετόχι. Η περιοχή των Καλαβρύτων συμμετείχε όχι μόνο στην επανάσταση Η μονή άκμασε επί 6 συνεχείς αιώνες. Ο αριθμός των μοναχών του 1770 (Ορλωφικά) αλλά και στην Επανάσταση του 1821, μεγάλωσε τόσο που σύντομα ανεξαρτητοποιήθηκε κρατώντας το διαδραματίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο. όνομα της μητρικής μονής. Πολλές λεηλασίες και καταστροφές υπέστη Σύμφωνα με την παράδοση, το 1821, στο μοναστήρι της Αγίας με μεγαλύτερη εκείνη του 1585 που πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, Λαύρας των Καλαβρύτων κηρύχθηκε η Επανάσταση από τον Παλαιών και που πολλοί από τους μοναχούς σφαγιάστηκαν. Πατρών Γερμανό και τους οπλαρχηγούς της Πελοποννήσου που είχαν Στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας, σύμφωνα με την παράδοση, συγκεντρωθεί εκεί, και υψώθηκε η σημαία της Επαναστάσεως. Στην υψώθηκε το λάβαρο της Επαναστάσεως από τον μητροπολίτη Παλαιών εκεί περιοχή πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες εχθροπραξίες με τους Πατρών Γερμανό, μετά από τελετουργική θρησκευτική έναρξη του Τούρκους. Αγώνα. Είχαν προηγηθεί πολλές συγκεντρώσεις και διαβουλεύσεις. Την περίοδο 1825-1827, τα Καλάβρυτα πυρπολήθηκαν δυο φορές Ο πολυτιμότερος θησαυρός που βρίσκεται στο μοναστήρι είναι το από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. Άξιο μνείας αποτελεί το γεγονός ότι, λάβαρο της ορκωμοσίας των αγωνιστών του 1821 (το παραπέτασμα στη διοικητική διαίρεση του 1836 τα Καλάβρυτα αναφέρονται με το της Ωραίας Πύλης του Ναού), η πρώτη, δηλαδή, σημαία του ελληνικού όνομα Κυναίθη. έθνους που βρίσκεται μαζί με τα όπλα των αγωνιστών του 1821. Δεν ήταν, όμως, μόνο τότε, που η περιοχή αυτή δέχθηκε τη Το έτος 1826, ο Ιμπραήμ πυρπόλησε το μοναστήρι αλλά οι σκληρότητα των πολιορκητών. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943, τα μοναχοί κατάφεραν να σώσουν τα περισσότερα κειμήλια πριν το ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα εκτέλεσαν σχεδόν όλο τον ανδρικό εγκαταλείψουν. Ανοικοδομήθηκε στον τύπο της βασιλικής με τρούλο πληθυσμό, από την ηλικία των 12 ετών και άνω, και έκαψαν ολοσχερώς για να καταστραφεί για ακόμη μια φορά όπου και ερειπώθηκε από το την πόλη. σεισμό της 24ης Ιουλίου 1844. Το 1850 κτίστηκε ξανά. Κατά την πορεία της, η Μονή υπήρξε πατριαρχική, σταυροπηγιακή, 36 «βασιλική» και απέκτησε μεγάλη ακίνητη και κινητή περιουσία, ενώ κατά καιρούς προσκολλήθηκαν σ’ αυτήν μικρότερες Μονές (Αγία Τριάς, Φιλοκάλη κ.ά.) με αποτέλεσμα στη μεγαλύτερη ακμή της να έχει περίπου 1000 μοναχούς. 37

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Κρήτης Οδός Πετ(ι)μεζά Κρήτη Πετ(ι)μεζάς Αναγνώστης Η Κρήτη αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα νησιά της Ελλάδας . Είναι Επώνυμο οικογενείας από τα Καλάβρυτα, ηπειρωτικής καταγωγής και ορεινό νησί με ψηλότερα βουνά τα Λευκά Όρη, την Ίδη ή Ψηλορείτη συγκεκριμένα από το χωριό Σουδενά, αποτελεί το όνομα Πετ(ι)μεζά. και τη Δίκτη. Μέλη της διακρίθηκαν κατά τα Ορλωφικά, την Επανάσταση του 1821 Στους χρόνους του μυθικού βασιλιά Μίνωα, η Κρήτη άκμασε σε και μετά την Απελευθέρωση. τέτοιο μεγάλο βαθμό, που αποτέλεσε μεγάλη ναυτική δύναμη και Ο Αναγνώστης Πετιμεζάς, αγωνιστής του 1821, κατέφυγε με το θαλασσοκράτειρα που κυριαρχούσε στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο.Την θείο του Κωνσταντίνο , το 1804, μετά το θάνατο του πατέρα του στη περίοδο εκείνη, ιδρύθηκαν αποικίες της στην Ιταλία και τη Γαλατία Ζάκυνθο, όπου και υπηρέτησε στα ελληνικά τάγματα που οργάνωσαν και χτίστηκαν, επίσης, τα μεγάλα ανάκτορα της Κνωσού , καθώς και ο οι Ρώσοι στα Επτάνησα. περίφημος Λαβύρινθος, το ανάκτορο της Φαιστού και των Μαλλίων. Κατά την κήρυξη της Επανάστασης, μετείχε κι εκείνος στην Αγία Λαύρα Με το πέρασμα των χρόνων, ακολούθησαν αρκετές επιδρομές και και έλαβε μέρος στις μάχες των Καλαβρύτων, στην Ακροκόρινθο και το 66 μ. Χ. καταλήφθηκε από τους Ρωμαίους. Από την Κρήτη, πέρασε στην Τρίπολη υπό τις διαταγές του Κολοκοτρώνη αλλά και στη μάχη ο Απόστολος Παύλος, πηγαίνοντας στη Ρώμη, και ίδρυσε την πρώτη των Δερβενακίων. εκκλησία εκεί όπου και την οργάνωσε ο μαθητής του Τίτος, ο πρώτος Στις 22 Αυγούστου 1822, κοντά στην Κόρινθο, βρήκε θάνατο επίσκοπος και πολιούχος άγιος της Κρήτης. σε τουρκική ενέδρα, καθώς προσπαθούσε να σταματήσει κάποια Οι επιδρομές των Σαρακηνών , δεν άργησαν να φανούν, κατά από τα στρατεύματα του Δράμαλη που είχαν απομείνει. Μαζί του τη διάρκεια των βυζαντινών χρόνων, τους οποίους και εκδίωξε ο σκοτώθηκαν, ο γιός του Σωτήρη Πετιμεζάς (ηλικίας 17 χρονών) και ο Νικηφόρος Φωκάς. παπα - Καλομοίρης. Το 1204, η Κρήτη καταλήφθηκε από του Ενετούς, οι οποίοι την κράτησαν έως την πτώση του Χάνδακα , και μετέπειτα περιήλθε στους 39 Τούρκους. Τα έτη 1875-1889, της παραχωρήθηκε αυτονομία. Νέα αυτονομία της παραχωρήθηκε, επίσης, το 1897, όταν ανέλαβε ύπατος αρμοστής, ο πρίγκιπας Γεώργιος της Ελλάδας. Το 1913, η Κρήτη ενώθηκε με την Ελλάδα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922) ακολούθησε ανταλλαγή πληθυσμών. Κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ύστερα από την κατάληψη της Ελλάδας από τους Γερμανούς, κατέφυγαν εκεί ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η κυβέρνηση. Η μάχη της Κρήτης, όμως που ακολούθησε, στις 24 Απριλίου οδήγησε σε κατάληψη της Κρήτης μέχρι το 1944. 38

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Ρήγα Φεραίου Οδός Γραβιάς Ρήγας, Βελεστινλής ή Φεραίος (1757-1798) Γραβιά Ο Ρήγας Φεραίος (Βελεστινλής) υπήρξε πρόδρομος του Νεοελληνικού Η Γραβιά αποτελεί χωριό του νομού Φωκίδας και είναι χτισμένο σε Διαφωτισμού. Γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Μαγνησίας το έτος 1757. υψόμετρο 400 μέτρων, στους πρόποδες του Παρνασσού. Το πραγματικό του επώνυμο ήταν Αντώνιος Κυριαζής ή Κυρίτζης. Το πιο γνωστό αξιοθέατο της περιοχής είναι το ¨Χάνι της Γραβιάς¨, Αφού έλαβε βασική μόρφωση, συνέχισε τις σπουδές του στην Κων- όπου στις 8 Μαΐου 1821, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος μαζί με το Γκούρα σταντινούπολη και εγκαταστάθηκε το 1888 στη Βλαχία ως διοικητικός και άλλους 120 Έλληνες «κλείστηκαν», προσπαθώντας να ανακόψουν υπάλληλος. Στα χρόνια που ακολούθησαν διακρίθηκε ως λόγιος και την πορεία της στρατιάς του Ομέρ Βρυώνη, το οποίο και κατάφεραν συγγραφέας με έργα του το «Σχολείο των ντελικάτων εραστών», «Το παρόλο που ήταν λιγότεροι στον αριθμό. Φυσικής Απάνθισμα», «Ο Ηθικός Τρίποδας» και «Ανάχαρσις». Το όραμα του Ρήγα ήταν η δημιουργία μιας βαλκανικής επικράτειας, 41 όπου οι Έλληνες θα ήταν απαλλαγμένοι από την οθωμανική πολιτική και θα κατείχαν κυρίαρχη θέση. Σημαντικό του έργο αποτελεί, η «Νέα Πολιτική Διοίκηση των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασία,ς των Μεσογείων νήσων και της Βλάχομπογδανιας», η οποία περιείχε το γνωστό επαναστατικό άσμα «Θούριο», μία επαναστατική προκήρυξη, τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου σύμφωνα με τα πρότυπα των γάλλων διαφωτιστών και το Σύνταγμα του Ρήγα. Ο Ρήγας Φεραίος συνελήφθη στις 8 Δεκεμβρίου του 1797 από τους αυστριακούς και παραδόθηκε στους Τούρκους, οι οποίοι τον σκότωσαν με στραγγαλισμό στις 12 Ιουνίου του 1798 στο Βελιγράδι. 40

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας 42 Οδός Πάρνωνα Πάρνωνας Ο Πάρνωνας, βουνό ύψους 1.934 μέτρων, χωρίζει την Αρκαδία από τη Λακωνία, καταλήγοντας στη δεύτερη με απόληξή του το ακρωτήριο Μαλέας (Κάβο Μαλιάς). Ο Πάρνωνας θεωρείται οροσειρά, λόγω του μήκους του που ξεπερνά τα 100 χλμ. Πολλές πηγές με νερά σχηματίζουν ποτάμια. Από την ανατολική πλευρά του ρέουν ο Βρασιάτης και ο Τάνος, οι οποίοι καταλήγουν στον Αργολικό κόλπο και στη νότια, ο Δάφνωνας, με το εντυπωσιακό φαράγγι, που εκβάλλει στο Μυρτώο πέλαγος κοντά στο Λεωνίδιο Αρκαδίας και τέλος, ο Οινούντας ή Κελεφίνα, στις δυτικές πλαγιές, ο οποίος καταλήγει στον Ευρώτα κοντά στη Σπάρτη. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Πάρνωνας, όπως και το Μαί- ναλο υπήρξε την σημαντικό προπύργιο του απελευθερωτικού αγώνα. Πρόμαχοι της ελευθερίας που γεννήθηκαν και έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή του είναι: ο Πρωτοκλέφτης Ζαχαριάς ο Μπαρμπιτσιώτης, από την Μπαρμπίτσα (Βαρβίτσα), ο Δημήτρης Καλιοτξής, από τη Σίταινα, ο Μιχάλης Γκιόρας, από την Καστάνιτσα, ο Πάνος Ρέππας, από το Λεωνί- διο, ο Γεωργάκης Μιχαλάκης, από τον Πραστό, ο Πέτρος Πετρογιαννά- κης, από τον Αγιο Πέτρο, ο Γιάννης Καράμπελας, από τον Αγιο Πέτρο, ο Θανάσης Καράμπελας, από τα Βέρβαινα, ο Μαντάς, από τα Βούρβου- ρα ο Πάνος Καραχάλιος, και από το Καστρί οι “αητοί του Μαλεβού”, οι οποίοι αποτελούσαν κλέφτες, αγωνιστές και εκφραστές της Μοραϊτι- κης κλεφτουριάς. Η συμμετοχή τους στον Αγώνα για την ελευθερία ήταν μεγάλη. Η σημαία της Ανεξαρτησίας υψώθηκε στον Πάρνωνα στις 16 Μαρτίου 1821. Εκτός όμως από το μεγάλο ξεσηκωμό για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, ο Πάρνωνας, στάθηκε και κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, ως το βουνό, στο οποίο διατηρούνταν δυνατές οι εστίες του αντιστασιακού και απελευθερωτικού αγώνα. Ιδιαίτερα συνέβαλαν τα χωριά του Αγ. Βασιλείου, του Κοσμά Κυνουρίας, των Καρυών και του Αγ. Πέτρου, τα οποία ανήκουν στα σημαντικότερα ορμητήρια της περιοχής με πλήθος αγωνιστών αλλά και θυμάτων, καθώς επίσης, αποτελούν τις περιοχές εκείνες όπου το αντάρτικο άνθισε σε πολύ μεγάλο βαθμό. 43

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Φιλικής Εταιρείας Ο Αγώνας των Ελλήνων για την αποτίναξη του τούρκικου ζυγού είχε διαμορφωθεί σε τέτοιο βαθμό στον ελλαδικό χώρο, που η ηγεσία της Φιλική Εταιρεία Φιλικής Εταιρείας ήταν αδύνατο να συμπορευτεί και να διαδραματίσει Το Σεπτέμβριο του 1814, στην Οδησσό, ιδρύθηκε μια μυστική ενεργό δράση. εταιρεία από τους Νικόλαο Σκουφά, Εμμανουήλ Ξάνθο και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, με σκοπό την προετοιμασία εδάφους για την 45 απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Τα μέλη της αποτελούνταν, κατά κύριο λόγο, από Έλληνες επιφανείς από τη Ρωσία και τις άλλες παραδουνάβιες ηγεμονίες. Χαρακτηριστικό του οργανισμού αυτού υπήρξε η μυστικότητα, η χρησιμοποίηση ψευ- δώνυμων, συμβόλων, καθώς επίσης, ο χαρακτήρας μυήσεως στην Φι- λική Εταιρεία που ήταν μυστικός. Αρχικά, τα μέλη της δεν ξεπερνούσαν τα 20. Στην πορεία, όμως, όλο και πληθαίναν αλλά με αργό ρυθμό. Το 1818, μεταφέρεται η έδρα της Φιλικής Εταιρείας, από την Οδησσό, στην Κωνσταντινούπολη, και σημειώνονται από το έτος αυτό και μετά, αθρόες μυήσεις. Αποτέλεσμα αυτού, να απαριθμούνται τα μέλη της, στις αρχές του 1821, σε δεκάδες χιλιάδες. Σ΄αυτό συνέβαλε η μετονομασία της Αόρατης Αρχής σε «Αρχή των Δώδεκα Αποστόλων», σύμφωνα με την οποία κάθε Απόστολος αναλάμβανε την ευθύνη μιας μεγάλης περιφέρειας. Οι Απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας ήταν δώδεκα στον αριθμό και ορίστηκαν από τον Σκουφά, κατά την επίσκεψη του στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1818. Στόχος τους ήταν να μυήσουν τους Έλληνες σε κάθε σημείο της Ελλάδας και όχι μόνο, στους σκοπούς της Φιλικής Εταιρείας. Ανάμεσα τους βρίσκονταν πεφωτισμένοι λόγιοι και επιστήμονες της εποχής, αλλά και προεστοί. Σημαντική, επίσης, υπήρξε η οικονομική ενίσχυση της Εταιρείας, που προσέφερε ο εύπορος έμπορος Παναγιώτης Σέκερης, ο οποίος έγινε μέλος της Ανώτατης Αρχής στα τέλη του 1818. Μετά το θάνατο του Σκουφά, ακολούθησε μια περίοδος προστριβών και αντιπαραθέσεων μεταξύ των ηγετικών στελεχών της Εταιρείας, λόγω των διαφορετικών επιδιώξεων. Παρόλα αυτά η Φιλική Εταιρεία παρέμεινε προσηλωμένη στην απόκτηση νέων μελών από την Πελοπόννησο και τα Ιόνια νησιά. Η ανάληψη των ηγετικών καθηκόντων της Εταιρείας από τον Αλέξαν- δρο Υψηλάντη, παρά τις εργώδεις προσπάθειες του, οδήγησε σε ναυά- γιο της συνεργασίας του με άλλους χριστιανικούς λαούς και σε μάταιη έκβαση της εξέγερσης στην Μολδοβλαχία. 44

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οδός Αναγνωσταρά Οδός Ι. Καποδίστρια Χρήστος «Αναγνώστης» Παπαγεωργίου Ιωάννης Καποδίστριας Περιώνυμος φιλικός και αγωνιστής, γεννήθηκε στην Πολιανή Μεσση- Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν ο πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας και νίας το 1760. Λόγω της ρωμαλέας σωματικής του διάπλασης ονομά- διακεκριμένος πολιτικός και διπλωμάτης από την Κέρκυρα. στηκε Αναγνωσταράς. Αν και σπούδασε ιατρική στην Πάδοβα και εργάστηκε στην πατρίδα Αρχικά, ήταν εύπορος αλλά μετέπειτα έγινε κλέφτης και αποτέλεσε ως χειρουργός, μετά από την κατάκτηση των Ιονίων νήσων από τους σημαντικός οπλαρχηγός στην Επανάσταση του 1821. Το 1817 μυήθηκε Γάλλους, πήγε στη Ρωσία το έτος 1809 και υπηρέτησε στο υπουργείο στην Φιλική Εταιρεία και στη συνέχεια οργάνωσε περιοδείες με σκοπό εξωτερικών με μεγάλες επιτυχίες σε εξαιρετικά δύσκολες διπλωματι- την μύηση κι άλλων μελών. κές αποστολές. Απόρροια αυτών των επιτυχιών του, η ανάληψη καθη- Κατά τον Αγώνα έλαβε μέρος σε πολλές μάχες και πολέμησε στο κόντων ως υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας. πλευρό των Πετμεζά, Κολοκοτρώνη, Ζαχαριά, Κεφάλα και Παπατσώνη. Άξιο αναφοράς σε αυτό το σημείο, αποτελεί ότι, σε μία από τις Την περίοδο κυβερνήσεως του Θ. Κουντουριώτη, έλαβε τα καθήκοντα αποστολές του στην Ελβετία έθεσε τα θεμέλια για το ομοσπονδιακό του Υπουργού Πολέμου και με αυτό το αξίωμα εκστράτευσε εναντίον σύστημα καντονιών, που ισχύει έως και σήμερα. Στις διασκέψεις της του Ιμπραήμ Πασά. Βιέννης και των Παρισίων, πέτυχε την αναγνώριση της ελευθερίας των Το 1825, όμως, ως αρχηγός του ελληνικού στρατοπέδου στη Μεσση- Επτανήσων υπό την προστασία της Βρετανίας. νία, δεν κατάφερε να εμποδίσει τα στρατεύματα του Ιμπραήμ και τον Ο Ιωάννης Καποδίστριας, αρχικά, τάχθηκε εναντίον προετοιμασίας ίδιο χρόνο σκοτώθηκε στην εκστρατεία της Σφακτηρίας. της επαναστάσεως, επειδή πίστευε ότι η πνευματική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν πολύ χαμηλή και δεν ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί 46 47

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας ευνομούμενο κράτος. Για το λόγο αυτό, δέχτηκε την αρχηγία της και τη Οδός 25ης Μαρτίου βοήθησε υλικά και ηθικά. Το 1822, όταν είδε ότι ο Τσάρος Αλέξανδρος δεν είχε διατεθεί ευμενώς προς την Ελληνική επανάσταση, παραιτήθηκε 25Η ΜΑΡΤΙΟΥ και εγκαταστάθηκε στη Γενεύη. Η 25η Μαρτίου, μέρα αργίας για τους Έλληνες, αποτελεί διπλή εορτή, θρησκευτική και εθνική. Το έτος 1827, η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε κυβερνήτη Αποτελεί θρησκευτική εορτή, γιατί γιορτάζουμε τον Ευαγγελισμό της για 7 χρόνια. Ερχόμενος στην Ελλάδα, τον Ιανουάριο του 1828, του Θεοτόκου και εθνική, γιατί η ημέρα αυτή σηματοδοτεί την έναρξη της έγινε ενθουσιώδης και θέρμη υποδοχή στην Αίγινα που ήταν τότε η Ελληνικής Επανάστασης ενάντια στην οθωμανική κυριαρχία, το έτος πρωτεύουσα (αργότερα η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στο Ναύπλιο). 1821. Η ημέρα αυτή ορίστηκε από τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας, Αλέ- Ο Καποδίστριας βρήκε τη χώρα σε πλήρη αναρχία και αποφάσισε την ξανδρο Υψηλάντη και καθιερώθηκε, το 1838, με το Βασιλικό Διάταγμα αναστολή της ισχύος του Συντάγματος και την προκήρυξη εκλογών 980 / 15(27)-3-1838 της Κυβέρνησης του Όθωνα, και συγκεκριμένα από («Το Πανελλήνιον»), που όμως άργησαν να γίνουν και κατηγορήθηκαν το Γεώργιο Γλαράκη, γραμματέα της Επικρατείας των Εκκλησιαστικών, για τον τρόπο της διεξαγωγής τους. Δημοσίας Εκπαιδεύσεως και Εσωτερικών θεμάτων. Τότε, συνέστησε στην Αίγινα την Εθνική Τράπεζα και κατέβαλε ο ίδιος 49 25.000 τάλιρα. Δεν δέχτηκε ούτε την ισόβια σύνταξη του τσάρου, ούτε και αμοιβή από το ελληνικό κράτος αλλά απεναντίας, διέθετε από την περιουσία του στο δημόσιο ταμείο. Το έργο του Καποδίστρια υπήρξε μεγάλο. Ίδρυσε σχολεία, ταχυδρομείο, στρατιωτική σχολή, καθώς παράλληλα, φρόντισε για τη δικαιοσύνη, την ασφάλεια και τα οικονομικά του κράτους. Βέβαια, κάποια από τα μέτρα αυτά προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια πολλών με αποτέλεσμα την 27η Σεπτεμβρίου του 1831 και ενώ πήγαινε στην Εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνος στο Ναύπλιο, τον δολοφόνησαν. 48

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙI ΤΟ ΛΑΒΑΡΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ H ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ | ΤΑ ΛΑΒΑΡΑ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Λίγα λόγια για τη σημαία… Η σημαία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι μιας χώρας, ενός Κράτους. Μπορεί να αποτελείται από ένα κομμάτι ύφασμα αλλά η σημασία της είναι μεγάλη. Η σημαία είναι το ιερότερο και σημαντικότερο σύμβολο ενός έθνους, το πιο τιμημένο και αγαπητό σύμβολο απ΄όλα για έναν λαό, μια πολιτεία, ένα στράτευμα, το οποίο ουσιαστικά αντιπροσωπεύει με την ύπαρξη - παρουσίασή του κάθε βήμα επίσημο ή ανεπίσημο και μπορεί να εμφανίζεται εντός αλλά και εκτός της εδαφικής του επικράτειας. Στο ύψιστο αυτό σύμβολο ένα κράτος συμπυκνώνει όλη την ιστορία του, το παρελθόν του, το παρόν του, την προοπτική του στο μέλλον και εκείνος που την κρατεί πρέπει να είναι αποφασισμένος να την υπερασπιστεί με όλα τα μέσα, ακόμη και με τη ζωή του. Είναι ένα σύμβολο που ενσαρκώνει ένα σωρό συναισθήματα και που εμφανίζεται από τα πεδία των μαχών μέχρι και τα γήπεδα. Η απώλεια της σημαίας σε κάθε είδους περίσταση, όπως για παράδειγμα σε μάχη, θεωρείται ασύλληπτη ντροπή και αισχύνη, ενώ σε περίπτωση απόκτησης σημαίας του εχθρού αποτελεί επίδειξη ανδρείας και τόλμης, καθώς η σημαία είναι ένα από τα σημαντικότερα τρόπαια. Κάθε στρατιώτης που αγαπά, πιστεύει στο ιδανικό της πατρίδας και σέβεται αυτήν, την προστατεύει και τη φυλάσσει προσφέροντας το πολυτιμότερο αγαθό που έχει, την ίδια του ζωή. Τάσσει τον ίδιο του τον εαυτό με περίσσια τόλμη και ανδρεία ψυχής για την προστασία εκείνης. 53

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Εθνική Σημαία της Ελλάδας Η Εθνική Σημαία της Ελλάδος αποτελείται από εννέα ίσου πλάτους οριζόντιες παράλληλες γραμμές, πέντε κυανές και τέσσερις λευκές, σε διαδοχή, έτσι ώστε η πρώτη και η τελευταία να είναι κυανές. Στο πάνω αριστερό τμήμα σχηματίζεται ένα κυανό τετράγωνο που καταλαμβάνει τις πέντε πρώτες γραμμές, μέσα στο οποίο υπάρχει λευκός Σταυρός. Η Σημαία αναρτάται πάνω σε λευκό κοντό κοντάρι στην κορυφή του οποίου υπάρχει (σε συγκεκριμένες περιπτώσεις) λευκός Σταυρός. Το έτος 1822, συνήλθε στην Επίδαυρο η Α´ Εθνική Συνέλευση, η οποία ψήφισε το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», το πρώτο ελληνικό σύνταγμα. Στις παραγράφους ρδ’ και ρε’ του «Προσωρινού Πολιτεύματος» καθιερώνεται ο τύπος και τα χρώματα της επίσημης ελληνικής σημαίας (κυανό και λευκό), εξουσιοδοτώντας το Εκτελε- στικό σώμα με πρόεδρό του τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, να προσδιορίσει το σχήμα και τις λεπτομέρειες που αφορούσαν στη χρήση της. Απόρροια, η έκδοση απόφασης στις 15 Μαρτίου 1822, το Διάταγμα 540, σύμφωνα με το οποίο καθιερώθηκαν τρεις τύποι Σημαιών: μία Σημαία ξηράς και δύο θαλάσσης, μία για το Πολεμικό και μία για το Εμπορικό Ναυτικό. Υπάρχουν πολλές και διάφορες εκδοχές, που προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν το νόημα των δύο χρωμάτων καθώς και την ερμηνεία των εννέα παράλληλων κυανόλευκων γραμμών, αφού δεν υπάρχει καμία συμπληρωματική ένδειξη, έντυπο, κανονισμός, με εξαίρεση τα άνω, που να μας διαφωτίζουν στα ερωτήματα που γεννούνται. Το στοιχείο εκείνο για το οποίο οι μελετητές - ερευνητές είναι σίγουροι μετά από ιστορική και εθνολογική έρευνα, είναι το σύμβολο του σταυρού. Ο σταυρός, ανέκαθεν, αποτελούσε το στοιχείο ένωσης απανταχού των Ελλήνων σε δύσκολες στιγμές, ταυτίζοντας τους με το Χριστιανισμό και το Βυζάντιο. 55

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Είναι γνωστό ότι η Εκκλησία, σε χαλεπούς καιρούς αποτέλεσε το ΥΜΝΟΣ μοναδικό σημείο στήριξης του υπόδουλου ελληνισμού και βοήθησε ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΣΗΜΑΙΑΝ το έθνος με κάθε τρόπο. Εσένα που σε φίλησε της Λευτεριάς η αύρα Όσον αφορά τα χρώματα της Ελληνικής σημαίας, επικρατεί η άποψη περήφανη πρώτη φορά πάνω στην Άγια Λαύρα ότι, φέρει το κυανό επειδή συμβολίζει το γαλάζιο ουρανό και τη Εσέ που χέρι σ’ ύψωσε τρισάγιο και βροντήσαν γαλάζια θάλασσα που περιβάλλει την Ελλάδα και το λευκό χάρη στον όχι φωνές, µα ντουφεκιές όταν σε χαιρετήσαν, αφρό των κυμάτων της θάλασσας. οι ντουφεκιές παλληκαριών που εµπρός σου αντρειωµένα γονάτισαν κι ορκίστηκαν να πέσουνε για σένα. Παράλληλα, η επικρατέστερη ερμηνεία για τις εννέα παράλληλες κυ- ανόλευκες γραμμές, θεωρείται η αντιστοιχία του αριθμού των γραμ- ........... μών με τις εννέα συλλαβές της φράσης “Ελευθερία ή Θάνατος”, που Εσένα που σε κοίταξαν µάνες, που στό ‘να χέρι χρησιμοποίησαν οι Αγωνιστές της Επανάστασης, δηλώνοντας την απε- βαστούσαν βυζανιάρικα και στ” άλλο το µαχαίρι. ρίσπαστη προσήλωση και αφοσίωσή τους για την απόκτηση του ιερό- Εσέ, που όταν σ” αντίκρυσαν οι γέροι ξανανιώσαν τερου αγαθού, της ελευθερίας, θυσιάζοντας ακόμη και την ίδια τους τη και µ’ άρµατα την µέση τους την κουρασµένη εζώσαν. ζωή για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού. Εσέ, ποια ανθρώπινη φωνή µπορεί να ιστορήση 56 την ξακουσµένη δόξα σου και να την τραγουδήσει; ........... Εσύ δεν είσαι από πανιού λωρίδα καµωµένη Εσύ ‘σαι από αίµα, από καπνούς κι από φωτιά βγαλµένη. Εσύ πετούσες σαν αητός πάνω από ηρώων κεφάλια, κυµάτισες ανίκητη σε πέλαγα κι ακρογιάλια. Σ’ άγριες µάχες άπαρτο το φλάµπουρο σου εστήθη και πάντα δρόµους σ’ άνοιγαν µέσ’ των εχθρών τα πλήθη. ........... Τα χέρια που σε βάσταγαν, τ’ αντρειωµένα χέρια, για να σε στήσουν σε κορφές, σ’ απάτητα ληµέρια, για να σε δουν πολύ ψηλά, ψηλά απ’ της γης το χώµα, τόσο ψηλά, που τ’ ουρανού επήρες πια το χρώµα. Γ. Σηµιριώτης Απαγγέλθηκε πρώτη φορά από τις μαθήτριες του κεντρικού Παρ- θεναγωγείου Σμύρνης κατά την κατάληψη του από τον Ελληνικό Στρατό. (2 Μαΐου 1919). 57

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Οι σημαίες της Επανάστασης Λάβαρο Αγίας Λαύρας Αρχικά, με τον όρο «σημαίες της Επανάστασης» νοούμε, τις σημαίες Χρυσοκέντητη εικονισματοποδιά της Κοιμήσεως Θεοτόκου που που χρησιμοποιήθηκαν ιδίως τον πρώτο χρόνο του Αγώνα, καθώς από κοσμούσε την Ωραία Πύλη στη Μονή της Αγίας Λαύρας. το 1822, και μετά την Α΄ Εθνοσυνέλευση, θεσπίστηκε ειδικός νόμος αναφορικά με τη χρήση συγκεκριμένου είδους σημαίας. Είναι βυσσινί, κεντημένη με ασημένια και χρυσή κλωστή και στολισμένη με μαργαρίτες και χρυσά κρόσσια ολόγυρα. Ως γνωστό, η Επανάσταση δεν ξεκίνησε σε όλη την Ελλάδα ταυτοχρόνως, σε μια μέρα, ούτε συγχρόνως, γι αυτό παρατηρείται Σύμφωνα με την παράδοση, το λάβαρο υψώθηκε από τον Παλαιών πλήθος σημαιών, οι οποίες κάποιες είχαν σχεδιαστεί ειδικά για την Πατρών Γερμανό το Μάρτιο του 1821 (17 ή 23 Μαρτίου), ορκίζοντας Επανάσταση αλλά και κάποιες βρίσκονταν σε χρήση και πριν από την οπλαρχηγούς, πρόκριτους, προεστούς, αρχιερείς καθώς και πολυά- Επανάσταση όπως για παράδειγμα εκείνη του Κολοκοτρώνη και του ριθμα παλικάρια. Μαυρομιχάλη. Λάβαρο Φιλικής Εταιρείας Χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός ότι, παρά του ότι οι σημαίες ήταν πολλές και ποίκιλλες, σχεδόν όλες έφεραν το σημάδι του Κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις οδηγίες του Παλαιών Πατρών σταυρού (θρησκευτική ευλάβεια), εκτός από κάποιες που έφεραν την Γερμανού. Ήταν από λευκό ύφασμα και έφερε τα σύμβολα των ιερέων κουκουβάγια (σύμβολο σοφίας), τον αετό (σύμβολο ελευθερίας), τον της Φιλικής Εταιρείας δηλ. τον ιερό δεσμό των 16 στηλών. Στο σημείο αναγεννώμενο φοίνικα, το φίδι, κλαδιά, στεφάνια καθώς και άγκυρες. αυτό από πάνω υπήρχε κόκκινος σταυρός, ο οποίος περιβαλλόταν από στεφάνι κλαδιών ελιάς και δύο λογχοφόρες σημαίες με τα αρχικά ΗΕ Επίσης, δεν έλειπαν προσφιλείς εκφράσεις όπως: και ΗΘ (Ελευθερία ή Θάνατος) κάτω από το σταυρό πλάγια. “ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ”, “ΜΑΧΟΥ ΥΠΕΡ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΔΟΣ”, “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ”, “ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ”, “ΜΕΘ΄ΥΜΩΝ Ο Σ΄ αυτή τη σημαία ορκίζονταν οι μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία και ΘΕΟΣ”, “Ή ΤΑΝ Ή ΕΠΙ ΤΑΣ”, “ΕΚ ΤΗΣ ΣΤΑΚΤΗΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ”. ήταν εκείνη που προοριζόταν, αρχικά, να καθιερωθεί ως επίσημη σημαία της Επανάστασης και κατ΄ επέκταση σημαία του Ανεξάρτητου 58 Ελληνικού Κράτους. 59

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Λάβαρο Αθανάσιου Διάκου Σημαίες Σπετσών - Ύδρας - Ψαρών Λευκή σημαία με τον Άγιο Γεώργιο στη μέση και την επιγραφή: Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι σημαίες των τριών μεγάλων “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ”. ναυτικών νησιών του Αιγαίου, των Σπετσών, της Ύδρας και των Ψαρών, των οποίων οι σημαίες έχουν αρκετά στοιχεία που παραπέμπουν στη Κατά την παράδοση, η σημαία φτιάχτηκε στη Μονή του Οσίου Λουκά, Φιλική Εταιρεία αλλά και που είναι κοινά μεταξύ τους. παρόντων των επισκόπων Ταλαντίου Νεόφυτου και του Σαλώνων Ησαΐα. Σύμβολα όπως: το σταυρό, το φίδι, την κουκουβάγια, την άγκυρα, το δόρυ αλλά και την ανεστραμμένη ημισέληνο. Σημαία Μάνης Η σημαία των Ψαρών και των Σπετσών έφεραν την επιγραφή Λευκή με γαλάζιο σταυρό και την επιγραφή “ΝΙΚΗ Η ΘΑΝΑΤΟΣ” και “Η “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ” και η σημαία της Ύδρας έφερε την επιγραφή ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ”. “Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ”. Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός, ότι στην επιγραφή της σημαίας Λάβαρο Ανδρέα Λόντου της Μάνης αναγράφεται η λέξη Νίκη και όχι Ελευθερία, καθώς η περιοχή της Μάνης ήταν ελεύθερη καθ΄όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Κόκκινη σημαία με μαύρο σταυρό στη μέση, την οποία ο Ανδρέας Εθεωρείτο τόπος ελευθερίας. Λόντος τη χρησιμοποίησε κατά την είσοδο του στην Πάτρα, στις 21 Μαρτίου 1821, και η οποία μετέπειτα ευλογήθηκε από τον Παλαιό 60 Πατρών Γερμανό στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. 61

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Έβρος, Χωριό Λάβαρα - Σαμοθράκη Λάβαρο Αλέξανδρου Υψηλάντη Σημαία, η οποία έφερε σε κυανό φόντο μαύρο σταυρό. Παρόμοια Υψώθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας, στις 22 Φεβρουαρίου 1821, σημαία χρησιμοποιήθηκε και στη Σαμοθράκη. και ευλογήθηκε από το Μητροπολίτη Βενιαμίν, στη Μονή των Τριών Ιεραρχών. Φέρει τα χρώματα μαύρο, άσπρο, κόκκινο, και από τη μια πλευρά υπάρχει το σύμβολο του Φοίνικα με την επιγραφή “ΕΚ ΤΗΣ ΣΤΑΚΤΗΣ ΜΟΥ ΑΝΑΓΕΝΝΩΜΑΙ”, και από την άλλη, φέρει ερυθρό σταυρό πλαισιωμένο από στεφάνι δάφνης και την επιγραφή “ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ”. Υψώνοντας αυτή τη σημαία, ο Ιερός Λόχος πολέμησε και θυσιάστηκε στο Δραγατσάνι, καθώς επίσης με την ίδια έγινε ολοκαύτωμα ο Γεωργάκης Ολύμπιος, στις 2 Σεπτεμβρίου 1821, στη Μονή του Σέκου. Άρειος Πάγος Μαυροφόροι του Υψηλάντη Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος Η σημαία αυτή αποτελεί παραλλαγή της σημαίας του Υψηλάντη, Η σημαία φέρει τρείς κάθετες γραμμές πράσινη, λευκή και μαύρη καθώς στην πίσω της πλευρά αντί για δάφνη, φέρει τους Αγίους με τρεις αλληγορικές φιλικές παραστάσεις: το σταυρό που εκφράζει Κωνσταντίνο και Ελένη. πίστη και ελπίδα, τη φλεγόμενη καρδιά που δηλώνει την αγνότητα του σκοπού της Επανάστασης αλλά και τη φλόγα για την ελευθερία και Το λευκό συμβολίζει την αδελφότητα, το κόκκινο τον πατριωτισμό τέλος, την άγκυρα, η οποία φανερώνει τη σταθερότητα της απόφασης και το μαύρο τη θυσία. για τον Αγώνα. 63 62

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Λάβαρο Άνθιμου Γαζή Λάβαρο Μάρκου Μπότσαρη Στις 7 Μαΐου 1821, στις Μηλιές, στο πεζούλι του νάρθηκα της εκκλη- Κατάλευκη σημαία με κυανό σταυρό πλαισιωμένο από δάφνη. σίας των Αγίων Ταξιαρχών ανεβασμένος ο Άνθιμος Γαζής ξεδίπλωσε τη σημαία της επανάστασης της Θεσσαλομαγνησίας, την κεντημένη από Σημαία Καστελόριζου την αδελφή του Γιάννη Δήμου. Κυανόλευκη σημαία, η οποία περιείχε ένα σύμπλεγμα το οποίο Ήταν φτιαγμένη από λευκό ύφασμα με μεγάλο κόκκινο σταυρό αποτελείτο από μια καρδιά, έναν σταυρό και ένα ξίφος που κατέληγε στη μέση, τον ήλιο ζωγραφισμένο στο πάνω μέρος του σταυρού, με σε άγκυρα. τέσσερις μικρότερους σταυρούς στα κενά των τεσσάρων γωνιών του και με το μισοφέγγαρο στο κάτω μέρος. Η καρδιά συμβόλιζε την αγάπη, η άγκυρα την ελπίδα και ο σταυρός την πίστη. Σημαία Χαλκιδικής Σημαία Ανδρέα Μιαούλη Είναι κυανή με ταινία ερυθρά, η οποία συμβολίζει τον ποταμό αίματος, στη μέση φέρει έναν σταυρό, που δηλώνει την πίστη στον δίκαιο τού Λευκή σημαία με κίτρινο σταυρό στη μέση, πάνω στον οποίο αγώνα, ενώ η ανεστραμμένη ημισέληνος δηλώνει τη μελλοντική πτώση αναγραφόταν η φράση «Ελευθερία ή Θάνατος» και η χρονολογία 1821. της οθωμανικής εξουσίας. Το δεξί άνω άκρο της σημαίας ήταν κυανό με έναν κόκκινο σταυρό Εκατέρωθεν του σταυρού υπάρχουν λόγχη και άγκυρα που στη μέση και δύο λευκές λωρίδες σε σχήμα Χ. συμβολίζουν τη σταθερότητα του αγώνα, ενώ ο περιελισσόμενος όφις δείχνει την ιερότητα του σκοπού και η κουκουβάγια τη φρόνηση με 65 την οποία πρέπει να διεξαχθεί ο αγώνας. Τέλος, η σημαία της Χαλκιδικής φέρει έναν κόκορα, κίτρινο, που συμβόλιζε την αφύπνιση του έθνους. 64

ΕΝΟΤΗΤΑ ΙII ΟΠΛΙΣΜΟΣ & ΡΟΥΧΙΣΜΟΣ ΟΠΛΑΡΧΗΓΩΝ ΦΟΡΕΣΙΕΣ | ΥΠΟΔΗΜΑΤΑ | ΟΠΛΑ

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας H ενδυμασία… Η ενδυμασία, χαρακτηριστικό γνώρισμα των κοινωνικών ομάδων, αποτελεί σιωπηλό μέσο φανέρωσης διάφορων γνωρισμάτων ενός ατό- μου, ενός κοινωνικού συνόλου, ενός λαού, αλλά ακόμα μας φανερώνει στοιχεία του πολιτισμικού περιβάλλοντος, στο οποίο αυτό ζει. Με την ενδυμασία δηλώνεται η κοινωνική τάξη ενός ανθρώπου, το φύλο του, από πού προέρχεται ή που ζει, το επάγγελμά του, η θρησκεία την οποία αντιπροσωπεύει, η ηλικία του καθώς επίσης και την ιδεολογία του. Ο τρόπος με τον οποίο ντύνεται ένα άτομο δίδει αυτομάτως με την πρώτη εικόνα πολλές πληροφορίες για το πρόσωπό του. Η υπόδουλη Ελλάδα, αποτελούσε ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό όσον αφορά το ντύσιμο, το οποίο δεν συναντάται σε καμία άλλη χώρα. Ήταν τόσο μοναδικό και πλούσιο, αφού δε περιοριζόταν σε λεπτομερείς ή λεπτές διαφοροποιήσεις αλλά αποτελούσε η κάθε ενδυμασία της κάθε περιοχής εντελώς ξεχωριστό κομμάτι, σε βαθμό τέτοιο που ακόμα διέφεραν οι ελληνικές ενδυμασίες, όχι μόνο από περιοχή σε περιοχή αλλά και από δύο γειτονικά χωριά. Παράλληλα, δεν έλειπαν οι επιρροές άλλοτε από τη Δύση και άλλοτε από την Ανατολή. 69

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Η ενδυμασία των αγωνιστών 71 της Επανάστασης Οι αγωνιστές, αρχικά, φορούσαν στο κεφάλι ένα κόκκινο φέσι, που στη βάση του το τύλιγαν με μαντηλοδεσία. Η μαντηλοδεσία ήταν τριών ειδών: • Μεταξωτό μαντήλι ή κασπαστή, • Το χρυσοκέντητο πόσι • Η άσπρη βαμβακερή πλουμιστή σερβέτα. Πολλοί φορούσαν ένα σκέτο μικρό κοφτό φέσι που στην κορυφή του είχε λίγη φούντα, και πιο σπάνια τη μαντηλοδεσία. Τέτοιο συνήθιζαν να φορούν ο Γκούρας κι ο Κολοκοτρώνης. Την περικεφαλαία του ο Γέρος του Μωριά, την έβαζε στις επίσημες στιγμές της ζωής του, όπως και το θώρακά του. Άλλοι φορούσαν μεγάλο τουρλωτό κόκκινο φέσι όπως ο Καραϊσκάκης και οι Πετμεζάδες. Η φούντα σ΄αυτό το φέσι, ήταν μικρή και στέκονταν στην κορφή. Η μακριά φούντα, διαδόθηκε στα χρόνια του Όθωνα, ήταν χαρακτη- ριστική των Σουλιωτών κι έγινε το επίσημο στοιχείο της φορεσιάς της βασιλικής κι αργότερα προεδρικής φρουράς, άλλωστε ολόκληρη η στολή της προεδρικής φρουράς, μοιάζει πολύ με εκείνη των Σουλιωτών. Οι φτωχοί αγωνιστές φορούσαν ένα μαύρο μαντίλι στο κεφάλι. 70

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Χαρακτηριστικό της εποχής εκείνης αποτελούσαν τα μακριά μαλλιά. Φερμέλη. Οι αγωνιστές δε συνήθιζαν να κόβουν τα μαλλιά τους αλλά αντίθετα να τα μακραίνουν, να τα αφήνουν λυτά και να τα περιποιούνται ιδιαίτερα. Στη μέση τους κρεμόταν η φουστανέλα. Το μήκος της φουστανέλας διέφερε. Μακριά ίσα με το γόνατο και κάτω, στους καπεταναίους και Πάντα καθαρά και καλοχτενισμένα ξεπρόβαλλαν κάτω από το φέσι στους γέροντες ,με πυκνές και πολλές πτυχές, δίπλες ή λαγκιόλια όπως ή τη μαντηλοδεσιά, ενώ δε παρέλειπαν να τα αλείφουν με λάδι ή τις λέγανε. μεδούλι. Γνωστοί για τα μακριά μαλλιά τους ήταν οι Μοραΐτες και οι Μαυρομιχάληδες για τα ξανθά και σγουρά μαλλιά. Κοντή ως τους μηρούς και με λιγότερες πτυχώσεις για τα παλληκάρια και τους νεώτερους. Οι νησιώτες και οι ναυτικοί φορούσαν αντί για Στο κυρίως σώμα, φορούσαν ένα άσπρο πουκάμισο και από πάνω, φουστανέλα τη «βράκα». με τη σειρά πρώτα έβαζαν το γελέκι και μετά τη φέρμελη, η οποία είχε δύο ασημοκεντημένες σειρές με μεγάλα κουμπιά. Αντιπροσωπευτικές ενδυμασίες της Στερεάς Ελλάδας και των Νησιών. Μεϊντάνι από την ενδυμασία φουστανελά του Ίωνα Δραγούμη. Αργότερα, ως επί το πλείστον, η φερμέλη αντικαταστήθηκε από Στα πόδια τους φορούσαν μακριές άσπρες κάλτσες, που τις το μεϊντάνι, όπου διέφερε στο ότι τα μανίκια δε τα φορούσαν όπως λέγανε βλαχόκαλτσες και τις οποίες τις ύφαιναν από τραγόμαλλο. στη φερμέλη, αλλά ήταν ψεύτικα φοδραρισμένα με κόκκινο πανί και Ακολούθησαν οι τσόχινες μαύρες κάλτσες και οι κόκκινες, οι οποίες βρίσκονταν στις πλάτες πίσω σταυρωτά. 73 Τα μεϊντανογίλεκα όπως λέγανε το γελέκι ή το μεϊντάνι, ήταν πάντα κεντημένα με χάρτσια μεταξένια πολύχρωμα και χρυσά τερτήρια, κορδόνια. 72

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Υποδήματα. Ντουλαμάς. σκέπαζαν μονάχα τη γάμπα και το πάνω μέρος του παπουτσιού και 75 φορέθηκαν στα οθωνικά χρόνια. Στο Εικοσιένα αυτές οι κάλτσες ήταν άγνωστες. Η ποδεμή τους ήταν τα τσαρούχια, όχι όμως με φούντα μπροστά αλλά μυτερά. Τα έφτιαχναν με ακατέργαστο βοδινό δέρμα και ήταν πολύ ελαφρά και γερά. Στα πόδια τους τα στήριζαν δένοντάς τα γύρω στη γάμπα τους με φαρδύ λουρί, τις θηλιές, και το λουρί αυτό το έπιαναν απ’ την κάλτσα τους κάτω απ’ το γόνατο με το τσαρουχοτοκά. Υπήρχε και άλλος τρόπος να πιάνουν τα τσαρούχια τους με ένα πισινό λουρί, το τσαγκαρόλουρο. Τα πρώτα τα φορούσαν στη Ρούμελη, ενώ τ’ άλλα στο Μοριά. Οι φτωχότεροι φορούσαν γουρνοτσάρουχα, φτιαγμένα από δέρμα χοίρου. Σε περίπτωση που έπιανε κρύο, φορούσαν τον ντουλαμά, από τσόχα, ενώ όταν είχε βαρυχειμωνιά έριχναν επάνω τους τις φλοκάτες, μπέρτες, οι οποίες έφταναν ως το γόνατο και χρησιμοποιούνταν εκτός από μπέρτα και ως σκέπασμα ή στρωσίδι. Επιπλέον, στη μέση τους έδεναν το σελλάχι. Φτιαγμένο από τσόχα, κόκκινη, σπάνια μαύρη, το οποίο το τοποθετούσαν φύλλα - φύλλα για να δημιουργηθούν θήκες, οι οποίες, συνήθως, ήταν χρυσοκεντημένες με πολλές τεχνοτροπίες. Στις θήκες του σελλαχιού, έβαζαν το ασημένιο τάσι τους για να πίνουν νερό, το τσαγκαροσούβλι για να μπαλώνουν τα τσαρούχια τους, το ρολόι, ακόμα και το καλαμάρι με το φτερό. Επίσης, δεν έλειπε, το αντίδοτο για τα δηλητήρια (παντσεχρί). Τέλος, από τη φορεσιά δε θα μπορούσαν να λείπουν στολίδια (τσαπράζια ή τουσλούκια). Το κουτσέκι (ασημένιο στόλισμα όπου στις τέσσερες πλευρές του κρεμόνταν σειρά από ψιλές αλυσίδες και 74

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Σελλάχι με κουμπούρες και Χάρμπι. Δεξιά, κουτσέκι με σκαλισμένο τον Αη Γεώργη. Οπλισμός - Άρματα κάλυπτε ολόκληρο το στήθος) στηριζόταν με θηλιές στις τέσσερες Τα άρματα, τις περισσότερες φορές, δεν ήταν αγορασμένα αλλά άκρες του στήθους, με τρίγωνα θηλυκωτήρια που είχαν ζωγραφισμένο αποτελούσαν λάφυρα από κάποια μάχη. πάνω τους με σαββάτι (μαύρο σμάλτο) συνήθως το δικέφαλο αετό. Κουμπούρες - Χάρμπι: Θέση Στη μέση το κουτσέκι, σε μεγάλη πλάκα είχε τους πολεμικούς αγίους, μέσα στο σελλάχι καταλάμβαναν τον Αη-Γιώργη και τον Αη-Δημήτρη. Απ’ τον αριστερό τους ώμο ήταν οι δύο κουμπούρες, ενώ στην κρεμασμένο μ’ ασημένια αλυσίδα το στρογγυλό χαϊμαλί που έκλεινε έξω θήκη του σελλαχιού βρισκό- μέσα του διάφορα φυλαχτά, καθώς, στις δυο όψεις του είχε σκαλισμένα ταν το χαρμπί, το οποίο άλλοτε τον προστάτη άγιο του ιδιοκτήτη του και τον Ευαγγελισμό ή την χρησιμοποιούταν ως βέργα για Ανάσταση. να γεμίζουν τις κουμπούρες και άλλοτε, επειδή ήταν κοφτερό, Στην δεξιά μεριά, είχαν το γυριστό ασημένιο σουγιά τους, ενώ στο μυτερό και στρογγυλεμένο απ’ πίσω μέρος, στη μέση τους, στο λουρί του σελλαχιού, ήταν περασμένες όλες τις πλευρές, ως πιρούνι. οι δύο μπαλάσκες με πελεκημένα ανάγλυφα σχέδια. Εκεί έβαζαν τα φουσέκια για τα ντουφέκια τους. Γιαταγάνι: Μαχαίρι μισό μέτρο λάμα ή και περισσότερο, φτιαγ- Αριστερά πάλι απ’ τη λουρίδα του σελλαχιού κρεμόντανε τα μένο από γερό ατσάλι. Τα πιο φυσεκλίκια, με φουσέκια για τις κουμπούρες και μια θήκη που καλά ήταν της Δαμασκού γνωστά βάζανε τις τσακμακόπετρες, το μεδουλάρι, άλειμμα για τα ντουφέκια με το όνομα δαμασκί. Ήταν τόσο φτιαγμένο από μεδούλι και άλλες λιπαρές ύλες. Δεξιά κρέμονταν κι η γερά που τρυπούσαν λαμαρίνα πέτσινη καπνοσακκούλα τους. και άντεχαν να κόψουν χοντρή αλυσίδα. Το γιαταγάνι είχε τη λαβή αργυροσκαλισμένη και το θηκάρι Όλα αυτά τα δένανε μ’ ασημένια και πλουμιστά ζωστάρια. Μπροστά του ασημοκαπνισμένο και πλουμιστό με γοργόνες και άγρια πουλιά. στον αριστερό μηρό, σε μακριά λουριά περασμένα, κρεμόνταν τα Μερικές φορές το θηκάρι ήταν από τομάρι αγριομερινού ή φιδιού. στρογγυλά ή και τρίγωνα ασημένια γαντζούδια ή τοκάδες. 77 Δυο όμοια γαντζούδια σκέπαζαν τα γόνατά τους. Τούτο το στόλισμα το συνήθιζαν πολύ πριν το 1800. 76

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Καριοφύλι του 1821. Ο οπλισμός του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Μπελ χατζάρι: Δίκοπο μικρό 79 μαχαίρι. Το χρησιμοποιούσαν πιο πολύ οι Τούρκοι. Οι Έλληνες, όσοι από αυτούς το είχαν, το εί- χαν αποκτήσει από κάποια μάχη ως λάφυρο. Τσεκούρι: Χαρακτηριστικό όπλο των καπεταναίων. Πάλα: Σπαθί καμπυλωτό, όπου η λαβή του πάντα έμοιαζε με κε- φάλι άγριου δράκοντα. Καριοφύλι: Αγαπημένο Τουφέκι των αγωνιστών, ξεχώριζε για το μάκρος του. Συνήθως, οι κάτο- χοί του, του έδιναν όνομα, όπως ο Θανάσης Διάκος το ονόμαζε «Παπαδιά», ο Καραϊσκάκης «Βα- σιλική» και ο Δημήτρης Μακρής «Λιάρο». Είδη του: Φιλύντρα, Λαζαρί- να, Μιλιώνι, Νταλιάνι, Τρικιώνι, Αρμούτι, Γκιζαήρ, Σισανές, Ντά- ντσικα, Σαρμάς, Σαρμά - Σισανές, Χαρέ Σαρμά, Παπά Καριοφίλι, Ψαλιδιάς, Σαντέ, Μαντζάρι κ.ά 78

Oι δρόμοι έχουν την δική τους ιστορία ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΠΙΝΑΚΕΣ ΕΛΛΗΝΩΝ & ΞΕΝΩΝ ΖΩΓΡΑΦΩΝ

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Η τέχνη και η Ελληνική Επανασταση… Έλληνες και ξένοι ζωγράφοι αποτύπωσαν στον καμβά τους την Ελ- ληνική Επανάσταση του 1821. Το ηρωικό πνεύμα των Ελλήνων για την απόκτηση της ελευθερίας, αυτού του υπέρτατου αγαθού, καθώς και ο βαθύς πόνος που βίωσε η Ελλάδα για την επίτευξη της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού, ήταν τα σημεία εκείνα που έδρασαν καταλυτικά στην έμπνευση των ζωγράφων και όχι μόνο. Πολλοί ήταν οι καλλιτέχνες εκείνοι που μέσα από την έμπνευσή τους παρακίνησαν αλλά και προκάλεσαν έντονη συγκίνηση στην Ευρώπη, με τα έργα τους, με αποτέλεσμα την επέμβαση των άλλων χωρών και την αποστολή βοηθείας, κάθε είδους, για την αποκατάσταση της εθνι- κής κυριαρχίας. Μερικά από τα έργα που αντιπροσωπεύουν το κλίμα της εποχής εκεί- νης είναι, ο πίνακας του Γεώργιου Μαργαρίτη «Ο Γεώργιος Καραϊσκά- κης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη», καθώς επίσης και οι πίνακες του Διονύσιου Τσόκου: «Η φυγή από την Πάργα», «Ο θάνατος του Μάρ- κου Μπότσαρη», η προσωπογραφία «Κωνσταντίνος Κανάρης» κ.α. Βασικότερος Έλληνας εκπρόσωπος του απελευθερωτικού αγώνα θε- ωρείται ο Θεόδωρος Βρυζάκης. Χαρακτηριστικό των έργων του απο- τελεί το «μνημειακό τους μέγεθος». Κάποια από τα έργα του είναι: «Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι», «Καραούλι», «Η έξοδος του Μεσολογγίου», «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα» και «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί της σημαία της Επανάστασης». Ιδιαίτερα δημοφιλείς αποτελούν οι πίνακες «Η πυρπόληση της τουρ- κικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη» και « Το Ψαριανό μοιρολόι» του Νικηφόρου Λύτρα, καθώς και το «Κρυφό Σχολειό» και «Η καταστροφή των Ψαρών» του Νικόλαου Γύζη. Οι ζωγράφοι της ώριμης Σχολής του Μονάχου, παρά το γεγονός ότι ανήκουν σε μεταγενέστερο είδος ζω- γραφικής, εμπνεύστηκαν από τον αγώνα των Ελλήνων. Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος, που ο κόσμος τον χλεύαζε εξαιτίας της παραδοσιακής φουστανέλας που φορούσε, έδωσε το δικό του προσω- πικό στίγμα στην τέχνη με τα έργα του, «Αθανάσιος Διάκος» μια προ- σωπογραφία και ο «Θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη». 83

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Ακόμα, ο Παναγιώτης Ζωγράφος με τον πίνακα «Πόλεμος στην Τριπο- Ευγένιος Ντελακρουά λιτσά» και με την υδατογραφία του «Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή» δίδει ξεχωριστή πινελιά στη ζωγραφική του Αγώνα. Ο Γάλλος ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά επηρεασμένος από το έργο των φιλελλήνων, οι οποίοι βοηθούσαν τους υπόδουλους Έλληνες Εκτός, όμως, από τους Έλληνες ζωγράφους ασχολήθηκαν και ξένοι με όποιον τρόπο μπορούσαν, και ιδιαίτερα εκείνο του Λόρδου Μπάι- με την αποτύπωση της Ελλάδας και των ανθρώπων της σ΄ αυτές τις ρον, εμπνεύστηκε τα θέματα των πινάκων του από τις ιστορίες της Επα- δύσκολες ώρες. νάστασης. Ένας πίνακας που αποτυπώνει, όχι μόνο την σύγκρουση μεταξύ δύο Για τις «Σκηνές από τις σφαγές της Χίου» ο ζωγράφος επέμεινε να συ- λαών αλλά και τα συναισθήματα που πηγάζουν από αυτήν, αποτελεί ναντήσει τον συνταγματάρχη Βουτιέ, συγγραφέα των «Memoires sur la «Τα ερείπια του Μεσολογγίου» του Ευγένιου Ντελακρουά. guerre actuelle des Greques» («Υπομνήματα για τον σημερινό πόλεμο των Ελλήνων»). Το διάστημα που φιλοτεχνούσε τον πίνακα, δεν έπαψε Η ηγετική αυτή μορφή του Γαλλικού Ρομαντισμού του 19ου αιώνα, να παρακολουθεί τι συνέβαινε στην Ελλάδα. συμβολίζει την Ελλάδα, με μία γυμνόστηθη γυναίκα που φοράει ελλη- νική φορεσιά και περπατά στα ερείπια του Μεσολογγίου, παρουσιάζο- Ο Ντελακρουά συμβουλευόταν το βιβλίο του Βουτιέ. Από το 1822- ντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο την τραγική έκβαση που είχε η πολυήμερη 1826 αφιέρωσε δύο μεγάλα έργα του στον Αγώνα των Ελλήνων καθώς, πολιορκία του. παράλληλα δε σταμάτησε έως το τέλος της ζωής του να μεταφέρει στον καμβά του θέματα που είχαν εξιτάρει την φαντασία του και είχαν Ακολουθούν, στους τόνους του θανάτου οι, επίσης, πίνακές του: «Η μονοπωλήσει το ενδιαφέρον του. Το πρώτο, που εκτέθηκε στο παρι- σφαγή της Χίου» και «Η μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά» καθώς και σινό Σαλόνι Ζωγραφικής το 1924, αναφέρεται στη σφαγή της Χίου και πολλοί άλλοι. σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου. Ο Γάλλος ζωγράφος Emile de Lansac, εμπνευσμένος από την Έξοδο Το δεύτερο, που παρουσιάστηκε το 1926 στο πλαίσιο μιας έκθεσης του Μεσολογγίου δημιούργησε τον πίνακα «Η αυτοθυσία της μάνας», υπέρ των Ελλήνων, δοξάζει τη θυσία των κατοίκων του Μεσολογγί- ενώ ο Λουντοβίκο Λιπαρίνι το «Θάνατο του Μάρκου Μπότσαρη.» ου. Ανήκει στο Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπορντό (αποκτήθηκε το 1851) και με βάση τον πίνακα αυτό οργανώθηκε η έκθεση που παρου- Ο Louis Dupre, ο οποίος έζησε στην Ελλάδα από το 1821-1824, και σιάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη. που του είχε δοθεί να η ευκαιρία να έρθει σε επαφή με πολλές ηγετι- κές μορφές του Αγώνα, ζωγράφισε τις μορφές των: «Ανδρέας Λόντος», 85 «Δημήτριος Μαυρομιχάλης», «Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει την ελληνική σημαία στο φρούριο των Σαλώνων» και πολλών ακόμη. Τέλος, έργα του εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση άφησε ο Γάλλος Ary Scheffer «Ο χορός του Ζαλόγγου», «Οι Σουλιώτισσες», «Οι Σουλιώτισσες εκλιπαρούν για βοήθεια» και «Ο γιος υπερασπίζεται τον τραυματισμένο πατέρα». 84

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Η Σφαγή της Χίου (1824) Μάχη του Γκιαούρη και του Χασάν Ο Ντελακρουά τον ζωγράφισε μέσα σε οχτώ μήνες και αγοράστηκε Αποτελεί ελαιογραφία σε καμβά. Ο πίνακας αυτός, απεικόνιση της από την γαλλική κυβέρνηση στο ποσό των 6.000 νομισμάτων. Στη σκη- εκδίκησης του Γκιαούρη για το θάνατο της αγαπημένης του από τον νή από τη σφαγή αποτυπώνεται στο πρόσωπο των Ελλήνων η ελευθε- Τούρκο Χασάν, παρουσιάζει την έντονη σύγκρουση των δύο κόσμων, ρία και ο πολιτισμός ενώ τα πρόσωπα των Τούρκων καλύπτονται από των Τούρκων και των Ελλήνων. το «πέπλο» της σκληρότητας και της βιαιότητας. Ξεχωρίζει, καθώς σ’ αυτό το έργο παρουσιάζεται η ένταση και η σφο- Το βλέμμα τους είναι «κενό», παγερό μπροστά στο πόνο που βιώνουν δρότητα με την οποία πολεμούσαν Έλληνες και οι Τούρκοι σε μεγάλο οι Έλληνες, χωρίς κανένα ίχνος ενδοιασμού αλλά ούτε και οίκτου. Το βαθμό, η οποία και μεταφέρεται με ιδιαίτερη ευκολία στον θεατή του δράμα και η ερήμωση είναι κατάδηλα στον πίνακα που συντάραξε τις έργου. συνειδήσεις των Ευρωπαίων για τα πάθη των αγωνιζόμενων Ελλήνων. 87 86

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει τους Τούρκους στο στρατόπεδό τους (προσχέ- με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους το 1826. διο του 1860) Η ελαιογραφία αυτή πάνω σε καμβά, που αποτυπώνει την ηρωική Η προσωπικότητα του Μάρκου Μπότσαρη ενέπνευσε τον Ντελα- αντίσταση του Μεσολογγίου, βρίσκεται στο Μουσείο Καλών Τεχνών κρουά να ζωγραφίσει δύο φορές τον πίνακα «ο Μπότσαρης αιφνιδιά- στο Μπορντό. ζει το στρατόπεδο των Τούρκων» και «ο Μπότσαρης αιφνιδιάζει τους Τούρκους στο στρατόπεδό τους». Η Ελλάδα παρουσιάζεται ως μία γυναίκα απελπισμένη η οποία στέκε- ται στα ερείπια της πόλης του Μεσολογγίου και πάνω στα πτώματα των Ο Μάρκος Μπότσαρης, το 1823, επέδειξε ιδιαίτερη ανδρεία όταν με Αγωνιστών πίσω της βρίσκεται ο εχθρός ο οποίος υψώνει τη σημαία 350 Σουλιώτες επιτέθηκε εναντίον 4.000 Τουρκαλβανών, που είχαν της κατάκτησης του. στρατοπεδεύσει στο Κεφαλόβρυσο του Καρπενησίου. 89 Εκεί στην προσπάθειά του να πλησιάσει τη σκηνή του Μουσταή Πασά πυροβολήθηκε και πέθανε μερικές ώρες αργότερα. Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου Διαφορετικός ο πίνακας αυτός του Ντελακρουά, ο οποίος και συζητή- θηκε αρκετά αφού παρουσιάζει τη πτώση του Μεσολογγίου με τρόπο αλληγορικό. Η Ελλάδα, ως νέα γυναίκα με εθνική φορεσιά, πατάει πάνω στα ερεί- πια της πόλης του Μεσολογγίου, απελπισμένη και πίσω της βρίσκεται ο εχθρός ο οποίος υψώνει τη σημαία της κατάκτησής του. Να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι, οι υπερασπιστές του Μεσολογγί- ου για να μη πέσουν στα χέρια των εχθρών τους, ανατινάχτηκαν μαζί 88

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Θεόδωρος Βρυζάκης 91 Ο Θεόδωρος Βρυζάκης θεωρείται ο πρώτος καταξιωμένος ζωγράφος της μετεπαναστατικής Ελλάδας και ο πρώτος καταξιωμένος εκπρόσω- πος της λεγόμενης σχολής του Μονάχου της Νεοελληνικής ζωγραφι- κής. Πολλά από τα έργα του έγιναν γνωστά επειδή κυκλοφόρησαν ως λαϊκές λιθογραφίες. Ζωγράφισε ως επί το πλείστον ελαιογραφίες και εμπνεύστηκε από την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. Τα έργα του Βρυζάκη αντιπροσωπεύουν τον ελληνικό ρομαντισμό στην τέχνη της ζωγραφικής και αποτυπώνουν με νοσταλγικό τρόπο ει- κόνες από τον ελληνικό επαναστατικό αγώνα. Έχοντας ο ίδιος δύσκο- λα χρόνια, καθώς έζησε την περίοδο της Επανάστασης, φαίνεται στα έργα του ότι αντικατέστησε τις σκοτεινές μνήμες του παρελθόντος με τις ζωγραφικές αναπαραστάσεις του ρομαντισμού. Οι σπουδές του στη ζωγραφική στην Ακαδημία του Μονάχου τον επηρέασαν ιδιαίτερα αφού δέχτηκε την επιρροή Γερμανών καλλιτε- χνών του ρομαντισμού που εκείνη την εποχή συνήθιζαν να ζωγραφί- ζουν φιλελληνικά θέματα. Η έξοδος του Μεσολογγίου έχει αντιγραφεί τουλάχιστον δύο φορές. Οι δύο από τους πρωτότυπους πίνακες κατα- στράφηκαν στη μεγάλη πυρκαγιά του Μεσολογγίου το 1929 ενώ το τρίτο πρωτότυπο διασώζεται στην Εθνική Πινακοθήκη. Ο ίδιος ο πίνακας κυκλοφόρησε και σε λιθογραφίες ήδη από το 1856. Το ύφος των έργων του θεωρείται από πολλούς πληθωρικό. Παράλλη- λα, χαρακτηριστικό αποτελεί το ενδιαφέρον του ζωγράφου, το οποίο επικεντρώνεται στην ενδυμασία των προσώπων και στο πώς περιβάλ- λονται αυτά στον ευρύ χώρο. Η θεατρικότητα των έργων του Βρυζάκη υπερισχύει της αποτύπωσης των αισθημάτων στα πρόσωπα που απει- κονίζει. 90

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Θ. Βρυζάκης, Η Έξοδος του Μεσολογγίου. Θ. Βρυζάκης, Η υποδοχή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι. Θ. Βρυζάκης, Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στην Καστέλλα. 92 93

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Θ. Βρυζάκης, Καραούλι. 95 94

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Νικηφόρος Λύτρας Ο Λύτρας, καλλιτέχνης της ρομαντικής τάσης που κυριαρχούσε στη Σχολή του Piloty οδηγήθηκε στην απόδοση ιστορικού θέματος με μια Ο Νικηφόρος Λύτρας ήταν γιος λαϊκού μαρμαρογλύπτη, ο οποίος πε- πιο νατουραλιστική τάση, όπου το ηθογραφικό στοιχείο κατέχει τον ριπλανήθηκε σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις των Βαλκανίων αναζητώντας πρωτεύοντα ρόλο. την τύχη του και τελικά κατέληξε στην Τήνο. Ο πατέρας μετέδωσε στο γιο του τη μεγάλη αγάπη του προς την καλλιτεχνία και ο Νικηφόρος Στα έργα του, η ανθρώπινη δράση αποδίδεται σε βαθμό τέτοιο που Λύτρας από μικρή ηλικία είχε εκπλήξει με το πλούσιο ταλέντο του αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση. όσους έτυχε να τον γνωρίσουν. Το έργο, πιθανότατα, φιλοτεχνήθηκε, το 1873 ή λίγο νωρίτερα. Το Ο Λύτρας εργάστηκε ευσυνείδητα και ως ζωγράφος και ως καθηγη- πρωτότυπο βρίσκεται στη Πινακοθήκη Αβέρωφ, στο Μέτσοβο. τής στη Σχολή Καλών Τεχνών και γνώρισε νωρίς την αναγνώριση και τη δόξα. Πέθανε σε ηλικία 72 ετών το καλοκαίρι του 1904, μετά από 97 σύντομη ασθένεια που εικάζεται ότι οφειλόταν σε δηλητηρίαση από τις χημικές ουσίες των χρωμάτων. Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά έργα της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα. Ο Λύτρας βασισμένος στις διηγήσεις του Κανάρη, ο οποίος τον επισκεπτόταν συχνά όσο φιλοτεχνούσε το έργο, δεν παρέ- λειπε κάθε φορά να του διηγείται την υπεράνθρωπη προσπάθεια εκεί- νου και των υπολοίπων αγωνιστών, έχοντας από την άλλη πλευρά τον καλλιτέχνη να προσπαθεί να αποδώσει την περιγραφή εκείνη του Κα- νάρη με όσο το δυνατόν περισσότερη λεπτομέρεια ώστε να αποκτήσει το έργο ακόμα μεγαλύτερη ζωντάνια. Για το λόγο αυτό ο Λύτρας αποδίδει το κάθε τι με μεγάλη λεπτομέρεια όπως την ένταση των μυών στα χέρια των κωπηλατών και τα χαρα- κτηριστικά των ενδυμάτων όπου φορούσαν όπως, μαντίλια, βράκες, ζωνάρια. 96

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Νικόλαος Γύζης Ν. Γύζης, Το Κρυφό Σχολειό. Το έργο του Γύζη είναι πολύπλευρο. Επίκεντρο της θεματολογίας του Ν. Γύζης, Μετά την καταστροφή των Ψαρών. είναι ο άνθρωπος και το γύρω περιβάλλον του. Μοτίβο του η οικογέ- νεια στα διάφορα βιώματα της. Δεν τον απασχολούσε να αποδώσει την 99 τέλεια αρμονική οικογενειακή ζωή αλλά τα συμβάντα μέσα σε αυτήν. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου ο Γύζης αφοσιώθηκε στην απόδοση του κόσμου των παιδιών. Συνήθιζε να ζωγραφίζει από βρέφη μέχρι εφή- βους. Ο Νικόλαος Γύζης, ήταν ο καλλιτέχνης που ένωσε ρεαλισμό και ιδε- αλισμό. Στις ηθογραφίες του έπλασε τον ιδανικό έλληνα, την ιδανική μάνα, τον ιδανικό νεαρό, τον ιδανικό παππού, την ιδανική γιαγιά. Επι- θυμούσε ότι επαίνους έπαιρνε, η δόξα να ανήκει και στους δικούς του ανθρώπους αλλά και στην πατρίδα. Με το έργο του Κρυφό Σχολειό, ασχολήθηκε και με την Τουρκοκρατία. Στον πίνακα του αυτόν παρουσιάζεται η καταπίεση των Τούρκων χωρίς όμως να το δεικνύει φανερά. Καμία ιστορική πηγή δεν υπάρχει που να μαρτυρεί ότι οι τουρκικές αρχές απαγόρευαν τη λειτουργία ελληνικών σχολείων. Ίσως η κατάσταης αυτή, να αποτελεί όχι ιστορική πραγματικότητα, αλλά δραματοποιημένος συμβολισμός των δυσμενών συνθηκών, υπό τις οποίες λειτουργούσαν τα σχολεία κατά την Τουρκοκρατία. Πολεμι- κά γεγονότα από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, με το φιλει- ρηνικό του χαρακτήρα δε ζωγράφισε ποτέ. Ακόμη κι αν οι τίτλοι έργων του μιλούν για αγώνες, οι πολεμικές σκηνές απουσιάζουν. 98

1821-2021, 200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Δήμος Καλλιθέας Λουδοβίκος Λιπαρίνι 101 Ο Λουδοβίκος Λιπαρίνι, διακεκριμένος ζωγράφος προσωπογραφιών και ιστορικών θεμάτων, ανήκει στη νεοκλασσική σχολή. Μαθητής του υπήρξε ο ζακυνθινός ζωγράφος Διονύσιος Τσόκος, που επηρεάστηκε καθοριστικά από την τεχνική και τη θεματολογία του δασκάλου του. Η θεματολογία των έργων του σχετιζόταν με θέματα από την ελληνι- κή μυθολογία και ιστορία. Με επιρροές από το ρομαντικό πνεύμα της εποχής του και τον ξεσηκωμό των Ελλήνων το 1821, ζωγράφισε μία σειρά από πίνακες με ελληνικά θέματα. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ανεξαρτησίας στα Καλάβρυτα Ο καλλιτέχνης απεικονίζει το γεγονός σε ένα βραχώδες τοπίο με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό να κατέχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η λεπτομέρεια που δίδεται στα θερμά χρώματα και στον τρόπο που αυτά τοποθετούνται στον πίνακα, καθώς και η αντανάκλαση του σκού- ρου μπλε χρώματος από τα ράσα του Παλαιών Πατρών Γερμανού, προσδίδουν μία αίσθηση δύναμης, αποφασιστικότητας και υπερηφά- νειας. Παράλληλα τα χρώματα των φορεσιών είναι έντονα σε ζεστούς χρωματικούς συνδυασμούς, χαρακτηριστικό που φανερώνει καθαρό- τητα και λαμπρότητα. Στο έργο του Λιπαρίνι διακρίνονται, επίσης, στο δεξί τμήμα του πίνακα ένα ριγμένο σπαθί καθώς και το όπλο του πρώτου αγωνιστή δεξιά, όπου φανερώνουν τον ένοπλο αγώνα και στο αριστερό μέρος δημιουργείται το αίσθημα της συγκίνησης από την αγκαλιασμένη οικογένεια. 100