คลังความรู้ชุมชน เปิดกรุองค์ความรู้ มทร.ล้านนา สู่การใช้ประโยชน์ (สถาบันถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่ชุมชน มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา, 2556)

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน จ“ะ ช  ว ย ย ก ระดับคุณภาพ ชีวิตของผู พิการและ ครอบครัวผู พิการและ พึ่งพาตนเอง ไดอยางยั่งยืน และดำรงชีวิต อสขุยไาดง เปนปก,ต,ิ การยกระดับคุณภาพชีวิตครอบครัวผูพิการบานวอแกว แบบมีสว นรวม โดย โครงการยกระดบั คุณภาพชีวติ ของหมบู า น/ชุมชน แบบมสี วนรว ม ตามท่ีมหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลานนา ไดจ ัดโครงการ “ยกระดบั คณุ ภาพชีวิตชมุ ชน/หมบู าน แบบมสี ว นรว ม” โดยกำหนดใหค ณาจารย เจา หนา ท่ี นกั ศกึ ษารวมศกึ ษาปญ หาเพอื่ หาแนวทางในการแกไ ขหรือ พฒั นาและยกระดับคุณภาพชีวติ ชมุ ชน/หมบู าน และนำความรูและปญหาจากหมบู าน/ชมุ ชนเขา สูก ระบวนการ ทางวิชาการดวยการศึกษาวิจัยอยางเปนระบบที่ทันตอการศึกษาที่มีโจทยจริงตลอดจนนำไปสูการวิเคราะห/ สังเคราะหถอดบทเรยี นเปนองคความรูพ รอ มใชเพอื่ นำไปถา ยทอดสูสังคมตอ ไป ! สาขาสตั วศาสตรแ ละประมง คณะวิทยาศาสตรแ ละเทคโนโลยีการเกษตรรบั ผิดชอบการจดั การศึกษา หลกั สูตรประมง ไดเ ลง็ เห็นความสำคัญของโครงการ“ยกระดับคุณภาพชีวติ ชุมชน/หมูบานแบบมสี วนรวม” จึงได รวมกบั สาขาตาง ๆ ของคณะวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการเกษตร คณะศิลปศาสตรแ ละบรหิ ารธุรกิจ และ คณะวิศวกรรมศาสตร อำเภอหา งฉัตร ไดรว มกนั ศกึ ษาสภาพสังคมของตำบลวอแกว อำเภอหางฉตั ร จังหวัด ลำปาง ทำใหทราบวาประชาชนของหมูบานวอแกว (หมทู ี่ 3) จำนวนหนงึ่ เปนผพู ิการทางรางกายในหลาย ลักษณะจำนวนทงั้ ส้ิน 43 คน ในจำนวนน้มี ีผูพ กิ ารท้งั ทีไ่ มสามารถดูแลตนเองไดต องเปน ภาระดแู ลของบคุ คลใน ครอบครัว  ซึ่งผพู ิการเหลานม้ี เี งนิ ยังชพี จากเงินสงเคราะหเบีย้ ยังชีพคนพิการเดอื นละ 500 บาท และหากผู พิการมอี ายสุ ูงกวา 60 ป จะไดร ับเงนิ สงเคราะหเ บย้ี ยงั ชพี สำหรบั ผูสงู อายเุ พมิ่ เติมอีกเดือนละ 500 บาท และ นอกจากนี้ยังมีผูพิการอีกจำนวนหนึ่งที่สามารถรับจางทำงานในบางลักษณะไดแตไดรับคาจางเพียงเล็กนอยไม เพยี งพอตอการยังชีพ ทำใหยงั คงเปน ภาระรบั ผิดชอบของครอบครวั ผูพ ิการเชน เดียวกนั 143

มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนาเขตพื้นที่ลำปางและศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษา คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ตามอธั ยาศยั ในป พ.ศ. 2553 ผูพิการและครอบครวั ผูพกิ ารจำนวน 20 ครัวเรอื น ไดรบั โอกาสจากโครงการ พัฒนาทักษะชีวิตผพู กิ ารและครอบครวั ตำบลวอแกว ของศนู ยการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อำเภอหางฉัตร ท่ีสง เสริมใหผ ูพกิ ารและครอบครัวผูพกิ ารทีเ่ ขา รวมโครงการไดเ ล้ียงปลาดุกในบอซเี มนตจำนวน 1 รนุ เมอื่ ส้นิ สดุ การดำเนินโครงการนพี้ บวา ผูพิการและครอบครวั มคี วามพึงพอใจในโครงการพฒั นาทักษะชวี ิต ชีวิต ทไี่ ดเรยี นรูแ ละไดรบั ทกั ษะในการเล้ยี งปลาดกุ ในบอซเี มนต และมีผูพิการและครอบครวั ผูพ ิการจำนวนหนึ่ง ประสงคจะประกอบอาชีพดา นการเล้ยี งปลา เนื่องจากสามารถลดคา ใชจา ยในครวั เรือน และสามารถจำหนาย ผลผลิตปลาไดอยางแทจริง แตเนื่องจากผูพิการและครอบครัวผูพิการยังขาดโอกาสที่จะไดรับความรู การสง เสริมทักษะ ประสบการณด านการเลีย้ งสตั วน ำ้ ความรูในการประกอบธุรกิจดานการเพาะเลยี้ งสตั วน ้ำ ตลอดจน การสรางมูลคาเพิ่มจากการเลี้ยงปลา จึงทำใหผูพิการและครอบครัวมีความตองการที่จะเขารับการสงเสริม พัฒนา แลกเปลี่ยนเรียนรดู านอาชพี การเพาะเล้ียงปลาดกุ ตลอดจนความรใู นดานตางทีเ่ ก่ยี วขอ งและจำเปนตอ การนำไปใชป รบั ปรงุ และพฒั นาเพ่ือการประกอบอาชีพการเลย้ี งปลาของตนเอง ซงึ่ สามารถลดรายจา ย สราง รายไดใหแกตนเองและครอบครัวเพิ่มขึ้น ซึ่งหากไดรับการสงเสริมแนะนำอยางถูกตองในเชิงวิชาการอยางตอ เนอ่ื ง คาดวาจะชว ยยกระดบั คุณภาพชีวติ ของผูพิการและครอบครัวผูพกิ ารและพึง่ พาตนเองไดอยา งยั่งยืนและ ดำรงชีวิตอยางเปนปกติสุขไดและสงผลใหมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนาเขตพื้นที่ลำปางสามารถ ถอดบทเรียนจากโครงการนี้เพื่อเผยแพรขอมูลที่ไดจากการดำเนินโครงการตลอดจนสามารถจัดตั้งศูนยการเรียน รกู ารเล้ยี งปลาดุกใน “ ศักยภาพที่เปน ปจจัยภายใน (คน ทุน และ ระบบการ จัดการ) และ ปจจัย ภายนอก(สภาพ แวดลอมชุมชน องคกร ภายนอกที่ เกี่ยวของ และ สภาพการ แขงขนั ) ในการ ดำเนินธุรกิจ ,,ก า ร ท  อ ง เ ท ี ่ ย ว โดยชุมชน 144

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ พัฒนศักยภาพ หมูบานหนอง หลายสูหมูบาน เกษตรแปรรูป เชิงอนุรักษ อยางยั่งยืนและ พอเพียง ,, หมูบา นเกษตรแปรรปู เชงิ อนรุ ักษ โดย โครงการยกระดบั คณุ ภาพชีวติ ของหมูบา น/ชุมชน แบบมีสวนรวม ดวยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนามแี ผนการดำเนินโครงการบริการวิชาการ 3 อำเภอใน จังหวัดลำปางคือ ตำบลพิชยั ตำบลบา นเอื้อม ตำบลเกาะคา และมีการคดั เลอื กหมูบา นเพือ่ เปนหมบู า นเขมแข็ง จากความพรอ มใจของชาวบานในการเขา รว มโครงการ ! หมูบ านหนองหลาย ตำบลเกาะคา อำเภอเกาะคา จังหวดั ลำปาง ก็เปน อีกหนงึ่ หมูบา นทไ่ี ดค ัดเลือกให เขา รว มโครงการ และมีการดำเนนิ กิจกรรมภายใตการบริหารงานโครงการคลนิ คิ แกปญ หาและพัฒนากลมุ อาชพี ของคณะบริหารธุรกิจและศิลปศาสตร จากผลการดำเนินงานโครงการไดบริหารจัดการการประกอบอาชีพใน ชมุ ชนใหเ กดิ กลุมอาชพี เกิดข้ึนในหมบู า นจำนวน 5 กลุม ดังน้ี กลมุ ปุยหมกั กลมุ ขาวกลอ งสมี ือ กลุม ไอศกรีมขา ว กลอ ง กลมุ เกษตรผสมผสาน และกลุม ผูเ ล้ียงจ้งิ หรดี มีการบริการวชิ าการจากคณาจารยของ มทร.ลา นนา ลำปาง ในการแปรรูปผลติ ภณั ฑเกษตรภายในหมูบ านดงั นี้ น้ำพรกิ นรกจง้ิ หรดี น้ำขาวกลองงอก ไอศกรีมขาว กลอง และมีการจัดทำเว็บไซดเพ่ือในการสรา งเครอื ขา ยใหกบั กลุมอาชพี อนื่ ๆ ในตำบลอน่ื ๆ ทีไ่ ดร บั การบรกิ าร วิชาการจากโครงการในการแลกเปลย่ี นเรยี นรูภ ูมิปญญา ! ในปงบประมาณ 2554 นีห้ มูบา นหนองหลาย โดยผูนำชุมชนทงั้ ที่เปน ทางการและไมเ ปนทางการ ผูนำ กลุมอาชีพ พัฒนากร ตัวแทนเทศบาลตำบลสบยาว ไดระดมสมองในการตั้งเปาหมายของชุมชน รวมทั้ง วิเคราะหจ ดุ แขง็ จดุ ออน โอกาส อุปสรรค ในชมุ ชน เพื่อดำเนนิ การตามแผนชมุ ชนบานหนองหลายอยางตอ เนื่อง โดยบูรณาการกับนโยบายของโครงการยกระดับคุณภาพชีวิตชุมชน หรือ หมูบานแบบมีสวนรวมจึงใหเกิด แผนการดำเนินโครงการที่เริ่มจาก งานวิจัยที่ศึกษาทางดานสวนผสมทางการตลาดของกลุมอาชีพในจังหวัด 145

ลำปาง 293 กลุมอาชีพ ท่ไี ดรบั งบประมาณสนับสนุนจากองคก ารบรหิ ารสว นจังหวดั ลำปาง ปงบประมาณ 2551 นำบทสรุปงานวจิ ยั ดงั คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน กลา วเสนอเปน โครงการบริการวิชาการภายใตโ ครงการยกระดับคุณภาพชีวิตชุมชนหรือหมบู านแบบมีสวนรวม ปง บประมาณ 2553 จากผลการดำเนินงานบริการวิชาการโครงการยกระดับฯ นำมาสูผลกระทบดานบวกตอหมูบานและชุมชนทั้งจากการสนับสนุนจาก หนวยงานและการระดมทนุ จากชมุ ชน ! ดังนด้ี านการบรหิ ารจดั การกลมุ จ้งิ หรดี ทปี่ ระสบกับปญ หาและอปุ สรรคแตกตางจากกลุมอ่ืน ๆ ในหมูบา น จงึ การนำเสนอ หวั ของานวจิ ยั เรื่อง การศึกษาการจัดการกลุม จงิ้ หรีดสสู หกรณจง้ิ หรดี หมูบ า นหนองหลา ย ตำบลเกาะคา อำเภอเกาะคา จงั หวดั ลำปาง แบบชุมชนมสี ว นรว ม และไดร บั การสนับสนุนงบประมาณจากสำนักงานบรกิ ารการวิจัยภาคเหนอื ตอนบน (สกอ.) ปง บประมาณ 2554 โดย มทร.ลา นนา ลำปางไดร ับคัดเลอื กเปนหมบู า นนำรอ งดานการเกษตรของสำนักพฒั นาชุมชนจงั หวดั ปางท่ีทางสำนกั พฒั นาชมุ ชนมี แผนในการพฒั นาใหเ ปนหมูบานนำรอ งดานการพัฒนาการเกษตรป 2554 มีการระดมทนุ โดยเงนิ ทุน ! หลกั คอื เจา อาวาสวดั บา นหนองหลา ยในการเทพืน้ ซีเมนต ณ สถานท่ีของกลุมปยุ อินทรียด งั กลา วนำมาสกู ารนำมาสูโ ครงการ พัฒนาศักยภาพหมูบานหนองหลายสูหมูบานเกษตรแปรรูปเชิงอนุรักษอยางยั่งยืนและพอเพียงตามแนวพระราชดำริของพระบาท สมเดจ็ พระเจาอยูหัว และจากการระดมสมองไดม กี ารวางเปา หมายของชมุ ชนไวท่กี ารเปน หมูบานตน แบบของการทำเกษตรแปรรปู เชิง อนุรักษ โดยไดขอมูลจากจุดแข็งของชุมชนที่มีแมน้ำยาวไหลผานหมูบาน วิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลงตามยุคสมัยแตยังคงไวซึ่งวิถีชุมชน เชน มตี ลาดเชาในหมบู า น การทำเกษตรตามฤดกู าล ความเช่ือในการปลกู พืชสมุนไพรไวตามรัว้ บา น และการปลูกผกั สวนครวั คิดเปน รอยละ 80 ในหมูบาน รวมถึงกิจกรรมของกลมุ อาชพี ณ ศูนยเ รยี นรูบานหนองหลา ย จึงไดมีการจัดวางเสน ทางของหมบู านเชื่อมโยงกับ เสน ทางการทอ งเทย่ี วในทองถ่นิ เพือ่ การศึกษาดงู านดานศักยภาพของหมูบานเกี่ยวกบั การเกษตรท่คี รบวงจรดังนี้ ! ภายใตโ ครงการยกระดบั คุณภาพชวี ติ ชุมชน/หมูบานแบบมีสว นรว ม เพ่อื พัฒนาศักยภาพชุมชนบานหนองหลาย สหู มบู า น เกษตรแปรรปู เชิงอนุรักษโดยเนน การพัฒนาศกั ยภาพกลุมอาชพี เดิมทมี่ กี ารจดั ตงั้ กลมุ และการพฒั นาอยางตอเนือ่ ง 146

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ รวมกันสราง ฐานของ เกษตรกร ตอการ จัดการองค ความรูการ ผลิตพุทรา เศรษฐีทั้ง ระบบและใช เปนแนวทาง ในการแกไข ปญหาที่ สอดคลอง กับระบบการ ผลิต ,, การบรกิ ารวชิ าการโดยชุมชนเขา มามีสวนรว ม อำเภอลอง จังหวดั แพร โดย โครงการยกระดบั คุณภาพชวี ิตของหมูบาน/ชมุ ชน แบบมีสว นรวม ตำบลหัวทงุ อยูใ นเขตการปกครองของอำเภอลอง ประกอบดว ย 9 หมบู าน คือ 1 บานไผลอม 2 บา นนามน 3 บานหัวทุง 4 บา นแมจ อก 5 บานเคม็ 6 บา นนาอนุ นอ ง 7 บานนาอนุ นอง 8 บานเตชะวนั และ 9 บา นไผล อมพฒั นา จำนวนประชากรในเขต องคก ารบรหิ ารสวนตำบลมี จำนวนทง้ั หมด 6,161 คน โดยมีจำนวน หลังคาเรือน 1,908 หลังคาเรือน ประชาชนในเขตตำบลหัวทงุ อำเภอลอง จงั หวดั แพร สวนใหญมอี าชพี เกษตรกร และรับจา งทั่วไป การรวมกลมุ วิสาหกิจชมุ ชนกลุมพุทราเศรษฐี (พทุ รานมสด) มสี มาชกิ กลุมประมาณ 40 คน (จาก ต.หวยออ ต.หวั ทุง ต.บอเหล็กลอง และต.บานปน) มพี ้นื ที่ปลูกพทุ ราเศรษฐี รวมท้ังหมดประมาณ  40 กวา ไร มีการใชเ ทคโนโลยีในกระบวนการผลติ ทน่ี อ ย สว นใหญจ ดั การระบบการผลติ แบบใชแรงงานคน และ ใชว ธิ ผี สมผสานความรทู ไี่ ดร ับการถายทอดจากสวนราชการทอ งถ่นิ รวมกบั ภมู ิปญญา ประสบการณ ในการ จดั การดแู ลแมลง ศัตรพู ชื การใหป ยุ หรืออาหารบำรงุ พืช การตัดแตง กง่ิ เพ่อื เพมิ่ ผลผลติ รวมถึงการเก็บเกย่ี ว  ใน ชว งฤดูกาลทีผ่ า นมาเกิดปญหาสภาพผลผลิตในป พ.ศ. 2553 ทเี่ ก็บเกย่ี วในตน ป พ.ศ. 2554 มีปรมิ าณผลผลติ มากกวา ป 2552 ประมาณ 10 % หรือประมาณ 700 ตัน/วัน สวนอีก ประมาณ 400 ตนั เกบ็ ไมท นั หรือสุกคาตน ทำใหเกิดความเสยี หายตอ ผลผลติ มูลคา หลายแสนบาท นอกจากปญหาผลผลติ ลนตลาดแลว ยงั พบวา ผลผลิต พุทรามีคุณภาพตำ่ กวา มาตรฐาน เชน ความหวานไมคงท่ี  คุณภาพสีผวิ ไมด ี เน่อื งจากมีเช้ือราเขา ทำลาย หรือ แสงแดดสองดานเดียว นอกจากนี้กลุมผูผลิตยังมีแนวทางที่อยากแกไขปญหาเพื่อพัฒนาผลิตภัณฑจากพุทรา เศรษฐี 147

จากการลงพื้นที่เพื่อวิเคราะหระบบการผลิตพุทรา ระบบการผลิต โดยใชกระบวนการมีสว นรวมในการคิด คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน เศรษฐกี ับกลมุ ผผู ลติ เม่อื ตน เดอื นกุมภาพันธ 2554 ที่ วิเคราะหเพื่อชวยหนุนเสริม รวมกันแกปญหา และ บา นหัวทงุ   อ.ลอง ไดส ะทอ นใหเ หน็ ถึงประเดน็ การให พัฒนาศักยภาพของกลุมผูผลิต รวมทั้งการเติมเต็ม บริการวิชาการในอดีตที่ผานมาของสถานศึกษาที่เปน เทคโนโลยใี นสวนทขี่ าดจากนกั วิชาการ เชน การวิจัย แหลงนวตั กรรมองคความรูใหม ซึ่งจะเนน รูปแบบการ เพอ่ื พฒั นาผลิตภณั ฑ การแปรรปู พทุ ราเศรษฐี เปนตน   ถายทอดความรูหรือนำเทคโนโลยีไปหนุนเสริมใหแก อันจะนำไปสูการสรางอาชีพและรายไดของชุมชน ชุมชนตามที่ชุมชนเสนอความตองการมา ซึ่งถือ อยางยั่งยืน  รวมถึงเกิดเปนแนวทางของการบริการ เปน การแกป ญ หาเฉพาะหนา เปน เร่ือง ๆ ไป แตขาด วิชาการแนวใหมใหกับนักวิชาการที่จะทำใหเกิดการ การชวนหรือรวมกันวิเคราะหใหเห็นถึงปญหาที่แทจริง เรียนรูในการมีสวนรวมแกปญหากับชุมชน และ ทำใหชุมชนไมสามารถวิเคราะหความตองการหรือ สามารถปรับใชใหเกิดเปนแนวทางในการขยายผลตอ ศักยภาพของตัวเองที่สามารถแกไขปญหาไดโดย ไป  ดังนั้นการยกระดับการบริการวิชาการในดานการ ชุมชนที่แทจริง จึงเปนการแกปญหาของชุมชนที่ไม จัดการความรูเพื่อการคิดวิเคราะหสาเหตุของปญหาที่ ย่ังยืน เพราะชุมชนไมส ามารถพึ่งตนเองได เกิดขึ้นในกลุมวิสาหกิจชุมชนรวมกันระหวางกลุม วิสาหกจิ ชุมชนและภาคสวนนกั วิจัย นกั วชิ าการ และ จากสถานการณดังกลาวจึงนำมาสูแนวทางของการตั้ง คณาจารยในสถาบันศึกษา ในรูปของการบูรณาการ โจทยรวมกันระหวางกลุมผูผลิตกับนักวิชาการใน องคความรูรวมกันในการแกไขหรือปองกันการเกิด สถาบันการศึกษาคือ สถาบันวิจัยเทคโนโลยีเกษตร ปญหา  รวมถึงการพัฒนาความรูโดยใชระบบการ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา  วิทยาลัย จัดการความรูจึงเปนแนวทางสำคัญในการพัฒนา ชุมชนแพร  เพื่อรวมกันสรางฐานของเกษตรกรตอการ ศักยภาพของชุมชนเพื่อสรางความยั่งยืนของชุมชน จัดการองคความรูการผลิตพุทราเศรษฐีทั้งระบบและ อยางแทจ รงิ ใชเปนแนวทางในการแกไขปญหาที่สอดคลองกับ “ เนนรูปแบบ การถายทอด ความรูหรือนำ เทคโนโลยีไป หนุนเสริมให แกชุมชนตาม ที่ชุมชนเสนอ ความตองการ มา ,, 148

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ทำใหควันเกิดการ ควบแนนเปนน้ำสม ควันไม ,, พลงั งานทดแทน โดย ผศ.สมุ า พรหมรกุ ขชาติ สถาบนั วิจัยเทคโนโลยกี ารเกษตร การดำเนินงาน : ใหความเย็น ทำใหควันเกดิ การควบแนนเปนนำ้ สมควนั ไม การ ! อปุ กรณ 1.ถังนำ้ มนั 200 ลิตรแบบฝาเปด 1 ถัง 2.ทอ เผาถานและการเก็บน้ำสมควนั ไม 1.ไมทจ่ี ะใชเ ผาถาน ตัดไม ใยหิน 4 น้วิ ยาว 1 เมตร 1 ทอ น 3.ขอ งอใยหนิ 4 นิ้ว 1 อัน 4.อิฐ ขนาด 1 นิ้ว ยาว 25 ซม. จำนวน 3 ทอน วางพาดขวางในถงั นำ บล็อก 5 กอ น 5.ดนิ หรอื ทราย ทำฉนวนหุมเตา 6.ไมไ ผขนาด ไมฟ น ยาว 80 ซม. บรรจใุ สถ งั จนเต็ม โดยใหไมขนาดเล็กอยู มากกวา 4 น้วิ ยาว 5 เมตร เจาะทะลุปลอ ง เจาะรู 7.วสั ดุท่ีใช ดานลางและไมขนาดใหญอยูดานบน 2.ปดฝาถังและทำปาก เปนผนังเตา และ8.ดินเหนียวผสมขี้เถา แกลบ เพอื่ ใชอุดรอยร่ัว เตา ปดฝาถังใหแนน หนา นำอิฐบลอ็ กมาวางเปนปากเตา อดุ ! การประกอบเตา 1.ตัดเจาะฝาถังดา นบน ใชฝ าถงั ท่ี รอยตอตาง ๆ ดวยดินเหนยี วผสมขเ้ี ถา แกลบ ไมใ หอ ากาศเขาได สามารถเปดปดได เพื่อนำไมเขาในเตาและนำถานออกมาจาก นอกจากทางปากเตา 3.จดุ ไฟทป่ี ากเตา อยา ใหกองไฟเขา ใกล เตา นำมาเจาะรูสีเ่ หล่ยี ม ขนาด 20x20 ซม. เพื่อทำเปนปากเตา เตาเกินอิฐบล็อกกอนแรกเขาไป ปลอยใหไอรอนเทานั้นที่ไหล ในการจดุ เชื้อเพลงิ และเปด ใหอ ากาศเขา เขาไปในเตา มิใชเปลวไฟ คอยๆใสเชื้อเพลิงเขาไปเรื่อยๆ ! 2. เจาะรกู ลมดานกน ถัง เสนผา ศนู ยก ลาง 4 นว้ิ เพือ่ ประมาณ 2-3 ช่ัวโมง ขน้ึ กับชนิดเชื้อเพลิง ความชนื้ ของไมฟน ติดตงั้ ขอ งอใยหนิ โดยดา นลางของขอ งอจะเจาะรปู ระมาณ 1-2 และของผนงั เตา 4. เกบ็ นำ้ สม ควนั ไม เมือ่ ควันเปนสีเทาหรอื นิว้ เพอื่ ใหนำ้ มนั ดนิ ท่ตี กคา งไหลออก ควันบา เปนชวงทีไ่ มก ลายเปนถา น ใหห ยุดใสเชื้อเพลงิ และปด ! 3. วางถังตามแนวนอน ใชอ ฐิ หนนุ ดา นหนา เพือ่ ไมให ชอ งใหม อี ากาศเขาประมาณ 1 ฝา มือ ตดิ ต้ังไมไผและอุปกรณ นำ้ มนั ดนิ ในถงั ไหลออกทางดานจุดไฟ และหนุนดานขา งทัง้ สอง ดักเก็บน้ำสมควันไม เมื่อน้ำสมควันไมเริ่มเหนียวออกสีดำให ดานเพ่อื ปอ งกันถังกลิ้ง หยุดเก็บและถอดไมไผออก 5.ทำถานใหบริสทุ ธิ์ เม่ือควันเปน ! 4. ติดต้ังปลองควัน โดยใชขอ งอและทอใยหนิ พรอม สีน้ำเงินหรือไมกลายเปนถานหมดแลว ใหเปดชองอากาศ อดุ รอยตอตางๆ 5.ทำผนงั เตา หางจากถังแตละดา น 20-30 ซม. ประมาณครึ่งหนึ่งเพื่อใหถานลุกและกำจัดยางเหนียวออกไป แลว กลบตวั ถังดวยดินหรือทรายทั้ง 3 ดาน เพอ่ื เปน ฉนวนกนั 6.ถา นสุก เมือ่ ควันสฟี า เร่มิ ออ นลง หรือเหน็ วา ทป่ี ากปลอ งเปน ความรอน 6.สวนเกบ็ นำ้ สมควันไม ใชไมไผทะลปุ ลอ ง แลว เจาะ ไอรอ น แสดงวาถานสุกหมดแลว ใหปดปากเตากอนรวมทงั้ รอย รหู างจากโคน ประมาณ 30 ซม. ดานบนใชผาพนั และรดน้ำเพอ่ื รวั่ อนื่ ๆ ดวยดินเหนียว แลวปด ปากปลอ งดวยผา ชบุ นำ้ หอทราย อยา ใหค วนั เล็ดลอดออกมาไดโ ดยเด็ดขาด 7.ทำถานใหเ ย็น ใช จอบเปด ดินใหหลงั เตาสัมผสั กับอากาศ ทิง้ ไว 1 คนื ใหเ ตาเยน็ และถานดับสนิท จึงเปดเตาโดยเปดที่ปากปลองกอน แลวจึง เปด ท่ีปากเตาและฝาถัง กอ นนำถานออกมา 149

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ปรัชญา ของเศรษฐกิจ พอเพียงใน พระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัว ภูมิพลอดุลเดชฯ ในรัชกาลท่ี 9 มา เปนหลักในการ ดำเนินกิจกรรม รวมกันของ ,,คนในชมุ ชน การสรางชุมชนเรียนรูเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตชุมชน บานหวยสา นดอนจั่น อยา งยง่ั ยืน โดย โครงการยกระดบั คุณภาพชีวิตของหมบู า น/ชุมชน แบบมีสว นรว ม การพัฒนาประเทศสคู วามสมดลุ ยง่ั ยืน จะตองใหความสำคญั กับการเสริมสรา งทนุ ของประเทศทมี่ ีอยู ท้งั ที่เปนทนุ ทางสังคม ทุนทางเศรษฐกิจและทุนทางทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหมีมากขึ้นและเชื่อมโยงกันเพื่อประโยชนในการพัฒนาทั้งนี้การเสริม สรา งทนุ ทางสังคมจะเปน พื้นฐานหลักโดยตองเรม่ิ จากการพฒั นาคณุ ภาพคนใหเปนคนทม่ี ีความรูคคู ุณธรรม มีจติ สำนกึ สาธารณะและรู เทา ทนั การเปล่ยี นแปลงเพื่อนำไปสูก ารพฒั นาชมุ ชนใหม ีความเขม แขง็ ชว ยเหลอื เกื้อกลู กนั ภายในชมุ ชนและระหวางชมุ ชนและเปนพลงั ของการพัฒนาประเทศชุมชนเกิดจากการรวมตัวของผูคนทั้งในชนบทและในเมืองในหมูบานและระหวางหมูบาน อำเภอจังหวัดใน อาชีพหนึ่งหรือในความสนใจรวมกันของคนหลายอาชีพจากหลายแหงหลายพื้นที่การรวมตัวกันดังกลาวมีทั้งที่เปนมูลนิธิเปนสหกรณ สมาคมหรอื รปู แบบอ่นื ๆทไี่ มไดจ ดทะเบยี นรวมกันเปน กลุมอาชพี เปน ชมรม มีกตกิ าหลักการและกฎเกณฑของการอยูรว มกัน การเสริม สรางใหชุมชนมีการรวมตัวอยางเขมแข็งมารวมคิดรวมเรียนรูสูการปฏิบัต ิ มีกระบวนการเรียนรูและการจัดการองคความรูในรูปแบบที่ หลากหลายตามภมู สิ ังคมทีเ่ หมาะสมสอดคลองกบั การดำเนนิ ชวี ิตบนฐานทรพั ยากร ภูมปิ ญ ญา และวถิ วี ัฒนธรรมชมุ ชน ดว ยความ รอบคอบและระมัดระวงั มคี ณุ ธรรม จริยธรรม มีความรกั ความเอื้ออาทร มีความสามัคคี เสยี สละ มุงม่นั ที่จะพัฒนาตนเองและผูอืน่ จึง เปนการอัญเชญิ พระราชดำรัชปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งในพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู วั ภมู พิ ลอดุลเดชฯ ในรชั กาลท่ี 9 มาเปนหลัก ในการดำเนนิ กิจกรรมรวมกันของคนในชุมชน เพอ่ื มุงไปสูความสุขทีเ่ กิดจาก ความสมดุล ความพอประมาณอยา งมเี หตผุ ลและมี ภูมิคุมกันที่ดีสามารถพึ่งตนเองไดชุมชนสามารถบริหารจัดการใชประโยชนจากทุนทางเศรษฐกิจทุนทางสังคมทุนทาง ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่มีอยูอยางมีดุลยภาพสอดคลองเชื่อมโยงกับขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมชุมชนเพิ่มพูน ความสัมพันธอันใกลชิดทางสังคมระหวางผูคนทั้งภายในและภายนอกชุมชนทั้งนี้การรวมตัวกันอยางเขมแข็งของคนในชุมชนนอกจาก จะสามารถปองกันและแกไขปญหาที่ยากและสลับซับซอนโดยเฉพาะอยางยิ่งปญหาความยากจนที่มีความเปนองครวมเกี่ยวพันทั้งใน ดานเศรษฐกิจสังคมและการเมืองการปกครองซึ่งตองอาศัยชุมชนที่เขมแข็งเปนเสาหลักในการรวมมือรวมใจดำเนินการใหหลุดพนจาก ความยากจนตลอดไปแลว ยงั ชวยใหชมุ ชนสามารถพัฒนาอนาคตของชุมชนไดอกี ดว ย 150

วิกฤตเศรษฐกิจที่เกิดขึ้นสะทอนถึงความไมสมดุลของ รวมการพัฒนามากขึ้น และนำไปสูการพัฒนาที่ยั่งยืนยิ่งขึ้น คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน กระบวนการพัฒนาประเทศ  ประกอบกบั การท่ปี ระเทศไทยกาว ดวย เขาสูสังคมผูสูงอายุอยางรวดเร็วขณะที่กระแสโลกาภิวัตนได นำพาระบบเศรษฐกิจยุคใหมและการสื่อสารไรพรมแดนเขามา ปจจุบันเปนที่ยอมรับกันวาชุมชนที่มีความพรอมมี ความรวดเร็วของการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี ภาวะความ ความเขมแข็งในเรื่องของการรวมกลุมเปนปจจัยสำคัญยิ่งทำให เปนเมืองมากขึ้น และพฤตกิ รรมการบริโภคเลียนแบบโลกตะวนั ชุมชนหรือสังคมนั้นๆเกิดการพัฒนาการรวมกลุมและองคกร ตก  ลวนสงผลกระทบตอ วิถีชีวติ ของคนในชมุ ชนท้ังส้นิ ปจจยั ของภาคประชาชนนอกจากจะมีบทบาทในการพัฒนาทองถิ่น ดังกลาวจะเปนภัยคุกคามหากชุมชนขาดความรอบรูเทาทันการ และชุมชนแลว ยังมีบทบาทในการ ตรวจสอบนโยบาย / เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น ขณะเดียวกันอาจเปนโอกาสในการ โครงการพัฒนาตางๆ ของรัฐที่มีผลกระทบกับชุมชนและทอง พัฒนาของชุมชนไดเชนกันหากชุมชนสามารถปรับตัวและใช ถิ่น ปจจุบันกลุมประชาคมไดเกิดขึ้นมากมาย และไดรับการ ประโยชนจากบริบทการเปลี่ยนแปลงไดอยางเหมาะสมเพื่อ สนับสนุนจากฝายตางๆ จนกลายเปนพลังสำคัญใน เสริมสรางใหสังคมไทยอยูเย็นเปนสุข ดวยวิถีปฏิบัติตาม กระบวนการกำหนดนโยบายของรฐั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงชุมชนที่เขมแข็งจึงเปนกลไก อยางไรก็ดีการเปลี่ยนแปลงดานเศรษฐกิจสังคมที่รวดเร็วและ สำคัญในการขับเคลอื่ นการพัฒนาชมุ ชน โดยท่ียุทธศาสตรและ ซับซอ นยังตอ งอาศัยการมีสว นรวมของกลมุ ประชาสังคม กลมุ แนวทางการพัฒนาจะชวยสนับสนุนสงเสริมใหชุมชนสามารถ ประชาสังคมที่ยังตองเขาไปมีสวนรวมในการกำหนดอนาคต จัดกิจกรรมทีเ่ ปน องครวม มกี ระบวนการเรยี นรูและการจดั การ และแกไขปญหาของตนเอง ซึ่งพบวามีชุมชนบางแหงนั้นที่มี ความรูรวมกันของคนในชุมชนดวยทุนทางทรัพยากรและ ประชาสังคมที่เขมแข็งในขณะที่ยังมีชุมชนอีกมากมายที่องคกร ศักยภาพของชุมชน มีการผลิตเพื่อเลี้ยงตัวเองอยางพอเพียง ภาคประชาชนยังมีความออนแอนอกจากนั้นการทำใหเกิดกลุม พึ่งพาตนเองไดมีการพึ่งพาอาศัยซึ่งกันและกันทั้งภายในและ ประชาสังคมแลวทำใหกลุมเกิดความเขมแข็งขึ้นไดนั้นเปนเรื่อง ภายนอกชุมชนบนพื้นฐานการเคารพความหลากหลายทาง ที่กระทำไดไมงาย เนื่องจากวาการจะเกิดกลุมองคกรชาวบาน วัฒนธรรม  นำไปสูการอยูรวมกันอยางสันติสุข เกิดความ จะมเี งอื่ นไขอยูท ่คี วามพรอ มทีแ่ ตกตางกนั ไปของแตล ะชุมชน สมานฉันท มีการอนุรักษ พัฒนาและใชประโยชนจากความ ดว ยสภาวการณด งั ท่กี ลาวมาขางตน ชุมชนทมี่ คี วามพรอมท่จี ะ หลากหลายทางชีวภาพท่ีมอี ยไู ดอ ยา งเหมาะสมย่ังยืน สามารถ พฒั นาใหเ กิดความเขมแขง็ ถอื ไดว าเปนชุมชนทพ่ี รอมจะนำไป แกปญหาความยากจนอยางมีบูรณาการมีภูมิคุมกันสามารถ สูการพัฒนาใหมีความเขมแข็งและยั่งยืนได ชุมชนบานหวย ตานรบั และใชป ระโยชนจ ากกระแสการเปลี่ยนแปลงตางๆอยา ง สา นดอนจั่นถือเปน ชุมชนหนง่ึ ทมี่ ศี กั ยภาพ ความพรอม รวมทง้ั รูเทาทันและมีบทบาทที่เขมแข็งในการพัฒนาประเทศอยางไร มีความตอ งการที่จะพฒั นาชุมชนใหเ กิดการพัฒนาทีย่ ั่งยนื โดย ก็ตามการพัฒนาตามแนวทางของรัฐที่เนนการมีสวนรวมมักพบ ชุมชนไดเสนอโครงการการพัฒนาศักยภาพชาวบานในชุมชน วาสวนใหญเปนการพัฒนาในลักษณะการนำโครงการพัฒนา มายังมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา เชียงรายดวย ตางๆของรัฐลงสูพื้นที่หรือกลุมเปาหมายโดยที่ใหชุมชนเขามามี เล็งเห็นถึงศักยภาพในฐานะที่เปนสถาบันอุดมศึกษาในทองถิ่น สวนรวมเพียงการนำโครงการของรัฐไปปฏิบัติซึ่งมักพบวาการ และมีความพรอมทั้งบุคลากรที่มีความรูความสามารถ ดำเนินการลักษณะดังกลา วไมป ระสบความสำเร็จมากนกั โดย วิทยาการ ความรู และอปุ กรณ ในการถา ยทอดองคค วามรทู ่ที ัน เฉพาะความตอเนื่องในการดำเนินงาน ของกลุมตางๆ โดย สมัย อันจะนำไปสูการพัฒนาศักยภาพคนในชุมชนใหมี ทั่วไป กลมุ ตางๆ เปน กลมุ ทจี่ ดั ต้ังขึ้นตามโครงการของรฐั และ คุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นไดใหชาวบานในชุมชนมีทั้งคุณภาพชีวิต เมอ่ื โครงการเสรจ็ ส้นิ ตามระยะเวลาทก่ี ำหนด กลุม ก็สลายตวั ไป และความที่ดีและเกิดความยั่งยืนตอไปเพื่อพัฒนาคนในชุมชน ดวย ดังนั้นบทเรียนและคำถามสำคัญที่เกิดขึ้นคือประเด็น ใหสามารถพึ่งตนเองในแงของความรูดานอาชีพเทคโนโลยี ความพรอมของชุมชนความเขมแข็งของกลุมประชาคมวามี ใหมๆและแนวทางการพัฒนาดานอื่นๆอันเปนแนวทาง/องค มากนอยเพยี งใด กระแสการพฒั นาในระยะเวลาตอ มากไ็ ดใ ห ความรูในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนใหเกิดความ ความสำคญั กับประเดน็ ประชาสงั คมเขมแขง็ เพราะเช่อื วา หาก เขมแข็งและยงั่ ยืนขนึ้ ได ประชาคมมีความเขมแข็งขึ้น ก็จะสงผลใหชุมชนสามารถเขา 151

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ เศรษฐกิจ ชุมชนพึ่ง ตนเองบาน หว ยลอย ,, การพัฒนาและสงเสริมเศรษฐกิจชุมชนพึ่งตนเองบาน หว ยลอย ตำบลภฟู า อำเภอบอเกลือ จงั หวัดนา น โดย โครงการยกระดบั คณุ ภาพชีวิตของหมูบา น/ชุมชน แบบมสี วนรวม ! การใหบริการทางดานวิชาการแกชุมชนเพื่อชวยแกไขปญหาดานตางๆใหแกชุมชนเปนอีกบทบาท ภารกิจหนึ่งของมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนาที่ไดปฏิบัติอยางตอเนื่องตลอดมาในหลายชุมชนของ ทกุ เขตพืน้ ท่ ี สำหรบั ในเขตพ้ืนทีจังหวดั นา นนัน้ เนอ่ื งจากสภาพพนื้ ที่สวนใหญเปน ภูเขาทม่ี คี วามลาดชนั สงู ดังนั้น หลายชมุ ชนในจงั หวดั นานจงึ มลี กั ษณะเปนชมุ ชนบนพ้ืนท่สี ูงโดยท่ีคนในชมุ ชนจะเปน ชนเผา ตางๆ ซึ่งดอยโอกาส ในการพฒั นาหลายๆดาน  โดยเฉพาะอยางย่ิงการพัฒนาดา นเศรษฐกจิ ของชมุ ชน ซง่ึ คำวา“เศรษฐกจิ ชมุ ชน”นน้ั ตามนิยามของนักพัฒนากรหมายถึง“กิจกรรมที่บุคคลหรือองคกรชุมชนหรือเอกชนรวมกิจการและ/หรือชวยกัน ดำเนนิ งานดว ยตนเองทงั้ หมดหรอื บางสว นหรอื การรบั ชวงงานไปจากเอกชนหรือกลุมองคกรอ่ืน โดยการประสาน ทำงานกับพหภุ าคีกบั หนว ยงาน/เอกชนและผูคนในทองถิ่น มกี ารใชภมู ปิ ญญาทอ งถ่ินและเทคโนโลยที ี่เหมาะสม ชว ยเหลือการผลติ การตลาด ทุน การจัดการรว มกันในเร่อื งเกี่ยวกบั การแปรรปู ผลผลติ ทางการเกษตร การ คา ขาย การบรกิ าร การทอ งเท่ยี ว การพฒั นาสง เสริมวฒั นธรรมทอ งถิ่น เพอ่ื มงุ ใหเกิดรายได สง ผลตอคน ครอบครวั และชุมชน 152

บานหวยลอยหมูที่6ตำบลบอภูฟาอำเภอบอเกลือ เปนตน  ทำใหมีฐานะเศรษฐกิจอยูในขั้นต่ำมาก คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน จังหวัดนานเปนอีกชุมชนหนึ่งที่จัดเปนชุมชนบนพื้นที่ ประกอบกับเริ่มเกิดความเสื่อมโทรมของสภาพ สูงและเปนพื้นที่ดำเนินงานตามโครงการพระราชดำริ แวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติ โดยเฉพาะอยางยิ่ง ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี พื้นท่ีปา ซึ่งเปนพ้นื ทีต่ น น้ำนานถกู บุกรุก และถูกทำลาย ซึ่งสภาพภมู ิประเทศของบานหว ยลอยนั้นสว นใหญเปน ลงอยางรวดเร็วเพื่อพัฒนาเปนพื้นที่ปลูกขาวโพดจึงยิ่ง ภูเขาลาดชันสลับซบั ซอน มีความลาดชนั มากกวา 35 สง ผลใหเ กิดความเสือ่ มโทรมของทีด่ นิ ทำกิน ดว ยเหตนุ ี้ เปอรเซ็นต มีลำน้ำหวยลอยซึ่งเปนสาขาของลำน้ำวา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนานานจึงไดจัด ไหลผา น  ราษฎรในหมบู า นมีทงั้ ท่ีเปนอดตี ผรู วมพฒั นา ทำโครงการพัฒนาและสงเสริมเศรษฐกิจชุมชนพึ่ง ชาตไิ ทยและท้ังที่เปน ชนเผาลวั ะ ซงึ่ ราษฎรเหลาน้ลี ว น ตนเองบานหวยลอย  โดยในระยะแรกของการดำเนิน แลวแตเปนผูดอยโอกาสทางเศรษฐกิจและสังคม อัน งานตามโครงการนั้นตั้งเปาหมายระดับการพัฒนาเปน เปนผลเนื่องมาจากสภาพภูมิประเทศเปนเทือกเขาสูง ระดบั พ้ืนฐานกอ น น่นั คือพฒั นาใหช มุ ชน “พออยู พอ การคมนาคมไมส ะดวก ประชากรครัวเรอื นมที ้งั สิน้ 95 กนิ ” มกี ารผลติ ใหเ พยี งพอตอการบริโภคในครอบครัว ครัวเรือนแตละครัวเรือนมีรายไดโดยเฉลี่ย5,000บาท สวนที่เหลือก็นำไปขาย มีรายไดพอจุนเจือครอบครัว ตอป  คนในชุมชนหวยลอยสวนใหญประกอบอาชีพ และคาดวาเมื่อเมื่อดำเนินการจนถึงปที่สามของ เกษตรกรรมเชนปลูกขาวไรเปนอาชีพหลักซึ่งจะกระทำ โครงการแลวชุมชนหว ยลอยจะไดรับการพฒั นา จนถงึ กันในรูปแบบดั้งเดิมตามบรรพบุรุษกลาวคือมีการ ระดับปานกลาง คอื สามารถยกระดับความเปน อยขู อง หมุนเวียนพื้นที่ปลูกไปทุกปไมซ้ำเดิมเพื่อพักดินแต คนในชมุ ชนหว ยลอยให “อยูดี กนิ ด”ี มีการรวมตัวของ ไมมีการบำรุงดิน จึงทำใหไดผลผลิตนอยไมเพียงพอ กลมุ ผูป ระกอบอาชีพดา นตา งๆ ใหมกี ารผลิตใหเกนิ พอ ตอการบรโิ ภค สว นรายไดส ำหรบั จับจา ยใชสอยในชวี ิต เพื่อนำผลผลิตสวนเกินไปขายเปนการเพิ่มรายไดครัว ประจำวันจะไดมาจากการเก็บหาของปามาขาย การ เรือนตอไป จับปลาจากลำหวยมาขาย การขายสัตวเลี้ยง “ คนในชุมชนหวย ลอยสวนใหญ ประกอบอาชีพ เกษตรกรรมเชน ปลูกขาวไรเปน อาชีพหลักซึ่งจะ กระทำกันในรูป แบบดั้งเดิมตาม ,,บรรพบุรษุ 153

154