ชาดกเรื่องทานบารมี

50 àÃ×èͧ ขอคดิ จากชาดก ทา วสกั กะมสี ว นชว ยเสรมิ บารมพี ระโพธสิ ตั วอ ยหู ลายพระชาติ เชน มโหสถชาดก, จันทกมุ ารชาดก, วสิ ัยหชาดก ชาดกเร่ืองนดี้ าบสโพธสิ ตั ว อดอาหารเพราะใหท าน ๓ วนั สว นวสิ ยั หชาดก เศรษฐโี พธสิ ตั ว หาบหญา อดอาหาร ๗ วนั www.kalyanamitra.org

51 ö ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ñò (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ) ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¼ÊŒÙ ÅЪÇÕ Ôμ໹š ·Ò¹ สถานที่ตรสั พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภ การถวายบรขิ ารทกุ อยาง สาเหตุท่ตี รัส ไดยินวา ในนครสาวัตถี มีกฎมพีคนหนึ่งตระเตรียม การถวายบริขารทุกอยางแกภิกษุสงฆมีพระพุทธเจาเปน ประธาน ใหสรางมณฑปท่ีประตูเรือนแลวนิมนตภิกษุสงฆ มีพระพุทธเจาเปนประธาน ใหน่ังบนบวรอาสนในมณฑป ท่ีไดจัดแจงไวดีแลว ถวายทานอันประณีตมีรสเลิศตางๆ แลว นิมนตฉ นั อีกตลอด ๗ วนั . ในวันที่ ๗ ไดถวายบริขารทั้งปวงแกภิกษุ ๕๐๐ มีพระพทุ ธเจาเปน ประธาน. ในเวลาเสร็จภัตกิจ พระศาสดา เมื่อจะทรงกระทำ อนุโมทนา จึงตรัสวา “ดูกอนอุบาสก ควรท่ีทานจะกระทำ ปติโสมนัส ก็ช่ือวา ทานน้ีเปนวงศของโบราณกบัณฑิต ท้ังหลาย ดวยวาโบราณกบัณฑิตท้ังหลายไดบริจาคชีวิต แกเ หลา ยาจกผมู าถงึ เฉพาะหนา แมช วี ติ ของตนกไ็ ดใ หแ ลว .” ๑๒ ตน ฉบบั ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ชาดก จตกุ กนิบาต, ล.๕๘, น.๔๘๒, มมร. www.kalyanamitra.org

52 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ö ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ) 53 อันอุบาสกน้ันทูลอาราธนาแลว จึงทรงนำเอาเรื่อง ในอดตี มาสาธก ดงั ตอไปนี้ :- เน้ือหาชาดก ในอดีตกาล เมื่อพระเจาพรหมทัตครองราชสมบัติ อยใู นนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ กดิ เปน กระตา ยอาศยั อยู ในปา แหง หนง่ึ ทา มกลางหบุ เขาและแมน ำ้ ลอ มรอบ มสี ตั วเ ปน เพื่อนกนั อกั ๓ ตัว คือ ลงิ สุนัขจิ้งจอก และนาก สัตวท ้ัง ๔ เปนสัตวมีศีลธรรม ทุกเย็นจะมาพบกันและฟงโอวาทของ กระตายเสมอ ตอมาวันหน่ึง กระตายมองดูจันทรรูวาพรุงน้ีจะเปน วนั อโุ บสถ จงึ ใหโ อวาทวา “วนั พรงุ นี้ พวกเราจงพากนั รกั ษา ศลี ใหทานเถิด เพราะมผี ลบญุ กศุ ลมาก ฉะนั้นพวกทา นจง เตรยี มอาหารไวแ บง ปน คนขอทานเถดิ ” สตั วท ง้ั ๓ รบั คำแลว กลับไปยังทอ่ี ยูข องตน ครน้ั รงุ ขนึ้ มนี ายพรานคนหนงึ่ ตกเบด็ ไดป ลาตะเพยี น ๗ ตวั ฝง ทรายกลบไวแ ลว กข็ า มไปทางใตน ำ้ ตอ ไป นากออกหาอาหารไดก ลน่ิ ปลานนั้ แลว จงึ รอ งขนึ้ ๓ ครง้ั รวู า ไมม เี จา ของแลว จงึ คาบเอาปลาทงั้ ๗ ตวั ไปยงั ทอี่ ยขู องตน นอนรกั ษาศีลอยู ฝายลิงเขาไปในปาไดมะมวงมาแลว ก็กลับท่ีอยูตน นอนรกั ษาศีลอยู www.kalyanamitra.org

54 àÃÍè× § สวนเจากระตายรักษาศีลอยูท่ีอยูของตนไมไดออก ไปหาอาหารมาไวใหทาน คิดที่จะสละชีวิตใหทานวา ‘ถามีคนมาขออาหาร งา และขาวสารของเราก็ไมมี ถาเชนนั้นเราจะใหเน้ือของเราแกเขาก็แลวกัน’ คิดแลว กน็ อนรกั ษาศลี อยู ดวยอานุภาพแหงศีลของกระตายเปนเหตุใหบัลลังก ของทาวสักกะเรารอน ทาวเธอจึงลงมาพิสูจนคุณของศีล ของสัตวท้ัง ๔ ดวยการแปลงรางเปนพราหมณไปยังที่อยู ของนากกอน รองขออาหารกับนาก นากจึงกลา ววา “พราหมณ. . เรามปี ลาตะเพยี นอยู ๗ ตวั ขอเชญิ ทา น บรโิ ภคเถดิ ” พราหมณรับไวแลวก็ไปที่อยูของสุนัขจ้ิงจอก เอย ปากขออาหารอกี สนุ ขั จง้ิ จอกกม็ อบอาหารใหพ รอ มกบั พดู วา “พราหมณ.. ขาพเจามีเนื้อยาง ๒ ไม เห้ีย ๑ ตัว นมสม ๑ หมอ เชิญทา นบรโิ ภคเถิด” พราหมณร บั ไวแ ลว กไ็ ปทอ่ี ยขู องลงิ เอย ปากขออาหาร เชนเคย ลงิ ก็มอบอาหารใหพรอมกบั พดู วา “พราหมณ.. มะมวงสุก น้ำเย็น รมเงาไมอันรมรื่น ขอเชญิ ทานบรโิ ภคและพักผอนกอ นเถิด” พราหมณรับไวแลวก็ไปที่อยูของกระตายพรอม รอ งขออาหารเชนเดิม กระตา ยดใี จจงึ พดู วา “พราหมณข อเชญิ ทา นกอ ไฟเถดิ เราไมมีอะไรจะใหทาน นอกจากเน้ือของเรานี่แหละ ขอเชิญทา นบรโิ ภคเราเถิด” วาแลวกก็ ลา วเปน คาถาวา www.kalyanamitra.org

ö ÊÊ»˜³±ÔμªÒ´¡ (»ÃÁÑμ¶·Ò¹ºÒÃÁÕ) 55 “กระตา ยไมม ีงา ไมมถี ว่ั ไมม ีขาวสาร ทา นจงบริโภค เราผูสกุ ดวยไฟน้ี แลว เจรญิ สมณธรรมอยูในปา เถิด” ทา วสกั กะจงึ เนรมติ ใหม กี องไฟขน้ึ แลว บอกใหก ระตา ย ทราบ กระตายลุกขึ้นจากหญาแพรกสลัดขนไลสัตวอ่ืนๆ ๓ ครั้ง มีความดีใจ ไมกลัวตอความตาย กระโดดเขา กองไฟไป แตก ต็ องแปลกใจวา ‘ไฟทำไมเยน็ ย่งิ นัก’ จงึ ถามพราหมณด ู ทา วสกั กะในรา งพราหมณจ งึ กลา ววา “ทา นบณั ฑติ เรามใิ ชพ ราหมณด อก เราเปน ทา วสกั กะ มาเพอ่ื ทดลองศลี ของทา นเทา นัน้ เอง” กระตายพูดวา “ทานทาวสักกะ ทานหวังจะทดลอง ขาพเจาเทาน้ันเองหรือ? แลวชาวโลกจะรูวาขาพเจา ปรารถนาใหชวี ติ เปนทานไดอยางไรกนั เลา ” ทาวสักกะตอบวา “คุณความดีในการเสียสละชีวิต เปนทานของทานคร้ังน้ีจะมีปรากฏตลอดไป” วาแลว กเ็ ขยี นรปู กระตา ยไวบ นดวงจนั ทรเ ปน สญั ลกั ษณใ หช าวโลก ไดเหน็ ต้งั แตน ัน้ เปน ตน มา แลวกห็ ายวบั กลับเทวโลกไป สตั วท้ัง ๔ ตวั พากันบำเพญ็ ศีล รักษาอโุ บสถกรรม จนตราบส้ินชีวิต พระศาสดา คร้ันทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแลว จึงทรงประกาศสัจจะ ประชมุ ชาดก. ในเวลาจบสัจจะ คฤหบดีผูถวายบริขารทุกอยาง ดำรงอยใู นโสดาปตตผิ ล. www.kalyanamitra.org

56 àÃèÍ× § ประชมุ ชาดก นากในกาลนัน้ ไดเปน พระอานนท สนุ ัขจิง้ จอก ไดเปน พระโมคคัลลานะ ลิง ไดเ ปน พระสารีบุตร ทาวสกั กะ ไดเ ปน พระอนรุ ุทธะ สวนสสบัณฑติ ไดเปน เราตถาคต www.kalyanamitra.org

57 ÷ Êѧ¢ªÒ´¡ñó ÇÒ‹ ´ŒÇ ÍÒ¹Ôʧʶ ÇÒÂÃͧà·ÒŒ ÍÃö¡¶Ò椄 ¢¾ÃÒ˳ªÒ´¡·Õè ô สถานทต่ี รัส พระวหิ ารเชตวนั ทรงปรารภ การถวายบรขิ ารท้งั ปวง สาเหตทุ ี่ตรัส ไดยินวา ในพระนครสาวัตถี มีอุบาสกคนหน่ึง ฟงธรรมเทศนาของพระตถาคตแลว มีจิตเล่ือมใสใน พระศาสดา จึงเขาไปนิมนตเพ่ือฉันในวันรุงข้ึน แลวใหทำ มณฑปใกลป ระตเู รือนของตน ประดับตกแตง เปนอยางดี วันรุงข้ึนใหคนไปกราบทูลภัตกาลตอพระตถาคต พระศาสดามีภิกษุ ๕๐๐ เปนบริวาร เสด็จไป ณ ที่น้ัน ประทบั นงั่ บนบวรพุทธาอาสนท อ่ี ุบาสกปูลาดไว อุบาสกพรอมดวยบุตรภรรยาและบริวารชน ถวาย มหาทานแดภิกษุสงฆมีพระพุทธเจาเปนประมุข ไดนิมนต ฉันถวายมหาทานอยางน้ีตอไปถึง ๗ วัน ในวันท่ี ๗ ไดถวายเคร่ืองบริขารทุกอยา ง. ๑๓ ตน ฉบับ ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ทสกนิบาต, ล.๕๙, น.๘๐๒, มมร. www.kalyanamitra.org

58 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

÷ Êѧ¢ªÒ´¡ 59 แลเมอื่ จะถวายนน้ั ไดจ ดั ทำรองเทา ถวายเปน พเิ ศษคอื คทู ถี่ วายแดพ ระทศพล ราคาพนั หนง่ึ ทถี่ วายพระอคั รสาวก ท้ังสอง ราคาคูละ ๕๐๐ ท่ีถวายพระภิกษุ ๕๐๐ นอกน้ัน ราคาคลู ะ ๑๐๐. อุบาสกนั้นคร้นั ถวายเครอ่ื งบรขิ ารทกุ อยา ง ดงั นแี้ ลว ไดไปนั่งอยใู นสำนกั พระผมู ีพระภาคกับบริษทั ของตน. ครงั้ นนั้ พระศาสดาเมอ่ื จะทรงอนโุ มทนาดว ยพระสรุ เสยี ง อนั ไพเราะแกอ บุ าสกนน้ั ไดต รสั วา “นแี่ นะ อบุ าสก การถวาย เครอ่ื งบรขิ ารทกุ อยา งของทา นโอฬารยงิ่ ทา นจงชนื่ ชมเถดิ คร้ังกอนเม่ือพระพุทธเจายังไมเกิดข้ึน ชนทั้งหลายถวาย รองเทา คหู นง่ึ แดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา เรอื ไปแตกในมหาสมทุ ร ซงึ่ หาทพี่ งึ่ มไิ ด เขายงั ไดท พี่ ง่ึ ดว ยผลานสิ งสท ถ่ี วายรองเทา กต็ วั ทา นไดถ วายเครอื่ งบรขิ ารทกุ อยา งแกภ กิ ษสุ งฆม ี พระพุทธเจาเปนประธาน ผลแหงการถวายรองเทาของ ทา นนน้ั ทำไมจกั ไมเปนทีพ่ ่งึ เลา ” ดงั นี้ แลว อบุ าสกนั้นทลู อาราธนาใหต รสั เร่อื งราว จึงทรงนำเอาเรอื่ งในอดตี มาสาธก ดังตอ ไปน้ี :- เน้อื หาชาดก ในอดีตกาล พระนครพาราณสีน้ีมีนามวา ‘โมลินี’ พระเจา พรหมทตั ครองราชสมบตั อิ ยใู นกรงุ โมลนิ ี มพี ราหมณ คนหนงึ่ ชอื่ ‘สงั ขะ’ เปน ผมู งั่ คง่ั มโี ภคทรพั ยม าก มเี ครอื่ งทท่ี ำ ใหป ลม้ื ใจ เชน ทรพั ยข า วเปลอื กและเงนิ ทองมากมาย ใหส รา ง www.kalyanamitra.org

60 àÃÍè× § โรงทาน ๖ แหง คอื ประตเู มอื ง ๔ ประตู ทีก่ ลางเมืองและ ที่ประตเู รอื น สละทรพั ยวันละ ๖ แสนใหท านเปน การใหญ แกคนกำพราและคนเดินทางเปนตนทุกวนั วนั หน่ึง เขาคิดวา ‘เม่ือทรพั ยในเรือนสิ้นแลว เราจัก ไมอาจใหทานได เม่ือทรัพยยังไมสิ้นไปน้ี เราจักลงเรือไป สุวรรณภมู ิ นำทรพั ยมา’ คดิ ดงั นี้แลว จึงใหตอเรือ บรรทกุ สนิ คา จนเตม็ แลวเรียกบตุ รภรรยามาส่งั วา “พวกทา นจงใหท านของเราเปน ไปโดยไมข าดจนกวา เราจะกลับมา” แลวก็แวดลอมไปดวยทาสและกรรมกร กน้ั รม สวมรองเทา เดนิ ตรงไปยงั บา นทา เรอื จอดในเวลาเทย่ี ง. ในสมัยนั้น มีพระปจเจกพุทธเจาองคหน่ึง ณ ภูเขา คันธมาทน พิจารณาเห็นสงั ขพราหมณกำลงั จะเดนิ ทางนำ ทรพั ยม า จงึ ตรวจสอบวา ‘บรุ ษุ นไ้ี ปหาทรพั ย จะมอี นั ตราย ในทะเลหรือไมหนอ?’ ก็ทราบวา ‘จะมีอันตราย’ จึงคิดวา ‘บรุ ษุ นน้ั เหน็ เราแลว จะถวายรม และรองเทา แกเ รา เมอ่ื เรอื อปั ปางกลางทะเล เขาจะไดท พี่ ง่ึ ดว ยอานสิ งสท ถ่ี วายรองเทา เราจะอนุเคราะหเขา’ แลวเหาะมาลง ณ ท่ีใกลพราหมณ เดนิ เหยยี บทรายรอ นเชน กบั ถา นเพลงิ เพราะ ลมแรงแดดกลา ตรงมาหาสงั ขพราหมณ สงั ขพราหมณนั้น พอเหน็ พระปจ เจกพุทธเจา เทาน้ัน เกิดความยินดวี า ‘บุญเขต (เน้อื นาบุญ) ของเรามาถึงแลว วันน้ีเราควรจะหวานพืช คือถวายทานลงในบุญเขตน้ี’ จงึ รบี เขา ไปนมัสการพระปจเจกพทุ ธเจาแลวกลา ววา www.kalyanamitra.org

÷ Êѧ¢ªÒ´¡ 61 “ทานผูเจริญ เพ่ืออนุเคราะหขาพเจา ขอทานไดลง จากทางสักหนอยแลวเขา ไปที่โคนตน ไมน ี้” เม่ือพระปจเจกพุทธเจาเขาไปท่ีโคนตนไม ก็พูน ทรายข้ึนแลวเอาผาหมปูลาดนมัสการพระปจเจกพุทธเจา แลวลางเทาดวยน้ำที่อบและกรองใสสะอาด ทาเทาดวย น้ำมันหอม ถอดรองเทาที่ตนสวมออกเช็ด ทาดวยน้ำมัน หอมแลวสวมรองเทาใหพระปจเจกพุทธเจา ถวายรมและ รองเทาดวยวาจาวา “ทานผูเจริญขอทา นสวมรองเทา กั้นรม ไปเถดิ ” พระปจ เจกพทุ ธเจา เพอ่ื จะอนเุ คราะห สงั ขพราหมณ จงึ รบั รม และรองเทา และเพอ่ื จะใหค วามเลอื่ มใสเจรญิ ยง่ิ ขน้ึ จึงเหาะไปภูเขาคันธมาทน ใหสงั ขพราหมณแ ลเหน็ ดวยอานิสงสของการถวายทานนั้น เมื่อเรืออัปปาง สังขพราหมณจึงไดรับการชวยเหลือจากนางเทพธิดามณี เมขลา ผพู ทิ กั ษร กั ษาทะเล และไดเ รอื แกว หนง่ึ ลำ พรอ มทงั้ ทรัพยส มบัติอีกเปน อนั มาก พราหมณก็ครอบครองคฤหาสน อันมีทรัพยนับ ประมาณมไิ ด ใหท านรกั ษาศลี จนตลอดชวี ติ ครนั้ สนิ้ ชวี ติ แลว พรอ มดวยบรษิ ทั ไดไ ปเกิดในเทพนคร. พระศาสดา คร้ันทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแสดง แลว ทรงประกาศสจั ธรรม เวลาจบสจั จะ อบุ าสกดำรงอยูใน โสดาปตติผล. www.kalyanamitra.org

62 àÃÍ×è § ประชมุ ชาดก นางเทพธดิ าในครง้ั นน้ั ไดม าเปน นางอบุ ลวณั ณาเถรี ในบดั นี้ บุรุษอุปฏฐากในคร้ังนั้น ไดมาเปน พระอานนท ในบัดน้ี สวนสังขพราหมณ ไดมาเปน เราตถาคต ฉะนี้แล. www.kalyanamitra.org

63 ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ñô ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¡ÒÃãË·Œ ҹ㹷ҋ ¹ã´ Á¼Õ ÅÁÒ¡ สถานทต่ี รสั พระวหิ ารเชตวนั ทรงปรารภ กฎุ มพผี ูใดผหู นงึ่ สาเหตทุ ี่ตรสั เรื่องมีวา กุฎมพีนั้นเปนผูมีสัทธาเลื่อมใส กระทำ มหาสักการะแดพ ระตถาคตเจา และแดพระสงฆเ นอื งๆ. ครน้ั วนั หนงึ่ เขาไดค ดิ วา ‘เราถวายโภชนะอนั ประณตี และเนื้อละเอียด แดพระพุทธรัตนะและพระสงฆ กระทำ มหาสักการะเนืองๆ คราวน้ีตองกระทำมหาสักการะแก พระธรรมรัตนะบาง เมื่อกระทำสักการะแกพระธรรมรัตนะ นั้นตองทำอยางไรเลาหนอ.?’ เขาถือของหอมและมาลาเปนตนมาก ไปสูพระวิหาร เชตวัน ถวายบงั คมพระศาสดา กราบทลู ถามวา ๑๔ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ชาดก ปกณิ ณกนบิ าต, ล.๖๐, น.๕๓๓, มมร. “ปรมั ปรโภชน” หมายถงึ โภชนะทหี ลงั คอื ภกิ ษรุ บั นมิ นตใ นทแ่ี หง หนง่ึ ดวยโภชนะท้ัง ๕ อยางใดอยางหนึ่งแลว ไมไ ปฉนั ในทร่ี บั นมิ นตน น้ั แตไ ปฉนั ในทอ่ี น่ื ทเ่ีขานมิ นตท หี ลงั ซง่ึ พอ งเวลากนั www.kalyanamitra.org

64 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 65 “ขา แตพ ระองคผ เู จรญิ ขา พระองคป รารถนาจะกระทำ สักการะแก พระธรรมรัตนะนั้น ควรกระทำอยางไรเลา? พระเจาขา .” ครั้งนน้ั พระศาสดาตรสั กบั เขาวา “ถา เธอปรารถนาจะกระทำสกั การะแกพ ระธรรมรตั นะไซร จงกระทำสกั การะแกอ านนท ผูเปน คลังพระธรรมเถดิ .” เขากราบทูลวา “สาธุ” นิมนตพระเถระในวันรุงขึ้น นำไปสเู รอื นของตนดว ยสกั การะใหญ ใหท า นนงั่ เหนอื อาสนะ มคี ามาก บูชาดว ยของหอมและมาลาเปนตน ถวายโภชนะ มีรสเลิศตางๆ แลวไดถ วายผาราคาแพงพอแกไ ตรจวี ร พระเถรเจาก็ดำริวา ‘สักการะทั้งนี้กุฎมพีกระทำ แกพระธรรมรัตนะ ไมสมควรแกเรา สมควรแกพระธรรม เสนาบดี’ จึงนำบิณฑบาตและผาไปสูพระวิหาร ถวายแด พระสารบี ุตรเถรเจา พระคณุ ทา นนนั้ เลา กด็ ำรวิ า ‘สกั การะทง้ั นเ้ี ขากระทำ แกพระธรรมรัตนะ ควรแดพระสัมมาสัมพุทธเจาผูเปน เจาของแหงพระธรรมพระองคเดียวโดยแท’ จึงถวายแด พระทศพล พระศาสดาไมทรงเห็นผูยิ่งกวาพระองค จึงเสวย บิณฑบาต ทรงรับผา จวี ร www.kalyanamitra.org

66 àÃÍ×è § พวกภกิ ษยุ กเรอื่ งขนึ้ สนทนาในธรรมสภาวา “ผมู อี ายทุ งั้ หลาย กฎุ ม พชี อ่ื โนน คดิ จะกระทำสกั การะ แกพระธรรมรัตนะ ไดถวายแดพระอานนทเถรเจา ผูเปน คลังพระธรรม พระเถรเจาดำริวา ‘น้ีไมสมควรแกตน’ ไดถ วายแดพ ระธรรมเสนาบดี ถงึ ทา นนน้ั กด็ ำรวิ า ‘นไ้ี มส มควร แกตน’ ไดถวายแดพระตถาคต ทีน้ันพระตถาคตมิไดทรง เห็นผูอื่นที่ย่ิงกวาพระองค ทรงพระดำริวา ‘สักการะน้ัน สมควรแกเราเทาน้ัน’ และทรงรับผาเพ่ือจีวร ดวยอาการ อยางน้ี บิณฑบาตบรรลุถึงพระบาทมูลของพระธรรมสามี ทเี ดียว เพราะพระองคเปน ผูสมควร” พระศาสดาเสด็จมาตรสั ถามวา “ดกู อ นภิกษุทงั้ หลาย เม่อื ก้พี วกเธอสนทนากันดว ยเรอ่ื งอะไร?” เมื่อพวกภกิ ษกุ ราบทลู ใหท รงทราบแลว ตรัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชในบัดนี้เทาน้ัน ทบี่ ณิ ฑบาตไปตอ ๆ กนั จนถงึ ผทู ส่ี มควรจนได ในครงั้ กอ น แมเ ม่อื พระพุทธเจา ยงั ไมอ บุ ตั ิ ก็ไดถ งึ แลวเหมือนกนั .” พวกภิกษุพากันกราบทูลอาราธนา ทรงนำอดีต นิทานมา ดังตอไปนี.้ เนอ้ื หาชาดก ในอดตี กาล พระเจา พรหมทตั ทรงละการลอุ คติ ไมใ ห พระราชธรรมทั้งสิบประการเส่ือมเสีย เสวยราชสมบัติ โดยธรรม ณ พระนครพาราณสี เม่ือเปนเชนนี้การวนิ จิ ฉยั ของพระองคไ มต องมี เปน ดุจวา งเปลา www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 67 พระราชาทรงแสวงหาโทษของพระองค ทรงกำหนดดู แมท้ังภายในพระราชนิเวศนเปนตน มิไดทรงเห็นผูกลาว ถงึ โทษของพระองค ในภายในพระราชวงั ในภายในพระนคร และในหมูบานใกลประตูพระนคร ทรงดำริวา ‘จะตอง แสวงหาในชนบท’ ทรงมอบราชสมบัติใหแกมวลอำมาตย ปลอมพระองคจ ารกิ ไปในกาสกิ รฐั กบั ทา นปโุ รหติ ไมท รงพบ ผูที่กลาวโทษของพระองคเลยสักคน เสด็จไปถึงนิคมหน่ึง ในชายแดน ประทับนั่งทศ่ี าลานอกประตู ขณะนน้ั กฎุ ม พผี มู สี มบตั ิ ๘๐ โกฏิ ชาวนคิ มไปสทู า นำ้ กับบรวิ ารมากมาย เหน็ พระราชาผมู พี ระสรีระละเอียดออน มผี วิ พรรณเพยี งดงั ทองคำ ประทบั นง่ั ทศี่ าลาเกดิ ความสเิ นหา เขา ไปสศู าลา กระทำปฏิสนั ถารแลว ทลู วา “เชิญทานอยูตรงนี้เทานั้นเถิดนะ” ไปเรือนจัดแจง โภชนะมีรสเลิศตางๆ ใหบริวารมากคนถือภาชนะใสภัตไป ขณะน้ัน ดาบสผูอยูในหิมวันตประเทศ ไดอภิญญา ๕ มานั่ง ณ ศาลานั้นเหมือนกัน ยังมีพระปจเจกพุทธเจา มาทางอากาศจากเง้ือมเขานันทมูลกะ น่ัง ณ ศาลาน้ัน อกี องคหนง่ึ กฎุ ม พถี วายนำ้ ชำระพระหตั ถแ กพ ระราชา เตรยี มถาด ใสภ ตั พรอ มแกงและกบั มรี สเลศิ ตา งๆ พลางนอ มเขา ไปถวาย www.kalyanamitra.org

68 àÃ×Íè § พระราชาทรงรับภัตนั้นแลว พระราชทานแกปโุ รหิต พราหมณร บั ถาดภัตนั้นแลว ถวายแดด าบส ดาบสรับถาดภัตนั้นแลวไปสูสำนักของพระปจเจก พทุ ธเจา ถอื ถาดภตั ไวด ว ยหตั ถเ บอื้ งซา ย ถอื เตา นำ้ ดว ยหตั ถ เบอ้ื งขวา ถวายทักษโิ ณทกแลว ใสภ ัตลงในบาตร ทา นมไิ ดเ ชอ้ื เชิญ มิไดไตถ ามใครๆ ฉันแลว ในเวลาที่ทานเสร็จภัตกิจ กุฎมพีดำริวา ‘เราถวาย ภตั แกพ ระราชา พระราชาพระราชทานภตั แกป โุ รหติ ปโุ รหติ ถวายแดด าบส ดาบสถวายแดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ไมไ ตถ าม ใครเลยทเี ดยี ว ฉนั แลว อะไรเลา หนอเปน เหตบุ งั คบั แหง การใหข องทา นเหลา นี้ ผูม ีเทา น?้ี อะไรเลาเปนเหตุบังคับใหมิตองไตถามใครๆ ฉันเลย ของพระปจ เจกพุทธเจาน้ี? เราตอ งถามทานเหลา นั้นตามลำดับ’ เขาเขา ไปหาทีละทา น ไหวแลวถาม. แมทา นเหลาน้ันก็บอกเขา ดังตอ ไปนี้ “ขา พระพทุ ธเจา ไดเ หน็ พระองคผ ทู รงเปน สขุ มุ าลชาติ เคยประทับในพระตำหนักอันประเสริฐ ทรงบรรทมเหนือ พระย่ีภูอันใหญโต เสด็จจากแวนแควนมาสูดง จึงไดทูล ถวายขา วสกุ อยา งดแี หง ขา วสาลเี ปน ภตั อนั วจิ ติ ร มแี กงเนอ้ื www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 69 อนั สะอาด ดว ยความรกั ตอ พระองค พระองคท รงรบั ภตั นน้ั แลว มิไดเสวยดวยพระองคเ อง ใหพ ระราชทานแกพ ราหมณ ขาพระพุทธเจาขอถวายบังคมพระองค ขอน้ีเปน ธรรมอะไรของพระองค? ” “พราหมณเปนอาจารยของฉัน เปนผูขวนขวาย ในกิจนอยกิจใหญ ทั้งเปนครู และผูคอยตักเตือน ฉันควร ใหโภชนะ.” “บดั น้ี ขา พเจา ขอถามทา นพราหมณผ โู คดม อนั พระราชา ทรงบูชา พระราชาทรงพระราชทานภัต อันมีแกงเนื้อ อยา งสะอาดแกท า น ทา นรบั ภตั นนั้ แลว ไดถ วายโภชนะแกฤ ๅษี ชะรอยทานจะรวู าตนมไิ ดเปนเขตแหง ทาน ขา พเจา ขอนอบนอ มแกท า น ธรรมขอ นเี้ ปน ธรรมอะไร ของทา น?” “ขา พเจา ยงั กำหนดั อยใู นเรอื นทงั้ หลาย ตอ งเลยี้ งบตุ ร และภรรยา ถวายอนุศาสนแกพระราชา เชิญใหเสวยกาม อันเปนของมนุษย ขาพเจาควรถวายโภชนะแกฤๅษีผูอยู ในปา สน้ิ กาลนาน ผเู รอื งตบะ เปน วฒุ บิ คุ คลอบรมตนแลว .” “บัดน้ี ขาพเจาขอถามทานฤๅษีผูซูบผอม สะพรั่ง ไปดว ยเสนเอน็ มเี ล็บและขนรกั แรง อกยาว ฟน เขลอะ มีธุลี บนศีรษะ ทานอยูในปาผูเดียวไมหวงใยชีวิต ภิกษุที่ทาน ถวายโภชนะนั้นดกี วาทานดว ยคณุ ขอ ไหน?” www.kalyanamitra.org

70 àÃÍ×è § “อาตมภาพยังขุดเผือก มันมือเสือ มันนก ยังเก็บ ขาวฟางและลูกเดือยมาตากตำ เที่ยวหาฝกบัวเหงาบัว นำ้ ผง้ึ เนอ้ื สตั ว พทุ รา และมะขามปอ มมาบรโิ ภค ความยดึ ถอื นน้ั ของอาตมายงั มีอยู เม่ืออาตมายังหุงตม ก็ควรถวายโภชนะแกทาน ผูไมห งุ ตม ยงั มีกงั วล กค็ วรถวายโภชนะแกผ ไู มม ีความหวงใย ยังมีความถือม่ัน ก็ควรถวายโภชนะแกทานผูไมมี ความถอื มนั่ .” “บัดน้ี กระผมขอถามทานภิกษุผูนั่งนิ่ง มีวัตรอันดี พระฤๅษีถวายภัตตาหารอันปรุงดวยเน้ือสะอาดแกทาน ดังน้ัน ทานรับภัตตาหารนั้นแลวน่ังนิ่งฉันอยูองคเดียว ไมเ ชอื้ เชิญใครๆ อนื่ กระผมขอนมัสการแดพระคณุ ทาน น้เี ปน ธรรมอะไร ของพระคณุ ทาน?” “อาตมาไมไ ดห งุ ตม เอง ไมไ ดใ หใ ครหงุ ตม ไมไ ดต ดั เอง ไมไ ดใ หใ ครตดั ฤๅษรี วู า อาตมาไมม คี วามกงั วล เปน ผหู า งไกล จากบาปท้ังปวง จึงถือภิกษาหารดวยมือซาย ถือเตาน้ำ ดว ยมอื ขวา ถวายภตั ตาหารอนั ปรงุ ดว ยเนอ้ื สะอาดแกอ าตมา บุคคลเหลาน้ียังมีความหวงใย ยังมีความยึดถือ จึงสมควร www.kalyanamitra.org

ø ÀÔ¡¢Ò»ÃÑÁ»ÃªÒ´¡ 71 จะใหทาน อาตมาเขา ใจเอาวา การท่บี คุ คลเชือ้ เชญิ ผใู หน ้นั เปน การผิด.” กุฎมพฟี งคำนั้นของทานแลว ดีใจ กลา วคาถาสุดทาย ๒ คาถาวา วันนพี้ ระราชาผปู ระเสริฐเสด็จมา ณ ทน่ี ้ี เพื่อประโยชนแ กข าพระพุทธเจา หนอ ขา พระพุทธเจาเพ่งิ ทราบชัดวนั น้เี องวา ทานที่ใหในทา นผใู ดจกั มผี ลมาก พระราชาท้งั หลายทรงกงั วลอยใู นแวนแควน พราหมณทัง้ หลายกังวลอยใู นกจิ นอ ยกิจใหญ ฤๅษีกังวลอยูใ นเหงา มันและผลไม สวนพวกภกิ ษหุ ลุดพน ไดแ ลว. พระปจเจกพุทธเจาแสดงธรรมแกเขาแลว ก็กลับ ไปสสู ถานแหง ตนทีเดยี ว. ดาบสก็เหมือนกัน สวนพระราชาทรงพักอยูในสำนัก ของเขาสองสามวนั แลว เสดจ็ ไปสพู ระนครพาราณสเี หมอื นกนั . พระศาสดาทรงนำพระธรรมเทศนานม้ี าแลว ตรสั ยำ้ วา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชแตในบัดน้ีเทาน้ันที่ บิณฑบาตไปถึงท่ีสมควรจนได แมในคร้ังกอน ก็ไดไป ถงึ แลว เหมอื นกนั ” www.kalyanamitra.org

72 àÃèÍ× § ประชมุ ชาดก กุฎม พีผบู ชู าธรรมคร้ังนน้ั ไดมาเปน กุฎม พีผูทำสกั การะแกพ ระธรรมรัตนะ พระราชา ไดมาเปน พระอานนท ปโุ รหิต ไดมาเปน พระสารบี ุตร พระปจ เจกพทุ ธเจา ไดปรนิ ิพพานแลว สว นดาบสจากหิมพานต ไดม าเปน เราตถาคต แล. www.kalyanamitra.org

73 ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ñõ Ç‹Ò´ÇŒ  ÁÍÕ Â‹Ò§äáԹÍÂÒ‹ §¹¹Ñé สถานทตี่ รสั พระนครสาวตั ถี ทรงปรารภ บรุ ษุ ผเู ขญ็ ใจอยา งหนกั สาเหตุทีต่ รสั ความพสิ ดารวา ในพระนครสาวตั ถี บางครง้ั สกลุ เพยี ง สกลุ เดยี วเทา นนั้ ถวายทานแตภ กิ ษสุ งฆม พี ระพทุ ธเจา เปน ประมุข บางคร้ังสาม-สี่ตระกูลรวมกัน บางคร้ังดวยความ รว มมอื กนั เปน คณะ บางครงั้ ดว ยความรว มใจกนั ของผทู อี่ ยู รว มถนน บางครงั้ รวมคนทมี่ ฉี นั ทะความพอใจหมดทง้ั เมอื ง ถวายทานแตพ ระสงฆม พี ระพทุ ธองคเ ปน ประมขุ . ก็ในครั้งนั้น มีภัตรท่ีชื่อวา ‘วิถีภัตร’ (คือการถวาย ภตั ตาหารของผทู อี่ ยรู ว มถนนกนั ) ไดม ขี นึ้ . ครงั้ นนั้ พวกมนษุ ยก ลา วเชญิ ชวนกนั วา ๑๕ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาชาดก เอกนิบาตชาดก, ล.๕๖, น.๔๑๘, มมร. www.kalyanamitra.org

74 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 75 “เชิญทานทั้งหลายถวายขาวยาคู นำของขบเค้ียวมา ถวายแดภ กิ ษสุ งฆม พี ระพทุ ธองคเ ปน ประมขุ กนั เถดิ .” ในกาลนนั้ ยงั มีลูกจางของคนเหลาอืน่ ผูหนึ่ง เปน คน ยากจนอยูในถนนนั้น คิดวา ‘เราไมอ าจถวายขา วยาคไู ด ของขบเคยี้ วพอจดั ถวายได’ แลวนวดรำชนิดละเอียด ใหชุมดวยน้ำ หอดวยใบรัก เผาในกองเถา คดิ วา ‘เราจักถวายขนมนี้แดพระพุทธเจา’ ถือขนมนน้ั ไปยนื อยูในสำนักพระศาสดา พอพระศาสดาตรัสครง้ั เดยี ววา “พวกทานจงนำของขบเค้ียวมาเถิด” กไ็ ปกอ นคนทงั้ ปวง ใสข นมนน้ั ในบาตรของพระศาสดา แลว ยนื อยู พระศาสดาไมท รงรบั ของขบเคย้ี วทคี่ นอน่ื ๆ ถวาย ทรงเสวยของขบเค้ยี ว คือ ขนมนัน้ เทา น้นั . ในขณะนนั้ เองทว่ั ทง้ั พระนคร กไ็ ดม เี สยี งลอื ตลอดไปวา ‘ไดยินวา พระสัมมาสัมพุทธเจาไมทรงรังเกียจ ของขบเคย้ี วทำดว ยรำของมหาทคุ คตบรุ ษุ ทรงเสวยเหมอื น เสวยอมฤต’ www.kalyanamitra.org

76 àÃ×èͧ ฉะน้ัน อิสสรชน๑๖มีพระราชา และมหาอำมาตยแหง พระราชาเปนตน โดยที่สุดตลอดถึงคนเฝาประตู ประชุม กันท้ังหมดทีเดียว ถวายบังคมพระศาสดาแลว เขาไปหา มหาทคุ คตบรุ ษุ พากนั กลา ววา “พอ มหาจำเรญิ เชญิ พอ รบั เอาทรพั ยร อ ยหนง่ึ สองรอ ย หารอยแลว ใหส วนบญุ แกพวกเราเถดิ .” เขาตอบวา “ตองกราบทูลสอบถามแลวถึงจะรู” แลวไปสูส ำนกั ของพระศาสดา กราบทูลเนือ้ ความนนั้ พระศาสดาตรัสวา “ทา นจงรบั ทรพั ย แลวใหส วนบุญ แกส รรพสัตวเถดิ ” เขาเรมิ่ รบั ทรพั ย พวกมนษุ ยพ ากนั ใหด ว ยการประมลู เปนทวีคูณ จตุรคูณ และอัฏฐคูณเปนตน ไดใหทรัพยกัน ถงึ เกาโกฏิ. พระศาสดาทรงกระทำอนุโมทนา แลวเสด็จไป วหิ าร. ๑๖ อสิ สรชน ว. เปน ใหญ เปน ไทแกต วั เชน อสิ รชน ทป่ี กครองตนเอง เชน รฐั อสิ ระ ไมข น้ึ แกใ คร ไมส งั กดั ใคร เชน อาชพี อสิ ระ นกั เขยี นอสิ ระ. น. ความเปน ไทแกต วั เชน ไมม อี สิ ระ แยกตวั เปน อสิ ระ. www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 77 เม่ือพวกภิกษุแสดงวัตตปฏิบัติถวายแลว ประทาน พระสุคโตวาท เสดจ็ เขา พระคันธกุฎี เวลาเย็นวันนั้น พระราชารับสั่งใหมหาทุคคตบุรุษ เขา เฝา ทรงบูชาดวยตำแหนง เศรษฐี พวกภกิ ษุตั้งเรอื่ งสนทนากนั ในโรงธรรมวา “ทานผูมีอายุท้ังหลาย พระศาสดามิไดทรงรังเกียจ ขนมรำ ทมี่ หาทคุ คตบรุ ษุ ถวายเลย ทรงเสวยเหมอื นอมฤต ฝายมหาทุคคตบุรุษเลาไดทั้งทรัพยจำนวนมาก ไดท้ัง ตำแหนงเศรษฐี ถึงสมบัติอนั ยง่ิ ใหญแลว.” พระศาสดาเสดจ็ มาตรสั ถามวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย บัดน้ี พวกเธอสนทนากันดวย เร่ืองอะไร?” เมื่อภิกษุท้ังหลายกราบทูลใหทรงทราบแลวตรัสวา “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย มิใชแตในบัดนี้เทานั้น ท่ีเรา ไมรงั เกยี จ บรโิ ภคขนมรำของเขา ถงึ ครงั้ ที่เปนรุกขเทวดา ในกาลกอน ก็เคยบริโภคเหมือนกัน แมในครั้งน้ันเลา เขาก็อาศยั เราไดตำแหนงเศรษฐเี หมอื นกัน.” www.kalyanamitra.org

78 àÃÍè× § แลวทรงนำเอาเรอ่ื งในอดตี มาสาธก ดังตอ ไปนี้ :- เนื้อหาชาดก ในอดีตกาล คร้ังพระเจาพรหมทัตเสวยราชสมบัติ อยใู นพระนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วเ สวยพระชาตเิ ปน เทวดา สถติ ณ ตนละหุงตนหนงึ่ . คร้ังนั้น พวกมนุษยในหมูบานนั้น พากันยึดเอา รุกขเทวดาเปนมงคล เมื่อถึงงานมหรสพคราวหน่ึง พวกมนษุ ยต า งพากนั กระทำพลกี รรมแกร กุ ขเทวดาของตนๆ คร้ังน้ัน มีทุคคตมนุษยผูหนึ่งเห็นคนเหลาน้ันพากัน ปรนนิบตั ิรกุ ขเทวดา ก็ปฏบิ ตั ิตน ละหุงตน หนึง่ ผคู นทง้ั หลายพากนั ถอื เอาดอกไม ของหอม เครอ่ื งลบู ไล และของขบเคย้ี วของบรโิ ภคเปน ตน นานปั การไปเพอื่ เทวดา ทัง้ หลายของตน. ฝายเขามีแตขนมรำ ก็ถือไปพรอมกระบวยใสน้ำ หยดุ ยนื ไมไ กลตน ละหงุ คดิ วา ‘ธรรมดารกุ ขเทวดายอ มเสวยแตข องขบเคยี้ วอนั เปน ทพิ ย เทวดาคงจักไมเสวยขนมรำนี้ของเรา เราจะยอมใหขนม เสียหายไปดวยเหตุน้ีทำไม? เรานั่นแหละจักกินขนมนั้น เสยี เอง’ แลว ก็หวลกลับไปจากท่นี ัน้ . www.kalyanamitra.org

ù ¡Ø³±¡»ÙǪҴ¡ 79 พระโพธสิ ัตวส ถิตเหนือคาคบกลา ววา “บุรุษผูเจริญ หากทานเปนใหญเปนโต ก็ตองให ของขบเค้ียวที่อรอยแกเรา แตทานเปนทุคคตะ เราไมกิน ขนมของทานแลว จักกินขนมอ่ืนไดอยางไร? อยาใหสวน ของเราตองเสยี หายไปเลย.” แลวกลาวคาถาน้ี ความวา :- “บุรุษกินอยางไร คนของบุรุษก็กินอยางนั้น ทานจง เอาขนมรำนัน้ มา อยา ใหส วนของเราเสยี ไปเลย” ดงั น.้ี เขาหนั กลบั มามองพระโพธสิ ตั ว แลว กระทำพลกี รรม พระโพธิสัตวกบ็ รโิ ภคโอชาจากขนมน้ัน แลว กลา ววา “ดกู อนบุรษุ ทา นปฏิบัติเราเพือ่ ตองการอะไร?” เขากลาววา “ขาแตทานผูเปนใหญ ขาพเจาเปน คนเข็ญใจ มาปรนนิบัติ ก็ดวยหมายใจวา ‘จะอาศัยทาน แลว พนจากความเปนทคุ คตะ’.” พระโพธิสัตวก ลาววา “ดูกอนบุรุษผูเจริญ ทานอยาคิดเสียใจไปเลย ทานทำการบูชาเราผูมีกตัญูกตเวที รอบตนละหุงนี้ มีหมอใสข มุ ทรัพยตงั้ ไวเรยี งราย จวบจนจรดถงึ คอ www.kalyanamitra.org

80 àÃÍè× § ทานจงกราบทูลพระราชา เอาเกวียนมาขนทรัพย กองไว ณ ทองพระลานหลวง พระราชาก็จักโปรดปราน ประทานตำแหนง เศรษฐแี กทาน.” คร้ันบอกแลว พระโพธิสัตวก็อันตรธานไป เขาได กระทำตามนนั้ แมพ ระราชากโ็ ปรดปราน ประทานตำแหนง เศรษฐแี กเ ขา เขาอาศยั พระโพธสิ ตั วถ งึ สมบตั อิ นั ใหญห ลวง แลว ไปตามยถากรรม ดว ยประการฉะน.ี้ ประชมุ ชาดก ทุคคตบุรษุ ในครง้ั นนั้ มาเปน ทุคคตบรุ ษุ ในคร้ังนี้ สวนเทวดาผูส งิ อยู ณ ตน ละหงุ ไดมาเปน เราตถาคต ฉะนแ้ี ล. www.kalyanamitra.org

81 ñð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ñ÷ Ç‹Ò´ŒÇ ÍÒ¹Ôʧʶ ÇÒ¢¹Á¡ÁØ ÁÒÊ สถานท่ีตรัส พระวิหารเชตวนั ทรงปรารภ พระนางมัลลกิ าเทว สาเหตทุ ต่ี รัส มเี รอ่ื งเลา วา ในวยั เยาว พระนางมลั ลกิ าเปน ธดิ าของ หวั หนา ชา งดอกไมใ นเมอื งสาวตั ถี มรี ปู สวยและมปี ญ ญามาก วนั หน่งึ ขณะที่มอี ายไุ ด ๑๖ พรรษา นางไดไปสวนดอกไม พรอมบรรดาสาวผูเปนเพื่อนโดยไดใสขนมกุมมาส๑๘ ๓ กอ นไวใ นตะกรา ตอ มา ไดพ บพระพทุ ธเจา จงึ ถวายขนม ทง้ั หมดแดพ ระพุทธองคก อ นจะเขาไปในสวนกบั เพอ่ื นๆ พระพทุ ธเจา ปรารภเหตนุ จ้ี งึ ทำการยมิ้ แยม ใหป รากฏ ในขณะน้นั พระอานนทเถระจึงกราบทลู ถามถงึ เหตนุ ้นั ๑๗ ตน ฉบบั ชาตกฏั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ชาดก สตั ตกนบิ าต, ล.๕๙, น.๔๒๐, มมร. ๑๘ กมุ มาส : ขนมสด คอื ขนมทเ่ี กบ็ ไวน านเกนิ ไปจะบดู เชน ขนมดว ง ขนมครก ขนมถว ย ขนมตาล เปน ตน พระโพธสิ ตั ว หลงั จากเลกิ บำเพญ็ ทกุ รกริ ยิ ากเ็ สวยขา วสกุ และกมุ มาส www.kalyanamitra.org

82 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 83 ลำดบั น้นั พระพุทธเจาไดตรสั พยากรณว า “สตรีผูน้ีจะไดเปนอัครมเหสีของพระเจาโกศล ในวันนีเ้ พราะผลแหง การถวายกอนขนมกุมมาสเหลาน้”ี วนั นนั้ เอง พระเจา โกศลทรงรบแพต อ พระเจา อชาตศตั รู เมื่อทรงลาถอยไดทรงมาตนหนีไป ในขณะที่ควบมามาได สดบั เสยี งเสยี งรอ งของนางเกดิ มพี ระทยั ปฏพิ ทั ธ เมอื่ ทราบ วา ‘นางยงั ไมม สี าม’ี จงึ ไดเ สดจ็ ลงจากหลงั มา ตน บรรทมหลบั มพี ระเศยี รหนนุ ตกั ของนาง เมอื่ ตน่ื ขน้ึ ไดใ หน างนง่ั บนหลงั มา มีพลนิกายแวดลอมเสด็จเขาพระนครและทรงสงนางกลับ ไปยังบา นของนาง ในเวลาเย็น พระเจาปเสนทิโกศลทรงสงราชพาหนะ ไปรบั นางมาทำการอภเิ ษกและไดต ง้ั พระนางใหด ำรงตำแหนง พระอัครมเหสี นับแตแตนั้นมา พระนางทรงเปนท่ีโปรดปรานของ พระราชา ทรงเปน เทพดาของสามผี ปู ระกอบดว ยกลั ยาณธรรม ๕ ประการ มีการต่ืนกอน เปนตน ไดทรงเปนผูใกลชิด พระสมั มาสัมพทุ ธเจา เรอื่ งราวทงั้ หมดเปน ทเี่ ลอ่ื งลอื ไปทวั่ พระนคร วนั หนง่ึ ภิกษุท้ังหลายพากันสนทนากันในเรื่องนี้ ในขณะนั้น พระพทุ ธเจาเสดจ็ ผา นมาเมอื่ ทราบเร่อื งไดตรัสวา www.kalyanamitra.org

84 àÃÍ×è § “ดูกอนภิกษุทั้งหลาย ไมนาอัศจรรยเลยท่ีพระนาง มัลลิกาเทวีทรงถวายขนมกุมมาสแดพระสัพพัญูพุทธเจา พระองคเดียวและทรงไดรับความเปนพระมเหสีของ พระเจาโกศล ท้ังนี้ก็เพราะพระพุทธเจาทั้งหลายทรงเปน ผมู พี ระคณุ มาก สว นบณั ฑติ ในปางกอ น ไดถ วายขนมกมุ มาส จดื ไมผสมเกลือ ไมมีนำ้ มัน ไมผสมน้ำออ ย แดพ ระปจเจก พระพุทธเจา ทั้งหลาย แลวไดรบั สิรริ าชสมบัติในแควนกาสี ประมาณ ๓ โยชน ในชาติที่ ๒ เพราะผลการถวายขนม นน้ั กลบั นา อัศจรรยก วา ” จากนน้ั ไดท รงนำเอาเรอื่ งในอดตี ชาตมิ าตรสั เลา ใหฟ ง ดงั ตอ ไปนี้ เน้ือหาชาดก ในอดีตกาล เมื่อพระเจาพรหมทัตครองราชยสมบัติ อยูในพระนครพาราณสี มีชายยากจนเข็ญใจคนหนึ่งไดมี โอกาสถวายอาหารเชา คอื ขา วกมุ มาส ๔ กอ นแดพ ระปจ เจก พุทธเจา ๔ รูปแลวอธิษฐานจิตขออยาใหเกิดมาจนและ จงไดบ รรลเุ ปน พระพุทธเจาในอนาคต เมื่อเขาถึงแกกรรมแลวไดไปเกิดในพระครรภของ พระอัครมเหสีของพระเจากรุงพาราณสี เม่ือทรงดำเนิน ไดด วยพระบาท ทรงระลึกชาตแิ ตห นหลงั ได www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 85 ตอ มาไดท รงครองราชยต อ จากพระราชบดิ าและไดท รง อภิเษกกับพระราชธิดาทีเ่ ลอโฉมของพระเจาโกศล ในขณะน้ัน ทรงระลึกถึงบุญกรรมท่ีพระองคไดทรง กระทำคือการถวายขนมกุมมาสแคเพียง ๔ กอนแตไดรับ สมบตั ใิ หญถ งึ ปานนมี้ พี ระทยั ชมุ เยน็ ดว ยปต ไิ ดท รงรอ งเพลง ขับนี้ ในวันฉตั รมงคลดว ยการตรสั ๒ คาถาเหลานี้วา ไดยินวา การปรนนิบัติพระปจเจกพุทธเจาชื่อวา ‘อโนมทัสสี’ มีคุณมาก เชิญดูผลแหงกอนขนมกุมมาสแหง มีรสจืดชืด โปรดดูผลแหงการถวายกอนขนมกุมมาสท่ีเปน เหตุใหเรา มี ชาง โค มา ทรัพยและขาวเปลือกมากมาย ตลอดแผน ดนิ ทง้ั สนิ้ และนางนารเี หลา นเ้ี ปรยี บดว ยนางอปั สร เชญิ ดูผลแหงกอนขนมกมุ มาสเถิด ชนทง้ั หลายพากันรอ งเพลงนีด้ ว ยเขา ใจวา เปน เพลง โปรดของพระราชา วนั หนึ่ง พระมเหสีไดรับพรจงึ ทูลขอให ทรงอธิบายความหมายของเพลงนี้ พระราชาจึงมีรับส่ังให ประชมุ คนทง้ั เมอื งเพอ่ื จะไดต รสั บอกความหมายของเพลงนนั้ พระมเหสไี ดทูลถามดวยคาถาท่ี ๓ วา ขา แตพ ระองคผ ปู ระเสรฐิ ผทู รงทำความยง่ิ ใหญเ พราะ กศุ ลธรรม พระองคต รสั คาถาทรงรอ งเพลงเสมอ ขา แตพ ระองค ผูทรงพัฒนารัฐ หมอมฉันขอทูลถามพระองค ขอพระองค ผูมีพระทัยเต็มเปยมดวยปติอันแรงกลาไดโปรดตรัสบอก หมอมฉนั ดวยเถิด www.kalyanamitra.org

86 àÃè×ͧ ลำดับน้ัน พระราชาไดตรัสอธิบายความหมายของ เพลงขบั ดวย ๔ คาถาเหลานวี้ า เราไดเกิดในตระกูลหนึ่งในนครน้ีแหละ เปนลูกจาง ทำงานใหค นอน่ื แตม ศี ลี สงั วร เราออกไปทำงานไดเ หน็ สมณะ ๔ รปู ผปู ระกอบไปดว ยอาจาระและศลี เปน ผเู ยอื กเยน็ ไมม ี อาสวะ ไดท ำจติ ใหเ ลอื่ มใสในสมณะเหลา นน้ั นมิ นตใ หท า น เหลา นน้ั นงั่ บนอาสนะทล่ี าดดว ยใบไมแ ลว ไดถ วายขนมกมุ มาส แกพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ทงั้ หลายดว ยมอื ของตน ดว ยผลแหง กุศลกรรมนั้นของเรานั้นจึงไดเปนเชนน้ี คือเราจึงไดเสวย ราชสมบตั นิ อ้ี ันมีแผนดินแผไ พศาล พระมเหสีไดฟงแลวมีพระทัยเลื่อมใสศรัทธาไดทูล สรรเสริญดว ยคาถานวี้ า ขา แตพ ระองคผ เู ปน ใหญใ นเพราะกศุ ลธรรม ขอพระองค ไดโ ปรดพระราชทานแลว จงึ คอ ยเสวยเถดิ ขอพระองคอ ยา ทรง ประมาท ทรงหมนุ ลอ คอื พระธรรมเถดิ ขาแตพระราชาผูเปนใหญในเพราะกุศลธรรม ขอพระองคขอพระองคอยาไดทรงดำรงอยูในอธรรมเลย โปรดรักษาทศพธิ ราชธรรมเอาไวเ ถดิ www.kalyanamitra.org

ñ ð ¡ØÁÁÒÊ»³±ªÒ´¡ 87 พระราชาทรงอนโุ มทนาตอ พระมเหสไี ดต รสั คาถานว้ี า ดกู อ นพระราชธดิ าของพระเจา โกศลผเู ลอโฉม เรานนั้ จักประพฤติตามทางท่ีพระอริยเจาประพฤติมาแลวเสมอ พระอรหันตท้ังหลายเปนที่พอใจของเราแท เราปรารถนา จะไดเหน็ ทาน จากนนั้ พระราชาไดต รสั ถามถงึ กศุ ลกรรมในอดตี ชาติ ของพระมเหสดี ว ยคาถานว้ี า ดูกอนนองนางผูเจริญคนสวยชาวโกศล เธอเปรียบ เหมือนนางเทพอัปสรสวยงามในทามกลางหมูนารี เหมือน เทพเทวีของพระอินทรประมาณน้ัน เธอไดทำกรรมดีงาม อะไรไว เพราะเหตุไรจึงมผี วิ พรรณผดุ ผอ งอยางนี้? พระมเหสีเพราะความที่พระนางระลึกชาติไดเชนกัน จึงกราบทูลดวยคาถานี้วา ขา แตพ ระมหากษตั รยิ  หมอ มฉนั เปน ทาสรี บั ใชต ระกลู กฏุ ม พเี ปน ผสู ำรวมระวงั เลยี้ งชพี โดยชอบธรรม รงั เกยี จบาป คราวนน้ั หมอ มฉนั มจี ติ โสมนสั ไดถ วายอาหารของหมอ มฉนั แดพ ระปจ เจกพทุ ธเจา ผกู ำลงั เทยี่ วบณิ ฑบาตอยู ดว ยผลแหง กรรมนน้ั หมอ มฉนั จงึ เปน เชน น้ี www.kalyanamitra.org

88 àÃè×ͧ พระราชาและพระมเหสโี ตต อบเลา ถงึ อดตี ชาตขิ องกนั และกนั เพอื่ พรรณนาใหเ หน็ คณุ ความดขี องการทำบญุ มกี าร ใหท าน เปนตน พระราชาและพระมเหสีไดกระทำบุญมากมาย เมื่อสวรรคตไดไปเกดิ ในสวรรคแ ลว พระพุทธเจา ครั้นทรงนำพระธรรมเทศนาน้มี าแลว ประชมุ ชาดก พระมเหสี คอื มารดาของราหุล สว นพระราชา คือเราตถาคตนัน่ เอง www.kalyanamitra.org

89 ññ ÊØ»˜μμªÒ´¡ñù ÇÒ‹ ´ÇŒ  ¹Ò§¡Òá¾·Œ ŒÍ§ สถานทีต่ รสั พระวหิ ารเชตวัน ทรงปรารภ ภัตขาวสาลีเจือดวยเนยใสใหมในรสปลา ตะเพียนแดง ท่ีพระสารีบุตรเถระถวายแก พระพิมพาเทวี สาเหตทุ ีต่ รสั เรอ่ื งนเี้ ปน เหมอื นเรอื่ งใน อพั ภนั ตรชาดก ซงึ่ ไดก ลา ว ไวใ นหนหลงั นั่นแล. ก็แมในกาลน้ัน โรคลมในทองของพระเถรีกำเริบขึ้น. พระราหลุ ภทั ระจงึ บอกแกพ ระเถระ. พระเถระใหพ ระราหลุ ภทั ระ นง่ั ในโรงฉนั แลว ไปยงั พระราชนเิ วศนข องพระเจา โกศลราช นำเอาภตั ขา วสาลเี จอื ดว ยเนยใสใหมใ นรสปลาตะเพยี นแดง แลว ไดใหแ กพระราหุลภทั ระนั้น. พระราหลุ ภทั ระไดน ำไปถวายพระเถรผี เู ปน พระชนน.ี พอพระเถรีนัน้ เสวยเทา น้นั โรคลมในทองก็สงบระงบั . พระราชาทรงสง พวกราชบรุ ษุ ไปใหส อดแนมดู ตงั้ แตน น้ั มาไดถวายภตั เหน็ ปานนั้นแกพระเถรี. ๑๙ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต, ล.๕๘, น.๓๒๖, มมร. www.kalyanamitra.org

90 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 91 อ ยูม า วัน ห นึ่ ง ภิ ก ษุ ท้ั ง ห ล า ย นั่ง ส น ท น า กั น ในโรงธรรมสภาวา “ดกู อ นอาวโุ สทง้ั หลาย พระธรรมเสนาบดี ยังพระเถรีใหอ ิม่ หนำดว ยโภชนะเห็นปานนี้.” พระศาสดาเสด็จมาแลว ตรัสถามวา “ดูกอนภิกษุ ทัง้ หลาย บัดน้ี พวกเธอนัง่ สนทนากนั ดวยเรอ่ื งอะไร?” เมือ่ ภกิ ษทุ ง้ั หลายกราบทูลใหท รงทราบแลว จงึ ตรสั วา “ดกู อ นภกิ ษทุ ง้ั หลาย สารบี ตุ รใหส งิ่ ทม่ี ารดา ของราหลุ ปรารถนา ในบดั นเี้ ทา นนั้ กห็ ามไิ ด แมใ นกาลกอ น กไ็ ดใ หแ ลว เหมอื นกนั ” แลว ทรงนำเอาเรอ่ื งในอดตี มาสาธก เนอ้ื หาชาดก ในอดตี กาล เมอ่ื พระเจา พรหมทตั ครองราชสมบตั อิ ยู ในพระนครพาราณสี พระโพธสิ ตั วบ งั เกดิ ในกำเนดิ กา พอเจรญิ วยั ไดเ ปนหัวหนา กาแปดหม่นื ตัว ไดเ ปนพระยาช่อื วา ‘สปุ ต ต’ สวนอัครมเหสีของพระยากาสุปตต ไดเปนนางกาช่ือวา ‘สปุ ส สา’ เสนาบดชี อ่ื วา ‘สมุ ขุ ะ’ พระยากาสปุ ต ตน นั้ แวดลอ ม ดว ยกาแปดหม่นื ตวั อาศยั เมืองพาราณสอี ยู. วันหนึ่ง พระยากาสุปตตพานางกาสุปสสาไป หาอาหาร ไดบินไปทางเหนือโรงครัวของพระเจาพาราณสี พอครัวปรุงโภชนะอันมีปลาและเน้ือชนิดตางๆ เปนเครื่อง ประกอบ www.kalyanamitra.org

92 àÃèÍ× § เมื่อพระราชาเสด็จแลว เปดภาชนะไวหนอยหน่ึง ใหไ อรอนระเหยออกไปอยู. นางกาสปุ ส สาสูดกลิน่ ปลาและ เนื้อแลว ประสงคจะกินโภชนะของพระราชา ตลอดวันนั้น ไมพ ูดเลย. ในวันท่ีสองอันพระยากาสุปตตกลาววา “มาเถิด นางผูเจรญิ พวกเราจกั ไปหากนิ กัน” จงึ กลา ววา “ทา นไปเถดิ ดฉิ นั มกี ารแพท อ งอยา งหนง่ึ ” เม่ือพระยากาสุปต ตกลา ววา “แพทองอะไร?” นางจึงกลาววา “ดิฉันอยากกินโภชนะของพระเจา พาราณสี แตไ มส ามารถจะไดโ ภชนะนน้ั ขา แตท า นผปู ระเสรฐิ เพราะฉะนั้น ดฉิ นั จงึ จักสละชีวติ .” พระโพธิสัตวกำลังน่ังคิดอยู พอดีสุมุขเสนาบดีมา ถามวา “ขา แตม หาราช ทา นไมส บายใจเพราะอะไร?” พระราชาจงึ บอกเน้ือความนน้ั . เสนาบดีจึงทูลใหพระราชาและพระอัครมเหสี แมทั้ง สองนน้ั เบาใจวา “ขา แตม หาราช พระองคอ ยา คดิ รอ นใจไปเลย” แลว ทลู ไปวา “วนั น้ี ทา นทง้ั สองจงอยทู นี่ แ้ี หละ ขา พเจา จกั ไป นำภัตนนั้ มา” แลวก็หลีกไป. เสนาบดีน้ันใหพวกกาประชุมกันแลวบอกเหตุน้ัน ใหท ราบ แลว กลา ววา “มาเถอะทา นทงั้ หลาย พวกเราจกั ไป นำภตั มา” จงึ พรอ มกบั พวกกาบนิ เขา ไปยงั พระนครพาราณสี แบง กาเปน พวกๆ ไวใ นทไ่ี มไ กลโรงครวั แลว วางไว เพอื่ ตอ งการ www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 93 อารักขาในที่นั้นๆ สวนตนเองน่ังจับอยูบนหลังคา โรงครัว พรอมกับกานักสูรบ ๘ ตัว และเมื่อกำลังคอยเวลาที่ พอครวั จะนำพระกระยาหารไปถวายพระราชา ไดกลาวกะ กาเหลา นั้นวา “เม่ือพอครัวนำพระกระยาหารของพระราชามาอยู เราจักทำภาชนะใหตกลงมา ก็เมื่อภาชนะตกลงไปแลว ชวี ติ ของเราจะไมม ี ทา นทง้ั หลาย ๔ ตวั จงคาบภตั ใหเ ตม็ ปาก อกี ๔ ตัวจงคาบปลาและเน้อื แลวนำไปใหพระยากาพรอ ม ท้ังภรรยาบริโภค เม่ือพระราชาถามวา ‘เสนาบดีไปไหน?’ พวกทา นพงึ บอกวา ‘จกั มาขา งหลงั .’ ” ลำดับน้ัน พอครัวจัดแจงชนิดโภชนะของพระราชา เสร็จแลว จึงเชิญภาชนะไปดวยหาบ เขา ไปยงั ราชตระกลู . ในเวลาท่ีพอครัวไปถึงพระลานหลวง กาเสนาบดี จึงใหสัญญาแกกาทั้งหลาย แลวตนเองโฉบลงจับท่ีอกของ คนเชิญเคร่ือง กระหน่ำดวยกรงเล็บ เอาจะงอยปากเชน กับปลายหอก จิกปลายจมูกของคนเชิญเคร่ืองนั้น บินขึ้น เอาปก และเทา ท้ังสองปด ปากของเขาไว. พระราชาเสดจ็ ดำเนนิ อยบู นทอ งพระโรง ทอดพระเนตร ไปทางพระแกลใหญ ทรงเหน็ กริ ยิ าของกานน้ั จงึ ทรงใหเ สยี ง แกค นเชญิ เครอ่ื งตรสั วา “แนะ ภตั ตาหารกะผเู จรญิ เจา จงทง้ิ ภาชนะทง้ั หลายเสยี จบั เอาเฉพาะกาเทา นน้ั .” คนเชญิ เครอ่ื งนน้ั จงึ ทง้ิ ภาชนะทง้ั หลายแลว จบั กาไวแ นน . ฝายพระราชาก็ตรสั วา “จงมาทางน.ี้ ” www.kalyanamitra.org

94 àÃ×èͧ ขณะนนั้ กาเหลา นัน้ มากนิ จนเพียงพอแกต น แลวได คาบเอาสวนทเ่ี หลอื ไปโดยทำนองที่กลา วแลว นั่นแหละ. ลำดับน้ัน พวกกาท่ีเหลือจึงมากินสวนที่เหลือ. สวนกาทั้ง ๘ ตัวนั้นบินไปใหพระยากาพรอมท้ังปชาบดี บริโภคภตั นนั้ . ความแพท อ งของนางกาสุปสสากส็ งบลง. คนเชิญเครื่องนำกาเขา ไปถวายพระราชา. ลำดบั น้ัน พระราชาไดตรัสถามกานน้ั วา “กาผูเจริญ เจาไมละอายเราทั้งยังจิกจมูกของคน เชญิ เครอื่ งใหแ หวง ดว ย ทำลายภาชนะภตั ตาหารใหแ ตกดว ย และไมร กั ษาชวี ติ ของตนดว ย เพราะเหตไุ ร? เจา จงึ ไดก ระทำ กรรมเหน็ ปานน้ี.” กา กราบทูลวา “ขาแตมหาราช ราชาของพวก ขา พระพทุ ธเจา อาศยั กรงุ พาราณสอี ยู ขา พระพทุ ธเจา เปน เสนาบดีของพระราชานั้น ภรรยานามวา ‘สุปสสา’ ของ พระราชานน้ั แพท อ ง ประสงคจ ะบรโิ ภคโภชนะของพระองค พระราชาจงึ บอกการแพท อ งของภรรยานนั้ แกข า พระพทุ ธเจา ขาพระพุทธเจาจึงสละชีวิตเพ่ือพระราชานั้นน่ันแลจึงไดมา บัดน้ี ขาพระพุทธเจาไดสงโภชนะไปใหแกภรรยาของ พระยากานน้ั แลว ความปรารถนาแหง ใจของขา พระพทุ ธเจา ถึงที่สุดแลว ดวยเหตุน้ี ขาพระพุทธเจาจึงไดกระทำกรรม ปานน.ี้ ” www.kalyanamitra.org

ñ ñ ÊØ»˜μμªÒ´¡ 95 เม่ือจะแสดงเน้ือความใหแจมแจง จึงกลาวคาถา เหลา นว้ี า :- ขาแตมหาราช พระยากาช่ือ ‘สุปตตะ’ เปนกาอยูใน เมืองพาราณสี อนั กาแปดหมื่นแวดลอ มแลว. นางกาสุปสสาชายาของพระยากานั้นแพทอง ปรารถนาจะกนิ พระกระยาหารอนั มคี า มาก ท่ีคนหุงตม แลว ในหองเครอ่ื ง. ขาพระพุทธเจาเปนทูตของพระยากาท้ังสองนั้น ถูกนายใชใหมาจึงไดเปนผูมาในที่นี้ ขาพระพุทธเจา จะกระทำความจงรักตอเจานาย จึงไดจิกจมูกของคน เชญิ เครอื่ งใหเปน แผล. ขาพระพุทธเจาไดกระทำจงรักตอพระราชาของ ขาพระพุทธเจาแลว บัดน้ี ขอพระองคจงลงพระอาญาแก ขา พระพทุ ธเจา ตามทท่ี รงพระประสงคเ ถดิ พระพทุ ธเจา ขา . พระราชาไดสดับคำของกานั้นแลว ทรงพระดำริวา ‘กอ นอน่ื พวกเรากเ็ ปน มนษุ ยเ หมอื นกนั ใหย ศใหญแ กค น ผูเปนมนุษย ก็ยังไมอาจทำความสบายใจแกเราได แมจะ ใหบา น เปนตน กย็ ังไมไดบ คุ คลผูจะเสยี สละชีวติ ใหแ กเรา สัตวนี้เปนกา ยังสละชีวิตแกพระราชาของตนได นับวา เปน สัปบรุ ุษชั้นเยี่ยม มเี สยี งไพเราะ เปนธรรมกถกึ จงึ ทรง เล่ือมใสในคุณทั้งหลายของกาน้ัน และทรงบูชากานั้นดวย เศวตฉัตร.’ กาน้ันก็บูชาพระราชาน้ันแหละดวยเศวตฉัตร ของตนทไี่ ดแ ลวกลาวคุณท้ังหลายของพระโพธสิ ัตว. www.kalyanamitra.org

96 àÃÍ×è § พระราชารับสั่งใหเรียกพระโพธิสัตวนั้นมาแลว ทรง สดบั ธรรม ไดท รงต้งั ภตั ตาหารตามทำนองเครือ่ งเสวยของ พระองค เพอื่ พระยากาและประชาบดแี มท งั้ สองนน้ั ทรงใหห งุ ขาวสุกจากขาวสารทะนานหนึ่งทุกวัน เพ่ือพวกกาท่ีเหลือ นอกนี้ และพระองคเ องทรงตง้ั อยใู นโอวาทของพระโพธสิ ตั ว ทรงประทานอภยั แกส ตั วท งั้ ปวง ทรงรกั ษาศลี หา เปน ประจำ. อน่ึง โอวาทของพระยากาสุปตตดำเนินไปอยูถึง เจด็ รอ ยป. พระศาสดา คร้นั ทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแลว ประชุมชาดก พระราชาในครงั้ นั้น ไดเปน พระอานนท ในบัดนี้ กาเสนาบดใี นครงั้ น้ัน ไดเปน พระสารีบตุ ร ในบดั นี้ กาสุปส สาในคร้ังนน้ั ไดเ ปน มารดาพระราหลุ ในบดั นี้ สวนกาสุปต ตะ คือ เราตถาคต www.kalyanamitra.org

97 ñò ÍѾÀѹμêҴ¡òð ÇÒ‹ ´ŒÇ ¼ÅäÁŒ·¾Ô  สถานท่ีตรัส พระวหิ ารเชตวัน ทรงปรารภ การที่พระสารีบุตรเถระถวายรสมะมวง แกพ ระพิมพาเถรี สาเหตุที่ตรสั ไดยินวา เม่ือพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงประกาศ พระธรรมจักรอันควร แลวประทับอยู ณ กูฏาคารศาลา ในเมืองเวสาลี พระนางมหาปชาบดีโคตมีพานางสากิยานี จำนวน ๕๐๐ นางไปขอบรรพชาแลว ไดบ รรพชาและอปุ สมบท. ในกาลตอ มา ภกิ ษณุ ี ๕๐๐ รปู เหลา นน้ั ไดฟง โอวาท ของพระนนั ทกะไดบ รรลุพระอรหตั . อนึ่ง เมื่อพระศาสดาเสด็จเขาไปอาศัยประทับอยู ในเมืองสาวัตถี พระเทวีชนนขี องพระราหุลทรงดำริวา ‘พระสวามขี องเราบวชไดบ รรลพุ ระสพั พญั ตุ ญาณแลว แมโ อรสของเรากบ็ วชอยูใ นสำนกั ของพระสวามแี หง เรานัน้ เราจักกระทำอะไรอยูในทามกลางเรือน แมเราบวชแลวไป ๒๐ ตนฉบับ ชาตกัฏฐกถา อรรถกถาขุททกนิกาย ชาดก ติกนิบาต, ล.๕๘, น.๒๓๙, มมร. www.kalyanamitra.org

98 àÃ×èͧ www.kalyanamitra.org

ñ ò ÍѾÀѹμêҴ¡ 99 อยใู นเมอื งสาวตั ถี จกั เหน็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา และพระโอรส อยูเปนเนืองนิตย’ จึงเสด็จเขาไปยังสำนักของนางภิกษุณี บวชแลวไดไปยังเมืองสาวัตถีพรอมกับอุปชฌายอาจารย. เห็นพระศาสดาและบุตรผูเปนท่ีรัก สำเร็จการอยูในสำนัก ภกิ ษุณีแหง หนึ่ง ราหลุ สามเณรไดมาเยยี่ มพระชนนี. คร้ันวันหนึ่ง ลมในพระอุทรของพระเถรีกำเริบข้ึน. เมอื่ พระโอรสเสดจ็ มาเพอื่ จะเยย่ี มเยยี น พระเถรนี นั้ ไมส ามารถ จะออกมาพบได ภกิ ษณุ อี น่ื ๆ จงึ มาบอกวา “พระเถรไี มส บาย.” ราหุลสามเณรนั้นจึงไปยังสำนักของพระมารดา แลวทูลถามวา “พระองคค วรจะไดย าอะไร?” พระเถรผี ชู นนตี รสั วา “ดกู อ นพอ ในคราวยงั ครองเรอื น มารดาดื่มรสมะมวงที่เขาปรุงประกอบดวยน้ำตาลกรวด เปนตน โรคลมในทองก็สงบระงับไป แตบัดน้ี พวกเรา เที่ยวบิณฑบาตเลย้ี งชพี จกั ไดร สมะมว งนัน้ มาจากไหน?” ราหุลสามเณรทูลวา “เมื่อหมอมฉันได จักนำมา แลว กอ็ อกไป.” ก็ทานผูมีอายุน้ันมีสมบัติมากมาย คือ มีพระธรรม เสนาบดเี ปนอุปชฌาย มีพระมหาโมคคลั ลานะเปนอาจารย มพี ระอานนั ทเถระเปน อาว มพี ระสมั มาสมั พทุ ธเจา เปน บดิ า. แมเ มอ่ื เปน อยา งนนั้ ทา นกไ็ มไ ปยงั สำนกั อนื่ ไดไ ปยงั สำนกั ของอปุ ชฌายไหวแลว ไดย นื มีอาการหนาเศรา อย.ู www.kalyanamitra.org