อรรถกถาธรรมบท ภาคที่ ๑

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 1 ธมมฺ ปทฏ กถา ---------- ปณามคาถา มหาโมหตโมนทฺเธ โลเก โลกนฺตทสสฺ ินา เยน สทธฺ มฺมปชโฺ ชโต ชลโิ ต ชลติ ิทฺธินา ตสสฺ ปาเท นมสสฺ ิตฺวา สมฺพทุ ฺธสสฺ สริ มี โต สทธฺ มมฺ จฺ สสฺ ปเู ชตวฺ า กตวฺ า สงฺฆสสฺ จชฺ ลึ ต ต การณมาคมฺม ธมฺมาธมเฺ มสุ โกวโิ ท สมปฺ นนฺ สทฺธมมฺ ปโท สตฺถา ธมมฺ ปท สภุ  เทเสสิ กรณุ าเวค สมุสฺสาหิตมานโส ย เว เทวมนสุ ฺสาน ปต ปิ าโมชชฺ วฑฒฺ น ปรมปฺ ราภตา ตสฺส นปิ ุณา อตถฺ วณฺณนา ยา ตามฺพปณณฺ ิทีปมฺหิ ทีปภาสาย สณฺติ า น สาธยติ เสสาน สตฺตาน หติ สมฺปท อปเฺ ปว นาม สาเธยยฺ สพฺพโลกสฺส สา หิต อิติ อาสึสมาเนน ทนฺเตน สมจารนิ า กุมารกสสฺ เปนาห เถเรน ถริ เจตสา สทธฺ มฺมฏ ิติกาเมน สกกฺ จฺจ อภิยาจโิ ต ต ภาส อตวิ ติ ฺถาร คตจฺ วจนกฺกม ปหายาโรปยิตฺวาน ตนฺตึ ภาส มโนรม

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 2 คาถาน พยฺ ฺชนปท ย ตตฺถ น วิภาวติ  เกวลนตฺ  วิภาเวตฺวา เสสนฺตเมว อตฺถโต ภาสนตฺ เรน ภาสิสฺส อาวหนโฺ ต วิภาวนิ  มนโส ปตปิ าโมชชฺ  อตถฺ ธมมฺ ปู นสิ ฺสิตนตฺ ิ. ----------------------

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 3 ๑. ยมกวคฺค วณณฺ นา ๑. จกฺขุปาลตฺเถร วตฺถ.ุ [ ๑ ] มโนปุพพฺ งฺคมา ธมมฺ า มโนเสฏา มโนมยา, มนสา เจ ปทฏุ เน ภาสติ วา กโรติ วา, ตโต น ทกุ ขฺ มเนวฺ ติ จกกฺ ว วหโต ปทนฺติ. อย ธมฺมเทสนา กตถฺ ภาสิตาต.ิ สาวตถฺ ิย. ก อารพฺภาต.ิ จกขฺ ปุ าลตเฺ ถร. สาวตฺถยิ  กริ มหาสุวณฺโณ นาม กฏุ มพฺ ิโก อโหสิ อฑโฺ ฒ มหทธฺ โน มหาโภโค อปตุ ฺตโก. โส เอกทิวส นหานติตถฺ  คนฺตวฺ า นหาตวฺ า อาคจฺฉนฺโต อนฺตรามคเฺ ค สมฺปนฺนสาข เอก วนปฺปตึ ทิสฺวา อย มเหสกฺขาย เทวตาย ปรคิ ฺคหิโต ภวสิ สฺ ตีติ ตสสฺ เหฏาภาค โสธาเปตฺวา ปาการปรกิ ฺเขป การาเปตฺวา วาลุก โอกิราเปตวฺ า ธชปตาก อสุ สฺ าเปตฺวา วนปปฺ ตึ อลงฺกริตวฺ า ปุตฺต วา ธตี ร วา ลภติ วฺ า ตมุ ฺหาก มหาสกกฺ าร กรสิ สฺ ามีติ ปตฺถน กตฺวา ปกฺกามิ. อถสฺส ภริยาย กุจฉฺ ยิ  คพโฺ ภ ปตฏิ าสิ. โส ตสฺสา คพภฺ - ปริหาร อทาส.ิ สา ทสมาสจจฺ เยน ปตุ ฺต วิชายิ. เสฏี อตตฺ นา ปาลติ  วนปปฺ ตึ นสิ ฺสาย ลทฺธตฺตา ตสสฺ ปาโลติ นาม อกาสิ. อปรภาเค อฺ  ปุตตฺ  ลภ.ิ ตสฺส จุลฺลปาโลติ นาม กตวฺ า

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 4 อติ รสฺส มหาปาโลติ นาม กร.ิ เต วยปปฺ ตฺเต ฆรพนฺธเนน พนฺธสึ .ุ อปรภาเค มาตาปตโร กาลมกส .ุ สพฺพ โภค ทฺวนิ นฺ เ ยว ววิ เรส.ุ ตสมฺ ึ สมเย สตถฺ า ปวตตฺ ิตปวรธมฺมจกโฺ ก อนุปพุ ฺเพน คนฺตฺวา อนาถปณฑฺ ิกมหาเสฏ ินา จตุปฺปฺ าสโกฏิธน วิสฺสชฺเชตวฺ า การเิ ต เชตวนมหาวิหาเร วหิ รติ มหาชน สคฺคมคฺเค จ โมกขฺ มคเฺ ค จ ปตฏิ  าปยมาโน. ตถาคโต หิ มาตปิ กฺขโต อสตี ิยา ปตปิ กฺขโต อสีติยาติ เทวฺ อสีติาติกลุ สหสฺเสหิ การเิ ต นโิ ครฺ ธมหาวหิ าเร เอกเมว วสสฺ าวาส วสิ อนาถปณ ฺฑิเกน การเิ ต เชตวนมหาวิหาเร เอกนู วีสติ วิสาขาย สตตฺ วสี ติโกฏิธนปรจิ จฺ าเคน การิเต ปพุ ฺพาราเม ฉ วสฺสาวาเสติ ทฺวนิ นฺ  กลุ าน คณุ มหนตฺ ต ปฏจิ ฺจ สาวตฺถึ นสิ สฺ าย ปจฺ วีสติ วสสฺ าวาเส วส.ิ อนาถปณฑฺ โิ กป วิสาขาป มหาอุปาสกิ า นิพทธฺ  ทิวสสฺส เทวฺ วาเร ตถาคตสสฺ อุปฏ าน คจฉฺ นฺต.ิ คจฺฉนฺตา จ \"ทหรสามเณรา โน หตฺเถ โอโลเกสฺสนฺตีติ ตุจฉฺ หตฺถา น คตปพุ ฺพา ปุเรภตฺต คจฺฉนตฺ า ขาทนียาทนี ิ คาหาเปตวฺ า คจฺฉนฺติ ปจฺฉาภตตฺ  ปจฺ เภสชชฺ านิ อฏ จ ปานานิ. นิเวสเนสุ ปน เตส ทฺวินฺน ทฺวินฺน ภกิ ขฺ ุสหสสฺ าน นจิ จฺ  ปฺ ตฺตาเนวาสนานิ โหนฺติ. อนฺนปานเภสชฺเชสุ โย ย อิจฉฺ ติ ตสฺส ต ยถจิ ฺฉิตเมว สมปฺ ชฺชต,ิ เตสุ อนาถปณฑฺ เิ กน เอกเมว ทิวส สตฺถาร๑ ปฺโห๒ น ปุจฉฺ ิตปพุ ฺโพ. โส กริ ตถาคโต ๑. สตฺถาตปิ . ๒. ปฺหนฺตปิ .

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 5 พุทธฺ สุขมุ าโล ขตฺติยสุขมุ าโล พหปุ กาโร เม คหปตีติ มยหฺ  ธมฺม เทเสนโฺ ต กิลเมยยฺ าติ สตถฺ ริ อธมิ ตฺตสเิ นเหน ปฺห น ปจุ ฺฉติ. สตถฺ า ปน ตสฺมึ นิสนิ ฺนมตฺเตเยว อย เสฏ ี ม อรกฺขติ พฺพฏ าเน รกฺขติ อห หิ กปฺปสตสหสสฺ าธกิ านิ จตตฺ าริ อสงเฺ ขยฺยานิ อลงฺกตปปฺ ฏยิ ตฺต อตตฺ โน สีส ฉนิ ฺทติ วฺ า อกขฺ นี ิ อปุ ปฺ าเฏตวฺ า หทยมส อพุ พฺ ตเฺ ตตวฺ า ปาณสม ปตุ ตฺ ทาร ปริจฺจชิตวฺ า ปารมโิ ย ปเู รนฺโต ปเรส ธมฺมเทสนตถฺ เมว ปูเรสึ เอส ม อรกฺขติ พฺพฏาเน รกขฺ ตีติ เอก ธมมฺ เทสน กเถสเิ ยว. ตทา สาวตถฺ ิย สตตฺ มนุสฺสโกฏโิ ย วสนฺต.ิ เตสุ สตถฺ ุ ธมมฺ กถ สตุ ฺวา ปฺจโกฏมิ ตฺตา มนสุ ฺสา อรยิ สาวกา ชาตา, เทวฺ โกฏิมตฺตา ปถุ ุชชฺ นา. เตสุ อริยสาวกาน เทวฺ เยว กจิ จฺ านิ อเหสุ ปเุ รภตฺต ทาน เทนฺติ ปจฉฺ าภตตฺ  คนธฺ มาลาทหิ ตฺถา วตถฺ เภสชชฺ ปานกาทึ คาหาเปตวฺ า ธมมฺ สฺสวนตถฺ าย คจฺฉนตฺ ิ. อเถกทวิ ส มหาปาโล อรยิ สาวเก คนฺธมาลาทิหตฺเถ วหิ าร คจฺฉนฺเต ทสิ ฺวา อย มหาชโน กุหึ คจฺฉตีติ ปุจฉฺ ติ วฺ า ธมฺมสสฺ วนายาติ สุตวฺ า อหป  คมิสสฺ ามีติ คนตฺ วฺ า สตฺถาร วนฺทิตวฺ า ปรสิ ปริยนฺเต นสิ ีท.ิ พทุ ฺธา จ นาม ธมฺม เทเสนตฺ า สรณสลี ปพฺพชฺชาทีน อุปนิสฺสย โอโลเกตวฺ า อชฺฌาสยวเสน ธมฺม เทเสนตฺ ิ ตสฺมา ตทิวส สตฺถา ตสฺส อปุ นิสสฺ ย โอโลเกตฺวา ธมมฺ  เทเสนโฺ ต อนปุ ุพพฺ ีกถ กเถส.ิ เสยยฺ ถีท ทานกถ สลี กถ สคฺคกถ กามาน

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 6 อาทีนว โอการ สงกฺ เิ ลส เนกฺขมเฺ ม อานิสส ปกาเสส.ิ ต สตุ วฺ า มหาปาโล กฏุ มพฺ ิโก จินเฺ ตสิ ปรโลก คจฉฺ นฺต ปุตตฺ ธตี โร วา โภคา วา นานคุ จฺฉนฺติ สรรี ป  อตตฺ นา สทฺธึ น คจฺฉติ กึ เม ฆราวาเสน, ปพฺพชสิ ฺสามตี ิ. โส เทสนาปรโิ ยสาเน สตถฺ าร อปุ สงกฺ มิตฺวา ปพฺพชชฺ  ยาจิ. อถ น สตฺถา นตถฺ ิ เต โกจิ อาปจุ ฺฉติ พพฺ ยตุ ฺตโก าตตี ิ อาห. กนิฏภาตา เม อตถฺ ิ ภนฺเตติ. เตนหิ ต อาปุจฺฉาหตี .ิ โส สาธตู ิ สมฺปฏจิ ฉฺ ติ ฺวา สตฺถาร วนฺทติ ฺวา เคห คนตฺ ฺวา กนฏิ   ปกฺโกสาเปตวฺ า ตาต ย อิมสมฺ ึ กเุ ล สวิ ฺาณกาวิฺ าณก ธน กิ จฺ ิ อตถฺ ิ สพพฺ นตฺ  ตว ภาโร ปฏปิ ชชฺ าหิ นนฺติ. ตุมเฺ ห ปน สามีต.ิ อห สตถฺ ุ สนฺตเิ ก ปพฺพชิสฺสามตี .ิ กึ กเถสิ ภาติก ตวฺ  เม มาตริ มตาย มาตา วยิ ปตริ มเต ปต า วิย ลทฺโธ เคเห โว มหาวภิ โว สกฺกา เคห อชฺฌาวสนฺเตเหว ปุ ฺานิ กาตุ มา เอวมกตฺถาติ. ตาต มยา สตฺถุ ธมมฺ เทสนา สุตา สตถฺ ารา หิ สณฺหสุขุม ติลกขฺ ณ อาโรเปตวฺ า อาทมิ ชฺฌปรโิ ยสานกลฺยาณธมโฺ ม เทสิโต. น สกกฺ า โส อคารมชเฺ ฌ ปเู รตุ ปพพฺ ชสิ สฺ ามิ ตาตาต.ิ ภาตกิ ตรุณาปจ ตาว มหลฺลกกาเล ปพฺพชิสฺสถาติ. ตาต มหลฺลกสสฺ หิ อตฺตโน หตถฺ ปาทาป อนสสฺ วา โหนตฺ ิ น วเส วตตฺ นฺติ กมิ งคฺ  ปน าตกา สฺวาห ตว วจน น กโรมิ สมณปฏปิ ตตฺ ึ ปเู รสสฺ ามิ ชราชชชฺ ริตา โหนฺติ หตฺถปาทา อนสสฺ วา ยสสฺ โส วิหตตถฺ าโม กถ ธมมฺ  จรสิ สฺ ติ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 7 ปพฺพชิสสฺ าเมวาห ตาตาติ. ตสฺส วิรวนตฺ สเฺ สว สตถฺ ุ สนตฺ ิก คนฺตฺวา ปพฺพชฺช ยาจิตฺวา ลทฺธปพพฺ ชฺชปู สมปฺ โท อาจรยิ ปุ ชฌฺ ายาน สนฺติเก ปจฺ วสสฺ านิ วสติ วฺ า วุตถฺ วสฺโส ปวาเรตวฺ า สตฺถาร อุปสงกฺ มิตวฺ า วนฺทติ วฺ า ปจุ ฺฉิ ภนฺเต อมิ สฺมึ สาสเน กติ ธรุ านตี ิ. คนฺถธรุ  วิปสสฺ นาธรุ นตฺ ิ เทวฺ เยว ธรุ านิ ภกิ ขฺ ูติ. กตม ปน ภนฺเต คนถฺ ธุร กตม วปิ สสฺ นาธุรนตฺ ิ. อตตฺ โน ปฺ านรุ เู ปน เอก วา เทฺว วา นกิ าเย สกล วา ปน เตปฏ ก พุทฺธวจน อคุ ฺคณหฺ ิตฺวา ตสฺส ธารณ กถน วาจนนตฺ ิ อทิ  คนฺถธรุ  นาม. สลลฺ หุกวตุ ตฺ ิโน ปน ปนฺตเสนาสนาภริ ตสฺส อตตฺ ภาเว ขยวย ปฏเปตฺวา สาตจฺจกิริยาวเสน วปิ สสฺ น วฑเฺ ฒตฺวา อรหตฺตคคฺ หณนฺติ อิท๑ วปิ สฺสนาธรุ  นามาต.ิ ภนเฺ ต อห มหลฺลกกาเล ปพฺพชโิ ต คนถฺ ธุร ปูเรตุ น สกขฺ สิ สฺ ามิ วิปสสฺ นาธรุ  ปน ปเู รสสฺ ามิ กมมฺ ฏ าน เม กเถถาต.ิ อถสสฺ สตฺถา ยาว อรหตตฺ า กมฺมฏ าน กเถส.ิ โส สตฺถาร วนทฺ ิตวฺ า อตตฺ นา สหคามิโน ภิกขฺ ู ปริเยสนโฺ ต สฏ ี ภิกขฺ ู ลภติ วฺ า เตหิ สทธฺ ึ นกิ ขฺ มิตวฺ า วสี โยชนสตมคฺค คนตฺ วฺ า เอก มหนตฺ  ปจฺจนตฺ คาม ปตวฺ า ตตถฺ สปรวิ าโร ปณ ฺฑาย ปาวิสิ. มนุสสฺ า วตตฺ สมฺปนเฺ น ภกิ ขฺ ู ทสิ ฺวา ปสนนฺ จิตตฺ า อาสนานิ ปฺาเปตฺวา นิสีทาเปตฺวา ปณีเตนาหาเรน ปรวิ สิ ติ วฺ า ภนเฺ ต กหุ ึ อยยฺ า คจฉฺ นฺตตี ิ ปจุ ฺฉติ วฺ า ยถาผาสุกฏ าน อปุ าสกาติ ๑. กตฺถจิ อิติ อิทนตฺ ิ น ทสิ สฺ ต.ิ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 8 วุตเฺ ต ปณฺฑติ มนสุ สฺ า วสฺสาวาส เสนาสน ปริเยสนตฺ ิ ภทนฺตาติ ตฺวา ภนฺเต สเจ อยยฺ า อิม เตมาส อิธ วเสยยฺ ุ มย สรเณสุ ปตฏิ าย สลี านิ คณเฺ หยฺยามาติ อาหสุ. เตป มย อิมานิ กลุ านิ นิสสฺ าย ภวนสิ ฺสรณ กริสสฺ ามาติ อธวิ าเสสส. มนสุ ฺสา เตส ปฏิ ฺ คเหตฺวา วิหาร ปฏชิ คคฺ ิตวฺ า รตฺตฏิ านทิวาฏานานิ สมปฺ าเทตวฺ า อทส.ุ เต นิพทฺธ ตเมว คาม ปณฑฺ าย ปวสิ นตฺ .ิ อถ เน เอโก เวชฺโช อปุ สงกฺ มิตวฺ า ภนฺเต พหุนฺน วสนฏาเน อผาสุกป นาม โหติ ตสฺมึ อปุ ฺปนฺเน มยฺห กเถยฺยาถ เภสชชฺ  กริสฺสามตี ิ ปวาเรสิ. เถโร วสสฺ ูปนายิกาทิวเส เต ภกิ ขฺ ู อามนฺเตตฺวา ปจุ ฉฺ ิ อาวโุ ส อิม เตมาส กตหี ิ อริ ิยาปเถหิ วตี ินาเมสฺสถาติ. จตหู ิ ภนฺเตติ. กึ ปเนต อาวุโส ปฏริ ูป นนุ อปปฺ มตฺเตหิ ภวติ พพฺ  มย หิ ธรมานสฺส พุทฺธสฺส สนตฺ กิ า กมฺมฏ าน คเหตวฺ า อาคตา พทุ ธฺ า จ นาม น สกฺกา สเน อาราเธตุ กลยฺ าณชฌฺ าสเยน เหเต อาราเธตพพฺ า ปมตฺตสฺส จ นาม จตฺตาโร อปายา สกเคหสทิสา อปปฺ มตตฺ า โหถาวุโสติ. ตุมฺเห ปน ภนเฺ ตติ. อห ตีหิ อริ ยิ าปเถหิ วตี นิ าเมสสฺ ามิ ปฏ ึ น ปสาเรสสฺ ามิ อาวุโสต.ิ สาธุ ภนฺเต อปปฺ มตตฺ า โหถาติ. เถรสสฺ นทิ ทฺ  อโนกฺกมนตฺ สฺส ปมมาเส อติกกฺ นเฺ ต อกขฺ ิโรโค อปุ ปฺ ชฺช.ิ ฉทิ ทฺ ฆฏโต อทุ กธารา วยิ อกฺขหี ิ ธารา ปคฺฆรนตฺ ิ. โส สพฺพรตตฺ ึ สมณธมมฺ  กตวฺ า อรณุ คุ ฺคมเน คพฺภ ปวิสิตวฺ า นสิ ีท.ิ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 9 ภกิ ฺขู ภิกฺขาจารเวลาย เถรสฺส สนตฺ ิก คนฺตวฺ า ภิกขฺ าจารเวลา ภนเฺ ตติ อาหสุ. เตนหาวุโส คณหฺ ถ ปตฺตจวี รนตฺ ิ อตฺตโน ปตตฺ จีวร คาหาเปตวฺ า นกิ ขฺ มิ. ภิกขฺ ู ตสสฺ อกขฺ ี ปคฆฺ รนฺเต ทสิ วฺ า กเิ มต ภนฺเตติ ปุจฺฉสึ .ุ อกขฺ ี เม อาวุโส วาตา วชิ ฌฺ นฺตีต.ิ นนุ ภนเฺ ต เวชฺเชนมหฺ ปวาริตา ตสฺส กเถยยฺ ามาติ. สาธาวุโสติ. เต เวชฺชสสฺ กถยสึ .ุ โส เตล ปจติ ฺวา เปเสสิ. เถโร นาสาย เตล อาสิฺจนโฺ ต นิสนิ นฺ โกว อาสิ จฺ ติ ฺวา อนฺโตคาม ปาวสิ .ิ เวชฺโช ทิสวฺ า อาห ภนฺเต อยฺยสสฺ กิร อกขฺ ี วาโต วิชฌฺ ตตี .ิ อาม อปุ าสกาต.ิ ภนฺเต มยา เตล ปจติ ฺวา เปสติ  นาสาย โว อาสิตตฺ นตฺ ิ. อาม อุปาสกาติ. อิทานิ กีทสิ นตฺ ิ. รชุ เตว อปุ าสกาติ. เวชโฺ ช มยา เอกวาเรเนว วปู สมนตถฺ  เตล ปหติ  กนิ นฺ ุ โข โรโค น วปู สนโฺ ตติ จนิ เฺ ตตฺวา ภนเฺ ต นสิ ีทติ วฺ า โว อาสิตตฺ  นิปชฺชิตวฺ าติ ปุจฉฺ ิ. เถโร ตุณฺหี อโหสิ ปุนปปฺ นุ  ปจุ ฺฉิยมาโนป น กเถสิ. โส วหิ าร คนฺตวฺ า วสนฏ าน โอโลเกสฺสามตี ิ จนิ เฺ ตตฺวา เตนหิ ภนเฺ ต คจฉฺ ถาติ เถร วิสสฺ ชเฺ ชตวฺ า วหิ าร คนฺตวฺ า เถรสสฺ วสนฏาน โอโลเกนฺโต จงกฺ มนนสิ ที นฏานเมว ทิสวฺ า สยนฏาน อทิสฺวา ภนเฺ ต นสิ นิ เฺ นหิ โว อาสติ ฺต นิปฺปนฺเนหีติ ปจุ ฺฉ.ิ เถโร ตณุ หฺ ี อโหส.ิ มา ภนเฺ ต เอวมกตถฺ สมณธมฺโม นาม สรีเร ยาเปนฺเต สกฺกา กาตุ นิปชชฺ ติ ฺวา อาสิ ฺจถาติ ปนุ ปปฺ ุน ยาจิ. คจฉฺ าวุโส

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 10 มนเฺ ตตวฺ า ชานิสฺสามีต.ิ เถรสสฺ จ ตตฺถ เนว าตี น สาโลหิตา๑ อตถฺ ิ เกน สทธฺ ึ มนฺเตยฺย กรชกาเยน ปน สทฺธึ มนฺเตนฺโต วเทหิ ตาว อาวุโส ปาลิต กึ อกขฺ ี โอโลเกสสฺ สิ อทุ าหุ พทุ ฺธสาสน อนมตคฺคสฺมึ หิ สสารวฏเ ฏ ตว อกขฺ กิ าณสสฺ คณนา นตฺถิ อเนกานิ ปน พุทฺธสตานิ พทุ ธฺ สหสสฺ านิ อตตี านิ เตสุ เอกพุทฺโธป น ปริจฉฺ ินโฺ น อทิ านิ อมิ  อนฺโตวสฺส ตโย มาเส น นปิ ชชฺ สิ สฺ ามตี ิ เต มานส พทฺธ ตสฺมา จกฺขูนิ เต นสฺสนตฺ ุ วา ภิชชฺ นฺตุ วา พทุ ฺธสาสนเมว ธาเรหิ มา จกฺขนู ตี ิ ภูตกาย โอวทนฺโต อมิ า คาถา อภาสิ \" จกขฺ ูนิ หายนตฺ ๒ุ มมายติ านิ โสตานิ หายนตฺ ุ ตเถว เทโห, สพพฺ มปฺ ท  หายตุ เทหนสิ สฺ ิต กกึ ารณา ปาลติ ตฺว ปมชชฺ สิ. จกฺขูนิ ชรี นตฺ ๓ุ มมายติ านิ โสตานิ ชีรนตฺ ๓ุ ตเถว กาโย สพพฺ มปฺ ท ชรี ต๔ุ กายนิสสฺ ติ  กกึ ารณา ปาลิต ตวฺ  ปมชชฺ ส.ิ จกฺขูนิ ภชิ ฺชนตฺ ๕ุ มมายิตานิ โสตานิ ภิชฺชนฺต๕ุ ตเถว รปู  ๑. าติสาโลหิตาติป ปาโ. ๒. ส.ี หายนตฺ .ิ ๓. ส.ี ชีรนตฺ ิ. ๔. สี. ชรี ต.ิ ๕. สี. ภชิ ฺชนตฺ ิ.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 11 สพฺพมฺปท  ภิชชฺ ตุ๑ รูปนิสสฺ ิต กกึ ารณา ปาลติ ตวฺ  ปมชชฺ สีต.ิ \" เอว ตีหิ คาถาหิ อตฺตโน โอวาท ทตฺวา นสิ นิ ฺนโกว นตถฺ กุ มมฺ  กตวฺ า คาม ปณ ฺฑาย ปาวสิ .ิ เวชโฺ ช ทิสวฺ า กึ ภนฺเต นตฺถกุ มฺม กตนตฺ ิ ปุจฉฺ ิ. อาม อปุ าสกาต.ิ กีทสิ  ภนเฺ ตต.ิ รชุ เตว อุปาสกาติ. นิสที ิตฺวา โว ภนฺเต กต นปิ ชชฺ ิตฺวาต.ิ เถโร ตณุ หฺ ี อโหสิ ปนุ ปปฺ นุ  ปุจฉฺ ิโตป นฺ กิจฺ ิ กเถสิ. อถ น เวชโฺ ช ภนเฺ ต ตมุ ฺเห สปปฺ าย น กโรถ อชฺช ปฏ าย อสุเกน เม เตล ปกกฺ นฺติ มา วทติ ถฺ อหป มยา โว เตล ปกกฺ นตฺ ิ น วกขฺ ามตี ิ อาห. โส เวชฺเชน ปจจฺ กขฺ าโต วหิ าร คนตฺ ฺวา เวชเฺ ชนาป ปจจฺ กฺขาโตสิ อริ ยิ าปถ มา วสิ ฺสชชฺ ิ สมณาติ \" ปฏิกฺขติ ฺโต ติกจิ ฺฉาย เวชฺเชนาสิ วิวชฺชิโต นยิ โต มจฺจรุ าชสสฺ กึ ปาลิต ปมชฺชสตี ิ \" อิมาย คาถาย อตตฺ าน โอวทติ ฺวา สมณธมฺม อกาส.ิ อถสสฺ มชฺฌิมยาเม อตกิ กฺ นตฺ มตฺเต อปุพฺพ อจรมิ  อกขฺ นี ิ เจว กิเลสา จ ปภิชฺชึส.ุ โส สุกขฺ วปิ สสฺ โก อรหา หุตฺวา คพฺภ ปวสิ ติ วฺ า นสิ ที .ิ ภกิ ฺขู ภิกขฺ าจารเวลาย คนตฺ วฺ า ภกิ ขฺ าจารกาโล ภนฺเตติ อาหส .ุ กาโล อาวุโสต.ิ อาม ภนเฺ ตต.ิ เตนหิ คจฺฉถาติ. ตมุ เฺ ห ปน ภนฺเตต.ิ อกขฺ นี ิ เม อาวุโส ปริหีนานตี ิ. เต ตสฺส อกขฺ นี ิ โอโลเกตฺวา อสสฺ ปุ ณุ ฺณเนตตฺ า หตุ วฺ า ภนเฺ ต ๑. ส.ี ภชิ ฺชติ.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 12 มา จนิ ฺตยิตถฺ มย โว ปฏิชคฺคิสฺสามาติ เถร อสฺสาเสตวฺ า กตตฺ พฺพยุตตฺ ก วตตฺ ปฏิวตตฺ  กตฺวา คาม ปวสิ สึ ุ. มนสุ สฺ า เถร อทิสวฺ า ภนเฺ ต อมหฺ าก อยโฺ ย กหุ นิ ตฺ ิ ปจุ ฉฺ ติ ฺวา ต ปวตตฺ ึ สุตฺวา ยาคุ เปเสตวฺ า สย ปณ ฑฺ ปาต อาทาย คนฺตวฺ า เถร วนฺทิตวฺ า ปาทมูเล ปวฏฏมานา โรทิตวฺ า มย ภนฺเต ปฏิชคคฺ ิสสฺ าม ตุมเฺ ห มา จนิ ตฺ ยติ ฺถาติ สมสสฺ าเสตฺวา ปกฺกมสึ .ุ ตโต ปฏ าย นิพทธฺ  ยาคภุ ตฺต วหิ ารเมว เปเสนฺติ. เถโรป อติ เร สฏิภิกขฺ ู นริ นฺตร โอวทต.ิ เต ตสโฺ สวาเท ตฺวา อุปกฺกฏาย ปวารณาย สพเฺ พว สห ปฏสิ มภฺ ทิ าหิ อรหตตฺ  ปาปณุ สึ ุ วุตฺถวสฺสา จ ปน สตฺถาร ทฏกุ ามา หุตวฺ า เถร อาหสุ ภนฺเต สตถฺ าร ทฏ ุกามมฺหาติ. เถโร เตส วจน สตุ วฺ า จินฺเตสิ อห ทพุ ฺพโล อนฺตรามคเฺ ค จ อมนุสสฺ ปริคคฺ หติ า อฏวี อตฺถิ มยิ เอเตหิ สทธฺ ึ คจฺฉนฺเต สพฺเพ กิลมสิ สฺ นตฺ ิ ภิกขฺ ป ลภติ ุ น สกขฺ ิสสฺ นตฺ ิ อิเม ปุเรตรเมว เปเสสฺสามตี ิ. อถ เน อาห อาวุโส ตมุ เฺ ห ปรุ โต คจฺฉถาติ. ตุมฺเห ปน ภนเฺ ตต.ิ อห ทุพพฺ โล อนฺตรามคเฺ ค จ อมนุสสฺ ปรคิ คฺ หิตา อฏวี อตถฺ ิ มยิ ตมุ เฺ หหิ สทฺธึ คจฉฺ นเฺ ต สพเฺ พ กลิ มสิ สฺ ถ ตมุ ฺเห ปรุ โต คจฉฺ ถาติ. มา ภนเฺ ต เอว กริตฺถ มย ตุมฺเหหิ สทฺธเึ ยว คมสิ สฺ ามาต.ิ มา โว อาวุโส เอว รจุ จฺ ิตฺถ เอว สนเฺ ต มยฺห อผาสกุ  ภวสิ ฺสติ มยหฺ  กนฏิ โ  ตุมฺเห ทิสฺวา ปจุ ฺฉิสสฺ ติ อถสฺส มม จกฺขนู  ปริหีนภาว อาโรเจยยฺ าถ โส มยฺห สนตฺ กิ  กจฺ ิเทว

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 13 ปหิณิสฺสติ เตน สทธฺ ึ อาคจฺฉสิ ฺสามิ ตมุ ฺเห มม วจเนน ทสพลจฺ อสีตมิ หาเถเร จ วนทฺ ถาติ เต อุยโฺ ยเชสิ. เต เถร ขมาเปตฺวา อนโฺ ตคาม ปวสิ ึส.ุ มนสุ สฺ า เต นสิ ที าเปตฺวา ภกิ ขฺ  ทตวฺ า กึ ภนฺเต อยฺยาน คมนากาโร ปฺายตตี .ิ อาม อุปาสกา สตฺถาร ทฏุกามมฺหาติ. เต ปุนปฺปนุ  ยาจติ วฺ า เตส คมนฉนทฺ เมว ตฺวา อนุคนฺตวฺ า ปรเิ ทวิตฺวา นวิ ตฺตึสุ. เตป อนุปุพเฺ พน เชตวน คนตฺ วฺ า สตฺถารจฺ มหาเถเร จ เถรสฺส วจเนน วนฺทิตฺวา ปุนทวิ เส ยตฺถ เถรสฺส กนฏิ โ  วสติ ต วถี ึ ปณฺฑาย ปวิสึส.ุ กฏุ ม ฺพโิ ก เต สฺชานิตวฺ า นสิ ีทาเปตฺวา กตปฏิสนถฺ าโร ภาตกิ ตเฺ ถโร เม กหุ ินตฺ ิ ปุจฉฺ ิ. อถสฺส เต ต ปวตตฺ ึ อาโรเจสส. โส เตส ปาทมเู ล ปวฏเ ฏนโฺ ต โรทติ ฺวา ปจุ ฺฉิ อิทานิ ภนฺเต กึ กาตพฺพนฺติ. เถโร อโิ ต กสสฺ จิ คมน ปจฺจาสสึ ติ คตกาเล เตน สทฺธึ อาคมสิ ฺสตีติ. อย เม ภนเฺ ต ภาคเิ นยฺโย ปาลโิ ต นาม เอต เปเสถาติ. เอว เปเสตุ น สกฺกา มคเฺ ค ปริปนโฺ ถ อตถฺ ิ ปพฺพาเชตวฺ า เปเสตุ วฏฏ ตตี ิ. เอว กตฺวา เปเสถ ภนฺเตต.ิ อถ น ปพพฺ าเชตวฺ า อฑฺฒมาสมตฺต จวี รคคฺ หณาทนี ิ สกิ ขฺ าเปตฺวา มคฺค อาจิกขฺ ิตวฺ า ปหณิ สึ .ุ โส อนปุ ุพเฺ พน ต คาม ปตวฺ า คามทวฺ าเร เอก มหลลฺ ก ทสิ ฺวา อมิ  คาม นสิ สฺ าย โกจิ อารฺโก วหิ าโร อตถฺ ตี ิ ปุจฉฺ .ิ อตฺถิ ภนเฺ ตติ. โก ตตถฺ วสตตี .ิ ปาลิตตเฺ ถโร นาม ภนฺเตต.ิ มคคฺ  เม อาจกิ ฺขถาต.ิ โกสิ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 14 ตฺว ภนเฺ ตติ. เถรสฺส ภาคเิ นยโฺ ยมฺหีติ. อถ น คเหตฺวา วิหาร เนส.ิ โส เถร วนทฺ ติ วฺ า อฑฺฒมาสมตตฺ  วตตฺ ปฏวิ ตฺต กตฺวา เถร สมฺมา ปฏชิ คฺคิตวฺ า ภนฺเต มาตลุ กฏุ มฺพิโก เม ตมุ หฺ าก อาคมน ปจฺจาสึสติ เอถ คจฉฺ ามาติ อาห. เตนหิ เม ยฏ โิ กฏึ คณหฺ าหีต.ิ โส ยฏ โิ กฏึ คเหตวฺ า เถเรน สทธฺ ึ อนฺโตคาม ปาวิส.ิ มนสุ ฺสา เถร นสิ ที าเปตฺวา กึ ภนเฺ ต คมนากาโร โว ปฺายตตี ิ ปุจฉฺ สึ ุ. อาม อุปาสกา คนตฺ ฺวา สตถฺ าร วนฺทิสฺสามีติ. เต นานปปฺ กาเรน ยาจติ วฺ า อลภนฺตา เถร อยุ โฺ ยเชนฺตา อุปฑฺฒปถ คนฺตฺวา โรทิตวฺ า นวิ ตฺตสึ .ุ สามเณโร เถร ยฏโิ กฏิยา อาทาย คจฺฉนฺโต อนตฺ รามคเฺ ค อฏวยิ  สงฺกฏนคร นาม เถเรน อปุ นสิ สฺ าย วุตถฺ ปุพฺพคาม สมปฺ าปณุ .ิ โส ตโต นกิ ฺขมติ วฺ า อรเฺ  คายติ ฺวา ทารนู ิ อทุ ธฺ รนตฺ ยิ า เอกิสสฺ า อติ ถฺ ยิ า คีตสทฺท สุตวฺ า สเร นมิ ติ ตฺ  คณฺห.ิ อิตถฺ สี ทโฺ ท วิย หิ อฺโ สทโฺ ท ปรุ ิสาน สกลสรรี  ผรติ วฺ า าตุ สมตฺโถ นาม นตฺถ.ิ เตนาห ภควา นาห ภิกฺขเว อฺ เอกสททฺ มฺป สมนุปสสฺ ามิ โย๑ เอว ปุรสิ สสฺ จิตตฺ  ปรยิ าทาย ตฏิ ติ ยถยทิ  ภิกขฺ เว อติ ฺถสี ทโฺ ทติ.๒ สามเณโร ตตฺถ นมิ ติ ตฺ  คเหตฺวา ยฏิโกฏึ วิสฺสชฺเชตวฺ า ตฏิ  ถ ตาว ภนฺเต กิจจฺ  เม อตถฺ ตี ิ ตสสฺ า สนฺติก คโต. สา ต ทิสฺวา ตุณหฺ ี อโหส.ิ โส ตาย สทฺธึ สลี วปิ ตฺตึ ปาปณุ ิ. ๑. ส.ี ม. เอวเมว โหต.ิ ปาลยิ มปฺ น ยนฺติ ทสิ สฺ ติ. ๒. องฺ. เอก. ๒๐/๑.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 15 เถโร จนิ ฺเตสิ อทิ าเนเวโก คตี สทฺโท สยู ิตฺถ โส จ โข อิตถฺ ยิ า สามเณโรป จริ ายติ โส สลี วปิ ตฺตึ ปตโฺ ต ภวสิ ฺสตีต.ิ โสป อตฺตโน กิจจฺ  นฏิ  าเปตฺวา อาคนตฺ ฺวา คจฉฺ าม ภนเฺ ตติ อาห. อถ น เถโร ปจุ ฉฺ ิ ปาโป ชาโตสิ สามเณราต.ิ โส ตุณฺหี หุตวฺ า ปุนปปฺ ุน ปุฏโป น กิ จฺ ิ กเถสิ. อถ น เถโร อาห ตาทิเสน ปาเปน มม ยฏ โิ กฏิคฺคหณกจิ จฺ  นตถฺ ตี ิ. โส สเ วคปปฺ ตโฺ ต กาสายานิ อปเนตวฺ า คหิ นิ ิยาเมน ปรทิ หิตวฺ า ภนฺเต อห ปุพฺเพ สามเณโร อทิ านิ ปนมฺหิ คหิ ี ชาโต ปพฺพชนฺโตปจาห น สทธฺ าย ปพพฺ ชิโต มคฺคปริปนฺถภเยน ปพพฺ ชิโต เอถ คจฺฉามาติ อาห. อาวโุ ส คหิ ิปาโปป สมณปาโปป ปาโปเยว ตวฺ  สมณภาเว ตวฺ าป สลี มตฺต ปเู รตุ นาสกฺขิ คหิ ี หตุ วฺ า กนิ นฺ าม กลยฺ าณ กรสิ ฺสสิ ตาทเิ สน ปาเปน มม ยฏ โิ กฏคิ ฺคหณกจิ จฺ  นตฺถตี ิ. ภนเฺ ต อมนสุ สฺ ปุ ทฺทโู ต มคฺโค ตุมฺเห จ อนธฺ า กถ อิธ วสสิ สฺ ถาต.ิ อถ น เถโร อาวโุ ส ตวฺ  มา เอว จินฺตยิ อเิ ธว เม นปิ ชฺชติ วฺ า มรนฺตสฺสาป อปราปร ปวฏเฏนฺตสฺสาป ตยา สทฺธึ คมน นาม นตถฺ ตี ิ วตวฺ า อมิ า คาถา อภาสิ หนฺทาห หตจกขฺ ุสฺมิ กนตฺ ารทธฺ านมาคโต สยมาโน น คจฺฉามิ นตถฺ ิ พาเล สหายตา. หนฺทาห หตจกฺขุสมฺ ิ กนตฺ ารทฺธานมาคโต มริสสฺ ามิ โน คมิสฺสามิ นตฺถิ พาเล สหายตาต.ิ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 16 ต สตุ ฺวา อติ โร สเวคชาโต ภารยิ  วต เม สาหสิก อนนุจฺฉวิก กมมฺ  กตนตฺ ิ พาหา ปคฺคยหฺ กนฺทนโฺ ต วนสณฺฑ ปกขฺ นทฺ ิตฺวา ตถา ปกกฺ นฺโตว อโหสิ. เถรสสฺ าป สลี เตเชน สฏ ิโยชนายาม ปณฺณาสโยชนวิตถฺ ต ปณฺณรสโยชนพหล ชยสุมนปุปฺผวณณฺ  นสิ ที นฏุ  หนกาเลสุ โอนมนุนฺนมนปกตกิ  สกฺกสสฺ เทวราชสสฺ ปณฑฺ ุกมฺพลสลิ าสน อุณฺหาการ ทสเฺ สส.ิ สกโฺ ก โก นุ โข ม านา จาเวตุกาโมติ โอโลเกนโฺ ต ทพิ ฺเพน จกขฺ ุนา เถร อททฺ ส. เตนาหุ โปราณา \" สหสฺสเนตฺโต เทวนิ โฺ ท ทพิ พฺ จกขฺ ุ วโิ สธยิ ' ปาปครหี อย ปาโล อาชีว ปริโสธย,ิ ' สหสฺสเนตฺโต เทวินโฺ ท ทิพฺพจกขฺ ุ วโิ สธยิ ' ธมมฺ ครุโก อย ปาโล นสิ ินโฺ น สาสเน รโตติ. อถสสฺ เอตทโหสิ สจาห เอวรูปสฺส ปาปครหโิ น ธมฺมครกุ สฺส อยฺยสสฺ สนตฺ ิก น คมสิ ฺสามิ มุทฺธา เม สตฺตธา ผเลยฺย คมสิ ฺสามิสสฺ สนตฺ ิกนฺต.ิ ตโต สหสฺสเนตฺโต เทวินฺโท เทวรชชฺ สิรธี โร ตข เณน อาคนฺตวฺ า จกขฺ ปุ าล อุปาคม.ิ อุปคนตฺ วฺ า จ ปน เถรสสฺ าวิทูเร ปทสทฺท อกาส.ิ อถ น เถโร ปจุ ฺฉิ โก เอโสติ. อห ภนเฺ ต อทธฺ โิ กติ. กุหึ ยาสิ อุปาสกาติ. สาวตฺถยิ  ภนฺเตติ. ยาหิ อาวุโสต.ิ อยโฺ ย ปน ภนเฺ ต กุหึ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ที่ 17 คมสิ สฺ ตีติ. อหป  ตตเฺ ถว คมสิ สฺ ามีติ. เตนหิ เอกโตว คจฉฺ าม ภนเฺ ตติ. อห ทุพพฺ โล มยา สทธฺ ึ คจฺฉนฺตสสฺ ตว ปปฺโจ ภวิสฺสตตี ิ. มยฺห อจจฺ ายิก นตถฺ ิ อหป  อยฺเยน สทธฺ ึ คจฺฉนฺโต ทสสุ ปุฺ กริ ยิ าวตฺถูสุ เอก ลภสิ ฺสามิ เอกโตว คจฺฉาม ภนเฺ ตต.ิ เถโร เอโส สปปฺ รุ โิ ส ภวิสฺสตตี ิ จนิ เฺ ตตวฺ า เตนหิ ยฏ ิโกฏึ คณหฺ อุปาสกาติ อาห. สกโฺ ก ตถา กตฺวา ปวึ สงขฺ ปิ นฺโต สายณหฺ สมเย เชตวน สมปฺ าเปสิ. เถโร สงฺขปณวาทสิ ทฺเท สุตวฺ า กตฺเถโส สทโฺ ทติ ปจุ ฉฺ ิ. สาวตฺถิย ภนเฺ ตติ. มย คมนกาเล จิเรน คมิมหฺ าติ. อห อชุ กุ มคคฺ  ชานามิ ภนเฺ ตต.ิ ตสมฺ ึ ขเณ เถโร นาย มนสุ โฺ ส เทวตา ภวิสฺสตตี ิ สลฺลกเฺ ขสิ. สหสสฺ เนตฺโต เทวนิ ฺโท เทวรชชฺ สิรีธโร สงฺขปิ ต วฺ าน ต มคคฺ  ขิปปฺ  สาวตฺถมิ าคมิ. โส เถรสฺเสวตฺถาย กนฏิ  กฏุ มพฺ ิเกน การติ  ปณฺณสาล เนตวฺ า ผลเก นสิ ีทาเปตฺวา ปยสหายวณฺเณน ตสฺส สนตฺ ิก คนฺตวฺ า สมฺม ปาลาติ ปกโฺ กส.ิ กึ สมมฺ าต.ิ เถรสฺส อาคตภาว ชานาสีต.ิ น ชานามิ กึ ปน เถโร อาคโตติ. อาม สมมฺ อิทานาห วิหาร คนตฺ วฺ า เถร ตยา การติ ปณณฺ สาลาย นิสนิ นฺ ก ทสิ วฺ า อาคโตมหฺ ีติ วตวฺ า ปกฺกาม.ิ กฏุ มฺพโิ กป วหิ าร คนตฺ วฺ า เถร ทสิ วฺ า ปาทมูเล ปวฏเ ฏนโฺ ต โรทิตฺวา อทิ  ทสิ วฺ า อห ภนเฺ ต ตมุ หฺ าก ปพพฺ ชิตุ นาทาสนิ ฺติอาทีนิ วตฺวา เทวฺ ทาสทารเก ภชุ สิ เฺ ส กตฺวา เถรสสฺ สนฺตเิ ก ปพพฺ าเชตวฺ า

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 18 อนโฺ ตคามโต ยาคภุ ตตฺ าทีนิ อาหริตฺวา เถร อุปฏหถาติ ปฏปิ าเทสิ. สามเณรา วตฺตปฏวิ ตฺต กตวฺ า เถร อุปฏ หึสุ. อเถกทวิ ส ทิสาวาสโิ น ภกิ ฺขู สตฺถาร ปสฺสสิ สฺ ามาติ เชตวน อาคนตฺ ฺวา สตถฺ าร วนฺทิตวฺ า อสีติมหาเถเร ทิสฺวา วหิ ารจารกิ  จรนฺตา จกฺขุปาลตเฺ ถรสสฺ วสนฏ าน ปตฺวา อทิ ป  ปสสฺ ิสสฺ ามาติ สาย ตทภมิ ขุ า อเหสส. ตสฺมึ ขเณ มหาเมโฆ อุฏ ห.ิ เต อิทานิ สายฺจ เมโฆ จ อุฏโิ ต ปาโตว อาคนฺตฺวา ปสสฺ สิ สฺ ามาติ นวิ ตฺตสึ ุ. เทโว ปมยาเม วสฺสิตฺวา มชฌฺ ิมยาเม วคิ โต. เถโร อารทธฺ วริ โิ ย อาจณิ ณฺ จงฺกมโน ตสมฺ า ปจฉฺ ิมยาเม จงกฺ มน โอตร.ิ ตทา ปน นววุฏ าย ภมู ยิ า พหู อนิ ฺทโคปกา อฏุ  หสึ .ุ เต เถเร จงกฺ มนฺเต เยภยุ เฺ ยน วปิ ชฺชสึ .ุ อนฺเตวาสกิ า เถรสฺส จงฺกมนฏาน กาลสเฺ สว น สมฺมชชฺ สึ ุ. อิตเร ภกิ ฺขู เถรสสฺ วสนฏาน ปสสฺ สิ ฺสามาติ อาคนฺตฺวา จงฺกมเน ปาณเก ทสิ ฺวา โก อมิ สมฺ ๑ึ จงกฺ มตีติ ปจุ ฉฺ ึสุ. อมหฺ าก อุปชฌฺ าโย ภนฺเตติ. เต อุชฌฺ ายึสุ ปสสฺ ถ สมณสฺส กมมฺ  สจกขฺ ุกาเล นิปชชฺ ิตวฺ า นทิ ทฺ ายนโฺ ต กิ ฺจิ อกตวฺ า อิทานิ จกฺขวุ กิ ลกาเล จงฺกมามตี ิ เอตตฺ เก ปาเณ มาเรสิ อตถฺ  กรสิ สฺ ามตี ิ อนตถฺ  อกรีติ. อถ เต คนฺตฺวา ตถาคตสสฺ อาโรเจสุ ภนเฺ ต จกฺขุปาลตเฺ ถโร จงฺกมามีติ พหู ปาณเก มาเรสตี ิ. กึ ปน โส ตุมฺเหหิ มาเรนโฺ ต ทฏิ โ ติ. น ๑. อิธาติ ยตุ ฺตตร.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 19 ทิฏโ ภนเฺ ตติ. ยเถว ตุมเฺ ห ต น ปสฺสถ ตถา โสป เต ปาเณ น ปสฺสติ ขีณาสวาน มรณเจตนา นาม นตฺถิ ภิกขฺ เวติ. ภนฺเต อรหตฺตสฺส อปุ นสิ สฺ เย สติ กสมฺ า อนโฺ ธ ชาโตติ. อตตฺ นา กตกมมฺ วเสน ภกิ ขฺ เวต.ิ กึ ปน ภนฺเต เตน กตนฺติ. เตนหิ ภกิ ฺขเว สณุ าถ อตีเต พาราณสิย พาราณสรี าเช รชชฺ  กาเรนฺเต เอโก เวชฺโช คามนิคเม จริตฺวา เวชชฺ กมมฺ  กโรนโฺ ต เอก จกฺขทุ ุพฺพล อิตถฺ ึ ทสิ วฺ า ปจุ ฺฉิ กินฺเต อผาสุกนตฺ .ิ อกขฺ หี ิ น ปสฺสามตี .ิ เภสชชฺ นฺเต กรสิ ฺสามีติ. กโรหิ สามตี ิ. กึ เม ทสฺสสตี .ิ สเจ เม อกขฺ นี ิ ปากตกิ านิ กาตุ สกขฺ ิสฺสสิ อหนเฺ ต สทธฺ ึ ปุตตฺ ธีตาหิ ทาสี ภวสิ ฺสามตี ิ. โส สาธตู ิ เภสชฺช สว ิทหิ. เอกเภสชฺเชเนว อกขฺ ีนิ ปากติกานิ อเหสส. สา จินฺเตสิ อห เอตสฺส สปตุ ตฺ ธตี า ทาสี ภวสิ ฺสามีติ ปฏชิ านึ น โข ปน ม สณฺเหน สมุทาจรสิ สฺ ติ วเฺ จสฺสามิ นนตฺ ิ. สา เวชฺเชนาคนฺตวฺ า กีทสิ  ภทฺเทติ ปฏุ า ปพุ เฺ พ เม อกขฺ นี ิ โถก รุชฺชึสุ อทิ านิ อติเรกตร รชุ ฺชนตฺ ตี ิ อาห. เวชโฺ ช อย ม วฺเจตวฺ า กิฺจิ อทาตุกามา น เม เอตาย ทินฺนภตยิ า อตโฺ ถ อทิ านิ ต อนฺธ กรสิ ฺสามตี ิ จนิ ฺเตตวฺ า เคห คนตฺ วฺ า ภรยิ าย ตมตถฺ  อาจิกฺขิ. สา ตุณหฺ ี อโหสิ. โส เอก เภสชชฺ  โยเชตวฺ า ตสฺสา สนฺตกิ  คนตฺ วฺ า ภทฺเท อิม เภสชชฺ  อฺชาหีติ อฺชาเปสิ. เทฺว อกขฺ นี ิ ทีปสขิ า วยิ วิชฌฺ ายึสุ. โส เวชโฺ ช จกขฺ ปุ าโล อโหสิ.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 20 ภิกฺขเว ตทา มม ปุตเฺ ตน กตกมฺม ปจฉฺ โต ปจฺฉโต อนพุ นธฺ ิ ปาปกมฺม หิ นาเมต ธุร วหโต พลิวททฺ สสฺ ปท จกฺก วิย อนคุ จฉฺ ตีติ อิท วตฺถุ กเถตวฺ า อนสุ นธฺ ึ ฆเฏตวฺ า ปตฏิ  าปต มตตฺ ิก สาสน ราชมุททฺ าย ลฉฺ นฺโต วิย ธมมฺ ราชา อิม คาถมาห \" มโนปพุ ฺพงคฺ มา ธมมฺ า มโนเสฏ า มโนมยา มนสา เจ ปทฏุ เ น ภาสติ วา กโรติ วา ตโต น ทกุ ขฺ มเนวฺ ติ จกกฺ ว วหโต ปทนตฺ ิ. \" ตตฺถ มโนติ กามาวจรกุสลาทิเภท สพฺพมปฺ  จตภุ ูมกิ จิตฺต. อมิ สฺมึ ปน ปเท ตทา ตสฺส เวชชฺ สสฺ อปุ ฺปนนฺ จติ ตฺ วเสน นิยมยิ มาน ววตถฺ าปยมาน ปรจิ ฺฉิชชฺ มาน โทมนสฺสสหคต ปฏฆิ สมปฺ ยุตฺต จติ ฺตเมว ลพภฺ ต.ิ ปพุ พฺ งฺคมาติ เตน ปมคามนิ า หุตฺวา สมนฺนาคตา. ธมฺมาติ คณุ เทสนาปริยตฺตนิ สิ สฺ ตฺตนชิ ชฺ ีววเสน จตตฺ าโร ธมมฺ า นาม. เตสุ \" น หิ ธมฺโม อธมฺโม จ อโุ ภ สมวิปากโิ น อธมโฺ ม นริ ย เนติ ธมโฺ ม ปาเปติ สคุ คฺ ตินฺต๑ิ อย คุณธมฺโม นาม. ธมฺม โว ภกิ ฺขเว เทเสสสฺ ามิ อาทกิ ลฺยาณนตฺ ิ อย เทสนาธมโฺ ม นาม. อธิ ปน ภกิ ขฺ เว เอกจเฺ จ กุลปุตตฺ า ธมฺม ปรยิ าปุณนฺติ สุตฺต เคยยฺ นตฺ ิ๒ อย ปรยิ ตฺติธมฺโม นาม. ตสฺมึ โข ปน สมเย ธมมฺ า โหนฺติ ขนฺธา โหนตฺ ีต๓ิ อย นิสสฺ ตตฺ ธมโฺ ม นาม. นชิ ฺชวี ธมฺโมติป เอเสว ๑. ขุ. ชา. วสี . ๒๗/๔๗๓. ๒. ม. มู. ๑๒/๒๖๘ ๓. ธมมฺ สงคฺ ณ.ิ ๓๔/๓๓.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 21 นโย. เตสุ อมิ สมฺ ึ าเน นสิ สฺ ตตฺ นิชชฺ ีวธมโฺ ม อธปิ ฺเปโต. โส อตฺถโต ตโย อรปู โ น ขนธฺ า เวทนากขฺ นฺโธ สฺ ากฺขนฺโธ สงขฺ ารกฺขนโฺ ธต.ิ เอเต หิ มโน ปุพฺพงคฺ โม เอเตสนฺติ มโน- ปุพฺพงคฺ มา นาม. กถ ปเนเตหิ สทธฺ ึ เอกวตถฺ ุโก เอการมมฺ โณ อปพุ พฺ  อจริม เอกกฺขเณ อปุ ฺปชชฺ มาโน มโน ปุพพฺ งคฺ โม นาม โหตตี ิ. อปุ ปฺ าทปฺปจจฺ ยตฺเถน. ยถา หิ พหสู ุ เอกโต คามฆาตาทิกมมฺ านิ กโรนเฺ ตสุ โก เตส ปพุ พฺ งฺคโมติ วตุ เฺ ต โย เตส ปจจฺ โย โหติ ย นิสฺสาย เต ต กมมฺ  กโรนตฺ ิ โส ทตโฺ ต วา มตโฺ ต วา เตส ปุพพฺ งคฺ โมติ วุจจฺ ติ เอว สมปฺ ทมทิ  เวทิตพฺพ. อิติ อุปปฺ าทปฺปจฺจยตฺเถน มโน ปุพฺพงคฺ โม เอเตสนฺติ มโนปุพพฺ งฺคมา. น หิ เต มเน อนปุ ปฺ ชฺชนเฺ ต อุปปฺ ชฺชติ ุ สกฺโกนฺต.ิ มโน ปน เอกจเฺ จสุ เจตสิเกสุ อนุปปฺ ชชฺ นฺเตสุป อปุ ฺปชชฺ ติเยว. อธิปติวเสน ปน มโน เสฏโ เอเตสนตฺ ิ มโนเสฏ า. ยถา หิ โจราทีน โจรเชฏ กาทโย อธปิ ตโิ น เสฏ า ตถา เตสมปฺ  มโนติ มโนเสฏา. ยถา ปน ทารุอาทีหิ นปิ ผฺ นฺนานิ ตานิ ตานิ ภณฺฑานิ ทารุมยาทีนิ นาม โหนฺติ ตถา เอเตป มนโต นปิ ผฺ นฺนตตฺ า มโนมยา นาม. ปทฏุ เ นาติ อาคนฺตเุ กหิ อภิชฌฺ าทีหิ โทเสหิ ปทฏุ เน. ปกตมิ โน หิ ภวงฺคจิตฺต. ต อปปฺ ทฏุ   ยถา หิ ปสนนฺ  อุทก อาคนฺตุเกหิ นีลาทหี ิ อปุ กฺกลิ ฏิ  นโี ลทกาทิเภท โหติ น จ นว อทุ ก นาป ปุรมิ  ปสนฺนอทุ กเมว ตถา ตมปฺ  อาคนฺตุเกหิ อภิชฺฌาทีหิ โทเสหิ ปทฏุ   โหติ น จ นว จติ ตฺ 

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 22 นาป ปุริม ภวงฺคจติ ฺตเมว. เตนาห ภควา ปภสฺสรมทิ  ภกิ ขฺ เว จติ ตฺ . ตฺจ โข อาคนตฺ ุเกหิ อุปกฺกิเลเสหิ อปุ กกฺ ลิ ิฏนฺต.ิ ๑ เอว มนสา เจ ปทุฏเน. ภาสติ วา กโรติ วาติ โส ภาสมาโน จตุพฺพิธ วจีทจุ ฺจรติ เมว ภาสติ กโรนฺโต ตวิ ธิ  กายทุจจฺ รติ เมว กโรติ อภาสนฺโต อกโรนฺโต ตาย อภิชฌฺ าทีหิ ปทุฏ มานสตาย ติวธิ  มโนทจุ ฺจริต ปเู รต.ิ เอวมสสฺ ทส อกุสลกมมฺ ปถา ปารปิ ูรึ คจฺฉนฺติ. ตโต น ทกุ ขฺ มเนวฺ ตตี ิ ตโต ติวธิ ทจุ ฺจรติ โต ต ปคุ ฺคล ทุกฺขมเนฺวติ ทุจฺจริตานภุ าเวน จตสู ุ อปาเยสุ วา มนสุ ฺเสสุ วา ตมตตฺ ภาว คจฉฺ นฺต กายวตฺถุกมปฺ  อติ รวตถฺ กุ มปฺ ต ิ อมิ นิ า ปรยิ าเยน กายิกเจตสิก วิปากทกุ ฺข อนคุ จฉฺ ติ. ยถากึ จกกฺ ว วหโต ปทนฺติ ธุเร ยตุ ฺตสฺส ธรุ  วหโต พลวิ ทฺทสสฺ ปท จกกฺ  วยิ . ยถา หิ โส เอกป  ทิวส เทวฺ ป ปฺจป ทสป อฑฒฺ มาสป  วหนโฺ ต จกกฺ  นิวตฺเตตุ ชหิตุ น สกฺโกติ อถขวฺ สสฺ ปรุ โต อติกฺกมนฺตสฺส ยุค ควี  พาธติ ปจฉฺ โต ปฏกิ ฺกมนตฺ สฺส จกกฺ  อรู มุ ส ปฏหิ นตฺ ิ อเิ มหิ ทฺวหี ิ การเณหิ พาธนตฺ  จกฺก ตสฺส ปทานปุ ทกิ  โหนตฺ ิ ตเถว มนสา ปทฏุ เ น ตณี ิ ทจุ ฺจรติ านิ ปเู รตวฺ า ิต ปคุ ฺคล นิรยาทสี ุ ตตฺถ ตตถฺ คตฏาเนสุ ทุจฺจรติ มลู ก กายกิ มปฺ  เจตสิกมฺป ทุกขฺ  อนพุ นฺธตีต.ิ คาถาปรโิ ยสาเน ตึสสหสฺสา ภิกฺขู สห ปฏสิ มภฺ ทิ าหิ อรหตตฺ  ปาปุณึสุ. สมฺปตตฺ ปริสายป เทสนา สาตฺถกิ า สผลา อโหสตี ิ. จกขฺ ปุ าลตฺเถรวตถฺ ุ. ๑. องฺ. เอก. ๒๐/๑๑.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 23 ๒. มฏ กณุ ฺฑลวิ ตฺถุ. [ ๒ ] มโนปุพฺพงคฺ มาติ ทุตยิ คาถาป สาวตถฺ ิยเ ยว มฏ กณุ ฑฺ ลึ อารพภฺ ภาสิตา. สาวตฺถยิ  กริ อทนิ ฺนปุพพฺ โก นาม พฺราหฺมโณ อโหสิ. เตน กสสฺ จิ กิฺจิ น ทินนฺ ปุพฺพ เตน ต อทินนฺ ปพุ ฺพโกเตวฺ ว สชฺ านึส.ุ ตสฺเสกปุตฺตโก อโหสิ ปโ ย มนาโป. อถสฺส ปล นธฺ น กาเรตุกาโม สเจ สุวณฺณการสฺสาจกิ ฺขิสฺสามิ เวตน ทาตพฺพ ภวิสฺสตตี ิ สยเมว สวุ ณณฺ  โกฏเ ฏตวฺ า มฏานิ กณุ ฑฺ ลานิ กตวฺ า อทาส.ิ เตนสสฺ ปุตโฺ ต มฏ กุณฑฺ ลีเตวฺ ว ปฺ ายิตถฺ . ตสฺส โสฬสวสฺสกาเล ปณฺฑุโรโค อทุ ปาท.ิ มาตา ปตุ ฺต โอโลเกตวฺ า พรฺ าหฺมณ ปุตตฺ สสฺ เต โรโค อุปปฺ นฺโน ตกิ ิจฺฉาเปหิ นนตฺ ิ อาห. โภติ สเจ เวชฺช อาเนสสฺ ามิ ภตฺตเวตน ทาตพพฺ  ภวสิ ฺสติ ตวฺ  มม ธนจเฺ ฉท น โอโลเกสตี .ิ อถ กึ กรสิ สฺ สิ พฺราหมฺ ณาติ. ยถา เม ธนจฺเฉโท น โหติ ตถา กรสิ สฺ ามีต.ิ โส เวชฺชาน สนตฺ ิก คนฺตฺวา อสุกโรคสสฺ นาม ตมุ เฺ ห กึ เภสชชฺ  กโรถาติ ปุจฺฉ.ิ อถสฺส เต ย วา ต วา รุกขฺ ตจาทึ อาจิกฺขนฺต.ิ โส ต อาหริตฺวา ปุตตฺ สฺส เภสชชฺ  กโรติ. ต กโรนฺตสเฺ สวสฺส โรโค พลวา อโหสิ อเตกจิ ฉฺ ภาว อปุ าคมิ. พรฺ าหฺมโณ ตสสฺ ทุพพฺ ลภาว ตวฺ า เอก เวชชฺ  ปกโฺ กส.ิ โส โอโลเกตวฺ า อมฺหาก เอก กิจจฺ  อตฺถิ อฺ เวชชฺ  ปกฺโกสติ ฺวา ติกิจฉฺ าเปหีติ ต ปจจฺ กฺขาย นกิ ฺขม.ิ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 24 พฺราหมฺ โณ ตสสฺ มรณสมย ตวฺ า อิมสฺส ทสฺสนตฺถาย อาคตาคตา อนโฺ ตเคเห สาปเตยฺย ปสสฺ ิสฺสนฺติ พหิ น กรสิ สฺ ามตี ิ ปตุ ตฺ  นหี ริตวฺ า พหิ อาลินเฺ ท นปิ ชชฺ าเปสิ. ต ทิวส ภควา พลวปจฺจูสสมเย มหากรณุ าสมาปตฺตโิ ต วุฏ าย ปุพฺพพุทฺเธสุ กตาธิการาน อสุ ฺสนฺนกสุ ลมูลาน เวเนยฺย- พนฺธวาน ทสสฺ นตถฺ  พทุ ฺธจกขฺ ุนา โลก โวโลเกนฺโต ทส- สหสฺสจกฺกวาเฬ าณชาล ปตถฺ ร.ิ มฏ กณุ ฺฑลี พหอิ าลนิ เฺ ท นิปนนฺ ากาเรเนว ตสสฺ อนฺโต ปฺายิ. สตฺถา ต ทิสวฺ า ตสฺส อนโฺ ตเคหา นีหรติ วฺ า ตตถฺ นปิ ปฺ ชชฺ าปต ภาว ตวฺ า อตฺถิ นุ โข มยหฺ  เอตถฺ คตปปฺ จฺจเยน อตโฺ ถติ อุปธาเรนฺโต อิท อททฺ ส อย มาณโว มยิ จติ ฺต ปสาเทตฺวา กาล กตฺวา ตาวตึสเทวโลเก ตึสโยชนิเก กนกวิมาเน นิพฺพตฺติสสฺ ติ อจฉฺ ราสหสฺสปรวิ าโร ภวิสสฺ ติ พรฺ าหฺมโณป ต ฌาเปตฺวา โรทนโฺ ต อาฬาหเน วจิ ริสสฺ ติ เทวปตุ ฺโต ตคิ าวุตปปฺ มาณ สฏ สิ กฏภาราลงฺการปฏ-ิ มณฑฺ ติ  อจฉฺ ราสหสฺสปรวิ าร อตฺตภาว โอโลเกตฺวา เกน นุ โข กมฺเมน มยา อย สริ ิสมปฺ ตตฺ ิ ลทธฺ าติ โอโลเกนฺโต มยิ จติ ตฺ ปฺปสาเทน ลทฺธภาว ตฺวา ธนจเฺ ฉทภเยน มม เภสชชฺ  อกาเรตวฺ า อทิ านิ อาฬาหน คนตฺ วฺ า โรทติ วปิ ฺปการปปฺ ตตฺ  น กริสสฺ ามีติ ปตริ อกขฺ นฺตยิ า มฏ กณุ ฺฑลวิ ณเฺ ณนาคนฺตวฺ า อาฬาหนสฺสาวิทเู ร นปิ ปฺ ชฺชติ วฺ า โรทิสฺสต.ิ อถ น พรฺ าหมฺ โณ โกสิ ตวฺ นตฺ ิ ปจุ ฺฉสิ ฺสติ อหนฺเต ปุตโฺ ต มฏ กุณฑฺ ลีติ กุหึ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 25 นิพฺพตฺโตสีติ ตาวตสึ ภวเนติ กึ กมมฺ  กตวฺ าติ วุตฺเต มยิ จิตตฺ ปฺปสาเทน นพิ พฺ ตฺตภาว อาจิกขฺ สิ ฺสติ พรฺ าหฺมโณ ตุมเฺ หสุ จิตฺต ปสาเทตฺวา สคฺเค นพิ พฺ ตตฺ า๑ นาม อตฺถีติ ม ปจุ ฺฉิสฺสติ อถสฺสาห เอตฺตกานิ สตานิ วา สหสสฺ านิ วา สตสหสฺสานิ วาติ น สกฺกา คณนาย ปริจฺฉนิ ฺทิตนุ ฺติ วตฺวา ธมฺมปเท คาถ ภาสสิ ฺสามิ คาถาปริโยสาเน จตุราสตี ยิ า ปาณสหสสฺ าน ธมฺมาภสิ มโย ภวิสสฺ ติ มฏ กุณฑลี โสตาปนโฺ น ภวสิ สฺ ติ ตถา อทนิ ฺนปุพฺพโก พฺราหมฺ โณ อติ ิ อิม กุลปตุ ตฺ  นสิ สฺ าย ธมมฺ ยาโค มหา๒ ภวิสสฺ ตีติ ตฺวา ปนุ ทิวเส กตสรรี ปฏชิ คคฺ โน มหาภกิ ฺขุ- สงฆฺ ปรวิ ุโต สาวตฺถึ ปณ ฑฺ าย ปวิสิตวฺ า อนปุ พุ เฺ พน พรฺ าหมฺ ณสสฺ เคหทฺวาร คโต. ตสมฺ ึ ขเณ มฏ กณุ ฑฺ ลี อนโฺ ตเคหาภมิ โุ ข นิปนฺโน โหติ. สตถฺ า อตฺตโน อปสสฺ นภาว ตวฺ า เอก รสมฺ ึ วสิ สฺ ชเฺ ชสิ. มาณโว กึ โอภาโส นาเมโสติ ปริวตฺตติ วฺ า นปิ ปฺ นฺโนว สตถฺ าร ทสิ ฺวา อนธฺ พาลปต ร นสิ ฺสาย เอวรูป พทุ ฺธ อุปสงฺกมิตฺวา กายเวยยฺ าวฏิก วา กาตุ ทาน วา ทาตุ ธมมฺ  วา โสตุ นาลตถฺ  อทิ านิ เม หตถฺ าป อวเิ ธยฺยา อฺ กตตฺ พพฺ  นตฺถีติ มนเมว ปสาเทส.ิ สตฺถา อล เอตตฺ เกน อิมสฺสาติ ปกกฺ ามิ. โส ตถาคเต จกขฺ ุปถ วชิ หนเฺ ตเยว ปสนฺนมโน กาล กตฺวา สุตตฺ ปปฺ พทุ โฺ ธ วยิ เทวโลเก ตสึ โยชนเิ ก กนกวมิ าเน นพิ พฺ ตตฺ ิ. ๑. นพิ พฺ ตฺตนนตฺ ปิ . ๒. กตถฺ จิ มหาติ ปท นตถฺ ิ.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 26 พฺราหฺมโณปส สฺ สรรี  ฌาเปตฺวา อาฬาหเน โรทนปรายโน อโหสิ เทวสกิ  อาฬาหน คนตฺ ฺวา โรทติ กห เอกปุตฺตก กห เอกปตุ ฺตกาติ. เทวปุตฺโตป อตฺตโน สมฺปตตฺ ึ โอโลเกตฺวา เกน กมฺเมน ลทธฺ าติ อปุ ธาเรนฺโต สตถฺ ริ มโนปสาเทนาติ ตวฺ า อย พรฺ าหฺมโณ มม อผาสกุ กาเล เภสชชฺ  อกาเรตฺวา อิทานิ อาฬาหน คนตฺ ฺวา โรทติ วิปปฺ การปฺปตฺตเมต กาตุ วฏฏ ตตี ิ มฏ กุณฺฑลิวณเฺ ณนาคนฺตวฺ า อาฬาหนสสฺ าวทิ เู ร พาหา ปคคฺ ยหฺ โรทนฺโต อฏ าสิ. พฺราหฺมโณ ต ทสิ วฺ า อห ตาว ปตุ ฺตโสเกน โรทามิ เอส กมิ ตถฺ  โรทติ ปุจฉฺ ิสฺสามิ นนฺติ ปจุ ฉฺ นฺโต อิม คาถมาห \" อลงกฺ โต มฏ กุณฺฑลี มาลาภารี หริจนฺทนสุ ฺสโท พาหา ปคฺคยฺห กนทฺ สิ วนมชฺเฌ กึ ทกุ ขฺ ิโต ตุวนฺต.ิ \" โส อาห \" โสวณฺณมโย ปภสสฺ โร อปุ ฺปนฺโน รถปชฺ โร มม ตสฺส จกฺกยุค น วินทฺ ามิ เตน ทกุ เฺ ขน ชหิสสฺ ามิ ชีวติ นตฺ ิ. \" อถ น พรฺ าหฺมโณ อาห

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 27 \" โสวณณฺ มย มณมิ ย โลหมย อถ รูปย มย อาจิกฺข เม ภททฺ มาณว จกกฺ ยคุ  ปฏลิ าภยามิ เตต.ิ \" ต สตุ วฺ า มาณโว อย ปุตตฺ สสฺ เภสชชฺ  อกตฺวา ปุตฺตปฏริ ูปก ม ทสิ ฺวา โรทนโฺ ต สวุ ณฺณาทิมย รถจกกฺ  กโรมตี ิ วทติ โหตุ นิคฺคณหฺ สิ สฺ ามิ นนฺติ จนิ ฺเตตฺวา กีวมหนฺต เม จกกฺ ยคุ  กริสสฺ สตี ิ วตฺวา ยาวมหนฺต อากงขฺ สตี ิ วตุ ฺเต \" จนทฺ สุริเยหิ เม อตโฺ ถ เต เม เทหตี ิ ยาจโิ ต โส มาณโว ตสสฺ ปาวทิ จนทฺ สรุ ยิ า อภุ ยตฺถ ภาตโร โสวณณฺ มโย รโถ มม เตน จกกฺ ยุเคน โสภตตี .ิ \" อถ น พรฺ าหฺมโณ อาห \" พาโล โข ตวฺ มสิ มาณว โย ตฺว ปตถฺ ยเส อปตฺถยิ  มฺามิ ตวุ  มรสิ ฺสสิ น หิ ตฺว ลจฺฉสิ จนฺทสุริเยติ. \" อถ น มาณโว กึ ปน ปฺ ายมานสสฺ ตฺถาย โรทนฺโต พาโล โหติ อทุ าหุ อปฺ ายมานสสฺ าติ วตวฺ า

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 28 \" คมนาคมนป ทิสฺสติ วณฺณธาตุ อุภยตฺถ วถี ิยา เปโต กาลกโต น ทิสสฺ ติ โก นธี กนฺทต พาลยฺ ตโรต.ิ \" ต สุตวฺ า พฺราหมฺ โณ ยุตตฺ  เอส วทตตี ิ สลฺลกเฺ ขตฺวา \" สจจฺ  โข วเทสิ มาณว อหเมว กนฺทต พาลฺยตโร จนฺท วยิ ทารโก รทุ  ปตุ ฺต กาลกตาภิปตฺถยนฺติ \" วตฺวา ตสสฺ กถาย นสิ โฺ สโก หตุ ฺวา มาณวสสฺ ถุตึ กโรนโฺ ต อิมา คาถา อภาสิ \" อาทิตฺต วต ม สนตฺ  ฆตสติ ตฺ ว ปาวก วารนิ า วยิ โอสิ จฺ  สพพฺ  นพิ พฺ าปเย ทร อพพฺ หุ ิ วต เม สลลฺ  โสก หทยนสิ สฺ ติ  โย เม โสกปเรตสฺส ปุตตฺ โสก อปานทุ ิ สวฺ าห อพฺพฬุ หฺ สลฺโลสมฺ ิ สีตภิ โู ตสมฺ ิ นพิ ฺพโุ ต น โสจามิ น โรทามิ ตว สตุ วฺ าน มาณวาต.ิ \" อถ น โก นาม ตฺวนฺติ ปุจฉฺ นโฺ ต \" เทวตา นุสิ คนฺธพโฺ พ อาทู สกโฺ ก ปรุ ินฺทโท โก วา ตวฺ  กสฺส วา ปตุ ฺโต กถ ชาเนมุ ต มยนตฺ ิ. \" อถสฺส มาณโว

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 29 \" ยฺจ กนฺทสิ ยจฺ โรทสิ ปตุ ตฺ  อาฬาหเน สย ฑหิตวฺ า สวฺ าห กสุ ล กรติ ฺวาน กมมฺ  ตทิ สาน สหพฺยต ปตโฺ ตติ อาจิกขฺ .ิ \" พรฺ าหมฺ โณ อาห \" อปฺป วา พหุ วา นาททฺ สาม ทาน ททนตฺ สฺส สเก อคาเร อโุ ปสถกมฺม วา ตาทสิ  เกน กมฺเมน คโตสิ เทวโลกนฺติ. \" มาณโว อาห \" อาพาธิโกห ทุกฺขโิ ต คิลาโน อาตรู รโู ปมหฺ ิ สเก นเิ วสเน พทุ ฺธ วิคตรช วิตณิ ณฺ กงขฺ  อทฺทกขฺ ึ สคุ ต อโนมปฺ  สวฺ าห มทุ ิตมโน ปสนนฺ จติ โฺ ต อชฺ ลึ อกรึ ตถาคตสสฺ ตาห กสุ ล กรติ วฺ าน กมมฺ  ตทิ สาน สหพยฺ ต ปตโฺ ตต.ิ \" ตสมฺ ึ กเถนเฺ ต กเถนฺเตเยว พฺราหมฺ ณสฺส สกลสรรี  ปตยิ า ปรปิ รู .ิ โส ต ปตึ ปเวเทนฺโต

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 30 \" อจฉฺ รยิ  วต อพฺภตุ  อฺชลิกมฺมสสฺ อยมที ิโส วปิ าโก. อหป มทุ ติ มโน ปสนฺนจิตโฺ ต อชเฺ ชว พุทธฺ  สรณ วชามีติ อาห. \" อถ น มาณโว \" อชฺเชว พทุ ฺธ สรณ วชาหิ ธมฺมฺจ สงฺฆฺจ ปสนฺนจิตโฺ ต ตเถว สกิ ฺขาปทานิ ปจฺ อขณฑฺ ผลุ ฺลานิ สมาทยิ สสฺ .ุ ปาณาตปิ าตา วิรมสสฺ ุ ขิปฺป โลเก อทินฺน ปริวชฺชยสสฺ ุ อมชฺชโป โน จ มุสา ภณาหิ สเกน ทาเรน จ โหหิ ตฏุ โติ อาห. \" โส สาธูติ สมปฺ ฏจิ ฺฉิตฺวา อมิ า คาถา อภาสิ \" อตถฺ กาโมสิ เม ยกฺข หติ กาโมสิ เทวเต กโรมิ ตยุ ฺห วจน ตฺวมสิ อาจริโย มม อเุ ปมิ สรณ พทุ ธฺ  ธมมฺ ฺจาป อนตุ ฺตร สงฆฺ จฺ นรเทวสฺส คจฉฺ ามิ สรณ อห. ปาณาติปาตา วิรมามิ ขปิ ฺป โลเก อทินนฺ  ปรวิ ชฺชยามิ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 31 อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุฏโ ต.ิ \" อถ น เทวปุตฺโต พฺราหฺมณ ตว เคเห พหุ ธน อตถฺ ิ สตฺถาร อปุ สงกฺ มติ วฺ า ทาน เทหิ ธมมฺ  สุณาหิ ปหฺ  ปุจฉฺ าหตี ิ วตวฺ า ตตฺเถวนฺตรธาย.ิ พรฺ าหมฺ โณป เคห คนตฺ ฺวา พฺราหฺมณึ อามนเฺ ตตวฺ า ภทเฺ ท อห สมณ โคตม นมิ นเฺ ตตวฺ า ปหฺ  ปุจฉฺ สิ ฺสามิ สกฺการ กโรหตี ิ วตวฺ า วิหาร คนฺตวฺ า สตฺถาร เนว อภวิ าเทตวฺ า น ปฏสิ นถฺ าร กตฺวา เอกมนตฺ  ิโต โภ โคตม อธวิ าเสหิ เม อชฺชตนาย ภตตฺ  สทฺธึ ภกิ ขฺ สุ งเฺ ฆนาติ อาห. สตฺถา อธิวาเสส.ิ โส สตฺถุ อธวิ าสน วทิ ิตวฺ า เวเคนาคนตฺ วฺ า สกนเิ วสเน ขาทนีย โภชนีย ปฏยิ าทาเปสิ. สตถฺ า ภิกขฺ ุสงฆฺ ปริวุโต ตสฺส เคห คนฺตวฺ า ปฺ ตฺตาสเน นิสีท.ิ พรฺ าหฺมโณ สกฺกจจฺ  ปรวิ ิสิ. มหาชโน สนนฺ ปิ ติ. มิจฺฉาทฏิ  ิเกน กริ ตถาคเต นิมนตฺ ิเต เทวฺ ชนกายา สนนฺ ิปตนตฺ ิ มิจฺฉาทิฏ กิ า อชฺช สมณ โคตม ปฺห ปจุ ฺฉาย วเิ หิยมาน ปสสฺ ิสสฺ ามาติ สนฺนปิ ตนฺติ สมมฺ าทิฏ กิ า อชฺช พุทฺธวิสย พทุ ธฺ ลีฬหฺ  ปสสฺ สิ สฺ ามาติ สนฺนปิ ตนตฺ .ิ อถ พรฺ าหมฺ โณ กตภตฺตกจิ ฺจ ตถาคต อปุ สงฺกมิตวฺ า นจี าสเน นิสนิ โฺ น ปฺห ปจุ ฺฉิ โภ โคตม ตุมหฺ าก ทาน อทตฺวา ปูช อกตวฺ า ธมฺม อสฺสุตฺวา อโุ ปสถวาส อวสติ ฺวา เกวล มโนปสาทมตเฺ ตเนว สคฺเค นิพพฺ ตฺตา นาม โหนฺตีติ. พรฺ าหมฺ ณ กสมฺ า ม ปุจฺฉสิ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 32 นนุ เต ปุตเฺ ตน มฏ กณุ ฺฑลนิ า มยิ มน ปสาเทตฺวา อตฺตโน สคฺเค นพิ พฺ ตฺตภาโว กถิโตต.ิ กทา โภ โคตมาต.ิ นนุ ตฺว อชชฺ สุสาน คนฺตฺวา กนทฺ นโฺ ต อวทิ ูเร พาหา ปคคฺ ยฺห กนทฺ นฺต เอก มาณว ทิสวฺ า อลงกฺ โต มฏกณุ ฑฺ ลี มาลาภารี หรจิ นฺทนุสฺสโทติ ทฺวหี ิ ชเนหิ กถิต กถ ปกาเสนโฺ ต สพพฺ  มฏ กณุ ฑฺ ลวิ ตฺถุ กเถส.ิ เตเนเวต พทุ ฺธภาสติ  นาม ชาต. ต กเถตวฺ า จ ปน น โข พฺราหมฺ ณ เอกสต น เทวฺ อถโข มยิ มน ปสาเทตวฺ า สคฺเค นพิ พฺ ตตฺ าน คณนา นตถฺ ตี ิ อาห. มหาชโน เวมตโิ ก อโหสิ. อถสสฺ อนพิ ฺเพมติกภาว วิทิตฺวา สตฺถา มฏ กณุ ฑฺ ลเิ ทวปตุ โฺ ต วิมาเนเนว สทฺธึ อาคจฺฉตตู ิ อธฏิ าสิ. โส ตคิ าวุตปปฺ มาเณน ทพิ พฺ าภรณปฏิมณฑฺ ิเตน อตฺตภาเวนาคนฺตวฺ า วมิ านา โอรยุ หฺ สตฺถาร วนฺทิตวฺ า เอกมนฺต อฏ าส.ิ อถ น สตถฺ า ตฺว อิม สมปฺ ตฺตึ กึ กมมฺ  กตฺวา ปฏลิ ภีติ ปุจฉฺ นโฺ ต อภกิ ฺกนเฺ ตน วณเฺ ณน ยา ตวฺ  ติฏ สิ เทวเต โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา โอสธี วิย ตารกา ปจุ ฺฉามิ ต เทว มหานุภาว มนุสสฺ ภูโต กมิ กาสิ ปุฺนฺติ คาถมาห. เทวปุตโฺ ต อย ภนเฺ ต สมฺปตฺติ ตุมเฺ หสุ มน ปสาเทตฺวา ลทฺธาต.ิ มยิ มน ปสาเทตฺวา ลทธฺ า เตต.ิ อาม ภนฺเตติ.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 33 มหาชโน เทวปุตฺต โอโลเกตวฺ า อจฺฉรยิ า วต โภ พุทธฺ คุณา อทนิ ฺนปพุ ฺพกพรฺ าหฺมณสสฺ นาม ปตุ ฺโต อฺ  กิฺจิ ปุ ฺ  อกตวฺ า สตถฺ ริ มน ปสาเทตฺวา เอวรปู  สมปฺ ตฺตึ ปฏิลภีติ ตฏุ  ึ ปเวเทส.ิ อถ เนส กุสลากุสลกมฺมกรเณ มโน ปุพพฺ งคฺ โม มโน เสฏโ  ปสนฺเนน หิ มเนน กตกมมฺ  เทวโลก มนสุ ฺสโลก คจฉฺ นฺต ปุคคฺ ล ฉายาว น วชิ หตตี ิ อทิ  วตฺถุ กเถตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ปติฏ าปต มตฺตกิ  สาสน ราชมทุ ทฺ าย ลฺฉนโฺ ต วยิ ธมมฺ ราชา อิม คาถมาห \" มโนปพุ พฺ งคฺ มา ธมมฺ า มโนเสฏ า มโนมยา มนสา เจ ปสนเฺ นน ภาสติ วา กโรติ วา ตโต น สขุ มเนฺวติ ฉายาว อนปุ ายนิ ีติ.๑ \" ตตฺถ กิ ฺจาป มโนติ อวเิ สเสน สพพฺ มฺป จตภุ ูมกิ จิตฺต วุจฺจติ อมิ สมฺ ึ ปน ปเท นิยมิยมาน ววตถฺ าปยมาน ปรจิ ฉฺ ชิ ฺชมาน อฏวธิ  กามาวจรกุสลจิตตฺ  ลพภฺ ติ วตถฺ วุ เสน ปนาหริยมาน ตโตป โสมนสสฺ สหคต าณสมฺปยุตตฺ  จติ ตฺ เมว ลพฺภติ. ปพุ พฺ งคฺ มาติ เตน ปมคามนิ า หตุ ฺวา สมนนฺ าคตา. ธมมฺ าติ เวทนาทโย ตโย ขนฺธา. เอเตส หิ อปุ ปฺ าทปฺปจฺจยตเฺ ถน มโน ปุพฺพงคฺ โม เตน มโนปพุ พฺ งฺคมา นาม. ยถา หิ พหสู ุ เอกโต มหาภกิ ขฺ สุ งฺฆสฺส ปตตฺ จีวรทานาทนี ิ วา อฬุ ารปชู าธมฺมสสฺ วนทปี มาลากรณาทนี ิ วา ปุ ฺ านิ กโรนเฺ ตสุ โก เตส ปุพฺพงฺคโมติ ๑. ส.ี อนปายนิ ี.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 34 วตุ ฺเต โย เตส ปจจฺ โย โหติ ย นิสฺสาย เต ตานิ ปุฺานิ กโรนตฺ ิ โส ติสโฺ ส วา ปสุ ฺโส วา เตส ปุพพฺ งฺคโมติ วุจฺจติ เอว สมปฺ ทมทิ  เวทติ พฺพ. อติ ิ อุปปฺ าทปฺปจฺจยตเฺ ถน มโน ปพุ พฺ งคฺ โม เอเตสนฺติ มโนปพุ ฺพงฺคมา. น หิ เต มเน อนุปปฺ ชฺชนเฺ ต อุปปฺ ชฺชิตุ สกโฺ กนตฺ ิ มโน ปน เอกจเฺ จสุ เจตสเิ กสุ อนปุ ปฺ ชชฺ นฺเตสปุ  อุปปฺ ชชฺ ตเิ ยว. เอว อธปิ ติวเสน ปน มโน เสฏโ  เอเตสนตฺ ิ มโนเสฏา. ยถา หิ คณาทีน อธิปติ ปรุ โิ ส คณเสฏโ  เสนเี สฏโ ติ วุจฺจติ ตถา เตสป มโนติ มโนเสฏา. ยถา ปน สวุ ณฺณาทหี ิ นปิ ผฺ นฺนานิ ตานิ ตานิ ภณฑฺ านิ สวุ ณฺณมยาทนี ิ นาม โหนตฺ ิ ตถา เอเตป มนโต นิปผฺ นนฺ ตตฺ า มโนมยา นาม. ปสนฺเนนาติ อนภชิ ฺฌาทหี ิ คเุ ณหิ ปสนฺเนน. ภาสติ วา กโรติ วาติ เอวรูเปน มเนน ภาสนฺโต จตพุ ฺพธิ  วจีสุจรติ เมว ภาสติ กโรนฺโต ตวิ ิธ กายสจุ รติ เมว กโรติ อภาสนฺโต อกโรนฺโต ตาย อนภชิ ฌฺ าทีหิ ปสนฺ นฺ มานสตาย ตวิ ธิ  มโนสจุ รติ  ปูเรติ. เอวมสสฺ ทส กสุ ลกมมฺ ปถา ปารปิ รู ึ คจฉฺ นตฺ ิ. ตโต น สขุ มเนฺวตีติ ตโต ตวิ ธิ สุจริตโต ต ปุคฺคล สขุ มเนฺวติ. อธิ เตภมู ิกป กสุ ล อธปิ เฺ ปต ตสมฺ า เตภมู กิ สจุ รติ านภุ าเวน สุคติภเว นิพฺพตฺต สุคติย วา สขุ านภุ วนฏาเน ติ  กายวตฺถกุ มฺป อิตรวตฺถกุ มฺปต ิ กายิกเจตสกิ  วปิ ากสขุ  อนคุ จฉฺ ติ น วชิ หตตี ิ อตฺโถ เวทิตพโฺ พ. ยถากึ ฉายาว อนุปายินีติ ยถา หิ ฉายา นาม สรีรปปฺ ฏิพทธฺ า สรเี ร คจฺฉนฺเต คจฺฉติ ติฏนฺเต ตฏิ  ติ นสิ ที นเฺ ต

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ที่ 35 นสิ ีทติ น สกฺกา สณฺเหน วา ผรุเสน วา นวิ ตตฺ าหตี ิ วตวฺ า วา โปเถตฺวา วา นวิ ตฺตาเปตต. กสฺมา สรรี ปปฺ ฏพิ ทธฺ ตตฺ า. เอวเมว อิเมส ทสนฺน กสุ ลกมมฺ ปถาน อาจิณฺณสมาจณิ ฺณกสุ ลมลู ก กามาวจราทเิ ภท กายิกเจตสิก สุข คตคตฏาเน อนปุ ายนิ ี ฉายา วิย หุตฺวา น วิชหตีต.ิ คาถาปริโยสาเน จตุราสตี ิยา ปาณสหสฺสาน ธมฺมาภสิ มโย อโหส.ิ มฏกุณฺฑลเิ ทวปตุ ฺโต โสตาปตตฺ ิผเล ปติฏ ห.ิ ตถา อทินฺนปุพพฺ โกh พรฺ าหฺมโณ. โส ตาวมหนตฺ  วภิ ว พุทธฺ สาสเน วปิ ฺปกริ ีติ. มฏกุณฑฺ ลวิ ตฺถ.ุ ----------- ๓. ติสฺสตฺเถร วตฺถ.ุ [ ๓ ] อกฺโกจฉฺ ิ ม อวธิ มนฺติ อิม ธมมฺ เทสน สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ติสฺสตฺเถร อารพฺภ กเถส.ิ โส กริ ายสฺมา ภควโต ปต ุจฉฺ าปตุ ฺโต มหลลฺ กกาเล ปพพฺ ชโิ ต พุทธฺ สาสเน อุปฺปนฺน ลาภสกฺการ ปริภุชฺ นโฺ ต ถุลลฺ สรโี ร อาโกฏิตปจจฺ าโกฏเิ ตหิ จวี เรหิ เยภุยเฺ ยน วิหารมชเฺ ฌ อุปฏานสาลาย นิสีทติ. ตถาคตสสฺ ทสฺสนตถฺ าย อาคตา อาคนตฺ ุกา ภกิ ขฺ ู เอโส มหาเถโร ภวสิ ฺสตตี ิ สฺาย ตสฺส สนตฺ ิก คนฺตวฺ า วตตฺ  อาปุจฺฉนตฺ ิ ปาทสมพฺ าหนาทีนิ อาปจุ ฉฺ นฺติ. โส ตณุ ฺหี

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 36 โหต.ิ อถ น เอโก ทหรภิกฺขุ กตวิ สฺสา ตมุ ฺเหติ ปุจฺฉิตฺวา วสฺส นตถฺ ิ มหลฺลกกาเล ปพพฺ ชิตา มยนฺติ วุตฺเต อาวุโส ทุพฺพนิ ตี มหลฺลก อตตฺ โน ปมาณ น ชานาสิ เอตฺตเก มหลลฺ กตเฺ ถเร ทิสวฺ า สามีจมิ ตตฺ ป  น กโรสิ วตฺเต อาปจุ ฉฺ ยิ มาเน ตุณฺหี โหสิ กุกฺกุจจฺ มตฺตป  เต นตถฺ ีติ อจฺฉร ปหริ. โส ขตฺติยมาน ชเนตฺวา ตมุ เฺ ห กสฺส สนฺติก อาคตาติ ปจุ ฉฺ ิตวฺ า สตถฺ ุ สนฺติกนฺติ วตุ ฺเต ม ปน โก เอโสติ สลลฺ กฺเขถ มลู เมว โว ฉินฺทิสฺสามตี ิ วตวฺ า รทุ นฺโต ทกุ ขฺ ี ทุมฺมโน สตฺถุ สนฺติก อคมาส.ิ อถ น สตถฺ า กินนฺ ุ ตวฺ  ตสิ ฺส ทกุ ขฺ ี ทมุ มฺ โน อสฺสมุ ุโข รทุ มาโน อาคโตสีติ ปุจฉฺ .ิ เตป ภกิ ขฺ ู เอส คนฺตฺวา กิจฺ ิ อาลลุ กิ  กเรยยฺ าติ จนิ เฺ ตตวฺ า เตเนว สทฺธึ คนฺตฺวา สตฺถาร วนทฺ ิตฺวา เอกมนฺต นิสีทสึ .ุ โส สตถฺ ารา ปุจฉฺ ิโต อิเม ม ภนเฺ ต ภกิ ฺขู อกโฺ กสนตฺ ตี ิ อาห. กห ปน ตวฺ  นิสินโฺ นสีต.ิ วิหารมชเฺ ฌ อุปฏานสาลาย ภนฺเตติ. อิเม เต ภกิ ฺขู อาคจฺฉนฺตา ทิฏาต.ิ ทฏิ  า ภนเฺ ตต.ิ อุฏ าย เต ปจฺจุคฺคมน กตนฺต.ิ น กต ภนเฺ ตต.ิ เตส ปรกิ ขฺ ารคฺคหณ เต อาปจุ ฺฉิตนตฺ .ิ นาปุจฉฺ ติ  ภนเฺ ตติ. วตฺต วา ปานีย วา อาปจุ ฺฉติ นตฺ ิ. นาปจุ ฺฉิต ภนฺเตติ. อาสน อภิหรติ วฺ า ปาทสมพฺ าหน กตนฺติ. น กต ภนเฺ ตต.ิ ติสสฺ มหลฺลกภกิ ฺขูน สพฺพเมต วตฺต กตฺตพฺพ เอต อกโรนฺเตน วิหารมชเฺ ฌ นิสที ิตุ น วฏฏ ติ ตเวว โทโส เอเต ภกิ ขฺ ู ขมาเปหีต.ิ เอเต ม ภนเฺ ต อกโฺ กสสึ ุ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 37 นาห เอเต ขมาเปมีต.ิ ตสิ สฺ มา เอว กริ ตเวว โทโส ขมาเปหิ เนต.ิ น ขมาเปมิ ภนเฺ ตติ. อถ สตถฺ า ทพุ พฺ โจ เอส ภนฺเตติ ภิกฺขหู ิ วุตเฺ ต น ภกิ ขฺ เว อทิ าเนว ปุพเฺ พเปส ทุพพฺ โจเยวาติ วตฺวา อทิ านิ ตาวสฺส ภนฺเต ทุพพฺ จภาโว อมฺเหหิ าโต อตีเต กิมกาลตี ิ วุตเฺ ต เตนหิ ภิกขฺ เว สุณาถาติ วตฺวา อตีต อาหริ อตีเต พาราณสยิ  พาราณสรี าเช รชชฺ  กาเรนเฺ ต เทวโล๑ นาม ตาปโส อฏ มาเส หิมวนเฺ ต วสติ วฺ า โลณมพฺ ลิ เสวนตถฺ าย จตฺตาโร มาเส นคร อุปนิสสฺ าย วสติ กุ าโม หมิ วนตฺ โต อาคนฺตฺวา นครทฺวารปาลเก ทสิ วฺ า ปจุ ฉฺ ิ อิม นคร สมฺปตฺตปพฺพชติ า กตฺถ วสนตฺ ีต.ิ กมุ ฺภการสาลาย ภนฺเตติ. โส กุมฺภการสาล คนตฺ ฺวา ทวฺ าเร ตวฺ า สเจ เต อครุ วเสยฺยาม เอกรตตฺ ึ สาลายนตฺ ิ อาห. กุมภฺ กาโร มยฺห รตฺตึ สาลาย กิจจฺ  นตฺถิ มหตี สาลา ยถาสขุ  วสถ ภนฺเตติ สาล นยิ ยฺ าเทสิ. ตสมฺ ึ ปวิสิตฺวา นิสินฺเน อปโรป นารโท นาม ตาปโส หิมวนตฺ โต อาคนตฺ ฺวา กมุ ภฺ การ เอกรตตฺ วิ าส ยาจ.ิ กุมภฺ กาโร ปมาคโต อิมนิ า สทฺธึ เอกโต วสติ กุ าโม ภเวยฺย วา โน วา อตตฺ าน ปรโิ มเจสฺสามีติ จนิ เฺ ตตฺวา สเจ ภนเฺ ต ปมุปคโต โรเจสสฺ ติ ตสสฺ รุจิยา วสถาติ อาห. โส ต อปุ สงกฺ มิตฺวา สเจ เต อาจริย อครุ มยเมตฺถ เอกรตฺตึ วเสยฺยามาต.ิ มหตี สาลา ๑. เทวิโลติป ปาโ.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 38 ปวิสิตฺวา เอกมนฺเต วสาติ วุตเฺ ต ปวิสิตวฺ า ปุเรตร ปวิฏสสฺ อปรภาเค นิสีทิ. อโุ ภป สาราณยี  กถ กเถตฺวา สยนกาเล นารโท เทวลสสฺ นปิ ชชฺ นฏ านจฺ ทวฺ ารฺจ สลลฺ กฺเขตวฺ า นปิ ชชฺ .ิ โส ปน เทวโล นปิ ชฺชมาโน อตฺตโน นิสินนฺ ฏ าเน อนปิ ชฺชติ วฺ า ทวฺ ารมชเฺ ฌ ติริย นิปชชฺ .ิ นารโท รตฺตึ นิกฺขมนโฺ ต ตสสฺ ชฏาสุ อกกฺ มิ. โก ม อกฺกมีติ วตุ เฺ ต อาจริย อหนฺติ อาห. กฏุ ชฏลิ อรฺโต อาคนฺตฺวา มม ชฏาสุ อกฺกมสตี .ิ อาจริย ตมุ หฺ าก อิธ นปิ นฺนภาว น ชานามิ ขมถ เมติ วตฺวา ตสสฺ กนฺทนตฺ สเฺ สว พหิ นิกขฺ มิ. อิตโร อย ปวิสนโฺ ตป ม อกฺกเมยยฺ าติ ปริวตเฺ ตตฺวา ปาทฏ าเน สีส กตฺวา นิปชฺช.ิ นารโทป ปวสิ นฺโต ปมมฺปาห อาจริเย อปรชฺฌึ อทิ านสิ ฺส ปาทปสฺเสน ปวสิ ิสฺสามีติ จนิ ฺเตตฺวา อาคจฺฉนฺโต ควี าย อกกฺ มิ โก เอโสติ วุตเฺ ต อห อาจริยาติ วตวฺ า กฏุ ชฏลิ ปม ชฏาสุ อกกฺ มติ ฺวา อทิ านิ ควี าย อกกฺ มสิ อภิสปส ฺสามิ ตนตฺ ิ วตุ ฺเต อาจรยิ มยหฺ  โทโส นตฺถิ อห ตมุ ฺหาก เอว นิปนฺนภาว น ชานามิ ปมป  เม อปราธ อตถฺ ิ อิทานิ ปาทปสเฺ สน ปวิสสิ สฺ ามตี ิ ปวิฏโ มฺหิ ขมถ เมติ อาห. กฏุ ชฏลิ อภสิ ปสสฺ ามิ ตนฺติ. มา เอว อกริตถฺ อาจรยิ าต.ิ โส ตสสฺ วจน อนาทยติ ฺวา \" สหสฺสรส ิ สตเตโช สรุ โิ ย ตมวิโนทโน ปาโต อทุ ยนเฺ ต สรุ ิเย มทุ ฺธา เต ผลตุ สตตฺ ธาติ \" ต อภิสปเยว. นารโท อาจรยิ มยหฺ  โทโส นตฺถิ มม

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 39 วทนฺตสเฺ สว ตุมเฺ ห อภสิ ปตฺถ ยสสฺ โทโส อตถฺ ิ ตสสฺ มุทธฺ า ผลตุ มา นทิ โฺ ทสสสฺ าติ วตฺวา \" สหสฺสรส ิ สตเตโช สรุ ิโย ตมวโิ นทโน ปาโต อุทยนเฺ ต สุรเิ ย มุทฺธา เต ผลตุ สตฺตธาติ \" อภสิ ป. โส ปน มหานภุ าโว อตีเต จตฺตาฬีส อนาคเต จตฺตาฬีสาติ อสีตกิ ปฺเป อนสุ สฺ รติ ตสฺมา กสฺส นุ โข อปุ ริ สาโป ปติสฺสตตี ิ อปุ ธาเรนโฺ ต อาจริยสฺสาติ ตวฺ า ตสฺมึ อนุกมปฺ  ปฏิจฺจ อิทธฺ ิพเลน อรณุ ุคฺคมน นวิ าเรสิ. นาครา อรุเณ อนคุ ฺคจฺฉนฺเต ราชทวฺ าร คนตฺ วฺ า เทว ตยิ รชชฺ  กาเรนฺเต อรุโณ น อฏุ  าต๑ิ อรณุ  โน อุฏ าเปหีติ กนฺทสึ ุ. ราชา อตฺตโน กายกมมฺ าทนี ิ โอโลเกนโฺ ต กิจฺ ิ อยุตฺต อทสิ วฺ า กึ นุ โข การณนตฺ ิ จินฺเตตวฺ า ปพพฺ ชติ าน วิวาเทน ภวติ พฺพนตฺ ิ ปรสิ งกฺ มาโน กจฺจิ อิมสฺมึ นคเร ปพฺพชิตา อตฺถตี ิ ปจุ ฺฉิ. หิยโฺ ย สาย กุมภฺ การสาล อาคตา อตฺถิ เทวาติ วุตเฺ ต ตข ณฺเว ราชา อกุ กฺ าหิ ธารยิ มานาหิ ตตฺถ คนฺตฺวา นารท วนฺทติ ฺวา เอกมนตฺ  นิสนิ โฺ น อาห \" กมฺมนฺตา นปปฺ วตฺตนฺติ ชมฺพทู ปี สสฺ นารท เกน โลโก ตโมภูโต ต เม อกขฺ าหิ ปุจฉฺ โิ ตต.ิ \" นารโท สพฺพ ปวตฺตึ อาจิกขฺ ิตวฺ า อมิ ินา การเณนาห อิมนิ า อภสิ ปโ ต อถาห มยฺห โทโส นตฺถิ ยสสฺ โทโส ๑. สี. ม. อุฏ หติ.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาที่ 40 อตฺถิ ตสเฺ สว อปุ ริ สาโป ปตตตู ิ วตฺวา อภสิ ป อภิสปตฺวา จ ปน กสสฺ นโุ ข อปุ ริ สาโป ปติสสฺ ตตี ิ อุปธาเรนฺโต สรุ ยิ คุ ฺคมนเวลาย อาจริยสสฺ มุทฺธา สตฺตธา ผลสิ ฺสตีติ ทสิ วฺ า เอตสฺมึ อนกุ มฺป ปฏิจฺจ อรุณสสฺ อุคคฺ นฺตุ น เทมตี ิ. กถ ปนสสฺ ภนฺเต อนตฺ ราโย น ภเวยฺยาต.ิ สเจ ม ขมาเปยฺย น ภเวยฺยาติ. เตนหิ ขมาเปหีติ. เอโส ม ชฏาสุ จ ควี าย จ อกกฺ มิ นาห เอต กฏุ ชฏลิ  ขมาเปมีติ. ขมาเปหิ ภนเฺ ต มา เอว กรตี ิ. น ขมาเปมตี ิ. มุทธฺ า เต สตตฺ ธา ผลิสฺสตีติ วุตฺเตป น ขมาเปสิเยว. อถ น ราชา น ตฺว อตตฺ โน รจุ ยิ า ขมาเปสสฺ สีติ หตฺถปาทกุจฺฉคิ วี าสุ ต คาหาเปตฺวา นารทสสฺ ปาทมูเล โอนมาเปส.ิ นารโท อุฏเหิ อาจริย ขมามิ เตติ วตวฺ า มหาราช นาย ยถามเนน ขมาเปติ อวิทเู ร เอโก สโร อตฺถิ ตตฺถ น สีเส มตตฺ ิกาปณฺฑ กตฺวา คลปปฺ มาเณ อทุ เก ปาเปหีติ อาห. ราชา ตถา กาเรส.ิ นารโท เทวล อามนฺเตตวฺ า อาจริย มยา อทิ ธฺ ยิ า วิสสฺ ฏ าย สรุ ิยสนตฺ าเป อฏุ หนฺเต ตฺว อทุ เก นมิ ชุ ชฺ ติ วฺ า อฺเน าเนน อตุ ฺตริตวฺ า คจฺเฉยฺยาสีติ อาห. ตสสฺ สรุ ิยรส ีหิ สมผฺ ฏุ มตโฺ ตว มตฺติกาปณ ฺโฑ สตฺตธา ผล.ิ โส นมิ ชุ ชฺ ิตฺวา อเฺ น าเนน ปลายิ. สตถฺ า อิม ธมมฺ เทสน อาหริตฺวา ตทา ภกิ ขฺ เว ราชา อานนฺโท อโหสิ เทวโล ตสิ ฺโส นารโท อหเมว เอว ตทาเปส ทพุ พฺ โจเยวาติ วตวฺ า ติสสฺ ตเฺ ถร อามนเฺ ตตวฺ า ตสิ ฺส ภิกฺขโุ น

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 41 หิ อสุเกนาห อกฺกฏุ โ อสเุ กน ปหโฏ อสเุ กน ชิโต อสุโก เม ภณฑฺ  อหาสีติ จนิ ฺเตนฺตสสฺ เวรนฺนาม น วูปสมมฺ ติ เอว ปน อนุปนยหฺ นฺตสฺเสว อุปสมมฺ ตตี ิ วตวฺ า อิมา คาถา อภาสิ \" อกโฺ กจฉฺ ิ ม อวธิ ม อชินิ ม อหาสิ เม เย จ ต อุปนยฺหนตฺ ิ เวร เตส น สมมฺ ต.ิ อกโฺ กจฺฉิ ม อวธิ ม อชินิ ม อหาสิ เม' เย จ ต นปู นยฺหนตฺ ิ เวร เตสูปสมฺมตตี ิ. \" ตตถฺ อกโฺ กจฉฺ ตี ิ อกฺโกสิ. อวธตี ิ ปหร.ิ อชินตี ิ กฏุ สกขฺ ึ โอตารเณน วา วาทปฺปฏวิ าเทน วา กรณุตตฺ ริยกรเณน วา ม อเชสิ. อหาสีติ มม สนตฺ ก วตถฺ าทสี ุ ยงกฺ ิ ฺจิเทว อวหร.ิ เย จ ตนตฺ ิ เยเกจิ เทวา วา มนุสฺสา วา คหฏา วา ปพพฺ ชติ า วา ต อกโฺ กจฺฉิ มนตฺ ิอาทิวตฺถุก โกธ สกฏธรุ  วิย นทฺธนิ า ปูติมจฺฉาทีนิ วิย จ กสุ าทหี ิ ปนุ ปฺปุน เวเนตฺ า อุปนยหฺ นตฺ ิ เตส สกึ อุปปฺ นฺน เวร น สมฺมติ น อปุ สมมฺ ติ. เย จ ต นูปนยหฺ นตฺ ตี ิ อสติอมนสกิ ารวเสน วา กมมฺ ปจฺจเวกฺขณวเสน วา เย ต อกโฺ กสาทวิ ตฺถกุ  โกธ ตยาป โกจิ นิทโฺ ทโส ปรุ ิมภเว อกกฺ ุฏโ  ภวิสฺสติ ปหโฏ ภวสิ ฺสติ กูฏสกขฺ ึ โอตาเรตฺวา ชิโต ภวิสฺสติ กสสฺ จิ เต ปสยฺห กิ ฺจิ อจฺฉินนฺ  ภวสิ สฺ ติ ตสฺมา นิทฺโทโส หตุ วฺ าป อกโฺ กสาทีนิ ปาปณุ าสตี ิ เอว น อปุ นยฺหนตฺ ิ เตส ปมาเทน อุปปฺ นฺนมฺป เวร อมิ ินา อนปุ นยหฺ เนน นริ นิ ฺธโน วยิ ชาตเวโท อปุ สมมฺ ตตี ิ.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 42 เทสนาปริโยสาเน สตสหสสฺ ภิกฺขู โสตาปตฺติผลาทนี ิ ปาปณุ ึส.ุ ธมฺมเทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสิ. ทุพพฺ โจป สุวโจ ชาโตต.ิ ติสฺสตฺเถรวตฺถุ. ----------- ๔. กาลียกขฺ ินยิ า อปุ ฺปตฺติวตถฺ ุ. [ ๔ ] น หิ เวเรน เวรานีติ อิม ธมมฺ เทสน สตถฺ า เชตวเน วหิ รนฺโต อฺ ตร วฌฺ ิตฺถึ อารพภฺ กเถสิ. เอโก กริ กุฏม พฺ ิกปตุ โฺ ต ปต ริ กาลกเต เขตเฺ ต จ ฆเร จ สพฺพกมฺมานิ อตฺตนาว กโรนโฺ ต มาตร ปฏชิ คฺค.ิ อถสฺส มาตา กุมาริก เต ตาต อาเนสสฺ ามีติ อาห. อมมฺ มา เอว วเทถ อห ยาวชีว ตุมเฺ ห ปฏชิ คคฺ สิ สฺ ามีต.ิ ตาต เขตเฺ ต จ ฆเร จ กจิ จฺ  ตฺวเมว กโรสิ เตน มยฺห จติ ตฺ สุข นาม น โหติ อาเนสฺสามิ เตติ. โส ปนุ ปปฺ ุน ปฏิกฺขิปตวฺ าป ตุณฺหี อโหสิ. สา เอก กลุ  คนฺตุ เคหา นกิ ฺขมิ. อถ น ปุตฺโต กตรกลุ  คจฺฉถาติ ปจุ ฺฉติ วฺ า อสกุ นนฺ ามาติ วตุ ฺเต ตตถฺ คมน ปฏเิ สเธตวฺ า อตฺตโน อภริ จุ ติ  กลุ  อาจิกฺข.ิ สา ตตถฺ คนตฺ ฺวา กมุ าริก วาเรตฺวา ทิวส ววฏ เปตวฺ า ต อาเนตวฺ า ตสฺส ฆเร อกาสิ. สา วฌฺ า อโหส.ิ อถ น มาตา ปตุ ฺต ตฺว อตฺตโน รุจยิ า กุมารกิ  อานาเปสิ สา อทิ านิ วฌฺ า

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ที่ 43 ชาตา อปุตฺตกฺจ นาม กลุ  วนิ สสฺ ติ ปเวณิ น ฆฏิยติ เตน อฺ  เต กุมารกิ  อาเนสฺสามีติ เตน อล อมมฺ าติ วุจฺจมานาป ปนุ ปปฺ ุน กเถสิ. วฌฺ ติ ฺถี ต กถ สุตวฺ า ปตุ ฺตา นาม มาตาปตนู  วจน อตกิ ฺกมติ ุ น สกโฺ กนตฺ ิ อิทานิ อฺ วิชายนิ ึ อิตถฺ ึ อาเนตวฺ า ม ทาสโี ภเคน ภุชฺ สิ สฺ ติ ยนฺนูนาห สยเมเวก กมุ ารกิ  อาเนยยฺ นตฺ ิ จนิ เฺ ตตวฺ า เอก กลุ  คนตฺ วฺ า ตสฺสตถฺ าย กมุ ารกิ  วาเรตวฺ า กินฺนาเมต อมมฺ วเทสตี ิ เตหิ ปฏกิ ขฺ ิตฺตา อห วฌฺ า อปตุ ฺตก กลุ  วินสสฺ ติ ตุมฺหาก ธีตา ปุตตฺ  ปฏลิ ภติ ฺวา กฏุ มฺพสสฺ สามินี ภวิสสฺ ติ เทถ ต มยฺห สามิกสสฺ าติ ยาจิตฺวา สมปฺ ฏิจฺฉาเปตวฺ า อาเนตฺวา สามกิ สสฺ ฆเร อกาส.ิ อถสฺสา เอตทโหสิ สจาย ปตุ ฺต วา ธีตร วา ลภิสสฺ ติ อยเมว กฏุ มฺพสสฺ สามนิ ี ภวสิ สฺ ติ ยถา ทารก น ลภติ ตเถว น กาตุ วฏฏตีต.ิ อถ น อาห ยทา เต กจุ ฺฉิย คพฺโภ ปตฏิ  าติ ตทา เม อาโรเจยฺยาสีต.ิ สา สาธตู ิ ปฏิสุตวฺ า คพเฺ ภ ปตฏิ  เิ ต ตสสฺ า อาโรเจสิ. ตสสฺ า ปน สาเยว นจิ จฺ  ยาคภุ ตฺต เทติ. อถสฺสา อาหาเรเนว สทฺธึ คพภฺ ปาตนเภสชฺช อทาสิ. คพโฺ ภ ปติ. ทุตยิ มฺป คพฺเภ ปตฏิ เิ ต ตสสฺ า อาโรเจสิ. อิตราป ทุตยิ มฺป ตเถว ปาเตสิ. อถ น ปฏิวิสสฺ กติ ถฺ ิโย ปจุ ฺฉึสุ กจฺจิ เต สปตฺตี อนตฺ ราย กโรตตี .ิ สา ตมตฺถ อาโรเจตวฺ า อนฺธพาเล กสฺมา เอวมกาสิ อย ตว อิสสฺ ริยภเยน คพภฺ - ปาตนเภสชฺช โยเชตฺวา เทติ เตน เต คพโฺ ภ ปตติ มา ปนุ

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 44 เอวมกาสตี ิ วุตตฺ า ตตยิ วาเร น กเถสิ. อถสฺสา อิตรา อทุ ร ทิสวฺ า กสมฺ า มยหฺ  คพฺภสฺส ปตฏิ  ติ ภาว น กเถสีติ วตวฺ า ตฺว ม อาเนตฺวา เทวฺ วาเร คพภฺ  ปาเตสิ กมิ ตฺถ ตยุ ฺห กเถมีติ วตุ เฺ ต นฏ าทานิมฺหตี ิ จนิ เฺ ตตวฺ า ตสฺสา ปมาท โอโลเกนตฺ ี ปรณิ เต คพเฺ ภ โอกาส ลภิตฺวา เภสชชฺ  โยเชตวฺ า อทาส.ิ คพฺโภ ปรณิ ตตฺตา ปติตุ อสกโฺ กนฺโต ตริ ิย นิปชชฺ .ิ ติพฺพา ขรา เวทนา อุปฺปชชฺ .ิ ชวี ิตสส ย๑ ปาปุณิ. สา นาสติ มหฺ ิ ตยา ตฺวเมว ม อาเนตฺวา ตโย ทารเก นาเสสิ อิทานิ สยป  นสสฺ ามิ อิโตทานิ จตุ า ยกฺขินี หุตวฺ า ตว ทารเก ขาทิตุ สมตถฺ า หุตวฺ า นิพฺพตเฺ ตยฺยนตฺ ิ ปตถฺ น เปตฺวา กาล กตวฺ า ตสฺมึเยว เคเห มชชฺ ารี หุตวฺ า นพิ ฺพตฺติ. อิตรป สามิโก คเหตฺวา ตยา เม กลุ ปุ จเฺ ฉโท กโตติ กปปฺ รชนนฺ ุกาทหี ิ สโุ ปถติ  โปเถสิ. สา เตเนวาพาเธน กาล กตฺวา ตตเฺ ถว กุกฺกุฏี หตุ วฺ า นิพฺพตฺต.ิ น จริ สฺเสว กุกกฺ ฏุ ี อณฺฑานิ วิชายิ. มชชฺ ารี อาคนตฺ ฺวา ตานิ ขาทิ. ทตุ ิยมฺป ตตยิ มฺป ขาทเิ ยว. กกุ กฺ ฏุ ี ตโย วาเร มม อณฺฑานิ ขาทติ ฺวา อทิ านิ มป ขาทิตุกามาสิ อโิ ตทานิ จตุ า ต สปตุ ตฺ ก ขาทิตุ ลเภยฺยนฺติ ปตฺถน กตฺวา ตโต จตุ า ทีปนี หตุ ฺวา นพิ พฺ ตตฺ ิ. อติ ราป มคิ ี หุตวฺ า นพิ พฺ ตตฺ .ิ ตสสฺ า วชิ าตวชิ าตกาเล ทีปนี อาคนตฺ ฺวา ตโย วาเร ปตุ ตฺ เก ขาทิ. มิคี มรณกาเล อิมาย เม ตกิ ฺขตฺตุ ปตุ ตฺ า ขาทติ า อทิ านิ ๑. ม. ชีวิตกขฺ ย.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 45 มป ขาทิสสฺ ติ อิโตทานิ จตุ า เอต สปตุ ตฺ ก ขาทิตุ ลเภยยฺ นตฺ ิ ปตถฺ น กตวฺ า กาล กตวฺ า ยกฺขินี หุตฺวา นิพพฺ ตตฺ .ิ ทีปนีป ตโต จุตา สาวตฺถยิ  กลุ ธีตา หตุ ฺวา นพิ ฺพตตฺ ิ. สา วุฑฒฺ ิปปฺ ตตฺ า ทวฺ ารคาเม ปตกิ ุล อคมาสิ. อปรภาเค ปตุ ตฺ  วชิ ายิ. ยกฺขนิ ี ตสสฺ า ปยสหายิกาวณฺเณน อาคนตฺ วฺ า กหุ ึ เม สหายิกาติ ปจุ ฉฺ .ิ อนฺโตคพเฺ ภ วิชาตาติ อาหส.ุ สา ต สุตฺวา ปุตตฺ  นุ โข วิชาตา อทุ าหุ ธีตร ปสฺสสิ ฺสามิ นนฺติ ปวิสติ ฺวา ปสฺสนฺตี วยิ ทารก คเหตฺวา ขาทติ ฺวา คตา. ทตุ ยิ วาเรป ตเถว ขาทิ. ตตยิ วาเร อติ รา ครคุ พภฺ า๑ หตุ วฺ า สามกิ  อามนฺเตตวฺ า สามิ อมิ สมฺ ึ าเน เอกา ยกขฺ นิ ี มม เทวฺ ปตุ ฺเต ขาทติ ฺวา คตา อทิ านิ มม กลุ เคห คนฺตฺวา วชิ ายิสสฺ ามีติ กุลเคห คนฺตวฺ า วิชาย.ิ ตทา สา ยกฺขินี อุทกวาร คตา โหติ. เวสฺสวณสฺส หิ ยกขฺ ินิโย วาเรน อโนตตฺตโต สีสปรมปฺ ราย อทุ ก อาหรนตฺ ิโย จาตมุ มฺ าสจฺจเยนป ปฺจมาสจฺจเยนป มจุ ฺจนฺต.ิ อปรา กิลนตฺ กายา ชวี ติ กขฺ ยป  ปาปณุ นฺติ. สา ปน อทุ กวารโต มตุ ตฺ มตฺตาว เวเคน ต ฆร คนฺตฺวา กุหึ เม สหายิกาติ ปจุ ฉฺ ิ. กหุ ึ น ปสสฺ ิสสฺ สิ ตสฺสา อิมสมฺ ึ าเน ชาตทารเก ยกขฺ นิ ี ขาทติ ตสฺมา กลุ เคห คตาต.ิ สา ยตถฺ วา ตตถฺ วา คจฺฉตุ น เม มุจจฺ สิ ฺสตีติ เวรเวคสมสุ ฺสาหิตา นคราภิมุข๒ี ปกฺขนฺทิ. อิตราป นามคฺคหณทิวเส ต ทารก นหาเปตฺวา นาม กตวฺ า สามิ อิทานิ ๑. ม. ยุ. ครุภารา. ๒. นคราภมิ ขุ ินตี ิ ยตุ ฺตตร.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 46 สกฆร คจฉฺ ามาติ ปตุ ตฺ  อาทาย สามิเกน สทฺธึ วหิ ารมชฌฺ คเตน มคฺเคน คจฺฉนฺตี ปุตฺต สามกิ สฺส ทตฺวา วิหารโปกขฺ รณิย นหาตฺวา อุตฺตริตฺวา ปตุ ฺต คเหตฺวา สามิเก นหายนเฺ ต ปตุ ฺต ปายมานา ติ า ยกฺขนิ ึ อาคจฺฉนฺตึ ทิสฺวา สฺชานติ วฺ า สามิ เวเคน เอหิ อย สา ยกฺขนิ ีติ อุจจฺ าสททฺ  กตวฺ า ยาว ตสฺสาคมน สณฺ าตุ อสกโฺ กนฺตี นิวตตฺ ิตวฺ า อนโฺ ตวหิ าราภมิ ขุ ๑ี ปกฺขนฺท.ิ ตสฺมึ สมเย สตฺถา ปริสมชเฺ ฌ ธมมฺ  เทเสติ. สา ปตุ ตฺ  ตถาคตสสฺ ปาทปฏเ นิปชชฺ าเปตฺวา ตมุ ฺหาก มยา เอส ทินฺโน ปตุ ฺตสฺส เม ชีวิต เทถาติ อาห. ทฺวารโกฏ เก อธิวตฺโถ สมุ นเทโว ยกขฺ ินยิ า อนโฺ ต ปวิสติ ุ นาทาส.ิ สตฺถา อานนทฺ ตเฺ ถร อามนฺเตตวฺ า คจฺฉานนทฺ ต ยกขฺ ินึ ปกฺโกสาติ อาห. เถโร ต ปกฺโกส.ิ อติ รา อย ภนฺเต อาคจฺฉตีติ อาห. สตถฺ า เอตุ มา สทฺท อกาสีติ วตวฺ า ต อาคนตฺ วฺ า ิต กสฺมา เอว กโรสิ สเจ หิ ตุมฺเห มาทิสสฺส พุทฺธสสฺ สมมฺ ุขีภาว นาคมสิ ฺสถ อหินกลุ าน วยิ เวร อจฺฉผนฺทนาน วิย กาโกฬกุ าน วิย จ กปฺปฏติ กิ  โว เวร อภวิสฺส กสฺมา เวรปฏเิ วร กโรถ เวร หิ อเวเรน อปุ สมมฺ ติ โน เวเรนาติ วตวฺ า อมิ  คาถมาห \" น หิ เวเรน เวรานิ สมมฺ นตฺ ีธ กทุ าจน. อเวเรน จ สมมฺ นตฺ ิ เอส ธมฺโม สนนฺตโนต.ิ \" ตตถฺ น หิ เวเรนาติ ยถา หิ เขฬสิงฺฆาณิกาทิอสุจิ- ๑. อนโฺ ตวหิ าราภิมุขินตี ิ ยตุ ตฺ ตร.

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 47 มกขฺ ิตฏาน เตเหว อสุจีหิ โธวนโฺ ตป สุทฺธ นิคฺคนฺธ กาตุ น สกโฺ กติ อถโข ต าน ภิยโฺ ยโส มตตฺ าย อสุทธฺ ตรฺจ ทคุ ฺคนธฺ ตรฺจ โหติ เอวเมว อกโฺ กสนฺต ปจฺจกโฺ กสนฺโต ปหรนตฺ  ปฏิปฺปหรนโฺ ต เวเรน เวร วปู สเมตุ น สกโฺ กติ อถโข ภิยโฺ ย ภิยฺโย เวรเมว กโรติ. อติ ิ เวรานิ นาม เวเรน กสิ ฺมิฺจิป กาเล น สมมฺ นฺติ อถโข วฑฒฺ นฺตเิ ยว. อเวเรน จ สมมฺ นตฺ ีติ ยถา ปน ตานิ เขฬาทนี ิ อสจุ ีนิ วิปปฺ สนฺเนน อุทเกน โธวยิ มานานิ วนิ สฺสนฺติ ต าน สทุ ธฺ  โหติ นิคคฺ นธฺ  เอวเมว อเวเรน ขนตฺ เิ มตฺโตทเกน โยนิโสมนสิกาเรน ปจฺจเวกฺขเณน เวรานิ วูปสมฺมนตฺ ิ ปฏปิ ฺปสฺสมภฺ นฺติ อภาว คจฉฺ นฺติ. เอส ธมฺโม สนนฺตโนติ เอส อเวเรน เวรวปู สมนสงฺขาโต โปราณโก ธมโฺ ม สพเฺ พส พทุ ธฺ ปจเฺ จกพุทธฺ ขณี าสวาน คตมคโฺ คติ. คาถาปริโยสาเน สา ยกฺขีนี โสตาปตฺติผเล ปติฏ ห.ิ สมปฺ ตฺตปรสิ ายป เทสนา สาตถฺ กิ า อโหส.ิ สตถฺ า ต อิตถฺ ึ อาห เอตสิ สฺ า ตว ปุตฺต เทหตี ิ. ภายามิ ภนเฺ ตต.ิ มา ภายิ นตฺถิ เต เอต นิสฺสาย ปรปิ นฺโถต.ิ สา ปตุ ตฺ  ตสฺสา อทาส.ิ สา ต คเหตฺวา จุมฺพิตฺวา อาลิงฺคิตฺวา ปุน มาตุเยว ทตฺวา โรทิตุ อารภ.ิ อถ น สตถฺ า กิเมตนตฺ ิ ปจุ ฉฺ ิ. ภนเฺ ต อห ปุพฺเพ ยถา ตถา ชีวติ  กปเฺ ปนฺตีป กจุ ฉฺ ิปูร นาม นาลตถฺ  อิทานิ กถ ชีวิสสฺ ามตี ิ. อถ น สตฺถา มา จินฺตยีติ สมสฺสาเสตฺวา ต อติ ฺถึ อาห อิม เนตวฺ า อตฺตโน เคเห นิวาสาเปตฺวา

ประโยค๒ - ธมฺมปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ท่ี 48 อคคฺ ยาคภุ ตฺเตหิ ปฏชิ คฺคาหีติ. สา ต เนตฺวา ปฏ วิ เส ปตฏิ าเปตวฺ า อคคฺ ยาคภุ ตฺเตหิ ปฏิชคคฺ .ิ ตสสฺ า วีหิปหรณกาเล มสุ ล มทุ ธฺ  ปหรนฺต วยิ อปุ ฏ าติ. สา สหายิก อามนเฺ ตตวฺ า อมิ สมฺ ึ าเน วสิตุ น สกฺขิสสฺ ามิ อฺ ตถฺ ม ปตฏิ  าเปหีติ วตฺวา มุสลสาลาย อุทกจาฏยิ  อุทฺธเน นิมฺพโกเส สงกฺ ารกูเฏ คามทฺวาเรติ เอเตสุ าเนสุ ปติฏ าปต าป อิธ เม มสุ ล สสี  ภนิ ฺทนตฺ  วยิ อปุ ฏาติ อธิ ทารกา อจุ ฉฺ ฏิ  ทุ ก โอตาเรนตฺ ิ อิธ สนุ ขา นิปชชฺ นตฺ ิ อธิ ทารกา อสุจึ กโรนตฺ ิ อธิ กจวร ฉฑเฺ ฑนตฺ ิ อิธ คามทารกา ลกฺขโยคฺค กโรนตฺ ีติ สพฺพานิ ตานิ ปฏกิ ฺขปิ . อถ น พหคิ าเม วิวติ โฺ ตกาเส ปติฏาเปตวฺ า ตตถฺ ตสสฺ า อคฺคยาคุภตฺตาทีนิ หรติ วฺ า ปฏชิ คฺคิ. สา ยกฺขนิ ี เอว จินฺเตสิ อย เม สหายิกา อิทานิ พหูปการา หนฺทาห กิ ฺจิ ปฏคิ ุณ กโรมตี ิ อิมสฺมึ สว จฺฉเร สุพพฺ ฏุ  กิ า ภวสิ สฺ ติ ถลฏ าเน สสสฺ  กโรหิ อมิ สมฺ ึ สว จฺฉเร ทพุ ฺพฏุ กิ า ภวิสสฺ ติ นนิ นฺ ฏาเนเยว สสฺส กโรหตี ิ สหายิกาย อาโรเจส.ิ เสสชเนหิ กตสสสฺ  อตอิ ทุ เก๑ วา อโนทเกน๒ วา นสสฺ ต.ิ ตสสฺ า สสสฺ  อตวิ ยิ สมปฺ ชฺชต.ิ อถ น อมมฺ ตยา กต สสฺส เนว อจโฺ จทเกน๑ นสฺสติ น อโนทเกน๒ นสสฺ ติ สุพพฺ ฏุ  ิทพุ พฺ ฏุ  ภิ าว ตวฺ า กมมฺ  กโรสิ กึ นุ โข เอตนฺติ ปุจฉฺ ึส.ุ อมหฺ าก สหายกิ า ยกขฺ ินี สุพพฺ ฏุ  -ิ ทพุ พฺ ฏุ  ภิ าว อาจกิ ขฺ ติ มย ตสสฺ า วจเนน ถลนนิ เฺ นสุ สสสฺ านิ ๑. อจจฺ ุทเกนาติ ยตุ ตฺ ตร. ๒. อนุทเกนาติ ยตุ ฺตตร.

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนา ที่ 49 กโรม เตน โน สสสฺ  สมฺปชชฺ ติ กึ น ปสสฺ ถ นพิ ทฺธ อมหฺ าก เคหโต ยาคุภตตฺ าทนี ิ หรยิ มานานิ ตานิ เอติสสฺ า หรยิ นฺติ ตมุ เฺ หป เอติสสฺ า อคฺคยาคภุ ตฺตาทนี ิ หรถ ตมุ ฺหากมปฺ  กมฺมนฺเต โอโลเกสฺสตตี ิ. อถสสฺ า สกลนครวาสิโน สกกฺ าร กรึส.ุ สาป ตโต ปฏ าย สพฺเพส กมฺมนฺเต โอโลเกนฺตี ลาภคฺคปฺปตตฺ า อโหสิ มหาปริวารา. สา อปรภาเค อฏ สลากภตตฺ านิ ปฏ เปสิ. ตานิ ยาวชฺชกาลา ทยี นตฺ ิเยว. อทิ  กาลยี กขฺ ินิยา อุปปฺ ตฺติวตถฺ .ุ --------- ๕. โกสมพฺ ิกวตถฺ .ุ [ ๕ ] ปเร จ น วชิ านนตฺ ีติ อมิ  ธมมฺ เทสน สตฺถา เชตวเน วิหรนโฺ ต โกสมพฺ เิ ก ภกิ ขฺ ู อารพภฺ กเถส.ิ โกสมพฺ ิย หิ โฆสติ าราเม ปฺจสตปจฺ สตปรวิ ารา เทวฺ ภิกขฺ ู วหิ รึสุ วินยธโร จ ธมฺมกถิโก จ. เตสุ ธมมฺ กถิโก เอกทิวส สรีรวลฺช กตฺวา อทุ กโกฏเก อาจมนอทุ กาวเสส ภาชเน เปตฺวา นกิ ขฺ ม.ิ ปจฉฺ า วินยธโร ตตฺถ ปวฏิ โ  ต อทุ ก ทสิ ฺวา นิกขฺ มิตวฺ า อิตร ปุจฉฺ ิ อาวุโส ตยา อุทก ปตนตฺ .ิ อาม อาวโุ สติ. กึ ปเนตถฺ อาปตฺตภิ าว น ชานาสตี ิ. อาม น ชานามีติ. โหตาวโุ ส เอตฺถ อาปตตฺ ตี ิ. เตนหิ

ประโยค๒ - ธมมฺ ปทฏฐกถา (ปฐโม ภาโค) - หนาท่ี 50 ปฏิกกฺ ริสฺสามิ นนตฺ ิ สเจ ปน เต อาวุโส อสจฺ จิ ฺจ อสติยา กต นตถฺ ิ อาปตตฺ ีติ. โส ตสสฺ า อาปตตฺ ิยา อนาปตฺตทิ ิฏิ อโหสิ. วินยธโรป อตตฺ โน นสิ สฺ ติ กาน อย ธมฺมกถโิ ก อาปตตฺ ึ อาปชชฺ มาโนป น ชานาตตี ิ อาโรเจสิ. เต ตสสฺ นสิ สฺ ติ เก ทสิ วฺ า ตุมหฺ าก อปุ ชฺฌาโย อาปตฺตึ อาปชฺชติ ฺวาป อาปตฺตภิ าว น ชานาตีติ อาหสุ. เต คนฺตวฺ า อตตฺ โน อุปชฌฺ ายสสฺ อาโรเจสส. โส เอวมาห อย วนิ ยธโร ปพุ เฺ พ อนาปตฺตีติ วตฺวา อิทานิ อาปตตฺ ีติ วทติ มสุ าวาที เอโสต.ิ เต คนฺตวฺ า ตุมฺหาก อปุ ชฌฺ าโย มุสาวาทีติ กถยสึ ุ. เต เอว อฺ มฺ  กลห วฑฒฺ ยสึ ุ. ตโต วินยธโร โอกาส ลภิตวฺ า ธมฺมกถกิ สสฺ อาปตตฺ ิยา อทสสฺ เน อกุ ฺเขปนียกมมฺ  อกาสิ. ตโต ปฏ าย เตส ปจฺจยทายกา อปุ ฏากาป เทฺว โกฏ าสา อเหสส. โอวาทปฏคิ คฺ าหิกา ภกิ ฺขุนโิ ยปษ อารกขฺ เทวตาป ตาส สนทฺ ฏิ สมฺภตตฺ า อากาสฏเทวตาป ยาว พรฺ หมฺ โลกาป สพฺเพ ปุถุชชฺ นา เทวฺ ปกฺขา อเหสส. ยาว อกนิฏ ภวนา ปน เอกนนิ ฺนาท โกลาหล อคมาสิ. อเถโก ภกิ ฺขุ ตถาคต อุปสงกฺ มติ วฺ า อุกเฺ ขปกาน ธมมฺ ิเกเนวาย กมฺเมน อุกขฺ ติ ฺโตติ ลทธฺ ึ อกุ ฺขิตฺตานุวตฺตกาน อธมมฺ เิ กน กมฺเมน อกุ ฺขติ โฺ ตติ ลทฺธึ อกุ ฺเขปเกหิ วาริยมานานป จ เตส ต อนปุ รวิ าเรตฺวา วิจรณภาว อาโรเจส.ิ ภควา สมคคฺ า กริ โหนฺตตู ิ เทวฺ วาเร เปเสตฺวา น อจิ ฉฺ นตฺ ิ ภนฺเต สมคฺคา ภวติ ุนตฺ ิ สตุ ฺวา ตติยวาเร ภนิ ฺโน ภิกฺขุสงโฺ ฆ ภินฺโน ภกิ ฺขสุ งฺโฆติ สตุ วฺ า เตส สนตฺ ิก