คลังความรู้ชุมชน เปิดกรุองค์ความรู้ มทร.ล้านนา สู่การใช้ประโยชน์ (สถาบันถ่ายทอดเทคโนโลยีสู่ชุมชน มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลล้านนา, 2556)

เปด กรอุ งคค วามรู มทร.ลานนา สกู ารใชป ระโยชน ดา นวทิ ยาศาสตร และโทคโนโลยีการเกษตร 43

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ปลูก พืชแบบไมใช ดินเปนระบบ ที่ไดผลผลิต ที่มีความ ปลอดภัยและ ใหผลผลิตสูง ผลผลิตมี คุณภาพใน ปริมาณที่ ”แนน อน การปลกู พืชโดยไมใชด ิน โดย ชิติ ศรีตนทิพย สถาบันวจิ ยั เทคโนโลยเี กษตร มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา การปลกู พืชแบบไมใชดิน (Soilless culture) 1. การปลกู พชื ในระบบดเี อฟที (DFT: Deep คอื การปลกู พืชไรด นิ การปลูกพืชน้ำทีม่ สี ารละลาย Flow Technique) การปลกู พืชในระบบดีเอฟที หมาย ธาตุอาหารพืชและการปลูกพืชในวัสดุที่ไมใชดิน การ ถึง เทคนิคการปลูกโดยให รากพืชแชอยูในภาชนะ ปลูกพืชแบบไมใชดินเปนระบบที่ไดผลผลิตที่มีความ บรรจุสารละลายธาตุอาหาร ภาชนะ ดังกลา วทำหนา ท่ี ปลอดภัยและใหผลผลิตสูง ผลผลิตมีคุณภาพใน ท้ังภาชนะปลูกและภาชนะใสสารละลายไป ดวย ทำให ปรมิ าณทีแ่ นนอน การทำลายจากโรคและแมลงมนี อย วธิ ีการนี้ไมตองใสสารละลายแยกตา งหาก การ ปลกู มาก ใหผลผลติ เรว็ กวา การปลูกลงดนิ สามารถผลิตพชื พืชในกระถางเล็กๆ ซึ่งวางอยูในรูแผนโฟมหรือวัสดุ ผักในชวงที่การปลูกลงดินทำไดคอนขางยากเชนใน ลอย นำ้ อยางอื่นแลวปลอยใหล อยบนสารละลายวิธนี ้ี ชว งหนา ฝน ตอบสนองความตอ งการของตลาด โรง ตองมกี าร เติมอากาศลงในสารละลาย พชื จะลอยอยู พยาบาล และซุปเปอรมารเก็ต ผลผลิตมีความ ในสารละลาย ปลอดภัยจากสารพษิ ตางๆ (สารกำจัดโรค แมลงและ 2. การปลูกพืชในระบบดีอารเอฟที (DRFT: วชั พืช) Dynamic Root Floating Techniques) การปลูกพชื การปลูกพืชแบบไมใชดินเปนการเพิ่มผลผลิต ในระบบดอี ารเอฟที เปน การปลกู พชื ในนำ้ ในระบบปด ทางการเกษตรใหพอเพียงตอความตองการอาหารที่ โดยที่รากจุมแชในภาชนะบรรจุสารละลายธาตุอาหาร เพิ่มสูงขึ้นตามการเพิ่มของประชากร เปนเทคโนโลยี สารละลายและอากาศไหลวนผานรากพืชในถาดปลูก การผลิตพืชที่ตองการธาตุอาหารพืชในระบบการปลูก แลวไหลลงสูถังบรรจุสารอาหารที่อยูต่ำกวาถาดปลูก พืชโดยไมใชดินใหมีประสิทธิภาพ ระบบการปลูกพืช และสารอาการจะถูกสงกลับไปสูถาดปลูกโดยปมน้ำ โดยไมใชด ิน กอนที่สารละลายจะไหลลงสูดานลางดานทายถาดจะ ตองไหลผา น สะดอื ปรบั ระดบั น้ำทส่ี ามารถปรบั ระดบั 44

3. การปลกู พืชในระบบเอน็ เอฟที (NFT: Nutrient Film 2. ประหยัดเวลา แรงงาน และคา ใชจ ายในการเตรียม คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน Technique) การปลูกพืชในระบบเอ็นเอฟทีเปนการปลูกพืชที่มี ดนิ และการกำจัดวชั พชื ทำใหส ามารถปลูกพชื อยา งเดียวกันตอ วัสดุปลูกแลวนำตนพืชไปวางในรางที่มีสารละลายธาตุอาหารไหล เน่อื งไดต ลอดป ในพนื้ ทเี่ ดียว เปน แผน ฟล มบ างๆ การปลูกแบบนจี้ ะเปน การปลูกพืชโดยรากแช 3. สามารถตัดปญหาเกี่ยวกับศัตรูพืชที่เกิดจากดินและ อยูใ นสารละลายโดยตรง การไหลของสารละลายอาจเปนแบบตอ ควบคมุ สภาพแวดลอ มในการปลูกไดง า ย เนื่องหรือแบบสลับก็ไดโดยทั่วไปสารละลายจะไหลแบบตอเนื่อง ! 4. เปนระบบที่มีการใชน้ำ และธาตุอาหารพืชอยางมี โดยจะมีปมดูดสารละลายใหไหลผานรางและรากพืชและเวียน ประสิทธิภาพมากท่สี ุด เนอ่ื งจากธาตุอาหารอยูในรูปทีพ่ ชื สามารถ กลบั มายงั ถังเก็บสารละลาย นำไปใชไ ดท นั ที และมกี ารสูญเสยี มีนอยมาก ! 4. การปลกู พชื ในระบบแอรโรโปนคิ (Aeroponic) การ ! 5. เพิ่มประสิทธภิ าพและลดการใชแรงงาน โดยเฉพาะ ปลูกพืชในระบบแอรโรโปนิค เปนการปลูกพืชโดยการพน ในดานการจดั การดแู ลรกั ษา ไดแ กกำจัดวชั พืช การใหปยุ ตางๆ สารละลายใตโคนรากพืช ซงึ่ ระบบนีม้ ีการควบคุมรากพืชใหส ัมผสั และการจัดการแมลงศัตรูพืช สารละลายแบบตอเนอ่ื งตลอดทตี่ น พชื ตอ งการ การปลกู พืชแบบ 6. พืชปลูกมีการเจริญเติบโตไดอยางรวดเร็วและให พนสารละลายในอากาศทำใหพืชมีการเจริญเติบโตที่ดี แตถา ผลผลิตสูง ระบบมปี ญหาจะทำใหรากพืชแหงและสงผลตอ การเจริญเติบโต ! ขอ เสียของการปลกู พชื แบบไมใชด นิ ! 5. การปลกู พืชในวสั ดุปลกู (Substrate Culture) การ ! 1. เปน ระบบท่มี ีราคาแพงมาก เนือ่ งจากประกอบดวย ปลูกในวัสดุปลูกเปนการปลูกพืชในลักษณะที่คลายกับการปลูกใน อปุ กรณต า งๆมากมาย และมีราคาแพง ทำใหต นทุนการผลติ คอ น ดินมากที่สุดดังนั้นการดูแลพืชที่ปลูกจะคลายกับการปลูกพืชใน ขา งสงู กระถาง ปญหาที่ตองคอยระวังคือการปลูกในวัสดุปลูกปริมาณ ! 2.จะตองใชผูที่มีความชำนาญ และประสบการณมาก ของวัสดุปลูกจะนอยกวาการปลูกในดินมาก ดังนั้นการจัดการ พอสมควร ในการควบคุมดแู ล และตอ งมีความรูพ น้ื ฐานทางปุย เกี่ยวกับน้ำและธาตอุ าหารจะตอ งมีการจัดการเปน พิเศษ นิยมใช เคมี นำ้ และสรรี วทิ ยาของพชื และเทคนคิ การออกแบบเคร่ืองมือ เปลือกมะพราวสบั เปนวัสดปุ ลกู หรือใชวสั ดอุ ื่นๆ เชน ขยุ มะพราว ! 3. มีโอกาสเกิดโรคที่มาจากน้ำไดงายและยากตอการ แกลบ ผักตบชะวา หรือนำวสั ดมุ าผสมกับทรายเปน วสั ดปุ ลกู ผกั ควบคมุ ชนิดตา งๆ การใหส ารละลายธาตุอาหารผานทางระบบนำ้ หยด ! 4. พืชจะไดร บั ผลกระทบไดง า ยและรวดเร็ว หากปลูกใน ขอดขี องการปลกู พชื แบบไมใ ชดนิ สภาพที่ไมเหมาะสม 1. สามารถทำการเพาะปลูกพืชในบรเิ วณพนื้ ท่ีท่ดี นิ ไมดี 5. ชนิดพืชที่เหมาะสมมไี มมาก สวนใหญเปน ผกั และไม หรือสภาพแวดลอมไมเหมาะสมตอการเพาะปลูกและใชพื้นที่คอน ดอกไมประดับ สวนไมผ ลนยิ มใชไ มผ ลขนาดเล็กเชน สตรอเบอรี่ ขา งนอย “ การปลูก พืชแบบ ไมใชดิน (Soilless culture) ” 45

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ความอุดม สมบูรณของ ดินมีแนวโนม เพมิ่ ขึ้น เมอื่ ใชปุยอินทรยี  ” การจดั การความอุดมสมบรู ณของดนิ ในการปลกู สับปะรด โดย ชติ ิ ศรตี นทพิ ย สถาบันวจิ ยั เทคโนโลยีเกษตร มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลลานนา ! ทองทีใ่ นอำเภอนครไทย จงั หวัดพิษณุโลก เปน ! นักวิจัยทำการทดสอบโดยใชปุยเคมีในอัตราที่ แหลงปลูกสับปะรดที่สำคัญแหลงหนึ่งของประเทศไทย ไดรับคำแนะนำ มาเปรียบเทียบกับการใชปุยอินทรีย โดยเฉพาะอยางยิง่ สายพันธุปตตาเวยี อันข้ึนชือ่ ขณะท่ี และการใชปุยพืชสด บำรุงดินเพื่อปลูกสับปะรด ที่ พื้นที่ในการปลูกสับปะรดของอำเภอนครไทยปรากฎวา ตำบลหนองกะทาว อำเภอนครไทย จงั หวดั พิษณะโั ลก มีสภาพเปนดินที่ไมอุดมสมบูณเทาที่ควร ทั้งจาก ขนาดแปลง 6x6 เมตร ลักษณะธรรมชาติของพื้นดินบริเวณนี้ที่เปนดินรวนปน ! โดยใชวิธีการปลูกสับปะรดเปนแถวคูโดยระยะ ทราย ความอดุ มสมบูรณต ่ำ และจากพฤติกรรมการ หางระหวางตน 25 เซนติเมตร ระหวางแถว 50 เพาะปลูกสับปะรดของเกษตรกรที่จะปลูกติดตอกัน เซนติเมตร และระยะระหวา งแถวคู 100 เซนตเิ มตร กวา 3-4ป ท้ังยงั ขาดการบำรงุ รักษาดนิ ที่เหมาะสม เก็บขอมูลจากความอุดมสมบูรณของดินกอนปลูกและ หลังเก็บเกี่ยวผลผลิตแลวเสร็จ จากการวัดคาของ ! คณะผูวิจัยจากมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราช ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพแตสเซ่ียม ตลอดจนความ มงคลลา นนา พิษณุโลกจึงรวมกันดำเนนิ กระบวนการ เปนกรดและดางของดิน โดยเก็บตัวอยางดินที่ระดับ วิจัยเร่ือง การจัดการความอดุ มสมบูรณข องดนิ ในการ ความลึก 0-15เซนตเิ มตร ปลูกสับปะรดเพื่อใชแกไขปญหาสภาพดินที่ขาดความ อดุ มสมบรู ณและไมเหมาะสมกับการเพาะปลกู 46

ผลการวจิ ยั คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ! คณะผูว จิ ยั พบวา การจัดการความอุดมสมบรู ณของดนิ ในการปลกู สับปะรด สามารถสรปุ ผลการ ทดลองไดวา ความอุดมสมบรู ณของดนิ มแี นวโนม เพ่มิ ข้ึน เมอ่ื ใชป ุย อนิ ทรีย ! 1.ความอุดมสมบรู ณข องดิน การใชปุยอินทรียม แี นวดนมทำใหค าอนิ ทรยี ในวัตถุเพ่มิ ข้นึ ! 2.การเจรญิ เตบิ โตของสับปะรด ส่ิงทดลองท่มี กี ารใชปุยเคมแี ละการใชป ยุ อินทรีย มผี ลตอ การเพิม่ การเจริญเติบโตของสับปะรด ใบลักษณะของความกวางทรงพุมจำนวนใบแก ความยาวใบแกจำนวนใบ ออ น ความกวางใบออ น ความยาวใบออนและความสูงตน ! 3.ผลผลติ ของสบั ปะรดที่ปลกู โดยการใชส ารเคมีในระยะแรกเรมิ่ ใหผลผลิตที่สงู กวาการใชปุยพชื สด กบั ปุย อินทรยี  แตทัง้ นีไ้ มม ีผลตอ จำนวนผลติ ตอ ไร “ก า ร จ ั ด ก า ร ความอุดม สมบูรณของ ดินในการปลูก สับปะรดเพื่อใช แกไขปญหา สภาพดินที่ ขาดความอุดม สมบูรณและไม ”เ ห ม า ะ ส ม ก ั บ 47

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “เ ก ษ ต ร ก ร สามารถใช เศษขนมปง แทนปลาย ขาวหรือ ขาวโพด ผสมใน อาหารไกได้ ” การใชขนมปง เปนแหลง พลังงานในสูตรอาหารไก โดย บญุ ชู นาวานุเคราะห และ อุดม สวุ รรณกาศ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา พิษณุโลก ! ประเทศไทยมีผูประกอบการผลิตสินคา สาลี น้ำ เกลือ นมผง เนยขาว และนำ้ ตาลเขา ดว ยกนั บริโภคจำพวกขนมปง ขนมปงกรอบ ตลอดจนขน ซึ่งขาวสาลีที่นำมาผลิตขนมปงนี้มีสองชนิดคือ แปง มอื่นๆที่มีขนมปงเปนสวนประกอบพื้นฐานคอนขาง สาลีออนกบั แปงสาลแี ขง็ มาก แตเ นือ่ งดวยธรรมชาติของสินคาอปุ โภคบรโิ ภคที่ คณะผวู ิจัยไดแ บง ขนมปงออกเปน 4 ชนดิ ดงั นี้ มักจะมีวันหมดอายุ หรือการไมผานมาตราฐานทาง ! 1.ขนมปง ผวิ แข็ง Hard Bread มีปริมาณ ดานตางๆ ทำใหทุกวนั มสี ินคาเหลือจำนวนมาก โดย น้ำตาลคอนขางนอยคือ ไมเกิน 2 เปอรเซนต มี ทั่วไปจะมีเกษตรกรบางกลุมรับซื้อสินคาดอยคุณภาพ ลักษณะแขง็ กอนยาวเปน ตน วาขนมปง ฝร่งั เศส เหลา นี้ไปเปนอาหารสัตว เปนตนวา ! 2.ขนมปงจดื Loaf Bread มปี ริมาณนำ้ ตาล ปลา อาหารไกพ น้ื เมอื ง 4-10เปอรเซนต จะมีลักษณะนุมกวา ขนมปง ผิวแขง็ รูป ! ผูวิจัยพบวาการนำขนมปงเหลานี้ไปใช รางเปนกะโหลกแบบสี่เหลี่ยม เชนขนมปงแซนดวิช ประโยชนของเกษตรกร ไมไดผ านกระบวนการแปรรปู และขนมปงกะโหลก ที่จะทำใหเ กดิ คุณคา สูงสุด กลาวคอื เมอ่ื ไดข นมปงมก ! 3.ขนมปงซอลฟโรล Soft Roll มีปริมาณ โรงงานผลิตแลว จะนำไปใหส ัตวเลยี้ งกินทันที งานวจิ ัย น้ำตาล 10-15 เปอรเซนต มีเนื้อนุม รสหวาน ชิ้นนี้จึงตั้งอยูบนสมมุติฐานที่วา ถาหากมีการนำ ผลิตภณั ฑข นมปงพวกนเี้ ชน ขนมปง ลกู เกด ขนมปง ไส ขนมปงหรือขนมเหลานี้ไปผานกระบวนการตางๆยอม ตางๆ จะสามารถสรางมูลคาและคุณคาไดดียิ่งขึ้นกรรมวิธี ! 4.ขนมปง หวาน Sweet Dough มนี ำ้ ตาลสงู งายๆที่คณะผูวิจัยไดนำมาพัฒนาปรับปรุงเศษขนมปง ถึง 14 เปอรเซนต คลา ยคลึงกบั ขนมปง ซอลฟ โรลคอ น คือ การนำไปตากแหง กอ นจะมาบดใหล ะเอียดเพ่อื ใช ขางมาก ทั้งยังเปนที่นิยมคอนขางสูงของคนไทย แทนปลายขาว ขาวโพดบน บนพื้นฐานที่นักวิจัยทั้ง เพราะสามารถดัดแปลงใหเปนรูปรางตางๆไดอยาง สองทานคิดก็คือ เศษขนมปงก็คือขนมปงชิ้นเล็กๆ หลากหลาย เชน ขนมปง ไสม ะพรา ว ขนมปงชินนามอน น่นั เองขนมปง Bread เปนขนมที่ไดจากการผสมแปง บนั 48

การวิจยั นกั วจิ ัยท้ังสองทา นต้งั อยูในจงั หวัดพิษณุโลก ซ่ึงเปนจังหวดั ท่ีมี คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน N ผวู จิ ัยเลอื กใชข นมปงทเี่ หลอื จากการทำแซนวิช ซึ่งมัก อตุ สาหกรรมการผลติ ขนมปง จำนวนมาก ทำใหเศษขนมปง ตาม จะเปนสว นหัวและสว นทา ยของขนม ปอนดแ บบจดื จากนนั้ นำ โรงงานผลติ ตา งๆหาไดง า ย ราคา ไปตากแหง กอนนำมาบด และนำเขาวิเคราะหเพื่อหาองค ประกอบทางเคมี ดว ยวิธี Proximate Analysis โดยแบงการ ! อาจารยบุญชู หนึ่งในคณะวิจัยไดอธิบายถึงตนทุนใน ทดลองเปน 2 สว นคอื นำเศษขนมปง ไปใหอาหารไกเ นอื้ และ การผลิตอาหารไกวา “ขาวโพดปกตจิ ะมีราคาประมาณ 9-10 นำไปใหไ กไ ข บาทตอ กิโลกรมั ขณะที่เศษขนมปงจากโรงงานแซนวิช ขนาด แยกกระบวนการทดลองดังนี้ เลก็ ราคาอยูท่ี 4-5 บาทตอกโิ ลกรัม ดว ยราคาท่ีถูกกวา กนั ! 1.ไกเนอ้ื ใชระยะเวลาการเลีย้ งทั้งสน้ิ 45 วนั และแบง ประมาณคร่งึ หน่งึ ทำใหเกษตรกร สามารถประหยดั ตนทุนไปได เปน 5 กลุมตามอาหารที่ใหค อื อาหารท่ไี มม เี ศษขนมปง กบั คอ นขา งมาก แตต อ งอยบู นเงอื่ นไขท่วี า เกษตรกรตองหาเศษ อาหารที่ผสมเศษขนมปงเปนปริมาณ 25,50,75และ 100 ขนมปง ไดง ายและราคาถูกกวา ขา วโพด” เปอรเซนตตามลำดับ โดยเกบ็ ขอมลู จาก อาหาร นำ้ หนักตัวไก เปอรเซนตซ ากไก และเปอรเซนตก ารรอด งานวิจัยชิ้นนี้ นอกจากจะถูกนำไปประยุกตใชในการเลี้ยงไก ! 2.ไกไขท ดลองใชไ กไ ขระยะใหไข 7 ตวั เล้ียงรวมกนั 6 สายพันธุตางๆแลว อาจารยบุญชูยังเลาใหฟงถึงการนำองค รอบๆละ28 วนั และแบงเปน 5 กลมุ ตามอาหารท่ใี หคอื อาหารท่ี ความรดู งั กลาวไปปรับใชก ับการเลี้ยงสตั วอ ่นื ๆ ไมมีเศษขนมปง กับอาหารที่ผสมเศษขนมปงเปนปริมาณ 25,50,75และ 100 เปอรเซนตต ามลำดับ โดยเกบ็ ขอมลู จาก ! “ทีอ่ ำเภอบางระกำ จังหวดั พิษณโุ ลก ไดน ำเศษขนมปง อาหารที่กิน ตัวอยางเลือดเพื่อนำไปวิเคราะหหาขอมูลทาง ไปใชผสมกับอาหารปลาสูตรตางๆ เพื่อเปนการลดตนทุนการ ชีววทิ ยาและโลหติ วิทยาผา นเครอ่ื งตรวจเลอื ด Accutred GCT ผลิตในลักษณะเดียวกับการเลี้ยงไก โดยแรกเริ่มเปนลักษณะ และเปอรเซนตไขที่ไดรับ ใชระยะเวลาในการวิจัยทั้งสิ้น 12 การทดลองใชอตั ราผสมระหวา งเศษขนมปงกับอาหารอน่ื ๆ จน เดือน ชาวบานผูเลี้ยงปลาพบวา ใชเศษขนมปงไมเกินหาสิบ เปอรเซนตในสูตรอาหารปลาจะทำใหปลามีการเจริญเติบโตที่ เรว็ และดกี วาอตั ราอนื่ ๆ” ผลการวิจัยสรปุ ไดว า N เกษตรกรสามารถใชเศษขนมปงแทนปลายขาวหรือ ! หนาทข่ี องมหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลลานนา คือ ขาวโพดผสมในอาหารไกไ ด อตั ราทีเ่ หมาะสมสำหรับสตู รอาหาร การผลิตบัณฑิตสูสังคม สรางสรรคงานวิจัยใหมๆเพื่อการ ไกท ีใ่ หผ ลท่ดี ีสดุ คอื การผสมเศษขนมปงไมเกิน 25 เปอรเซนต พัฒนา และนำงานวิจัยเหลานั้นถายทอดเปนองคความรูสู และมีแนวโนมดีกวากลุมที่ไมไดรับเศษขนมปงในสูตรอาหาร ชุมชนเพื่อใหเกิดผลในทางปฏิบัติและเพื่อเปนการพัฒนาอยาง เลย และดีกวาการใชเ ศษขนมปงอตั รามากกวา 25 เปอรเ ซนต ย่ังยืนสืบไป งานวิจยั ของอาจารยบ ญุ ชู นาวานุเคราะห และ คอนขางมาก อาจารยอดุ ม สวุ รรณกาศ เปนอีกหนึ่งตวั อยา งท่ีสำคัญ ของ การปฏิบัติตามพันธกิจในการรับใชสังคมของ มหาวิทยาลัย ! ในสถานการณปจจุบัน ปลายขาวและปลายขาวโพดที่ เทคโนโลยีราชมงคลลา นนา จำหนายในทองตลาดเพื่อนำมาเปนวัตถุดิบสำหรับอาหารสัตว ในเมอื งไทยราคาประมาณ 9-10 บาทตอกโิ ลกรมั ขณะทเ่ี ศษ ขนมปงมรี าคาอยูที่กิโลกรมั ละ 4 -5 บาทซง่ึ ถอื วา แตกตา งกัน กวาเทา ตัว ! ! ผูวิจัยจึงสนับสนุนใหเกษตรกรใชเศษขนมปงแทนปลาย ขา วหรือขา วโพดเพราะเปนการลดตน ทุน การผลิตท่ีไดผ ลดกี วา นั่นเอง ทั้งนี้เกษตรกรควรพิจารณาถึงราคาของเศษขนมปงใน ทองถิ่นของตนเองเปนอันดับแรกเสียกอนถึงขอจำกัดของ ขนมปงที่มีอายุในการเก็บรักษาตามสภาพอากาศปกติที่สั้นกวา ปลายขาวหรือแตขณะเดียวกันเกษตรกรหรือผูที่สนใจในการนำ ผลการวจิ ัยฉบบั น้ีไปประยกุ ตใช จำเปนตอ งพิจารณาถึงเง่ือนไข หรือขอจำกัดสำคัญประการหนึ่งคือ ความสามารถหรือความ เปนไปไดในการหาเศษขนมปงในทองถิ่นของตัวเองมาทดแทน การใชข า วโพดหรอื วตั ถุดิบตา งๆ เนื่องจากพืน้ ทใ่ี นการวจิ ยั ของ 49

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ศึกษาสูตร ปุยชีวภาพ ที่เรงการ เจริญเติบโต ของยอดชา ” การใชป ุย ชวี ภาพฉีดพน เพื่อเรงการเจรญิ เตบิ โต ของยอดชาอหู ลง โดย สาวิตร มจี ยุ สถาบันวิจัยเทคโนโลยีเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา ! โครงการวจิ ัยนี้ไดรว มงานกับ หางหุนสว นจำกัด ชัดเจน เมือ่ พิจารณาอีกแงม ุมหน่ึงจะเห็นวา ทั้งสตู รปุย สุวิรุฬหชาไทย เพื่อศึกษาสูตรปุยชีวภาพ ที่เรงการ จุลินทรียทองถิ่นและหัวเชื้อผง Bacillus sp. ของ เจริญเติบโตของยอดชา โดยเปรียบเทียบกับสูตรปุย สถาบันวิจัยฯ ลำปาง มีประสิทธิภาพใกลเคียงกับที่ จุลนิ ทรยี ท อ งถ่นิ ที่สวนชาใชอ ยู และทดสอบท่ีแปลงชา สวนชาสวุ ิรฬุ หใ ชอยู ซงึ่ ถือวา ไดผ ลเปนที่นาพอใจ ซ่ึง อหู ลงเบอร 17 ทต่ี ำบลปา กอ ดำ อ.แมล าว จ.เชียงราย ในปตอไปจะไดมีการวิจัยโดยการเพิ่ม phosphate ไดผลวา สูตรปุยจุลินทรียทองถิ่นของสถาบันวิจัยฯ และ Chitosan เพอ่ื การเจริญเตบิ โตของยอดชาทีไ่ ด ลำปาง มผี ลทำใหความยาวของยอดชา ความกวา ง คณุ ภาพ และ มผี ลใหย อดชาใหย ดื ยาวขึ้นในชว งเดอื น ของใบชาลางสุดของยอด และขนาดของกา นยอดชา ท่ี มกราคม-กุมภาพนั ธด ว ย จากการเกบ็ ขอมูลการปฏบิ ตั ิ ไมแตกตางจากสูตรปุยจุลินทรียทองถิ่นที่สวนชาสุ งานในสวนชาอนิ ทรยี  ทีม่ ีการใสป ูนขาวและปยุ อนิ ทรีย วิรุฬหชาไทยใชอ ยแู ลว รวมทงั้ สตู รการเตรียมหวั เชื้อผง ฉีดพนปุยจุลินทรียทองถิ่น ตัดแตงกิ่งหลังเก็บเกี่ยว Bacillus sp. แบบผสมทั้งหัวเชื้อบริสุทธิ์กับหัวเชื้อ และการใหน้ำที่สม่ำเสมอ จะเห็นไดวา ระบบการ จุลินทรียทองถิ่น มีผลทำใหการเจริญเติบโตของยอด จดั การดังกลา ว สงผลทำใหต น ชาสามารถผลติ ยอดชา ชาดีกวาสูตรแบบหัวเชื้อบริสุทธิ์ และแบบหัวเชื้อ ไดสม่ำเสมอตลอดปโดยมีชวงเวลาการเจริญเติบโต จลุ ินทรียทองถ่นิ อยา งไรก็ตามยังไมส ามารถใหผ ลท่ีดี ของยอดชาประมาณ 45 วนั ในแตละรอบการผลิต กวา หวั เช้อื ผง Bacillus sp. ที่สวนชาสวุ ริ ุฬหใชไดอยาง 50

อปุ กรณแ ละวิธกี ารทดลอง ทดสอบ 10 ไร โดยเปน สวนชาอหู ลงสายพันธุเบอร 17 ท่ีมกี ารใส คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ปุยอินทรียเปนหลัก ไมเคยมีการใชสารเคมีกำจัดแมลงศัตรูชามา การทดสอบสตู รปุยชวี ภาพกบั ตน ชาท่ีปลูกในเรอื นเพาะชำ เปน เวลาอยา งนอ ย 5 ป วางแผนการทดลองแบบ randomized completely ! วางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized designed ทม่ี จี ำนวนซ้ำ 4 ซ้ำ (10 ตน ตอซ้ำ) โดยกำหนดใหต ำรับ Designed (CRD) มี 4 ซ้ำ กำหนดสตู รปุย จุลนิ ทรยี ทองถ่นิ ไดแ ก ส่งิ ทดลองเปน สูตรปยุ จลุ นิ ทรียท องถนิ่ จำนวน 3 สูตร ไดแก สตู ร EM1 และ EM2 ของสถาบันวจิ ยั ฯลำปาง เปรียบเทยี บกับสตู ร ดำเนินการฉีดพนปุยจุลินทรียทองถิ่น ที่ไดจากการใชหัวเชื้อ ปยุ จุลินทรียท องถ่ิน ทีห่ จก.สุวิรฬุ ชาไทยใชอ ยู โดยใหเร่มิ ฉีดพน ใน จุลินทรีย จำนวน 5 สตู ร ไดแก สูตรการเตรยี มของสวนปา แม ชวงหลังตัดแตงกิ่งชาตั้งแตเดือนตุลาคมจนถึงเดือนพฤศจิกายน มาย(2547) (EM1) สูตรการเตรียมของ อานัฐ(2547) (EM2) และ โดยฉีดพนครง้ั แรก กห็ ลังจากยอดชาเรมิ่ แตก ประมาณ ไมเกนิ 1 หัวเชื้อจลุ นิ ทรียท ี่ขายในตลาดอีก 3 สูตรไดแ ก EM3, EM4 และ นวิ้ (ประมาณ 10-14 วัน) หลังจากนนั้ ทิง้ ชวงเวลาไป 10 วันจึง EM5 โดยเปรียบเทยี บกับการฉีดพนน้ำเปลา (control) ไดทดสอบ ทำการฉดี พนซำ้ ครั้งที่ 1 และฉดี พนครั้งท่ี 2 โดยหา งจากครงั้ ท่ี 1 กับตนกลาชาพันธุเบอร 17 ที่ปลูกในบอซีเมนตขนาดเสนผา ไปอีก 15 วัน โดยแตล ะคร้ังกอนพนปยุ จุลนิ ทรยี ทองถ่ิน จะบันทึก ศนู ยก ลาง 80 เซนติเมตร โดยพน บนตนชาในเวลา 14 วนั เพอื่ หา ขอ มูลการเจรญิ เติบโตของยอดชาทุกครง้ั สตู รปุย จุลนิ ทรียท องถน่ิ ทเ่ี หมาะสมตอ การเจรญิ เติบโตของยอดชา วธิ ีการใชปุยจุลินทรียท องถ่นิ ! วธิ ีเตรยี มหัวเช้อื จุลินทรีย(วิธกี ารของสวนปาแมมาย, 2547): ! 1. ใชห วั เชอ้ื 1 ชอนโตะ ผสมน้ำสะอาด 10 ลติ ร (EM1) ! 2. แชไวเ พื่อกระตนุ สปอร 6-24 ชว่ั โมง (แชเ ชาเพ่ือฉดี ทำไดโดยรำขาวผสมกบั ดินในอัตราสวน 1 : 2 เตมิ ตอนเยน็ ) นำ้ ตาลทรายแดง 5 เปอรเ ซน็ ต หอในผา ขาวบาง ฝง ไวใตดิน ใช ! 3. ฉีดพนยอดและใบตน ชา เศษใบไมผุวางบนผวิ ดนิ ทงิ้ ไวน าน 3 วัน จะพบมเี ช้ือราสขี าวขึ้น ! นอกจากนี้ไดวางแผนการทดลองแบบ Completely เต็มกอน นำมาบดใหล ะเอียดในถงั เติมน้ำทม่ี นี ้ำตาลโมลาส 5 Randomized Designed (CRD) มี 4 ซำ้ กำหนดสตู รปุย จลุ ินทรยี  เปอรเซน็ ต ลงไป หมักประมาณ 7-10 วนั ทองถนิ่ ที่ขยายจากหวั เชอ้ื ผง Bacillus sp. 3 สูตรคือ M, S และ X วธิ ีการเตรยี มหวั เช้อื จุลินทรยี ทองถนิ่ (ตามวิธกี ารของ อานัฐ, เปรยี บเทียบกบั สูตรปยุ ชีวภาพของสวนชา ท้งั นีไ้ ดท ำการเตรยี มหัว 2547): (EM2) ทำไดโดย เตรียมขาวเจานึง่ สุก ใสกลองไมปดดว ย เชือ้ ผงท่ไี ดร ะบไุ ว แลวนำไปขยายหัวเชื้อโดยกรรมวธิ ีของสวนชาสุ กระดาษสา ฝงไวใตด ิน ทิง้ ไว 2-3 วัน นำขาวท่ีมเี ช้ือราใสล งในถัง วริ ฬุ หโดยเติมกากน้ำตาล และนมสด แลว หมกั ทิ้งไว 2 สปั ดาห เติมนำ้ ทม่ี นี ้ำตาลโมลาส 5 เปอรเ ซนตลงไป ทิง้ ไว 7-10 วัน กอนนำไปใชฉ ีดพน ในแปลง การบันทึกขอมูล สุมเก็บขอมูลจากตนกลาชาที่ฉีดพน ไดแก ความยาวของยอด ความกวา งและยาวของใบท่ียอด และจำนวน วธิ ีการเตรียมสตู รปยุ จุลินทรยี ทองถน่ิ ของสวนชา ยอดท่ผี ลิตอตน หลังฉีดพน 14 วนั โดยสมุ วัด 10 ยอด/ซำ้ ตอ ตำรับ ! สูตรปุยจุลินทรียทองถ่ิน ท่ีสวนชาสุวริ ุฬหใชอยปู จ จบุ นั มี ทดลอง สตู รเดียวไดแ ก หวั เชือ้ จุลินทรีย พด.1+กากนำ้ ตาล+นมวัวสด+บี การพน สารเคมเี รงยอดชากบั ตน ชาอูหลงเบอร 17 ทาเกน โดยใชหวั เชือ้ จลุ ินทรยี  พด.1 จำนวน 10 ซองในครง้ั แรก แลว ตอ เชอ้ื ใหเ ทา กบั 30 ซอง เติม กากนำ้ ตาล 140 กิโลกรัมและ ! วางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized นมสด 1,500 ลิตร หมกั ท้งิ ไวป ระมาณ 2 สัปดาห ซง่ึ จะเห็นฟอง Designed (CRD) 5 ส่ิงทดลอง 4 ซำ้ สงิ่ ทดลอง คอื 5 ระดบั ความ อากาศสีน้ำตาลขึ้นเต็ม จะไดน้ำปุยจุลินทรียทองถิ่น ประมาณ เขมขนของGA 200 150 100 50 และ 0 ppm เตรยี มสาร GA 2,000 ลิตรตอ การทำ 1 คร้งั สำหรบั อัตราสวนการใชฉีดพนคอื ปุย โดยใชสาร GA lab grade สำหรับ 0 ppm ใชพนดว ยน้ำกล่ัน จุลินทรียทอ งถนิ่ : นำ้ = 1 : 200 ลิตร ทำการพน ยอดชาในระยะท่ีใบเริ่มคลพี่ น fresh leaves ออกมา 1-2 ใบ ในแตล ะซ้ำ ใชตน ชา 1 ตน วธิ กี ารเตรียมหัวเชอื้ ผง Bacillus sp. การบันทกึ ขอ มูล! ไดทำการพนเมื่อตนชาเริ่มผลิยอดออนและเก็บ 1) สตู รเช้อื ผง Bacillus sp. โดยเทคนคิ ทางหองปฏิบตั กิ าร (S) ขอมลู หลังพนสาร 10 วนั ความยาวของยอดชากอนและหลงั พน แยกเช้อื บรสิ ทุ ธิ์ของ Bacillus sp. โดยเทคนคิ ทางหองปฏิบตั กิ าร สารเฉลย่ี 10 ยอดตอ ซ้ำ (วัดยอดเดมิ ) และนำ้ หนักสดยอดชาเฉลีย่ เพาะเลี้ยงเช้ือบริสุทธ์ิ Bacillus sp. แบบใหอ ากาศ ปน แยกเซลล ตอ 10 ยอด คลุกผงฟลเลอร 2) สตู รเช้ือผง Bacillus sp. เทคโนโลยพี ้นื บา น (M) ใชต ะกอนหวั การทดสอบประสิทธิภาพสูตรปุยจุลินทรียทองถิ่นในสวนชา เชื้อจุลนิ ทรยี ท องถ่ิน อบแหงแบบ heat shock คลกุ ผงฟล เลอร ซงึ่ อนิ ทรยี สวุ ิรฬุ ห วธิ ีการนเ้ี ปนการเตรยี มหวั เชอ้ื ผงทย่ี งั เปน กลมุ จลุ นิ ทรียหลายกลมุ ! ทดสอบปุยจลุ นิ ทรยี ทองถิ่น ทสี่ วนชาอินทรียข องหจก.สุ วริ ุฬหชาไทย จำกดั ต.ปากอ ดำ อ.แมล าว จ.เชยี งราย ในพ้นื ที่ 51

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ! 3) สูตรเชื้อผง Bacillus sp. ผสม (X) นำผงเชือ้ สตู ร ผสม ยอดชาและอตั ราการพฒั นายอดชาตอ วันได เนอื่ งดว ยทางสวนชา กับผงเชือ้ สตู ร ในอัตราสว น 1:1 สุวิรุฬหเสนอใหปรับเปลี่ยนเปนการบันทึกขอมูลที่อางอิงลักษณะ ! การบนั ทกึ ขอมลู สมุ ยอดทจ่ี ะวดั ความยาว 10-20 ยอด ของยอดชาที่ไดคุณภาพไดแก ความยาวของยอด ขนาดของใบ ตอ ตน (ผูกเชือกไวที่กงิ่ ) แลววดั ความยาวยอดชาจากขอของใบ ลางสดุ ของยอด ขนาดกานยอดชา ทจี่ ะบงชี้ถงึ ประสทิ ธภิ าพของ ปลายลางสุด ถึงขอใบยอดทยี่ งั ไมคล่ี นอกจากนี้สมุ เกบ็ ขอ มลู อน่ื ๆ สูตรปุยจุลินทรียทองถิ่นไดชัดเจนมากกวาขอมูลที่กำหนดไวใน จากตนชา ไดแก จำนวนยอดที่ผลิตอพื้นที่ทดลอง (ประมาณ แบบ วจ.1 ของโครงการ ซงึ่ ทางคณะผูวจิ ยั ไดเหน็ ชอบใหปรับ 10-16 ตารางเมตรตอ ซำ้ ) หลงั ฉีดพน 14 วนั ขนาดของใบลา งสดุ เปลยี่ นไปตามขอ เสนอนนั้ ของยอดชา และน้ำหนกั สดเฉล่ียของยอดชา การทดสอบสตู รปยุ จลุ นิ ทรยี ทอ งถนิ่ กบั ตน ชาที่ปลูกในเรือน วนั ที่ดำเนินการวิจัย เพาะชำ ! วนั เก็บยอดชา= 24 กันยายน 2551 ! ไดเริ่มดำเนินการเตรียมสูตรปุยและทดสอบฉีดพนสูตร ! วันตัดแตงกิ่งชา = 26 กันยายน 2551 ปุยจุลินทรียทองถิ่นของสถาบันวิจัยฯ ลำปางกับตนชาอูหลงเบอร ! วนั ฉดี พน EM ครงั้ ที่ 1 = 12 ตลุ าคม 2551 17 ท่ปี ลูกในเรอื นเพาะชำ ชว งเดอื นพฤษภาคม-สงิ หาคม 2551 ท่ี ! วนั ฉดี พน EM คร้ังท่ี 2 = 27 ตลุ าคม 2551 ผานมาพบวา ความยาวยอดชาและความกวางของใบลางสุดของ ! วนั เก็บยอดชา = 10 พฤศจกิ ายน 2551 ยอดชา มคี วามแตกตา งกันในการฉดี พนปุย จลุ ินทรียทอ งถิน่ สูตร ! วันตัดแตงกงิ่ ชา = 15 พฤศจิกายน 2551 ตางๆ อยา งมนี ยั สำคญั (p>0.05) จะเห็นไดว า ความยาวของยอด ชาในสตู ร EM1 และEM2 มคี าสงู สุด แมวาจะไมแตกตา งจากสตู ร ! นอกจากนี้จะสำรวจขั้นตอนการปฏิบัติการดูแลรักษา EM4 ในขณะทกี่ ารฉีดพน สูตร EM3 มีผลทำใหความยาวยอดชาต่ำ สวนชาโดยละเอียดตลอดป เพ่ือสรา งรปู แบบการจัดการดแู ลรกั ษา สดุ อยา งมีนยั สำคัญโดยไมแตกตา งจากการฉดี พนน้ำเปลา (ตาราง สวนชาแบบเกษตรอนิ ทรีย ที่ใชปุย อนิ ทรยี เ ปนหลักในการบำรุงดนิ ที่ 1) การฉดี พน สูตร EM1, EM2 และEM3 ทำใหค วามกวางของใบ และสรางความแข็งแรงเจริญเติบโตของตนชา ควบคุมและกำจัด ลางสุดของยอดชามีคา มากกวาสตู ร EM4 อยา งมนี ัยสำคัญ สว น ศตั รพู ืชทางเขตกรรมตา งๆ การฉีดพนน้ำเปลามีผลทำใหความกวางของใบลางสุดของยอดชา มีคาต่ำสุด สำหรับความยาวของใบลางสุดของยอด ขนาดกาน สถานท่แี ละเวลาทำการทดลอง ยอดชา (เสน ผาศูนยกลางของกานยอดชา) และจำนวนใบตอยอด ! ตนชาเบอร 17 ในบอ ซเี มนต ของสถาบนั วิจัยและฝก ชาของตน ชาทฉี่ ดี พน สูตรปุยจุลินทรยี ทองถ่ิน ตา งๆนน้ั พบวา ไมมี อบรมการเกษตรลำปาง จำนวน 100 บอ ปลูก ความแตกตางกนั ทางสถิติ (ตารางท่ี 1) จากผลการทดลองครง้ั น้ีจะ ! สวนชาอูหลงที่ปฏิบัติดูแลแบบเกษตรอินทรีย ของหาง ไดน ำสูตร EM1 และ EM2 ไปทดสอบในสวนชาสุวิรุฬหต อไป หนุ สวนจำกดั สวุ ิรฬุ หช าไทย ต.ปา กอดำ อ.แลาว จ.เชยี งราย โดย เรมิ่ ระยะเวลาทีท่ ำการวิจัย ตง้ั แตเ ดอื นเมษายน พ.ศ. 2551 ถึง เดือนมนี าคม พ.ศ. 2552 ผลและวิจารณ ! เนื่องดวยตนชาในบอซีเมนตเพิ่งเริ่มปลูกและตนยังเล็ก จึงไมสามารถเก็บยอดชาเพื่อศึกษาอัตราการพัฒนายอดชาตอวัน และและน้ำหนักสดเฉลีย่ ของยอดชาได อยา งไรก็ตามไดสมุ ยอดชา ในตนกลาเพื่อศึกษาการพัฒนาการเจริญเติบโตของยอดชาไดแก ความยาวยอด ขนาดของใบและกานใบ และจำนวนใบตอยอด เพื่อหาสตู รปุย ที่เหมาะสมตามวตั ถุประสงค ! นอกจากนี้ ไดมกี ารปรบั สูตรปุยชวี ภาพ (EM) เปน ปุย จลุ ินทรียทอ งถิน่ (IMO) ทีข่ ยายจากหัวเชื้อผง Bacillus sp.เปน หลกั ในการทดลองท่ีสวนชาสุวริ ฬุ  เน่ืองเพราะไดร ับขอเสนอจาก สวนชาสุวิรุฬหชาไทยวา เปนหัวเชื้อจุลินทรียที่ทางสวนชาใชเรง บำรุงยอดชาและไดผลเปนที่นาพอใจอยูแลว แตเนื่องจากไม สามารถเตรียมขึ้นเองได จึงควรศึกษาสูตรปุยจุลินทรียชีวภาพที่ เกิดจากหัวเชื้อดังกลาวในการทดลองครั้งนี้ และไดเปลี่ยนการ บันทึกขอมูลจำนวนยอดชาตอพื้นที่หลังฉีดพน น้ำหนักผลผลิต 52

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ส  ม เ ก ล ี ้ ย ง สามารถ ผลิตสินคาที่ มีคุณภาพดี และจำหนาย ไดในราคาที่ คุมเทียบ เทากับการ ปลูกไมผล ”ชนดิ อืน่ การถายทอดเทคโนโลยีผลิตสมเกลี้ยงคุณภาพดีเพื่อการ พฒั นาทองถ่ินแบบย่งั ยนื โดย ทพิ วรรณ มานนท สัญชยั พนั ธุโชติ จินนั ทนา จอมดวง อรุณ โสตถกิ ุล และ ณัฐชัย เที่ยงบูรณธรรม สถาบันวิจัยเทคโนโลยีเกษตร มหาวิทยาลัย เทคโนโลยีราชมงคลลา นนา ! สมเกล้ียงเปนพืชเศรษฐกิจทีเ่ คยสรางชือ่ เสยี งให คงผลติ สมเกลย้ี งไดเ พยี งแค 2,780 ตนั เทา นนั้ แสดง แกจังหวดั ลำปางมานานกวา 30 ป โดยมีหลักฐานที่ วาการปลูกสมเกลี้ยงเพื่อเปนอาชีพไมไดรับการ ปรากฏอยา งเดนชัด คือ คำขวญั ประจำอำเภอแมพรกิ ปรบั ปรุงและพฒั นาเพิ่มข้ึน อมั พร และคณะ (2535) “สวนสม เกลีย้ งลอื ไกล ถ่นิ ลำไยไรสารพิษ ถ้ำน้ำผา งาม กลาววา การปลูกสมเกลี้ยงของอำเภอเถินโดยเฉพาะ วิจิตร เมืองเศรษฐกิจชมุ ชน คนแมพรกิ นำ้ ใจงาม ใคร สวนรุนเกา ๆ สว นใหญจะปลกู ตามบา นเรอื นทอ่ี ยูรมิ วานผูมีใจ ไปเยี่ยมเยือน” เมื่อป พ.ศ. 2534 ฝงแมน้ำวัง ตอมาไดมีการขยายบานเรือนและชุมชน ประเทศไทยไดสงออกสมเกลี้ยงในรูปของผลไมสด จึงทำใหความตองการใชที่ดินเพื่อกิจกรรมอื่นที่ไมใช จำนวน 2,426 ตัน (กรมสง เสริมการเกษตร, 2541) ตอ การเกษตรเพ่มิ ขน้ึ รวมท้ังมเี กษตรกรบางสว น ไดให มาในป พ.ศ. 2544 สำนักงานเกษตรจังหวัดลำปาง ได ความสนใจ ในการปลูกไมผลชนิดอนื่ ๆ จึงไดท ำการ ดำเนนิ การสำรวจขอ มูล พบวา ในเขตพืน้ ทข่ี องจงั หวัด เปลี่ยนพื้นที่ปลูกสวนสมเกลี้ยง เปนพื้นที่สำหรับปลูก ลำปาง ไดแก อำเภอแมพ รกิ อำเภอสบปราบ อำเภอ สวนสมโอ และสวนมะนาว เปนตน ซง่ึ สง่ิ เหลา น้ีมีผลก เถิน และอำเภอเสริมงาม มีพื้นที่ปลูกรวมทั้งสิ้น ระทบทำใหพ ้ืนทีป่ ลกู สมเกลย้ี ง มจี ำนวนลดลง จึงเปน จังหวัด 1,202 ไร โดยมผี ลผลติ รวมตอปประมาณ สาเหตุที่ทำใหปริมาณผลผลิตของสมเกลี้ยงไมพัฒนา 2,780 ตัน (สำนกั งานเกษตรจังหวัดลำปาง, 2544) กา วหนา เพ่ิมข้ึนและ ขาดหายจากทองตลาด และที่ ! จากขอมูลดังกลาว ช้ใี หเห็นวาในรอบ 10 ป สำคัญยิ่งกวานั้น คือ สมเกลี้ยงที่เกษตรกรนำมา ท่ีผา นมา คอื ตั้งแต พ.ศ. 2534 เกษตรสามารถผลติ สม จำหนายในทองตลาดปจจุบันมีรสชาติความอรอยและ เกลี้ยงได จำนวน 2,426 ตัน และในป พ.ศ. 2544 กย็ งั คุณภาพดอยลงทำใหสามารถจำหนายผลผลิตในราคา 53

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ต่ำ (สำนกั งานเกษตรจังหวดั ลำปาง, 2544) ซงึ่ ท้งั ๆ ท่ี ดำเนินการระดมสมองคิดวิเคราะหและนิเทศติดตาม ใหอดีตสมเกลี้ยงเคยเปนผลไมประจำทองถิ่นที่สราง ประเมินผล เพ่อื หาแนวทางแกไ ขปญ หาและปรบั ปรงุ รายไดจ ำนวนมาก เน่ืองจาก มีรสอรอ ยเปน ทีน่ ิยมของ สมเกลี้ยงใหมีคุณภาพดีเปนที่ยอมรับตามความ ผบู ริโภคทว่ั ไปอยา งกวางขวาง ดงั นนั้ เพื่อสนับสนนุ ให ตอ งการของผบู รโิ ภค ตลอดจนสงั เกตการณในระหวา ง เกษตรกรผูปลูก สมเกลี้ยงสามารถผลิตสินคาที่มี ดำเนินกิจกรรมตามโครงการวิจัยจากนั้นจะนำขอมูลที่ คุณภาพดี และจำหนายไดในราคาที่คุมเทียบเทากับ เก็บรวบรวมไดมาจัดระเบียบและทำคูมือลงรหัสขอมูล การปลูกไมผลชนิดอื่น ๆ เชน สม โอหรอื มะนาว จึงมี และทำการวิเคราะหประมวลผลขอมูลวิจัย สถิติที่ใช ความจำเปนอยางยิ่งที่ตองทำการศึกษา เพื่อหา คอื คารอ ยละ คาเฉลย่ี และ คา t – test แนวทางและรูปแบบในการถายทอดเทคโนโลยีที่ ! เหมาะสมสำหรับฟนฟู การปลกู สมเกลีย้ งที่มีคณุ ภาพดี การสุมกลุมตัวอยาง ซึ่งจะทำใหมีเกษตรกรผูปลูกสมเกลี้ยงอยางแพรหลาย ! ดำเนินการติดตอประสานงานแจงใหเจา ในชุมชน อันจะสงผลทำใหมีรายไดเพิ่มขึ้นจากการ หนาที่เกษตรในอำเภอแมพริก เพื่อทำการ จำหนา ยผลผลติ สมเกลย้ี งในชุมชนอยางย่ังยนื ตอไป ประชาสัมพนั ธล วงหนา ใหแ กเ กษตรกรปลกู สมเกลี้ยง ที่มีความสนใจจะเขารวมโครงการผลิต สมเกลี้ยง วิธกี ารวิจยั คณุ ภาพดี จากนนั้ ทำการสุม กลุมตัวอยาง โดยใชว ธิ ี การสมุ แบบเจาะจง (Purposive Sampling) จำนวน อุปกรณทใี่ ชและวิธีการวจิ ัย 60 คน ในการพิจารณาคัดเลอื กกลมุ ตัวอยางทีศ่ กึ ษามี ! การศึกษาวิจัยนี้เปนการวิจัยเชิงปฏิบัติการ หลกั เกณฑด งั น้ี action research โดยจะเนน ใหกลมุ เปา หมายมสี วน ! 1.เปนเกษตรกรที่มีอาชีพปลูกสมเกลี้ยงที่มี รวมตั้งแตเริ่มตนจนกระทั่งสิ้นสุดกระบวนการ เครื่อง รายไดเปนตัวเงินและอาศัยอยูใน เขตอำเภอแมพริก มือที่ใชในการเก็บรวบรวมขอมูลใชวิธีการสัมภาษณ จงั หวัดลำปาง แบบตัวตอตัวจากแบบสอบถามที่คณะผูวิจัยไดสราง ! 2.ตองเปนเกษตรกรที่มีพื้นที่ปลูกสมเกลี้ยง ขนึ้ ตลอดจนสำรวจสภาพทางภูมิศาสตร ดำเนินการ จำนวนไมน อยกวา 1 ไร ฝกอบรมเชิงปฏิบัติการเพื่อถายทอดเทคโนโลยีที่ ! 3.มีความสมัครใจที่จะเขารวมเปนสมาชิก เก่ียวขอ งตอการผลิตสมเกลย้ี งคุณภาพดี เชน การเตรี โครงการผลติ สมเกลยี้ งคณุ ภาพดี ยมพน้ื ที่ การผลิตปุยชีวภาพ การปลูกสม เกล้ียงแบบ ปลอดภัยจากสารพิษ การขยายพันธุ การดูแลรกั ษา การออกดอกติดผล การควบคุมโรคแมลง การเก็บ เก่ยี ว การสง เสริมการตลาด การประชาสัมพันธ รวมท้งั “ แนวทางและ รูปแบบใน การถายทอด เทคโนโลยีที่ เหมาะสม สำหรับฟนฟู การปลูกสม เกลี้ยงที่มี คณุ ภาพดี ” 54

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ เตาเจี้ยวเปน ผลิตภัณฑ อาหารหมัก ชนิดหนึ่งที่ได จากการหมัก ถว่ั เหลอื ง ซงึ่ มี โปรตนี สงู ” การทำเตาเจ้ียว โดย นอิ ร โฉมศรี สถาบันวิจยั เทคโนโลยเี กษตร มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา การดำเนนิ งาน : การทำเตาเจย้ี วและซอี ว้ิ 6.นำถวั่ เหลืองท่คี ลุกเคลา เขา กนั ดกี บั แปง วัตถุดบิ : ถว่ั เหลอื ง 15 กก. แปง สาลี 8 กก. หัวเช้ือ สาลคี ่ัวและเชอื้ รา นำไปเกล่ยี ในกระดงกระจายใหท ว่ั 1 ขวด เกลอื 10 กก. น้ำ 40 กก. และปรบั ใหมีความหนาประมาณ 5 cm 7.บมหรือหมักไวที่อุณหภูมิประมาณ 30 วิธกี ารทำ องศาเซลเซยี ส เปนระยะเวลา 2-3 วัน ในการบม ตอง 1.ถัว่ เหลืองคดั เมล็ดลบี มีโรคหรอื แมลงออก วางกระดงบนชั้นที่โปรง ใหพื้นดานลางของกระดง ไป แลว นำไปแชน้ำ 12-15 ชัว่ โมง (ตอ งเปลี่ยนน้ำทใี่ ช สามารถระบายอากาศไดดี ไมค วรวางบนพนื้ ทบึ เมล็ด แชใน 2-3 ชัว่ โมงแรก เพอื่ ชว ยลดการเจริญเติบโตของ ถั่วท่ีหมักแลว เรยี กวา โคจิ ( Koji) แบคทีเรียที่ไมตองการ ซึ่งจะสงผลตอคุณภาพ 8.เตรียมน้ำเกลือความเขมขนรอยละ 20 เตา เจีย้ ว) (โดยน้ำหนักตอ ปรมิ าตร) คนใหล ะลาย แลวกรอง 2.นงึ่ ถว่ั เหลอื งทอ่ี ุณหภมู ิ 121 องศาเซลเซียส 9.นำโคจิใสในภาชนะหรือโองดินเผาเคลือบ นาน 20-25 นาที โดยใชหมอนึ่งความดันไอน้ำ เทนำ้ เกลอื ลงไป โดยใชน ้ำเกลอื ตอโคจใิ นสัดสว น 1:2 (autoclave) หรือตมเพื่อใหถั่วเหลืองสุกและฆาเชื้อ ใชผาขาวบางปดปากโองไวเพื่อปองกันแมลงและสิ่ง จลุ ินทรียท ไี่ มตองการ สกปรก 3.ทำใหถั่วเหลืองเย็น อุณหภูมิประมาณ 10.ทำการหมักตอจนไดเ ปนเตาเจี้ยวหรอื ซอี ว้ิ 30-35 องศาเซลเซยี ส โดยกระจายถว่ั เหลืองออก 4.ค่ัวแปง สาลี ดว ยไฟออ นใหเ หลอื ง หอม จะ ชว ยใหเตา เจย้ี วมีกลน่ิ หอมดีขนึ้ 5.คลุกแปงสาลีกับเชื้อรา แลวนำไปคลุก เคลากบั เมล็ดถ่ัวเหลอื งจากขอ 3. 55

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน การฆาเช้อื (Pasteurizatin) และการบรรจขุ วด 1.นำเตา เจีย้ วไปปรุงแตง รสชาติ ใหเ ตาเจี้ยวสุดทา ยมปี ริมาณเกลือรอ ยละ 18 ถา ความเขมขนของเกลอื มากเกนิ ไปใหเ จือจางดว ยนำ้ สะอาด 2.เติมน้ำตาลทรายขาวลงไปรอยละ 5-10 เพอื่ ปรุงแตงรสชาติ 3.บรรจขุ วด ปดฝาพอหลวม นำไปฆาเช้ือโดยใช หมอ นึง่ ความดันไอน้ำท่ี 15 ปอนด/ ตารางน้วิ นาน 10 นาที แลวตงั้ ทิง้ ไวใ หเย็น “ เมล็ดพันธุ ถั่วเหลืองที่ สมบูรณ ” 56

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ แมลงที่พบใน สวนสมเกลี้ยง ไดแก เพลี้ย แปง เพล้ยี ออ น แมลงคอมทอง หนอนแกวสม และหนอนบุง ” การบริหารแมลงศัตรูสมดวยภูมปิ ญญาทอ งถิ่น โดย อรณุ โสตถิกุล สธุ กี านต โสตถกิ ุล และ สัญญา พมิ พา สถาบันวิจัยเทคโนโลยเี กษตร มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา บทคัดยอ ! ระยะเวลาการดำเนนิ งานวจิ ยั ทงั้ สน้ิ 3 ป ตง้ั แตป  2550 ถึง 2552 ณ สถาบนั วจิ ัยเทคโนโลยีเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยรี าชมงคลลานนา และสวนสมเกลี้ยง อำเภอเถิน อำเภอแมพริก จังหวัดลำปาง แมลงที่ พบในสวนสม เกลยี้ งไดแ ก เพลย้ี แปง เพล้ยี ออ น แมลงคอ มทอง หนอนแกวสม และหนอนบุง ซ่งึ พบในปริมาณท่ี นอ ยมากไมก อ ใหเ กดิ ความเสียหายใด ๆ ปญ หาท่สี ำคัญของเกษตรกรคือมกี ารระบาดของเชือ้ ราสีชมพู อาการ ใบดา งเหลืองหรอื เรียกวา โรคใบแกว ในสม เกล้ียง และการออกดอกติดผลไมสมำ่ เสมอ การทดลองในหองปฏิบตั ิ การพบวา สารละลายบอรโ ดมกิ เจอร สารสกดั จากกานพลแู ละสารละลายปูนขาว มผี ลการยบั ย้ังโคโลนขี องเช้อื ราสีชมพู 100% แตก ารใชใ นสภาพแปลงยังมปี ระสิทธิภาพตำ่ การใชป ุยอินทรยี ร ว มกับปุย เคมี พบวา คณุ ภาพ ของผลไมมีความแตกตางทางสถิติแตการใชน้ำหมักชีวภาพมีแนวโนมทำใหคุณภาพผลมีมากกวากรรมวิธีอื่น การใชสารสกัดจากรากหนอนตายหยากในการควบคุมหนอนแกวสมพบวาสารสกัดหนอนตายหยากมี ประสทิ ธิภาพในการควบคมุ หนอนแกวสมไดดโี ดยมีคา LC50 ที่เวลา 24 ชว่ั โมง เทากบั 0.56 % ศกึ ษาการใช ธาตุอาหารเสริมสังกะสีกับแมกนีเซียมเปรียบเทียบผลิตภัณฑชีวภาพพบวา ธาตุอาหารเสริมสังกะสีกับ แมกนเี ซยี มชวยลดอตั ราการเกิดอาการใบแกว 57

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน วิธีการวิจยั ! กรรมวิธที ่ี 4 ชดุ ควบคุม (พน น้ำเปลา) ปท ่ี 1 ! ทำการทดลอง 2 สวน ไดแก สวนนางไพ ตาวงศ และ การศึกษารปู แบบการปฏิบัติดแู ลสวนสมเกลีย้ งของเกษตรกร สวนนางจันทรเพ็ญ วิเศษยิ่ง ที่อำเภอเถินซึ่งมีการจัดการสวนที่ N 1.พื้นที่อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง ไดสุมสอบถามและ แตกตางกัน คัดเลือกตนสมเกลี้ยงที่มีอายุและขนาดใกลเคียงกัน ติดตาม การดแู ลสวนสมเกลี้ยงของเกษตรกร 2 ราย ตลอด 12 สวนละ 16 ตน ตดั แตงกิง่ ทเ่ี ปนโรคออก พน สารตามกรรมวิธที ่ี เดอื น คือ สวนนางไพ ตาวงศ บานเลขท่ี 247 หมทู ี่ 7 บา นดอนไชย กำหนดไว เดอื นละครั้ง ในอัตราตน ละ 2.5 ลิตร เก็บขอมลู จำนวน ตำบลลอ มแรด อำเภอเถิน จังหวดั ลำปาง และสวนนางสมบรู ณ กงิ่ แหง หรือกง่ิ ที่มโี รคราสชี มพูทำลาย และจำนวนยอดออ นที่แตก เชื้อศริ ิ บานเลขท่1ี 3/2 หมทู ่ี 7 บา นดอนไชย ตำบลลอมแรด ใหม เดอื นละคร้งั เปรียบเทยี บคา เฉลี่ยโดยใชคา LSD อำเภอเถนิ จงั หวดั ลำปาง ! 2.พนื้ ท่ีอำเภอแมพ ริกจังหวัดลำปาง ไดส มุ สอบถามและ การทดลองที่ 3 ศกึ ษาการใชป ุย อนิ ทรียร ว มกบั ปยุ เคมี เพอื่ เพิ่ม ตดิ ตามการดแู ลสวนสม เกลย้ี งของเกษตรกร 2 ราย ตลอด 12 คุณภาพของผลสม เกล้ียง เดอื น คอื สวนนายประเทอื ง พละวงศ บา นเลขที่ 64หมูท ี่ 4 ตำบล N ทำการทดลองในสวนสม เกลยี้ งจำนวน 5 สวน ทีม่ ีการ พระบาทวังตวง อำเภอแมพ ริก จงั หวัดลำปาง และสวนนายคำปน จัดการสวนทแี่ ตกตา งกัน กันทะฟู บานเลขท่ี 149/2 หมทู ี่ 3 ตำบลแมปุ อำเภอแมพ ริก ! สวนที่ 1 นางไพ ตาวงศ อำเภอเถนิ ! สวนที่ 2 นางจันทรเ พญ็ วิเศษยง่ิ อำเภอเถนิ จงั หวดั ลำปาง ! สวนท่ี 3 นางสมบูรณ เชอ้ื ศิริ อำเภอเถนิ การทดลองที่ 1 ศึกษาการควบคุมเชื้อราสีชมพู Corticium ! สวนท่ี 4 นายคำปน กันทะฟู อำเภอแมพ รกิ salmonicolor ในหอ งปฏิบตั ิการ! ! สวนท่ี 5 นายประเทือง พละวงศ อำเภอแมพริก N มี 5 กรรมวธิ ี 5 ซำ้ โดยมีกรรมวธิ ดี งั น้ี ! วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete ! กรรมวธิ ีที่ 1 บอรโ ดมกิ เจอร (Bordeaux mixture) Block Design : RCBD 5 กรรมวธิ ี 4 ซำ้ ดงั นี้ อัตราสวน ปนู ขาว : จุนสี : นำ้ 1:1:100 ! กรรมวธิ ีท่ี 1 ปุยคอก + พนปุยทางใบ น้ำดำ 26 (10 ! กรรมวิธีที่ 2 สารสกัดจากกานพลูความเขมขน 1 ซซี .ี / นำ้ 10 ลติ ร) เปอรเซ็นต ! กรรมวิธที ี่ 2 ปุยคอก + 13-13-21 + 16-20-0 + ปยุ น้ำ ! กรรมวธิ ที ี่ 3 ปูนขาวอัตรา 1 กรมั /น้ำ 100 มล. หมัก ! กรรมวธิ ีท่ี 4 สารสกดั จากโกฏจุฬาลัมพาความเขมขน ! โดยในชวงบำรงุ ตน ใชปุย สตู ร 16-20-0 อตั รา 0.5 กก. / 1เปอรเ ซน็ ต ตน เดือนละครั้ง จนถงึ ออกดอก จึงเปลย่ี นเปน ปุย สูตร 13-13-21 ! กรรมวิธีท่ี 5 ชุดควบคมุ (ethyl alcohol 1 เปอรเซ็นต) อตั รา 0.5 กก. / ตน เดือนละคร้ังจนเก็บผลผลิต สำหรับปยุ น้ำหมกั ! เล้ยี งเชอ้ื ราสีชมพู Corticium salmonicolor ในอาหาร พี 10 ซซี .ี / นำ้ 10 ลติ ร ตน ละ 2.5 ลติ ร พน เดอื นละคร้ังตลอดการ ดี เอ (PDA) จนเต็มจานเลี้ยงเช้อื ใชเวลา 5 วนั จึงใช Cork borer ทดลอง ขนาด 0.9 ซม. เจาะเชอื้ แลว นำไปวางบนจานเลี้ยงเช้ือท่ผี สมสาร ! กรรมวิธที ่ี 3 ปุยคอก + 13-13-21 + 16-20-0 ตามกรรมวิธที ก่ี ำหนดไว วัดเสนผาศนู ยกลางของโคโลนเี ช้อื รา 3 ! โดยในชวงบำรงุ ตนใชปยุ สูตร 16-20-0 อัตรา 0.5 กก. / และ 5 วนั หรอื จนกวาชดุ ควบคมุ เจริญเตม็ จานเลี้ยงเช้ือ เพื่อหา ตน เดือนละครง้ั จนถงึ ออกดอก จงึ เปลี่ยนเปนปยุ สูตร 13-13-21 ประสิทธิภาพการยังยั้งการเจริญเตบิ โตของเชื้อ อตั รา 0.5 กก. / ตน เดอื นละครัง้ จนเก็บผลผลิต กรรมวธิ ที ี่ 4 ปยุ คอก (ใสค ร้งั แรกครั้งเดียว) การทดลองที่ 2 ศึกษาการควบคุมเชื้อราสีชมพู Corticium ! กรรมวิธที ี่ 5 ชดุ ควบคมุ (ไมใ สปยุ ชนดิ ใด) salmonicolor ในสภาพแปลง ! ทำการคดั เลอื กตน สม เกลย้ี งทมี่ ีอายแุ ละขนาดเทา ๆ กัน N วางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized Design: CRD 4 กรรมวิธี 4 ซำ้ โดยมกี รรมวิธีดังน้ี ใสป ยุ คอกอตั รา 30 กก. / ตน โรยรอบทรงพุม ครง้ั เดียว ในเดอื น มนี าคม หลังจากนั้นพน นำ้ ปยุ และใสปุยเคมีตามกรรมวธิ ีท่กี ำหนด ! กรรมวธิ ีท่ี 1 สารละลายปนู ขาว (ปูนขาว 10 กรมั / น้ำ ไวเ ดอื นละครั้ง เกบ็ ขอมลู การแตกยอดออน และลักษณะคุณภาพ 1 ลิตร) ของผลสมเกล้ียง เปรียบเทยี บความแตกตางของคาเฉลี่ยโดยใชคา ! กรรมวิธที ี่ 2 สารสกดั จากกานพลู 1% LSD ! กรรมวิธที ี่ 3 สารบอรโ ดมิกเจอร (ปูนขาว 10 กรมั +จุนสี 10 กรมั / น้ำ 1 ลิตร) 58

การทดลองที่ 4 ศึกษาการใชธาตุอาหารเสริมเพื่อ ปท่ี 2 คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ปองกันการเกิดโรคใบแกวในสมเกล้ียง ทำการทดลองสวนของนายคำปน กันทะฟู การทดลองท่ี 1 การจดั การสวนสม เกล้ียงในแบบตา ง วางแผนการทดลองแบบ Completely Randomized ๆ เพื่อใหไดผ ลผลิตในชวงสารทจีน Design: CRD 4 กรรมวิธี 4 ซ้ำ ! ทำการทดลองในสวนสมเกลี้ยงของนาง กรรมวิธีที่ 1 ธาตุอาหารเสริมสำหรับพืช สมบรู ณ เซอ้ื ศริ ิ อำเภอเถิน และสวนนายประเทือง ซงิ ค (Zinc) 10 ซซี ี. / นำ้ 10 ลติ ร พละวงศ อำเภอแมพริก วางแผนการทดลองแบบ กรรมวิธีที่ 2 ธาตุอาหารเสริมสำหรับพืช Randomized Complete Block Design : RCBD 3 แมก็ (Mag) 10 ซซี .ี / นำ้ 10 ลิตร กรรมวิธี 4 ซ้ำ ตามตารางการจดั การตนสม เกลย้ี งแบบ กรรมวิธีที่ 3 ธาตุอาหารเสริมสำหรับพืช ตา ง ๆ ดา นลาง เกบ็ ขอมลู คุณภาพของผลสม เกลยี้ ง ซิงค (Zinc) + แม็ก (Mag) 10 + 10 ซซี ี/ น้ำ 10 ลติ ร และธาตอุ าหารในใบสมเกลี้ยง กรรมวิธีที่ 4 ชุดควบคมุ (พน น้ำเปลา ) กรรมวธิ ที ี่ 1 การจัดการสวนตามระบบของ ทำการพนสารอาหารเสริมตามกรรมวิธีที่ เกษตรกรเอง กำหนดไว (ปริมาณธาตุอาหารแสดงในตารางภาค กรรมวธิ ีท่ี 2 การจดั การสวนระบบประยกุ ต ผนวกท่ี 1) เดือนละคร้งั เกบ็ ขอมูล เปอรเ ซน็ ตใบที่ แบบเคมี แสดงอาการใบแกว โดยสุมนบั ทัง้ 4 ทิศ ของตน สม ทิศ กรรมวธิ ที ี่ 3 การจดั การสวนระบบประยกุ ต ละ 10 ยอด เปรียบเทียบความแตกตา งของคา เฉล่ีย แบบชวี ภาพ โดยใชคา LSD “ แมลงคอมทอง หนึ่งในแมลงที่ พบในสวนสม,เ, 59

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ สับปะรดเปน พืชที่มีความ สำคัญใน อุตสาหกรรม เกษตร นอกจากจะ นิยมบริโภค สดแลว ยัง สามารถ แปรรูปเปน ผลิตภัณฑได หลายชนิด ” การผลิตสับปะรดเพือ่ อุตสาหกรรมในชมุ ชน กรณีศึกษา อ.นครไทย จ. พษิ ณุโลก โดย ณฐิ มิ า เฉลิมแสน จำเนียน เปกเครอื บุญชู นาวานุเคราะห พนอม ศรวี ัฒนสมบัติ มนญู เมฆอรณุ กมล และ ธัญรัตน จารี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา พษิ ณุโลก ! การศึกษาการใชเศษเหลือจากสับปะรดเปน ใชเวลาหมกั 28 วัน แลว เปดถุงหมกั เพ่อื เกบ็ ตัวอยา ง อาหารสัตว มวี ตั ถปุ ระสงคเพอื่ การประเมนิ คุณภาพ มาวเิ คราะหหาสวนประกอบทางเคมี วัดคาความเปน ก ของเศษเหลือจากสับปะรดเปนอาหารหยาบสำหรับ รด-ดา ง และ ทดสอบการยอมรบั ผลการทดลองปรากฏ สัตวเค้ียวเอือ้ ง และเปน อาหารขนสำหรับไกเ นื้อ และ วา ใบ และตน (เหงา) สับปะรดที่หมกั โดยใชฝก จามจรุ ี หารูปแบบที่เหมาะสมในการใชเศษเหลือจากสับปะรด เปนสารเสริม มีการยอมรับใกลเคียงกับการใชกาก เปน อาหารหยาบสำหรับ โคสาว และระดับทเ่ี หมาะ น้ำตาล และรำละเอยี ดเปนสารเสริมและมีโปรตีน สูง สมในการใชกากสบั ปะรดเปนอาหารไกเ น้อื โดยปท ี่ 1 กวา การใชสารเสรมิ อ่นื ในการหมัก (P<0.01) แตม ี แบง เปน 3 การทดลอง ดงั น้ี เปอรเ ซน็ ต NDF ในระดบั ต่ำใกลเ คียงกับการใชม ันเสน ! การทดลองที่ 1 การศึกษาเปรียบเทียบ เปน สารเสรมิ สว น ความ เปน กรด-ดาง ของใบและตน คุณคาทางโภชนะ และคุณภาพบางประการของใบ สับปะรดหมักทั้งที่ไมใชสารเสริม และที่ใชรำละเอียด และตนสับปะรดหมักที่ใชสารเสริมชนิดตา ง ๆ วางแผน มนั เสน ฝกจามจรุ ี และกากนำ้ ตาล เปน สารเสริม มีคา การทดลองแบบสุมสมบูรณในบล็อก (RCBD) โดยเกบ็ อยูในชวงที่เหมาะสมของอาหารหยาบหมัก ดังนั้นฝก ตวั อยา งจากพืน้ ท่ี 3 ครัง้ แบงเปน 5 กลุมทดลอง คือ จามจุรีจึงมีความเหมาะสมที่จะใชเปนสารเสริมในการ ทำการหมักใบและตนสบั ปะรดเพียงอยางเดยี ว (กลุม หมักใบและตนสับปะรดเพื่อเปนอาหารหยาบสำหรับ ควบคุม) หมักใบและตนสับปะรดรวมกับสารเสริม สัตวเคยี้ วเอ้อื งในชว งฤดูแลง ไดแ ก รำละเอยี ด มนั เสน ฝก จามจรุ ีและกากน้ำตาล 60

การทดลองท่ี 2 ศกึ ษาคณุ คา ทางโภชนะ และ คุณภาพ ยเู รยี ผสมใบ และตน สับปะรดหมักรว มกับฝกจามจรุ บี ดใน สดั สว น คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน บางประการของกากผลสบั ปะรด (รวมเปลอื ก) หมกั รว มกับอาหาร 1:1 Treatment ที่ 3 ตนสับปะรดหมักรวมกับฝกจามจุรีบด หยาบชนิดตางๆ วางแผนการทดลองแบบสุมสมบูรณในบล็อก Treatment ท่ี 4 ฟางหมกั ยเู รยี ผสมกากสบั ปะรดผสมผกั ตบชวา (RCBD) โดยเก็บตวั อยางจากพ้นื ที่ 3 ระยะ แบงเปน 4 กลุม หมัก สดั สวน 1:1 และ Treatment ท่ี 5 กากสบั ปะรดผสมผักตบ ทดลอง คือทำการหมักกากผลสับปะรดเพียงอยางเดียว (กลุม ชวาหมัก ผลการทดลองปรากฏวา แมว า การใชกากสบั ปะรดหมกั ควบคมุ ) หมักรวมกบั ฟางขาว ตนขา วโพด และผกั ตบชวา ดำเนนิ รวมกับผักตบชวา หรือ ใชใบและเหงาสับปะรดหมักรวมกับฝก การเชน เดยี วกับการทดลองที่ 1 ผลการทดลองปรากฏวา กากผล จามจุรีบด ทั้งที่ใชเพียงอยางเดียวหรือใชรวมกับฟางหมักใน สับปะรดตกเกรด (ผา นการคนั้ เอานำ้ ออก) หมักรวมกบั ผักตบชวา สัดสวน 1: 1 ทำใหมปี รมิ าณการกินไดข องอาหารหยาบตำ่ กวา มีโปรตีนไมแตกตางทางสถิติเมื่อเปรียบเทียบกับการหมักรวมกับ การใชฟางหมกั ยูเรยี เพียงอยา งเดียว (P<0.01) แตอ ัตราการเพิ่ม ฟางขา ว และรว มกับตนขาวโพด แตมี เปอรเ ซ็นต NDF และ ADF น้ำหนัก อตั ราการเปลย่ี นอาหาร และตนทุนคา อาหารหยาบตอ ต่ำกวา การหมักกากผลสับปะรดรว มกบั ฟาง ตน ขาวโพด และผัก การเพมิ่ นำ้ หนกั 1 กโิ ลกรัม ของ ฟางหมกั ยูเรยี ฟางหมักยูเรยี ผสม ตบชวา ทำใหพ ืชหมกั มีคา ความเปน กรด – ดา ง อยใู นเกณฑข อง ใบและเหงาสบั ปะรดหมกั รว มกบั ฝกจามจุรบี ดในสัดสว น 1: 1 หญา หมกั ทมี่ คี ณุ ภาพดี นอกจากน้โี คมีการยอมรบั กากผลสับปะรด ใบและเหงาสับปะรดหมักรวมกับฝกจามจุรีบดเพียงอยางเดียว หมักรวมกับตนขาวโพดมากที่สุด สวนกากผลสับปะรดหมักเพียง ฟางหมักยูเรียผสมกากสับปะรดหมักรวมกับผักตบชวาในสัดสวน อยา งเดยี ว และหมักรว มกบั ฟางขา ว และผักตบชวา มเี ปอรเซน็ ต 1: 1 และกากสบั ปะรดหมักรวมกับผักตบชวาเพยี งอยางเดียว ไม การยอมรับไมแตกตา งกันทางสถติ ิ (P>0.05) ดังนนั้ เกษตรกร แตกตา งกันทางสถิติ (P>0.05) โดยมีแนวโนมวา การใชฟ างหมักยู สามารถพิจารณาเลือกใชผ ลพลอยไดทางการเกษตร หรือ วัชพืชที่ เรยี รว มกบั ใบและเหงาสบั ปะรดหมักรว มกับฝก จามจุรบี ด หรือกาก มีมากในพื้นที่นั้นในการหมักรวมกับกากสับปะรดเพื่อปรับปรุง สับปะรดหมักรวมกับผักตบชวาเปนอาหารหยาบ ทำใหโคมีอัตรา คุณภาพอาหารหยาบสำหรับสตั วเ คย้ี วเอือ้ งในชวงฤดแู ลง ได การเพิ่มน้ำหนักสูงกวากลุมอื่น สวนกากสับปะรดหมักรวมกับผัก การทดลองท่ี 3 การประเมินคณุ คา ทางโภชนะของกาก ตบชวาเพียงอยางเดียว ทำใหโคมีอัตราการเปลี่ยนอาหาร และ สบั ปะรดผง่ึ แดดและกากสับปะรดหมกั ในไกก ระทง ดำเนินการโดย ตนทุนคาอาหารหยาบตอการเพม่ิ นำ้ หนกั 1 กิโลกรัมตำ่ กวา กลมุ ใชไกกระทงจำนวน 24 ตัว แบง เปน 4 กลมุ ๆละ 6 ตวั สมุ ไกแตล ะ อ่ืน ตวั ใหไดร ับอาหารทดลองท่มี ีสวนผสมของ แปง มนั กากถ่วั เหลอื ง การทดลองท่ี 2 ศกึ ษาระดับที่เหมาะสมในการใชก าก กากสับปะรดผึง่ แดด และกากสบั ปะรดหมัก เลย้ี งไกกระทงบนกรง สับปะรดหมักทดแทนรำละเอียดในสูตรอาหารไกเนื้อ ใชแผนการ เดี่ยวทดสอบการใชประโยชนได บันทึกน้ำหนักอาหารที่กิน น้ำ ทดลองแบบสุมสมบูรณ (CRD) ใชไกกระทงอายุ 3 สัปดาห หนักมลู และ ปส สาวะ เก็บตวั อยางอาหาร และมูล มาวิเคราะหหา จำนวน 336 ตวั แบง อาหารเปน 4 กลมุ ทดลอง ๆ ละ 6 ซำ้ ใน องคประกอบทางเคมี และพลังงาน นำขอมลู ท่ไี ดมาคำนวณหา แตละซำ้ ใชไ กก ระทง 14 ตวั (เพศผู และเมียจำนวนเทา กนั ) สุมไก คุณคาทางโภชนะของกากสับปะรดผึ่งแดดและกากสับปะรดหมัก แตล ะกลมุ ใหไ ดร ับอาหารทดลอง 4 สตู ร คอื อาหารผสมกาก และวิเคราะหทางสถิตโิ ดยใช t-test comparison ผลการทดลอง สับปะรดหมกั 0 4 6 และ 10 เปอรเ ซน็ ต โดยใชร ำละเอยี ด 10 ปรากฏวา กากสับปะรดผึ่งแดด และกากสับปะรดหมัก มี (กลมุ ควบคมุ ) 6 4 และ 0 เปอรเซ็นต ตามลำดบั ผลการทดลอง เปอรเ ซน็ ตการใชประโยชนไ ดข องวัตถุแหง อนิ ทรียวัตถุ ไขมนั เย่อื ปรากฏวา สมรรถภาพการผลิต ไดแก อัตราการเจริญเติบโต ใย ไนโตรเจนฟรเี อก็ แทรกซ และพลังงาน รวมทั้งการใชป ระโยชน ปริมาณอาหารที่กินตอวัน และอัตราการรอดชีวิตของไกทุกกลุม ไดของโปรตีนสุทธิและพลังงานที่ใชประโยชนได ไมแตกตางกัน ไมมีความแตกตา งกันทางสถติ ิ (P>0.05) อยางไรกต็ าม ไกท ไ่ี ดร บั ทางสถิติ (P>0.05) แตมีแนวโนม วา เปอรเ ซ็นตการใชประโยชนไ ด อาหารผสมกากสับปะรดหมกั 4 และ 10 เปอรเซน็ ตมอี ัตราการ ของวัตถแุ หง ไขมนั เย่อื ใย พลงั งาน ไนโตรเจนฟรีเอ็กแทรกซแ ละ เปลีย่ นอาหาร และตน ทนุ คาอาหารตอการเพ่มิ นำ้ หนัก 1 กิโลกรมั พลังงานที่ใชประโยชนได ของกากสับปะรดหมักมีคาสูงกวากาก ต่ำกวากลุมที่ไดรับอาหารผสม กากสับปะรดหมัก 0 และ 6 สับปะรดผึ่งแดด ดังนั้น กากสับปะรดหมักจึงนาจะเปนวัตถุดิบ เปอรเซ็นต ในดา นคณุ ภาพซาก และคณุ ภาพเน้อื พบวา ไกท ่ไี ดรบั อาหารชนิดหนึ่งที่เกษตรกรสามารถพิจารณาเลือกเปนอาหาร อาหารผสมกากสับปะรดหมกั ทุกกลมุ มีเปอรเ ซ็นตซ าก เปอรเซ็นต สำหรับไกกระทงได ชิ้นสวนตางๆ และเปอรเซ็นตเครื่องในที่กินไดไมแตกตางกันทาง ! ปท่ี 2 แบงเปน 2 การทดลอง ดังน้ี สถิติ (P>0.05) ในทำนองเดยี วกนั กบั คณุ ภาพเน้ือในแงของ คา ! การทดลองที่ 1 การศึกษารปู แบบท่เี หมาะสมในการใช เนอื้ สัมผสั และคาสขี องหนัง และสเี นอื้ ของไกทุกกลุมกไ็ มแตกตา ง เศษเหลือจากสับปะรดเปนอาหารหยาบสำหรับโคสาว วางแผน กันทางสถิติ (P>0.05) ดังนั้นกากสับปะรดหมักจึงนาจะเปน การทดลองแบบ 5 x 5 ลาตนิ สแควร (Latin square) ประกอบดว ย วัตถุดบิ อาหารสตั วช นดิ ใหมใ นการใชในอาหารไก 2 สแควร (square) ใชโ คสาวลกู ผสมพันธโุ ฮสไตนฟรีเซยี น จำนวน 10 ตวั โดยแยกขังคอก เด่ยี วท่ีมีท่ใี หอ าหารและนำ้ แยกกนั ใน แตล ะคาบการทดลอง สมุ โคทดลอง ใหไ ดรบั อาหารหยาบ 5 รปู แบบ คอื Treatment ที่ 1 ฟางหมกั ยเู รยี Treatment ท่ี 2 ฟางหมกั 61

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ผักเชียงดามี คุณคาทาง โภชนาการสูง ในยอดออน และใบออนมี วิตามินซี เบตาแคโรทีน และสารตาน อนุมูลอิสระใน ปรมิ าณสงู ” การพัฒนาคุณภาพผักเชียงดา เพื่ออุตสาหกรรม การแปรรูป โดย ธรี วลั ย ชาญฤทธเิ สน สถาบนั วจิ ยั เทคโนโลยีเกษตร มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา นนา การรวบรวมผักเชียงดาที่มีอยูในแปลง คาเฉลยี่ หรือต่ำกวาคาเฉลยี่ สายตนรหสั 087 มีความ รวบรวมพันธุของสถาบันวิจัยและฝกอบรมการเกษตร ยาวปลองเฉลยี่ สูงสุด 14.16 ซม. จำนวน 45 สายตนมี ลำปาง และบริเวณหมูบานรอบสถาบันวิจัยและฝก ความยาวยอดสูงกวา คา เฉลย่ี และ 55 สายตนเทา กบั อบรมการเกษตรลำปาง จำนวน 101 สายตน ปลูก ณ คา เฉล่ยี หรอื ตำ่ กวาคา เฉลยี่ สายตนรหสั 074 มีความ สถาบันวิจัยและฝกอบรมการเกษตรลำปางดำเนินการ ยาวยอดเฉล่ยี สงู สดุ 41.50 ซม. จำนวน 54 สายตน มี ตง้ั แตเ ดอื น มกราคม พ.ศ. 2551 เปนตน มา พบวากลุม จำนวนใบเฉลย่ี ตอ ยอดสูงกวา คา เฉลีย่ และ 46 สาย ท่ีมีความยาวใบเฉลย่ี สูงกวาคาเฉล่ยี มจี ำนวน 48 ตนเทากับคาเฉลี่ยหรือต่ำกวาคาเฉลี่ย สายตนรหัส สายตน และเทากับคาเฉลี่ยหรือต่ำกวาคาเฉลี่ยมี 085 มจี ำนวนใบเฉลย่ี ตอยอดสงู สุด 4.00 ใบ จำนวน 52 สายตน โดยสายตนรหสั 091 มีความยาว ! จากการคดั เลือกผกั เชยี งดาจำนวน 6 สาย ใบเฉลยี่ สงู สุด 16.68 ซม. มจี ำนวน 49 สายตน ทีม่ ีคา ตน จากโครงการที่ 1 มาปลกู เพอื่ ศึกษาการเขตกรรม เฉลี่ยความกวางใบสูงกวาคาเฉลี่ย และจำนวน 51 โดยการพรางแสง และเปรยี บเทยี บลักษณะคา ง โดย สายตน มีความกวา งใบเทากบั คาเฉลี่ยหรือต่ำกวา คา สายตน ทน่ี ำมาปลูก มีลักษณะดังน้ี ความสูงของทรง เฉล่ยี สายตน รหสั 030 มคี วามกวางใบเฉลยี่ สูงสุด พมุ เฉล่ีย ความยาวใบเฉลีย่ ความกวา งใบเฉลยี่ ความ 8.63 ซม. จำนวน 45 สายตนมีคาความยาวกานใบ ยาวกา นใบเฉลีย่ ความยาวปลองเฉลย่ี ความยาวยอด สูงกวา คา เฉลยี่ และ จำนวน 55 สายตน มคี าเทากบั คา เฉลีย่ และจำนวนใบเฉลีย่ ตอยอด มีความแตกตา งกัน เฉล่ียหรอื ต่ำกวา คา เฉล่ีย สายตน รหสั 013 มีความยาว อยา งมีนยั สำคัญยิง่ ทางสถติ ิ โดยสายตน Gi103 ให กานใบเฉล่ียสูงสุด 4.18 ซม. จำนวน 39 สายตน มีคา ความสงู ของทรงพุมเฉล่ียสงู สดุ 93.80 ซม. สายตน ความยาวปลอ งสูงกวา คาเฉลี่ย และ 61 สายตนเทากับ Gi105 มคี วามยาวใบเฉลีย่ สงู สดุ 15.96 ซม. สายตน 62

Gi105 มีความกวา งใบเฉลีย่ สูงสดุ 8.26 ซม. สายตน สถาบนั วิจยั และฝก อบรมการเกษตรลำปาง วิเคราะหอ งค คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน Gi102 มคี วามยาวกานใบเฉล่ยี สงู สดุ 3.51 ซม. สายตน ประกอบทางเคมี ปริมาณสารตานอนุมูลอิสระและฤทธิ์ Gi105 มีความยาวปลอ งเฉลยี่ สงู สุด 7.08 ซม. สายตน การตานอนุมูลอิสระเทียบกับวิตามินอี (Trolox) การ Gi104 ใหความยาวยอดเฉล่ียสูงสดุ 10.57 ซม.และสาย ศกึ ษาพบวา ใบผักเชียงดาสดชนิดกิ่งพมุ ใบแก มีปริมาณ ตน Gi101 ใหจำนวนใบเฉลี่ยตอ ยอดสงู สดุ 3.73 ใบ สวน แคโรทนี แรธาตุ เสน ใย และไขมันสงู ชนิดกงิ่ กระโดงออ น ความกวางของทรงพุม เฉลี่ย และ นำ้ หนักตอจำนวน 3 มปี รมิ าณโปรตีน คลอโรฟลล และสารประกอบฟน อลลกิ ยอด ไมมีความแตกตางกันอยางมีนัยสำคัญทางสถิติ ทั้งหมดสูง แตชนิดกิ่งกระโดงและแบบกิ่งพุมทั้งใบออน โดยมีคา เฉลีย่ ระหวาง 44.8 – 61.2 ซม. และ 13 -15 กรมั และใบแก มีฤทธิ์การตานอนุมูลอิสระที่ไมแตกตางกัน ตามลำดับ โดยมฤี ทธ์ิการยับย้งั เฉลี่ยรอ ยละ 56.713 - 65.037 เทยี บ ผลการพรางแสงและไมพรางแสงผกั เชียงดาพบ ไดก บั วติ ามนิ อี ในปรมิ าณเฉล่ีย 8.547-14.685 มิลลิโมล วา น้ำหนักตอยอดและความกวางของใบไมพบความ ตอ100 กรมั นำ้ หนกั แหง เมือ่ นำไปทำเปนใบชาแหง พบ แตกตา งทางสถติ ิ สว นลักษณะความยาวยอด พบความ วา ผักเชยี งดาชนิดก่ิงกระโดงใบออน อบแหงท่ี 60 องศา แตกตางทางสถติ ทิ รี่ ะดับความเชอ่ื มน่ั ท่ี 95 เปอรเซน็ ต เซลเซียส มคี ุณภาพในการตา นอนมุ ลู อสิ ระสงู ทสี่ ุด โดยมี จำนวนใบตอยอดและความยาวใบ พบความแตกตาง ฤทธก์ิ ารยบั ยัง้ รอยละ 32.908 เทยี บกับวิตามินอี 15.561 ทางสถติ ทิ ี่ระดบั ความเชอ่ื มั่นท่ี 99 เปอรเ ซน็ ต จำนวน มลิ ลิโมลตอ 100 กรัมน้ำหนกั แหง และมีสารประกอบฟ ยอดและนำ้ หนกั ยอดรวม (ระหวา งเดือน พ.ค.-ส.ค.2551) นอลลกิ ทั้งหมด 4277.925 มลิ ลิกรัมตอ 100 กรัมนำ้ หนกั พบความแตกตางทางสถติ ทิ ี่ระดบั ความเชือ่ มั่นท่ี 95 แหง ซึ่งแตกตางจากวิธีอื่นอยางมีนัยสำคัญทางสถิติ เปอรเซ็นต จำนวนยอดและน้ำหนักยอดรวม (ระหวาง (p<0.05) แกงผักเชียงดาชนิดก่ิงพุมออน มีฤทธิก์ ารตา น เดอื น ก.ย.-ต.ค.2551) พบความแตกตางทางสถติ ทิ ร่ี ะดบั อนุมลู อสิ ระ สงู สดุ คอื 4.246 มลิ ลโิ มล./100 กรัมสด โดย ความเชอื่ ม่นั ท่ี 99 เปอรเซน็ ต ผลการเปรยี บเทยี บการทำ มฤี ทธิก์ ารยบั ยั้ง รอ ยละ 68.589 แกงชนดิ ใบแบบกระโดง คา งแบบตาง ๆ พบวา ทกุ ลักษณะไมม ีความแตกตางกนั แกม ปี ริมาณวติ ามนิ ซี สารประกอบฟน อลิก และแคโรที ทางสถติ ยิ กเวน ความยาวยอด จำนวนยอดและนำ้ หนกั นทงั้ หมดสงู ท่ีสุด คอื 10.385 572.28 และ 156.304 มก./ ยอดของ (ระหวางเดอื น ก.ย.-ต.ค.2551) พบความแตก 100ก.เปยก ตามลำดับ ระยะเวลาการฆาเชื้อจุลินทรยี ใ น ตางทางสถติ ิท่ีระดบั ความเช่อื ม่นั ท่ี 99 เปอรเซ็นต รวมทัง้ แกงผักเชยี งดาบรรจุกระปองขนาด 307 x 409 ท่ี ความ มีปฏิสัมพันธกนั ของการพรางแสงและการทำคาง ดัน 15 ปอนดตอ ตารางนว้ิ คอื 39 นาที การศึกษาพัฒนากระบวนการแปรรูปผัก เชียงดา 2 ชนิด คือ ผักเชียงดาอบแหง และแกงผักเชยี ง ดาบรรจกุ ระปอง ใชวตั ถดุ ิบผักเชยี งดาจากแปลงวิจัย “ ผลิตภณั จาก ผักเชียงดา ,, 63

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ เฟรน นำ้ เล็ก ๆ ชนิด หนึ่ง เจริญ เติบโตและลอย อยูบนผิวน้ำใน เขตรอน และ เขตอบอุน ” การเพาะเล้ียงแหนแดง โดย สถาบนั วจิ ัยเทคโนโลยเี กษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา แหนแดง (Azolla) เปน เฟร นนำ้ เล็ก ๆ ชนดิ จากอากาศได (symbiotic nitrogen fixing หน่งึ เจริญเตบิ โตและลอยอยูบนผิวนำ้ ในเขตรอน และ microorganisms) จากความสมั พนั ธนี้ทำใหแหนแดง เขตอบอุน โดยจะดำรงชีวิตแบบพึ่งพาอาศัยกันกับ กลายเปนปุยพืชสดที่สำคัญ และมีศักยภาพสูงใน สาหรายสีเขียวแกมน้ำเงินกลุมไซยาโนแบคทีเรีย ที่ ประเทศท่ดี อยพัฒนาและกำลังพฒั นา เพ่ือใชร ว มกบั สามารถตรึงกาซไนโตรเจนในอากาศใหมาเปน การปลูกขา วทดแทนการใชป ยุ เคมไี นโตรเจน นอกจาก สารประกอบไนโตรเจนที่พืชสามารถนำมาใช นี้ยังสามารถลดการเจริญเติบโตของวัชพืชในนาขาว ประโยชนได ในอดีตแหนแดงถูกใชเปนอาหารสัตว ไดเปนอยางดี แหนแดงที่ใชในนามีหลายชนิด เชน เลีย้ ง เชน สกุ ร และเปด เนือ่ งจากแหนแดงมโี ปรตนี Azolla filiculoides A. pinnata A. cristata A. rubra ไขมัน และแรธ าตตุ า ง ๆ เปนองคประกอบอยมู าก A. nilotica และ A. microphylla วิธกี ารเลี้ยงแหน และมกี รดอะมิโนทีจ่ ำเปน (essential amino acid) แดง : •การเล้ยี งเพอ่ื ขยายพันธุ เล้ียงไดในบอ ดินโคลน ในปริมาณที่สูงพอเพียงตอการเจริญเติบโตของปลา หรอื บอ ซีเมนต ในทรี่ ม แสงประมาณ 50% โดยใสด นิ จงึ เหมาะท่ีจะเล้ยี งปลาในนาทมี่ แี หนแดงอยดู วย ½ ของกระถาง ใสปุยคอก 500 กรัมตอดนิ 10 แหนแดงมีคุณสมบัติเปนทั้งปุยพืชสดและ กโิ ลกรัม และปยุ ฟอสเฟต (0-46-0) 50-100 กรมั ตอ ปุยชีวภาพ เนื่องจากในโพรงใบของแหนแดงมี ดนิ 10 กโิ ลกรมั เตมิ น้ำใหท ว่ั ผวิ ดิน 10 ซม. เม่ือแหน สาหรา ยสีเขียวแกมนำ้ เงนิ (blue green algae) ชื่อ แดงเจริญเตม็ จงึ นำไปขยายตอในบอ ดนิ ท่มี รี ะดบั นำ้ Anabana azollae อาศยั อยู โดยดำรงชีวติ อยรู ว มกบั ลกึ 10-20 ซม. เมอื่ ตอ งการใชเปนปยุ ในนาขา ว นำไป แหนแดงแบบพึ่งพาอาศัยกัน สามารถตรึงไนโตรเจน ขยายตอในนาขา วทีเ่ ตรียมเทอื กแลว ประมาณ 10% 64

ของพื้นที่ (50-100 กโิ ลกรัม/ไร) แหนแดงจะเจริญจน ทำใหฟอสฟอรัสมีความจำเปนตอแหนแดงมาก ถา คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน เต็มพื้นที่ภายใน 15-30 วัน หลังจากคราดกลบแลวปก ปริมาณฟอสฟอรัสต่ำเกินไปจะสงผลใหการเจริญ ดำขาวไดทนั ที แหนแดงสว นท่ตี ายจะกลายเปน ปุยให เตบิ โตและปรมิ าณการตรึงไนโตรเจนลดลง ขาว และบางสวนจะเจริญเติบโตตอบนผิวน้ำ ซึ่ง ขอ สังเกต : 1.น้ำเปนปจ จัยที่สำคัญทีส่ ุดใน สามารถตรงึ ไนโตเจนใหก บั ขา วไดอกี ทางหน่ึง รวมทัง้ การเลี้ยงแหนแดง ระดับน้ำที่เหมาะสมคือ 10-30 คลุมวัชพชื ในน้ำไดด วย เซนติเมตร และแหนแดงจะตายเม่ือขาดน้ำ การใชแหนแดงในนาขา ว : 2.แหนแดงจะเจริญเติบโตไดดีในน้ำนิ่ง 1.เตรียมขยายพันธุแหนแดงในพื้นที่ 20-25 บริเวณที่มีคลื่นลมจะทำใหแหนแดงแตกกระจายจะ ตารางเมตร เพ่ือใชส ำหรบั พนื้ ท่ีเพาะปลกู ขา ว 1 ไร ทำใหการเจริญเติบโตและการตรึงไนโตรเจนลดลง 2.รักษาระดับน้ำในนาขาวใหลึก 5-10 อยา งมาก เซนตเิ มตร 3.การตึงไนโตรเจนของของแหนแดงสามารถ 3.ใชแ หนแดงอตั รา 50-100 กิโลกรัม/ไร ใน ทำไดดใี นสภาพแวดลอ มท่ีมไี นโตรเจนต่ำ วันที่ใสแหนแดง ควรมีการใสปุยมูลสัตวที่ใหธาตุ 4.การตรงึ ไนโตรเจนของแหนแดงจะมคี า ฟอสฟอรัส(มูลไก) อตั รา 3 กโิ ลกรมั /ไร 4.ใสปยุ มลู สตั ว สูงสุดที่อุณหภูมิ 30 องศาเซลเซียส และจะหยุด อกี ครั้งเม่ือแหนแดงมีอายุ 7-10 วัน แหนแดงมคี วาม กระบวนการตรึงไนโตรเจนในสภาพแวดลอมที่มี ตองการธาตุอาหารเหมือนพืชสีเขียวชนิดอื่นๆ ยกเวน อณุ หภูมสิ งู กวา 45 องศาเซลเซียส ไนโตรเจน รวมทง้ั ตอ งการธาตุอาหารรองในการเจรญิ เติบโตดวย ในดินนาทั่วไปมักขาดธาตุฟอสฟอรัส “ ดำรงชีวิตแบบ พึ่งพาอาศัย กันกับสาหราย สีเขียวแกม น้ำเงินกลุมไซ ยาโนแบคทเี รีย ,, 65

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ เห็ดทัง้ 2 ชนดิ มีคุณคาทาง โภชนาการสูง โดยเฉพาะเปน แหลงของ โปรตีนและยัง ปองกันการ เกดิ โรคตา ง ๆ ” การเพาะเหด็ โคนนอย เห็ดฟาง ในกระถางทีม่ ีสวนผสม ของผักตบชวา ฟางขา ว กบั การใชน ำ้ สม ควนั ไมในระยะ การเจรญิ เปน ดอกเห็ด โดย วาสนา ชยั เสนา เรงิ นภรณ โมพวง พรวภิ า สะนะวงศ คชรตั น ทองฟก และ สจุ ติ รา เรอื งเดชาววิ ฒั น สถาบันวจิ ัยเทคโนโลยีเกษตร มหาวิทยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลานนา เห็ดโคนนอยและเห็ดฟางเปนเห็ดที่รูจักกัน อนั ตรายตอมนษุ ย จึงมีความสำคัญตอการศกึ ษาทาง ทัว่ ไป เห็ดทง้ั 2 ชนดิ มคี ณุ คา ทางโภชนาการสงู โดย ดานตาง ๆ เชน ชีววทิ ยา สรีรวิทยา พนั ธศุ าสตร การ เฉพาะเปนแหลงของโปรตีนและยังปองกันการเกิดโรค เกิดมิวเทชัน ระบบนิเวศน ชีวเคมีของเซลล จุล ตาง ๆ เชน โรคความดันโลหิตสงู โรคมะเรง็ เปนตน ชีววิทยา โภชนาศาตร เปนตน เหด็ ทงั้ 2 ชนดิ จงึ จดั นอกจากนี้เห็ดทั้งสองชนิดใชเปนตนแบบของสิ่งมีชีวิต เปนสิ่งมีชีวิตจำพวกราชั้นสูงที่มีความสำคัญตอการ จำพวกเชือ้ ราช้ันสงู (Fungi) (Kües, 2000; Kües and ศึกษาในหลากหลายสาขาวิชา เนื่องจากสามารถ Liu, 2000) เหด็ โคนนอย และเห็ดฟาง เปน ช่ือสามัญที่ ทำการศึกษาคนควาในหองปฏิบัติการทดลองไดได เรียกกันในประเทศไทย ซึ่งชื่อทางวิทยาศาสตรของ งา ย มวี งจรชีวิตส้ัน เซลลมขี นาดใหญ และสามารถ เหด็ โคนนอย คอื (Coprinopsis cinerea) และช่ือทาง ศึกษาภายใตกลองจุลทรรศนเพื่อติดตามการ วทิ ยาศาสตรของเหด็ ฟาง คอื (Volvariella volvacea) เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นภายในโครงสรางของเซลล ซึ่ง จดั อยใู นตระกูลเห็ด (Basidiomycota) ซึง่ นอกจากจะ เปน เทคนคิ พ้ืนฐานไดอ ยางสะดวกและรวดเร็ว (Kües มปี ระโยชนอยางยิ่งทางดา นโภชนาการสูงแลว และจดั et al., 1998; Srivilai et al., 2005a; Srivilai et al., อยูในกลุมเห็ดกนิ ได (edible mushroom) และไมมี 2005b; Kües et al., 2007). 66

การเพาะเห็ดทัง้ 2 ชนิด ในประเทศไทยสามารถเพาะไดงา ย กลไกการเจริญของ เห็ดโคนนอย และเห็ดฟางซึ่งเปนสิ่งมีชีวิต คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน เนื่องจากสภาพภูมิอากาศอยูในเขตรอนชื้น อีกทั้งแหลงของธาตุ ประเภทเชือ้ ราชั้นสงู อาหารสำหรบั การเพาะเห็ดซึ่งไดจ ากวัสดุเหลือทิ้งจากธรรมชาติ มอี ยู มีการศึกษาวิจัยมากมายเกี่ยวกับเห็ดทั้ง 2 ชนิด เปน จำนวนมาก เชนฟางขาว ข้เี ล่อื ย เมลด็ ฝาย ผักตบชวา เปน ตน เนอ่ื งจากการเพาะเห็ดโคนนอย (Coprinopsis cinerea) และเห็ด คณะผูวิจัยจึงไดทำการวิจัยการใชประโยชนจากวัสดุเหลือทิ้ง ฟาง (Volvariella volvacea) ท้งั ในและตา งประเทศ มีรายงานจาก (วาสนา และคณะ 2542, 2544, 2545; Kharazipour et al., 2007) งานวจิ ยั วาเห็ดท้งั 2 ชนิดน้ี มีระยะการเจรญิ ของดอกเหด็ ท่ีชวง เชน ผักตบชวา และฟางขา ว เปนวัสดสุ ำหรบั เพาะเห็ด โดยวตั ถุดบิ ทงั้ อณุ หภมู แิ ละความชื้นใกลเคยี งกนั จงึ เกดิ แนวคดิ ท่ตี อ งการศึกษา สองชนดิ สามารถหาไดง ายในทอ งถ่นิ และบรเิ วณพนื้ ทีใ่ กลเ คียง เชน การเพาะเห็ดดวยวิธีอยางงายโดยทำเปนกระถางที่มีสวนผสมของ ผกั ตบชวาท่บี ริเวณคลองครอบ ณ มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีราชมงคล ผักตบชวา ฟางขาว และเชอื้ เห็ด ซงึ่ สามารถทำการเพาะใหเ กิด ลานนา เขตพ้นื ท่พี ิษณุโลก และฟางขา วของเกษตรกรที่เหลอื ท้ิงจาก ดอกเห็ดในชั้นกลองพลาสติกและเพาะไวในสภาพแวดลอม การทำนา ปลกู ขา ว จากการยอยสลายวสั ดุเหลอื ทิง้ เหลานี้ พบวามี เดียวกัน แหลงธาตุอาหารที่สำคัญตอการเจริญของเห็ดไดเปนอยางดี จึงเกิด ซึ่งการศึกษาในครั้งนี้เปนการบูรณาการงานวิจัยเกี่ยวกับ แนวความคิดในงานวจิ ัยในครง้ั น้ี โดยนำมาทำเปนกระถางเพาะเหด็ ท่ี การเพาะเหด็ การใชก ระถางทีท่ ำจากวัสดเุ หลือทิ้งทางธรรมชาติใน มสี ว นผสมของวสั ดเุ หลือท้ิง ผักตบชวา ฟางขาว และเชอ้ื เหด็ ซึง่ การเพาะเหด็ การใชผ ลิตภณั ฑน ้ำสมควันไมในการเพาะเหด็ เพอื่ เปนการประยุกตจากงานวิจัยการทำกระถางจากวัสดุเหลือทิ้งทาง ใหไ ดวิธกี ารเพาะเหด็ ดวยวธิ ีอยางงาย และเปนวธิ ีการทสี่ ะดวกโดย ธรรมชาติ ไมต อ งจำกัดพ้ืนท่ใี นการเพาะเห็ดเฉพาะใน น้ำสมควนั ไม (wood vinegar) เปนผลิตผลพลอยไดจาก โรงเรือน และสามารถดแู ลในเรอ่ื งของความสะอาดและไดผ ลผลติ การเผาถานของเกษตรกรซึ่งไดจากการควบแนนบริเวณปลายทอ เห็ดที่ปลอดสารพิษ ปลอดภัยตอสุขภาพ เพื่อรักษาสิ่งแวดลอม ของเตาเผาถาน มีลกั ษณะเปน ของเหลวสนี ำ้ ตาลออ น ปนแดง มี และเปนการอนุรักษพลังงาน ตลอดจนสารมารถพัฒนาเปน กลนิ่ ควันไฟ คา พีเอช (pH) ประมาณ 3 คาความถวงจำเพาะ อุตสาหกรรมในครวั เรือนได (specific gravity) 1.015 ประกอบดว ยสารเคมมี ากกวา 200 ชนดิ แตทีเ่ ปน องคป ระกอบหลกั ไดแก กรดอะซิติก (acetic acid) และ วัตถปุ ระสงค เมทธานอล (methanol) ซ่ึงเปน สารออกฤทธ์ฆิ าเชอื้ โรค เช้อื รา เชอ้ื 1.ศึกษาสมบัติทางกายภาพของกระถางที่ใชเปนวัสดุ แบคทเี รยี และเชือ้ ไวรสั ฟนอล เปนสารในกลุมควบคุมการเจรญิ เพาะเห็ดที่เหมาะสมกับการเจริญเปนดอกเห็ดของเห็ดโคนนอย เตบิ โตของพืช ฟอรม าลดไิ ฮด (formaldehyde) เปน สารออกฤทธ์ิ และเหด็ ฟาง ฆาเชอื้ โรคและแมลงศัตรพู ืช เอธิล เอน็ วาเลอเรท (ethyl-n- ! 2.ศึกษาปจจัยของสภาพแวดลอม เชน อุณหภูมิ valerate) เปน สารในกลมุ เรงการเจรญิ เติบโตของพืช และน้ำมัน ความช้นื ความเขม ของแสง ทมี่ ตี อ การเพาะเห็ดโคนนอยและเห็ด ทาร (tar) เปนสารจับใบลดการใชส ารเคมี ซงึ่ จะเห็นไดวา ฟางในระยะการเจริญเปนดอกเห็ด สารประกอบในน้ำสมควันไมที่กลาวมานี้ สามารถนำมาใชแทน 3.ศกึ ษาการเจรญิ เติบโตของเห็ดโคนนอ ยและเหด็ ฟางใน สารเคมีในการปลกู พชื ได เปนอยางดี นอกจากจะใชก บั พืชแลว ยัง ระยะการเจริญเปนดอกเห็ดบนวัสดุเพาะโดยทำเปนกระถางที่มี มกี ารนำน้ำสมควันไมมาใชใ นงานปศสุ ตั วอ ีกดวย ไดแ ก การนำมา สว นผสมของผักตบชวา ฟางขา ว และหัวเช้อื เห็ด ใชในการกำจัดกลิ่นมูลสัตวและแมลงในฟารมสัตว นอกจากนี้ ! 4.ศึกษาการเจริญเติบโตของเห็ดโคนนอยและเห็ดฟางใน นำ้ สมควันไมท ีไ่ ดผานการกลั่นใหบ ริสทุ ธแ์ิ ลว สามารถนำมาผสม ระยะการเจริญเปนดอกเห็ดบนวัสดุเพาะ โดยทำเปนกระถางที่มี กับรำขา วในอัตราสว น 1:100 สำหรบั สัตวใหญจ ะชว ยใหระบบการ สว นผสมของผักตบชวา ฟางขา ว หัวเชอื้ เห็ด และน้ำสม ควันไม ยอยอาหารดขี ึ้น ปองกันโรคทองเสียในสัตวป ก ไดแ กเปด และไกไ ด ! 5. เพอื่ ศึกษาหาปฎิสมั พนั ธระหวางเหด็ โคนนอยและเห็ด จะชวยปรับระดับแบคทีเรียในลำไสและชวยดูดซึมอาหารไดดียิ่ง ฟางเมื่อเพาะในกระถางเดียวกันสภาพการเพาะเดียวกัน โดยทำ ขน้ึ ทำใหส ตั วเ ติบโตเร็ว (กรรณกิ าร 2545) ชว ยใหเ นอ้ื สัตวมีสีชมพู เปนกระถางท่ีมีสวนผสมของผักตบชวา ฟางขาว หัวเชือ้ เหด็ และ และลดปริมาณน้ำในเนื้อ ไดรอยละ 3 ซงึ่ เปนการเพม่ิ คณุ ภาพโดย นำ้ สมควนั ไม รวม ชวยปรบั ปรงุ คุณภาพไขใ หมีขนาดของไขแดงใหญและเหนยี ว ตรวจเอกสาร ขึน้ จะเหน็ ไดว า สารทีส่ กัดไดจ ากนำ้ สม ควันไม มีสารสกดั บางกลุม เหด็ เปนราชนิดหน่งึ จัดอยใู นพวกฟง ไจ (Fungi) เปนส่ิงมี ท่ีมผี ลตอการกระตนุ การเจริญของพชื และสัตว และจากการศกึ ษา ชวี ิตช้ันสงู จำพวกยูคาริโอต (Eukaryotic organism) เซลลยคู าริ น้ำสมควันไมท ี่ผานมา พบวา มสี ารเคมีท่ีสำคัญสามารถกระตุน การ โอต (Eukaryotic cell) มีเย่อื หุมเคลียส (Nuclear membrane) เจริญของสิ่งมีชีวิต จึงคาดวาสาระสำคัญในน้ำสมควันไมจะมี ไมม ีคลอโรฟล ด (Chlorophyll) จงึ ไมส ามารถสงั เคราะหแสง สรา ง บทบาทในการเรงการเจริญในระยะการออกดอกเห็ด จึงนำ อาหารเองไมได สว นใหญดำรงชีวิตเปน แซโพรไฟต (Saprofite) ได แนวทางในการวิจัยน้ำสมควันไมไปใชกับการเพาะเห็ดในกระถาง สารอาหารจากสารอนิ ทรยี  (Organic matter) ทีเ่ นาเปอยจนเปน ทท่ี ำจากผักตบชวา ฟางขา ว เพอื่ ทราบถึงผลของนำ้ สมควนั ไมตอ สารโมเลกุลเล็ก และสารอนินทรยี  (Inorganic matter) ทีม่ อี ยูใ น 67

ดนิ เซลลไ ดส ารอาหารโดยสง เอนไซมออกมายอ ยอาหารนอกเซลล รูปแบบและวิธีการเพาะเห็ดโคนนอยแบบตาง ๆ แลวดูดสารอาหารเขาสูเซลล (สุภพงษ, 2552) (อานนท, 2537) เหด็ โคนนอย (Coprinopsis spp.) เห็ดโคนนอยหรือเห็ดถั่วนับไดวาเปนเห็ดที่เพาะงายและ ใหผลผลิตที่สูงมีวิธีการเพาะเลี้ยงคลายกับการเพาะเห็ดฟางโดยใช ชื่อวิทยาศาสตร : Coprinopsis cinerea ฟางขาว นำมาเปนวัสดุเพาะ นอกจากนี้ยังสามารถที่จะใชวัสดุ ! Class : Agaricomycetes ! Order : Agaricales เพาะอน่ื ๆนำมา เพาะไดอกี มากไมวา จะเปนตนและใบของถวั่ ตาง ๆ ตน ขา วโพด  ผกั ตบชวา ตนและใบของกลว ย ซ่ึงลว นแต เปน วัสดุ ! Family : Psathyrellaceae เพาะที่หาไดงายในทอ งถ่ิน ซึง่ สามารถทีจ่ ะนำมาเปนวสั ดเุ พาะได ! Genus : Coprinopsis ! Species : Cinerea (Chaisaena, 2009) ท้งั ส้นิ   เห็ดโคนนอย จัดเปนราชั้นสูงที่อยูในตระกูล อุปกรณท ่ีใชใ นการเพาะเหด็ เหด็ (Basidiomycota)เปนเห็ดทีอ่ ยูใน จีนสั Coprinus ใกลเ คยี งกับ 1. วัสดุใชใ นการเพาะเหด็ โคนนอย (เห็ดถวั่ ) เชน ฟางขาว เห็ดหมึก Coprinus comatus (Ink cap) และเห็ดใน ตน ขาวโพด เปลอื กมนั สำปะหลงั ผักตบชวา ตน หรอื ใบกลวยแหง กลุมCoprinus อืน่ ๆ อกี หลายชนดิ แตเปน คนละชนิดกับเห็ดโคน ฯลฯ เปน ตน ธรรมชาติหรือเหด็ ปลวก (Termitomyces spp.) ในตางประเทศ 2. ทำไมแบบ หรือกระบะเพาะ ขนาดท่มี ีความกวา ง 30 เห็ดในกลุมนี้ก็มีการเพาะเลี้ยงเชนกันมีชื่อสากลวา Hypsizygus ยาว 50 สูง 30 เซนติเมตร ซงึ่ อาจจะทำดวยไมหรือเหล็กก็ได marmoreus (Peck) Bigelow เดมิ ในประเทศไทยมีชอ่ื เรยี กแตก 3. เช้อื เห็ดโคนนอ ย จะตอ งเปนเช้อื ทบ่ี รสิ ุทธ์ิ แข็งแรง ตางกันไปเนื่องจากมีการกระจายพันธุทั่วทุกภาคของประเทศไทย และเปนสายพันธุทคี่ ดั เลอื กมาแลว มีชื่อเรียกตามวัสดุเพาะ เชน แตเปนคนละสกุลกับเห็ดโคน 4.จะตองมีอาหารเสริมใสใหกับเห็ดโคนนอยเพื่อเปน ธรรมชาติหรือเห็ดปลวก เดิมในประเทศไทยเห็ดชนิดนี้มีชื่อเรียก อาหารในการเจริญเติบโตโดยอาหารเสริมจะใชปุย ยูเรียในอัตรา แตกตางกันไปเนื่องจากมีการกระจายพันธุทั่วทุกภาคของ การใช 0.5 กิโลกรมั ตอนำ้ 70 ลติ ร ประเทศไทย เชน ในภาคเหนือจะเรียก เห็ดถวั่ เห็ดถว่ั เหลืองหรอื 5. อปุ กรณก ารตมนำ้ ไดแ ก ถงั น้ำมัน 200 ลติ ร หรอื หมอ เหด็ ถ่วั เนา เห็ดโคนนอย เหด็ โคนบาน เหด็ โคนขาว ภาคตะวันออก ตม และเชือ้ เพลงิ เฉียงเหนอื จะเรยี ก เห็ดคราม เห็ดปลวกนอย และภาคกลางจะ 6. เชอื กสำหรบั มัดฟางขา ว เรียกวา เหด็ โคนเพาะ เห็ดโคนนอย เห็ดหมึก ลักษณะของเห็ดโคน 7. พลาสตกิ สำหรับคลุมกองวัสดุเพาะเพื่อปรบั อุณหภูมิที่ นอ ยมีลกั ษณะดังนี้ หมวกดอก เมือ่ ดอกเหด็ เจริญเตม็ ท่จี ะคลายรม ตอ งการ และเปนการบม กองวัสดุเพาะ พบั ปลายแหลมมน ผวิ มีสีนำ้ ตาลออ น ไปจนกระทงั่ ขาวตรงปลาย วัสดทุ ่ีใชเ พาะเลี้ยงเห็ดโคนนอยมหี ลายชนดิ ไดแ ก หมวกดอก มีขนาดตง้ั แต ! 1. วสั ดุเพาะ ไดแ ก ฟางขา ว เปลอื กถ่ัว ตนขา วโพด 0.5-1.5 เซนติเมตร ขนึ้ อยูกับสายพันธุ ทะลายปาลมทใ่ี ชแ ลว หญาขจรจบ เกษตรกรสามารถเลือกใชวัสดุ เพาะชนิดใดชนิดหนึ่งก็ไดตามความสะดวก ที่หาไดงาย และมี ปจจุบันไดมีการปรับปรุงพันธุของเห็ดโคนนอยใหมีดอก ราคาถกู ใหญขึ้น ลักษณะรูปรางเห็ดโคนนอยจะคลายเห็ดโคน แตจะมี ความแตกตางกนั ก็ตรงทห่ี มวกของเหด็ โคนนอยมีเกรด็ สเี ทา ดอก 2. อาหารเสริม เพ่ือใชเพมิ่ ขนาดดอก ทีแ่ นะนำคือ สตู ร เหด็ สมบรู ณเ มื่อโตเตม็ ทจ่ี ะขนาดเสนผา ศูนยก ลางประมาณ 1 น้วิ ของศูนยไบโอเทค ยาวไมเกนิ 3 นวิ้ ใชเวลาเจริญนับจากดอกตูมจนถึงบานเต็มที่ เพียง 1 วนั เทา น้นั ในชว งตอนเย็นหรอื พลบค่ำเมอ่ื ดอกเหด็ โคน 3. ปยุ เห็ดโคนนอยจะใชปยุ ชนิดน้ำใชตม วัสดุเพาะเหด็ นอ ยบานเต็มที่ กา นดอกจะเลก็ ลงและยาวมาก หมวกจะเปล่ียน 4. พลาสตกิ สีดำ ใชคลุมกองฟางเวลาบม เชื้อ เปนสเี ทา จนกระทั่งเปนสีดำฉำ่ น้ำ คลา ยกบั น้ำหมกึ จงึ มคี นเรยี ก 5. กระสอบปา น ใชค ลุมฟอนฟาง เมอ่ื เห็ดใหดอก ชื่อเห็ดโคนนอยอีกช่ือหนึง่ วา \"เห็ดน้ำหมกึ \"   เห็ดโคนนอ ยชอบขน้ึ 6. เชื้อเหด็ โคนนอ ย จะใชเชอ้ื เหด็ โคนนอ ยทเี่ พาะในเมล็ด ตามกองวสั ดุ เชน กองฟาง กองหญา หรอื กองเปลือกถวั่ ซง่ึ วัสดุ ขา วฟา ง เหลา น้ี เปน วสั ดเุ ศษเหลือทางธรรมชาติทีห่ าไดงาย เห็ดโคนนอยท่ี 7. เชอื ก มดั ฟางหรอื ลวด พบตามธรรมชาติ สวนใหญจะมดี อกเล็ก คณุ ประโยชนของเหด็ โ 8. หมอตมฟาง (ใชถ ัง 200 ลิตร ตัดครึง่ ) คนนอ ยมีมากมาย อีกท้งั มรี สชาตดิ ี มคี ุณคาทางอาหารมากกวา ! วิธีการเตรียมเชอื้ เห็ด เห็ดฟาง และเห็ดโคนนอยมีสารยับยั้งการเจริญของเซลลมะเร็ง เสรมิ นำเชอ้ื เหด็ มายีใหรว น (ขยเ้ี บา ๆ) นำมาคลกุ กับอาหาร บางชนิดได (แปง ขา วเหนียวผสมรำละเอยี ดอัตราสว น 1:1) อัตรา 1 กำ   68

มอื ตอ เชอ้ื เหด็ 1 ถุง คลมุ พลาสติกหรือผา ทีส่ ะอาดทิ้งไว 1-2 คนื ข้ันตอนและวิธีการเพาะเห็ดโคนนอยแบบกอง คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน กอ นนำไปใช 1. อัดวสั ดเุ พาะในกระบะหรอื แบบพมิ พท จ่ี ัดทำขน้ึ เสรจ็ แลว อดั ฟางใหแนนแลว นำเชือกมา วิธกี ารเตรยี มนำ้ ปยุ มัดฟางใหเปนกอ น หรอื จะกะน้ำหนักใหไดป ระมาณ 3-4 กิโลกรัม ! ละลายปยุ แคลเซยี มไนเตรท (15 - 0 - 0) อัตรา 1 ตอมดั กิโลกรมั /นำ้ 60 ลติ ร ตมในถงั ตม ใหร อ นอณุ หภูมิ 80 - 90 องศา 2. ตม นำ้ แลวละลายอาหารเสริมในนำ้ ท่ีเดอื ด ท่ีอุณหภูมิ เซลเซยี ส ประมาณ 80-90 องศาเซลเซียส หรือพอน้ำเดือด จงึ นำวัสดเุ พาะ ! วธิ กี ารเพาะ ฟางขา วท่มี ัดเปนกอนจมุ ลงไป ในนำ้ ทิ้งเอาไวนาน 5-10 นาที เพือ่ 1. จมุ วสั ดเุ พาะ (ฟางแหง) ในนำ้ ปยุ ที่กำลังรอนใหฟ าง ใหอ าหารเสริมไดซมึ เขาไปในวัสดเุ พาะ และยงั เปน วธิ ที ่ชี วยกำจัด เปยกชุมท่ัวฟอน นานประมาณ 3 นาที แลว กองท้ิงไวใหเ ยน็ โรคและแมลง และวชั พืชเหด็ ตาง ๆ 2. วางแบบพมิ พไม ( ขนาด 30x30x60 เซนติเมตร ) บน 3. แลวปลอ ยทงิ้ ใหเย็น กอ นใสเ ชื้อเหด็ โดยจะหยอดเชื้อ พ้ืนสะอาด ปพู ลาสติกรองพ้นื กอ น เห็ดเปนจดุ ๆ รอบ ๆ กองวัสดุเพาะ แตล ะจุดหา งกนั 10-15 3. วางเชือกหรือลวดทีจ่ ะมัดไวในแบบพิมพไ ม 2 แนว เซนติเมตร และตองลกึ ลงไปในวสั ดุเพาะ 1 น้วิ ใชม อื หรอื ไมทำ 4. อัดฟางในแบบพิมพไมเปนชั้น ๆ ชั้นลางสุดหนา เปน รูใสเชื้อเหด็ ก็ได ประมาณ 3-5 เซนตเิ มตร โรยเชอ้ื เหด็ ทเ่ี ตรยี มไวใ หท วั่ ผวิ หนาฟาง 4. นำพลาสตกิ มาคลมุ ทีก่ อง ควรใชพ ลาสตกิ สีดำหรือสี 5 .อัดฟางชัน้ ที่ 2 หนาประมาณ 5-10 เซนตเิ มตร โรยเช้อื ฟา พลาสติกจะเปนตัวที่จะดึงดูดแสงและควบคุมอุณหภูมิไดดี เห็ดเฉพาะบรเิ วณริมขอบชดิ ขา งแบบพมิ พไมโดยรอบ หลังจากท่คี ลุมกองวสั ดุเพาะใหม ดิ ชิด 6. อัดฟางชัน้ ที่ 2 และ 4 และโรยเชือ้ เหมอื นช้ันที่ 2 5. คลุมดานบนอกี ชน้ั ดว ยกระสอบปานหรอื ฟางขาวกไ็ ด 7. ชั้นสุดทายโรยเชื้อเห็ดใหทั่วผิวหนาฟางแลวทับดวย เพอื่ ใหเกดิ ความรอ นภายในกองวสั ดุ ฟางหนาประมาณ 3-5 เซนติเมตรมัดใหแ นนจะไดกอ นวัสดเุ พาะ เพาะเนื่องจากเชื้อเห็ดนี้จะเจริญเติบโตไดดีที่อุณหภูมิประมาณ ขนาดประมาณ 30x30x60 เซนตเิ มตร 35-45 องศาเซลเซยี ส ระยะน้ี ไมจ ำเปนจะตอ งนำอากาศหรือเอา 8. กองกอ นฟางวสั ดุเพาะบนพืน้ ทพี่ ลาสตกิ ปูรองไวใ นท่ี อากาศท่ีบริสทุ ธิเ์ ขาไปในกอง รม รดซ้ำดวยน้ำปุยที่เย็นแลว (ใชฝกบัวรดผานไปมาพอเปยก) แลวคลุมดว ยพลาสตกิ ใหมดิ ชิด ทิ้งไว 3-5 วนั การเพาะเห็ดโคนนอยแบบโรงเรอื น มีขน้ั ตอนการเตรี 9. เมื่อมเี สนใยเห็ดเกดิ ข้นึ กอนฟางหรือเร่มิ เกิดดอกเล็ก ๆ ยมวสั ดเุ พาะคลายกนั คอื ใหย ายกอ นฟางไปเปด ดอกใน 1. อัดวสั ดุเพาะในกระบะหรอื แบบพมิ พทีจ่ ดั ทำข้ึนเสรจ็ โรงเรือน โดยกกอนยายเขาใหพนน้ำในโรงเรือนใหมีความชื้นเสีย แลวอดั ฟางใหแนน แลวนำเชือกมา กอ น มดั ฟาง ใหเ ปนกอ น หรอื จะกะน้ำหนกั ใหไดประมาณ 3-4 กิโลกรมั 10. ใน 1-2 วนั แรกทยี่ ายวัสดุเพาะเขาโรงเรือน ใหรกั ษา ตอ มดั อุณหภูมิในโรงเรือนใหไดประมาณ 35-38 องศาเซลเซียส และ 2. ตมนำ้ แลว ละลายอาหารเสริมในนำ้ ทเี่ ดอื ด ทอ่ี ุณหภมู ิ รักษาความช้ืนใหได 80-90 % เหด็ โคนนอ ยจะเริ่มเก็บผลผลติ ได ประมาณ 80-90 องศาเซลเซียส หรือพอน้ำเดอื ด จึงนำวัสดุเพาะ ภายใน 3-5 วนั หลงั จากยา ยเขาโรงเรือนและจะเก็บไดท กุ วนั เปน ฟางขาวทีม่ ดั เปนกอนจุมลงไป ในนำ้ ท้งิ เอาไวนาน 5-10 นาที เพอ่ื ระยะเวลา 3-4 สปั ดาห ปริมาณผลผลิตตอ กอนประมาณ 1-2 ใหอ าหารเสรมิ ไดซ ึม เขาไปในวสั ดเุ พาะ และยังเปน วิธีท่ีชวยกำจดั กิโลกรมั โรคและแมลง และวัชพืชเหด็ ตา ง ๆ 3. แลวปลอยทิง้ ใหเยน็ กอนใสเชือ้ เห็ด โดยจะหยอดเชือ้ เหด็ เปน จดุ ๆ รอบ ๆ กองวัสดุเพาะ แตล ะจดุ หา งกนั 10-15 เซนตเิ มตร และตองลกึ ลงไปในวสั ดุเพาะ 1 นวิ้ ใชมอื หรือไมท ำ เปน รูใสเ ช้ือเหด็ ก็ได 4. นำไปเขาโรงเรือนซงึ่ ภายควรอยรู ะหวา ง 30 -35 องศา เซลเซยี สในสภาพทม่ี ีความช้นื ดังน้ัน ควรรดนำ้ บนพื้นหรอื วัสดคุ ลมุ กองหากภายในกองแหงเกนิ ไป จะสามารถเก็บผลผลิตนำมาบริโภคไดภ ายใน 5-7 วัน นบั จาก ทีเ่ ร่มิ เพาะเหด็ 69

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ สับปะรดเปน พืชใบเลี้ยง เดี่ยว สามารถ ทนตอสภาพ แวดลอมตาง ๆ ไดดี เปน พืช เศรษฐกิจที่ สำคัญ ” การวิจัยและพัฒนาระบบการผลิตสับปะรดเพื่อรับรอง มาตรฐานฟารม โดย สัญชยั พนั ธโชติ ชิติ ศรตี นทิพย สันติ ชา งเจรจา อภนิ นั ท เมฆบังวัน และ มะลวิ ัลย มทุ มุ ล สถาบันวจิ ัยเทคโนโลยเี กษตร มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลานนา พื้นที่ปลูกสับปะรดของจังหวัดลำปางป ธรรมชาติ) ซึ่งมีผลผลิตออกสูตลาดจำนวนมาก 2552 มกี ารปลูกสบั ปะรด 1,753 ราย พื้นที่ปลูก จำแนกรายเดอื น คอื เดือนมถิ นุ ายน พ้นื ท่ใี หผ ลผลติ 18,815.50 ไร ผลผลติ 54,811 ตัน ผลผลิตเฉล่ยี ตอไร 2,187 ไร ผลผลิต 9,843 ตนั เดอื นกรกฎาคม พ้ืนทใี่ ห 2.91 ตัน ปลูกใน 3 อำเภอ โดยอำเภอเมือง ปลูกมาก ผลผลติ 1,108 ไร ผลผลิต 4,987 ตัน และเดอื น ทีส่ ุด (94.67 %) จำนวน 1,593 ราย พนื้ ท่ปี ลูก 17,813 สงิ หาคม พ้นื ทใี่ หผลผลติ 633 ไร ผลผลติ 2,980 ตัน ไร ใหผ ลผลิต 52,010 ตัน ผลผลติ ตอ ไร 2.92 ตนั รอง ชวงหลงั สับปะรดป เดือนกนั ยายน – ธันวาคม 2552 ลงมาคอื อำเภอแจห ม (4.38 %) จำนวน 115 ราย พื้นทใ่ี หผ ลผลิต 4,083 ไร ผลผลิต 18,241 ตัน พน้ื ทปี่ ลูก 824.5 ไร ใหผลผลติ 2,250 ตนั ผลผลติ ตอ ตำบลบานเสด็จ อำเภอเมอื ง เปน พน้ื ที่ที่มี ไร 2.73 ตนั และอำเภอแมเมาะ (0.95 %) จำนวน 45 การปลูกสับปะรดมากกวาตำบลอน่ื ในป 2552 มีพ้ืนท่ี ราย พื้นที่ปลูก 178 ไร ใหผลผลิต 551 ตัน ผลผลิตตอ ปลูก จำนวน 13 หมบู านจากจำนวนท้ังหมด 17 ไร 3.10 ตนั หมูบาน มีฤดูกาลเก็บเกี่ยว 2 ครั้ง คือสับปะรด การประเมินสถานการณการผลิตและตลาด หยอด(กระตนุ ใหเกิดดอกโดยใชฮอรโมน) 3,843 ไร สบั ปะรด ป 2552 ของสำนักงานเกษตรอำเภอเมอื ง เกบ็ เกยี่ วเดือนมนี าคม-เมษายน สบั ปะรดป 7,647 ไร ลำปาง ทำการประเมินพื้นที่การผลิตและผลผลิต 3 เก็บเกย่ี วเดือน พฤษภาคม-กรกฎาคม ชวงเวลาคือ ชวงกอนสับปะรดป เดือน มกราคม- ในการปลกู สับปะรดในพ้นื ทีต่ ำบลตา งๆ แลว พฤษภาคม 2552 พืน้ ที่ใหผ ลผลติ 3,566 ไร ผลผลิต ยังมีการจัดตั้งสหกรณผูปลูกสับปะรด จังหวัดลำปาง 16,049 ตัน ชวงสับปะรดป(ชว งท่ีมผี ลผลิตออกตาม ซึ่งมสี มาชิก อยูในพ้ืนท่ี ตำบลบา นเสด็จ ตำบลบา น 70

แลง ตำบลบญุ นาคพฒั นา อำเภอ เมอื ง และ ตำบลบา นดง อำเภอ นำมากองรวมกนั โดยคว่ำจุกลงและเรียงกองรอจำหนา ย หากผล คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน แมเมาะ สับปะรดเพื่อการสงโรงงานจะตัดจุกใหชิดกับผลเพื่องายใน ขอมูลของสหกรณผูป ลกู สบั ปะรด จังหวัดลำปาง ป 2552 การขนสง จำนวนผูป ลูกสับปะรดท่เี ปน สมาชิก การ เปรียบเทยี บระหวาง 2 วิธกี ารของทง้ั 3 ตำบล การ จำนวน 982 ราย มีพ้นื ที่การผลติ ประมาณ 8,669 ไร ใหผลผลติ จดั การระบบคณุ ภาพทดี่ ีหรือท่ีกำหนด ทำใหผลผลิตสบั ปะรด มี 4,640 ไร คดิ เปน 53.5 % จำนวนตน เฉลยี่ ตอไร 5,000 ตน จำนวน แนวโนมคุณภาพดี ไดแ ก น้ำหนกั ผล ความสูงของผล เสน ผา ตน ทั้งหมดประมาณ 40,257,580 ตน มีกำลงั การผลิต ประมาณ ศนู ยกลางของผล ความหวาน สภาพความเปนกรด-ดาง ปริมาณ 32,310 ตันตอป มีตน ทนุ การผลติ ตอ ไร ประมาณ 15,369 บาท ใน ไนเตรท และไนไตรท ดีกวาวิธีการปฏบิ ตั โิ ดยท่วั ไปของเกษตรกร ปแ รก และประมาณ 7,046 บาท ในปท ่ี 2 พ้นื ที่การปลูกของกลุม ! การศึกษาในสภาพแปลงปลูกศึกษาการใชน้ำและธาตุ สมาชิกใน 4 ตำบล สมาชิกจะแบง ออกเปน กลมุ จำนวน 15 กลมุ อาหารพืช (Lysimeter) ของสับปะรด เพื่อศึกษาถึงแนวทาง ตามพ้ืนทที่ ่ใี กลเ คยี งกัน ประยุกตในการผลิตตามความเหมาะสมเพื่อลดตนทุนและเพิ่ม วถิ ีการตลาดของสับปะรดลำปาง พบวา เพอื่ การจำหนา ย ประสทิ ธภิ าพการผลติ โรงงานแปรรปู 80% (ตา งจังหวัด 76% ภายในจงั หวดั 4% และ ทำการปลูกสับปะรดในแปลงศึกษาการใชน้ำ 20 เพื่อการบรโิ ภคสด 20% (ภายในจงั หวัด 2% ตางจังหวัด 18%) กระถาง โดยการใชห นอขา ง ซึ่งเปนหนอทีน่ ิยมปลูกมากในแปลง การศึกษาการจัดทำคูมือการจัดการสวนสับปะรดที่ดีและ เกษตรกรเนื่องจากหนอจะตั้งตัวไดเร็ว และสามารถบังคับการ เหมาะสม โดยการประยุกตจ ากคมู อื ออกดอกไดต้ังแตอ ายุ 12 เดือนข้นึ ไป บันทึกการใชน ้ำของตน - การผลิตสับปะรดทีด่ แี ละเหมาะสม (GAP) สับปะรด จะเห็นวาในฤดูรอน (เดือนกุมภาพนั ธ – พฤษภาคม) - ระบบการจัดการคณุ ภาพ ; GAP พืช สบั ปะรด ปริมาณการใชน้ำของสับปะรดลดลง เปนไปไดวาในสภาพ บริโภคสด ธรรมชาติเมื่อเขาสูฤดูรอนหรือแหงแลง สับปะรดมีการปรับตัวให - ระบบการจัดการคณุ ภาพ ; GAP พชื สับปะรด เสมือนอยูในสภาวะพักตัว โดยรากจะสรางสารชนิดหนึ่งเรียกวา โรงงาน Suberin ขึ้นในราก ทำใหการผานเขาไปของน้ำในดินสูราก - แบบบันทึก ระบบการจัดการคุณภาพ ; GAP สับปะรดชาลง หรือเปนการพักตวั ของรากใตดิน ในขณะทีส่ ับปะรด สับปะรดบริโภคสด สำหรบั เกษตรกร จะไดรับน้ำจากน้ำคางที่ไหลรวมลงมาที่กาบใบ และเนื้อเยื่อ - แบบบันทึก ระบบการจัดการคุณภาพ ; GAP บริเวณนจี้ ะสามารถดูดซบั นำ้ ได เมื่อถงึ ฤดูฝนมาถงึ สาร Suberin สับปะรดโรงงาน สำหรบั เกษตรกร ในรากสับปะรดก็จะลดลงและรากกส็ ามารถดดู นำ้ ไดต ามปกติ ในฤดูแลง จะเห็นไดวาสับปะรดในแปลงชวงเวลาดัง จากสภาพทั่วไปของการจัดการสวนเกษตรกรในการปลูก กลาวอยูในสภาพยนื ตนขาดน้ำ และจากการศกึ ษาในแปลงศกึ ษา สับปะรดในทด่ี นิ เปด ใหม และทด่ี นิ เดิม จะมีการไถดะเพอื่ กำจัด การใชน้ำซึ่งมีการใหน้ำทุกวัน แตในชวงเดือน มกราคม ถึง หรอื กลบวัชพืช เทา นัน้ เนอ่ื งจากคา ใชจายในการเตรียมพื้นที่คอ น เมษายน การใชน้ำตอวันนอย และจะใชน้ำมากเปนปกติตั้งแต ขา งสูง เกษตรกรจะดำเนินการเองหลงั จากที่ปลกู ไปแลว เกษตรกร เดือนพฤษภาคม เปนตนไป ขอมูลที่ไดนั้นอาจสามารถนำไป จัดหาหนอพันธุสวนใหญจะเปนหนอขาง ที่มีขนาดคอนขางใหญ อธิบายการทำสวนสบั ปะรดในสภาพแปลงท่ัวไป เดือนทส่ี ับปะรด และไมม กี ารคัดแยกขนาดในการปลกู ยกเวน การปลกู ดว ยจุก ไมม ี ใชน ำ้ ตอวันนอย เปน ชว งฤดแู ลง ถึงแมไ มมีนำ้ แตสบั ปะรดไมต าย การใหน้ำรอฤดูฝนเทานั้น เนื่องจากสภาพพื้นที่ปลูกเปนที่ลาดชัด หากมีการใหน้ำแกสับปะรด ก็อาจจะไมสามารถใชได และจะ ความลาดเอียงบางพื้นทีม่ ากกวา 3% ไมม ีการพนสารเคมปี องกัน เปลืองน้ำโดยใชเ หตุ และเปนการเพ่มิ ตนทุนมากขนึ้ เพราะสภาพ วัชพืชกอนปลูกแตจะดำเนินการหลังปลูกเมื่อวัชพืชเริ่มโต เพราะ อุณหภมู ขิ องอากาศยงั สูง มกี ารสรางสาร suberin ที่ราก ทำใหต น เกษตรกรจะใชสารเคมีที่ใชเฉพาะในสวนสับปะรดที่รานคาทองถิ่น อยใู นสภาวะพักตัว นำมาขาย ราคาคอนขางแพงและจะใชควบคไู ปกบั การฆา และคมุ เก็บตัวอยางใบเพื่อหาความสัมพันธของการพัฒนาใบ การงอกของวัชพืช ไมมีการใสปุยรองพื้น จะใหปุยเคมีหลังจาก สับปะรดในแตละเดอื น (พฤษภาคม 2552 – มิถนุ ายน 2553) ปลูกแลว ปุยเคมีที่ใชไ มม ีการคำนงึ ถึงการสะสมสารไนเตรท และ ทำการศึกษาความยาวของใบ ความกวางของใบ (สวนที่กวาง ไนไตรท ในดนิ ในแหลง นำ้ หรอื ในผลผลติ ไมม กี ารปองกนั ศตั รูพืช ท่ีสุด)ของใบขนาดตางๆ พบวา ไมมคี วามแตกตางกนั ทางสถติ ิ จะทำการใชสารเคมีเมื่อพบการระบาด การเก็บเกี่ยวจะยึดตาม การพฒั นาการสรา งใบ D-leaf ซึ่งเปน ใบทอ่ี ยูบรเิ วณตอน ภมู ปิ ญ ญาทองถนิ่ ซึง่ อาจจะสอดคลองตามหลักวิชาการ ที่ใชเ วลา กลาง พบวามีคาดัชนีพื้นที่ใบ อยูระหวาง 91.22 – 99.6 5 – 6 เดือนหลงั จากการบงั คับดอก วธิ ีการเก็บเก่ยี วไมพ ถิ ีพิถนั อาจ cm2.gm-1และนำใบ D-leaf มาทำการศึกษาธาตุอาหาร ไดแก เนือ่ งจากตอ งเก็บเก่ยี วในปรมิ าณมากในเวลาท่รี วดเรว็ หรือคา จาง ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โพแทสเซี่ยม แคลเซีย่ ม แมกนเี ซีย่ ม พบวา แรงงานในการเก็บเกี่ยวคอนขางแพง เชนสับปะรดปจะตรงกับ ไมมคี วามแตกตางกนั ทางสถิตริ ะหวางฤดกู าล เกษตรกรเก็บเกย่ี วขา ว และเตรยี มปลูกพืชไรอื่นในฤดูแลง หรอื ปลูก ขาวนาปรัง ไมม ีการคดั กลุมหรอื ขนาด ยกเวน เพอ่ื การขายสด จะ 71

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ผลผลิตสับปะรดป ทเี่ ก็บเก่ยี วในชวงเดอื น มิถุนายน- ต.บานแลง ตง้ั อยบู นพกิ ัดเสนรุง ท่ี 17O 29’ N- และเสน แวงท่ี 99O สิงหาคม 2552 และ สบั ปะรดหยอด ที่เก็บเกย่ี วในเดอื น มกราคม 08’ E แหลง ปลูก ตำบลบญุ นาคพฒั นา ตงั้ อยบู นพิกัดเสน รุงที่ – กมุ ภาพันธ 2553 โดยทำการบันทกึ นำ้ หนักสดของผล ความสงู 17O 29’ N- และเสนแวงที่ 99O 08’ E ระดบั ความสูงจากระดับน้ำ ของผล เสนผา ศูนยกลางของผล เปอรเ ซน็ ตค วามหวาน สภาพ ทะเลปานกลางท่ี 266 – 275 ± 0.5 เมตร ชุดดนิ พืน้ ที่ เปน ชดุ ดนิ ความเปน กรด-ดา ง การปนเปอนสาร ไนเตรท และไนไตรท ทม่ี ีอยู โคราช และหางฉตั ร ลกั ษณะดนิ รวนปนเหนยี ว สภาพพื้นทีป่ ลกู ในนำ้ ค้ันสับปะรด พบวา ไมม คี วามแตกตางกนั ในทั้ง 2 ฤดูกาล เปน ที่ลาดชนั ตดิ ภูเขา มคี วามลาดเทมากกวา 1.0 % หนา ดนิ มี เกบ็ เกยี่ ว โอกาสพงั ทลายมาก สภาพความเปน กรด-ดางของดิน (pH) 6.1 – 6.9 อณุ หภูมเิ ฉลยี่ สงู สดุ – ต่ำสดุ ในรอบวนั ในพ้ืนท่ีแปลง พืน้ ท่ีปลูกสบั ปะรดลำปางป 2552 มีการปลกู สบั ปะรด ปลูกของเกษตรกร ทีต่ ำบลบานเสดจ็ ซงึ่ มพี ื้นท่ีการปลกู สับปะรด 1,753 ราย พนื้ ท่ีปลูก 18,815.50 ไร ผลผลิต 54,811 ตัน ผลผลติ มากทสี่ ุด และถือเปน ตวั แทนของทัง้ 3 ตำบล พบวา เฉลี่ยตอ ไร 2.91 ตนั ปลกู ใน 3 อำเภอ โดยอำเภอเมอื ง ปลูกมาก ท่สี ุด (94.67 %) จำนวน 1,593 ราย พ้นื ทีป่ ลูก 17,813 ไร ให ผลผลติ 52,010 ตนั ผลผลิตตอไร 2.92 ตนั รองลงมาคอื อำเภอ ฤดูฝน แจห ม (4.38 %) จำนวน 115 ราย พ้ืนที่ปลกู 824.5 ไร ใหผ ลผลิต อณุ หภูมิเฉลี่ย กลางวัน 32 – 34 องศาเซลเซยี ส 2,250 ตนั ผลผลิตตอ ไร 2.73 ตัน และอำเภอแมเ มาะ (0.95 %) ! อณุ หภูมเิ ฉลี่ย กลางคืน 22 – 24 องศาเซลเซียส จำนวน 45 ราย พ้ืนทป่ี ลกู 178 ไร ใหผ ลผลติ 551 ตนั ผลผลิตตอ ฤดูหนาว ไร 3.10 ตัน ! อณุ หภูมเิ ฉลย่ี กลางวัน 18 – 26 องศาเซลเซียส การประเมินสถานการณการผลติ และตลาดสบั ปะรด ป ! อณุ หภูมิเฉล่ีย กลางคนื 19 – 23 องศาเซลเซียส 2552 ของอำเภอเมืองลำปาง ผลผลติ ที่ออกแบง ได 3 ชวงเวลาคือ ฤดูรอ น ชวงกอ นสบั ปะรดป เดอื น มกราคม-พฤษภาคม 2552 พน้ื ที่ให ! อณุ หภูมิเฉลยี่ กลางวัน 28 – 44 องศาเซลเซยี ส ผลผลติ 3,566 ไร ผลผลิต 16,049 ตนั ชว งสบั ปะรดปซ่งึ มผี ลผลติ ! อุณหภูมิเฉล่ยี กลางคืน 25 – 28 องศาเซลเซียส ออกสูตลาดจำนวนมาก จำแนกรายเดอื น คอื เดือนมถิ นุ ายน พน้ื ท่ี ใหผ ลผลิต 2,187 ไร ผลผลิต 9,843 ตัน เดอื นกรกฎาคม พื้นท่ใี ห สรุปสาระสำคญั ของผลทไ่ี ดจากการวจิ ัย ผลผลิต 1,108 ไร ผลผลติ 4,987 ตนั และเดือนสิงหาคม พน้ื ทใี่ ห ทำการศึกษาในแปลงเกษตรกรผูปลูกสับปะรด ตำบล ผลผลิต 633 ไร ผลผลติ 2,980 ตัน ชว งหลงั สับปะรดป เดอื น บานเสดจ็ ตำบลบานแลง ตำบลบญุ นาคพฒั นา อำเภอเมือง ในป กันยายน – ธนั วาคม 2552 พน้ื ท่ใี หผลผลติ 4,083 ไร ผลผลิต 2552 พบวาพื้นท่ปี ลูกของสถาบันวิจยั ฯ ตงั้ อยบู นพกิ ดั เสน รงุ 18O 18,241 ตัน 21’ N เสน แวง 99O 36’E แหลงปลกู สบั ปะรด ต.บานเสด็จ ตงั้ อยู ตำบลบา นเสดจ็ เปน พื้นท่ีท่ีมีการปลูกสบั ปะรดมากท่สี ุด บนพกิ ัดเสน รุงที่ 18O 39’ N- และเสน แวงที่ 99O 14’ E แหลง ปลกู ในป 2552 มพี ืน้ ท่ีปลกู จำนวน 13 หมูบา นจากจำนวนท้งั หมด 17 “ รับประทาน สับปะรดวันละ หนึ่งชิ้นก็จะ ชวยใหรางกาย ไดรับวิตามินซี ที่สำคัญคือ วิตามินชวยใน การทำงาน ของเนื้อเยื่อ เกี่ยวพัน และ ยังชวยใหระบบ ,,ภูมิคุมกันแข็ง แรง 72

หมูบา น มฤี ดูกาลเกบ็ เกี่ยว 2 ครั้ง คอื สบั ปะรดหยอด 3,843 ไร อธิบายการทำสวนสับปะรดในสภาพแปลงทั่วไป เดือนที่สบั ปะรด คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน เก็บเกย่ี วเดอื นมีนาคม-เมษายน สับปะรดป 7,647 ไร เก็บเกย่ี ว ใชนำ้ ตอ วันนอ ย เปน ชวงฤดแู ลง ถึงแมไ มม ีน้ำแตสบั ปะรดไมตาย เดือน พฤษภาคม-กรกฎาคม หากมีการใหน้ำแกสับปะรด ก็อาจจะไมสามารถใชได และจะ ในการปลูกสับปะรดในพนื้ ที่ตำบลตา งๆ แลว ยงั มีการจัด เปลอื งน้ำโดยใชเหตุ และเปนการเพม่ิ ตน ทุนมากข้นึ เพราะสภาพ ตง้ั สหกรณผปู ลกู สับปะรด จงั หวดั ลำปาง ซึง่ มีสมาชกิ อยใู นพ้ืนท่ี อณุ หภมู ขิ องอากาศยงั สูง มีการสรา งสาร suberin ที่ราก ทำใหต น ตำบลบานเสดจ็ ตำบลบา นแลง ตำบลบุญนาคพฒั นา อำเภอเมอื ง อยูในสภาวะพกั ตัว และ ตำบลบานดง อำเภอแมเมาะ ขอมูลของสหกรณผูปลูก เก็บตัวอยางใบเพื่อหาความสัมพันธของการพัฒนาใบ สับปะรด จงั หวัดลำปาง ป 2552 จำนวนผูป ลูกสับปะรดท่เี ปน สับปะรดในแตละเดอื น (พฤษภาคม 2552 – มถิ นุ ายน 2553) สมาชกิ จำนวน 982 ราย มีพนื้ ทก่ี ารผลติ ประมาณ 8,669 ไร ให ทำการศึกษาความยาวของใบ ความกวางของใบ (สวนที่กวาง ผลผลิต 4,640 ไร คิดเปน 53.5 % จำนวนตนเฉล่ยี ตอ ไร 5,000 ตน ท่ีสุด)ของใบขนาดตา งๆ พบวา ไมม ีความแตกตา งกนั ทางสถิติ จำนวนตน ท้ังหมดประมาณ 40,257,580 ตน มกี ำลังการผลติ การพัฒนาการสรางใบ D-leaf ซง่ึ เปน ใบท่อี ยบู รเิ วณตอน ประมาณ 32,310 ตันตอ ป มีตนทนุ การผลิตตอไร ประมาณ กลาง พบวา มีคา ดัชนพี ื้นทใ่ี บ อยูระหวา ง 91.22 – 99.6 cm2.gm-1 15,369 บาท ในปแรก และประมาณ 7,046 บาท ในปท ่ี 2 พ้ืนที่ และนำใบ มาทำการศึกษาธาตุอาหาร ไดแก ไนโตรเจน การปลกู ของกลมุ สมาชกิ ใน 4 ตำบล สมาชกิ จะแบง ออกเปนกลุม ฟอสฟอรสั โพแทสเซี่ยม แคลเซยี่ ม แมกนีเซย่ี ม พบวาไมมี จำนวน 15 กลุม ตามพ้นื ที่ทใี่ กลเคียงกัน ความแตกตา งกนั ทางสถติ ิระหวา งฤดูกาล วถิ ีการตลาดของสบั ปะรดลำปาง พบวาเพ่ือการจำหนา ย ผลผลิตสับปะรดป ที่เก็บเกี่ยวในชวงเดือน มิถุนายน- โรงงานแปรรูป 80% (ตา งจังหวัด 76% ภายในจังหวัด 4% และ สงิ หาคม 2552 และ สบั ปะรดหยอด ทเ่ี กบ็ เกี่ยวในเดือน มกราคม เพือ่ การบริโภคสด 20% (ภายในจังหวดั 2% ตา งจงั หวดั 18%) – กมุ ภาพันธ 2553 โดยทำการบันทกึ นำ้ หนกั สดของผล ความสงู การจัดทำคูมือการจัดการสวนสับปะรดที่ดีและเหมาะสม ของผล เสนผาศนู ยก ลางของผล เปอรเ ซ็นตค วามหวาน สภาพ สำหรบั ใชในแปลงเกษตรกร โดยการประยกุ ตจ ากคูมือ ความเปนกรด-ดาง การปนเปอ นสาร ไนเตรท และไนไตรท ที่มีอยู 1. การผลติ สบั ปะรดท่ดี ีและเหมาะสม (GAP) ในนำ้ คั้นสับปะรด พบวา ไมม ีความแตกตา งกันในท้งั 2 ฤดกู าลเกบ็ 2. ระบบการจัดการคุณภาพ GAP พชื สับปะรดบรโิ ภค เกย่ี ว สด อณุ หภมู ิเฉลย่ี สูงสดุ – ตำ่ สุด ในรอบวนั ในพ้ืนท่ีแปลง ! 3. ระบบการจดั การคุณภาพ GAP พชื สบั ปะรดโรงงาน ปลกู ของเกษตรกร ที่ตำบลบา นเสด็จ ซ่ึงมีพื้นท่กี ารปลูกสับปะรด ! 4. แบบบันทึก ระบบการจัดการคุณภาพ ; GAP มากท่ีสุด และถือเปน ตัวแทนของท้งั 3 ตำบล พบวาฤดหู นาวฝน สับปะรดบรโิ ภคสด สำหรับเกษตรกร อุณหภมู เิ ฉลยี่ กลางวนั 32 – 34 องศาเซลเซยี สอณุ หภูมิเฉลี่ย ! 5. แบบบันทึก ระบบการจัดการคุณภาพ; GAP กลางคนื 22 – 24 องศาเซลเซียส ฤดหู นาว อุณหภูมเิ ฉลีย่ กลางวนั สับปะรดโรงงาน สำหรับเกษตรกร 18 – 26 องศาเซลเซยี ส อุณหภมู เิ ฉลย่ี กลางคนื 19 – 23 องศา การ เปรียบเทยี บระหวา ง 2 วธิ กี ารของท้ัง 3 ตำบล การ เซลเซยี ส ฤดูหนาวรอ น อุณหภมู เิ ฉลี่ย กลางวนั 28 – 44 องศา จัดการระบบคณุ ภาพทดี่ ีหรอื ทก่ี ำหนด ทำใหผลผลติ สบั ปะรด มี เซลเซยี ส อุณหภมู เิ ฉลีย่ กลางคืน 25 – 28 องศาเซลเซยี ส แนวโนมคณุ ภาพดี ไดแก น้ำหนกั ผล ความสงู ของผล เสนผา ศูนยก ลางของผล ความหวาน สภาพความเปน กรด-ดาง ปริมาณ ไนเตรท และไนไตรท ดีกวาวธิ ีการปฏบิ ัตโิ ดยทัว่ ไปของเกษตรกร ! ทำการศึกษาในสภาพแปลงปลูกศึกษาการใชน้ำและ ธาตอุ าหารพืช (Lysimeter) ของสับปะรด เพอื่ ศกึ ษาถงึ แนวทาง ประยุกตในการผลิตตามความเหมาะสมเพื่อลดตนทุนและเพิ่ม ประสิทธิภาพการผลิต พบวาในฤดูรอน (เดือนกุมภาพันธ – พฤษภาคม) ปรมิ าณการใชน้ำของสบั ปะรดลดลง เปน ไปไดว าใน สภาพธรรมชาตเิ มื่อเขา สฤู ดรู อ นหรือแหงแลง สบั ปะรดมีการปรบั ตัวใหเสมือนอยูในสภาวะพักตัว โดยรากจะสรางสารชนิดหนึ่งชื่อ วา Suberin ขึ้นในราก เมื่อถึงฤดูฝนมาถงึ สาร Suberin ในราก สบั ปะรดก็จะลดลงและรากกส็ ามารถดูดน้ำไดต ามปกติ ในฤดูแลง จะเห็นไดวาสับปะรดในแปลง ชวงเวลาดัง กลา วอยใู นสภาพยนื ตน ขาดนำ้ และจากการศึกษาในแปลงศึกษา การใชน้ำซึ่งมีการใหน้ำทุกวัน แตในชวงเดือน มกราคม ถึง เมษายน การใชน้ำตอวันนอย และจะใชน้ำมากเปนปกติตั้งแต เดือนพฤษภาคม เปนตนไป ขอมูลที่ไดนั้นอาจสามารถนำไป 73

“ ชิ้นสวนของ พืชเหลานี้ สามารถ เจริญเติบโต เปนตนและ ขยายไดเปน ”จำนวนมาก การเพาะเลี้ยงเน้อื เยือ่ พืช โดย อภิชาต ชิดบรุ ี สถาบันวจิ ัยเทคโนโลยเี กษตร มหาลับเทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา ลำปาง การดำเนนิ งาน : การเพาะเลยี้ งเนือ้ เยอ่ื คือการนำสวนของเนื้อเยอ่ื พชื ไดแ กเ นอ้ื เย่อื เจรญิ ยอดตาออน ตา ลำตน หัว หรอื โปรโตพลาสต มาเลี้ยงในอาหารสงั เคราะหทีเ่ หมาะสมตอ การเจรญิ และพัฒนาการ ของพืชซง่ึ ประกอบดว ยแรธาตุ วติ ามิน น้ำตาล สารเรงการเจรญิ เตบิ โต สภาวะควบคุมแสง อณุ ภูมิ ความชื้น ช้ินสว นของพืชเหลา นี้สามารถเจริญเตบิ โตเปน ตนและขยายไดเ ปนจำนวนมาก ประโยชนของ การเพาะเล้ียงเนื้อเย่อื ! 1. ผลิตตน พันธพุ ชื ปรมิ าณมากในระยะเวลาอนั รวดเรว็ ! 2. การผลติ พชื พนั ธุต า นทานและทนทาน ! 3. ผลติ ยาหรอื สารเคมี ! 4. การผลติ พืชทีป่ ราศจากโรค ! 5. ปรับปรุงพันธุพ ชื ใหไ ดพนั ธุใหม) ! 6. เก็บรกั ษาปละรวบรวมพนั ธุพชื ! 7. ศึกษาทางชีวเคมแี ละสรีระวทิ ยาของพืช 74

ข้ันตอนการเพาะเลีย้ งเน้ือเยอ่ื พชื หงษเ หิน , กระเจยี ว , ประทุมมา , หนอไมฝ รง่ั , พริก , คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน 1. คดั เลือกตัวอยา งพชื ( selection of plant ) พญาเศวต , ขงิ แดง-ขิงชมพู , ปูเล , มะไห 2. ฟอกฆาเชอ้ื ( sterilization) 3. เลีย้ งบนอาหารสังเคราะห ( culture on media ) 4. ชกั นำใหเ กดิ ตน ( shoot induction ) ! 5. ขยายเพิ่มจำนวนตน ( shoot multiplication ) ! 6. ชักนำใหเ กิดราก ( root induction ) ! 7. ยายปลกู ( transplant ) ขัน้ ตอนการยา ย ตน กลา ออกปลูก ! 1. นำตนกลาในขวดเพาะเลี้ยงออกจากขวด ! 2. ลางวุนที่ติดยริเวณโคนรากออกใหส ะอาด ! 3. เตรยี มวัสดุชำ โดยใชทราย ข้ีเถา แกลบและ ขยุ ไมพราวทีร่ อ นเอาเสน ใยออกแลว ผสมอัตราสว น 1 : 1 : 1 ลงในกระบะเพาะชำหรอื ถงุ พลสาติก ! 4. การปลกู ควรปลูกใหว ัสดกุ ลบสว นรากให หมด ! 5. หลกั จากปลกู รดนำ้ ใหชุม นำเกบ็ ไวใ นทรี่ ม รำไร ไมมลี มโกรก หมนั่ พน นำ้ บอยๆ ควบคุมความชนื้ อยา งสม่ำเสมอ ! 6. หลงั ปลกู ประมาณ 10-15 วัน นำพืชออก ใหไดรับแสงเพิ่มจึ้นเพื่อใหตนกลาแข็งแรงดีสามมรถนำ ตนออกปลูกตอในแปลงปลกู ตอไป พืชทส่ี ามารถทำการ เพาะเล้ยี งไดส ำเรจ็ กลวยไม , กระชายดำ , ดาหลา , “ การเพาะเลี้ยง เนื้อเยื่อ คือ การนำสวน ของเนื้อเยื่อพืช ไดแกเนื้อเยื่อ เจรญิ ยอดตา ออ น ตา ลำตน หัว หรอื โปรโต พลาสต ,, 75

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ สมเกลี้ยง เปน ไมผ ลวงศ สมที่มีความ สำคัญทาง เศรษฐกิจ ชนิดหนึ่งของ ประเทศไทย ,, การพัฒนาระบบสารสนเทศภูมิศาสตรเพื่อการจัดการ ผลิตสม เกลี้ยงทย่ี งั่ ยืน โดย วัลลภ พงษย ืน สญั ชยั พันธโชติ ชิติ ศรีตนทิพย อภนิ นั ท เมฆบังวนั และถวลั ย บุญตนั ทา สถาบนั วจิ ัยเทคโนโลยีเกษตร มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลา นนา ! การประเมินสถานภาพทางดานนิเวศวิทยา 25 มก./กก. แคลเซียมและแมกนีเซยี มท่ีแลกเปล่ียนได เพื่อจัดทำฐานขอมูลระบบนิเวศกระทำโดยการ 0.24 และ 0.80 me/100 กรัม ตามลำดบั สม เกลี้ยง วเิ คราะหค ุณภาพน้ำ และการวเิ คราะหคุณภาพดินใน เปนไมผลวงศสมที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจชนิด พื้นที่ปลูกสมเกลี้ยงเขตอำเภอเถินและอำเภอแมพริก หนึ่งของประเทศไทย มีการผลิตสมเกลี้ยงเพื่อการสง จังหวัดลำปาง ผลการวิจัยพบวาแหลงน้ำธรรมชาติที่ ออกตางประเทศจำนวนมากถงึ 2426 เมตริกตนั มาก สำคญั เกษตรกรใชนำ้ จากแมนำ้ วังและลำนำ้ สาขา ผล เปนอนั ดับท่ี 2 รองจากสมโอ ของพืชตระกลู สม (กรม การวิเคราะหคุณภาพน้ำแมวังไมพบการปนเปอนสาร สงเสริมการเกษตร, 2541) สมเกล้ยี งเปนพืชที่สามารถ เคมที ัง้ ไนโตรเจน ฟอสเฟต ซลั เฟตและธาตโุ ลหะหนกั ปลูกและเจริญเติบโตไดดีในเขตรอนและกึ่งรอน ใน ทกุ ธาตุ มีคา ตำ่ กวา เกณฑม าตรฐานอนโุ ลมสงู สดุ ไมมี บริเวณที่มีระดับความสูงจากน้ำทะเลปานกลาง ไม ผลกระทบตอการดำรงชีพของสัตวน้ำและการเกษตร ตองการความชื้นสูงมากนัก มีการปลูกสมเกลี้ยงกัน น้ำแมวังมีคุณภาพเปนไปตามคามาตรฐานของ มากและนานแลว ในเขตภาคเหนือตอนบนของ คณุ ภาพน้ำในแหลง นำ้ ผวิ ดนิ ผลการวเิ คราะหค ุณภาพ ประเทศไทย โดยปลูกมากที่จังหวัดลำปาง (กรมสง ดินในสวนสมเกลี้ยงพบวาสภาพดินสวนใหญเปนดิน เสรมิ การเกษตร; 2540 และ 2541) พื้นทป่ี ลูกสวนใหญ รวนปนทราย ถึงดินรวนเหนียวปนทราย ดินมีความ อยูใ นสภาพไรหรือทด่ี อน ตามสองฝง แมน ้ำวัง ในเขต อุดมสมบูรณต่ำ ทั้งอินทรียวัตถุ ปริมาณไนโตรเจน อำเภอเถินและอำเภอแมพรกิ จนกระท่ังสม เกล้ยี งเปน ทัง้ หมดรอยละ 0.03 ฟอสฟอรัสทีเ่ ปนประโยชน ไมผ ลเศรษฐกิจของจังหวัดลำปางมามากกวา 30 ป (พานทอง ; 2542) 76

อยางไรกต็ ามเนอื่ งจากสภาพพ้นื ท่ปี ลกู สมเกลยี้ งตามแหลงปลูกตา ง ๆ จะมีสภาพแวดลอ มทางภมู ิศาสตรแ ตกตา งกนั คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ออกไป ทัง้ ในดา นสภาพภมู ปิ ระเทศ ความสงู ตำ่ ของพ้ืนที่ ปจ จัยท่ีเกีย่ วของกบั การเจริญเตบิ โต เชน อุณหภมู ิ ความช้ืน ปรมิ าณฝน แหลงน้ำ ตลอดจนสภาพทางนเิ วศอน่ื ๆ ! การศึกษาและพัฒนาระบบสารสนเทศภูมิศาสตรในการปลูกสมเกลี้ยงของจังหวัดลำปาง จะมีประโยชนเพื่อการจัดการ กบั ขอมลู เชงิ พื้นท่ี และเพือ่ วเิ คราะห และใชผลการวิเคราะหป ระกอบการตดั สินใจ ทั้งผูท่ดี ำเนนิ การวิจยั และการใชประโยชนจาก ขอมูลเพอ่ื การจดทะเบียนเปน สิ่งบงช้ที างภมู ศิ าสตร อนั มผี ลตอการยกระดับผลติ ผลของเกษตรกรใหมมี ลู คา มากยิง่ ขน้ึ นอกจากน้ี การจดั การเพื่อพฒั นาการปลูก การเขตกรรมทเี่ หมาะสมกบั พน้ื ท่ี การเพม่ิ ขน้ึ หรือลดลงของพื้นท่ีปลกู ตองอาศยั ขอมูลท่ีถกู ตอ ง ท้ัง ขอมูลเชิงพื้นที่ ขอมูลเชิงคุณลักษณะเพื่อเปนแนวทางในการพัฒนาเทคโนโลยีที่เหมาะสม สามารถนำไปสูการวางแผนแกไข ปญหาไดอยางถูกตองและรวดเร็ว เปนการเพมิ่ ประสิทธิภาพในการผลติ สมเกลี้ยงทย่ี ่ังยนื ในสภาพแวดลอมภาคเหนือตอนบนของ ประเทศไทย โดยเฉพาะจงั หวัดลำปาง ซึ่งสม เกลย้ี งเคยเปนพืชเศรษฐกจิ ทสี่ ำคญั ชนิดหน่ึงมากอ น นอกจากนี้การพฒั นาระบบ สารสนเทศภูมิศาสตรการจัดการผลติ สม เกล้ียงจะเปนประโยชนต อเกษตรกรและผสู นใจ ในการสรา งสวนสมเกลยี้ ง และการฟน ฟู สภาพ อปุ กรณแ ละวิธกี าร อปุ กรณ 0 1. พืน้ ทปี่ ลูกสม เกลี้ยงในเขตพื้นท่อี ำเภอเถินและอำเภอแมพ ริกจงั หวัดลำปาง ! 2. อปุ กรณการเกบ็ ตัวอยางนำ้ และอุปกรณการเก็บตวั อยา งดิน ! 3. เครอื่ งมือวเิ คราะหน้ำและดิน วิธีการวจิ ัย 0 1. สำรวจสวนสม เกลย้ี งในเขตจงั หวัดลำปาง ทมี่ ีอายุระหวาง 5 - 10 ป จำนวน 16 สวนโดย ใชการสอบถามขอมูลเกี่ยวกับสภาพพื้นที่ปลูก ลักษณะของดิน การใชประโยชนพื้นที่ดิน การปฏิบัติบำรุงรักษาและแหลงน้ำ ใชส อยทางการเกษตร ! 2. เลอื กสวนสมเกลย้ี งทไ่ี ดทำการสำรวจแลว จำนวน 8 ราย เปนสวนสมเกลีย้ งในเขตอำเภอเถนิ จำนวน 4 ราย อำเภอ แมพ ริก จำนวน 4 ราย ! 3. ทำการเก็บตัวอยา งน้ำจากแหลงน้ำใชท างการเกษตรไดแ ก แมน้ำวังท่ที ำการศึกษารวม 16 ตัวอยาง จำนวน 4 คร้งั เพื่อวิเคราะหค ณุ ภาพน้ำ ! 3.1 การวเิ คราะหคณุ ภาพน้ำตามวธิ กี ารมาตรฐานสำหรบั การวิเคราะหน ้ำ และนำ้ ทิง้ (APHA, AWWA & WEF. 1992) ตามตารางที่ 1 ดงั น้ี ! ความเปน กรด-ดา ง (pH) สภาพการนำไฟฟา (EC) คา สารละลายไดทงั้ หมด (Total Dissolved Solids TDS) ไนเตรท- ไนโตรเจน (No3 – N) ปริมาณฟอสฟอรัส (Total Phosphorus, TP) ซัลเฟต (SO4) ปริมาณออกซิเจนท่ลี ะลายได (Dissolved Oxygen, DO) ความตองการออกซิเจนทางชวี เคมี (Biochemical oxygen Demand, BOD) แคลเซียม (Ca) แมกนเี ซยี ม (Mg) เหล็ก (Fe) แมงกานสิ (Mn) สงั กะสี (Zn) ทองแดง (Cu) โพแทสเซียม (K) และ โซเดียม (Na) 77

ผลการทดลองและวิจารณ คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน 0 คณุ ภาพของนำ้ ในแมน้ำวังและลำน้ำสาขา ผลการวิเคราะหค ุณภาพนำ้ ในแมน้ำวงั และลำน้ำสาขาชวง อำเภอเถินและอำเภอแมพริก จำนวน 4 แหง โดยเปรียบเทยี บกับคา มาตรฐานของนำ้ แหลงนำ้ ผวิ ดนิ (ตารางที่ 2) ตารางที่ 2 มาตรฐานคณุ ภาพนำ้ แหลงนำ้ ผิวดิน หมายเหตุ : 0 - แหลงน้ำผิวดิน หมายถงึ แมนำ้ ลำคลอง หนอง บึง ทะเลสาบ อา งเกบ็ น้ำและแหลงนำ้ สาธารณะอ่นื ๆ ท่ีอยูในแผน ดิน ! - ประเภทที่ 3 หมายถึง แหลง น้ำทีไ่ ดรบั น้ำท้ิงจากกิจกรรมบางประเภทและสามารถใชประโยชนเพือ่ ! 1. อปุ โภคและบรโิ ภคโดยตองผา นการฆา เชอ้ื โรคตามปกติและผานกระบวนการปรบั ปรุงคณุ ภาพน้ำทั่วไปกอ น ! 2. การเกษตร! ที่มา : กองจดั การคณุ ภาพนำ้ กรมควบคมุ มลพษิ (2538) คุณภาพของแหลง นำ้ บริเวณสวนสมเกล้ยี งลมุ น้ำวงั จงั หวัดลำปาง ! เปนการเก็บตัวอยางจากแหลงน้ำธรรมชาติบริเวณลำน้ำแมวัง และลำน้ำสาขาชวงที่ไหลผานอำเภอเถินและอำเภอแมพริก จงั หวัดลำปาง ผลการวิเคราะหค ณุ ภาพน้ำของแหลง นำ้ ธรรมชาติ สวนใหญม กี ารใชป ระโยชนทีด่ นิ เพือ่ การเกษตรกรรม โดยเปรียบ เทียบกับคามาตรฐานของคุณภาพน้ำในแหลงน้ำผิวดินประเภทที่ 3 พบวา ไมมีผลกระทบตอการดำรงชีพของสัตวน้ำจืดและ การเกษตร ตวั อยา งนำ้ สวนใหญม ีคา ความเปน กรด-ดา ง (pH) ใกลเคยี งกับเกณฑเ หมาะสม (pH 5-9) กับคา มาตรฐานคุณภาพนำ้ ใน แหลงนำ้ ผิวดนิ คอื มคี าความเปน กรด-ดา งระหวาง 4.41 – 9.05 ไมพ บการปนเปอ นของไนเตรท ฟอสเฟต และซัลเฟตในแหลงน้ำ ธรรมชาติทกุ แหง โดยปรมิ าณไนเตรทอยูร ะหวา ง 0.01 – 1.82 มิลลิกรมั ตอลติ ร ฟอสเฟตระหวาง ND – 4.32 มิลลกิ รมั ตอ ลิตร ปรมิ าณ ซัลเฟตอยรู ะหวาง ND – 10.82 มิลลกิ รัมตอ ลิตร ซงึ่ ต่ำกวา มาตรฐานสำหรับแหลงน้ำธรรมชาติ ดังทน่ี ุชนารถ (2548) และศภุ มาศ (2540) รายงานไววา ไดม กี ารสำรวจปรมิ าณไนเตรทและฟอสเฟตในแหลง นำ้ ที่มกี ิจกรรมการเกษตรในภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียง เหนือและภาคใต พบวามปี ริมาณไนเตรทในเกณฑท ่ตี ำ่ มากคือระหวา ง 0.01 -3.10 มลิ ลกิ รมั ตอ ลิตร สอดคลอ งกับรายงานของ สำนักงานสงิ่ แวดลอ มภาคท่ี 2 ลำปาง (2547 – 2549) สถานการณลุมนำ้ วงั พบวา คุณภาพนำ้ สว นใหญจัดอยูในประเภทที่ 3 และ 4 เนื่องจากการปนเปอนดวยโคลิฟอรมแบคทีเรีย ฟคัลโคลิฟอรมแบคทีเรียและยังมีปริมาณความสกปรกอยูในรูปบีโอดี หรือปริมาณ อนิ ทรยี ส ารในแหลง นำ้ มีปรมิ าณสูง โดยคุณภาพนำ้ บางปเปน ประเภทที่ 5 เนอื่ งจากตรวจสอบพบโลหะหนักทส่ี ำคญั คอื ตะกว่ั ใน ปริมาณมากกวา 0.05 มลิ ลิกรัมตอ ลิตร สว นใหญจ ะพบในชวงฤดูกาลท่ปี ริมาณนำ้ ในลำนำ้ มีนอย สาเหตุอาจเกิดจากการทิง้ ขยะริม ลำนำ้ และจากนำ้ ทิ้งของสถานประกอบการบางประเภท ! แหลง น้ำสวนใหญม ปี ริมาณออกซิเจนละลาย (Dissolved Oxygen ; DO) ไมน อ ยกวา 4.0 มลิ ลกิ รัมตอลิตร และมคี า ความ ตองการออกซเิ จนทางชวี เคมี (Biochemical Oxygen Demand, BOD) ไมเ กนิ 2.0 มลิ ลิกรมั ตอ ลิตร ซึง่ เปนคามาตรฐานของคุณภาพ น้ำในแหลง น้ำผิวดนิ ประเภทที่ 3 ตามพระราชบัญญัติสง เสรมิ และรกั ษาคุณภาพสิง่ แวดลอ มแหงชาติ พ.ศ. 2535 78

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ การศึกษา ลักษณะทาง สรีรวิทยาและ การจัดการน้ำ และธาตุ อาหารของสบู ดำอยางมี ประสิทธิภาพ ” การศึกษาลักษณะทางสรีรวิทยาและการจัดการน้ำและ ธาตุอาหารของสบดู ำอยา งมีประสิทธิภาพ โดย ปริญญาวดี ศรีตนทิพย ยทุ ธนา เขาสุเมรุ ชติ ิ ศรตี นทพิ ย สถาบนั วิจยั เทคโนโลยีเกษตร มหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลา นนา การศึกษาลักษณะทางสรีรวิทยาและการ กวา ง น้ำหนกั ของเมล็ด จำนวนผลตอกิง่ และผลผลติ จัดการน้ำและธาตุอาหารของสบูดำอยางมี เมลด็ สูงกวา การไมตดั แตง กิ่ง ประสิทธิภาพ ดำเนินการทดลองที่สถาบันวิจัย กิจกรรมยอยที่ 2 ผลของระดบั ความเขมขน เทคโนโลยีการเกษตร จังหวัดลำปาง ระหวางเดือน ของไนโตรเจนตอการเจริญเติบโตและผลผลิตของตน มีนาคม พ.ศ. 2551 ถงึ กันยายน พ.ศ. 2552 ทำการ สบูดำ วางแผนการทดลองแบบสุมสมบูรณ (CRD) ทดลองประกอบดวย 2 กิจกรรมยอ ย คือ โดยทดลองระดับความเขม ขนของไนโตรเจน 5 ระดับ ! กิจกรรมยอ ยที่ 1 การศกึ ษาการใชน ้ำและธาตุ ซ่งึ ดัดแปลงสตู รของ Hoagland and Arnon (1938) อาหารของสบูดำ ใชแผนการทดลองแบบสุมสมบูรณ คือ 056-112-224 และ 448 มิลลิกรัมตอลติ ร จากการ (CRD) จำนวน 4 กรรมวธิ ี ไดแกตดั แตงกงิ่ ท่ขี อ แยกท่ี ทดลองพบวา การใหไ นโตรเจนที่ระดบั ความเขมขน 448 ! 1 ตัดแตงกง่ิ ทขี่ อแยกที่ มิลลกิ รมั ตอลิตร สงผลใหต นสบูดำมอี ัตราการเตบิ โตใน ! 2 ตัดแตงกงิ่ ที่ขอ แยกท่ี ดา นความสูงและความกวา งของทรงพุมสูงท่สี ุด ความ ! 3 และไมม ีการตัดแตง กง่ิ ยาวยอดใหม (ชอ ใบ) ยาวมากท่สี ดุ (3.77 เซนตเิ มตร) ! จากการทดลองวา กรรมวิธีการตัดแตงกิ่งที่ มีปริมาณธาตุแมกนีเซียมในใบมากที่สุด (1.92 แตกตา งกนั ไมม ีผลตออัตราการใชนำ้ พนื้ ที่ใบและการ เปอรเซ็นต) และปริมาณคลอโรฟลลฟลูออเรสเซนซ เปลี่ยนแปลงปริมาณธาตุอาหารในใบ สว นตนสบูดำที่ อัตราการแลกเปลี่ยนกาชคารบอนไดออกไซด อัตรา มกี ารตัดแตง ก่งิ ท่ีขอ แยกที่ 1 มีอตั ราการแลกเปลีย่ น การคายน้ำและอตั ราการนำกาชผานของปากใบ มีแนว กาซคารบอนไดออกไซดสูงที่สุด ดานผลผลิตของผล โนมสูงกวาการใหไนโตรเจนที่ระดับความเขมขนอื่นๆ และเมล็ดพบวาการตัดแตงกิ่งทั้ง 3 กรรมวิธีมีความ ดานผลผลิตพบวาความยาวของเมล็ดมีความแตกตาง 79

กัน โดยพบวาการใหไ นโตรเจน 56 112 224 และ 448 มิลลิกรมั ตอ 2. จงึ ตดั หรือเปลย่ี นขางบน (หางจากตำแหนง ท่เี ล่ือยครั้ง คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ลิตร มีความยาวเมล็ดมากกวาการใหไนโตรเจนที่ระดับความเขม แรกประมาณ 30 เซนติเมตร) เล่อื ยไปจนกวากิง่ จะหกั ลงมา ขน 0 มลิ ลิกรมั ตอ ลิตร สว นลกั ษณะอนื่ ๆ ไมมคี วามแตกตางกัน ! 3. ตัดตอกิ่งที่เหลือชิดโคนตนใหมากที่สุด และเพื่อ หลกั ในการตดั แตง กิ่ง ปอ งกันการฉกี ใหต ัดดา นลางกอน จึงคอ ยตดั ดา นบนเชน เดียวกัน ! 1.ตัดแตง กง่ิ ใหใ บไดรับแสงโดยทัว่ ถงึ เพ่อื ใหต นไมผลมี ! 4. ใชม ดี แตงบาดแผลใหเรยี บรูปไข (ปอ งกันน้ำขงั ) ประสทิ ธภิ าพการสังเคราะหแสงเต็มท่ี 5. ฉดี ยากนั เชอ้ื ราทั่วบาดแผล หรอื ใชส ีทาไมทาปดไว ! 2.ตัดแตงใหมีการระบายอากาศภายในตนดี จะชวยใน กรณีใชสีทาหากเปนสีสเปรยจะปองกันเชื้อโรคเขาทำลายไดดีกวา การปองกันกำจัดโรคแมลง เพราะการระบายอากาศดีจะชวยลด ใชแปรง ความช้ืนสัมพัทธภายในพมุ ใบ นอกจากน้ีการพนยาปองกันกำจัด ! ยารักษาแผล แผลที่เกิดจากการตัดแตงอาจใชยากันรา โรคแมลงก็ทำไดอยา งทวั่ ถงึ ผสมน้ำขนๆ ทารอบแผลเพื่อปองกันเชื้อราเขาทำลายและชวยให ควรตัดกิ่งท่สี านกันหรอื กงิ่ ท่มี ที ิศทางไมเปนระเบยี บออก ตดั กงิ่ มมุ ปดสนิทเร็ว นอกจากยากันราอาจใชสีน้ำมัน สีพลาสติก ยาง แคบซึ่งมีปญหาฉีกหักออก กิ่งที่แหงตายเพราะโรคหรือแมลงจะ มะตอย ฟลน้ิ โคท หรอื ปนู แดงกินกับหมากก็ได แตป ูนแดงกินกับ ตอ งตัดออก ตดั แตงก่ิงใหมีการรบั นำ้ หนกั สมดลุ บนลำตน ควรตัด หมากราคาถกู ดีท่สี ุดในตนท่ตี ดั แตง กิง่ เอาก่ิงใหญๆ ทเี่ จริญทางสงู ใหมีแผลเรียบติดกับกิ่งใหญเพื่อใหแผลหายเร็ว การตัดแตงกิ่งมี ออก เพ่ือลดความสูงนัน้ ควรใชปูนขาวผสมกับแปงเปยกทากง่ิ โดย ความสำคัญมากในไมผลเขตหนาว เฉพาะกง่ิ ที่ถูกแสงแดดมากเพอ่ื ลดความรอน (เพราะกอนตัดยอด ผูที่ทำการตัดแตงกิ่งจะตองมีความรูเกี่ยวกับอุปนิสัยการ ก่ิงท่อี ยูถัดลงมาไดรับแสงแดดเพยี งเล็กนอย แตเมอื่ ตดั ยอดกลาง เจรญิ เตบิ โตทางก่งิ ใบและการออกดอกของไมผลทป่ี ลูก เชน ทอจะ ออกทำใหแสงแดดเผาไดโดยตรง) ออกดอกบนก่ิงอายุ 1 ป ดังน้นั จะตอ งตัดแตง ก่งิ อายุ 1 ป ให หลังจากตัดกิ่งเสร็จตองรักษาบาดแผลมิใหเชื้อโรคเขา กระจายรอบตนอยางสมดุลและตองประมาณใหมีการออกดอกพอ ทำลายทนั ที (กิง่ มเี สนผา ศูนยก ลางต้ังแต 0.5 นิ้วข้ึนไป) โดยใช เหมาะกับขนาดของตนแตการตัดแตงกิ่งแอปเปลจะตองพิจาณา สารเคมีโดยเฉพาะยาปองกันเชื้อรา (สารประกอบทองแดง) สี, วา พันธแุ อปเปลท่ีปลกู น้ันเปน ชนิดท่อี อกดอกบนก่ิงแบบยอดขอสั้น น้ำมัน,ดนิ หรอื ปนู แดง ทาปดปากแผลเพ่ือรกั ษาบาดแผลใหเ ช่ือม (spur) หรือยอดขอ ยาว (shoot) จากนน้ั จึงทำการตัดแตง เพอื่ ใหมี ปดสนิทไดเร็วขึ้นแตถาแผลยังไมประสานเกิดแผลแหงลามเขาไป จำนวนดอกและการกระจายของดอกเปนไปตามที่ตองการ ใหตัดตัดใหมอกี ครัง้ (ตัดใหถงึ เน้ือไมทีย่ ังไมต าย) ในตำแหนง ชิด ! 3. สำหรับไมผลเขตรอนและเขตกึ่งรอน สวนใหญจะ กับลำตน ตดั เสรจ็ แตงบาดแผลใหเรียบเปนปากฉลาม พรอมกับ ทำการตัดแตงกิ่งแตเพียงเบาบางยกเวน ในกรณีที่จะทำการ ฉดี พน ดวยสีใหทัว่ เตม็ บริเวณแผล เปลยี่ นยอดพันธุ (Top working) จงึ จะมีการตัดแตง ก่ิงอยางหนกั ในการตัดแตงก่งิ เพ่อื ทอนกง่ิ ใหสัน้ ไมห วังใหเกิดก่งิ ใหมน ัน้ ใหเ ขา รปู แบบของการตดั แตง หนา กรรไกรหรือเล่ือยชดิ ขอ (ตา) ใหม ากท่ีสดุ เพือ่ มิใหต าแตกก่งิ ! การตัดแตง โดยท่วั ๆ จะมอี ยู 3 รปู แบบดวยกัน คือ ใหม และไมวาจะตัดเพื่ออะไรก็ตาม ตองใหรอยแผลเปนปาก 1. เดด็ ยอดหรือเดด็ ตา (Pinching) โดยการใชมือเดด็ เอา ฉลามหนั ออกจากตา (ขอ ) เสมอ สวนยอดออกหรอื ตาออ นออก ทง้ั นเ้ี พือ่ บงั คับใหแ ตกก่ิงกานสาขา เวลาของการตัดแตง ตามท่ีตองการ ! ระยะเวลาของการตัดแตง นั้นควรมีอยูสม่ำเสมอ โดย ! 2. การตัดกิ่งใหเ บาบางลง (Thinning) การตดั แตง วิธนี ี้ เฉพาะการกำจัดกิ่งที่ไมพึงประสงค กิ่งเปนโรค กิ่งที่ถูกแมลง จะตัดทั้งกิ่งทิ้งเพื่อใหทรงตนโปรง กระตุนกิ่งที่เหลืออยูใหเจริญ ทำลายออกใหท รงตนโปรง อยูเสมอ แตอ ยา งไรกต็ ามกค็ วรมีระยะ เตบิ โต นอกจากนน้ั ยังชว ยทำลายกิ่งทีไ่ มต อ งการเชนกิ่งไขวก ัน ก่ิง เวลาตดั แตงใหญป ระจำปบา ง ซ่งึ ไมผลแตละชนดิ มชี วงระยะเวลา กระโดง กิ่งที่ถูกโรคหรือแมลงทำลาย ลักษณะการตัดแตงให ทีเ่ หมาะสมแตกตางกนั ในที่น้จี ะขอกลา วเพียงครา วๆ คอื เบาบางลง 1. ไมผ ลทไ่ี มผลดั ใบ ระยะเวลาทเ่ี หมาะสมควรเปน ตน 3. การตัดยอดใหสน้ั (Heading back) จะชวยกระตนุ ฤดขู องการเจรญิ เตบิ โต ชว งตน ฤดฝู น การเจริญของจุดเจริญใหมีมากขึ้น เพราะตาออนที่อยูบนยอดจะ ! 2. ไมผลผลดั ใบ ระยะเวลาท่เี หมาะสมควรเปน หลกั การ ปลอยฮอรโมนพวกauxinเพอื่ ยับยัง้ การเจรญิ เตบิ โตของตาขา ง จากการผลัดใบของไมผ ลชนิดน้ันแลว ! 3. ตัดแตงหลังการเกบ็ เกย่ี วผล เพ่ือทำลายก่งิ ท่แี หงกงิ่ ที่ ! การตัดแตงกิ่งใหญอยา งถกู วิธี เปนโรค หรอื ตดั กิง่ ทีอ่ อกผลไปแลว เพื่อใหแตกกิง่ ใหม ทำใหทรง ! เพื่อมิใหกิ่งฉีกหักถึงลำตนเวลาน้ำหนักกิ่งถวงลงในขณะ ตน โปรง และบำรุงตนไมผลใหส มบรู ณต อ ไป ตัดก่งิ ใหป ฏิบตั ขิ ณะตดั และรักษาบาดแผลหลงั ตัดดงั น้ีคอื ! 1. เลือ่ ยทางดา นขา งใตก ่ิงกอน (หา งจากโคนกงิ่ ประมาณ 20 เซนตเิ มตร) เลอื่ ยเขา ไปในเนอื้ ไมค รงึ่ หนึ่งหรือเลอื่ ยไปจนกวา เลือ่ ยฝด 80

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ปรมิ าณของกิง่ ที่ตัดออก แลวทำการรุดใบทิ้งใหห มด ทงั้ นีเ้ พ่ือเปน การบังคบั ให ! การตัดแตงไมผลแตละชนิด ผูตัดแตงตอง เกิดดอกเกิดผล หรือการตัดแตงพุทราก็เชนเดียวกัน คำนึงถงึ ปรมิ าณการตัดแตง ของก่งิ ทต่ี ัดออก โดยแบง ตัดแตงกิ่งในปริมาณที่มาก ทั้งนี้เพื่อกระตุนใหเกิดกิ่ง ครา วๆ ได 3 วธิ ีการ ใหมขึน้ ทำใหเพ่ิมคณุ ภาพและปรมิ าณของผล ขอ ควร 1. การตดั แตงอยา งเบาบาง (light pruning) ระวงั ในการตัดแตง ผูตัดแตง ตนไมต องคำนงึ อยเู สมอ วธิ ีการนี้เปน การตัดแตงเพยี งเล็กนอย ภายหลงั ท่ตี นไม วา ในการตดั แตงแตละครั้งหรอื แตล ะก่ิงทานมโี อกาส ผลไดรับการจัดทรงพุมที่ถูกตองแลว ผูตัดแตงมักจะ เพยี งครงั้ เดียว คิดใหด ีกอนทจี่ ะตดั ตัดแลว ไมสามารถ ตดั เอากิ่งทไ่ี มพงึ ประสงค อาทิ เชน กิง่ แหง กิ่งถูกโรค ทำใหกลับคืนได นอกจากนั้นตัดแตนอ ย การตัดแตงก่ิง และแมลงเขา ทำลายออก เปนตน ถาตัดแตงกิ่งออก นอ ยเกินไปจะใหผลท่ดี ีกวาตดั ออกมากเกนิ ไป มากเกินไปตนอาจโทรมได ตวั อยา งไมผ ลพวกนเ้ี ชน สม ทเุ รียน เงาะ ลำไย ล้ินจี่ 2. การตัดแตงกิ่งปานกลาง (medium pruning) การตัดแตงกิ่งวิธีนี้ปริมาณของกิ่งที่ถูกตัด ออกจะมากกวาวิธีแรกคือ นอกจากจะเอากิ่งที่ไมพึง ประสงคออกแลว อาจจะตัดยอดออกเพื่อทำลาย อิทธิพลของ auxin ซึ่งทำใหเกดิ apical dominance เชน ในกรณขี องมะนาวฝรงั่ (lemon) หรือตัดก่งิ ออกให หมดเพ่ือใหทรงตน โปรง อยูเสมอ เชน กรณีของลำไย ลิ้นจี่ มะมวง ! 3. การตัดแตงกิ่งอยางหนัก (heavy pruning) ไมผลหลายๆ ชนิดตองการตัดแตงที่หนัก มาก เชน นอยหนา จะตดั แตงจนโกรน ไปท้งั ตน หลัง จากที่ตัดก่ิงท่ไี มพงึ ประสงคอ อกแลว จะทำการตัดแตง กิ่งแขนงยอยที่มีเสนผาศูนยกลางของกิ่งเล็กกวา 4 มิลลิเมตรออก ตัดสวนปลายยอดของทุกกิ่งที่เหลือ “ ,,ตน กลา สบูด ำ 81

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ครีมพอก/ ขัดหนานี้จะ ชะลางสิ่ง สกปรกและ ฝ  า  ข ณ ะ เดียวกันก็ทำ หนาที่รักษา และสมาน แผลที่เกิด จากสิวอีก ดว ย ” ครีมพอก/ขดั หนา สตู รมะขาม โดย องคค วามรพู รอมใช้ คณุ ทรงกช สนเทห  เกษตรกรทีม่ ีความโดด เลี้ยงสุกรเปนวิสาหกิจชชุมชนและไดเขียนโครงการไป เดน การเกษตรผสมผสานบนพื้นฐานความพอเพียง ขอการสนับสนุนมาทำไปสักพักก็รูสึกวาขาดทุนและ อยทู ี่ ต.ลำพญากลาง อ.มวกเหลก็ จังหวัดสระบรุ ี และ ไมใชวิธีทางที่จะทำใหชีวิตของชาวบานที่นี่ดีขึ้น จน ไดทำการเกษตรในพื้นทท่ี ง้ั หมด 50 ไร โดยจะแบง ออก ปจจุบันไดไปดูงานการเกษตรในหลายๆพื้นที่และนำ เปน สว นๆ คือ การทำศนู ยเ รยี นรเู ศรษฐกจิ พอเพยี ง การ มาปรับใชประยุกตใชจนจบอยูที่เกษตรพอเพียง และ ทำบอเลี้ยงปลา การเลย้ี งสุกร การเล้ยี งววั การเลย้ี งหมู การถายทอดความรูใหกับชาวบานที่นี้อยางละเล็ก การเกษตรตางๆที่ใชพื้นที่อยางคุมคามากที่สุด จาก อยางละนอยจนเริ่มมีการเปลี่ยนแปลง ปจจุบันการ การสอบถามคณุ ทรงกช สนเทห  ไดเลา ประวัตคิ วาม ศึกษาดานการเกษตรนั้นยังไมมีที่สิ้นสุดพยายาม เปนมาวาของตนเองวา หลังจากที่จบการศึกษาระดับ ท่ีทำการศึกษาและคน ควาตอไป ปริญญาตรีจากคณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัย เซนตจอรน กรุงเทพฯ และไดเขาทำงานท่ีบรษิ ทั ปตท ! คุณทรงกช สนเทห  เกษตรกรทม่ี ีความโดด จำกัด ทำอยูประมาณสิบกวาป เลยเบื่อกับชีวิตที่ เดน การเกษตรผสมผสานบนพื้นฐานความพอเพียง ซำ้ ซากจำเจ และชีวิตทแี่ ขง ขันกนั เลยไดหวนกลับมา ปจจุบนั อายุ 43ป อาศยั อยทู บี่ า นหนองโปง ต.ลำพญา ใชชีวิตแบบชาวบานโดยไดแตงงานกับภรรยาที่ตำบล กลาง อ.มวกเหลก็ จงั หวัดสระบุรี และและเปนแกนนำ ลำพญากลาง อำเภอหมวกเหล็กและไดใชชีวิตอยูที่นี่ เกษตรกรในพื้นที่ไดจัดการรวมกลุมแมบานเพื่อไดทำ โดยไดศึกษาชีวิตของคนที่นี่ในการปลูกขาวโพด ปลูก ครีมพอก/ขัดหนาสูตรมะขาม เพื่อนำมาใชประโยชน มันสำปะหลัง ปลูกออยแตก็ไมประสบความสำเร็จ และเพื่อจำหนายเปนการเสริมรายไดใหกับกลุมแม ขาดทุนไปเรื่อยๆเพราะพื้นที่นั้นเปนพื้นที่เขาและไมมี บาน จึงไดนำมาถายทอด โดยมวี ิธีการดังน้ี น้ำ แตตนก็ไดพยายามศึกษาจนถึงการรวมกลุมกัน 82

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน สวนประกอบ การนำไปใชและประโยชนของการใช ! 1.มะขามเปยก จำนวน 1กิโลกรมั ! 1.นำครีมพอก/ขัดหนาที่ไดไปพอกหนาได ! 2.นมสด (นมจืดหรอื นมโรงเรียน)  เปน อยา งด ี การพอกน้นั สามารถพอก/ขดั ดว ยครมี ทุกๆ จำนวน 5กลองเล็ก 3-5วนั ! 3.นำ้ สะอาด จำนวน 0.5ลติ ร ! 2.ประหยัดคาใชจายในการใชครีมราคา ! 4.ผงขมนิ้  จำนวน 1ชอนชา แพงๆ ! 5.ผงไพล จำนวน 1ชอนชา ! 3.เมื่อใช 1-3คร้งั แรกจะมีอาการแสบใบหนา ! 6.น้ำผงึ้ แท จำนวน 2ชอ นโตะ นิดๆ เพราะเกดิ จากฤทธขิ์ องมะขาม  แตเมอ่ื ใชไปหลัง จากครง้ั ท่ี 3แลว ก็จะปกติ  แลว ขมิ้นที่ใสไ ปนัน้ จะชว ย  วธิ กี ารทำ ในการสมานแผลบริเวณใบหนาทีม่ แี ผลจากการเกดิ สิว ! 1.นำมะขามเปย กทเ่ี ตรยี มไวมาใสภาชนะ ! 4.ครีมพอก/ขัดหนานี้จะชะลางสิ่งสกปรก ! 2.นำนมสด (นมจดื ) เทผสมลงไปในมะขาม และฝา ขณะเดยี วกนั ก็ทำหนาที่รักษาและสมานแผลท่ี เปย กแลวขยำใหเ ขา กนั เกิดจากสิวอกี ดวย ! 3.นำน้ำสะอาดทเ่ี ตรยี มไวเ ทผสมลงไปเพอื่ ไม ! 5.เมื่อตองการรักษาสิวบนใบหนา ก็ตองใส ใหแกงจนเกนิ ไป แลว ขยำตอไปเพอ่ื ใหมะขามเปยกนม หวั ไพลผงลงไปพรอมๆกบั ขน้ั ตอนท่ีไดท ำไป  จะชวยใน จืด และน้ำใหเ ขากัน จะใชเ วลาประมาณ 20นาที การรักษาสวิ บนใบหนาไดดวย ! 4.นำสวนผสมที่ขยำใหเขากันนี้มากรองดวย ผา ขาวบาง แลวบบี เอาครมี จากการขยำเม่ือสักครูออก   มาใหห มด  แลวนำกากไปทง้ิ นำครีมท่ีไดใ สภาชนะพกั ไว ! 5.นำครมี ท่ไี ดม าผสมกับผงขม้ิน 1ชอนชา ผง ไพล 1ชอนชา  เตมิ น้ำผึง้ ลงไป 2ชอนโตะกวนสว นผสม ท้ังหมดใหเขา กัน ใชเ วลาประมาณ 10นาที ! 6.นำครมี ที่กวนไดท แี่ ลว ไปตั้งไฟออ นๆ กวน ใหพอรอนหรือขึน้ ไอ หรอื พอเดือนปดุ ๆ กย็ กลงจากเตา แลวพออุนก็ตักใสบรรจุภัณฑไดเลย หรือนำไปใชได เลย “ มะขาม เปน พรรณไมพื้น เมืองของทวีป แอฟริกา เขต รอนแตปจจุบัน นิยมปลูกกัน ทั่วไปในประเทศ ทีม่ ีอากาศรอ น ” 83

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ คุกกี้ผักหวาน ปาเปนเจาเดียว ในประเทศไทยที่ ไดรับการ ยอมรับ และ เปนผลิตภัณฑ OTOP 4 ดาว ” คกุ กผี้ ักหวานปา โดย มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา นนา ลำปาง ! คุณจงศรี พูลพงษ ปจจุบนั อาศยั อยูที่ บา น ดอกไมจันทน ที่ไดรับความนิยมมากจนผลิตไมทัน เลขที่ 225 หมู 4 ตำบลบา นหมอ อำเภอบา นหมอ คกุ กีผ้ ักหวานปา คกุ กงี้ าดำ คุกกี้กระเจย๊ี บ การตดั เยบ็ จังหวัดสระบุรี และทำอาชีพเกษตรกรมากอนหนาที่ เส้อื ผา และนำ้ ดืม่ ตราผักหวานนน้ั เอง โดยตนเองมีความสนใจในเรื่องการทำอาหารจึงไดไป เรยี นรูไ ปอบรมยังสถานท่ี ตางๆมากมาย โดยเฉพาะ ! ถาพูดถึงผักหวานปาจะตองนึกถึงอำเภอ การทำเบเกอรี่ จึงไดเอาความรูที่ไปอบรมมาถายทอด บานหมอจังหวัดสระบุรีเรียกวาเปนแหลงที่ปลูกผัก ตอ ยงั กลมุ แมบ า นท่ตี ำบลบานหมอ ซง่ึ ไดรวมกลุมกัน หวานปามากที่สุดในประเทศไทยเลยก็วาได และเปน และไดรับการสนับสนุนจากภาครัฐตางๆจนเกิดเปนก แหลงผักหวานปาที่มีผูคนใหความสนใจเปนอยางมาก ลุมแมบา นเกษตรกรตำบลบา นหมอ ซ่งึ มศี ูนยฝก อาชีพ ประชากรในชุมชนมีการนำเอาผักหวานปาไปเปนสวน บานหมอเปนสถานที่ในการรวมกลุมโดยคุณจงศรีพูล ประกอบในการประกอบอาหาร อยางเชน กวยเตี๋ยวผัก เปนประธานกลมุ แมบา นตำบลบา นหมอ และการรวม หวานปา ยำผักหวานปา แลวกอ็ ีกหลากหลายเมนูทน่ี ำ กลุมนี้ครั้งแรกที่ไดทำผลิตภัณฑหรือสินคาชิ้นแรกนั้น มาใหผูที่แวะเขาไปเที่ยวชมเขาไปไดชิมกัน แตทาง เปน การทำดอกไมจันทร และตอมาก็ของบประมาณใน กลุมแมบานเกษตรกรตำบลบานหมอไดแนวความคิด การจัดทำขนมซึ่งดึงจุดเดนของอำเภอบานหมอขึ้นมา แลปกใหม โดยการนำเอาผักหวานปาที่มีมาเปนสวน นั้นก็คอื ผกั หวานปามาเปนสว นผสมของขนม จนไดม า ผสมในการทำขนมท่ีแตกตา งออกจากคนอน่ื ๆ นัน้ กค็ ือ เปน “คุกก้ผี ักหวานปา” เปน เจาเดยี วในประเทศไทยท่ี คกุ ก้ผี กั หวานปา เปนการนำพืชมาผสมใสลงไปในขนม ไดร บั การยอมรับ และเปน ผลติ ภณั ฑ OTOP 4 ดาว และเรียกวา เปนสนิ คา OTOP ที่ขนึ้ ชอื่ ของสระบุรีเลยก็ ปจจุบันทางกลุมมีสมาชิกทั้งหมด 60 คน และมี วาได วันนีท้ างกลมุ แมบานเกษตรกรตำบลบา นหมอนำ ผลิตภัณฑของทางกลุมออกมามากมาย ไมวาจะเปน โดยคุณจงศรีพูลพงษประธานกลุมแมบานตำบล 84

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน บานหมอไดนำวิธีการทำคุกกี้ผักหวานปามาบอกกัน หมายเหตุ  เทคนิคเคล็ดลับสำหรับการทำคุกกี้ผัก ดงั น้ี หวานปา คุกกีผ้ ักหวานปา  OTOPของดีเมืองสระบรุ ี ! 1.การหยอดคุกกี้ควรหยอดหรือทำเปนรูปราง เทา ๆ กันทกุ ช้ิน หยอด สว นประกอบ (จาก 100กิโลกรมั ) ลงในถาดที่ทาไขมนั ไวใ หห างกันประมาณ 1นิว้ เพราะ ! 1.แปง สาลี  จำนวน  37กโิ ลกรัม (รอนแปง เมอ่ื อบ แลว คุกกี้จะไดไ มต ดิ กนั เน่อื งจากคุกกีข้ ยายตวั แลว) เมื่ออบ ! 2.เนยสด จำนวน 22กโิ ลกรมั ! 2. อุณหภูมิของเตาอบมีสวนสำคัญมาก ! 3.นำ้ ตาล จำนวน 18กโิ ลกรัม เพราะคกุ ก้บี างชนดิ ถาอุณหภมู ิไมถ งึ คกุ กีอ้ ยูในเตาอบ ! 4.ผกั หวาน  จำนวน 12กโิ ลกรัม (นำไปตาด นานจะทำใหคุกกแี้ บนราบ แตจะอยปู ระมาณ 180 - แดด 1แดดเพอ่ื ไลความชน้ื ) 200องศา ถา อบไฟแรงเกนิ ไปจะทำใหค กุ กีไ้ หม ขา งใน ! 5.ไขไ ก  จำนวน 15-20ฟอง ! 6.ผงฟู จำนวน 0.65กรัม ไมส ุก และไมกรอบ ไมน ารบั ประทาน ! 3. เมอื่ นำคุกก้ีออกจากเตาอบแลว ควรทำให ! 7.โซเดียมไบคารบอเนต หรือ เบกกิ้ง เย็นโดยเร็ว รีบแซะขนมออกจากถาดทันทีในขณะที่ โซดา จำนวน 0.25กรมั คุกกี้ยังรอนอยู ทั้งนี้เพื่อปองกันการแตกหักของคุกกี้ ! 8.เกลอื  จำนวน 0.05กรมั ! 9.กล่นิ วนิลา จำนวน 0.05กรมั เนื่องจากคุกกี้เมื่อเย็นลงแลวจะแข็งตัวและแตกหักได งายเม่ือแซะออกจากถาด ! เริ่มจากเมื่อนำสวนผสมทุกอยางที่ไดมาแลว นำผักหวานปาไปปนใหละเอียด  แลวพักไว จากนั้น ตองตเี นยสดกบั น้ำตาลใหข น้ึ ฟู เนียน  แลวจึงเติมไขไ ก ทีละฟอง ตีตอ ไปใหเขา กนั เรือ่ ยๆ ใสก ล่นิ วนิลาลงไป ตามดวยเกลอื ผงฟู เบกก้ิงโซดา ตใี หเขา กบั เรือ่ ยๆแลว จึงคอยๆเติมแปงสาลีที่รอนแลวไปเรื่อยๆจนสวนผสม เร่ิมเหนยี ว แลวจึงใสผกั หวานทปี่ นไวล งไปตใี หเขากบั แปงแลวจึงนำแปง ทไี่ ดม าใสพ มิ คุกกน้ี ้ันเอง ! เมอ่ื ไดแ ปงท่เี ปนรูปคุกกตี้ ามพิมแลว  จัดเรียง ใสถาดแลวนำเขาเตาอบ  ซึ่งเตาอบจะมีอุณหภูมิที่ 200องศา  โดยจะตองเปดเตาอบใหรอนกอนที่จะเอา ถาดคุกกี้เขาไป  เมื่อนำถาดคุกกี้เขาไปอบแลวจะอบ นาน 30นาท ี และระหวางน้ันทกุ 10/15นาทจี ะตอ งสลบั ถาดบนลางเพื่อใหอุณหภูมิหรือการอบแปงนั้นใหมี ความรอนเสมอกัน  จึงจะไดคุกกี้ที่สีสันเหลืองนารับ ประทานและกรอบ  อรอย สดจากเตา  และเมื่อไดคุกกี้ ที่ออกมาจากเตาใหมๆ ผึ่งลมไวใหคุกกี้พออุนแลวรีบ นำไปใสข วดโหลหรอื ภาชนะทม่ี ฝี าปด ใหม ดิ ชิด เพ่อื กัน ลมและรักษาใหค ุกก้กี รอบไดท นนาน 85

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ งา เปนพชื นำ้ มัน ที่สำคัญทาง เศรษฐกิจชนิด หนึ่งที่สรางราย ไดใหกับประเทศ และมีแนวโนมที่มี ความสำคัญสูง ”ขึน้ เรอ่ื ยๆ โครงการทดลองปลกู งาอินทรียในพนื้ ทีศ่ ูนยพัฒนา พนั ธุพชื จักรพันธเ พ็ญศริ ิ โดย ยุทธนา เขาสุเมรุ มาณิชรา ทองนอย และ รัตนา ไชยคต สถาบนั วจิ ยั และพัฒนา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา งา (Sesame, SesamumindicumL.) เปน พชื ระบบอินทรยี  เพือ่ เปน แนวทางในการเพิ่มประสทิ ธภิ าพ น้ำมันที่สำคัญทางเศรษฐกิจชนิดหนึ่งที่สรางรายไดให และยังเปนการศึกษาเพื่อหาทางเลือกในการปลูกงาที่ กับประเทศและมีแนวโนมที่มีความสำคัญสูงขึ้นเรื่อยๆ เกษตรกรสามารถลดตนทุนการปลูกอีกทางหนึ่งดว ย ขอมูลจากสำนักงานเศรษฐกจิ การเกษตร รายงานวาป ๒๕๔๘ วธิ ีดำเนนิ งาน ! งาสามารถขายไดในราคา ๒๔ – ๒๕ บาทตอ N ดำเนินการทดลองโดยใช งาพนั ธ งาดำ มก. กโิ ลกรมั มูลคา ของผลผลิตอยทู ่ี ๑,๐๑๑ – ๑,๐๓๘ลา น ๑๘และวางแผนการทดลองโดยมี ๖สิ่งทดลอง คือ บาท (สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร, ๒๕๕๐) วางแผนการทดลองโดยมี ๖สิ่งทดลอง คอื นอกจากมูลคาในดานการสงออกแลว การบริโภคงา T๑)วัสดปุ รับปรงุ ดนิ ภายในประเทศยังเปนที่นิยมโดยทั่วไป รวมทั้งยัง T๒)วัสดุปรับปรงุ ดนิ + ปยุ หมัก สามารถแปรรูปเปนผลิตภัณฑอื่นไดอีกมากเชน เสน T๓)วัสดุปรบั ปรงุ ดิน + ปยุ คอก หมี่สำเรจ็ รปู ยารกั ษาโรคและเครอ่ื งสำอาง T๔)วัสดปุ รบั ปรุงดนิ + ปุย คอก+ปุย หมัก ดินที่ทำการเพาะปลูก บริเวณ อ.แมสาย T๕)ปยุ คอก + ปุยหมัก จ.เชียงราย สวนหนึ่งเปนพื้นที่ที่เปนดินกรด มีธาตุ T๖)วัสดุปรับปรุงดิน+ปุยเคมี(หมายเหตุ: อาหารและอินทรียวัตถุในดินต่ำ ทำใหมีปญหาดาน วัสดุปรับปรุงดินหมายถึง โดโลไมท อัตราการใช การจัดการธาตุอาหารดังนัน้ การทดลองครง้ั นเ้ี ปนการ ๔๐๐กก./ไร หนิ ฟอสเฟตอัตราการใช๒ ๐๐กก./ไร) ทดลองเพื่อปรับปรุงดินกรด รวมกับการจัดการดินใน 86

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ผลการทดลอง ฟอสเฟตสามารถเพิ่มปริมาณฟอสฟอรัสในดนิ ได นอกจากนี้การใช ! จากการทดลองปลูกงา โดยมีการจัดการดินและธาตุอาหาร ปยุ คอก ปยุ อนิ ทรยี  ทำใหป ริมาณอินทรยี วตั ถใุ นดนิ เพมิ่ ขนึ้ โดยการจัดการการผลิตงาแบบอนิ ทรยี  เปรยี บเทยี บกับปุยเคมี เพอื่ การจัดการปรับปรุงและจัดการดินในแตละสิ่ง เปนแนวทางในการจัดการธาตุอาหารและเปนทางเลือกใหกับ ทดลอง(treatment) ไมไ ดทำใหงามปี ริมาณผลผลิตตอ ไร นำ้ หนัก เกษตรกร พบวา การใช ๑,๐๐๐ เมลด็ จำนวนฝกตอตน จำนวนเมล็ดตอฝก ตลอดจน ปูนโดโลไมทปรับปรุงดินสามารถลดความเปนกรดของดินและการ ความสงู ของตน แตกตา งกนั อยางมีนยั สำคัญในทางสถติ ิ โดยมี ใชหินฟอสเฟตสามารถเพม่ิ ปริมาณฟอสฟอรสั ในดนิ ได นอกจากนี้ น้ำหนกั ผลผลติ เฉลยี่ ๕๘ .๕๑กก. ตอไร โดยที่การจัดการดินโดย การใชป ุยคอก ปุยอินทรยี  ทำใหป รมิ าณอนิ ทรยี ว ัตถุในดินเพม่ิ ขึ้น ใชวัสดุปรับปรุงดินเพื่อปรับปรุงความเปนกรดของดินโดยใช ! การจัดการปรับปรุงและจัดการดินในแตละสิ่ง โดโลไมท และหนิ ฟอสเฟต ซ่งึ เปนแหลงธาตุฟอสฟอรสั รวมกบั ปยุ ทดลอง(treatment) ไมไดทำใหง ามปี รมิ าณผลผลิตตอ ไร นำ้ หนกั หมกั (T๒)ใหน ำ้ หนกั เมลด็ สูงสดุ (๗๑.๗๒กก ตอ ไร )โดยสิ่งทดลอง ๑,๐๐๐ เมล็ด จำนวนฝกตอ ตน จำนวนเมล็ดตอ ฝก ตลอดจน ที่ใหปุยหมักรวมดวย มีแนวโนมที่จะใหผลผลิตสูงกวาสิ่งทดลอง ความสูงของตน แตกตางกนั อยางมีนัยสำคญั ในทางสถติ ิ โดยมี อนื่ โดยเฉพาะสง่ิ ทดลองท่ีไมไ ดใสปุยอินทรียใ นขณะทกี่ ารใสวสั ดุ น้ำหนกั ผลผลติ เฉลยี่ ๕๘ .๕๑กก. ตอ ไร โดยท่ีการจัดการดินโดย ปรบั ปรงุ ดินรว มกบั ปยุ เคมเี พียงอยา งเดียว (T๖) ใหผ ลผลิตตอ ไร ใชวัสดุปรับปรุงดินเพื่อปรับปรุงความเปนกรดของดินโดยใช ต่ำทส่ี ดุ (p=๐.๔๘)!และงาจากแปลงทดลองมีปริมาณน้ำมันเฉลี่ย โดโลไมท และหนิ ฟอสเฟต ซง่ึ เปน แหลงธาตุฟอสฟอรัสรว มกับปยุ อยรู ะหวา ง๔๐.๕๗-๔๗.๔๑ เปอรเซ็นต และไมแ ตกตง กนั ในทาง หมัก (T๒)ใหน ำ้ หนกั เมลด็ สูงสดุ (๗๑.๗๒กก ตอไร )โดยสิง่ ทดลอง สถิติ ที่ใหปุยหมักรวมดวย มีแนวโนมที่จะใหผลผลิตสูงกวาสิ่งทดลอง อืน่ โดยเฉพาะสิ่งทดลองทไ่ี มไดใ สปยุ อนิ ทรียในขณะทีก่ ารใสว ัสดุ ปรบั ปรุงดนิ รว มกับปยุ เคมีเพยี งอยางเดยี ว (T๖) ใหผ ลผลติ ตอ ไร คำสำคญั : งา ระบบการผลิตอินทรยี  ศนู ยพ ฒั นาพนั ธุพชื ตำ่ ท่ีสดุ (p=๐.๔๘)และงาจากแปลงทดลองมปี รมิ าณน้ำมนั เฉล่ยี จักรพนั ธเพ็ญศริ ิ อยรู ะหวา ง๔๐.๕๗-๔๗.๔๑ เปอรเซ็นต และไมแตกตง กนั ในทาง N N Sesamine, Organic production system, Prince สถิติ สว นการแกป ญ หาสมดลุ ของธาตอุ าหารในดิน จะไดศ กึ ษาใน ChakrabandPensiri Center Chiang Rai Province รายระเอยี ดตอ ไป สรุปผลและขอ เสนอแนะ ! การจัดการดนิ โดยปรับปรุงดินกรดและใหธาตุฟอสฟอรสั ในรูป หินฟอสเฟต รว มกับการใชปยุ หมกั มีโอกาสทำใหง าไดผ ลผลิตท่ดี ี กวาการใหปุยเคมีรวมกับการปรับปรุงดิน(p=๐.๔๘) ซึ่งอาจเปน เพราะการใหปุยอินทรียชวยแกไขปญหาสมดุลของธาตุอาหารใน ดนิ ซงึ่ พบมากในดนิ ที่เปน กรดทำการเกษตรมานาน ซึ่งจากการ ทดลองครั้งนี้ การใชปูนโดโลไมทปรับปรุงดินสามารถลดความ เปนกรดของดินและการใชหินฟอสเฟตสามารถเพิ่มปริมาณ ฟอสฟอรัสในดนิ ได นอกจากนี้การใชป ุยคอก ปยุ อนิ ทรยี  ทำให ปริมาณอินทรียวัตถุในดินเพิม่ ขึ้นจะไดศ กึ ษาโดยละเอยี ดตอ ไป ! ทดลองปลกู งา โดยมกี ารจัดการดนิ และธาตุอาหาร โดยการ จัดการการผลิตงาแบบอินทรีย เปรียบเทียบกับปุยเคมี ที่ อ. แมสายจงั หวัดเชียงราย เพ่ือเปนแนวทางในการจดั การธาตอุ าหาร และเปน ทางเลอื กใหกับเกษตรกร โดยใช งาพนั ธ งาดำ มก. ๑๘และวางแผนการทดลองโดยมี ๖สิ่งทดลอง คือ T๑)วัสดุ ปรับปรงุ ดินT๒)วสั ดุปรบั ปรงุ ดิน+ ปยุ หมกั T๓)วัสดุปรับปรุงดนิ + ปุยคอก T๔)วสั ดปุ รับปรงุ ดิน + ปุยคอก+ปยุ หมกั T๕)ปยุ คอก + ปุย หมกั T๖)วัสดุปรับปรงุ ดนิ +ปุยเคมีพบวา การใชป นู โดโลไมท ปรับปรุงดินสามารถลดความเปนกรดของดินและการใชหิน 87

คำนำ ถูกนำมากลาวถึงในระดับนโยบาย โดยเฉพาะในป๒๕๔๘รัฐไดมี คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี มีพระ การสนับสนุนใหเกษตรอินทรียเปน “วาระแหงชาติ” เพื่อการ ราชดำริใหจัดตั้งศูนยพัฒนาพันธุพืชจักรพันธเพ็ญศิริ ในโอกาส พัฒนาที่ยั่งยืน และสรางโอกาสใหประเทศไทยเปนแหลงผลิต ครบรอบวนั ประสูติ ๑๐๐ป พระเจาวรวงศเ ธอพระองคเ จาจกั รพันธ อาหารปลอดภยั และพรอ มทจี่ ะเปน ครวั โลกในอนาคต จนนำมาสู เพญ็ ศิริ ในวันท่ี ๒๐ กรกฎาคม ๒๕๕๒ โดยมีวตั ถุประสงคท ่ีสำคัญ การทำแผนยทุ ธศาสตรก ารพฒั นาเกษตรอนิ ทรยี แหงชาติ ฉบบั ท่ี ในการดำเนินงานของศูนยฯ คอื ใหเปนแหลงเรียนรู จดั เก็บและ ๑ พ.ศ. ๒๕๕๑ – ๒๕๕๔ และไดร บั ความเหน็ ชอบจากรัฐบาลเม่อื พัฒนาพันธุพืช รักษาไวซึ่งความหลากหลายของพันธุพืชพื้นบาน วนั ที่ ๒๒ มกราคม ๒๕๕๑ เพือ่ เปนกรอบแนวทางในการพฒั นา สรางความสามารถใหเกษตรกรจัดเก็บเมล็ดพันธุไวปลูกไดดวย เกษตรอนิ ทรียข องประเทศไทย ในระยะ ๔ ป (นาถพงศแ ละคณะ, ตนเองและแลกเปลี่ยนในกลุมเครือขาย สามารถเปนแหลง ๒๕๕๒) ดงั นั้นในปจจุบันจึงมีเกษตรกรหลายกลมุ ตดั สินใจหนั เขา กระจายเมล็ดพันธุใหกับเกษตรกรทั่วไปในกรณีเกิดภัยพิบัติ และ สูระบบการผลิตอนิ ทรยี  โดยมีพชื สำคญั ทพี่ บในปจจบุ ัน คอื ขาว สรางเสริมใหเกษตรกรมีการดำรงชีวิตอยางมั่นคงและยั่งยืน การ หอมมะลิ ขาวโพดฝกออน ผกั และไมผลชนิดตา งๆ ดำเนินงานของศูนยฯใหเปนความรวมมือระหวางมูลนิธิชัยพัฒนา งา (Sesame, SesamumindicumL) เปนพืชน้ำมันที่ มูลนธิ ิแมฟาหลวงและมหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีราชมงคลลา นนา สำคัญทางเศรษฐกิจชนิดหนึ่งที่สรางรายไดใหกับประเทศและมี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา (มทร.ลานนา) แนวโนมที่มคี วามสำคญั สูงขนึ้ เรือ่ ย ขอมลู จากสำนกั งานเศรษฐกจิ สนองงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริฯในสวนงานศูนย การเกษตร รายงานวาป ๒๕๔๘ งาสามารถขายไดในราคา พัฒนาพันธพุ ืชฯตง้ั แตว นั ท่ี ๒๔ มีนาคม ๒๕๕๒ ในพ้นื ที่ ๒๘ ไร ๒๔-๒๕ บาทตอ กโิ ลกรมั มูลคา ของผลผลติ อยทู ี่ ๑,๐๑๑ –๑,๐๓๘ โดยมีงานสำคญั ทไี่ ดดำเนินการไปแลว ไดแ ก การปรบั สภาพพนื้ ที่ ลานบาท (สำนักงานเศรษฐกจิ การเกษตร, ๒๕๕๐) นอกจากมูลคา การจัดระบบสาธารณปู โภค การทดลองปลกู พชื ไร เชน ถ่วั เหลือง ในดานการสงออกแลว การบริโภคงาภายในประเทศยังเปน ทน่ี ยิ ม ทานตะวัน ขาวโพด ฯลฯ และพืชผกั เชน ฟก ทอง แตงกวา มะระ โดยทัว่ ไป ขนมงา งาหนุกขา ว นอกจากนงี้ ายังสามารถแปรรปู เปน ขีน้ ก กวางตงุ ฯลฯ โดยความรวมมือของ มทร.ลานนากับ ๖ เขต เสนหม่สี ำเรจ็ รปู ยารักษาโรคและเครอื่ งสำอางไดอ ีกดวย พนื้ ที่ จากการดำเนินงานทผ่ี านมา พบวามีปญ หาและอุปสรรคท่ี สำคัญที่มผี ลตอ การดำเนนิ งาน คือ ๑) การไมเขา ใจสภาพจรงิ ของ พนื้ ที่ ๒) ไมไดศ กึ ษาความชำนาญทแี่ ทจ รงิ ของเกษตรกร ๓) ขาด การศึกษาความตอ งการปลกู พชื ของเกษตรกรในพื้นที่ ๔) ขาดการ ศึกษาพันธุพืชน้ำมันที่มีศักยภาพในการหีบน้ำมันในโรงงานชา นำ้ มัน ระบบการผลิตการเกษตรทางเลือกไดเริ่มเขามามีบทบาท ในสงั คมไทยตั้งแตป ๒๕๓๒ เนอ่ื งจากการสง เสริมการผลติ เกษตร เชงิ เดย่ี ว (conventional agriculture) ทผ่ี า นมาไดสรางปญ หาให กบั เกษตรกรไทยเกดิ ภาวะหนส้ี ินลน พน ตวั ดงั ขอ มูลของสำนักงาน สถิติแหงชาติที่ไดทำการสำรวจภาวะหนี้สินเกษตรในเดือน กุมภาพันธ ๒๕๕๑ พบวา หนีส้ ินโดยรวมของครอบครัวเกษตรกร ท้งั ประเทศมขี นาดประมาณ ๔.๕-๗.๕แสนลา นบาท (มลู นธิ ิชีววิถี, ๒๕๕๒) นอกจากนั้นระบบการผลิตโดยการใชสารเคมียังสราง ปญ หาดานสขุ ภาพใหแกเ กษตรกรและผบู รโิ ภค ดังเชน แผนงาน พชื อาหารเชียงใหมป ลอดภยั ไดทำการตรวจระดับสารเคมที างการ เกษตรในเลอื ดของเกษตรกรจงั หวัดเชียงใหม จำนวน ๘๒๔คน พบ วาเกษตรกรและแมบานที่มีสารเคมีตกคางในระดับไมปลอดภัย และเสี่ยงรวมกันถึง ๗๕% (สำนักงานสาธารณสุขจังหวัด เชยี งใหม, ๒๕๕๑) นอกจากนย้ี งั พบวา ในป ๒๕๕๐ รฐั บาลนำเขา ปยุ เคมปี ละ ๔๕,๑๓๖ลานบาท หรอื ประมาณ๓.๔ ตนั และนำเขา สารกำจัดศัตรูพืช ปละ ๑๕,๐๒๕ ลานบาท หรือประมาณ ๑๖๖,๓๒๒ ตนั (กรมวิชาการเกษตร, ๒๕๕๐) ดงั นน้ั ระบบการ ผลติ การเกษตรทางเลอื กซ่ึงประกอบดวย เกษตรธรรมชาติ เกษตร ผสมผสาน เกษตรอนิ ทรยี  เกษตรทฤษฎีใหม และวนเกษตร จึงได 88

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ก า ร ผ ล ิ ต ผลิตภัณฑ อาหาร ปลอดภัย และการ ถายทอด ความรดู า น ระบบการ จัดการ สุขลักษณะ ที่ดีในการ ”ผลิต ปจจัยที่มีผลตอการเปลี่ยนแปลงคุณภาพของพริกชี้ฟา และผลติ ภัณฑจ ากพรกิ ชี้ฟา โดย นภา ขนั สุภา พยุงศกั ดิ์ มะโนชัย และ ธรี วัลย ชาญฤทธิเ์ สน สถาบนั วิจัยเทคโนโลยเี กษตรมหาวทิ ยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลลานนา บทนำ ! ปจจุบันน้ำพริกหนุมเปนที่รูจักและนิยมทั่ว ! น้ำพริกหนุม เปนอาหารท่ีใชพรกิ สดของชาว ประเทศ เพราะมีการทำจำหนา ยอยางแพรหลายแก เหนอื ที่เรียกวา พริกหนมุ เพราะเปนพริกที่ยงั ไมแ ก นักทองเท่ยี วทมี่ าเท่ยี วเชียงใหม นิยมซือ้ เปนของฝาก คอื ยงั ไมออกสเี หลืองหรอื สีแดง แตย งั เขยี วอยู ซ่งึ คน โดยนิยมกินคกู ับ แคบหมู และมกี าร พัฒนาการ เมอื งเหนอื เรยี กของทย่ี ังเยาวว า หนุมดงั นนั้ จึงเรยี กวา ตลาดของน้ำพริกหนุมโดยปรุงใหถูกปากคนทั่วไปได น้ำพริกหนุม การทำน้ำพริกหนุมจะนำพริกหนุมยาง งาย แตจะแตกตางจากรสชาติอยางพื้นบานที่นิยม ไฟ โขลกรวมกับหอมแดงยา ง กระเทยี มยาง ปรงุ รส กินกันมีทั้งชนิดที่เผ็ดมากและ เผ็ดนอย http:// ดว ยเกลือ ถว่ั เนา ลักษณะของนำ้ พริกจะขนเปยกเปน www.openbase.in.th/node/6560 โดยมีรปู แบบการ เสน ของเนอื้ พรกิ หนุมยาง มรี สเผ็ดกับรสเคม็ อนั เปน ผลิตเพื่อจำหนายในรูปแบบบรรจุถุงพลาสติก บรรจุ รสท่คี นภาคเหนอื บริโภคอยเู ปนประจำ ซึ่งจะขาดรส ขวดแกว(http://www.thaitambon.com) หรือแช เปรี้ยวรสหวานซึ่งเปนรสที่คนภาคกลางชอบ เพราะ เยือกแขง็ เปน สินคา OTOP ที่คนไทยทุกคนรูจกั และ ฉะนั้นหากคนภาคกลางรับประทานน้ำพริกหนุมแลว คุน เคย ในป 2548 ตัวเลขรายไดของสนิ คา OTOP มี จะบีบมะนาวลงไปดวยใหถูกปากมากขึ้น คนภาค ไมต่ำกวา 30,000 ลา นบาท โดยมีการแบง รายการ เหนือบางคนที่ชอบรสเปรี้ยวจะนำเอามะเขือเทศสีดา ผลติ สนิ คา เปน 6 ประเภท ผลิตภณั ฑ อาหาร นบั เปน ยางไฟตำใสลงไป ไดรสเปรี้ยวเล็กนอย http:// ผลิตภณั ฑท่มี สี ัดสวนการผลิตมากทสี่ ดุ คือ กวา รอย www.atriumtech.com/cgi-bin/hilightcgi?Home=/ ละ 50 ของผลิตภัณฑจ าก OTOP ทงั้ หมด ดว ยภาค home/InterWeb2000&File=/home2/searchdata/ รัฐไดใหการสงเสริมและสนับสนุนใหชุมชน นำ Forums/http/www.pantip.inet.co.th/cafe/jatujak/ ภมู ิปญ ญาทอ งถ่ินมาพฒั นาเปน ผลติ ภณั ฑ เพอ่ื เพมิ่ topicstock/J679360.html (สบื คนวันที่ 25/12/2550) มลู คา และเปนการอนุรักษ สืบสานภมู ิปญ ญาไทย ที่ 89

สำคัญ เปนการชวยพัฒนาและสรางความเขมแข็งทางเศรษฐกิจ วางแผนการทดลองแบบ Randomized Complete Block คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ตั้งแตระดับรากแกว อันจะสงผลใหเกิดเสถียรภาพ และความ Design (RCBD) ปจจัยทต่ี อ งการศกึ ษาคอื พันธพุ รกิ หนมุ 6 พนั ธุ ยั่งยืนทางเศรษฐกิจอยางแทจริง โดยเนนการประกันดานความ ทำการทดลอง 3 ซ้ำ เปรียบเทียบคาเฉลยี่ โดยใชวิธี Duncan's ปลอดภัยใหกับอาหาร รวมถึงการยกระดับการผลิตอาหารชุมชน multiple Range Tests (DMRT) ใหไดมาตรฐานทั้งในประเทศ และมาตรฐานตางประเทศ แต ทำการเกบ็ ขอมลู ณ สถานที่ทำการทดลอง สถาบันวิจยั ปจจุบันผลิตภัณฑน้ำพริกหนุมบรรจุขวดแกวที่ผลิตเปนสินคา และฝก อบรมการเกษตรลำปาง ต.พชิ ัย อ.เมอื ง จ.ลำปาง ระยะ OTOP ประสบปญหาการเก็บรักษาไดไมนานเทาที่ควร และ เวลาที่ทำการวิจัยและแผนการดำเนินงานตลอดโครงการวิจัย กระบวนการผลิตทำใหรสชาติของน้ำพริกหนุมไมเปนที่ยอมรับ ตงั้ แตเดือนตลุ าคม 2550 – กนั ยายน 2553 เทากบั น้ำพรกิ หนุมทีไ่ มบ รรจขุ วด สำหรบั แนวทางแกไ ขปญ หาดงั กลาวนั้นทำไดโดยการใชวิธีการวิจัยเพื่อหาสาเหตุและพัฒนา 2. การพัฒนาสูตรของน้ำพรกิ หนมุ กระบวนการผลติ น้ำพริกหนุม การผลติ ผลิตภัณฑอ าหารปลอดภยั N 2.1 ขอ มูลจากการออกแบบสอบถาม และการถายทอดความรูดานระบบการจัดการสุขลักษณะที่ดีใน ! โดยหาขอมูลจากผูบริโภคน้ำพริกหนุม โดยการออกแบบ การผลติ (Good Manufacturing Practice; GMP) สำหรบั กลุม สอบถาม ลกั ษณะของน้ำพรกิ หนมุ ท่ตี อ งการจากผบู ริโภค 100 คน OTOP ประเภทผลิตภัณฑนำ้ พรกิ หนมุ เพ่ือทจ่ี ะยกระดบั มาตรฐาน ! 2.2 หาขอ มูลเอกสารเผยแพรท ัว่ ไปและจากอนิ เตอรเ นต็ การผลติ น้ำพรกิ หนุมของผูป ระกอบการสนิ คา OTOP ไทย ใหไดร บั ! นำขอมูลจากแบบสอบถามและจากสูตรที่มีในเอกสารเผย การยอมรบั อยา งเปน สากล โดยเร่มิ กันตั้งแตรากแกวขน้ึ มา และที่ แพรทัว่ ไปและจากอนิ เตอรเน็ต มาพัฒนาสตู รที่เหมาะสม สำคัญการนำระบบ GMP ไปใชยังเปน การประกันวาผบู ริโภคจะได 2.3 นำสูตรน้ำพริกหนุมที่ไดจากการคัดเลือกทาง บริโภคอาหารที่มีความปลอดภัย ซึ่งเปนไปตามนโยบาย Food อินเตอรเ น็ต (สอื่ เทคโนโลยี) มาพฒั นาสูตรพน้ื ฐาน โดยกำหนดนำ้ Safety ของภาครฐั พรกิ หนุมใหคงท่ี ศกึ ษาปจ จัย 3 ปจจัย ไดแ ก หอมแดง กระเทยี ม และเกลือ วางแผนการทดลองแบบ 23 Factorial in Central วัตถุประสงคของโครงการวิจัย Composited Design (Gacula and Singh, 1984) แลว ทำการ ! 1. ศกึ ษาปจจยั ทีม่ ีผลตอคณุ ภาพของผลผลติ พรกิ ช้ีฟา ใน ผลติ เปนน้ำพรกิ หนมุ ดา นพันธุ และการเก็บเกยี่ ว ! ทำการทดสอบทางประสาทสัมผสั วิธี Hedonic scaling ! 2. ศกึ ษาปจจัยท่มี ผี ลตอ คณุ ภาพของผลติ ภณั ฑจากพริก Test (9 คะแนน) วางแผนการทดสอบชิมแบบ BIB วิเคราะหผ ล ช้ีฟาในระหวา งการผลิต การทดลองแบบ RCBD เปรียบเทยี บคาเฉล่ยี โดยใชว ิธี Duncan's และการเกบ็ รกั ษา multiple Range Tests (DMRT) อปุ กรณแ ละวิธกี าร ! ตรวจสอบคุณภาพผลติ ภัณฑด านกายภาพ คอื คา สี (L ! - เมล็ดพันธุพรกิ 6 พันธุ a* b*) โดยเครื่อง และหาความชื้นวิเคราะหผลการตรวจสอบ ! - พลาสติกคลุมแปลง คุณภาพดานกายภาพ โดยวธิ ี Regression แบบ Stepwise ! - ปายพลาสติก หาความสัมพันธของวัตถุดิบกบั คา ทางกายภาพ ! - อปุ กรณท างการเกษตร เชน จอบ ชอนปลูก สายยาง ฯลฯ ! - วสั ดุสำนักงาน เชน กระดาษ ดินสอ ไมบรรทัด ตะลบั เมตร ฯลฯ N - ถงุ พลาสติกเก็บตนพันธุ ! - ดนิ ผสม ถา นแกลบ ถุงดำ พลาสติก 1 ศกึ ษาปจจัยทมี่ ีผลตอ คุณภาพของผลผลิตพริกชฟี้ า เปรียบเทยี บผลผลิตและคณุ ภาพของพนั ธพุ ริกหนุม ใชพันธุ พรกิ ชฟ้ี า 6 สายพันธุ เพาะกลา พริก อายุตน กลาประมาณ 25-30 วนั เตรยี มแปลงยอยขนาด 1.2x8 เมตร ทำการปฏิบัตดิ ูแลรักษา โดยใชปุย และสารสกดั จากพืชหลาย ๆ ชนดิ และการควบคมุ โรค แมลงโดยวธิ ผี สมผสาน พอถงึ ระยะเก็บเก่ยี วสงั เกตจากขนาดและ อายุของพริก นำพริกที่ไดมาวิเคราะหองคประกอบทางเคมีของ พริก ในดา นปรมิ าณวติ ามนิ ซแี ละ คณุ คา ทางอาหาร (Proximate analysis) (AOAC, 1990) 90

คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน “ ทรง ตนที่เหมาะ สมไดรับแสง เต็มที่ ทำให ตนสมเกลี้ยง มีการเจริญ ”เตบิ โตทีด่ ี ผลของการจัดแตง ทรงตน การตดั แตงกิง่ และการติด ผลทม่ี ีตอ การเจริญเติบโตและพัฒนาการของสม เกลีย้ ง โดย ชิติ ศรตี นทิพย สันติ ชา งเจรจา ยทุ ธนา เขาสเุ มรุ สัญชัย พนั ธโชติ อภนิ ันท เมฆบงั วนั และ สมุ ิตรา อำนาจผูก สถาบนั วจิ ัยเทคโนโลยเี กษตร มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยรี าชมงคลลา นนา สมเกลี้ยงเปนสมที่มีรสชาติดี การปลูกสม พืชตระกลู สม เนอ่ื งจากจะทำใหไ ดทรงตนทีเ่ หมาะสม เกลี้ยงมีการปลูกที่จังหวัดนครสวรรค และอีกแหงที่ ไดร บั แสงเตม็ ท่ี ทำใหต น สม เกลยี้ งมกี ารเจริญเติบโตที่ อำเภอเถินและอำเภอแมพริก จังหวัดลำปาง แต ดี ใหผ ลผลติ เตม็ ท่ีและทำใหตนไมโทรมหลงั ใหผลผลติ ปจ จบุ ันการปลูกสมชนดิ นีค้ อนขา งนอ ย เนื่องจากราคา ซึ่งแสงมีความสัมพันธตอการเติบโตของตนไมผลรวม ตกตำ่ อาจเนอื่ งมาจากเกษตรกรขาดแนวทางการผลติ ทั้งการใหผลผลิต โดยแนวคิดในการศึกษาวิธีการตัด และการจดั การทีเ่ หมาะสม มีการปลอ ยใหม ีการตดิ ผล แตงกิ่งและการปลิดผลของตนสมเกลี้ยงคือ การกระ ผลมากและไมมีการดูแลรักษาที่ดีทำใหสมเกลี้ยงที่ จายของแสงในทรงพุมที่ดีจะทำใหผลผลิตมีคุณภาพ ผลิตออกมาไมมีคุณภาพทำใหพอคากดราคา ถา เพิ่มขึน้ การจัดการใหต นสมเกลี้ยงมขี นาดเลก็ ลง การ เกษตรกรมีกรรมวิธีในการจัดการสวนสมเกลี้ยงที่ เพิ่มจำนวนตนตอพื้นที่ การลดตนทุนการผลิต การ เหมาะสม นาจะมีผลทำใหเกษตรกรมีแนวทางในการ จัดการดูแลรักษาที่สะดวกและงาย และการเพิ่ม จัดการสวนที่ดีและเหมาะโดยเฉพาะ การจัดทรงตน คุณภาพของผลผลิต จึงตองมีการมุงเนนในจุดนี้เพื่อ การตัดแตง กงิ่ และการปลดิ ผล ซงึ่ ในบางครัง้ เกษตรกร เพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการเพื่อใหไดผลผลิตที่มี ไมค อ ยตัดแตงกิ่งหรือตดั แตงก่งิ นอย แลว มีการปลอย คณุ ภาพและเปน การรักษาตนสม ไมใหโ ทรมตอ ไป ใหติดผลมาก ทำใหผ ลผลิตไมม ีคุณภาพ เพราะตนสม ดังนั้นผลที่ไดจากโครงการนี้ จะทำใหไดรูป อาจตองมกี ารเล้ียงลูกมาก ทำใหสารอาหารทพี่ ืชสรา ง แบบการตัดแตงทเ่ี หมาะสมกบั ตน สม เกล้ียงทำใหไ ดรปู ใชไมเพียงพอตอความตองการมีผลทำใหตนโทรมได ทรงที่เหมาะสมและใหไดปริมาณผลผลิตที่เหมาะสม การตัดแตงกิ่งและการปลิดผล มีความสำคัญมากกับ ตอ ตนสมเกล้ียงมากท่สี ุดและมคี ณุ ภาพสงู ทสี่ ุดทส่ี ุด 91

! ทำการทดลองที่สถาบันวิจัยและฝกอบรมการเกษตร 4 ซำ้ โดยมกี รรมวิธีในการทดลองคอื 1. การตัดแตง ก่งิ ไมใ สปยุ 2. คลงั ความรชู มุ ชน : เปด กรุองคค วามรู มทร.ลา นนา สูการใชป ระโยชน ลำปาง จ.ลำปาง และทดลองในแปลงของเกษตรกร อ.แมพริก การตัดแตง กง่ิ ใสป ุย 3. ไมต ดั แตง กง่ิ ไมใ สป ยุ และ 4. ไมตดั แตง จ.ลำปาง วธิ ีการทดลองประกอบดว ย 4 การทดลอง คือ ก่งิ ใสปยุ การบันทึกขอมูลไดแก การแตกชอใบ ความยาวของ การทดลองที่ 1 การศกึ ษาการจัดทรงตน ตอการเจริญ ชอ เสน ผาศนู ยก ลางของยอด จำนวนใบใหม ความกวางและ เติบโตของสมเกลี้ยง ทำทดลองกับตนสมเกลี้ยงจากกิ่งเสียบยอด ความยาวของใบ ปริมาณคลอโรฟลลในใบ (SPAD) และ อายุ 1 ป ปลูกในชุดศึกษาการใชน้ำและธาตุอาหารพืช ผลผลิต (Lysimeter) ใชทรายเปนวสั ดปุ ลกู และใหสารละลายธาตอุ าหาร พืชสูตร Hoagland and Arnon (1938) วางแผนการทดลองแบบ คำตอบ สง่ิ คน พบใหม ผลที่ไดจ ากการวิเคราะห ท่ไี ดจากงาน CRD มี 4 กรรมวธิ ี 4 ซำ้ ดังน้ี 1. ไมตดั แตงก่งิ (Control) 2. ตดั ศึกษาวจิ ยั แตงกิง่ แบบเล้ียงยอดกลาง (Central leader) 3. ตัดแตง แบบแบบ ไดขอมูลเบื้องตนเกี่ยวกับผลของการจัดแตงทรงตน เปด แกนกลาง.(Open center) และ 4. ตัดแตง แบบครง่ึ วงกลม (Training) และการตดั แตง กิ่ง (Pruning) และการติดผล (Fruit (Standard shape) การบนั ทกึ ขอมูลไดแก การใชน ้ำ การเจรญิ load) ท่ีมตี อ การเจริญเติบโตและพฒั นาการของตน สมเกล้ียง การ เตบิ โตทางลำตนวดั ทุกเดอื น (ความสงู ของตน ความกวางของทรง เปล่ียนแปลงทางสรรี วทิ ยา การสงั เคราะหแสง การใชน ้ำและความ พมุ และ เสน ผาศนู ยก ลางของลำตน) การแตกชอและการเจรญิ ตองการนำ้ และการเปลีย่ นแปลงปรมิ าณธาตอุ าหารตางๆ ของตน ของชอใหม ประสิทธภิ าพการทำงานของคลอโรฟลล (Model PEA สม เกล้ียง SENS) ปรมิ าณคลอโรฟล ล (SPAD) การสงั เคราะหแสงของใบพืช (LCA 4)และการเปลีย่ นแปลงปรมิ าณธาตุอาหารในใบ สรุปสาระสำคญั ของผลท่ไี ดจากการวจิ ยั การทดลองที่ 2 ผลของการไวผลตอการเจริญเติบโต การทดลองที่ 1 ปท ่ี 1 การตัดแตงก่ิงที่แตกตา งไมม ีผลตอ และผลผลิตของสมเกลี้ยง ทำการทดลองในชุดศึกษาการใชน้ำ การเปลย่ี นแปลงอัตราการเติบในดา นความสูงของตน ความกวา ง และธาตุอาหารของพชื (Lysimeter) ใหสารละลายธาตุอาหารพชื ของทรงพุม เสนผา ศนู ยกลางของลำตนและอัตราการใชน้ำ การ สตู ร Hoagland and Arnon (1938) ทำการวางแผนการทดลอง เจรญิ เตบิ โตของชอใหมไ มมคี วามแตกตา งกนั การตดั แตง กิง่ แบบ แบบสมุ สมบูรณ (CRD) มี 4 กรรมวิธี 4 ซำ้ โดยมีกรรมวธิ ใี นการ เปดแกนกลางมีจำนวนยอดตอตนและจำนวนยอดใหมตอกิ่งสูง ทดลองดงั น้ี 1. ติดผลมาก 2. ตดิ ผลปานกลาง 3. ตดิ ผลนอ ย และ ที่สุด การตัดแตงกิ่งไมมีผลตอการเปลี่ยนแปลงประสิทธิภาพการ 4. ไมติดผล การบันทึกขอมูลไดแ ก การใชน้ำ การเจรญิ เติบโตทาง ทำงานของคลอโรฟลล ปริมาณคลอโรฟลล อตั ราการแลกเปลย่ี น ลำตน วัดทุกเดือน (ความสูงของตน ความกวางของทรงพุม และ กาซคารบอนไดออกไซด อัตราการคายน้ำและอัตราการยอมให เสนผา ศูนยก ลางของลำตน) การแตกชอ และการเจรญิ ของชอใหม กาซผานของปากใบ ตน สมเกลยี้ งทีต่ ัดแตง ก่ิงมปี ริมาณแคลเซยี ม ประสิทธิภาพการทำงานของคลอโรฟลล (Model PEA SENS) ในใบสงู กวาไมตัดแตงกงิ่ ปท ่ี 2 ของการทดลอง การตัดแตง กิง่ ไมมี ปรมิ าณคลอโรฟล ล (SPAD) การสังเคราะหแสงของใบพชื (LCA ผลตอ อัตราการเตบิ โตในดา นความสูงของตน ความกวา งของทรง 4) การเปลี่ยนแปลงปรมิ าณธาตุอาหารในใบ ผลผลติ และคณุ ภาพ พุม เสน ผา ศนู ยกลางของลำตนและอตั ราการใชน ้ำเฉลีย่ ตอ วัน การ ของผลผลติ เปลี่ยนแปลงการสังเคราะหแสงในใบสมเกลี้ยงในชวงหลังการตัด การทดลองที3่ การศกึ ษาอทิ ธิพลของการตดั แตงกง่ิ และ แตง กง่ิ การตัดแตง กง่ิ มีคาใกลเ คยี งกนั ในดานระยะเวลาการแตก การติดผลในระยะที่มีการติดผลตอการเจริญเติบโตและผลผลิต ชอ และการแตกชอใหมไมแตกตางกนั การตัดแตง กง่ิ แบบเปดแกน ทำการทดลองกบั ตน สมเกลี้ยงกิ่งเสยี บยอดอายุ 2 ป ในชดุ ศกึ ษา กลางมีจำนวนยอดตอตนและจำนวนยอดใหมตอกิ่งสูงที่สุด สวน การใชน ำ้ และธาตุอาหารพชื ขนาดความจุ 100 ลิตร ใหสารละลาย ในดานการเจริญเติบโตของชอใหมใหผลไมแตกตางกัน การตัด ธาตุอาหารสตู ร Hoagland and Arnon (1938) ทำการวางแผน แตงแบบปรมดิ ใชร ะยะเวลาการออกดอกนอยท่ีสดุ สวนกรรมวธิ ไี ม การทดลองแบบสมุ สมบรู ณ (CRD) มี 4 กรรมวธิ ี มี 5 ซ้ำ โดยมี ตัดแตงกิ่งใชระยะเวลาการออกดอกนานที่สุด กรรมวิธีตัดแตงกิ่ง กรรมวิธีในการทดลองดังน้ี 1 ไมตัดแตงกิ่งไมม ีผล 2 ไมต ดั แตง ก่งิ แบบครึ่งวงกลมมีผลผลิตตอตนสูงกวากรรมวิธีอื่นๆ ปริมาณ มีผล 3 ตัดแตง กิ่งไมม ผี ล และ 4 ตดั แตง กง่ิ มีผล การบนั ทกึ ขอ มูล โพแทสเซียมพบวากรรมวิธีแบบเปดแกนกลางและแบบปรมิดมี ไดแก การใชน้ำ การเจริญเติบโตทางลำตน (ความสูงของตน ปริมาณโพแทสเซียมในใบสูงที่สุดและกรรมวิธีไมตัดแตงกิ่งมี ความกวางของทรงพุม และ เสนผาศูนยก ลางของลำตน) การแตก ปริมาณตำ่ ท่สี ุด สว นในดานแคลเซยี มในใบพบวากรรมวที ตี่ ัดแตง ชอและการเจริญของชอใหม ประสิทธิภาพการทำงานของคลอโร ก่ิงท้งั 3 แบบมีปรมิ าณแคลเซียมในใบสงู กวากรรมวธิ ทีไ่ มตัดแตง ฟล ล (Model PEA SENS) ปรมิ าณคลอโรฟล ล (SPAD) การ กง่ิ สังเคราะหแสงของใบพืช (LCA 4) การเปลย่ี นแปลงปริมาณธาตุ อาหารในใบ ผลผลติ และคุณภาพของผลผลิต การทดลองที่ 4 การศึกษาการตัดแตงกิ่งรวมกับการ จัดการธาตุอาหารใหแปลงของเกษตรกร อ.แมพริก จ.ลำปาง ทำการวางแผนการทดลองแบบสุมสมบูรณ (CRD) มี 4 กรรมวธิ ี มี 92