8. Sınıf Fen Soru Bankası

Hücreleme Kazanım Baraj Yeni Sisteme Nitelikli Özgün Sistemli Sıralı Aşamalı Uygun Sorular ÇTÖVAZİMDÜAEMOMLIÜ TUAAYHKUTIMLALLYIUA MEB Örnek Sorularına Benzer FEN BİLİMLERİ SORU BANKASI MANTIK VE MUHAKEME DESTEKLİ

www.zekakupuyayinlari.com.tr Copyright © Batuksan Eğitim ve Yayıncılık Hizmetleri A.Ş. Bu kitabın her hakkı saklıdır (Noter huzurunda ve patent merkezinde). Hangi amaçla olursa olsun, kitabın tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğrafının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması, yayınlanması ya da kullanılması yasaktır. Bu yasağa uymayanlar, gerekli cezai sorumluluğu ve kitabın hazırlanmasındaki mali külfeti peşinen kabullenmiş sayılır. Grafik & Tasarım Zeka Küpü Grafik Tasarım Servisi ISBN: 978-605-7534-28-6 Baskı - Cilt WPC Matbaacılık San. Tic. A.Ş. Osmangazi Mah. Mehmet Deniz Kopuz Cad. No: 17 Esenyurt / İSTANBUL Telefon: (0 212) 886 83 30 Sertifika No: 35428 İrtibat Adresi Batuksan Eğitim ve Yayıncılık Hizmetleri A.Ş. Sinanpaşa Mah. Ortabahçe Cad. No: 5 Beşiktaş / İstanbul Telefon: (0 212) 227 00 91 - (0 212) 227 89 00 Bu kitaptaki soruların herhangi bir şekilde fotokopi ile veya diğer kayıt cihazlarıyla çoğaltılmasına, başka bir kaynakta kullanılmasına ve depolanmasına rastladığınızda bu durumu bize bildirirseniz millî gelirin kaybolmasını engellemiş olursunuz. İrtibat telefonu: (0 212) 227 89 00

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri \"toprak!\" diyerek geçme, tanı: Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da, bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki fedâ? Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ! Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli: Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâ-mahrem eli. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar -ki şehadetleri dînin temeli- Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan, İlâhi, boşanıp kanlı yaşım, Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir îmânı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerred gibi yerden na'şım; \"Medeniyet!\" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma, sakın. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl: Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy

İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1: Mevsimler ve İklim ........................................................................................................................................................ 5 ÜNİTE 2: DNA ve Genetik Kod .................................................................................................................................................. 35 ÜNİTE 3: Basınç......................................................................................................................................................................... 74 ÜNİTE 4: Madde ve Endüstri...................................................................................................................................................... 94 ÜNİTE 5: Basit Makineler ......................................................................................................................................................... 161 ÜNİTE 6: Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi .......................................................................................................................... 189 ÜNİTE 7: Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi ........................................................................................................................... 220 CEVAP ANAHTARI.................................................................................................................................................. 251

MEVSİMLER VE İKLİM 1 TEST 2306 Ekvator düzlemi DÜNYA'NIN DÖNME EKSENİ 1. \"Dünya'nın elips şeklindeki yörüngesinden geçen düzleme Yörünge Eksen yörünge düzlemi, Ekvator'dan geçen düzleme ise Ekvator düzlemi eğikliği düzlemi denir. Dönme Yer ekseniyle yörünge düzlemi birbirine dik değildir. Yörün- yönü ge düzlemiyle yer ekseni arasında 66° 33'lık, yörünge düz- lemiyle Ekvator arasında ise 23° 27'lık bir açı vardır. Dünya'nın eksen eğikliği ve yıllık hareketinin sonucu olarak bir noktaya Güneş ışınlarının düşme açısı yıl içinde değişir ve mevsimler oluşur.” Fen bilimleri öğretmeni yukarıdaki bilgiyi verdikten sonra tahtaya eksen eğikliği ile ilgili üç ihtimal yazıp görseller ile açıklar. 1) Eksen eğikliği olmasaydı 2) Eksen eğikliği bugünkünden büyük olsaydı ● Yer ekseni Yengeç ● Yer ekseni dönencesi Yörünge Ekvator Yörünge Ekvator 60◦30◦ düzlemi ● düzlemi ● Oğlak dönencesi 3) Eksen eğikliği bugünkünden küçük olsaydı Yengeç ● Yer ekseni dönencesi Ekvator 75◦ 15 ◦ Yörünge düzlemi Oğlak ● dönencesi Daha sonra öğrencilerinin bu ihtimaller üzerine tahminlerde bulunup fikir üretmelerini ister. Öğrencilerin tahminleri şu şekildedir: • Eksen eğikliği olmasaydı Güneş ışınları yıl boyunca Ekvator’a dik açıyla gelirdi. • Eksen eğikliği olmasaydı bir yerde sıcaklık yıl içinde değişmezdi. • Eksen eğikliği olmasaydı mevsimler oluşmazdı. • Eksen eğikliği bugünkünden büyük olsaydı Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği alan daralırdı. • Eksen eğikliği bugünkünden küçük olsaydı Güneş ışınlarının dik açıyla geldiği alan daralırdı. Buna göre, öğrencilerin tahminleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Sadece birinci ihtimal ile ilgili tahminler doğrudur. B) Birinci ve ikinci ihtimal ile ilgili tahminler doğrudur. C) Sadece üçüncü ihtimal ile ilgili tahmin doğrudur. D) Birinci ve üçüncü ihtimal ile ilgili tahminler doğrudur. 8. Sınıf 5 Fen Bilimleri

TEST 1 MEVSİMLER VE İKLİM 2. Mevsimler Güneş sisteminde Dünya dışındaki diğer gezegenlerde de yaşanır ancak yaşanan mevsimler Dün- ya'dakinden çok farklıdır. Güneş sistemindeki bütün gezegenlerde mevsimlerin oluşmasının iki nedeni vardır: Bi- rincisi Dünya gibi eksenlerinin eğik olması, ikincisi ise Güneş etrafındaki dolanmalarında yörünge biçimine bağlı olarak yıl içinde bazı dönemlerde Güneş'e daha yakın, bazı dönemlerde ise uzak olmalarıdır. Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şeklindedir. Ancak bu şekil daireye yakın olduğu için yörünge hareketi sırasında Dünya'nın Güneş'e en yakın ve en uzak olduğu mesafeler arasındaki fark çok azdır. Bu nedenle yörünge şeklinin Dünya'nın mevsimleri üzerinde belirgin bir etkisi yoktur. Ancak yörüngesi daire şeklinden uzak olan Mars'ta mevsimler birbi- rinden çok farklıdır. Eksen eğiklikleri yaklaşık 3 derece olan Jüpiter ve Venüs'te ise mevsimler arasındaki fark çok azdır. Gezegenlerdeki mevsim uzunlukları da birbirinden çok farklıdır. Dünya'da ortalama 90-93 gün olan bu süre Mars'ta 7 ay, Satürn'de ise 7 yıldır. Aşağıda gezegenlerin bazı özelliklerini içeren bir tablo verilmiştir. Gezegenler Merkür Venüs Dünya Mars Jüpiter Satürn Uranüs Neptün 26,7° 98° 28,3° Eksen eğikliği 2° 177° 23° 25° 3° 29,4 yıl 84 yıl 164,7 yıl 88 gün 225 gün 365 gün 687 gün 11,8 yıl 1350 2750 4450 Eliptik yörünge (Bir tam yıl) 46 107 147 208 741 1510 3000 4550 70 109 817 Güneş'e en 57 108 152 248 779 1430 2880 4500 yakın konum 77 40 588 (Milyon km) 149,5 228 1200 2570 4300 Güneş'e en uzak - 55 konum (Milyon km) Güneş'e ortalama mesafe (Milyon km) Dünya'ya ortalama mesafe (Milyon km) Verilen bilgiler ve tabloya göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bütün gezegenlerin az da olsa bir eksen eğikliği vardır. B) Mevsimlerin oluşumunda eksen eğikliği tek etken değildir. Örneğin eksen eğikliği arasında çok az fark olan Mars ve Satürn'de mevsim uzunlukları birbirinden çok farklıdır. C) Gezegenlerin Güneş'e olan uzaklıkları arttıkça gezegenlerin bir tam yılı, doğal olarak da mevsim süreleri art- mıştır. D) Gezegenlerde mevsimlerin oluşmasında en büyük etken gezegenlerin Güneş'e en yakın ve en uzak olduğu mesafeler arasındaki farktır. Fen Bilimleri 6 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 1 TEST 3. Emre Dünya’nın yörünge düzlemi ile Ekvator ara- Baraj Sorusu •K •K sındaki 23° 27’ lık açıyı deneyle ispat etmek için bir dizi çalışma yapıyor. Elde ettiği bilgileri şu şekilde 4. not alıyor: 123123 Cisimlerin gölge boyu Güneş ışınlarının geliş açısı- na göre değişir. Güneş ışınlarının geliş açısı ile cis- 1m 1m min gölge boyu arasında ters orantı vardır. Güneş ışınları 90°’lik açı ile geldiğinde gölge oluşmaz. Bir öğrenci fen bilimleri dersinde öğretmeninin ver- Güneş ışınları Ekvator’a yılda iki defa (21 Mart - diği “Dünya’da mevsimlerin oluşumu, Dünya’nın 23 Eylül), dönencelere ise bir defa (Yengeç dönen- Güneş’e yakın ya da uzak oluşuyla ilgili değil dön- cesi - 21 Haziran, Oğlak dönencesi - 21 Aralık) dik me ekseninin eğikliği ve Güneş etrafındaki hareke- gelir. Dönenceler dışında kalan yerlere ise hiçbir tiyle ilgilidir.” bilgisini kanıtlamak istiyor. Bunun için zaman dik gelmez. kendi ekseni etrafında dönen küresel cisimleri şe- kildeki gibi ısı ve ışık kaynağının etrafına yerleştirip Emre’nin deney aşamaları: kaynağın küre üzerindeki “K ” noktasında oluştur- duğu sıcaklık değerini ölçerek not alıyor. 1. adım: 21 Mart’ta Gü- 2. adım : 21 Mart’ta ay- Buna göre, öğrenci bu düzeneğe ek olarak aşa- neş ışınlarının yeryüzü- nı tahtaya Güneş ışın- ğıdaki düzeneklerden hangisini hazırlarsa öğ- ne dik açı ile geldiği za- larının geliş doğrultusu- retmeninin verdiği bilgiyi deneysel olarak kanıt- man tam 12’de bir çi- na göre çivinin gölgesi lamış olur? viyi tahtaya sabitliyor. hiç oluşmayacak şekil- (Referans çivi) de 2. bir çiviyi sabitliyor. Zeka Küpü Yayınları A) •K •K 123123 •K 1m 2m B) •K 3. adım: 21 Haziran’da 4. adım: İkinci ve üçün- 123123 Güneş ışınlarının yeryü- cü çiviler arasındaki açı- züne dik geldiği saatte yı açı ölçer yardımıyla 2m 1m üçüncü çiviyi de hiç göl- 23,2° olarak ölçüyor. ge oluşmayacak şekilde C) •K •K tahtaya sabitliyor. Emre’nin elde ettiği bilgiler ve yaptığı deneye göre 123123 aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır? 1m 1m A) İkinci ve üçüncü çiviler arasındaki fark Dünya’nın D) yörünge düzlemi ile Ekvator düzlemi arasında- ki açıya yaklaşık bir değer olarak ölçülmüştür. •K •K B) Emre deneyi yaparken 21 Haziran’da çivinin göl- 123 123 gesi oluştuğuna göre Türkiye Yengeç dönence- si üzerinde değildir. 2m 2m C) Emre, Yengeç dönencesi üzerinde bir ülkede Fen Bilimleri yaşasaydı bu deneyi 21 Haziran’da yapamazdı. D) Emre Oğlak dönencesi üzerinde bir ülkede ya- şasaydı 21 Aralık’ta bu deneyi yapabilirdi. 8. Sınıf 7

TEST 2 MEVSİMLER VE İKLİM 2307 DÜNYA'NIN DÖNME EKSENİ İLE GÜNEŞ ETRAFINDAKİ DOLANMA DÜZLEMİ ARASINDAKİ İLİŞKİ 1. Dünya Güneş etrafında eliptik bir yörünge boyunca 365 gün II I 6 saatlik bir zaman diliminde dolanır. Bu yörüngede dolanır- III IV ken dönme ekseni dik bir konumda değildir. Dünya, dönme ekseninde 23° 27' lık bir eğimle hareket etmektedir. Bu durum neticesinde yıl içerisinde Güneş ışınlarının farklı yarım küre- lere farklı açılarla gelmesiyle mevsimler yaşanır. Mevsimlerin başlangıcı olarak dört önemli tarih bulunmaktadır. Bunlar, 21 Haziran - 21 Aralık (gün dönümü) ve 21 Mart - 23 Eylül [eki- noks (gece gündüz eşitliği)] tarihleridir. Aşağıda bazı öğrencilerin belirli tarihlerdeki anıları verilmiştir. Emre : G eçen ağustos ayında Bodrum’a tatile gitmiştik. Bol bol denize girmiş ve çok eğlenmiştim. Yağız : Y arıyıl tatilinde çok fazla kar yağdığı için memleketimiz olan Kars’ı ziyaret edemedik. Tuğçe : M ayıs ayı en sevdiğim aydır. Çünkü bu ay içerisinde doğum günümü tüm sevdiklerimle kutluyor ve çok güzel vakit geçiriyoruz. Yukarıda verilen bilgilere göre, Türkiye’de yaşayan öğrenciler Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketinde hangi konumu ile ilgili bir anıdan bahsetmemiştir? A) I B) II C) III D) IV 2. Alparslan Öğretmen öğrencilerinden Güneş ışınlarının belirli tarihlerde Dünya’ya geliş açısı ile ilgili çizimler yap- malarını istiyor. Melikşah, Azra ve Ayça’nın yaptığı çizimler aşağıdaki gibidir: KL M Alparslan Öğretmen’in öğrencilerin çizimleri ile ilgili yaptığı yorumlar şu şekildedir: Melikşah’ın yaptığı modelde Güneş ışınları Yengeç dönencesine değil Oğlak dönencesine dik gelecek konumda olmalıydı. Azra’nın yaptığı modelde ise ülkemizde sonbahar değil ilkbahar ekinoks tarihi olmalıydı. Ayça’nın yaptığı model amacına uygundur. Buna göre, Alparslan Öğretmen'in öğrencilerden istediği tarihlere ait modeller ile öğrencilerin yaptığı mo- dellerin eşleştirilmesi sırasıyla hangi seçenekte doğru verilmiştir? Melikşah Azra Ayça A) 21 Aralık - L 21 Mart - M 21 Haziran - K B) 21 Aralık - K 21 Mart - M 21 Aralık - L C) 23 Eylül - K 21 Mart - L 21 Haziran - M D) 21 Mart - L 23 Eylül - K 21 Aralık - M Fen Bilimleri 8 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 2 TEST 3. Eylül ayında fen bilimleri dersinde \"Mevsimler ve İk- 4. lim\" konusunu işleyen Emel, öğretmenin derste: \"Ar- kadaşlar biz şu anda sonbahar mevsimindeyiz ama Isı ve ışık kaynağı A Avustralya'dakiler ilkbahar mevsimini yaşamakta- A dır.\" sözü üzerine, merak edip \"Biz yaz mevsimin- de iken hangi ülke hangi mevsimi yaşamaktadır?\" Düzenek 1: Dönme ekseni eğik konumdaki küreler düşüncesiyle internette araştırma yapıyor. Yaptığı araştırma sonucunda aşağıdaki tabloyu hazırlıyor: Ülke Mevsim Konum A Isı ve ışık kaynağı A Türkiye Yaz Kuzey Yarım Küre Almanya Yaz Kuzey Yarım Küre Düzenek 2: Dönme ekseni dikey konumdaki küreler Mozambik Kış Güney Yarım Küre Bir öğretmen mevsimlerin oluşumunun Dünya'nın dönme ekseninin eğikliğine bağlı olduğunu kanıtla- Japonya Yaz Kuzey Yarım Küre mak istiyor. Yukarıdaki düzenekleri hazırlayan öğ- retmen kendi ekseni etrafında sabit süratle dönen Arjantin Kış Güney Yarım Küre Zeka Küpü Yayınları özdeş küreleri, ısı ve ışık yayan bir kaynağa eşit uzaklıkta farklı yönlere yerleştiriyor. Küreler üzerin- Ağustos Ayı Mevsim Tablosu de belirlediği A noktasının sıcaklığını bir süre son- ra ölçüyor ve aşağıdaki bulguları elde ediyor. Emel hazırladığı tabloyu sınıfta arkadaşlarına gösteriyor ve arkadaşları şu yorumları yapıyor: • 1. düzenekteki A noktalarının sıcaklıkları farklı çıkmıştır. I. Ağustos ayı içerisinde Mozambik'te hava diğer ayların çoğuna göre daha soğuktur. • 2. düzenekteki A noktalarının sıcaklıkları aynı çıkmıştır. II. Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsiminin yaşandı- ğı anda, Güney Yarım Küre'de kış mevsimi ya- Öğretmen elde edilen bulgularla öğrencilerin çıka- şanmaktadır. rım yapmalarını istiyor. III. Arjantin ve Mozambik ocak ayında aynı mevsi- Buna göre, aşağıdaki öğrenci çıkarımlarından mi yaşamaktadır. hangisi yanlıştır? IV. Türkiye ve Japonya mart ayında farklı mevsim- A) Düzenek 1'de özdeş kürelerin dönme ekseni ler yaşamaktadır. eğik olmasından dolayı farklı konumlarda aynı noktadaki sıcaklıklar farklı çıkmıştır. Bu durum V. Aynı zaman dilimi içerisinde farklı yarım küre- mevsimlerin oluşumuna örnek gösterilebilir. lerde farklı mevsimler yaşanmaktadır. B) Dünya'nın dönme ekseni dik olsaydı, A nokta- Buna göre, yapılan yorumlardan hangileri doğ- sında tek bir mevsim yaşanırdı. rudur? C) Özdeş küreler üzerindeki aynı A noktasının fark- A) I ve II B) I ve III lı sıcaklıkta olması, küre ile ısı ve ışık kaynağı- C) I, II, III ve V D) III, IV ve V nın arasındaki mesafeyle ilgilidir. D) Küreler kendi etrafında dönmeseydi her iki dü- zenekte de A noktasında ya hep gündüz ya da hep gece olurdu. 8. Sınıf 9 Fen Bilimleri

TEST 2 MEVSİMLER VE İKLİM 5. 21 Haziran'da Güneş ışınlarının öğle vakti Kuzey Ya- Ax rım Küre'de dik olarak geldiği enlem Yengeç dönence- Bx sidir. Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Küre'de yaz, Gü- ney Yarım Küre'de ise kış mevsimi yaşanmaya başlar. Ayrıca Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya ge- celer uzamaya; Güney Yarım Küre’de ise geceler kısal- maya gündüzler uzamaya başlar. Buna göre, A ve B noktalarının bazı tarihlerdeki gündüz ve gece sürelerine ait grafiklerden hangisi doğ- rudur? A) Gündüz süresi B) Gece süresi C) Gündüz süresi D) Gece süresi A bölgesi 21 21 A bölgesi 21 21 B bölgesi 21 21 B bölgesi 21 21 Haziran Temmuz Haziran Temmuz Haziran Temmuz Haziran Temmuz 6. Dünya’nın eksen eğikliği ve yıllık hareketine bağlı olarak bir noktada Güneş ışınlarının düşme açıları ve gece-gün- düz süresi yıl boyunca değişir. Aşağıda bu durumu gösteren bir görsel verilmiştir. Kuzey Kutup Dairesi (66° 33') 24 saat gündüz Kuzey Kutup Noktası (90°) 6 ay gündüzün yaklaşık ortası Yengeç Dönencesi (23° 27') 13,5 saat gündüz Ekvator (0°) 12 saat gündüz Oğlak Dönencesi (23° 27') Güneş Işınları 10,5 saat gündüz Güney Kutup Dairesi (66° 33') 24 saat gece Güney Kutup Noktası (90°) 6 ay gecenin yaklaşık ortası 21 Haziran (Gün Dönümü) Verilen bilgi ve görsel dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Güneş ışınları 21 Haziran’da Yengeç dönencesine dik olarak gelir. B) 21 Haziran’da kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar. C) 21 Haziran’da Güneş ışınları Yengeç dönencesinde Oğlak dönencesine göre daha geniş bir alanı aydınlatır. D) 21 Haziran’da Güney Yarım Küre’de gündüz süresi gece süresinden azdır. Fen Bilimleri 10 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 2 TEST 7. 2018 FİVB Bayanlar Dünya Voleybol Kar- Fransa Hollanda İtalya Japonya şılaşması 29 Eylül günü başlamış, 20 Çin Ekim günü sona ermiştir. Karşılaşmalar Ekvator sonucunda kaybeden voleybol takımının oyuncuları aynı gün ülkelerine dönmüştür. Bayanlar Dünya Voleybol Şampiyonası’na katılan ülkelerin karşılaşma tarihleri ve kazanan ülke takımları aşağıdaki tablo- da belirtilmiştir. Arjantin Tarih Ülkeler Kazanan Takım 29 Eylül Arjantin - Fransa Fransa 15 Ekim İtalya - Japonya İtalya 20 Ekim Çin Hollanda - Çin Buna göre, sırasıyla elenen üç takım voleybolcuları ülkelerine döndüklerinde ülkelerinde yaşanan mev- simler hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) İlkbahar - İlkbahar - Sonbahar B) Sonbahar - İlkbahar - Sonbahar C) İlkbahar - Sonbahar - Sonbahar D) Sonbahar - Sonbahar - İlkbahar Baraj Sorusu 8. K ve L şehirlerinin yıllık sıcaklık ortalaması aşağıdaki grafiklerde gösterilmektedir. En yüksek sıcaklık (°C) En yüksek sıcaklık (°C) xX K şehri L şehri xY Aylar Aylar xZ xT Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Bu grafiklere göre K ve L şehirlerinin şekilde gösterilen Dünya üzerindeki yeri X , Y, Z ve T konumla- rından hangisi olabilir? K L A) X Y B) Y T C) Z X D) T X 8. Sınıf 11 Fen Bilimleri

3 MEVSİMLER VE İKLİMTEST 2308 IŞIĞIN BİRİM YÜZEYE DÜŞEN ENERJİ MİKTARININ MEVSİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 1. Mevsimlerin oluşumunda Dünya'nın dönme ekseninin eğikliği ile Güneş ışınlarının eğik açıyla gelmesinin etkisini incelemek isteyen Arda bir düzenek hazırlamaya karar veriyor. Düzenekte üzerine düşen ışığın şiddetinin etkisiy- le, yalnızca aydınlanan bölgede ısı artışı sağlayan özel hazırlanmış bir zemin üzerine şekildeki gibi özdeş ışık kay- naklarından farklı açılarda ışık ışınlarını gönderiyor. 123 Yapılan ölçüm sonucunda şu verilere ulaşıyor: I. Zemine dik gönderilen ışık, zemini daha çok ısıtıyor. II. Işık kaynağının aydınlattığı bölgelerin sıcaklık değerleri t1 > t2 > t3 şeklinde oluşuyor. III. Işık ışınları ne kadar eğik açıyla gönderilirse aydınlattığı bölge o kadar artıyor ama aydınlanan bölgenin sıcak- lığı azalıyor. Kuzey Artvin K Hatay Güney Elde edilen verilere göre, Güneş'e göre konumu şekildeki gibi olan Dünya üzerindeki bazı noktalar hak- kında aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Şekle göre Türkiye'de kış mevsimi yaşanmaktadır. B) Artvin, Hatay'a göre daha soğuk bir iklime sahiptir. C) Yukarıdaki şekilde Artvin'de kış, Hatay'da yaz mevsimi yaşanmaktadır. D) Türkiye'de yaz mevsimi yaşandığı bir zamanda, gösterilen K noktasında kış mevsimi yaşanır. Fen Bilimleri 12 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 3 TEST 2. Kx K xL L Fener xM Dünya modeli Şekildeki Dünya modeli üzerinde farklı konumlara özdeş K, L ve M termometreleri yerleştirilmiş ve el feneri yardı- mıyla üç saat aydınlatılmıştır. Üç saat sonra termometrelerde okunan sıcaklık değerleri arasında L > K > M ilişkisi olduğuna göre, yal- nızca bu gözleme dayanarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Bir yerin gündüz sıcaklık ortalaması Dünya’daki konumuna göre değişir. B) Güneş ışınlarının dik geldiği bölgelerde sıcaklık daha yüksektir. C) Bir yerin sıcaklığının artması için Dünya ekseninin eğik olması gerekir. D) Güneş ışınlarının eğik geldiği bölgelerde sıcaklık daha düşüktür. 3. Cisimlerin gölge boyu, Güneş ışınların geliş açısına bağlı olarak değişir. Bir cisme Güneş ışınlarının geliş açısı ile o cismin gölge boyu arasında ters orantı vardır. 90°’lik açı ile düşerse  Gölge oluşmaz. 45°’den büyük açı ile düşerse  Gölge boyu, cismin boyundan kısa olur. 45°’lik açı ile düşerse  Gölge boyu, cismin boyuna eşit olur. 45°’den küçük açı ile düşerse  Gölge boyu, cismin boyundan uzun olur. Aşağıda Dünya’mızda belirli bölgelerdeki cisimlerin gölge boylarının belirli tarihlere göre değişimini gösteren gra- fikler verilmiştir. Gölge boyu Gölge boyu Gölge boyu Tarih Tarih Tarih 21 21 23 21 21 21 23 21 21 21 23 21 Mart Haziran Eylül Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Mart Haziran Eylül Aralık Yengeç Oğlak Ekvator ile Yengeç dönencesinde dönencesinde dönencesi arasında Verilen bilgiler ve grafiklere göre, aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz? A) Güneş ışınları 21 Mart’ta Yengeç dönencesine dik açı ile gelir. B) 21 Aralık’ta Oğlak dönencesinde cisimlerin gölgesi oluşmaz. C) Güneş ışınları Ekvator ile Yengeç dönencesi arasında yılda iki kez dik açı ile gelir. D) 21 Haziran’dan 21 Aralık’a kadar Oğlak dönencesinde Güneş ışınlarının gelme açısı büyür. 8. Sınıf 13 Fen Bilimleri

TEST 3 MEVSİMLER VE İKLİM 4. Sinop Hatay 21 Aralık'ta Güneş ışınları öğle vakti Güney Yarım Küre'de Oğlak dönencesine dik olarak gelir. Güney Yarım Küre'de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey Yarım Küre'de ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır. 21 Aralık'ta ülkemizde, • En uzun gecenin yaşanacağı Sinop'ta gece süresi 15 saat 6 dakika, gündüz süresi ise 8 saat 54 dakikadır. • En uzun gündüzün yaşanacağı Hatay'da gece süresi 14 saat, gündüz süresi ise 10 saattir. Buna göre, 21 Aralık tarihi için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Kuzey Yarım Küre'de kış başlangıcıdır. B) Yengeç dönencesinden kuzeye gidildikçe gece süresi uzar, gündüz süresi kısalır. C) Güney Yarım Küre'de yaz başlangıcıdır. D) Bu tarihten itibaren Güney Yarım Küre'de gündüzler uzamaya, geceler kısalmaya başlar. 5. Dünya üzerinde iki ayrı bölgeye gelen ışık enerjisi miktarı aynı anda ölçülüyor ve şekildeki grafik elde ediliyor. Dönüş Işık enerjisi yönü miktarı Güneş ışınları xA xB 1. bölge 2. bölge Bölge Eksen D) I, II ve III A ve B noktaları aynı meridyen üzerinde ve Ekvator'a aynı uzaklıkta olduğuna göre, 8. Sınıf I. Güneş ışınları 1. bölgeye 2. bölgeye göre daha dar bir açıyla gelmiştir. II. 2.bölgenin yerini Dünya üzerindeki A bölgesi temsil eder. III. Işık enerjisi miktarının farklı olması Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması ile ilgilidir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III Fen Bilimleri 14

MEVSİMLER VE İKLİM 3 TEST 6. Güneş'ten gelen ısı ve ışık enerjisinin mevsime olan etkisini belirleyen faktörlerden biri de yeryüzünün ısıyı soğur- ma oranıdır. Yeryüzünde yansıma miktarı düşük olan alanlar, daha fazla enerji soğuran alanlardır. Örneğin çöller Güneş'ten gelen ışınların yaklaşık %25'ini yansıtmaktadır yani soğurma oranı yüksektir. Bu nedenle çöller fazla ısınmaktadır. Kutuplarda bulunan buz kütleleri ise zaten küçük açılarla gelen Güneş ışınlarını etkin olarak yansıt- tığı için kutuplar soğuk olur. Arizona Gobi Çölü Çölü ● ● Ekvator ● Victoria Çölü ● Antartika Çölü Buna göre, 21 Aralık'ta aşağıdaki bölgelerden hangisi diğerlerine göre daha sıcaktır? A) Arizona Çölü B) Victoria Çölü C) Gobi Çölü D) Antartika Çölü Baraj Sorusu B 1 2 7. Güneş’ten gelen ışınlar farklı enlemleri farklı ısıtır. Aynı enerji kutup- A 3 lara yakın alanları daha az, Ekvator’a yakın alanları daha çok ısıtır. D Çünkü aynı enerji miktarı kutuplara yakın bölgede daha geniş alanı, Ekvator’da ise daha dar bir alanı ısıtmaktadır. C Öğretmen öğrencilerinden masa lambası, küre ve iki termometre kul- lanarak yukarıda verdiği bilgiyi ispatlayan bir model oluşturmalarını istiyor. Öğretmenin yönergesine uygun model oluşturmak isteyen bir öğren- cinin aklından geçen düşünceler şu şekildedir: 1. Termometrelerden birisini B bölgesine, diğerini de D bölgesine sa- bitleyeyim. 2. Termometrelerden birisini C bölgesine, diğerini de A bölgesine sa- bitleyeyim. 3. Masa lambasının ışığını 5 dakika boyunca 2 konumundan göndereyim. 4. Masa lambasının ışığını 2 dakika 2 konumundan, 2 dakika da 1 konumundan göndereyim. 5. Masa lambasının ışığını 3 dakika 3 konumundan, 2 dakika 1 konumundan göndereyim. Buna göre, öğrencinin istenilen düzeneği kurması için aklından geçen düşüncelerden hangilerini birlik- te kullanması gerekir? A) 1 - 3 B) 2 - 5 C) 2 - 4 D) 1 - 5 8. Sınıf 15 Fen Bilimleri

TEST 4 MEVSİMLER VE İKLİM İKLİM VE HAVA OLAYLARI ARASINDAKİ FARK - I 2309 1. Atmosferde bulunan gaz karışımında %78 oranın- 2. Fen bilimleri öğretmeni, bir hafta boyunca öğle da azot, %21 oranında oksijen, %1 oranında ise kar- saatlerinde havanın nasıl olduğunu gözlemlemek bondioksit, su buharı ve diğer gazlar bulunur. Su için sınıfta bir yer belirler. Sınıfı üç gruba ayırıp gö- buharı hava olaylarının gerçekleşmesini sağlayan rev dağılımı yapar. çok önemli bir maddedir. Nem, yeryüzündeki canlı- ların terlemesi ve suların buharlaşması ile havaya • 1. grup, gökyüzüne bakarak havanın yağmurlu, katılan su buharı miktarıdır. Sıcaklık arttıkça buhar- bulutlu, güneşli vb. olduğunu gözlemler ve veri- laşma ve terleme artacağından nem de artar. Bu leri tablonun uygun bölümüne kaydeder. nedenle soğuk günlerde havanın nemi düşük, sıcak günlerde ise yüksektir. • 2. grup, sıcaklığı belirlemek için termometreyi gölge bir yere asarak ölçüm yapar ve sonuçları Aşağıdaki haritada bazı şehirlerin konumu verilmiştir. tablonun uygun bölümüne kaydeder. İstanbul • 3. grup, rüzgâr gülünü pencereye sabitler ve her x gün bir dakikada kaç kez döndüğünü sayarak tabloda uygun bölüme kaydeder. x İzmir Koxnya 5. günün sonunda öğrencilerin yaptığı ölçüm ve göz- lemler sonucu oluşturduğu tablo şu şekildedir: A. İstanbul - Temmuz Zeka Küpü Yayınları Hava Gözlem Tablosu B. İzmir - Mart 1. Grup 2. Grup 3. Grup C. Konya - Mart Gökyüzü Sıcaklık Rüzgâr Günler Buna göre, yukarıdaki şehirlerin yağışsız bir gün- Pazartesi 11 80 tur de konumu da düşünüldüğünde verilen tarihler- deki nem oranlarını gösteren grafiğin hangi se- Yağmurlu çenekteki gibi olması beklenir? Salı 13 60 tur Güneşl A) Nem B) Nem Çarşamba 12 70 tur Parçalı Perşembe 13 80 tur Yağmurlu A B C Şehirler A B C Şehirler Cuma 15 50 tur Güneşl C) Nem D) Nem Öğrencilerin oluşturduğu hava gözlem tablosu- na göre, aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A B C Şehirler A B C Şehirler A) Hava sıcaklığının aynı olduğu günlerde farklı ha- va olayları yaşanabilir. B) Hava olaylarının aynı olduğu günlerde hava sı- caklığı farklı olabilir. C) Tabloya bakılarak bir sonraki haftaya ait doğru hava tahmini yapılabilir. D) Tablo dar bir alanda kısa süreli gözlemler ile oluşturulmuştur. Fen Bilimleri 16 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 4 TEST 3. Türkiye’de yaz ayları Doğu Anadolu Bölgesi’nde sıcak ve kurak geçerken Karadeniz Bölgesi’nde ılık ve yağışlı geçer. Sinop Haziran Temmuz Ağustos Iğdır Nem (%) 58 62 64 Sıcaklık (°C) 30 33 34 Yukarıdaki haritada yerleri belirtilen Sinop ve Iğdır şehirlerinin yaz aylarındaki sıcaklık ve nem değerleri ölçülerek kaydedilmiştir. Iğdır’a ait değerler tablodaki gibidir. Buna göre, Sinop’a ait tablo aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) Haziran Temmuz Ağustos B) Haziran Temmuz Ağustos Nem (%) 78 82 84 Nem (%) 42 46 45 Sıcaklık (°C) 24 26 27 Sıcaklık (°C) 32 35 38 C) Haziran Temmuz Ağustos D) Haziran Temmuz Ağustos Nem (%) 65 70 68 Nem (%) 75 80 85 Sıcaklık (°C) 19 21 36 Sıcaklık (°C) 35 33 30 4. Havadaki nem, atmosferin her yerinde aynı değildir. Havanın bulunduğu yere ve sıcaklığa göre değişir. Nemli hava yükselirken sıcaklığın düşmesiyle soğur ve bu durumda havadaki nem yoğuşarak su damlacıkları hâline gelir. Su damlacıkları da bir araya toplanıp bulut oluşturarak farklı yağış şekilleri ile yeryüzüne döner. Yağış şeklini ise nemin yoğuştuğu yer ve havanın sıcaklığı belirler. Aşağıdaki kutucuklara kar, dolu, kırağı, yağmur ve sis uygun şekilde yerleştirilecektir. Nemin Yoğuştuğu Yer Hava Sıcaklığı Gökyüzüne yakın Yeryüzüne yakın 0°C’un altında 0°C’un üzerinde Buna göre, her iki durumda da aynı kutucukta yer alan hava olayları ikilisi aşağıdakilerden hangisidir? A) Kar - Dolu B) Kırağı - Yağmur C) Yağmur - Sis D) Kar - Kırağı 8. Sınıf 17 Fen Bilimleri

4 MEVSİMLER VE İKLİMTEST Baraj Sorusu 5. Sınıf için deney programı hazırlayan Emre ve Bahar, arkadaşlarına ilk önce hava olaylarının açıklamalarını şu şekilde yapmışlardır:  Atmosferdeki su buharının yoğunlaşmasıyla oluşan küçük su damlacıklarının gökyüzünde birleşerek büyük su damlacıkları hâlinde yeryüzüne inmesidir.  Bulutları oluşturan su tanelerinin sıfır derece ve altında soğuk hava ile karşılaşması sonucu, çok ince buz parçalarına dönüşmesidir.  Atmosferdeki su buharının bir anda çok soğuk havayla teması ve sonrasında buz olarak yeryüzüne düşen yağış biçimidir.  Atmosferde bulunan su buharının, yoğuşarak toprağın, ağaç dallarının ve yaprakların üzerinde su damlası olarak görünmesidir. Daha sonra hazırladıkları deneyi aşağıda bulunan görseldeki gibi yaparlar: Emre’nin Deneyi Soğuk cam Su tanecikleri Buhar (nem) Kaynayan su Su Toprak 20 °C Bahar’ın Deneyi Soğuk cam Su Buhar (nem) damlacıkları Kaynayan su 10 °C Emre ve Bahar arkadaşlarından yaptıkları deneyi, semboller ile ifade ettikleri hava olaylarından doğru olanı ile eşleştirmelerini ister. Buna göre, deneylerde gerçekleşen hava olaylarını yorumlayan sınıf arkadaşları aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru eşleştirme yapmıştır? A) B) C) D) Emre'nin deneyi     Bahar'ın deneyi     Fen Bilimleri 18 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 4 TEST 6. Sıcaklığın yükselmesi ile hava moleküllerinin hareketi artar. Artan hareketle moleküller birbirinden uzaklaşır. Bu nedenle havadaki moleküllerin birbirine teması sonucu oluşan etki yani hava basıncı azalır. Hava basıncının düşük olduğu bu alana alçak basınç alanı denir. Sıcaklığın düşmesi hâlinde ise tam tersi bir durum gerçekleşir ve yüksek basınç alanı oluşur. AB Yukarıda verilen bilgiler ile görseller arasında ilişki kurduğumuzda hangi seçenekteki çıkarıma ulaşamayız? A) A bölgesinde hava sıcaklığı yüksek olduğundan alçak basınç alanıdır. B) B bölgesinde yükselen hava soğuyarak yoğuşur ve bulutları oluşturur. C) B bölgesinde nem az olduğundan havanın sıcaklık ve soğukluğu daha sert hissedilir. D) B bölgesinden A bölgesine doğru hava hareketi (rüzgâr) gerçekleşebilir. 7. Rüzgâr, yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yönde hareket eden hava akımının genel adı- dır. Rüzgârın oluşum nedeni havadaki basınç farkıdır. Rüzgâr bazen yavaş bazen de şiddetli ve zarar verici ola- bilir. Aşağıda farklı şiddette esen rüzgârlarla ilgili bir tablo verilmiştir. Rüzgâr Kuvveti Hız (km/h) Etkisi Meltem 3 12 - 19 Bayraklar dalgalanır. Meltem fırtınası 7 51 - 61 Ağaçlar bütün olarak sallanır. Fırtına 8 62 - 74 Ağaç dalları kırılır yürümek zordur. Kasırga 12 ≥ 120 Toplu yıkımlar görülür. Sadece tabloda verilen bilgilere göre aşağıdaki ifadelerden hangisi söylenemez? A) Şiddetli kasırgalar ülkemizde görülmez. B) Rüzgârın hızı arttıkça kuvveti de artar. C) Rüzgârın kuvveti arttıkça zararlı etkileri de artmaktadır. D) Rüzgârın kasırga olarak adlandırılması için hızının en az 120 km/h olması gerekir. 8. Sınıf 19 Fen Bilimleri

TEST 4 MEVSİMLER VE İKLİM 8. Bir ısıtıcı, rüzgâr tulumu ve buz kalıpları ile aşağıdaki deney düzeneği hazırlanmaktadır. Buz kalıpları Gaz ortamı Sol taraf Sağ taraf Isıtıcı Isıtıcı yeteri kadar çalıştırıldıktan sonra odanın ortasındaki rüzgâr tulumunun yönü aşağıdaki gibi olmaktadır. Buz kalıpları Gaz ortamı Sol taraf Sağ taraf Isıtıcı Buna göre rüzgâr tulumundaki değişim incelendiğinde, I. Deney odasının sağ tarafında alçak basınç alanı oluşmuştur. II. Deney odasının sol tarafında yüksek basınç alanı oluşmuştur. III. Deney odasının sağ tarafından sol tarafına doğru rüzgâr oluşmuştur. sonuçlarından hangilerine ulaşılır? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III 9. Kara ve denizler Güneş’ten aynı ısıyı almalarına rağmen denizler karalara göre daha yavaş ısınıp daha yavaş soğur. Aynı bölgede gündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı oluştururken denizler daha sıcaktır ve basınç azdır. Soğuyan hava Isınan hava alçalır. yükselir Isınan hava Soğuyan hava Sıcak yükselir. alçalır. Kara Deniz Soğuk Kara Deniz Gece Gündüz Buna göre verilen bilgi ve görsellerden hareketle, I. Gündüz denizden karaya doğru rüzgâr eser. II. Gece karadan denize doğru rüzgâr eser. III. Ekinoks tarihlerinde karalar gece ve gündüz yüksek basınç alanıdır. yargılarından hangilerine ulaşılabir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III Fen Bilimleri 20 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 5 TEST 2310 İKLİM VE HAVA OLAYLARI ARASINDAKİ FARK - II 1. Dünya’da başlıca üç çeşit iklim türü vardır fakat bu iklim tiplerinin dağılışı ve özellikleri bölgelere göre farklılık gösterir. Büyük İklim Tipleri Sıcak İklimler Ilıman İklimler Soğuk İklimler Ekvatoral İklim Akdeniz İklimi Tundra İklimi Savan İklimi Ilıman Okyanus İklimi Kutup İklimi Muson İklimi Ilıman Karasal İklim Çöl İklimi Sert Karasal İklim 90° 70° KUTUP İKLİMİ 60° (Yağış çok az) TUNDRA İKLİMİ (Yazları 3 ay yağışlı) ORTA KUŞAK İKLİMİ Orta Kuşak Okyanusal İklim Orta Kuşak Karasal İklim (Her mevsim yağışlı) (Yazları yağışlı) 40° AKDENİZ İKLİMİ MUSON İKLİMİ (Kışları yağışlı) (Yazları 3 ay yağışlı) 30° 20° ÇÖL İKLİMİ 15° (Her mevsim kurak) 10° TROPİKAL STEP İKLİMİ (Yazları 3 ay yağışlı) 0° SAVAN İKLİMİ (Yazları 6 ay yağışlı) EKVATOR İKLİMİ (Her mevsim sıcak ve yağışlı) Yukarıdaki bilgilere göre, hangi seçenekteki çıkarıma ulaşılamaz? A) Belirli enlemler arasında belirli iklim tipleri görüldüğüne göre iklimlerin oluşmasında Güneş ışınlarının geliş açı- sı etkili olabilir. B) Aynı enlemler arasında farklı iklim tipleri görülebildiğine göre (Örneğin 20° - 40° enlemleri) iklimlerin oluşma- sında sadece matematik konum etkili değildir. Bunun yanında yeryüzü şekilleri de etkili olabilir. C) Farklı enlemlerde birbirine yakın yağış miktarları görülebilir. D) Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe yaz mevsimindeki yağış miktarı artmaktadır. 8. Sınıf 21 Fen Bilimleri

TEST 5 MEVSİMLER VE İKLİM 2. İklim ve hava olayları farklı kavramlar olmasına rağmen birbiriyle bağlantılı olması dolayısıyla karıştırılabilmekte- dir. Fen bilimleri öğretmeni öğrencilerinde bu sorunun yaşanmaması için sınıfta eşit sayıda sadece kız ve sadece erkeklerden iki grup oluşturarak bir etkinlik yapar. İklim ve hava olayları gruplarından uygun örnekler vermelerini ister. En fazla uygun örnek veren grup etkinliği kazanacaktır. Gruplardaki öğrencilerin verdikleri örnekler şu şekil- dedir: Emel : Erzurum en çok kar yağışı alan illerimizdendir. Arda : İstanbul'da hava mevsim normallerinde seyrediyor. Azra : Konya'da yazlar sıcak ve kuraktır. Emre : Antalya'da etkili olan doludan 1000 dönüm sera ve bahçe zarar gördü. Berfin : Rize'de yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 172'dir. Bağde: Bolu Dağı'nda sabah saatlerinde etkili olan sis ulaşımı olumsuz etkiledir. Ozan : Şanlıurfa'da \"0 mm\" yağışla Ağustos, yılın en kurak ayıdır. Cem : Ardahan'da en kurak aylarda bile yağış miktarı oldukça fazladır. Öyle ki en fazla yağış Haziran ayın- da görülmektedir. Buna göre yapılan etkinlik ile ilgili, I. Etkinliği kız öğrencilerin grubu kazanmıştır. II. En fazla örnek iklim ile ilgili verilmiştir. III. Bağde dışındaki kız öğrencilerden birisi \"Adana'da öğle saatlerinde sağanak yağış bekleniyor\" örneğini verseydi eşitlik sağlanırdı. ifadelerden hangileri kesinlikle söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III 3. Amerika Birleşik Devletleri son 80 yılın en şiddetli kasırgası Michael için yine alarmda. Peki sıklıkları artan ve Dünya'nın farklı yerlerinde meydana gelen kasırgaların, tayfun ve siklonlardan farkı nedir? Kasırga, tayfun ve siklon aslında aynı doğal olayı tarif etmek için kullanılan kelimeler olsa da üçü farklı coğrafi bölgede gö- rülen tropikal fırtınalara deniyor. Bu fırtınalar, Kuzey Pasifik Okyanusu'nun doğusunda, Meksika Körfezi'nde, Karayip Denizi'nde ve Kuzey Atlas Okyanusu'nda görüldüğünde ka- sırga (hurricane), Kuzey Pasifik Okyanusu'nun batısında oluş- tuğunda tayfun, Hint Okyanusu'nda meydana geldiğindeyse siklon adını alıyor. Hızı saatte 74 deniz milini (yakla- şık 119 km) aşan bu çok kuvvetli rüzgârlar, kara üzerine çıktığında büyük hasara sebep olabiliyor. Kasırgalar oluştuğunda Dünya Meteoroloji Teşkilatı tarafından adlandırılıyor. Bu isimlendirme, fırtınadan etkilene- bilecek kişilerin uyarılmasında kolaylık sağlıyor. Haberde verilen bilgilere göre, aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşılamaz? A) Aynı hava olaylarının farklı isimler ile adlandırılabildiğine B) Fırtınaların okyanuslarda görülebildiğine C) Hızı saatte 119 km’den az olan rüzgârların hasara neden olmayacağına D) Meteorolojinin insanları şiddetli hava olaylarına karşı uyardığına Fen Bilimleri 22 8. Sınıf

MEVSİMLER VE İKLİM 5 TEST 4. Baraj Sorusu 5. İklim Hava Olayları Uzun zaman diliminde ya- Kısa zaman diliminde ya- pılan gözlemlerle belirlenir. pılan gözlemlerle belirlenir. Etkileri geniş bölgelerde Etkileri küçük bir bölgede geçerlidir. geçerlidir. Kurak, yağışlı, sıcak, soğuk Güneşli, rüzgârlı, yağmur- gibi ifadelerle açıklanır. lu gibi ifadelerle açıklanır. Değişkenlik azdır. Değişkenlik fazladır. Bilim insanları küresel iklim değişikliğinin en önem- Verilen olaylardan hangisinde hava olaylarına li nedeninin küresel ısınma olduğunu düşünmekte- vurgu yapılmıştır? dir. İnsanoğlunun doğada oluşturduğu tahribatın so- nucu olarak toprak ve su ile birlikte havanın bileşimi A) de önemli ölçüde bozulmaktadır. Fosil yakıt kulla- İstanbul'da yarından iti- nımının artması, ormanlık alanların azalması, sa- baren sağanak yağmur nayi tesislerinin atmosfere saldığı sera gazları at- bekleniyor. mosferde var olan doğal sera etkisini bozarak dünyanın yüzey sıcaklığını artırmakta ve küresel Zeka Küpü Yayınları HABERLER ısınma gerçekleşmektedir. Bu durum iklim değişik- liklerine neden olmakta ve birtakım zincirleme etki- B) lerle olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Tarım, üretim- Avustralya de kaynak kıtlığı gibi ekonomik alanlarda; binlerce bitki ve hayvan türlerinin yok olması, susuzluk gibi EĞLENCEYE HOŞGELDİNİZ! ekolojik alanlarda; göç, hastalıkların artması gibi Bol maceralı, ilginç bir deneyim sizi bekliyor. sosyal alanlarda yaşamımızı olumsuz etkilemektedir. Avustralya'ya yapacağınız seyahatte bilmeniz gere- ken en önemli şey, sizi yazları sıcak ve nemli bir ha- Küresel iklim değişikliğinden Türkiye de olumsuz vanın beklemesidir. şekilde etkilenecektir. Bu olumsuz senaryolardan C) bazıları şu şekildedir: • Sıcaklık artışları • Yağış rejiminde değişmeler • Toprak ve su içeriğinde önemli azalmalar Bu duruma bağlı olarak Türkiye'de, I. Yeraltı sularından beslenen Beyşehir Gölü gibi Ardahan’da yaz mevsiminde yağmur eksik olmaz. birçok göl buharlaşıp kuruyabilir. Durum böyle olunca buralarda geniş ormanların var- lığı kendiliğinden oluşur. II. Türkiye'nin buğday deposu olarak bilinen Kon- ya Ovası'nda su kıtlığından tarım durabilir. D) III. Yağışların mevsimsel dağılımı değişip, ani sel- Sevgili Arkadaşım Ebru, lerde artış olabilir. Buralarda ilkbahar ve sonbahar ayları yağ- murludur. Hava sıcaklığı sıfır derecenin al- IV. Birçok canlı ve kuş türlerine ev sahipliği yapan tına çok nadir düşer. Yazları ise sıcak ve gölet ve çorak araziler kuraklık yüzünden kuru- kuraktır. yabilir. Uygun bir zamanda beklerim. Sevgilerimle... değişimlerinden hangilerinin olması beklenebilir? A) I ve II B) I ve III C) I, II, III ve IV D) Yalnız IV 8. Sınıf 23 Fen Bilimleri

TEST 6 MEVSİMLER VE İKLİM 2311 METEOROLOJİ, METEOROLOG, KLİMATOLOJİ, KLİMATOLOG KAVRAMLARI 1. Fen bilimleri öğretmeni iklim ve hava olayları ile ilgili dört öğrencisine dört farklı kavrama ait kart verip bu kartları açıklamalarını ister. Öğrencilerin açıklamaları şu şekildedir: 1 . öğrenci: A tmosferde meydana gelen hava olaylarının oluşumunu, gelişimini ve değişimini nedenleri ile inceleyen, bu hava olaylarının canlılar ve Dünya açısından doğuracağı sonuçları araştıran bilim dalına iklim bilimi denir. 2. öğrenci: Meteoroloji alanında çalışan uzmanlara meteorolog denir. Meteorologlar atmosferik değişimleri ince- leyerek hava durumunu belirleyip tahminlerde bulunur. 3. öğrenci: Bir yerde uzun bir süre gözlemlenen sıcaklık, nem, hava basıncı, rüzgâr, yağış şekli gibi olayların or- talamasına iklim denir. İklimi inceleyen bilim dalına ise klimatoloji denir. 4. öğrenci: İklim bilimi dalında çalışan bilim insanlarına klimatolog denir. Buna göre öğrencilerin açıklamalarını yaptıkları kavramlar ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 1. öğrencinin tanımını yaptığı kavram iklim bilimi değil, meteorolojidir. B) 2. öğrencinin tanımını yaptığı uzmanlar çalışmalarında farklı bölgelerde kurulan istasyonlar ve uydulardan alı- nan bilgilerden yararlanır. C) 3. öğrencinin tanımını yaptığı bilim dalı ile ilgili uzmanlar insanları hava şartlarına karşı uyarır. Böylece can ve mal kaybı önlenebilir. D) 4. öğrencinin tanımını yaptığı bilim insanları bir yerin ikliminin o yerin enlemine, yükseltisine, yer şekillerine, kalıcı kar durumuna ve denizlere olan uzaklığına bağlı olduğunu bilir. Baraj Sorusu Haber 2 2. Haber 1 Bilim insanlarına göre, insanlığın neden olduğu Marmara Bölgesi'nde havanın parçalı bulutlu küresel iklim değişikliği gezegendeki en önemli geçeceği tahmin ediliyor. Meteoroloji 1. Bölge yaşamsal tehditlerden birini oluşturuyor. Yeterli Müdürlüğü'nün internet sitesinde yer alan bilgi- önlem alınmaması hâlinde biyoçeşitlilik açısın- ye göre, bölgede hava sıcaklığı mevsim normal- dan Dünya’nın en zengin bölgelerindeki canlı leri civarında seyredecek. Bölgede yer yer sis türlerinin yarısının bu yüzyıl sonuna kadar yok ve pus bekleniyor. Rüzgârın güney ve güney- olabileceği belirtiliyor. İklim değişikliği tehdidiy- batı (lodos) yönlerinden hafif, ara sıra orta kuv- le mücadelede isteksiz görünen sanayileşmiş vette esmesi öngörülüyor. ülkelere ve tüm insanlığa bu konuda çaba har- camaları çağrısı yapılıyor. Yukarıda verilen iki haber ile ilgili hangi seçenekteki ifade yanlıştır? A) 1 numaralı haber ile ilgilenen bilim insanlarına klimatolog denir. B) 2 numaralı haber ile ilgilenen bilim insanlarına meteorolog denir. C) İklim bilimi ile ilgilenen bilim insanlarının verileri ile 1 numaralı haber oluşturulmuştur. D) Klimatoloji bilimi ile ilgilenen bilim insanlarının 30-35 yıllık hava durumu verilerine göre 2 numaralı haber oluş- turulmuştur. Fen Bilimleri 24 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - I 7 TEST 2312 1. Mert, Dünya üzerine düşen ışığın eğiminin mevsimler üzerindeki etkisini araştırmak istiyor. Bu amaçla özdeş el fenerleriyle aynı mesafeden, sıcaklık artışının ölçülebildiği zemin üzerine aşağıda görüldüğü gibi ışık gönderiyor. I konumu II konumu Işık kaynağı Işık kaynağı A 2A Yaptığı ölçümler sonucunda şunları gözlemliyor: • I konumundan yüzeye dik gönderilen ışık daha küçük bir alanı aydınlatıyor ama aydınlanma alanı daha çok ısınıyor. • II konumundan eğik gönderilen ışık daha geniş bir alanı aydınlatıyor ama aydınlanma alanı daha az ısınıyor. • Aynı miktardaki ışık, temas alanı genişlediğinde daha az sıcaklık artışı oluşturuyor. Dönme ekseni Güneş ışınları Ekvator Mert bulduğu sonuçlara göre, yukarıdaki şekilde gösterilen Dünya'nın, Güneş'e göre olan konumuna göre bazı çıkarımlar yapıyor. Buna göre, Mert'in çıkarımlarından hangisi doğrudur? A) Dünya'nın yörüngesi eğik olduğundan Güneş ışığı hiçbir kutba ulaşamaz. B) Güneş ışığı Kuzey Yarım Küre'ye daha eğik bir açıyla geldiği için daha soğuk olacağından kış mevsimi yaşanır. C) Gösterilen şekilde, Ekvator'dan uzaklığı aynı mesafede olan Kuzey ve Güney Yarım Küre'deki bölgelerden, Kuzey Yarım Küre'deki bölge daha sıcaktır. D) Güney Yarım Küre'ye Güneş ışığı daha dik geldiği için sıcaklık daha azdır. 8. Sınıf 25 Fen Bilimleri

TEST 7 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - I 2. Dünya’nın şekli, yıllık hareketi ve eksen eğikliği, sıcak ve soğuk su akıntıları, genel hava dolaşımı ile kara ve denizlerin dağılışı yeryüzünde farklı iklim kuşaklarını ortaya çıkarmıştır. Dünya’nın yıllık hareketi ve eksen eğikliğine bağlı olarak belirlenen iklim kuşaklarına matematik iklim kuşakları de- nir. Güneş ışınları dönencelere yılda bir defa, dönenceler arasına ise yılda iki defa dik açıyla düşer. Dönenceler arasında kalan bölgeye tropikal kuşak denir. Kuzey ve Güney Yarım Küre’de dönenceler ile kutup daireleri ara- sında kalan bölgeye ise orta kuşak denir. Bu kuşağa Güneş ışınları dik açıyla düşmez. Ancak bu kuşakta dört mevsim belirgin olarak yaşanır. Kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan bölgeye de kutup kuşağı denir. Bu kuşak Güneş ışınlarının en dar açıyla düştüğü kuşaktır. 90° Kuzey kutup noktası x Kutup kuşağı 66°33' Kuzey kutup dairesi Orta kuşak 23°27' Yengeç dönencesi Matematik iklim kuşakları Tropikal kuşak 0° Ekvator 23°27' Oğlak dönencesi Orta kuşak Kutup kuşağı 66°33' Güney kutup dairesi x 90° Güney kutup noktası Dünyada soğuk, sıcak ve ılıman olmak üzere başlıca üç çeşit iklim türü vardır. Ancak iklim tiplerinin özellikleri böl- gelere göre farklılık gösterir. Ülkemizde ise Akdeniz, Karadeniz ve Karasal olmak üzere başlıca üç iklim tipi görülür. 90° 68°30' x Soğuk kuşak Sıcaklık kuşakları Ilıman kuşak 30° 30' Sıcak kuşak 0° 27° Ilıman kuşak Soğuk kuşak 48° x 90° Türkiye’nin matematik konumu olarak 26° - 45° doğu meridyenleri ile 36° - 42° kuzey paralelleri arasında yer aldığına göre, aşağıdaki çıkarımlardan hangisi yapılamaz? A) Türkiye matematik konumuna göre orta kuşakta yer almaktadır. B) Türkiye’ye bulunduğu bölgeden dolayı güneş ışınları dik açı ile düşmez ancak dört mevsim belirgin olarak ya- şanır. C) Türkiye’de görülen Akdeniz iklimi ılıman iklim tiplerindendir. D) Ülkemizde özellikle doğu bölgelerimizde görülen karasal iklim soğuk kuşak iklimlerindendir. Fen Bilimleri 26 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - I 7 TEST 3. İlkbahar 4. Ülkemiz aynı anda dört mevsimin yaşandığı nadir ülkelerden biridir. Mevsimlerdeki bu çeşitlilik ve ül- ekinoksu kemizin iklim özellikleri pek çok konuda ülkemize avantaj sağlamaktadır. Yaz 21 Kış gündönümü Mart gündönümü Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek veri- lemez? 21 Aralık A) 21 Sonbahar Haziran ekinoksu 23 Zeka Küpü Yayınları Ülkemizin bir bölgesinde denize girilebilirken Eylül başka bir bölgesinde kayağa gidilebilir. Dünya yıllık hareketini Güneş etrafında elips şek- B) lindeki yörüngesinde 365 gün 6 saatte tamamlar ve 939 milyon km uzunluğundaki yörünge üzerinde Ülkemizde tarım ürünleri çeşitlilik gösterir. saatte 108 000 km hızla hareket eder. Dünya’nın C) Güneş çevresindeki yörüngesi elips şeklinde oldu- ğu için Dünya, Güneş’e bazen yaklaşır, bazen uzak- Ülkemizde zengin maden yatakları laşır. bulunmaktadır. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih 3 Ocak’tır D) ve Güneş’e olan uzaklığı yaklaşık 147 milyon km’dir. Bu tarihte Türkiye’de kış mevsimi yaşanır. Ülkemizde insanlar her mevsim farklı sporlar yapabilmektedir. Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu tarih 4 Tem- Fen Bilimleri muz’dur ve Güneş’e olan uzaklığı yaklaşık 152 mil- yon km’dir. Bu tarihte ise Türkiye’de yaz mevsimi yaşanır. Burada akla şu soru takılabilir: Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu bir zamanda nasıl olur da kış mev- simi, uzak olduğu bir zamanda ise yaz mevsimi yaşanır? Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu sorunun cevabıdır? A) Yeryüzündeki sıcaklık ve mevsimlerin oluşumu Güneş’e yakın ya da uzak olmakla ilgili değil Gü- neş ışınlarının düşme açısıyla ilgilidir. B) Mevsimlerin oluşma sebebi Dünya’nın Güneş etrafında dolanma hareketi ile değil, kendi etra- fında dönme hareketi ile ilgilidir. C) Mevsimlerin oluşmasında en önemli etken Güneş’e yakın ya da uzak olmak değil, Güneş etrafındaki dolanma süresidir. D) Yeryüzündeki sıcaklık ve mevsimlerin oluşumu Dünya’nın geoit şekline ve Güneş etrafındaki dolanma süresine bağlıdır. 8. Sınıf 27

TEST 7 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - I 5. 1. mevsim 2. mevsim 1 ve 2. mevsimde öğle saatlerinde Güneş ışınlarının ülkemize geliş açıları şekildeki gibidir. Güneş ışınlarının geliş açısına göre, I. 1. mevsimin sıcaklık ortalaması daha düşüktür. II. 2. mevsimin aylarından biri hazirandır. III. 1. mevsimin gündüz süresi, 2. mevsimin gündüz süresinden uzundur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) Yalnız III 6. Güneş ışınları Dünya’nın belirli bir noktasına yıl boyunca farklı açılarla gelir. Bu yüzden Dünya üzerindeki bir bölge, Güneş etrafındaki konumuna göre farklı sıcaklıklara sahip olur. Aşağıda Arda’nın, yaşadığı şehirde yılın farklı aylarında yaptığı ölçümler verilmiştir. Haziran •K Mart Aralık Aylar ? ? ? ? •K •L •K Sıcaklık 5 °C 20 °C 35 °C 15 °C •L Konum K/L •L •K ? ? ? ? •L Eylül Buna göre, ölçümün yapıldığı aylar ve Arda’nın yaşadığı şehrin Dünya üzerindeki konumu hangi seçenekte doğru olarak gösterilmiştir? A) B) Aylar Ocak Nisan Temmuz Ekim Aylar Temmuz Ekim Ocak Nisan Sıcaklık 5 °C 20 °C 35 °C 15 °C Sıcaklık 5 °C 20 °C 35 °C 15 °C L L Konum K K Konum L LLL C) Aylar Nisan Temmuz Ekim Ocak D) Aylar Ekim Ocak Nisan Temmuz Sıcaklık 5 °C 20 °C 35 °C 15 °C Sıcaklık 5 °C 20 °C 35 °C 15 °C Konum K K KK Konum L L L L Fen Bilimleri 28 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - I 7 TEST 7. Fen bilimleri öğretmeni Dünya'nın dönme ekseni 8. Bir grup öğrenci aralarında kulaktan kulağa oyna- ile Güneş etrafındaki dolanma düzlemi arasındaki maktadır. Ancak bu oyunda öğrenci duyduğunu de- ilişkiyi öğrencilerine daha iyi anlatabilmek için bir ğil kendi cümlesini arkadaşının kulağına söyleye- deney tasarlar. Bunun için üç düzenek kurar: cektir. Oyunun kuralı şu şekildedir: Düzenek I • Öğrenci iklim ile ilgili bir cümle kuracaksa bunu 67° yanındaki arkadaşının kulağına, hava olayları 23° ile ilgili bir cümle kuracaksa yanındaki arkada- şını atlayıp bir sonraki arkadaşının kulağına söy- Düzenek II 1m leyecektir. 50° • Kulağına cümle söylenen öğrenci kendi cümle- 40° sini kurala göre diğer arkadaşının kulağına söy- leyecektir. 1m • Oyuna ilk Mert başlayıp tur ok yönünde devam edecektir. Mert Ekin Damla Emre Düzenek III Zeka Küpü Yayınları 75° 15° 1m Yağmur Berk I. düzenekte küreyi Dünya'nın dönme ekseninin Ece eğikliği ile aynı kullanarak, II. düzenekte kürenin Efe eksen eğikliğini Dünya'nın eksen eğikliğinden büyük, III. düzenekte ise küçük olacak şekilde ayarlar. Oyunda öğrencilerin kurdukları cümleler sırayla şu şekildedir: Daha sonra öğrencilerine aşağıdaki hipotezler için hangi deney düzeneklerini kullanmaları gerektiği- − Türkiye’nin en çok yağış alan ili Rize’dir. ni sorar. − Bu gece kırağı oluşumu bekleniyor. − Abant yolu yoğun kar yağışı sebebiyle ulaşıma 1. hipotez: Dünya üzerine dik olarak düşen Güneş ışınlarının taradığı alan genişler. kapandı. − Hindistan’da muson yağmurları görülür. 2. hipotez: Dünya üzerine dik olarak düşen Güneş − Yurdumuz hafta sonu Balkanlar'dan gelen yük- ışınlarının taradığı alan daralır. sek basıncın etkisine girecek. Buna göre, öğrencilerin bu hipotezleri test et- mek için kullanmaları gereken deney düzenek- Buna göre, oyunda son cümleyi kim söylemiştir? leri hangi seçenekte doğru verilmiştir? 1. hipotez 2. hipotez A) Efe B) Berk I ve II C) Emre D) Mert A) I ve III I ve III B) I ve II II ve III C) I ve II I ve II D) II ve III 8. Sınıf 29 Fen Bilimleri

8 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - IITEST 2313 1. Cisimlerin gölge boyu, Güneş ışınlarının geliş açısının farklılaşmasına bağlı olarak değişir. Bir cisme Güneş ışın- larının geliş açısı ile o cismin gölge boyu arasında ters orantı vardır. Bu durum Şekil-1'de gösterilmiştir. Şekil-2'de ise belirli bir merkezde bulunan bir cismin yıl içindeki gölge boyu değişim grafiği verilmiştir. Şekil - 1 Şekil - 2 Gölge boyu (cm) x xx Gölge 70° 45° 25° 21 23 x 21 Tarih yok (sıfır) Gölge Gölge Gölge Haziran Eylül 21 Mart cisimden cisme Aralık kısa cisimden eşit uzun Buna göre, bu cismin bulunduğu merkez ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) 21 Mart ve 23 Eylül’de Güneş ışınlarını aynı açı ile alır. B) Yaz gündönümünü 21 Aralık'ta yaşar. C) 21 Haziran'dan itibaren geceler uzamaya başlar. D) En uzun gündüzü 21 Aralık'ta yaşar. 2. Dünya'nın eksen eğikliği ve Güneş etrafındaki hareketi sonucunda mevsimler oluşur. Mevsimlerin başlangıcı ola- rak dört önemli tarih bulunmaktadır. Bunlar; 21 Haziran, 21 Aralık, 21 Mart ve 23 Eylül'dür. 21 Haziran 21 Mart 21 Aralık •K •K •K •L •L •L •K •L 23 Eylül Buna göre, Dünya üzerindeki K ve L noktalarında bu tarihlere ait sıcaklık veya gündüz süresi grafiği aşa- ğıdakilerden hangisi olamaz? A) Sıcaklık B) Sıcaklık C) Gündüz Süresi D) Gündüz Süresi 21 21 21 23 K L Haziran K L Aralık K L Mart K L Eylül Fen Bilimleri 30 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 8 TEST 3. Dünya'nın dönme eksenindeki eğikliğin neleri etkilediğini yaptığı proje çalışması ile göstermek isteyen Ece, aşa- ğıdaki düzenekleri kurarak bir deney gerçekleştiriyor. Düzenekteki küreyi, K - L ve M - N olmak üzere 2 farklı ek- sen etrafında döndürerek X noktası üzerindeki etkileri gözlemliyor ve Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü ile ilişkilendiriyor. K K Işık Kaynağı M Işık Kaynağı M X X X L N N L Buna göre, Ece yaptığı çalışmada küre üzerindeki X noktası ile ilgili aşağıdakilerden hangisini söyleyebilir? A) Küre K - L ekseni etrafında dönerken, bir turluk sürede X noktası daha uzun süre ışık alır. B) Küre M - N ekseni etrafında döndüğünde, X noktası bir turluk sürede daha az ışık alır. C) Küre K - L ekseni etrafında dönerken, bir turluk sürede X noktasındaki gündüz süresi, gece süresine eşit olur. D) Küre M - N ekseni etrafında dönerken, bir turluk sürede X noktasındaki gece süresi gündüz süresinden daha uzun olur. 4. Özbekistan Ekvator İspanya Kenya Eren, Ceyda ve Azra adlı üç kişi Özbekistan, İspanya ve Kenya turlarına katılmıştır. Kişilerin turlarına ilişkin şu bilgiler verilmektedir: • Kenya'ya sadece bir kişi, Özbekistan ve İspanya'ya iki kişi gitmiştir. • Ceyda sadece bir ülkeye gitmiştir. • Eren ve Azra hem ekinoks hem gün dönümü tarihinde tura katılmıştır. • Eren 21 Aralık’ta yaz mevsiminin yaşandığı bir ülkeye gitmiştir. • Özbekistan'a Ceyda ilkbahar, Azra ise yaz mevsiminde gitmiştir. Buna göre, kişilerin gittiği turlarla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru olamaz? A) Eren 21 Aralık’ta Kenya'ya gitmiştir. B) Ceyda Özbekistan'a 21 Mart'ta gitmiştir. C) Eren İspanya’ya 21 Haziran’da gitmiş olabilir. D) Azra İspanya’ya 21 Mart’ta gitmiş olabilir. 8. Sınıf 31 Fen Bilimleri

8TEST BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 5. 6. Coğrafi ve iklim koşulları yönünden ülkemizin bir- çok yöresinde yamaç paraşütü yapılabilmektedir. 100 100 Ölüdeniz, Babadağ, Alanya, Abant, Uludağ ve Ma- 80 80 nisa bu yörelerin başlıcalarıdır. 60 60 40 40 Yamaç paraşütü, birkaç yenilikçi havacı tarafından 20 20 1980’li yılların başlarında serbest paraşütlerle ya- 0 0 maçlardan koşarak havalanmalarıyla başlamış ol- du. Zamanla paraşütlerin aerodinamik yapılarının gelişmesiyle birlikte performansları da arttı. Deney: Havadaki nem oranını ölçmek için iki termo- Zeka Küpü Yayınları metrenin ucuna eşit miktarda pamuk saralım. Pa- muk sarılı termometrelerin birini ıslatalım, diğerini kuru bırakalım. Termometreleri gölgeye asarak, 30 dakika sonra sıcaklık farkına bakalım. Islak termo- metrenin pamuğundaki su buharlaşırken ısı alışve- rişi nedeniyle sıcaklık düşer ve ıslak termometrede okunan değerde düşüş olur. Termometreler arasın- daki sıcaklık farkını belirleyerek, tablodan nem oran- larına ulaşabiliriz. Bir öğrenci yukarıdaki yönergeye göre deneyi ger- çekleştirip elde ettiği verileri aşağıdaki tabloya kay- detmiştir. Kuru Islak ve kuru termometreler Altınpınar ailesi tatil için gittikleri deniz kenarında termomet- arasındaki sıcaklık farkı yamaç paraşütü yapmak istemektedir. Bu amaçla şekildeki konumdan denize doğru yamaç paraşütü redeki 1 °C ile uçmak için uygun rüzgârı beklemektedirler. 2 °C Bölgenin günün farklı saatlerindeki kara ve deniz sıcaklık 3 °C sıcaklıkları aşağıdaki gibidir. 4 °C değeri 5 °C 6 °C 7 °C 8 °C 9 °C 10 °C 10 - 14 °C 85 75 60 50 40 30 15 5 0 0 Nem Oranı Saat Deniz Kara 15 - 19 °C 90 80 65 60 50 40 30 20 10 5 08.00 18 °C 20 °C 11.00 22 °C 27 °C 20 - 25 °C 90 80 70 65 55 45 40 30 25 20 14.00 25 °C 32 °C 19.00 25 °C 20 °C Buna göre, öğrenci yaptığı deney sonucunda aşağıdaki çıkarımlardan hangisine ulaşabilir? Buna göre, karadan denize doğru gitmek için rüzgârı arkalarına almak isteyen aile günün han- A) Kuru termometredeki sıcaklık değeri arttıkça ha- gi saatinde en uygun uçuşu gerçekleştirebilir? vadaki nem oranı azalır. A) 08.00 B) 11.00 B) Islak termometredeki sıcaklık değeri arttıkça ha- C) 14.00 D) 19.00 vanın nem taşıma kapasitesi azalır. C) Havadaki nem oranı azaldıkça termometreler arasındaki sıcaklık farkı artmaktadır. D) Havadaki nem oranının 0 olabildiği bir sıcaklık değeri bulunmamaktadır. Fen Bilimleri 32 8. Sınıf

BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 8 TEST 7. Türkiye'de A, B, C, D ve E bölgelerinde faaliyet göste- D E ren bazı kulüplere meslek grubu olarak klimatologlar ve meteorologlar üyedir. A C Kulüplere üye olan meslek grupları ile ilgili şu bilgiler veriliyor: B • Sadece D bölgesinde her iki meslek grubundan üye vardır. • Klimatoloji bilimi ile ilgilenen 2 kişi kulüplere üyedir. • E bölgesindeki kulübe üye olan kişi atmosfer için- de oluşan sıcaklık değişimlerini ve buna bağlı olarak oluşan hava olaylarını incelemektedir. • B bölgesindeki kulübe üye olan kişi Akdeniz Bölgesi'nin en az 30 - 35 yıllık hava durumuna ait ortalama veri- ler ile ilgilenmektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) B bölgesindeki kulübe meteorolog üyedir. B) C bölgesindeki kulübe üye olan kişi karasal iklim özellikleri ile ilgilenmektedir. C) A bölgesindeki kulübe üye olan kişi bir haber kanalında hava durumu programının koordinatörlüğünü yürüt- mektedir. D) E bölgesindeki kulübe üye olan kişi klimatologdur. 8. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, günler öncesinden Mar- mara Bölgesi için kuvvetli yağış uyarısında bulundu. Si- gorta şirketleri olası bir dolu yağışına karşı dikkatli olun- ması gerektiğini vurguladı. Hâl böyle olunca araç sahipleri değişik önlemler aldı. İstanbul'da dolu alarmı! HABERLER Sağanak ve dolu yağışı dün Ege'yi vurdu. Muğ- la ve Aydın'da ceviz bü- yüklüğünde dolu yağdı, su baskınları yaşandı. Verilen bu habere göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Son yıllarda sayıları artan bu tür haberler küresel ısınmaya bağlı olarak iklim değişikliğinin bir göstergesidir. B) Verilen haberler hava olayları ile ilgili olup kısa süreli ve küçük alanlarda etkilidir. C) Dolu yağışı uyarısı iklim ile ilgili bir olaydır. Bu bölgedeki araç sürücüleri bu tür tedbirleri sürekli almaktadır. D) Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerinden bazıları ekonomik zararlara ve doğal afetlere sebep olmasıdır. 8. Sınıf 33 Fen Bilimleri

TEST 8 BAŞARI ÖLÇME TESTİ - II 9. Yüzey suyu %0,3 Nehirler %2 Bataklıklar Tatlı su %3 Yeraltı suyu %11 Tuzlu su %31,4 (okyunuslar) Göller Buz %87 %97 dağları ve buzullar %68,3 Dünya’daki su Tatlı su Tatlı - yüzey suyu Dünya’daki toplam su miktarı 1,4 milyar km3’tür. Bu suyun yaklaşık %3’ü tatlı su kaynaklarıdır. Bunun ise yak- laşık %99’u yeraltında, buz dağları ve buzullara hapsedilmiş olarak bulunmaktadır. Bu oran insanoğlunun kolay- lıkla ulaşabileceği tatlı su oranının ne kadar az olduğunu göstermektedir. ABD’li araştırmacılar, yedi yıl süren ana- lizlerin sonucunda, buzulların erimesi nedeniyle okyanuslardaki su miktarını 4,3 trilyon ton artırdığını ve küresel su seviyesinin yaklaşık 1,27 cm yükseldiğini tespit etti. NASA’nın GRACE uydusu tarafından elde edilen bulgula- ra göre hazırlanan raporda, eriyen buzulların küresel su seviyesinin artışını nasıl etkilediği saptandı. Bilim insan- larını sevindiren bazı rakamlara rağmen NASA, artan su seviyesi ve iklim değişikliğinin dünyanın geleceği için bir tehdit oluşturmaya devam ettiği uyarısında bulundu. Verilen grafik ve habere göre, I. Dünya’daki suyun çok büyük bir bölümü tuzlu sudur. II. Küresel ısınma buzulların erimesine neden olmakla yeryüzü su seviyesinin artmasına sebep olur. III. Buzulların erimesi ile insanoğlunun kolaylıkla ulaşabileceği tatlı su miktarı artmış olur. IV. Yeryüzü sularının oranındaki değişiklik iklim değişikliklerine de sebep olabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I, II ve IV B) I, II ve III C) II, III ve IV D) I, III ve IV Fen Bilimleri 34 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 1 TEST 2314 NÜKLEOTİD, GEN, DNA VE KROMOZOM KAVRAMLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ 1. DNA’nın açılımı “deoksiribo nükleik asit”tir. Birbiri etrafında dolanarak sarmal oluşturan, içinde bilgi depolayabilen bir asit molekülüdür. Bakteriler, hayvanlar, bitkiler kısacası yaşayan bütün canlılar (bazı virüsler hariç) bu genetik bilgi sayesinde hayatta kalır. Ökaryot canlılarda yani hayvan, bitki, mantar ve protistalarda DNA hücre çekirdeği içinde bulunurken prokaryot canlılarda yani bakteri ve arkelerde DNA, hücre sitoplazmasında yer alır. Nasıl ki vücudumu- zun emir komuta merkezi beynimiz ise hücrelerimizin merkezi de DNA’dır. DNA zincirlerinin içerisinde baz sınırları vardır. Her baz sınırı arasında kalan kısım ise “gen” olarak karşımıza çıkar. Canlıları birbirinden ayıran farklılık DNA'larındaki şeker, fosfat veya organik baz çeşidi değil; nükleotidlerin sayısı, sırası veya dizilimiyle ilgilidir. DNA hakkındaki bilgilerini artırmak için yukarıdaki metni okuyan bir öğrenci, 1. DNA’nın bütün canlılarda ortak özellikleri vardır. 2. DNA’nın farklı canlılarda farklı özellikleri vardır. hipotezlerini ispat etmek için hangi seçenekte verilen örnekleri kullanamaz? 1. Hipotez 2. Hipotez Bazı canlılarda hücre çekirdeğinde bulunurken bazı A) Bütün canlılarda hücrenin yönetim merkezidir. canlılarda sitoplazmada bulunur. B) Bütün canlılarda çift sarmallı yapıdadır. Farklı canlılarda içerisinde bulunan nükleotidlerin sayısı ve dizilimi farklıdır. C) Bütün canlılarda nükleotidlerden oluşmuştur. Farklı canlılarda yapısındaki baz çeşidi farklıdır. D) Bütün canlılarda yapısındaki şeker çeşidi aynıdır. Farklı canlılarda yapısındaki baz sayısı farklıdır. 2. 1882 yılındaki keşiflerden itibaren kromozomlar üzerinde çok sa- yıda çalışma yapıldı. Ancak aradan geçen zamanda yaşanan tek- nolojik gelişmelere rağmen yapıları hâlâ tam olarak anlaşılama- dı. Edinburgh Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, geliştir- dikleri yeni bir görüntüleme tekniğini kullanarak kromozomların yapısıyla ilgili en detaylı çalışmayı yaptı. Sonuçlar kromozomla- rın sadece %53-70 kadarının yönetici molekül olan DNA, geriye kalan %30-47 kadarlık kısmının ise genetik malzemeyi çevrele- yen bir tür kılıf olduğunu gösterdi. Buna göre, verilen bilgileri okuyan bir öğrenci aşağıdakilerden hangisine ulaşamaz? A) Kromozom tam olarak anlaşılamayan karmaşık bir yapıdır. B) Kromozom, DNA’nın özel bir kılıfla çevrelenmiş hâlidir. C) Kromozom içerisinde hücrenin yönetim merkezi yer almaktadır. D) Hücre bölünmesi sırasında kromozomlar kendini eşlemektedir. 8. Sınıf 35 Fen Bilimleri

TEST 1 DNA VE GENETİK KOD 3. DNA, nükleotid olarak adlandırılan moleküllerden oluşur. Her nükleotid bir fosfat, bir şeker ve dört tip azotlu orga- nik bazdan birini içerir. DNA’nın iki zincirinde her bazın karşısında belli bir baz vardır. Çünkü bu bazlar arasında anahtar kilit ilişkisine benzer bir ilişki bulunur. Ayrıca bu bazların sırası DNA'nın talimatlarını veya genetik kodunu belirler.İnsan DNA'sı yaklaşık 3 milyar baza sahiptir ve bu bazların yüzde 99'undan fazlası tüm insanlarda aynıdır. İnsanlar arasındaki genetik farklar çok az miktarda bazın farklı dizilmesiyle ortaya çıkar. Milyarlarca nükleotidden oluşan uzun DNA zinciri molekülü hücreye sığabilmek için kromozom dediğimiz yapıla- rı oluşturmak üzere sıkıca katlanır. Her kromozom tek bir DNA molekülü içerir. İnsanların hücre çekirdeğinde 23 çift kromozom vardır. Bütün vücut hücrelerinde bu kromozomlar aynıdır. Verilen bilgiler dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Gözümüzdeki bir hücre ile parmağımızdaki bir hücrenin içerisindeki genetik bilgi tamamen aynıdır. B) DNA dizilimindeki bazların sırası, genetik kodu belirlediğinden farklı canlılarda bazların dizilimi farklıdır. C) Farklı canlılarda aynı bazın karşısına gelen bazlar da farklıdır. D) Nükleotid DNA’dan, DNA'da kromozomdan daha küçük bir yapıdır. 4. Farklı canlıların DNA’larında bulunan organik baz çifti, kromozom ve gen sayıları ile DNA büyüklükleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tür Organik baz çifti sayısı Kromozom sayısı Gen sayısı DNA büyüklüğü (Mb) Bakteri 4 639 675 1 4435 4,64 Maya mantarı 12 080 000 5860 12,1 Meyve sineği 16 20 000 140 120 367 260 18 27 000 3300 Fare 2 234 266 500 40 30 000 3000 İnsan 3 200 000 000 46 Alp Öğretmen gösterdiği tabloya göre öğrencilerinin çıkarım yapmalarını istiyor. Öğrencilerden bazıları şu çıka- rımları yapıyor: Cengiz : Vücut büyüklüğü insandan küçük olan farede, insandan daha büyük DNA bulunuyor. Bu da DNA’nın büyük olması ile canlının büyüklüğü arasında doğru orantı olmadığını gösterir. Merve : Tek hücreli olan bakteride kromozom sayısı 1 olduğuna göre, 16 kromozoma sahip maya mantarı 16 hücrelidir. Tekin : Organik baz çifti sayıları ile gen sayıları arasındaki orana baktığımızda genel olarak genlerin binler- ce nükleotidden oluştuğunu söyleyebiliriz. Zehra : Maya mantarının kromozom sayısı bakterinin kromozom sayısından fazla olduğu gibi DNA büyüklüğü de fazladır. O hâlde kromozom sayısı ile DNA büyüklüğü arasında her zaman doğru bir orantı vardır. Buna göre, hangi öğrencilerin yaptığı çıkarımlar tablodan ulaşılabilecek doğru sonuçlar arasındadır? A) Yalnız Cengiz B) Cengiz ve Tekin C) Tekin ve Zehra D) Merve, Tekin ve Zehra Fen Bilimleri 36 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 1 TEST 5. Canlılarda benzer yapıdaki hücreler dokuları, dokular organları, organlar sistemleri, sistemler de organizmayı mey- dana getirir. Bu durumun bir benzeri DNA, gen, nükleotid ve kromozom için düşünülürse aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru olur? Hücre Doku Organ Sistem A) Nükleotid Kromozom DNA B) Gen Gen C) Nükleotid Nükleotid DNA Kromozom D) Nükleotid DNA Kromozom Gen Kromozom DNA Gen Baraj Sorusu 6. Aşağıda hücre çekirdeğinde bulunan kalıtsal materyaller arasındaki ilişki gösterilmiştir. II I III Hücre Çekirdek      D Timin Adenin D IV D Guanin Sitozin D D D Buna göre, numaralar ile ifade edilen yapılarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) I numaralı yapı farklı canlılarda farklı sayıda olabilirken aynı sayıda da olabilir. B) II numaralı yapı hücrenin yönetim ve kontrol merkezi olan DNA'yı ifade eder. C) III numaralı yapı nükleotidlerin çeşitli sayı ve sırada dizilerek oluşturduğu, belirli bir karakterden sorumlu geni ifade eder. D) IV numaralı yapı olan nükleotidlerin farklı canlılardaki çeşit sayısı da farklıdır. 8. Sınıf 37 Fen Bilimleri

TEST2 DNA VE GENETİK KOD Zeka Küpü Yayınları 2315 DNA'NIN YAPISININ MODEL ÜZERİNDE GÖSTERİLMESİ 1. Yönetici molekül olan DNA'nın yapısı ile ilgili aşa- 2. Aşağıdaki şekilde DNA molekülünün bir bölümü gös- ğıda bir şema verilmiştir. terilmiş ve DNA'yı oluşturan nükleotidlerin kısımla- Yönetici molekül rı harflerle sembolize edilmiştir. (DNA) N L KM Nükleotid M P N L Şeker Fosfat Organik baz N SM M N Adenin Guanin Timin Sitozin P bazı bazı bazı bazı N KM D M N Deoksiriboz TC AG şekeri Buna göre, Buna göre, şekildeki DNA molekülüyle ilgili ola- rak aşağıdakilerden hangisi kesinlikle söylene- I. DNA'nın yapısında dört farklı baz bulunur. mez? II. Deoksiribo nükleik asitlerin yapı birimleri nükle- A) N + M + L yapısı guanin nükleotidi ise N + M + K otidlerdir. yapısı sitozin nükleotidir. III. Organik baz, fosfat ve riboz şekeri birleşerek B) Modelde N yapısı fosfatı temsil etmektedir. DNA'daki nükleotidleri oluşturur. C) DNA molekülünde toplam 3 deoksiriboz şekeri ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? vardır. A) Yalnız I B) Yalnız III D) DNA molekülünde 6 nükleotid bulunmaktadır. C) I ve II D) I, II ve III Baraj Sorusu I II III IV 3. AC DD CA DD P PP GT D D P DD P P A C D AT D D P AP P C P P PP D C A D D P DT A D D PA P P CP T P PP D D G P D G CD D D PP T DG Yukarıda dört öğrencinin hazırladığı DNA modelleri verilmiştir. Buna göre, öğrencilerin konu hakkındaki yeterlilikleri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) I numaralı öğrenci organik bazların fosfat ile değil şeker ile bağ yapması gerektiğini bilmiyor. B) II numaralı öğrenci DNA’nın çift zincirinde karşılıklı gelmesi gereken bazları bilmiyor. C) III numaralı öğrenci organik bazın fosfat ile şeker arasında olmaması gerektiğini biliyor. D) IV numaralı öğrenci DNA’nın çift zinciri arasındaki bağın bazlar arasında kurulduğunu biliyor. Fen Bilimleri 38 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 3 TEST 2316 DNA'NIN KENDİNİ EŞLEMESİ 1. DNA, anne ve babadan yavru bireylere aktarılır. Bu aktarımın gerçekleşebilmesi için hücre bölünmesi öncesinde hücredeki DNA molekülü iki katına çıkar. Bu olaya DNA'nın kendini eşlemesi denir. DNA kendini eşlerken karşı- lıklı iplerde bulunan nükleotidler birbirinden ayrılır. Daha sonra her ipliğin karşısına sitoplazmada serbest hâlde bulunan nükleotidler uygun sırayla yerleşir ve biri eski diğeri yeni iplikten oluşan iki adet DNA meydana gelir. Da- ha sonra DNA’nın etrafı özel bir protein kılıf ile sarılarak kromozomlar oluşur. Buna göre, yukarıda verilen görseldeki olaydan sonra DNA eşlenmesinde hangi adım gerçekleşir? A) B) C) D) 2. 12 12 12 34 34 Azra bir DNA eşlenmesi modeli yapmak istiyor. DNA'nın eşlenirken fermuar gibi açıldığı bilgisinden hareketle eş- lenme modeli için fermuar kullanmayı düşünüyor. Organik bazlardan adenin için kırmızı, guanin için ise sarı plas- tik dişleri tercih ediyor. Diğer bazları da uygun şekilde karşılıklı eşleştiriyor. Buna göre Azra’nın yaptığı eşlenme modeli ile ilgili, I. 3. fermuar kolunun dizilimini aşağıdan yukarıya doğru timin, guanin, timin, adenin, sitozin, timin şeklinde sıra- lamıştır. II. 2. fermuar kolunun dizilimindeki adenin nükleotid sayısı 4. fermuar kolunun dizilimindeki sitozin nükleotid sa- yısından daha fazladır. III. 1 ve 4. fermuar kollarının dizilimindeki timin nükleotid sayıları eşittir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 8. Sınıf 39 Fen Bilimleri

TEST 3 DNA VE GENETİK KOD 3. DNA, hücrenin yönetim ve kontrol merkezi olduğu ve genleri taşıdığı için her hücrede bulunmak zorundadır. Bu nedenle yeni hücre oluşmadan önce DNA kendini eşleyerek sayısını iki katına çıkarır. DNA’nın kendini eşlemesi yandaki saat ile eşleştirilecek olursa, I. Saat 2’de DNA’nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başlamışsa saat 4’te sitop- lazmada serbest hâlde bulunan nükleotidler çekirdeğin içerisine girebilir. II. Saat 2’de sitoplazmada serbest hâlde bulunan nükleotidler çekirdeğin içerisine girmişse saat 4’te DNA’nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başla- yabilir. III. Saat 4’te sitoplazmada serbest hâlde bulunan nükleotidler çekirdeğin içerisine girmişse saat 5’ te DNA’nın açılan kısmındaki nükleotidlerin karşısına uygun olan nükleotidler eşleşebilir. IV. Saat 2’de DNA’nın bir zincirindeki nükleotidlerin karşısına uygun olan nükleotidler eşleşmeye başlamışsa saat 4’te DNA’nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başlayabilir. ifadelerinden hangileri doğru olur? (Not: Eşleştirme sıralama için yapılmıştır. Gerçek DNA eşlenmesi için gereken süre aynı değildir.) A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) I, III ve IV 4. Genetik bilgilerin taşıyıcısı olan DNA, vücudun her hücresinde bulunmak zorundadır. Hücreler büyüme, üreme ve onarım gibi çeşitli sebeplerden dolayı bölünmek zorunda olduğundan bölünme öncesi DNA’nın kendini eşlemesi yani kopyalaması gerekir. 1 23 A Yukarıda verilen görsele göre, DNA eşlenmesi ile ilgili seçeneklerden hangisi söylenemez? A) DNA eşleşmesi sırasında 1 numaralı zincirdeki iki ipliği bir arada tutan bağlar kopmaya başlar. B) A olayı serbest nükleotidlerin 1 numaralı zincirin açılan ipliklerindeki uygun nükleotidler ile eşleşmesini göster- mektedir. C) 1, 2 ve 3 numaralı zincirler kalıtsal olarak birbirinin aynısıdır. D) 2 numaralı DNA'daki adenin nükleotidi sayısı 3 numaralı DNA'daki timin nükleotidi sayısından fazladır. Fen Bilimleri 40 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 3 TEST 5. DNA molekülünün yapısında meydana gelen bir değişiklik şifrelerinde değişikliğe yol açacağından hatalı protein üretilmesine bu da farklı dış görünüşlerin veya hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur. DNA molekülünün içer- diği bilginin değişmeden aktarımı için, eşlenme sırasında veya çevresel faktörler ile DNA’da oluşan hatalar bir se- ri enzim tarafından düzeltilir. Bu düzeltmelerin, hasar DNA'nın tek ipliğinde olduğunda yapılabildiği fakat her iki ip- liğinde olduğunda onarımın yapılamadığı saptanmıştır. Buna göre, I. TC II. GG III. G IV. A G G TA C TA T G TC AG CC C AGC G CG A C D) I, II, III ve IV DNA parçalarından hangilerindeki hata düzeltilemez? A) I ve II B) I ve III C) I, II ve III Baraj Sorusu 6. İlknur iki tane DNA eşlenmesi modeli hazırlamıştır. İlknur’un hazırladığı çalışmada test etmek istediği bilgi: “DNA kendini eşlerken oluşan zincirler ata zincir ile aynı değilse eşlenme doğru gerçekleşmemiştir.” 1. DNA Eşlenmesi Modeli 2. DNA Eşlenmesi Modeli AT AT TA TA GC GC CG CG CG CG TA TA A TA T A TA T T AT A T AT A G CG C G CC C C GC G C GC G C GC G C GC G T AT A T TG A Buna göre, bu deney için “Kontrol Grubu - Deney Grubu” ve “Bağımlı Değişken, Bağımsız Değişken, Kontrol Edilen Değişken” hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Deney Grubu: 2. DNA Eşlenmesi B) Deney Grubu: 2. DNA Eşlenmesi Kontrol Grubu: 1. DNA Eşlenmesi Kontrol Grubu: 1. DNA Eşlenmesi Bağımlı Değişken: Oluşan DNA’ların son hâli Bağımlı Değişken: Oluşan DNA’ların son hâli Bağımsız Değişken: Zincirlerin eşleştirilmesi Bağımsız Değişken: Yeni zincirdeki DNA sayısı Kontrol Değişkeni: Aynı DNA’nın kullanılması Kontrol Değişkeni: Baz çeşidi C) Deney Grubu: 1. DNA Eşlenmesi D) Deney Grubu: 1. DNA Eşlenmesi Kontrol Grubu: 2. DNA Eşlenmesi Kontrol Grubu: 2. DNA Eşlenmesi Bağımlı Değişken: Zincirlerin eşleştirilmesi Bağımlı Değişken: Yeni zincirdeki nükleotid sayısı Bağımsız Değişken: DNA’nın son hâli Bağımsız Değişken: Eski zincirdeki nükleotid sayısı Kontrol Değişkeni: Nükleotid çeşidi Kontrol Değişkeni: Aynı DNA’ların kullanılması 8. Sınıf 41 Fen Bilimleri

4TEST DNA VE GENETİK KOD KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Zeka Küpü Yayınları 2317 1. Canlılarda her karakter üzerine iki gen etki eder. Baraj Sorusu Canlıların kalıtsal özelliklerini belirleyen gen yapı- sına genotip denir. Canlıların genetik yapısının ve 2. Bir bireyin nesilden nesile aktarılan özelliklerine ka- çevrenin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşüne ise rakter denir. Karakterler kromozom üzerinde bulu- fenotip denir. Canlıların sahip olduğu, genotipte yer nan ve biri anneden diğeri babadan gelen iki gen- alıp fenotipte görülmeyen genlere çekinik gen, fe- den oluşur. Bu gen çiftine alel gen denir. Bir notipte etkisini her durumda gösteren gene ise bas- karakter üzerine etki eden alel genlerin birbirinin ay- kın gen denir. Çekinik genler küçük, baskın genler nı olması durumuna saf döl, birbirinden farklı olma- ise büyük harfler ile gösterilir. Genotipte iki çekinik sı durumuna ise melez döl denir. ya da iki baskın gen yan yana olduğunda bu genle- re homozigot, bir baskın bir çekinik gen yan yana Fen bilimleri öğretmeni kalıtımla ilgili kavramları an- olduğunda ise heterozigot gen denir. lattıktan sonra öğrencilerinden içerisinde 3 tane fe- Bezelyelerde sarı tohum baskın genlerle, yeşil notip, 1 tane genotip ile ilgili cümle olan kendi özel- tohum ise çekinik genlerle taşınır. liklerini anlatan bir mektup yazmalarını ister. Buna göre, bezelyelerde tohum rengi ile ilgili Aşağıda Ayşe’nin yazdığı mektup görülmektedir. oluşabilecek döllerden birinin fenotip ve geno- tipi hangi seçenekte doğru verilmiştir? (I) Gözlerimin rengi babamınkiler gibi A) mavidir. (II) Boyum ise anneme çekmiştir, yaşıtlarıma göre uzun sayılırım. (III) Göz- Genotip: Sarı tohumlu lerimin genotipini “aa” olarak ifade edebili- Fenotip: Bb (Heterozigot baskın) rim ama boyumun genotipi için size kesin bir şey söyleyemem. “BB” ya da “Bb” ola- B) bilir. (IV) Ama her ne şekilde olursa olsun uzun boylu olmaktan dolayı mutluyum. Genotip: bb (Homozigot çekinik) Fenotip: Yeşil tohumlu Buna göre, Ayşe’nin kalıtımla ilgili kavramlar ko- nusundaki yeterliliği ile ilgili aşağıdakilerden C) hangisi söylenebilir? (İnsanda koyu renk göz geni açık renk göz genine, uzun boy geni kısa boy genine Genotip: BB (Homozigot çekinik) baskındır.) Fenotip: Sarı tohumlu A) Fenotip kavramının ne olduğunu bilmektedir an- D) cak boyunun fenotipini yanlış örneklendirmiştir. Genotip: Yeşil tohumlu B) Göz rengi bakımından saf döl çekinik olduğun- Fenotip: BB (Homozigot çekinik) dan göz rengini \"AA\" olarak ifade edeceğini bil- memektedir. C) Boy uzunluğu bakımından melez döl olan boyu- nun genotipini \"bb\" olarak ifade edeceğini bilme- mektedir. D) Konuyu yeterli şekilde öğrenmiştir. Fen Bilimleri 42 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 5 TEST 2318 TEK KARAKTER ÇAPRAZLAMALARI İLE İLGİLİ PROBLEMLER 1. Soru: Bezelyelerde mor renk çiçek geni beyaz renk çiçek genine baskındır. Mor çiçekli ve beyaz çiçekli iki bezelye çaprazlandığında hem mor hem beyaz çiçekli bezelyeler oluştuğuna göre ata ve yavru bezelyeler nasıl olmalıdır? Çözüm: I. Adım: Mor çiçek geni (M) Beyaz çiçek geni (m) II. Adım: Mor çiçekli bezelye Beyaz çiçekli bezelye Genotip: MM veya Mm Genotip: mm Fenotip: Mor çiçekli Fenotip: Beyaz çiçekli III. Adım: Beyaz çiçek geni çekinik olduğu için beyaz çiçekli bezelyenin “mm” genotipinde olması gerekir.Yani olu- şan bezelyeler arasında “mm” genotipli beyaz çiçekli bezelyeler gözlemlendiğine göre bu bezelyeler hem anne- den hem babadan “m” geni almıştır. Öyleyse mor çiçekli atanın genotipinde “m” geni bulunmalıdır. Bu bilgilere göre mor çiçekli ata “Mm”, beyaz çiçekli ata “mm” genotipindedir. IV. Adım : Ata bezelyeler Mm x mm Mm (mor) Mm (mor) mm (beyaz) mm (beyaz) Yavru bezelyeler 11 Genotip : 2 Mm , 2 mm Fenotip : % 50 mor çiçekli , % 50 beyaz çiçekli Buna göre, verilen sorunun çözümü için aşağıdaki yorumlardan hangisi doğrudur? A) Sorunun çözümünde I. adımda baskın gen küçük harfle (m) gösterilmesi gerekirken büyük harfle (M) gösteril- diğinden hata yapılmıştır. B) Ata bezelyeler ile yavru bezelyelerin genotipleri, sorudaki bilgiler yetersiz olduğu için bulunamaz. C) III. adımda bahsedildiği şekilde mor çiçekli atada “m” geni bulunamaz. Çünkü “m” geni çekinik beyaz geni temsil etmektedir. D) Sorunun çözümü ve her bir adımdaki açıklama doğrudur. 8. Sınıf 43 Fen Bilimleri

TEST 5 DNA VE GENETİK KOD 2. Bir bilim insanı saf döl yeşil ve sarı renkli bezelye- 3. Bezelyelerde mor çiçek geni beyaz çiçek genine, çi- leri birbiriyle tozlaştırdı. çeğin yanda olması çiçeğin yukarıda olmasına bas- kındır. Tozlaşma sonucunda oluşan bezelyelerin hepsi sa- Mor Mor rı renkteydi. Bir sonraki aşamada melez dölleri bir- birleriyle tozlaştırdı. Yeni oluşan bu döllerden 3/4’ü X sarı,1/4’ü yeşil renkliydi. Çiçeğin rengi Saf döl Saf döl 1. çaprazlama sarı bezelye yeşil bezelye x 1. kuşak ➡➡x Çiçek yanda Çiçek yukarıda Melez döl Melez döl sarı bezelye sarı bezelye X 2. kuşak Sarı Sarı Yeşil Zeka Küpü Yayınları Çiçeğin konumu Sarı 2. çaprazlama Çalışmada bilim insanının aklına takılan bazı soru- Yukarıda bezelyelerde görülen iki çaprazlama örne- lar şunlardı: ği verilmiştir. • Sarı renkli melez bitki, yeşil renk faktörünü taşı- Buna göre, aşağıdaki grafiklerden hangisi veri- masına rağmen neden sarı renkli olmuştu? len çaprazlamalardan birine ait olamaz? • Neden ilk kuşağın hepsi sarı tohumlu iken ikin- A) B) ci kuşakta hem sarı hem de yeşil tohumlu beze- Genotip Genotip ler oluştu? oranı oranı • Sarı tohumlu bezelyelerin sayısının daha fazla 2 olmasının sebebi ne olabilir? 11 Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bilim insa- aa AA Aa Çiçeğin Aa aa Çiçeğin nının aklına takılan soruların cevaplarından biri rengi konumu olamaz? C) D) A) Bezelyelerde sarı tohum geni yeşil tohum geni- Fenotip Fenotip ne baskındır. oranı oranı B) Melez döl sarı tohumlu bezelyelerde yeşil renk 1 3 faktörü çekinik olarak yer almaktadır. 1 C) İkinci kuşakta yeşil tohum ortaya çıkma durumu çekinik karakterlerin bir araya gelmesiyle oluşa- Çiçeğin Çiçeğin bilir. konumu rengi D) Tamamen sarı tohumlu bezelye elde etmek için başlangıçta melez döl sarı tohumlu bezelyeler çaprazlanmalıdır. Fen Bilimleri 44 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 5 TEST 4. Mendel’in bezelyelerle mor çiçek karakteri üzerin- Baraj Sorusu de yaptığı çalışmalar aşağıdaki gibidir: 5. Bezelyelerde bazı karakterlere ait baskın veya Tozlaşma çekinik olma durumları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Boy Çiçek Tohum uzunluğu konumu şekli Birinci Baskın özellik kuşak Uzun Yanda Düz Tozlaşma Çekinik özellik İkinci Kısa Uçta Buruşuk kuşak Mendel, mor çiçekli bezelye ile beyaz çiçekli bezel- yeyi çaprazladığında birinci kuşaktaki bezelyelerin Zeka Küpü Yayınları Bir araştırmacı bezelyelerde verilen karakterlerle tamamen mor çiçekli olduğunu görmüştür. Birinci çaprazlama yapmak istiyor. kuşakta oluşan bezelyeleri kendi içinde çaprazladı- ğında ise ikinci kuşakta büyük çoğunluğun yine mor Çaprazlama yapmadan önce ortaya çıkabilecek çiçekli olmasına rağmen beyaz çiçekli bezelyenin ihtimalleri şu şekilde yazıyor: de oluşabileceğini görmüştür. I Uzun boylu x Kısa boylu Buna göre, Mendel’in yaptığı çaprazlamalar ve %25 kısa boylu ortaya çıkan durumlar ile ilgili aşağıdakilerden %75 uzun boylu hangisi doğrudur? II Çiçek yanda x Çiçek yanda A) Başlangıçta çaprazlanan mor çiçekli ve beyaz %50 çiçek yanda çiçekli bezelyelerin her ikisi de saf döl çekinik %50 çiçek uçta olmalıdır. III Düz tohum x Düz tohum B) İkinci kuşakta özelliğini ortaya çıkarabilen beyaz %75 düz tohum çiçek geni birinci kuşaktakilerin hepsinin saf döl %25 buruşuk tohum baskın olması durumunda ortaya çıkar. Buna göre, çaprazlamalar ile ilgili araştırmacı- C) İlk çaprazlamada kullanılan mor çiçekli bezelye nın yazdığı ihtimallerden hangileri hatalıdır? ile birinci kuşakta elde edilen mor çiçekli bezel- ye çaprazlansaydı ikinci kuşakta yine dörtte bir A) Yalnız I B) Yalnız II oranında beyaz çiçekli bezelye fenotipi ortaya C) I ve II D) II ve III çıkardı. D) İkinci kuşakta ortaya çıkan bezelyelerin melez genotipli olma olasılığı ile saf döl olma olasılığı eşittir. 8. Sınıf 45 Fen Bilimleri

TEST 6 DNA VE GENETİK KOD 2319 DİĞER CANLILARDA DA KARAKTERLERİN AKTARIMININ BEZELYELERE BENZER OLMASI 1. Kalıtım konusunda yüksek lisans yapan bir öğrenci 2. Ceren A tez konusu olarak “Doberman Köpeklerinin Tüy Ren- Eren AA B ginde Baskın ve Çekinik Genlerin Tespiti’ni seçmiş- A0 AB tir. Saf döl kızıl tüylü ve saf döl siyah tüylü dört ay- A B0 rı köpek ile deneyler yaparak ulaştığı sonuçlar ile 0 tezini hazırlamıştır. Yukarıdaki tabloda Eren ile Ceren çiftinin kan grup- larını oluşturan genler ve çocuklarının olası geno- Kızıl tüylü Siyah tüylü tip durumları gösterilmiştir. köpek köpek Tabloya göre, aşağıdakilerden hangisi kesinlikle X doğrudur? I. kuşak (Not: A ve B grupları baskın karakter, 0 grubu çeki- nik karakterdir. A ile B eş baskınlıktadır.) Siyah tüylü Siyah tüylü A) AA genotipli birey kızdır. yavru köpek yavru köpek B) Kan grubu bakımından dört farklı fenotipte 1. kuşakta doğan biri erkek diğeri dişi olan siyah tüylü çocukları olabilir. köpekler çiftleştirildiğinde kızıl tüylü yavrular doğuyor. C) A0 genotipli bireyin kan grubu 0 grubu fenotipin- dedir . D) Çocuklarının A grubu fenotipli kana sahip olma ihtimali %50’dir. Zeka Küpü Yayınları 3. Ali'nin ailesinin bazı bireylerinin bazı karakterlerine ait özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. II. kuşak Dedesi Mavi Yapışık Dil gözlü kulaklı yuvarlayabiliyor Babası Kahverengi Yapışık Dil gözlü kulaklı yuvarlayamıyor Ali Kahverengi Yapışık Dil Kızıl tüylü gözlü kulaklı yuvarlayabiliyor yavru köpek Mavi Ayrık Dil Çocuğu gözlü kulaklı yuvarlayamıyor Üniversite öğrencisi yaptığı bu araştırma ile ilgili, l. Doberman köpeklerinde siyah tüy renginin bas- Ali ve ailesinin genetik özellikleri incelendiğin- de, sadece tablodaki bilgilere bakarak, kın olduğu I. Karakteristik özellikler kuşaktan kuşağa aktarıl- ll. İki siyah tüylü köpeğin çaprazlanması sonucu maktadır. oluşan yavruların bir kısmı homozigot, bir kısmı heterozigot genotipli olabileceği II. Her karakteristik özellik kromozomlardaki gen- ler ile taşınır. lll. İkinci kuşakta çekinik genin fenotipte etkisini gös- termesi için birinci kuşakta doğan köpeklerin çe- III. Bir karaktere ait farklı özellikler ortaya çıkabilir. kinik gen taşıması gerektiği çıkarımlarından hangileri yapılabilir? çıkarımlarından hangilerine ulaşabilir? A) Yalnız l B) l ve ll A) Yalnız I B) I ve II C) ll ve lll D) l, ll ve lll C) Yalnız III D) I ve III Fen Bilimleri 46 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 6 TEST 4. 5. XY XX Dişi ve erkek bireylerin vücut yapıları arasında ba- Zeka Küpü Yayınları XX XY XY XX zı farklılıklar vardır. Bunun nedeni dişi ve erkek bi- reylerin farklı eşey kromozomlar taşımasıdır. Dişi- Kız Erkek Erkek Kız de eşey kromozomları aynı büyüklükte ve birbirine benzer olduğu için XX ile gösterilirken erkeklerde Yukarıda cinsiyet kromozomunun aktarılmasına ait eşey kromozomları birbirinden farklıdır ve XY ile bir çaprazlama verilmiştir. gösterilir. Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Verilen bilgi dikkate alındığında, A) Kalıtım insanlarda cinsiyeti de belirler. B) Kız çocuk anne ve babadan X kromozomu alır. I. Erkek çocuk hem anneden hem babadan aynı C) Çaprazlamada fenotip ve genotip oranları birbi- tür eşey kromozomu alır. rine eşit değildir. II. Kız çocuk anne ve babadan farklı tür eşey kro- D) Cinsiyetin her doğacak çocuk için %50 kız, %50 mozomu alır. erkek olma olasılığı vardır. III. Çocuğun cinsiyetini anneden gelen değil baba- dan gelen eşey kromozomu belirler. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III Baraj Sorusu 6. Çinli bir işadamının, evlenmeden önce tüm yüzüne estetik ameliyat yaptırdığını kendisinden saklayan eşine, dolandı- rıcılık yaptığı ve çocuklarının çirkin olmasına neden oldu- ğu gerekçesiyle dava açtığı ve 120 bin dolarlık tazminat ka- zandığı iddia edildi. Basında yer alan haberlere göre Jian Feng isimli adam “çok çirkin” oldukları gerekçesiyle çocuklarına DNA testi yaptır- dı, çocukların biyolojik babası olduğunu öğrendikten son- ra ise eşinin geçmişini araştırdı ve Güney Kore’de 100 bin dolarlık estetik ameliyat yaptırdığını öğrendi. Haberde yer alan bilgilerle ilgili aşağıdaki değerlendirmelerden hangisi yanlıştır? A) Eşinin estetik ameliyat yaptırması genlerinde değişikliğe neden olmamıştır. B) Çocukların gen yapıları ebeveynlerinden gelen kalıtsal bilgilerle belirlenir. C) DNA testi ile babalık teşhisi yapılması mümkündür. D) Çocuklar fiziksel görünüşleri ile ilgili genleri sadece annelerinden almıştır. 8. Sınıf 47 Fen Bilimleri

TEST 6 DNA VE GENETİK KOD 7. Bir öğrenci kalıtımın insanlarda cinsiyeti nasıl belirlediğini anlatmak için yukarıdaki panoyu hazırlamıştır. Buna göre, öğrencinin hazırladığı pano ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Panoda dişi ve erkek bireylerin eşey kromozomları gösterilmeliydi. B) Üç ailede farklı sayı ve cinsiyetlerde çocukların oluşumu doğru bir gösterimdir. C) Ortadaki ailenin iki çocuğunun da erkek olması yanlıştır. Bir ailenin birinci çocuğu erkek ise ikinci çocuğu kız olur. D) Soyağacında 2. kuşaktaki çocukların altına olasılık değerleri yazılabilir. 8. Bir bilim insanı bezelyelerde olduğu gibi diğer canlılarda da karakterlerin aktarımında baskın ve çekinik genlerin olduğunu vurgulamak için 6 farklı fare ile üç ayrı deney yapıyor. Deney 1: • Siyah kıllı iki fareyi çaprazlıyor. • Birinci kuşakta elde ettiği farelerin hepsinin siyah kıllı olduğunu gözlemliyor. Deney 2: • Kahverengi kıllı iki fareyi çaprazlıyor. • Birinci ve ikinci kuşakta elde ettiği farelerin hepsinin kahverengi kıllı olduğunu gözlemliyor. Deney 3: • Siyah kıllı iki fareyi çaprazlıyor. • Birinci kuşakta oluşan farelerin bir kısmının siyah bir kısmının kahverengi kıllı olduğunu gözlemliyor. Buna göre, bilim insanı farelerin kıl renginde baskın ve çekinik genleri yaptığı deneylerden hangilerini kul- lanarak ispatlayabilir? A) Deney 1 ve Deney 2 B) Yalnız Deney 1 C) Yalnız Deney 2 D) Yalnız Deney 3 Fen Bilimleri 48 8. Sınıf

DNA VE GENETİK KOD 7 TEST 2320 AKRABA EVLİLİKLERİNİN GENETİK SONUÇLARI 1. İnsanlarda kalıtım genlerle taşınır. Kalıtımla taşı- Sağlıklı Taşıyıcı Taşıyıcı nan hastalık geni çekinik ise bu geni taşıyan kişi ta- Hasta baba anne şıyıcı olup kişide hastalık görülmeyebilir. Ancak ken- Taşıyıcı disi gibi bu geni taşıyan bir kişi ile evlendiğinde iki çekinik gen bir araya gelirse oluşan yavru bireyde Sağlıklı Taşıyıcı Hasta hastalık meydana gelebilir. çocuk çocuk çocuk Akraba evliliklerinden doğan bebeklerde hastalıkla- rın, sakatlık ve çeşitli anormalliklerin olma sebebi anne ve babadaki hastalık taşıyan genlerin bir ara- ya gelmesidir. Bu yüzden eğer akraba evliliği yapı- lacaksa öncesinde mutlaka gen taraması yaptırıl- malıdır. Buna göre, akraba evliliği yapan bireylerin do- ğacak çocuklarında hastalıkların görülme olası- lığının fazla olmasının nedeni hangi seçenekte doğru verilmiştir? A) Akrabalar arasında gen benzerliği ve kalıtım ben- zerliği çok fazladır. Bu yüzden benzer hastalıklı genler bir araya gelir ve bunun sonucunda do- ğan çocuk hasta olur. B) Akrabalar arasında kromozom sayısı aynı olduğundan aynı sayıda kromozomlar bir araya gelir ve doğan ço- cuk hasta olur. C) Akrabalar arasında nükleotid çeşidi aynı olduğundan benzer nükleotidler bir araya gelir ve doğan çocuk has- ta olur. D) Akrabalar arasında doku benzerliği fazla olduğundan doğacak çocukta benzer dokular çakışarak doğan ço- cukların hasta olmasına neden olur. Baraj Sorusu 2. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Ana Bi- lim Dalı Öğretim Üyesi yaptığı açıklamada, “Türkiye’de bir çalışma yap- sanız yapılan evliliklerin % 30-35’inin akraba evliliği olduğunu bulursu- nuz. Çok sayıda çocuğun akraba evliliğinden kaynaklı bağışıklık yet- mezliği sorunu var. Akraba evliliklerinde bu hastalıkların görülme olası- lığı toplumun diğer bireylerine oranla daha fazla. Akraba evliliği sonucu dünyaya gelen çocukların bir kısmı 1 yaşına gelmeden tekrarlayan ağır enfeksiyonlar nedeniyle kaybediliyor. Bunun altında ise bağışıklık yet- mezliği hastalıkları vardır.” dedi. Verilen metin dikkate alındığında aşağıdakilerden hangisi söylene- mez? A) Akraba evliliğinden doğan çocuklarda kalıtsal hastalıkların görülme olasılığı yüksektir. B) Toplum akraba evliliğinin olası sonuçları konusunda bilinçlendirilmelidir. C) Akraba evliliği yapan bireylerin çocukları genetik kontrollerden geçirilmelidir. D) Türkiye’de akraba evliliği yapmayan kişiler azınlıktadır. 8. Sınıf 49 Fen Bilimleri

TEST 8 DNA VE GENETİK KOD Zeka Küpü Yayınları 2321 MUTASYON 1. Kromozom, DNA, gen gibi kalıtım moleküllerinin ya- 2. 2008 yılında yayımlanan bir araştırma mavi gözlü pısı çeşitli iç ve dış faktörler sonucunda kalıcı olarak insanların tek bir ortak atadan geldiklerini ortaya çı- bozulabilir. Meydana gelen bu değişimlere mutasyon kardı. Kopenhag Üniversitesi’nden bir araştırma eki- denir. Mutasyon sonucu bazı anormal durumlar, has- bi 10 000 ila 6000 yıl önce ortaya çıkmış olan ve talıklar görülebilir. bugün bolluk yaşamakta olan mavi gözlü insanla- rın göz renginden sorumlu bir genetik mutasyonun Proteus Sendromu: Vücuttaki herhangi bir organın izini sürdü. Araştırma ekibi; içinde Ürdün, Danimar- ya da uzvun orantısız bir şekilde aşırı büyümesi ola- ka ve Türkiye’nin de bulunduğu farklı ülkelerden ma- rak tanımlanan ve ünlü \"Fil Adam\"ın muzdarip ol- vi gözlü bireylerin göz rengini karşılaştırdı ve duğu bir hastalıktır. DNA’larını inceledi. Mavi gözlü insanlarda görülen bu mutasyon, olumlu veya olumsuz etkisi olan bir Fazla Diş: Ayrıca \"Vampir Diş\" olarak da bilinen değişim olarak kabul edilmiyor. fazla diş durumu, bir kişinin normalden fazla di- şe sahip olmasıdır. Bu kişiler isterlerse dişçiye Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bahsedilen fazla dişlerini çektirebilirler. mutasyon ile aynı sınıfa girer? Denizkızı Sendromu: \"Denizkızı Sendromu\" ile do- A) B) ğan bebeklerin iki bacağı birleşiktir. Bu duruma sahip çoğu bebek mesane veya böbrek problemleri yaşar. Yukarıda verilen örnekler ile seçeneklerde veri- Altı parmaklılık Albino lenlerden hangisi arasında bir ilişki kurulabilir? C) D) A) Nilüfer bitkisinin yapraklarında hava depolaması Cilt kanseri Kızıl saçlılık B) Himalaya tavşanlarının kürk renginin sıcaklıkla değişimi C) Van kedisinin göz renklerinin birbirinden farklı olması D) Hızlı koşan tavşan veya geyiklerin avcı hayvan- lardan kurtulurken, yavaş koşanların av olması Baraj Sorusu 3. DNA yapılarını oluşturan bazların sırasında ve türlerinde birçok tarzda değişiklikler görülebilmektedir. DNA yapısı- nı veya dizisini değiştirebilen, doğal veya çevresel kaynaklı bir etken mutasyona neden olabilmektedir. Mutasyona uğramış gen dizilerine mutant gen dizisi denilmektedir. Oluşabilecek mutasyon çeşitleri başlıca şu şekildedir: 1. Normal baz sıraları arasından bir baz çiftinin kaybolması 2. Baz sıraları arasına bir baz çiftinin girmesi 3. Bir baz çiftinin yerini farklı türden bir baz çiftinin alması 4. Bir baz çiftinin zincirdeki yerlerinin karşılıklı değişmesi Normal gen dizisi Mutant gen dizisi Normal gen dizisi Mutant gen dizisi CAAAAAT T T AC G CA A GA A T T T A C G CAAAAAT T T ACG GA A A A A T T T A C G GT T CT T A A A T G C GT T T T T A A A T GC CT T T T T AAAT GC GT T T T T A A A T G C K M L N Yukarıda verilen normal gen ve mutant gen dizilerindeki değişimlerin olası mutasyon çeşitleriyle eşleştirilme- siyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) K-M dönüşümünde 1 numaralı mutasyon gerçekleşmiştir. B) L-N dönüşümünde 4 numaralı mutasyon gerçekleşmiştir. C) K-M dönüşümü 3 numaralı mutasyona örnek verilemez. D) K-M ve L-N dönüşümü, verilen mutasyon çeşitlerinden herhangi birisine örnek verilemez. Fen Bilimleri 50 8. Sınıf