ชาดกเรื่องทานบารมี

100 àÃ×Íè § ลำดับน้ัน พระเถระจึงกลาวกะราหุลสามเณรน้ันวา “ดกู อ นราหลุ เหตไุ รหนอ? เธอจงึ มหี นา ระทมทกุ ขอ ย.ู ” ราหลุ สามเณรกลา ววา “ขา แตท า นผเู จรญิ โรคลมในทอ ง แหงพระเถรีผูเปนมารดาของกระผม กำเรบิ ข้ึน.” พระเถระถามวา “ไดอ ะไรจงึ จะควร?” ราหลุ สามเณรเรยี นวา “พระมารดาเลา ใหฟ ง วา ‘มคี วาม ผาสกุ ไดด ว ยรสมะมว งทปี่ รงุ ประกอบดว ยนำ้ ตาลกรวด.” พระเถระจึงกลาววา “ชางเถอะ เราจักไดมา เธออยา คิดไปเลย.” ในวันรุงขึ้น พระเถระพาราหุลสามเณรนั้นเขาไป ในเมืองสาวัตถี ใหสามเณรนั่งท่ีโรงฉันแลวไดไปยังประตู พระราชวงั . พระเจาโกศลเหน็ พระเถระ จงึ นมิ นตใหนัง่ . ในขณะน้ันเอง นายอุทยานบาลนำเอามะมวงหวาน ทสี่ กุ ทง้ั พวง จำนวนหอ หนงึ่ มาถวาย. พระราชาทรงปอกเปลอื ก มะมว งแลว ใสน ำ้ ตาลกรวดลงไป ขยำดว ยพระองคเ อง แลว ได ถวายพระเถระจนเตม็ บาตร. พระเถระออกจากพระราชนเิ วศน ไปยงั โรงฉนั แลว ได ใหแกสามเณร โดยกลาววา “เธอจงนำรสมะมวงน้ันไปให มารดาของเธอ.” ราหลุ สามเณรนัน้ ไดน ำไปถวายแลว. พอพระเถรีบริโภคแลว เทานัน้ โรคลมในทอ งก็สงบ. ฝา ยพระราชาทรงสง คนไปดว ยดำรสั สง่ั วา “พระเถระ ไมน งั่ ฉนั รสมะมว งในทนี่ ้ี เธอจงไปดใู หร วู า พระเถระใหใ คร?” www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 101 ราชบรุ ษุ คนนนั้ จงึ ไปพรอ มกบั พระเถระ ทราบเหตนุ นั้ แลว จงึ มากราบทูลพระราชาใหท รงทราบ. พระราชาทรงพระดำรวิ า ‘ถา พระศาสดาจกั อยคู รองเรอื น จักไดเปนพระเจาจักรพรรดิ ราหุลสามเณรจักไดเปน ขุนพลแกว พระเถรีจักไดเปนนางแกว ราชสมบัติในสกล จกั รวาฬจกั เปน ของทา นเหลา นที้ เี ดยี ว ควรทเ่ี ราจะพงึ อปุ ฏ ฐาก บำรุงทานเหลานี้ บัดนี้ เราไมควรประมาทในทานเหลานี้ ผูบ วชแลว เขามาอาศัยเราอย.ู ’ จำเดิมแตนั้น พระเจาโกศลรับสั่งใหถวายรสมะมวง แกพระเถรเี ปน ประจำ. ค ว า ม ท่ี พ ร ะ ส า รี บุ ต ร เ ถ ร ะ ถ ว า ย ร ส ม ะ ม ว ง แ ก พระพมิ พาเถรี เกิดปรากฏในหมภู กิ ษสุ งฆ. อยูมาวันหน่ึง ภิกษุทั้งหลายน่ังสนทนากันในโรง ธรรมสภาวา “ดกู อ นอาวโุ สทงั้ หลาย ไดย นิ วา พระสารบี ตุ ร เถระไดก ระทำพระพมิ พาเถรีใหอ ิม่ หนำดวยรสมะมวง.” พระศาสดาเสด็จมาแลวตรัสถามวา “ดูกอนภิกษุ ทงั้ หลาย พวกเธอน่ังประชมุ สนทนากนั ดว ยเรอื่ งอะไร?” เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นน้ั กราบทลู ใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา “ดูกอนภิกษุท้ังหลาย สารีบุตรใหมารดาของราหุล อม่ิ หนำดว ยรสมะมว ง ในบดั นเ้ี ทา นนั้ กห็ ามไิ ด แมใ นกาลกอ น สารบี ตุ รนกี้ ไ็ ดใ หม ารดาของราหลุ นอี้ มิ่ หนำมาแลว เหมอื นกนั ” แลว ทรงนำเอาเร่ืองในอดีตมาสาธก ดงั ตอไปน.ี้ www.kalyanamitra.org

102 àÃè×ͧ เน้ือหาชาดก ในอดีตกาล เม่ือพระเจาพรหมทัตครองราชสมบัติ ในเมืองพาราณสี พระโพธิสัตวบังเกิดในตระกูลพราหมณ ในหมูบานแควนกาสี พอเจริญวัยแลวก็ไปเรียนสรรพ ศลิ ปศาสตรใ นเมืองตักกสลิ า แลวดำรงฆราวาสอยู ตอ มาบดิ ามารดาลว งลบั ไป จงึ บวชเปน ฤๅษี ทำอภญิ ญา และสมาบตั ใิ หเ กดิ ในหมิ วนั ตประเทศ อนั คณะฤๅษหี อ มลอ ม เปนครูของคณะ. ตอเม่ือระยะกาลอันยาวนานลวงไป เพื่อตองการจะเสพรสเค็มและเปรี้ยว จึงลงจากเชิงเขา เท่ียวจาริกไปจนถึงเมืองพาราณสี จึงสำเร็จการอยูใน พระราชอทุ ยาน. ครั้งนั้น ภพของทาวสักกะเทวราชก็สะทานหว่ันไหว ดวยเดชแหงศีลของคณะฤๅษีน้ัน. ทาวสักกะทรงรำพึงอยู กไ็ ดท รงทราบเหตนุ นั้ จงึ ทรงดำรวิ า ‘เราจกั ตะเกยี กตะกาย ทำใหด าบสเหลา นอี้ ยไู มไ ด เมอื่ เปน เชน นน้ั ดาบสเหลา นนั้ ถูกทำลายที่อยู ก็จะวุนวายเท่ียวไป จักไมไดเอกัคคตาจิต เม่ือเปนเชนน้ัน ความผาสุกจักมีแกเรา’ แลวทรงพิจารณา วา ‘จะมีอุบายอยา งไรหนอ?’ ก็ไดทรงเหน็ อบุ ายขอ นี้วา ‘ในเวลาติดตอกับมัชฌิมยาม เราจักเขาไปหองสิริ ไสยาศนของพระอัครมเหสีของพระราชา ยืนในอากาศ บอกแกพระนาง “ดูกอนพระนางผูเจริญ ถาพระองคจะได เสวยมะมวงสุกอันมีชื่อวา ‘อัพภันตระ’ จักไดพระโอรส และพระโอรสน้นั จกั ไดเปน พระเจาจกั รพรรดิ” www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 103 พระราชาไดทรงสดับถอยคำของพระเทวีแลว จักสง คนไปพระราชอุทยานเพ่ือตองการใหไดเอามะมวงสุกมา เม่อื เปนเชน น้ัน เราก็จกั ทำใหม ะมวงอนั ตรธานหายไป’ ราชบรุ ษุ จักกลับมากราบทูลพระราชาวา “มะมวงในพระราชอทุ ยานไมม”ี เม่ือพระราชาตรสั ถามวา “ใครกินหมด?” พวกราชบรุ ุษจักกราบทลู วา “พวกดาบสกนิ หมด” คร้ันพระราชาทรงสดับดังนั้น จักรับส่ัง “ใหโบยตี พวกดาบสแลวขับไลออกไป” แมเมื่อเปนอยางน้ัน ดาบส เหลานน้ั จกั เปนอนั ถูกเรารบกวนใหว นุ วาย.’ ในกาลติดตอกับมัชฌิมยาม ทาวสักกะนั้นจึงเสด็จ เขา ไปยงั หอ งสริ ไิ สยาศน ประทบั ยนื อยใู นอากาศ แสดงตน ใหรูวา เปน ทาวเทวราช เม่ือจะทรงปราศัยกับพระอัครมเหสีของพระราชานั้น ไดตรัสคาถา ๒ คาถาแรกวา :- ผลของตนไมชื่อ ‘อัพภันตระ’ เปนผลไมทิพย นารีผู แพทองไดเสวยผลไมทิพยน้ันแลว จะประสูติพระโอรสเปน พระเจาจกั รพรรดิ. ดูกอนพระนางผูเจริญ แมพระนางก็จะไดเปน พระอัครมเหสี ทั้งจะเปนท่ีโปรดปรานของพระสวามี พระราชาจกั ทรงนำผลไมช อื่ ‘อพั ภนั ตระ’ นม้ี าใหแ กพ ระนาง. www.kalyanamitra.org

104 àÃèÍ× § ทา วสกั กะตรสั คาถา ๒ คาถานด้ี ว ยประการอยา งนแ้ี ลว ทรงพร่ำสอนพระเทวีวา “พระองคจงอยาประมาทอยาได ชักชา พึงกราบทูลพระราชาใหทรงทราบในวันพรุงน้ี” แลว เสดจ็ กลับไปสถานทีอ่ ยขู องพระองคทีเดียว. วนั รงุ ขนึ้ พระนางแสดงอาการวา ทรงประชวร ทรงให สญั ญาแกน างบำเรอทงั้ หลาย แลว ทรงบรรทมอย.ู พระราชาประทับน่ังบนสีหาศน ภายใตเศวตฉัตร ท่ียกข้ึน ทอดพระเนตรดูเหลานางนักสนมท้ังหลาย ไมเห็น พระเทวี จึงตรัสถามนางขาบาทบริจาริกาทั้งหลายวา “พระเทวีไปไหน?” นางขา บาทบรจิ าริกาทง้ั หลายกราบทลู วา “พระนางทรงพระประชวร พระเจา ขา.” พระราชาจึงเสดจ็ ไปยังสำนกั ของพระเทวี ประทับน่ัง บนขางพระทบ่ี รรทมแลว ทรงลบู พระปฤษฎางค ตรัสถาม วา “นองนางผเู จริญ เธอไมมีผาสุกสำราญอะไรหรอื ?” พระเทวีทูลวา “ขาแตมหาราช ชื่อวาความไมผาสุก สำราญอยางอื่นไมมี แตกระหมอมฉันเกิดการแพพระ ครรภ พระเจา ขา .” พระราชาตรสั ถามวา “นอ งนางผเู จริญ เธอตอ งการอะไร?” พระเทวีทูลวา “กระหมอมฉันตองการผลมะมวงช่ือ ‘อพั ภันตระ’ พระเจาขา .” พระราชาตรัสถามวา “เทวี มะมวงช่ือ ‘อัพภันตระ’ มีอยู ท่ีไหน?” www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 105 พระเทวีทูลวา “ขอเดชะ กระหมอมฉันจะรูจักมะมวงชื่อวา ‘อัพภันตระ’ ก็หามิได เปนแตวา เมื่อกระหมอมฉันไดผล ของตน มะมว งชอื่ วา ‘อพั ภนั ตระ’ นน้ั กจ็ ะมชี วี ติ อยู เมอื่ ไมไ ด คงจะไมมีชีวติ พระเจา ขา.” พระราชาตรสั วา “ถา อยา งนนั้ เราจกั ใหน ำมา เธออยา เสียใจไปเลย.” พระราชา ครั้นทรงปลอบโยนพระเทวีให เบาพระทยั แลว จงึ เสดจ็ ลกุ ขนึ้ ไปประทบั นัง่ บนราชบัลลงั ก รบั สงั่ ใหเ รียกอำมาตยทง้ั หลายมาแลว ตรัสถามวา “พระเทวีเกิดการแพพระครรภ อยากจะเสวยมะมวง ช่ือวา ‘อัพภนั ตระ’ ควรจะทำอยา งไร?” อำมาตยทงั้ หลายกราบทลู วา “ขาแตสมมติเทพ มะมวงท่ีต้ังอยูระหวางกลาง มะมว ง ๒ ตน ชอ่ื วา ‘มะมว งอพั ภนั ตระ’ พวกขา พระพทุ ธเจา จักสง คนไปยงั พระราชอุทยาน ใหนำผลจากมะมวงทีต่ ้งั อยู ในระหวา งตนมะมว งท้ังสองตนมาใหประทานแกพระเทวี.” พระราชาตรสั วา “ดแี ลว พวกทา นจงนำเอาผลมะมว ง เหน็ ปานน้นั มา” แลวทรงสง ราชบรุ ษุ ไปยังพระราชอทุ ยาน. ทาวสักกะทรงบันดาลใหผลมะมวงทั้งหลายใน พระราชอุทยานอันตรธานไป เหมือนอยางถูกคนเคี้ยวกิน ดวยอานุภาพของพระองค. ราชบรุ ษุ ทงั้ หลายผไู ปเพอ่ื ตอ งการผลมะมว ง เทย่ี วไป ตลอดพระราชอุทยานท้ังส้ิน ไมไดแมมะมวงกับผลเดียว จึงกลับมากราบทูลพระราชา ถึงความที่ผลมะมวงไมมีใน พระราชอุทยาน. www.kalyanamitra.org

106 àÃ×Íè § พระราชาตรสั ถามวา “ใครกินมะมว งหมด?” พวกราชบุรุษกราบทูลวา “พวกดาบส พระเจาขา.” พระราชาตรัสวา “พวกทานจงโบยตีดาบสท้ังหลาย นำออกไปจากพระราชอุทยาน.” พวกราชบุรุษรับพระบัญชาแลว พากันนำพระดาบส ทัง้ หลายออกไปจากพระราชอุทยาน. เปนอันวา มโนรถของทาวสักกะบรรลุถึงท่ีสุดสม ประสงค. พระเทวีก็ยังทรงบรรทมอยูน่ันแหละโดยผูกพระทัย เพ่ือจะเสวยผลมะมวงใหได. เมื่อพระราชาไมทรงเห็น ลูทางที่จะพึงกระทำ จึงสั่งใหอำมาตยและพราหมณ ทงั้ หลายประชุมกนั แลวตรสั ถามวา “ทา นทง้ั หลายยงั จะทราบวา มะมว งอพั ภนั ตระ มอี ยหู รอื ?” พราหมณท ้ังหลายกราบทลู วา “ขอเดชะ ชอื่ วา ‘มะมว งอพั ภนั ตระ’ เปน เครอ่ื งบรโิ ภค ของเทวดาท้ังหลาย มีอยูภายในถ้ำทองในปาหิมพานต พวกขาพระพุทธเจาไดยนิ สบื ๆ กนั มาดังน”ี้ พระราชาตรัสถามวา “ก็ใครเลา จักสามารถนำเอา มะมว งจากปา หมิ พานตน น้ั มาได? ” พวกพราหมณก ราบทลู วา “ผูท่ีเปนมนุษยไมสามารถจะไปในท่ีนั้นได ควรจะสง สวุ โปดกลูกนกแขกเตา ตวั หน่ึงไป.” กส็ มยั นนั้ ในราชสกลุ มลี กู นกแขกเตา ตวั หนง่ึ ตวั ใหญ ประมาณเทาดุมลอแหงยานของพวกเด็กๆ สมบูรณดวย เร่ียวแรงมปี ญญา ฉลาดในอบุ าย. www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 107 พระราชาจึงใหนำสุวโปดกนั้นมาแลวตรสั วา “ดูกอนพอสุวโปดก เรามีอุปการะเปนอันมากแกเจา เจาไดอยูในกรงทอง กินขาวตอกคลุกน้ำผ้ึงในจานทอง ดมื่ นำ้ เจอื นำ้ ตาลกรวด แมเ จา กค็ วรจะชว ยเหลอื ทำกจิ อนั หนง่ึ ของเรา.” สวุ โปดกถามวา “ขา แตส มมตเิ ทพ กจิ อะไรพระเจา ขา ?” พระราชาตรสั วา “ดกู อ นพอ พระเทวเี กดิ แพพ ระครรภ อยากจะเสวยมะมว งอพั ภนั ตระ กม็ ะมว งนนั้ มอี ยใู นระหวา ง กาญจนบรรพตในปาหิมพานต เปนเครื่องบริโภคของ เทวดาทงั้ หลาย ผูเ ปนมนษุ ยไ มอ าจไปในทีน่ น้ั ทา นควรนำ ผลมะมวงจากปาหมิ พานตนัน้ มา.” สุวโปดกกราบทูลวา “ขา แตส มมตเิ ทพ ไดพ ระเจา ขา ขา พระองคจ กั นำมาถวาย.” ลำดับนั้น พระราชาจึงใหสุวโปดกน้ันกินขาวตอก เคลา นำ้ ผง้ึ ในจานทอง ใหด มื่ นำ้ เจอื นำ้ ตาลกรวด ทาระหวา ง ปกของสุวโปดกนั้นดวยน้ำมันอันสุกไดรอยครั้ง แลวอุม เสด็จไปประทบั ยืนทสี่ ีหบญั ชร แลว ปลอยไปในอากาศ. ฝา ยสวุ โปดกนน้ั แสดงการเคารพตอ พระราชาแลว บนิ ไปในอากาศ ลวงเลยถน่ิ มนุษยไปถงึ สำนกั ของนกแขกเตา ท้ังหลายผูอยูในระหวางภูเขาที่หนึ่ง ในหิมวันตประเทศ แลว ถามวา “มะมว งชอื่ อพั ภนั ตระมอี ยทู ไ่ี หน? ทา นทงั้ หลาย จงบอกสถานทน่ี ั้นแกข าพเจา .” พวกนกแขกเตากลาววา “พวกเราไมรูจัก พวกนก แขกเตา ในระหวา งภูเขาท่สี องคงจักร.ู ” www.kalyanamitra.org

108 àÃè×ͧ สุวโปดกนั้นไดฟงดังนั้น จึงไดบินจากน้ันไปถึง ระหวางเขาท่ีสอง ที่สาม ที่สี่ ท่ีหา ที่หก ก็ถามเหมือน อยางนั้น. นกแขกเตาทั้งหลายในระหวางภูเขาท่ีหกแมนั้น กลาวกะสุวโปดกนั้นวา “พวกเราไมรู พวกนกแขกเตา ในระหวา งภเู ขาท่ี ๗ คงจกั ร.ู ” สุวโปดกน้ันจึงบินในระหวางภูเขาที่ ๗ แมน้ันแลว ถามวา “มะมวงช่ือ ‘อพั ภนั ตระ’ มีอยทู ่ไี หน?” นกแขกเตาเหลานั้นกลาววา “มีอยูในระหวาง กาญจนบรรพตในทีช่ ื่อโนน.” สุวโปดกกลาววา “ขาพเจามาเพื่อตองการผลของมะมวง อัพภันตระน้ัน ทานทั้งหลายโปรดนำขาพเจาไปท่ีนั้นแลว จงใหผ ลจากมะมว งชอื่ วา อพั ภนั ตระนนั้ แกข า พเจา ดว ยเถดิ .” หมูน กแขกเตา กลา ววา “สหาย มะมวงอพั ภนั ตระนน้ั เปนเครื่องบริโภคของทาวเวสวัณมหาราช ใครๆ ไมอาจ เขา ไปใกล ตน ไมท งั้ สน้ิ ลอ มดว ยตาขา ยเหลก็ ๗ ชนั้ ตงั้ แตร าก มกี มุ ภณั ฑและรากษสจำนวนพนั รกั ษาอยู ผทู ห่ี มูก มุ ภณั ฑ และรากษสเหลานั้นเห็นแลว จะไมมีชีวิตรอด สถานท่ีน้ัน เหมอื นอเวจมี หานรก ประดจุ ไฟลกุ อยตู ลอดกปั ทา นอยา ได กระทำความปรารถนาในที่นนั้ เลย.” สุวโปดกกลาววา “ถาทานทั้งหลายไมไป ขอจงบอก ทนี่ น้ั แกข า พเจา .” นกแขกเตา ทง้ั หลายกลา ววา “ถา อยา งนนั้ ทานจงไป ทางโนนๆ.” www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 109 สุวโปดกน้ันทรงจำหนทางไดแมนยำ ตามที่นกแขก เตาเหลาน้ันบอก จึงบินไปยังท่ีน้ัน ไมแสดงตนในตอน กลางวนั ในระหวา งมชั ฌมิ ยาม ในเวลาทพ่ี วกรากษสนอนหลบั จึงเขาไปใกลตนมะมวงอัพภันตระเริ่มคอยๆ ปนข้ึนทาง ระหวา งโคนตน หนง่ึ ตาขา ยเหลก็ กก็ ระทบกนั เสยี งดงั กรกิ๊ ๆ. พวกรากษสเหลาน้ันต่ืนข้ึนแลเห็นสุวโปดกอยูขางใน จึงจับเอาไวโดยหาวาเปนโจรลักมะมวง แลวจัดแจงจะลง เคร่อื งกรรมกรณ๒๑. รากษสตนหนึ่งกลา ววา “เราจะใสปาก กลืนกินมัน. รากษสอีกตนหนึ่งกลาววา “เราจะขย้ีดวยมือ ทั้งสอง ทำมันใหแหลกกระจาย” รากษสอีกตนหน่ึง กลาววา “เราจะผาใหเปนสองซีกปงท่ีถานไฟแลวกินเสีย.” สุวโปดกน้ัน แมจะไดยินการจัดแจงลงกรรมกรณ ของรากษสเหลานั้น ก็มิไดหวาดเสียวเลย เรียกพวก รากษสเหลานั้นมาแลวกลาววา “ทานรากษสผูเจริญ พวกทานเปนราชบรุ ุษของใคร?.” พวกรากษสกลา ววา “เปน ราชบรุ ษุ ของทา วเวสวณั มหาราช.” สุวโปดกกลาววา “แมพวกทานก็เปนราชบุรุษของ พระราชาองคหนึ่ง แมเราก็เปนราชบุรุษของพระราชา ผูเปนมนุษยเหมือนกัน พระเจาพาราณสีทรงสงเรามาเพ่ือ ตองการผลมะมวงอัพภันตระ เราน้ันไดสละชีวิตเพื่อ พระราชาของเราในเมืองพาราณสีนั้นนั่นแล จึงไดมา กบ็ คุ คลใดสละชวี ติ เพอื่ ประโยชนแ กบ ดิ ามารดาและเจา นาย ของตน ๒๑ กรรมกรณ [กำมะกอน] น. อาญา เครอ่ื งสำหรบั ลงอาญา. ก. ลงโทษ www.kalyanamitra.org

110 àÃè×ͧ บคุ คลนน้ั ยอ มบงั เกดิ ในเทวโลกเทย่ี งแท เพราะฉะนนั้ แมเราพนจากกำเนิดดิรัจฉานนี้แลว จักบังเกิดในเทวโลก เทานัน้ ” แลว กลาวคาถาท่ี ๓ วา :- บคุ คลผกู ลา หาญ ยอมเสยี สละตน พากเพยี รพยายาม ในประโยชนของทานที่ไดเลี้ยงตนมา ยอมถึงฐานะอันใด ขา พเจาเปน ผูจะไดฐานะอันนั้น. สุวโปดกน้ันแสดงธรรมแกพวกรากษสเหลาน้ันดวย คาถานี้ดวยประการอยางนี้. พวกรากษสเหลานั้นฟงธรรม ของสวุ โปดกนนั้ แลว มีจติ เลอื่ มใสกลาววา “สุวโปดกนเ้ี ปน ผูตั้งอยูในธรรม ใครๆ ไมอาจฆาใหตาย พวกเราจงปลอย สวุ โปดกนนั้ เสยี เถดิ ” วา แลว กป็ ลอ ยสวุ โปดกพลางกลา ววา “ดกู อ นสวุ โปดกผเู จรญิ ทา นเปน ผพู น ภยั แลว ทา นจง ไปจากมือของพวกเราโดยความสวัสดเี ถิด.” สุวโปดกกลาววา “ทานท้ังหลายอยาไดกระทำการมาของ ขาพเจาใหเปลาประโยชนเลย จงใหผลมะมวงแกขาพเจา สักผลหนึ่ง.” รากษสทงั้ หลายกลา ววา “ดกู อ นสวุ โปดก ชอื่ วา การให ผลมะมว งผลหนง่ึ แกท า น หาไดเ ปน ภาระหนา ทข่ี องพวกเรา ดว ยวา มะมว งบนตน นี้ ทา วเวสวณั มานบั ไวๆ เมอ่ื ขาดหาย ไมมีแมแตผลเดียว ชีวิตของพวกเราก็จะไมมี เพราะเมื่อ ทาวเวสวัณโกรธแลดูคราวเดียว พวกเราก็จะเปนเหมือน www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 111 เมล็ดงาท่ีใสลงในกระเบ้ืองอันรอน กุมภัณฑทั้งพันตนก็จะ แตกละเอียดกระจายไป ดวยเหตุน้ัน พวกเราจึงไมอาจให แกท าน แตพ วกเราจกั บอกสถานที่ที่พอจะหาได. ” สุวโปดกกลาววา “คนใดคนหน่ึงผูสามารถจะใหได ทานทั้งหลายจงบอกสถานทีท่ ีไ่ ดเถดิ .” รากษสเหลานั้นจึงบอกวา “ในระหวางตาขายแหง กาญจนบรรพตน้ี มีดาบสชื่อ ‘โชติรส’ ทานบูชาไฟอยูใน บรรณศาลาชอ่ื วา ‘กาญจนปน ต’ี ทา นเปน กลุ ปุ กะคอื นกั บวช ประจำตระกลู ของทา วเวสวณั และทา วเวสวณั สง ผลมะมว ง ไปถวายเปนประจำ วันละ ๔ ผล ทานจงไปยังสำนักของ พระดาบสน้นั เถิด.” สุวโปดกรับคำแลวบินไปยังสำนักของดาบสน้ันไหว แลวจับอยู ณ ท่คี วรสว นขางหน่งึ . ลำดบั นนั้ ดาบสจงึ ถามสวุ โปดกนนั้ วา “เธอมาจากไหน?” สวุ โปดกเรยี นวา “มาจากสำนกั ของพระเจา พาราณส.ี ” พระดาบสถามวา “มาเพอ่ื ตองการอะไร?” สุวโปดกเรียนวา “พระเทวีของพระราชาแหงกระผม เกดิ ความแพพ ระครรภ อยากเสวยมะมว งสกุ ชอื่ ‘อพั ภนั ตระ’ กระผมจงึ ไดม าเพอื่ ตอ งการมะมว งชอ่ื ‘อพั ภนั ตระ’ นนั้ แตพ วก รากษสจะใหม ะมว งสกุ ชอ่ื วา ‘อพั ภนั ตระ’ แกผ ม ดว ยตนเอง ไมไ ด จงึ สงมายังสำนักของพระคุณเจา .” พระดาบสกลา ววา “ถา อยา งนน้ั เธอจงนง่ั คอยกอ นจงึ จกั ได. ” www.kalyanamitra.org

112 àÃè×ͧ ลำดับน้ัน ทาวเวสวัณสงผลมะมวง ๔ ผลมาถวาย พระดาบสน้ัน. พระดาบสฉันไป ๒ ผล จาก ๔ ผลนั้น ไดใ หส วุ โปดกกนิ ผลหนงึ่ เมอื่ สวุ โปดกนนั้ กนิ มะมว งผลนนั้ แลว พระดาบสจึงเอามะมวงอีกผลหน่ึงใสสาแหรกคลองคอ สุวโปดก แลวกลาว “เธอจงไปในบัดเด๋ียวน้ี” แลวก็ปลอย สวุ โปดกนน้ั ไป. สุวโปดกน้ันไดนำผลมะมวงนั้นมาถวายพระเทวี. พระเทวีเสวยผลมะมวงนั้นแลวก็ยังความแพพระครรภ ใหส งบระงบั ลงได. พระราชาทรงช่ืนชมโสมนัสอันมีการไดมะมวง อัพภันตระน้ันมาเปนเหตุ แตพระราชเทวีน้ันมิไดมี พระราชโอรส. ประชมุ ชาดก พระเทวใี นกาลนัน้ ไดเปน ราหุลมารดา ในบัดนี้ สุวโปดกในกาลน้นั ไดเ ปน ราหลุ พระราชาในกาลนั้น ไดเปน พระอานนท ดาบสผูใหมะมว งสกุ ในกาลนั้น ไดเปน พระสารีบตุ ร สว นดาบสผอู ยใู นพระราชอทุ ยานในครง้ั นนั้ ไดเ ปน เราตถาคต www.kalyanamitra.org

113 ñó ÁѧʪҴ¡òò Ç‹Ò´ŒÇ ÇÒ·ÈÅÔ »¢Š ͧ¤¹¢Í สถานทต่ี รัส พระวิหารเชตวนั ทรงปรารภ บิณฑบาตอันมีรสที่พระสารีบุตรเถระใหแก ภิกษุทัง้ หลายที่ดืม่ ยาถา ย สาเหตทุ ่ตี รัส ไดย นิ วา ในกาลนนั้ ภกิ ษบุ างพวกในพระวหิ ารเชตวนั พากันดื่มยาถาย อันปรุงดวยยางเหนียว ภิกษุเหลาน้ัน จึงมีความตองการดว ยบณิ ฑบาตอนั มรี ส. ภกิ ษผุ เู ปน คลิ านปุ ฏ ฐากทงั้ หลายคดิ วา ‘จกั นำภตั ตาหาร อันมีรสมา จึงเขาไปในนครสาวัตถี’ แมจะเที่ยวบิณฑบาต ไปในถนนทมี่ บี า นเรอื นสมบรู ณด ว ยขา วสกุ กไ็ มไ ดภ ตั ตาหาร อันมรี สจึงพากันกลบั . พระเถระเขา ไปบณิ ฑบาตในตอนสายเหน็ ภกิ ษเุ หลา นนั้ จงึ ถามวา “ผมู ีอายทุ ง้ั หลาย ทำไมจึงกลบั สายนัก?.” ภกิ ษเุ หลา นน้ั จงึ บอกเนอ้ื ความนนั้ . พระเถระกลา ววา “ถา อยา งนน้ั ทา นทงั้ หลายจงมา” แลว พาภกิ ษเุ หลา นน้ั ไปยงั ถนน นน้ั นน่ั แหละ. คนทง้ั หลายไดถ วายภตั ตาหารอนั มรี สจนเตม็ บาตร. พวกภกิ ษผุ เู ปน คลิ านปุ ฏ ฐากนำมายงั พระวหิ ารแลวได ถวายแกพ วกภกิ ษไุ ข. ภกิ ษไุ ขเ หลา นน้ั ไดบ รโิ ภครสเปน ทย่ี นิ ด.ี ๒๒ ตนฉบับ ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก จตุกกนบิ าต, ล.๕๘, น.๔๗๖, มมร. www.kalyanamitra.org

114 àÃè×ͧ www.kalyanamitra.org

ñ ó ÁѧʪҴ¡ 115 อยูมาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งสนทนากันในโรง ธรรมสภาวา “ทา นผอู าวโุ สทง้ั หลาย ไดย นิ วา ‘พระอปุ ฏ ฐาก ของพวกภิกษุผูดื่มยาถายไมไดภัตตาหารอันมีรสจึงกลับ ออกมา’ พระเถระจึงพาเที่ยวไปในถนนที่มีบานเรือนซ่ึง มขี า วสกุ สง บณิ ฑบาตอนั มรี สเปน อนั มากไปให. ” พระศาสดาเสด็จมาแลว ตรัสถามวา “ภิกษุทั้งหลาย บดั นี้พวกเธอนง่ั ประชมุ กนั ดวยเรื่องอะไรหนอ?” เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นนั้ กราบทลู ใหท รงทราบวา “ดว ยเรอ่ื งชอ่ื พระเจา ขา” จงึ ตรสั วา “ภกิ ษทุ งั้ หลาย สารบี ตุ รไดเ นอื้ อนั ประเสรฐิ ในบัดน้ีเทาน้ันหามิได แมในกาลกอน บัณฑิตทง้ั หลายผมู ี วาจาออ นโยนฉลาดกลา วถอ ยคำทน่ี า รกั กไ็ ดแ ลว เหมอื นกนั ” แลว ทรงนำเอาเรอื่ งในอดตี มาสาธก ดงั ตอ ไปนี้ :- เนอื้ หาชาดก ในอดีตกาล เมื่อพระเจาพรหมทัตครองราชยสมบัติ อยใู นนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วไ ดเปนบุตรเศรษฐ.ี อยูมาวันหนึ่ง นายพรานเนื้อคนหนึ่งไดเน้ือมาเปน อันมาก จึงบรรทุกเต็มยานนอยมายังนคร ดวยหวังใจวา จักขาย. ในกาลนั้น บุตรเศรษฐี ๔ คนชาวเมืองพาราณสี ออกจากนครแลว น่ังสนทนากันถึงเร่ืองท่ีไดเห็นไดยินได ฟงมาบางเร่ือง ณ สถานท่ที ม่ี หี นทางมาบรรจบกัน. www.kalyanamitra.org

116 àÃ×Íè § บรรดาเศรษฐบี ตุ ร ๔ คนน้นั เศรษฐบี ตุ รคนหนง่ึ เหน็ พรานเนอื้ นนั้ บรรทกุ เนอื้ มา จงึ กลา ววา “เราจะใหน ายพราน นนี้ ำชน้ิ เนอื้ มา.” เศรษฐบี ตุ รเหลา นน้ั กลา ววา “ทา นจงไปใหน ำมาเถดิ .” เศรษฐีบุตรนั้นเขาไปหานายพรานเน้ือแลวกลาววา “เฮยพราน จงใหชน้ิ เนือ้ แกข า บาง.” นายพรานกลาววา “ธรรมดาผูจะขออะไรๆ กะผูอื่น ตองเปนผูมีคำพูดอันเปนท่ีนารัก ทานจักไดชิ้นเน้ืออัน สมควรแกวาจาที่ทานกลาว” แลวไดกลาวคาถาท่ี ๑ วา :- วาจาของทานหยาบคายจริงหนอ ทานขอเน้ือ วาจา ของทา นเชน กบั พงั ผดื ดกู อ นสหาย เราจะใหพ งั ผดื แกท า น. ลำดับน้ัน เศรษฐีบุตรอีกคนหน่ึงถามเศรษฐีบุตร คนน้ันวา “ทานพดู วา อยา งไรแลวจึงขอ?.” เศรษฐีบุตรน้ันกลาววา “เราพูดวาเฮยแลวจึงขอ.” เศรษฐบี ตุ รนน้ั กลา ววา “แมเ รากจ็ กั ขอเขา” แลว ไปกลา ววา “พ่ีชาย ทานจงใหชน้ิ เนอื้ แกฉ นั บา ง.” นายพรานกลาววา “ทานจักไดชิ้นเน้ืออันสมควรแก คำพูดของทา น” แลว กลาวคาถาที่ ๒ วา :- คำวา พี่นองชายหรือพ่ีนองหญิงนี้เปนสวนประกอบ ของมนษุ ยท ง้ั หลาย อนั เขากลา วกนั อยใู นโลก วาจาของทา น เปนเชนกับสวนประกอบ ดูกอนสหาย เราจะใหช้ินเนื้อ แกทา น.. www.kalyanamitra.org

ñ ó ÁѧʪҴ¡ 117 ก็แหละครัน้ กลาวอยางนแี้ ลว นายพรานจึงไดย กเนอ้ื อนั เปนอวัยวะสว นประกอบใหไ ป. เศรษฐีบุตรอีกคนหนึ่งถามเศรษฐีบุตรคนน้ันวา “ทา นพูดวาอยา งไรแลวจึงขอ?.” เศรษฐีบุตรนั้นกลา ววา “เราพูดวาพีช่ าย แลวจึงขอ.” เศรษฐบี ตุ รนน้ั กลา ววา “แมเ รากจ็ กั ขอเขาแลว ” ไปกลา ววา “ขาแตพ อ ทา นจงใหชน้ิ เน้ือแกฉ ันบา ง.” นายพรานกลาววา “ทานจักไดช้ินเน้ืออันสมควรแก คำพูดของทา น” แลว จึงกลาวคาถาที่ ๓ วา :- บตุ รเรยี กบดิ าวา พอ ยอ มทำใหห วั ใจของพอ หวนั่ ไหว วาจาของทานเชน กบั น้ำใจ ดูกอ นสหาย เราจะใหเน้ือหัวใจ แกทาน. ก็แหละครั้นกลาวอยางนี้แลว จึงไดยกเนื้ออันอรอย พรอ มกบั เนอ้ื หวั ใจใหไ ป. เศรษฐบี ตุ รคนท่ี ๔ จงึ ถามเศรษฐบี ุตรคนนั้นวา “ทา นพูดวา กระไรแลว จึงขอ?.” เศรษฐบี ตุ รคนน้ันกลา ววา “เราพดู วาพอ แลวจงึ ขอ.” เศรษฐีบุตรคนท่ี ๔ น้ันจึงกลาววา “แมเราก็จักขอเขา” แลวจึงไปพูดวา “สหาย ทานจงใหช ิ้นเน้ือแกฉนั บาง.” นายพรานกลาววา “ทานจักไดช้ินเนื้ออันสมควรแก คำพดู ของทา น” แลว กลาวคาถาที่ ๔ วา :- www.kalyanamitra.org

118 àÃ×Íè § ในบา นของผใู ดไมม เี พอ่ื น บา นของผนู นั้ กเ็ ปน เหมอื น กบั ปา วาจาของทา นเปน เชน กบั สมบตั ทิ งั้ มวล ดกู อ นสหาย เราจะใหเน้อื ทั้งหมดแกทา น. ก็แหละครั้นกลาวอยางนี้แลว นายพรานจึงกลาววา “มาเถิดสหาย ขาพเจาจักนำยานบรรทุกเนื้อนี้ ท้งั หมดทีเดยี วไปยังบานของทา น.” เศรษฐบี ตุ รใหน ายพรานนน้ั ขบั ยานไปยงั เรอื นของตน ใหข นเนอ้ื ลง กระทำสกั การะสมั มานะแกน ายพราน ใหเ รยี ก แมบุตรและภรรยาของนายพรานน้ันมา ใหเลิกจากกรรม อันหยาบชา ใหอยูในทามกลางกองทรัพยสมบัติของตน เปนสหายท่ีแนนแฟนกับนายพรานน้ันอยูสมัครสมานกัน จนตลอดชีวติ . ประชุมชาดก นายพรานในครัง้ นัน้ ไดเ ปน พระสารีบตุ ร สว นเศรษฐบี ตุ รผไู ดเ นอ้ื ทง้ั หมดในครง้ั นน้ั ไดเ ปน เราตถาคต www.kalyanamitra.org

119 ñô ¤Ø³ªÒ´¡òó ÇÒ‹ ´ÇŒ  ÁμÔ Ã¸ÃÃÁ สถานที่ตรัส พระวหิ ารเชตวัน ทรงปรารภ พระอานนทเถระไดผาสาฏกพันผืน สาเหตุทต่ี รัส เรื่องพระเถระบอกธรรมภายในพระราชวังของ พระเจากรุงโกศลมาแลวใน มหาสารชาดก ในตอนหลัง พระเถระเมื่อบอกธรรมอยูภายในพระราชวังของพระราชา ไดม ผี นู ำผา สาฎกพนั ผนื ราคาผนื ละพนั มาถวายแดพ ระราชา พระราชาไดพระราชทานผาสาฎก ๕๐๐ ผืนแกพระเทวี ๕๐๐ นางทกุ ๆ นางเกบ็ ผา สาฎกเหลาน้นั ไว ในวนั รงุ ขน้ึ ไดน ำไปถวายแดพ ระอานนทเถระ ตนเอง หมผา สาฎกเกา ๆ ไปเฝาปฏิบตั ิพระราชาในตอนเชา . พระราชาตรัสถามวา “เราใหผาสาฎกราคาตั้งพันแก พวกเจา เพราะเหตไุ ร? พวกเจา จงึ ไมห ม ผาเหลา น้นั มา.” “ขอเดชะฝา ละอองทลุ พี ระบาท พวกหมอ มฉนั ไดถ วาย ผา เหลา นั้นแกพ ระเถระเสยี แลว เพคะ.” “พระอานนทเถระรับไวท ้งั หมดหรือ.?” “รับไวทั้งหมดเพคะ.” ๒๓ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ทุกนิบาต, ล.๕๗, น.๔๔, มมร. www.kalyanamitra.org

120 àÃè×ͧ www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 121 พระราชาทรงกรวิ้ พระเถระวา ‘พระสมั มาสัมพทุ ธเจา ทรงอนญุ าตจวี รเพยี ง ๓ ผนื พระอานนทเถระเหน็ จกั ทำการ คาผา ทานจึงรับผาไวมากมายนัก’ เสวยพระกระยาหาร เชาเสร็จแลว จึงเสด็จไปพระวิหาร เสด็จไปยังท่ีอยูของ พระเถระ ทรงนมสั การพระเถระ แลว ประทบั นง่ั ตรสั ถามวา “พระคณุ เจา พวกหญงิ ในเรอื นของขา พเจา ยงั ฟง ธรรม หรือเรยี นธรรมในสำนักของทานอยูห รอื ?” “ยังฟงธรรมหรือเรียนธรรมอยู พวกหญิงเหลานั้น เรยี นส่ิงที่ควรเรียน ฟงสิง่ ทคี่ วรฟง ถวายพระพร.” “พวกเธอฟง เทา นน้ั หรอื ถวายผา นงุ ผา หม แกพ ระคณุ เจา ดวย.” “ขอถวายพระพร วันน้ี พวกหญิงเหลาน้ันไดถวาย ผา สาฎกราคาหนึ่งพันประมาณ ๕๐๐ ผืน.” “พระคณุ เจา รบั ไวหรือ?” “ขอถวายพระพร อาตมารบั ไว. ” “พระคณุ เจา พระศาสดาทรงอนญุ าตผา ไวเ พยี ง ๓ ผนื เทา น้ันมิใชห รือ?” “ขอถวายพระพร ถูกแลว พระผูมีพระภาคเจาทรง อนุญาตจีวร ๓ ผืนเทานั้นแกภิกษุรูปหน่ึง โดยหลักการ สำหรบั ใช แตม ไิ ดท รงหามการรบั เพราะฉะนนั้ อาตมารบั ผาน้ันไว กเ็ พื่อถวายแกภ กิ ษุซงึ่ มจี ีวรเการูปอน่ื .” “ก็ภิกษุเหลาน้ันไดผาไปจากพระคุณเจาแลว จักทำ อะไรกบั จีวรผนื เกา ?” “ขอถวายพระพร จักทำจวี รผนื เกาเปน ผา หม .” “พระคณุ เจา ผาหม ผืนเกา เลา จกั ทำเปนอะไร?” www.kalyanamitra.org

122 àÃÍè× § “ขอถวายพระพร จกั ทำเปน ผา นงุ .” “พระคณุ เจา ผานุงผืนเกาเลาจักทำเปนอะไร?” “ขอถวายพระพร จกั ทำเปน ผา ปูนอน.” “พระคุณเจา ผาปูนอนผืนเกา เลาจกั ทำเปน อะไร?” “ขอถวายพระพร จกั ทำเปนผาปูพ้นื .” “พระคุณเจา ผาปพู น้ื ผืนเกา เลา จักทำเปน อะไร?” “ขอถวายพระพร จักทำเปน ผาเชด็ เทา .” “พระคุณเจา ผา เชด็ เทาผืนเกาเลา จักทำเปนอะไร?” “ขอถวายพระพร ธรรมดาของที่ถวายดวยศรัทธาจะ ทำใหเสียไปไมควร เพราะฉะนั้น ภิกษุทั้งหลายจักสับ ผาเช็ดเทา ผนื เกา ผสมกบั ดนิ เหนยี วฉาบทาท่ีเสนาสนะ.” “พระคุณเจา ของท่ีถวายทานแลวยอมไมไดความ เสียหาย โดยทีส่ ุดแมก ระทัง่ ผา เช็ดเทา หรอื ?” “ขอถวายพระพร ถูกแลว แมผา ท่ีถวายอาตมากม็ ไิ ด เสยี หาย ยอ มเปน ของใชสอยท้งั นั้น.” พระราชาทรงชน่ื ชมโสมนัสยง่ิ นัก รบั ส่ังใหจายผา อกี ๕๐๐ ผืนทีเ่ กบ็ ไวใ นพระตำหนกั มาถวายพระเถระ ครน้ั ทรงฟง อนโุ มทนาแลว จงึ ทรงนมสั การพระเถระกระ ทำประทักษิณ แลว เสด็จกลบั . พระเถระกไ็ ดถ วายผา สาฎก ๕๐๐ ผนื ทไ่ี ดม าครงั้ แรก แกภ กิ ษผุ มู จี วี รเกา อนงึ่ พระเถระมสี ทั ธงิ วหิ ารกิ อยปู ระมาณ ๕๐๐. บรรดาทานเหลา นนั้ ภิกษุหนุมรูปหนงึ่ มีอปุ การะแก พระเถระมาก เชน กวาดบรเิ วณสถานที่ เขา ไปตงั้ นำ้ ใชน ำ้ ฉนั ถวายไมสีฟน น้ำลางหนาและน้ำสรง ชำระลางวัจจกุฏี จดั เรอื นไฟและเสนาสนะ นวดมอื นวดเทา นวดหลงั เปน ตน . www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 123 พระเถระไดถ วายผา ๕๐๐ ผืน ทไ่ี ดค รง้ั หลงั ท้ังหมด แกภิกษุหนุมรูปน้ันดวยเห็นเหมาะสมวา ‘ภิกษุหนุมรูปน้ี เปน ผูมีอปุ การะมาก.’ แมภ ิกษรุ ูปน้นั กไ็ ดแบง ผา เหลา นัน้ ทง้ั หมด ถวายแก ภิกษผุ รู วมอุปชฌายข องตน. ภิกษุทั้งหลายผูไดผาสาฎกเหลาน้ันทั้งส้ิน ก็ตัดยอม แลวนุงและหมผากาสายะอันมีสีดุจดอกกรรณิกา พากัน เขาไปเฝาพระศาสดา นั่ง ณ สวนขางหนึ่ง แลวกราบทูล อยา งน้ีวา “ขา แตพระองค พระอริยสาวกชน้ั โสดาบัน ยงั มี การใหเ หน็ แกหนา อยูห รอื ?” พระผูมีพระภาคเจาตรัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย พระอริยสาวกใหเพราะเห็นแกหนา นนั้ ไมม .ี ” ภิกษุทั้งหลายกราบทูลวา “ขาแตพระองคผูเจริญ พระเถระผูเปนธรรมภัณฑาคาริก (คลังธรรม) อุปชฌายะ ของขาพระองคท้ังหลาย ใหผาสาฏก ๕๐๐ ผืนราคาหน่ึง พันแกภิกษุรูปเดียวเทานั้น แตภิกษุหนุมรูปน้ันไดแบงผา ทต่ี นไดใหแ กพ วกขา พระองค พระเจา ขา.” พระศาสดาตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย อานนทม ไิ ด ใหแกภิกษุเพราะเห็นแกหนา แตวาภิกษุหนุมรูปนั้นมี อุปการะแกเธอมาก เพราะฉะนั้นเธอคิดเห็นดวยอำนาจ อุปการะของผูอุปการะแกตนวา ข้ึนช่ือวา ‘ผูมีอุปการะ’ เราควรทำอุปการะตอบดวยอำนาจคุณและดวยอำนาจ การกระทำอันเหมาะสม จึงไดใหดวยความกตัญูกตเวที ดว ยประการฉะนี.้ www.kalyanamitra.org

124 àÃè×ͧ อันที่จริง บัณฑิตแตกอน ก็ยังทำอุปการะตอบแก ผูมอี ุปการะแกตนเหมอื นกนั .” เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นนั้ ทลู อาราธนา จงึ ทรงนำเรอ่ื งในอดตี มาตรัสวา เน้ือหาชาดก ในอดตี กาล ครงั้ พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั อิ ยใู น กรงุ พาราณสี พระโพธสิ ตั วเ สวยพระชาตเิ ปน ราชสหี  อาศยั อยใู นถำ้ เขา. วนั หนง่ึ ราชสหี น น้ั ออกจากถำ้ ยนื อยบู นยอด เขามองดเู ชงิ เขา ไดม สี ระใหญล อ มรอบเชงิ เขานนั้ ในทด่ี อน แหง หนงึ่ ของสระนน้ั มหี ญา เขยี วออ นเกดิ ขนึ้ บนหลงั เปอ กตม อันแหง จำพวกเน้ือเล็กๆ เปนตนวากระตาย แมว และ สนุ ขั จงิ้ จอก เทยี่ วและเลม็ หญา เหลา นนั้ บนหลงั เปอ กตมแหง . แมในวันนั้น เน้ือตัวหนึ่งก็เท่ียวและเล็มหญานั้น ราชสหี ค ดิ วา ‘จกั จบั เนอ้ื นนั้ กนิ เสยี ’ จงึ กระโดดลงจากยอดเขา วง่ิ ไปดว ยกำลงั ของราชสหี  เนอ้ื กลวั ตายสง เสยี งรอ งหนไี ป. ราชสีหไมสามารถย้ังความเร็วไวได จึงตกจมลงไป เหนอื เปอ กตมแหง ไมสามารถจะขึ้นได ไดยืนปกเทาท้ังสี่ เหมือนเสา อดอาหารอยูเจด็ วัน. ลำดบั นนั้ สนุ ขั จง้ิ จอกตวั หนงึ่ เทย่ี วหาอาหาร ครน้ั เหน็ ราชสหี น ้ันเขา จึงหนไี ปดวยความกลัว. ราชสหี เ ห็นสุนขั จง้ิ จอก จงึ รอ งเรยี กแลวพูดวา “พอ มหาจำเรญิ สนุ ขั จง้ิ จอกอยา หนเี ลย ขา พเจา ตดิ หลม ชวยขา พเจา ดว ยเถิด.” www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 125 สุนัขจิง้ จอกจึงวิง่ เขา ไปหาราชสหี แ ลว พูดวา “ขาพเจาจะชวยยกทานขึ้น แตเม่ือขาพเจายกทาน ข้นึ มาแลว ขา พเจา เกรงวา ทา นจะกนิ ขา พเจาเสียนะ ซิ.” ราชสหี พ ดู วา “อยา กลวั เลย ขา พเจา จะไมก นิ ทา นดอก แตข า พเจา จกั สนองคณุ ทา น ทา นจงหาทางยกขา พเจา ขนึ้ เถดิ .” สุนัขจ้ิงจอกรับคำปฏิญญาของราชสีหแลว จึงตะกุย เลนรอบเทาท้ังสี่ ขุดเปนลำรางสี่ตอนของเทาท้ังสี่แลว ทำใหน ำ้ ไหลเขา ไป น้ำไหลเขา ไปทำใหเ ลนออน ขณะนน้ั สนุ ขั จง้ิ จอกจงึ เขา ไประหวา งทอ งของราชสหี  รองบอกวา “พยายามเถดิ นาย” เอาศีรษะดนุ ทอ ง. ราชสีหออกกำลังโดดขึ้นจากหลมวิ่งไปยืนอยูบนบก. ราชสหี พ กั อยคู รหู นง่ึ จงึ ลงไปสสู ระอาบนำ้ ชำระโคลนตม หายเหน่ือยแลวจึงฆาควายไดตัวหน่ึง จึงเอาเข้ียวฉีกเน้ือ วางไวข า งหนา สนุ ขั จงิ้ จอกพรอ มกบั พดู วา “กนิ เสยี เถดิ สหาย” เมอื่ สนุ ขั จง้ิ จอกกนิ แลว ตวั จงึ กนิ ภายหลงั . สนุ ขั จง้ิ จอก กัดชิ้นเนือ้ ช้ินหน่งึ คายไว. ราชสีหถามวา “ทำดงั น้เี พอื่ ประสงคอ ะไร? สหาย.” สุนัขจิ้งจอกตอบวา “ทาสีของขาพเจายังมีอยู ช้ินนี้ จักเปนสว นของเธอ.” ราชสหี ก ลา ววา “เอาไปเถดิ แมต นเองกค็ าบเนอ้ื ไปเพอื่ นางราชสหี ” แลว กลา ววา “มาเถดิ สหาย เราจกั ไปบนยอดเขา ไปยงั ทอ่ี ยขู องนางสหายของเรา” แลว พากนั ไป ณ ทนี่ นั้ ให นางราชสหี ก นิ เนอื้ แลว ปลอบสนุ ขั จงิ้ จอกและนางสนุ ขั จง้ิ จอก วา “ตง้ั แตน ไี้ ป เราจกั ปฏบิ ตั ทิ า น” แลว นำไปยงั ทอ่ี ยขู องตน ใหส นุ ัขจ้งิ จอกสองผัวเมยี อยใู นถ้ำอกี ถำ้ หนงึ่ ใกลประตถู ้ำ. www.kalyanamitra.org

126 àÃÍè× § ตง้ั แตน น้ั มา เมอ่ื ราชสหี ไ ปหาอาหาร กใ็ หน างราชสหี  และนางสุนัขจ้ิงจอกอยูเฝาถ้ำ ตนเองไปกับสุนัขจ้ิงจอก ฆา เนอ้ื ตา งชนดิ ทง้ั สองตวั กนิ เนอ้ื ดว ยกนั ณ ทน่ี น้ั แลว นำมา ใหนางราชสหี แ ละนางสนุ ัขจิ้งจอก. เมอื่ กาลเวลาผา นไป นางราชสหี ค ลอดลกู ออกสองตวั แมนางสุนัขจิ้งจอกก็คลอดลูกออกสองตัวเหมือนกัน สัตวเ หลา นน้ั ทั้งหมดอยูกลมเกลยี วกนั เปนอยางดี. อยูมาวนั หนึง่ นางราชสีหไดเฉลยี วใจวา ‘ราชสีหน ี้ดู รกั นางสุนัขจง้ิ จอกและลูกสุนัขจ้ิงจอกเสยี เหลือเกิน ชะรอย ราชสหี น จ้ี ะมกี ารเชยชมกบั นางสนุ ขั จงิ้ จอกกเ็ ปน ได จงึ รกั กนั ถงึ อยา งน้ี ถา กระไร เราจะเบยี ดเบยี นคกุ คามใหส นุ ขั จง้ิ จอก หนีไปจากท่นี ใี้ หไ ด.’ ครั้นถึงเวลาท่ีราชสีหพาสุนัขจ้ิงจอกไปหาอาหาร นางราชสหี จ งึ เบยี ดเบยี นคุกคามนางสุนขั จ้ิงจอกวา “ทำไมเจาจึงอยใู นที่นีไ้ มห นีไปเสยี ?” แมล ูกๆ ของนางราชสหี ก ็คกุ คามลกู ๆ ของนางสุนขั จิ้งจอกเหมอื นกัน. นางสุนัขจ้ิงจอกจึงบอกเร่ืองน้ันแกสุนัขจ้ิงจอกแลว กลา ววา “เรารไู มไ ดว า นางราชสหี น ไ้ี ดท ำตามคำของราชสหี  เราอยมู านานแลว เรากลับไปที่อยขู องเราเถดิ .” สุนัขจ้ิงจอกฟงคำของนางสุนัขจิ้งจอก จึงเขาไปหา ราชสีหกลาววา “นาย เราอยูในสำนักของทานมานานแลว ธรรมดาผทู อ่ี ยนู านๆ นกั ยอ มไมเ ปน ทพี่ อใจ ในเวลาทเี่ ราออก www.kalyanamitra.org

ñ ô ¤Ø³ªÒ´¡ 127 ไปหาอาหารกนั นางราชสหี เ บยี ดเบยี นขนู างสนุ ขั จง้ิ จอกวา ‘ทำไมเจา จงึ อยใู นทน่ี ?ี้ ไมห นไี ปเสยี ’ แมล กู ราชสหี ก ค็ กุ คาม ลูกสุนัขจ้ิงจอก ผูใดไมชอบใหผูใดอยูในสำนักตน ผูน้ันพึง ขับไลเขาวา ‘จงไปเสียดีกวา ’ รบกวนกันมีประโยชนอะไร.” แลว กลาวคาถาแรกวา :- ผูเปนใหญยอมขับไลผูนอยได ตามความตองการ ของตน น่ีเปนธรรมดาของผูมีกำลัง นางมฤคีผูมีฟนคม แหลมของทาน ไดคุกคามบุตรภรรยาของเรา ขอทาน จงทราบเถดิ ภัยเกิดแตที่พึง่ แลว. ราชสีหไดฟงคำของนางสุนัขจิ้งจอกแลว จึงกลาวกะ นางราชสหี ว า “นแ่ี นะ นอง เมอ่ื ครง้ั กระโนน เจา ยงั ระลกึ ได ไหมวา เราไปหาอาหาร พอถงึ วนั ทเ่ี จด็ ไดม ากบั สนุ ขั จง้ิ จอก และนางสนุ ขั จิง้ จอกน.้ี ” “จำไดจ ะ .” “เจา รถู งึ เหตทุ เี่ รามไิ ดม าตลอด ๗ วนั หรอื ?” “ไมร ูจะ.” “น่ีแนนอง เราไปดวยต้ังใจวาจักจับเนื้อสักตัวหน่ึง แลวพลาดลงไปติดหลม ไมอาจจะข้ึนมาได จากนั้นไดยืน อดอาหารอยู ๗ วนั เรารอดชวี ติ มาไดเ พราะอาศยั สนุ ขั จงิ้ จอกน้ี สุนัขจิ้งจอกนีเ้ ปน สหายชว ยชวี ิตเรา จรงิ อยผู สู ามารถจะตง้ั อยใู นธรรมของมติ ร ชอื่ วา ‘มกี ำลงั นอ ยไมม เี ลย’ ตง้ั แตน ไ้ี ป เจา อยา ไดด หู มน่ิ สหายของเรา นางสนุ ขั จงิ้ จอกและลกู นอ ย” แลว ราชสหี จ ึงกลา วคาถาท่ีสองวา :- www.kalyanamitra.org

128 àÃÍ×è § ถา ผใู ดเปน มติ ร แมจ ะมกี ำลงั นอ ย แตต ง้ั อยใู นมติ รธรรม ผูนั้นช่ือวาเปนญาติ เปนเผาพันธุ เปนมิตรและเปนสหาย ของเรา แนะนางมฤคี ทานอยาดูหม่ินสหายของเราอีกนะ เพราะวาสนุ ัขจง้ิ จอกตัวน้ใี หชวี ติ เรา. นางราชสหี ฟ ง คำของราชสหี แ ลว จงึ ขอโทษสนุ ขั จงิ้ จอก ตงั้ แตน นั้ มา กอ็ ยกู ลมเกลยี วกนั กบั นางสนุ ขั จงิ้ จอกนน้ั พรอ ม ทง้ั ลกู แมล กู ราชสหี ก เ็ ลน หวั กบั ลกู สนุ ขั จง้ิ จอก แมเ มอ่ื พอ แม ซึ่งชื่นชอบกันไดลวงลับไปแลว ก็ไมทำลายความเปนมิตร ตอกัน อยกู นั อยางร่นื เริงบนั เทิงใจ. นยั วา ไมตรขี องสตั วเ หลา นนั้ มไิ ดแ ตกทำลายไดเ ปน ไป ช่วั เจด็ ตระกลู . พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานี้มา แลวทรง ประกาศอรยิ สจั ทรงประชุมชาดก. เมอ่ื จบอรยิ สจั ภกิ ษบุ างพวกไดเ ปน โสดาบนั บางพวก ไดเปนสกทาคามี บางพวกเปนพระอนาคามี บางพวก ไดเปนพระอรหตั . ประชุมชาดก สนุ ขั จง้ิ จอกในครัง้ นน้ั ไดเปน อานนท. สว นราชสีห ไดเ ปน เราตถาคต www.kalyanamitra.org

129 ñõ μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡òô ÇÒ‹ ´ŒÇ ¤Çú٪ҼٌÁ¾Õ ÃФ³Ø สถานท่ีตรสั พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภ การท่ีทานพระอานนทไดผาถึง ๑,๐๐๐ ผืน คือไดจากมือแหงพระสนมของพระเจาโกศล ๕๐๐ ผืน ไดจากพระหัตถของพระราชา ๕๐๐ ผืน สาเหตุทีต่ รสั รายละเอียดของเรื่องน้ีมาใน สิคาลชาดก ทุกนิบาต มีเรื่องเลามาวา พระอานนทไดเปนอาจารยสอนสนมของ พระเจา โกศล เม่อื เหลานางสนมไดผาจากพระราชาก็ไดน ำ ไปถวายพระอานนทจนหมดดวยความเล่ือมใส พระเถระ จึงไดนำผา เหลานนั้ ไปถวายแกเหลาพระสงฆ พระราชาเมอ่ื ทราบวา ‘พระอานนทร บั ผา ทงั้ ๕๐๐ ผนื ’ จึงกร้ิว เขาไปหาพระเถระสอบถามถึงเหตุผลวาทำไมตอง รบั ผา มากมายถงึ ปานนนั้ เม่อื ไดฟ ง การใชผ าอยา งรูคณุ คา จงึ เกิดความเลือ่ มใสถวายผาแดพระเถระอีก ๕๐๐ ผืน ๒๔ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต, ล.๕๘, น.๘๑, มมร. www.kalyanamitra.org

130 àÃè×ͧ www.kalyanamitra.org

ñ õ μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡ 131 วนั หนง่ึ ภกิ ษทุ ง้ั หลายนงั่ คยุ กนั ในเรอ่ื งน้ี พระบรมศาสดา ผานมา เมื่อทรงทราบเรื่องจึงไดนำเรื่องในอดีตมาตรัสเลา ใหฟง ดังตอไปนี้ เนอ้ื หาชาดก ในอดตี กาล พระเจา พรหมทตั ครองราชยส มบตั อิ ยใู น พระนครพาราณสี มีพราหมณคนหน่ึงชื่อวา ‘ติรีติวัจฉ กุมาร’ ในแควนกาสี เมื่อบิดามารดาถึงแกกรรมเกิดความ สลดใจไดออกบวชเปนฤๅษี ขณะนนั้ ชายแดนของพระเจา พาราณสเี กดิ จลาจลขนึ้ พระราชาเสด็จไปปราบแตทรงรบแพจงึ เสด็จหนีดวยชาง ไปทางอาศรมของพระฤๅษีนั้น ชวงน้นั เปน เวลาเชา ตริ ตี วิ จั ฉฤๅษีไดออกไปหาผลไมอยูในปา พระราชาทรงกระหายน้ำทอดพระเนตรเห็นบอน้ำ จงึ เอาเชอื กทตี่ ดิ มารดั ทอ งชา งแลว ทรงไตล งไปเสวยนำ้ ในบอ เมอื่ ไมส ามารถจะกลบั ขึ้นมาได จึงประทับยนื เกาะเชือกอยู ในบอ น้ำ ในเวลาเยน็ ฤๅษกี ลบั มาเมอื่ เหน็ ชา งทรงยนื อยแู ถวนนั้ จึงรูทันทีวามีพระราชาเสด็จมา เม่ือทานเดินไปชะโงกดู ท่ีปากบอน้ำไดพบพระราชาในบอน้ำจึงปลอบโยนและได ชวยใหพระองคเสด็จข้ึนมา นวดพระวรกายใหพระราชา ทำใหพระราชาทรงประทบั อยอู ยา งทรงสบายพระทัย www.kalyanamitra.org

132 àÃ×Íè § พระราชาทรงพกั อยู ๒ - ๓ วัน ไดน มิ นตใ หพระฤๅษี ไปโปรดทานท่ีในเมืองแลว ไดนมัสการกราบลาพระฤๅษี เสด็จกลบั มายงั พระนครของพระองค ขณะนั้น กองทัพของพระราชาตั้งคายรอพระราชา อยใู นท่ไี มไ กลพระนคร เมอื่ เห็นพระราชาปลอดภยั กลับมา จงึ ไดเ ขาไปหอ มลอ มพากนั กลับเขาไปยงั พระนคร คร่ึงเดือนผานไป พระฤๅษีจึงจาริกไปยังพระนคร พาราณสีและพักอยูในอุทยาน รุงเชาทานเที่ยวภิกขาจาร จนไปถึงประตูวัง ในขณะน้ัน พระราชาทอดพระเนตรอยู ทางพระแกล เม่ือเห็นพระฤๅษีทรงจำไดจึงรีบเสด็จลงมา จากปราสาท ไหวแ ลว พาทา นขน้ึ ไปยงั ทอ งพระโรง ใหน งั่ บน ราชบัลลังกถวายอาหาร จากนั้น พระองคไดพาพระฤๅษี ไปจำวดั ทพ่ี ระราชอทุ ยาน ทรงมอบหมายใหน ายอทุ ยานบาล เปนผคู อยดแู ล ตง้ั แตน น้ั มา พระฤๅษไี ดไ ปฉนั อาหารในพระราชนเิ วศน ไดรับการเคารพยกยองจากพระราชาอยางสูงสุด จนพวก อำมาตยทั้งหลายเกิดความริษยาไดพากันไปเฝาอุปราช กราบทูลวา “ขอเดชะ พระราชาของพวกเราไดเ คารพในพระดาบส รูปน้ีเหลือเกิน พวกขาพระองคอยากทราบวา ‘ดาบสรูปน้ี มีคุณความดีอะไร?’ ขอพระองคไดโปรดทูลถามพระราชา ดว ยเถดิ พระเจาขา ” www.kalyanamitra.org

ñ õ μÔÃÕμÔÇѨ©ªÒ´¡ 133 อุปราชจึงเขาไปเฝาพระราชาพรอมพวกอำมาตย ถวายบังคมแลว ทลู ถามดวยคาถาที่ ๑ วา กรรมอะไรๆ ที่สำเร็จดวยวิชาของดาบสนี้ มิไดมีเลย ดาบสนน้ั กไ็ มใ ชเ ผา พนั ธุ ไมใ ชพ ระสหายของพระองค เมอ่ื เปน เชน นน้ั เพราะเหตอุ ะไร ทา นตริ ตี วิ จั ฉดาบสผู มมี อื ถอื ไม ๓ อนั จงึ ไดบ รโิ ภคอาหารคอื กอ นขา วอนั เลศิ เลา พระราชาไดท รงสดบั ดงั นน้ั จงึ ตรสั เรยี กพระโอรสผเู ปน อุปราชมาแลวตรัสสอนวา “ลูกเอย เจาจำไดหรือไม? ในเวลาที่พอไปรบแพท่ี ชายแดนแลว หายตวั ไปถงึ ๓ วนั พอ กไ็ ดอ าศยั ดาบสรปู นแี้ หละ จงึ ทำใหไ ดร อดชวี ติ กลบั มา เมอื่ ทา นผใู หช วี ติ เราไดม าสำนกั ของเรา แมเม่ือเราจะตองมอบราชสมบัติถวายแกทาน พอคดิ วายงั ไมค ุมกะบญุ คณุ ท่ที า นมีตอเราเลย” จากน้นั พระองคไดต รัส ๒ คาถาเหลานีว้ า เมอื่ พอรบพา ยแพโจร ตกอยใู นอันตรายทั้งหลาย ตริ ตี วิ ัจฉดาบสรูปนี้ ไดก ระทำความอนเุ คราะห แกพอ คนเดียวในราวปา ทไ่ี มม ีน้ำ นาหวาดเสยี ว เม่ือพอ ไดร ับความลำบาก ก็ไดพ าดพะองใหพ อ ดงั นั้น พอ ผูไ ดร บั ความลำบากจงึ ขึน้ จากบอ น้ำมาได พอไดม าถึงเมอื งนีไ้ ดโดยความยากก็เพราะอานุภาพ www.kalyanamitra.org

134 àÃèÍ× § ดาบสผนู ้ี พอถงึ จะอยูใ นมนษุ ยโลกกเ็ หมอื น ไปยงั ปรโลกอันเปนอำนาจของมัจจุราช ลูกรกั ตริ ตี ิวัจฉดาบสเปน ผคู วรปจ จยั ลาภ ทา นทงั้ หลาย จงพากนั ถวายของควรบรโิ ภคและ ของท่คี วรบูชาแกพ ระคุณเจา ตริ ีติวจั ฉดาบสรูปนีเ้ ถดิ พระราชาทรงดำรงอยใู นโอวาทของพระฤๅษี บำเพญ็ บุญท้ังหลายมีทานเปนตน สวนพระฤๅษีทำสมาบัติและ อภญิ ญาใหเกิดเม่อื มรณภาพไดไปเกิดในพรหมโลกแลว ประชมุ ชาดก พระราชาในกาลนั้น คอื อานนทในบดั น้ี สวนพระดาบสในกาลน้ัน คอื ตวั เราตถาคตนนั่ เอง www.kalyanamitra.org

135 ñö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡òõ Ç‹Ò´ÇŒ  ãËŒ·Ò¹äÁä‹ ´àŒ ¾ÃÒÐàËμØ ò Í‹ҧ สถานทต่ี รัส พระวิหารเชตวนั ทรงปรารภ ภิกษุผมู ีทานเปนเคร่อื งปลม้ื ใจรูปหนง่ึ สาเหตุที่ตรสั ไดยินวา ภิกษุรูปน้ันฟงพระธรรมเทศนาของ พระผมู พี ระภาคเจา แลว บวชในพระศาสนา จำเดิมแตบวชแลว เปนผูมีทานเปนเคร่ืองปลื้มใจ มีอธั ยาศยั ยนิ ดใี นการใหท าน ยงั ไมไ ดใหบ ิณฑบาตทีต่ กลง ในบาตรแกผูอื่นกอนแลวก็ไมฉัน โดยท่ีสุดไดแมน้ำดื่มมา ยังไมใหแกผูอื่นแลวก็ไมด่ืม ไดเปนผูยินดีย่ิงในทานดวย อาการอยางน้ี. ครั้งนัน้ ภกิ ษทุ ้งั หลายพากนั พรรณนาคณุ ของภกิ ษรุ ปู นน้ั ในธรรมสภา พระศาสดาเสดจ็ มาตรสั ถามวา “ดูกอนภิกษุท้ังหลาย บดั นี้ พวกเธอนงั่ สนทนากนั ถึงเรอ่ื งอะไร?” ๒๕ ตน ฉบับ ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนิกาย ชาดก ทสกนิบาต, ล.๕๙, น.๙๑๖, มมร. www.kalyanamitra.org

136 àÃè×ͧ www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 137 เมอ่ื ภกิ ษเุ หลา นัน้ กราบทลู ใหทรงทราบแลว รับส่ังให เรยี กภกิ ษนุ น้ั มา ตรสั ถามวา “ดกู อ นภกิ ษุ ไดย นิ วา เธอมที าน เปน เครือ่ งปลม้ื ใจ มีอธั ยาศยั ยินดีในการใหท าน จริงหรือ?” เมือ่ ภกิ ษนุ ้นั กราบทลู วา “จริงพระเจา ขา ” จงึ ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ งั้ หลาย เมอื่ กอ นภกิ ษนุ ้ี ไมม ี ศรัทธา ไมมีความเลื่อมใส แมแตหยดน้ำมันก็ไมเอา ปลายหญา คาจมิ้ ใหใ คร คราวนน้ั เราทรมานเขาทำใหห มดพยศ ใหตงั้ อยูในผลแหง ทาน แมในภพตอ ๆ มา กย็ งั ละทานวตั ร นนั้ ไมไ ด” ภกิ ษทุ ั้งหลายทูลอาราธนาใหต รัสเรื่องราว จงึ ทรงนำ เอาเร่ืองในอดตี มาสาธกดงั ตอไปนี้ :- เน้อื หาชาดก พระโพธิสัตวเกิดในตระกูลเศรษฐี ที่มีชื่อเสียงเร่ือง การบริจาคทาน ทุกคนในตระกูลนี้ไมนิยมการกินการใช อยา งฟมุ เฟอ ย เพราะเหน็ วา ‘เศรษฐนี น้ั ตอ งมนี ำ้ ใจอนั ประเสรฐิ เอ้อื เฟอ เผื่อแผแกค นอ่นื ไมค วรเอาเปรียบใคร’ เมอ่ื บดิ ามารดาเสยี ชวี ติ ลง พระโพธสิ ตั วจ งึ รบั ตำแหนง เศรษฐสี ืบตอมา www.kalyanamitra.org

138 àÃ×èͧ ในสมยั นน้ั ไดม กี ารสรา งโรงทานและบรจิ าคมากกวา สมัยมารดาและบิดา และปฏิบัติเรื่อยมาจนวาระสุดทาย ของชวี ติ หลงั จากนน้ั กไ็ ดถ งึ แกช วี ติ และไปเกดิ เปน พระอนิ ทร มชี อื่ วา “ทา วสกั กะหรอื สกั กเทวราช” อยบู นสวรรคช น้ั ดาวดงึ ส และบุตรก็ไดสืบตอการบริจาคทานเรื่อยมาจนกระทั่งตาย ไปเกดิ เปน จนั ทเทพบตุ ร เมอ่ื บตุ รตายหลานกด็ ำเนนิ การตอ ไมขาด จนกระทั่งตายไปเกิดเปนสุริยาเทพบุตร จากน้ัน เปนรุนเหลน ดำเนินการตอจนชีวิตหาไมแลวไปเกิดเปน มาตลีเทพบุตร จากเหลนตายไปเปนโหลนก็รับชวงตอ บริจาคทรัพยนับไมถวนเหมือนกัน จนกระท่ังเกิดเปน ปญจสิขเทพบุตร และไดมีการเลิกการทำบุญบริจาคทาน โดยสิ้นเชงิ ในผทู ่ีสบื เชื้อสายชัน้ ท่ี ๖ วันหนึ่งทาวสักกะอยากรูวา ‘สกุลวงศของตนยัง ทำบุญบริจาคทานอยูเหมือนเดิมหรือไม?’ จึงรูวาผูสืบ เชอ้ื สายละมานานแลว จงึ ชวน จนั ทเทพบตุ ร สรุ ยิ เทพบตุ ร มาตลีเทพบุตร และปญจสิขเทพบุตร ไปท่ีบานของเศรษฐี ผูเปน ตนเชือ้ สาย จึงปลอมเปนพราหมณ เศรษฐนี น้ั มีนาม วา “พลิ ารโกสิยะ” ทาวสักกะเขาไปในบานเศรษฐีเปนคนแรกที่เหลือ กท็ ยอยตามเขา ไป กวา จะเขา ไดก ย็ ากแสนเขญ็ เศรษฐไี มย อม ใหเขาบา น บอกวา “ในบา นไมมอี ะไรกิน” www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 139 ทาวสักกะทำเปนไมไดยินคำของเศรษฐี ไดตรัส คาถา ๒ คาถาวา :- สัตบุรุษท้ังหลายแมไมหุงกินเอง ไดโภชนะมาแลว ก็ไมปรารถนาจะบริโภคผูเดียว ทานหุงโภชนะไวมิใชหรือ การท่ีทา นไมใ หนั้นไมส มควรแกท าน. บคุ คลใหทานไมไ ดด ว ยเหตุ ๒ อยางนี้ คือ ความตระหน่ี ๑ ความประมาท ๑ บัณฑิตผูร ูแจงเม่ือตอ งการบญุ พงึ ใหทานแท. จันทเทพบุตรไดกลาวคาถา ๒ คาถาวา :- คนผูตระหนี่กลัวความยากจน ยอมไมใหอะไรๆ แกผูใดเลย ความกลัวจนนั่นแหละจะเปนภัยแกคนผูไมให คนตระหน่ียอมกลัวความอยากขาวอยากน้ำ ความกลัว นนั่ แหละจะกลบั มาถกู ตอ งคนพาลทงั้ ในโลกนแ้ี ละโลกหนา . เพราะเหตนุ ั้น บัณฑิตพึงครอบงำมลทิน กำจดั ความ ตระหนี่เสียแลว พึงใหทานเถิด เพราะบุญยอมเปนท่ีพึ่ง ของสัตวท ัง้ หลายในโลกหนา. สุริยเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหน่ึงแลวมา เมื่อขอภัตไดกลา วคาถา ๒ คาถาวา :- www.kalyanamitra.org

140 àÃè×ͧ ทานผูใหใหไดยาก เพราะตองครอบงำความตระหน่ี กอนแลวจงึ ใหได การทำทานนน้ั ทำยากแท อสัตบุรุษทัง้ หลายยอ มไมทำทานตามทส่ี ตั บุรษุ ทำแลว ธรรมของสตั บรุ ุษอนั คนอืน่ รไู ดย าก. เพราะเหตนุ นั้ การไปจากโลกนข้ี องสตั บรุ ษุ กบั อสตั บรุ ษุ จึงตา งกนั อสัตบรุ ุษยอมไปนรก สัตบรุ ุษยอ มไปสวรรค. มาตลีเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหนึ่งแลว มาขอภตั ในระหวา งทเ่ี ศรษฐตี อบวา ไมม นี นั่ แหละ ไดก ลา ว คาถาที่ ๗ วา :- บัณฑิตพวกหนึ่งใหไทยธรรมแมมีสวนเล็กนอยได สัตวบางพวกแมมีไทยธรรมมากก็ใหไมได ทักษิณาทาน ทบี่ คุ คลใหจ ากของเลก็ นอ ย กน็ บั วา เสมอดว ยการใหจ ำนวนพนั . ปญจสิขเทพบุตรปลอยใหเวลาลวงไปหนอยหน่ึง แลวมาขอภัต จงึ กลาวคาถาที่ ๘ วา :- แมผ ใู ดเทยี่ วไปขออาหารมา ผนู นั้ ชอื่ วา ประพฤตธิ รรม อนง่ึ บคุ คลผเู ลยี้ งบตุ รและภรรยาของตน เมอ่ื ไทยธรรมมนี อ ย กเ็ ฉลยี่ ใหแ กส มณะและพราหมณ บคุ คลนน้ั ชอื่ วา ประพฤตธิ รรม เมื่อคนตั้งแสนฆาสัตวมาบูชาแกคนผูควรบูชา จำนวนพนั อิสรภาพนบั ตั้งแสนนั้น ยอ มไมถ งึ แมเ ส้ยี วแหง ผลทานของคนเข็ญใจผูยังไทยธรรมใหเ กดิ โดยชอบใหอยู. www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 141 ไดก ลาวคาถาสุดทายวา :- เพราะวา คนบางพวกต้ังอยูในกายกรรมเปนตน อนั ไมเสมอกนั ทำสตั วใหล ำบากบา ง ฆา ใหตายบาง ทำให เศรา โศกบา ง แลว จงึ ใหท าน ทักขิณาทานนั้น มีหนา ชุม ไป ดวยน้ำตา พรอมทั้งอาชญา จึงไมเทาถึงสวนเสี้ยวแหง ผลทานทบี่ คุ คลใหแลวโดยชอบธรรม เพราะอยางน้ี อิสรภาพนับดวยแสนของผูที่บูชา มากมายหลายพนั เหลา นน้ั จงึ ไมเ ทา ถงึ สว นเสยี้ วแหง ผลทาน ของคนเข็ญใจผยู งั ไทยธรรมใหเ กิดโดยชอบใหอ ย.ู เมื่อฟงเหตุผลของเทวดาแลว ก็ยอมใหเขาอยาง ไมเ ตม็ ใจ ดว ยความตระหนถ่ี เ่ี หนยี วของเศรษฐี ไดส ง คนให ตวงขา วเปลอื กใหพ ราหมณค นละ ๑ ทะนานใหไ ปหงุ กนิ เอง พวกพราหมณพ ูดวา “พวกเราไมตองการขา วเปลอื ก ที่เจาใหน ”ี้ เศรษฐกี ลา ววา “ถา ไมต อ งการขา วเปลอื ก ถา อยา งนนั้ เอาขาวสารไปก็แลวกนั ” พราหมณตอบกลับวา “พวกเราไมรับของดิบ” จงึ สง่ั ใหค ดขา วทเ่ี ลย้ี งววั ของเขาใหพ ราหมณไ ปตกั กนิ เอง พราหมณท ้งั หลายแกลงทำเปนขา วติดคอตาย www.kalyanamitra.org

142 àÃè×ͧ คนใชของเศรษฐีเห็นพราหมณนึกวาตายจริงๆ จงึ รีบไปบอกทา นเศรษฐีวา “พวกพราหมณก นิ ขา วเลยี้ งวัว แลว ตาย” จากนั้นก็ไดสั่งใหคนใชเทขาวเลี้ยงวัวท้ิงแลวเอา ขาวดีๆ ใสจานไปไวหนาพราหมณแทน แลวเรียกคนผาน ไปมาแถวนั้นมาดูวา “พราหมณเห็นอาหารดีๆ อรอยๆ กินอยางตะกละตะกลามไมท นั ระวังจงึ ตดิ คอตาย” ชาวบานมามงุ ดูกันจนเต็มบา น พราหมณเ หลานั้นจึง ลุกข้นึ มาแลวพดู วา “พวกทา นทง้ั หลาย เศรษฐพี ดู โกหกบอกวา ’ ใหอ าหาร ดีๆ แกพ วกเรา’ แตจริงๆ แลว เอาขา วเล้ียงวัวแก ใหพวก เรากินตางหาก เราจึงแกลงตาย ก็เลยใหคนใชคดขาว โอชารสมาใสแทน” วาแลว พราหมณก็คายขาวที่อมไว ในปากออกมาใหชาวบา นเหน็ ชาวบานจึงตอวา ทานเศรษฐี “เศรษฐีอันธพาลส่ังใหคนเผาโรงทาน ขับไลคน ยากจนไมม จี ะกนิ หนำซำ้ ยงั ทำใหว งศต ระกลู ของตนพนิ าศ ขนาดพราหมณผูละเอียดออน ทานยังเอาขาววัวมาใหกิน เหน็ ทตี อนทา นไปปรโลก คงจะเอาสมบตั ิเรือนชาน ผูกคอ ไปดว ยกระมัง?” www.kalyanamitra.org

ñ ö ¾ÔÅÒÃâ¡ÊÔªҴ¡ 143 จากนนั้ ทา วสักกะจงึ แสดงตนใหรวู า พราหมณทั้ง ๕ ไมใชใคร ลวนเปนเศรษฐีท่ีอยูตนตระกูลน้ีมาแลวท้ังน้ัน จึงไลเ ลียงวาเปน พอลูกกันมาอยา งไร ท้ัง ๕ จงึ เหาะขึ้นบน ทอ งฟา แลว ประณาม พลิ ารโกสยิ ะเศรษฐที ไ่ี มม ศี ลี และไมใ ห ทานจะไปเกิดในนรก ท่ีมาน่ีเพื่อจะอนุเคราะหทานเศรษฐี วา “อยาใชช วี ติ อยางประมาท จงชักชวนชาวบานใหร กั ษา ศีลและใหทาน แลว จะเกดิ ความสวัสดตี อ ชีวติ ตลอดกาล” พิลารโกสิยะเศรษฐีประนมมือและใหปฏิญญาวา ‘จะไมทำลายวงศตระกูล จะบำเพ็ญทาน ตั้งแตนี้ตอไป ถา วนั ใดยงั ไมไ ดใ หทานจะไมทานอาหาร’ เมอื่ ทรมานเศรษฐใี หห ายตระหนแี่ ลว เทวดาทงั้ ๕ กก็ ลบั สสู วรรคไปวิมานตน จากนน้ั มา พิลารโกสยิ ะเศรษฐกี ็ไดให ทานรักษาศีลมาโดยตลอด จนกระทั่งเสียชีวิตแลวไปเสวย ผลแหงการทำดีของตนในสวรรคชั้นดาวดงึ สต อไป พระศาสดา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแสดง แลว ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย เมอ่ื กอ นภกิ ษนุ ไี้ มม ศี รทั ธา ไมใ หท านแกใ ครๆ แตเ ราไดท รมานเธอใหร จู กั ผลทานอยา งน้ี แมเกดิ ในภพตอๆ มากย็ ังละจิตคดิ จะใหทานนั้นไมได” www.kalyanamitra.org

144 àÃèÍ× § ประชุมชาดก เศรษฐใี นครงั้ นนั้ ไดม าเปน ภกิ ษผุ เู ปน ทานบดรี ปู น้ี ในบดั นี้ จนั ทเทพบุตรในคร้ังนน้ั ไดม าเปน พระสารบี ตุ ร ในบัดน้ี สรุ ยิ เทพบตุ รในครงั้ นนั้ ไดม าเปน พระโมคคลั ลานะ ในบดั นี้ มาตลเี ทพบตุ รในคร้ังนั้น ไดมาเปน พระกัสสปะ ในบัดน้ี ปญ จสขิ เทพบตุ รในครงั้ นน้ั ไดม าเปน พระอานนท ในบดั น้ี สว นทา วสกั กเทวราช ไดม าเปน เราตถาคต ฉะน้แี ล. www.kalyanamitra.org

145 ñ÷ ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡òö ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¢Í§¡¹Ô Í¹Ñ à»š¹·Ô¾Â สถานที่ตรัส พระเชตวนั มหาวิหาร ทรงปรารภ ภิกษุผูมีอัธยาศัยในการบำเพ็ญทานรูปหนึ่ง สาเหตุทีต่ รสั ไดย นิ วา ภกิ ษรุ ปู นน้ั เปน กลุ บตุ รคนหนงึ่ ในเมอื งสาวตั ถี ไดฟงพระธรรมเทศนาของพระศาสดา มีจิตเลื่อมใสแลว จึงออกบวช กระทำศีลใหบริบูรณ ประกอบดวยธุดงคคุณ มเี มตตาจติ แผไ ปในเพอ่ื นพรหมจรรยท ง้ั หลาย เปน ผไู มป ระมาท ในการบำรงุ พระพทุ ธเจา พระธรรม และพระสงฆ วนั ละ ๓ ครง้ั เปนผูถึงพรอมดวยมรรยาท มีอัธยาศัยชอบในการใหทาน ไดบ ำเพ็ญสาราณียธรรมจนครบบริบรู ณแลว ภิกษุรูปนั้นเมื่อปฏิคาหกทั้งหลายยังมีอยู ยอมให ส่ิงของท่ีตนไดแลวจนหมดส้ิน แมตนเองถึงกับอดอาหาร เพราะฉะนนั้ เธอจงึ ไดป รากฏในหมภู กิ ษวุ า เปน ผมู อี ธั ยาศยั ในการจำแนกทาน ยนิ ดียิ่งในทาน. ๒๖ ตน ฉบับ ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนิกาย ชาดก อสตี นิ ิบาต, ล.๖๒, น.๔๖๒, มมร. www.kalyanamitra.org

146 àÃè×ͧ www.kalyanamitra.org

ñ ÷ ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡ 147 ตอ มาวนั หนง่ึ ภกิ ษทุ งั้ หลายสนทนากนั ในโรงธรรมสภา วา “ดกู อ นทา นผมู อี ายทุ ง้ั หลาย ภกิ ษชุ อื่ โนน เปน ผมู อี ธั ยาศยั ในการจำแนกทาน ยนิ ดยี งิ่ แลว ในทาน ตดั ความโลภเสยี ไดแ ลว มนี ำ้ ประมาณเพยี งซองมือหนึง่ ท่ตี นไดม า กถ็ วายแกเพ่ือน พรหมจรรยท งั้ หลายจนหมด เธอมอี ธั ยาศยั ดจุ พระโพธสิ ตั ว. ” พระศาสดาทรงไดยินถอยคำน้ัน ดวยพระโสตธาตุ เพียงดังทิพย จึงเสด็จออกจากพระคันธกุฎี เสด็จมาตรัส ถามวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย บัดน้ีพวกเธอน่ังประชุม สนทนากัน ดวยเรือ่ งอะไร?” เมอื่ ภกิ ษเุ หลา นนั้ กราบทลู ใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา “ดูกอนภิกษุท้ังหลาย ภิกษุนี้เม่ือชาติกอน เปนผู ไมใ หท านเปน ประจำ เปน ผตู ระหน่ี ไมใ หข องอะไรๆ แกใ ครๆ แมห ยาดนำ้ มนั ดว ยปลายหญา ตอ มา เราไดท รมานเธอกระทำใหห มดพยศ พรรณนา ผลแหงทาน ใหต้ังอยูในทานแลว เธอไดรับพรในสำนัก แหงเราวา ‘แมไดน้ำมาเล็กนอยเพียงซอง มือหน่ึงยังมิได ใหทานแลว ก็จักไมดื่มน้ำน้ัน’ ดวยผลแหงการท่ีไดรับพร ในสำนกั ของเรานี้ เธอจงึ เปน ผมู อี ธั ยาศยั ในการจำแนกทาน เปนผูยนิ ดียิ่งแลว ในทาน.” ครนั้ ตรสั ฉะนแี้ ลว ทรงดษุ ณภี าพนง่ิ อย.ู เมอ่ื พวกภกิ ษุ ผฉู ลาดดว ยอนสุ นธใิ นเรอื่ งเทศนาเหลา นน้ั กราบทลู อาราธนา จึงทรงนำอดีตนิทานมาตรัสดงั ตอไปน้.ี www.kalyanamitra.org

148 àÃ×Íè § เนื้อหาชาดก ในอดตี กาล เมอ่ื ครง้ั พระเจา พรหมทตั เสวยราชสมบตั ิ ในพระนครพาราณสี พระโพธิสัตวบังเกิดเปนคฤหบดี ผูม่งั คัง่ มีทรพั ยม าก มโี ภคสมบัติประมาณ ๘๐ โกฏิ ภายหลงั พระราชาไดท รงพระราชทานตำแหนง เศรษฐี ประจำเมืองแกพระโพธิสัตว เศรษฐีเองก็ไดรับการเคารพ ยกยอ งจากชาวเมือง และชาวชนบทเปนอนั มากวา ‘เปนผู สมควรทจี่ ะไดร บั ตำแหนง นี้ เพราะเปน ผมู จี ติ ใจโอบออ มอารี มคี วามเออ้ื เฟอ เผอ่ื แผ’ ตง้ั แตน น้ั มาพระโพธสิ ตั วก เ็ ปน ทรี่ กั ของคนท้งั เมอื ง วันหน่ึง ทานเศรษฐีไดพิจารณาดูสมบัติของตัวเอง พลางคิดวา ‘ยศตำแหนงนี้เรามิไดมาเพราะการนอนหลับ หรอื วา ทำกายทจุ รติ แตเ พราะไดบ ำเพญ็ กายสจุ รติ วจสี จุ รติ มโนสุจริตใหบริบูรณ ปจจุบันที่เราเปนอยูสะดวกสบาย กเ็ พราะบญุ ในอดตี และบญุ ปจ จบุ นั ทเี่ ราทำน้ี ตอ ไปจะกลาย เปนบุญในอดีตของอนาคต ดังน้ัน เราจึงควรทำที่พึ่ง ในอนาคตใหก บั ตนเอง ดว ยการสงั่ สมบญุ ในปจ จบุ นั ใหม าก ทสี่ ุดเทาท่ีจะมากได จะได มอี นาคตที่ดีย่ิงๆ ข้ึนไป’ คิดเชนนั้นแลว จึงนำทรัพย ๘๐ โกฏิ ออกใหทาน ทา นเศรษฐใี หส รา งศาลาโรงทานขน้ึ ๖ แหง คอื ทป่ี ระตเู มอื ง ๔ แหง ที่ใจกลางเมือง ๑ แหง และที่ประตูบานของทาน เองอกี ๑ แหง ทา นไดบ รจิ าคทรพั ยว นั ละ ๖๐๐,๐๐๐ กหาปณะ บำเพ็ญมหาทานบารมีทุกๆ วันมิไดขาดแมแตวันเดียว ทา นใหทานเชนนีจ้ นตลอดชวี ติ www.kalyanamitra.org

ñ ÷ ÊظÒâÀª¹ªÒ´¡ 149 กอนละสังขารไดสั่งลูกหลานวา “อยาไดเลิกในการ บริจาคทาน ใหธำรงรักษาอริยประเพณีอันดีงามน้ีไวให ยาวนานทสี่ ดุ ” เมอ่ื ใหโ อวาทแลว ทา นกล็ ะสงั ขาร ไดไ ปบงั เกดิ เปนทา วสักกเทวราชในสวรรคช ้นั ดาวดงึ ส สว นลกู ของเศรษฐไี ดใ หท านเหมอื นบดิ า ครน้ั แตกกาย ทำลายขันธไดไปบังเกิดเปนจนั ทเทพบุตร บตุ รของจนั ทเทพบตุ รไดบงั เกิดเปน สรุ ยิ เทพบุตร สวนบุตรของสุริยเทพบุตรไดไปบังเกิดเปนมาตลีเทพบุตร บตุ รของมาตลีเทพบตุ รก็บำเพ็ญทานเหมือนบดิ าไดบังเกดิ เปนปญ จสิขเทพบตุ ร สว นบตุ รคนที่ ๖ ของปญ จสขิ เทพบตุ รนน้ั ไดเ ปน เศรษฐี มีนามวา ‘มัจฉริยโกสิยะ’ ถึงแมทานจะมีทรัพยสมบัติ ถงึ ๘๐ โกฏิ แตย งั มคี วามตระหนี่ คนื หนงึ่ เศรษฐเี กดิ อกศุ ลเขา สงิ จติ คดิ ดว ยความโลภวา ‘พอ แมป ยู า ของเรา เปน คนไมฉ ลาดเลย มวั แตข นทรพั ยส มบตั ิ ที่แสวงหามาดวยความยากลำบากเอาออกบริจาคใหทาน ทรพั ยข องใครกข็ องมนั ไมเ หน็ จำเปน จะตอ งไปแบง ใหค นอน่ื ใชเ ลย เราจะเปน เจา ของทรพั ยส มบตั ิ ซง่ึ เปน มรดกตกทอด ทง้ั หมดนเ้ี พยี งผเู ดยี ว จะไมย อมแบง ปน ใหใ คร เราจะรกั ษา ทรัพยเหลา นไี้ วจ นกวาชีวิตจะหาไม’ วันรงุ ข้นึ จึงสง่ั ใหร้ือและเผาโรงทานทั้ง ๖ แหง เมอื่ มี พวกยาจกมาประชุมออนวอนอยูหนาบาน เศรษฐีก็ให คนใชข ับไลไป www.kalyanamitra.org