8. Sınıf İnklap -KASB

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 14. KURTULUŞ SAVAŞI’NDA CEPHELER Doğu Cephesi Güney Cephesi Batı Cephesi Düşmana karşı önce milis Bu cephede Ermenilere kar- Fransız ve Ermenilere karşı kuvvetlerle karşı konulmuş, şı Kâzım Karabekir’in XV. yerel güçler mücadele et- ardından bu birliklerin disip- Kolordu birlikleri mücadele miştir. Bu cephede yöre hal- lin altına alınmasıyla oluştu- etmiştir. Yapılan mücadele kı; Antep’te Şahin Bey, Ur- rulan düzenli ordu yurdu Türk ordusunun zaferiyle so- fa’da Ali Saip Bey, Maraş’ta düşman işgalinden temizle- nuçlanmıştır. Sütçü İmam gibi yerel dire- miştir. niş kahramanlarının çabala- rıyla örgütlenmiş ve düşma- D) I, II ve III nı yenilgiye uğratmıştır. Verilen bilgilere bakılarak Kurtuluş Savaşı’nın başarıya ulaşmasında, I. TBMM’ye bağlı düzenli ordu II. Kuvâ-yı Millîye birlikleri III. Osmanlı Devleti’nden kalan düzenli ordu unsurlarının hangilerinden yararlanıldığı söylenebilir? A) I ve II  B) I ve III  C) II ve III  15. Aşağıdaki tabloda Maarif (Eğitim) Kongresiyle ilgili bazı bilgiler verilmiştir. ??? Maarif Vekâleti (Eğitim Bakanlığı) Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Kongrede; Halk Mektepleri projesi, Kütahya-Eskişehir Savaşları devam (Tanrıöver) Bey’in öncülüğünde top- ilköğretim ve ortaöğretim program- ederken 15 Temmuz 1921’de Anka- lanan kongrede yurdun her tarafın- larında çalışma hayatına yönelik ra’da Dar’ül Muallim Mektebinin dan yaklaşık 250 öğretmen bir ara- derslere yer verilmesi kararlaştırıl- (Erkek Öğretmen Okulu) konferans ya geldi. Mustafa Kemal kongreye mıştır. Kongre savaş devam eder- salonunda Maarif (Eğitim) Kongre- savaş devam ederken katılmış ve ken zor şartlar altında yapıldığı için si’ni topladı. açılış konuşmasını yapmıştır. eğitim tarihimizde önemli bir yere sahiptir. Aşağıdaki sorulardan hangisi bu tabloda “?” işareti ile gösterilen yerlerden herhangi birine getirilemez? A) Toplantının engellenmek istenmesinin gerekçesi nedir? B) Toplantıya kimler katılmıştır? C) Hangi konular konuşulmuştur? D) Ne zaman ve nerede yapılmıştır? T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 45

TEST 2 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1027 1. 3 ve 4. soruları aşağıda verilen metne göre cevap- Düşman ordusuyla aramızda büyük bir açık- layınız. lık bırakmak gerekir ki orduyu derleyip topar- lamak ve güçlendirmek mümkün olabilsin. Mustafa Kemal, yayımla- Ali Fuat Paşa, İzmir’in Bunun için Sakarya’nın doğusuna kadar çe- dığı bir genelgede, İz- Yunanistan’a bağlanma- kilmek yerinde olur. mir’in Yunanistan’a bağ- sı ihtimaline karşı yapı- lanması hâlinde her yanda lacak askerî harekâtı Ba- Mustafa Kemal’in Kütahya-Eskişehir yenilgisi büyük mitingler yapılma- tı’daki birliklere bildirdi. üzerine yukarıdaki talimatı vermekle, sını istedi ve Aydın tara- Maraş çevresinde Fran- fında Kuvâ-yı Millîye’nin sız takviye birlikleri ile I. Orduya zaman kazandırmak saldırı harekâtına girişe- Kuvâ-yı Millîye arasında II. Ordunun yeniden güçlenmesine imkân vermek ceğini haber verdi. çarpışmalar oldu. III. Yunan ordusunun taarruz gücünü kırmak Fransız askerlerinin 7’si Fransız birliği Karabıyık- hangilerini amaçladığı söylenebilir? öldürüldü, 25’i yaralandı. lı köyünü yağmaladı. A) Yalnız I B) I ve II Fransızlar Ceceli Köyü’nü yakıp hayvanları öldürdü- C) II ve III D) I, II ve III ler, eşyalarını yağma ettiler. 2. Yeni İcat Anadolu Harp Makinası Kılıç Ali, telgraf başında General Querette’e ihtarda bulundu: “Köylerde saldırı yapan askerlerini köpek süngüler gibi süngülerim.” dedi. Dönemin gazete haberlerinde çıkan yazılar Zeka Küpü Yayınları 3. Kurtuluş Savaşı Dönemi’nin gazete haberlerin- den oluşturulan afişe bakılarak aşağıdaki yo- Hacivat : Yedi ülkenin halkı bu icada parmak ısırdı rumlardan hangisi yapılamaz? Karagöz, bu ne müthiş makine yahu? A) Mustafa Kemal, işgallere karşı halkın bilinçlen- Karagöz : Bundan mükemmeli kimde varsa çıkarsın, dirileceğini ve gerektiğinde silahlı mücadeleye iki yüz bin kişilik ordunun topunu, tüfeğini, girişileceğini vurgulamıştır. esirini, maktülünü on beş gün içinde ayık- layıp tertemiz ediyor. B) Ali Fuat Paşa Batı Cephesi’ndeki askerî harekâtı yönetmiştir. Makinenin gövdesinde “Afyonkarahisar”, çıkışında “İzmir” yazmaktadır. (Karagöz - 13.9.1922) C) Fransızlar işgal ettikleri bölgelerde halka zarar vermiştir. Yukarıda Karagöz Dergisi’nde yayınlanan gör- sele bakılarak, D) Verilen cephelerde Kuvâ-yı Millîye birlikleri ile başarıya ulaşılmıştır. I. Anadolu’nun düşman işgalinden temizlendiği II. Mudanya Ateşkes Antlaşması’nın imzalandığı 4. Verilen gazete haberlerinde hangi cephede ki- III. Düşmanın İzmir’den çıkarıldığı minle mücadele edildiği söylenebilir? yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Batı Cephesi - Yunanlar Güney Cephesi - Fransızlar A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III B) Doğu Cephesi - Ermeniler Batı Cephesi - Yunanlar C) Güney Cephesi - Fransızlar Doğu Cephesi - Yunanlar D) Batı Cephesi - Fransızlar Güney Cephesi - Yunanlar 46 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 2 TEST 5. 3 Aralık 1920 tarihinde imzalanan Gümrü Antlaş- 7. ması’nda taraflardan biri Ermenistan diğeri BMM’dir. Dün gece başlayan Fransız çekilmesi, sabaha Bu tarihte İstanbul Hükûmetinin varlığı devam eder- kadar sürdü ve bugün Türk kuvvetleri Maraş’a ken Ermenistan BMM ile masaya oturmuştur. girdi. Kerhan köyünde bulunan Kılıç Ali’ye Fran- sızların çekildiği haberi ulaşınca Kılıç Ali der- Buna göre, hâl Maraş’a geldi. Arslan Bey, Yörük Selim Bey ile görüşerek Ermeni askerlerinin ve silahların I. Ermenistan’ın BMM’yi resmen tanıdığı teslim alınması için heyetler oluşturdu. Yarısı II. Ermenistan’ın Anadolu’nun gerçek temsilcisi yanmış, bir bölümü de top mermileriyle yıkıl- mış olan şehirde sıkıyönetim ilan edildi. Fran- olarak BMM’yi gördüğü sızların dönme ihtimaline karşı şehir çevresi- III. İstanbul Hükûmetinin Anadolu üzerinde siyasi ne siperler kazıldı. Alınan tedbirler sayesinde Maraş’ta asayiş çok kısa sürede sağlandı. gücünün azaldığı Üçüncü Kolordu Komutanı Albay Selahattin Bey, durumu bir raporla Ankara’da bulunan yorumlarından hangileri yapılabilir? Mustafa Kemal’e bildirdi. Mustafa Kemal Pa- şa’da bir tebrik mesajı yayınlayarak Maraşlıla- A) Yalnız I B) I ve II rı kutladı. Bu bildiride “Bu başarı, bütün yurdu- C) II ve III D) I, II ve III muzun kurtuluşu ve milletimizin bağımsızlığını geri alması için başlangıç olsun.” dedi. 15. Ko- 6. lordu Komutanı Kâzım Paşa kutlama telgrafın- da şöyle ifade etmiştir: “Maraş halkı ölmüş ama BMM, işgalci güçlere karşı savaşabilmek için düzen- Zeka Küpü Yayınları Türklüğü öldürmemiştir.” li bir ordu kurmaya çalışırken diğer yandan ülkenin Zeki Sarıhan, Kurtuluş Savaşı Günlüğü çeşitli yerlerinde çıkan isyanlarla uğraşmak zorun- da kalıyordu. İstiklal Mahkemeleri böyle bir ortam- Verilen metinden yola çıkarak aşağıdaki yorum- da düzenli ordunun kurulması ve devamının sağlan- lardan hangisi yapılamaz? ması için dönemin ihtiyaçları doğrultusunda kurulmuş mahkemelerdi. Mahkemelerde başlangıçta asker A) Mustafa Kemal ve Kâzım Karabekir Maraş’ın kaçakları sorununa yönelik çalışmalar yürütüldü. Da- işgalden kurtarılmasında etkili olmuştur. ha sonra mahkemelerin yetkileri; vatana ihanet, ca- susluk, ayaklanma, bozgunculuk, soygun ve asker B) Maraş’ın işgalden kurtulması ülkenin bağımsız- ailelerine saldırı gibi suçların kapsam içine alınma- lığını kazanması için başlangıç kabul edilmiştir. sıyla daha da genişletildi. Mahkemelerde özellikle cephede savaşan askerlerin ailelerinin can, mal ve C) Fransızların şehre geri dönme ihtimaline karşı namus güvenliğine çok büyük önem veriliyordu. tedbirler alınmıştır. Buna göre İstiklal Mahkemelerinin çalışmalarıy- D) Maraş’ta Fransızlar Ermenilerle birlikte hareket la ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? etmişlerdir. A) Ordudaki asker kaçakları sorununa çözüm aran- 8. Mustafa Kemal Sakarya Savaşı öncesinde Tekâlif-i dığı Millîye Emirlerini yayımlamış, bu emirlere uymayan- ların yargılanması için İstiklal Mahkemelerinin ku- B) Anadolu’da asayişin temin edilmeye çalışıldığı rulmasını sağlamış ve ordunun başına geçmiştir. C) Saltanat makamına olan bağlılığın artırılmaya Bu durumun hukuki dayanağı olarak aşağıdaki- çalışıldığı lerden hangisi gösterilebilir? D) Millî Mücadele aleyhine olan faaliyetlerin engel- A) Cumhurbaşkanlığı yetkisi lenmeye çalışıldığı B) TBMM Başkanlığı yetkisi C) Başkomutanlık Yasası T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük D) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 47

TEST2 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 9. Bir gazetede “İstiklal Yolu” ile ilgili bir haber yer almıştır. Haber şu şekildedir: Ankara’ya ulaşmak isteyenlerin kullandığı, İnebolu-Kastamonu-Ilgaz-Çankırı-Kalecik-Ankara hattındaki yola Türk tarihinde “İstiklal Yolu” adı verilmiştir. Anadolu toprakları işgal edildiğinde önemli yollarının çoğu düşman kontrolündeydi. Fakat işgale uğrama- mış olan İnebolu-Ankara yolu düşman kuvvetlerinin elinde değildi. Anadolu’nun dışarı açılabileceği tek güvenli yer Kastamonu’nun İnebolu Limanı idi. Millî Mücadele’de başarı- ya ulaşılabilmesinde İnebolu Limanı’ndan gelecek olan silah ve cephane çok önemli bir yer tutuyordu. Bu yol, yağışlı havalarda çamurla kaplanan eski bir kervan yoluydu. Ayrıca oldukça dağlık ve engebeli bir araziye sa- hipti. İnebolu açıklarına gemilerle gelen mühimmat, kayıklarla kıyıya taşınıyor, sonra malzemeler Kastamo- nu’nun kahraman kadın, yaşlı ve çocukları tarafından kağnı arabalarıyla ya da sırtta taşınarak Ankara’ya ulaş- tırılıyordu. Bu kişilerden biri de Şerife Bacı’ydı. O zorlu görevden bir kesit aşağıda anlatılmıştır; Kastamonulu Şerife Bacı, 1921 yılının ilk aylarında, İnebolu’dan aldığı cephanelerle Kastamonu’ya doğru yola çıkmıştır. Zor kış şartları ve aniden bastıran tipi sırasında bağlı bulunduğu kağnı grubundan ayrı düşmüş- tür. Şerife Bacı, o zor şartlarda Kastamonu Kışlası yakınlarına kadar gelmişse de o şartlarda donmaktan kurtulamamıştır. Fırtına ve tipinin sabahında bir bebeğin ağlama sesini takip eden devriye ekibi, sahibi donmuş bir kağnı arabası ile karşılaşmıştır. Devriye ekibi kağnıda üzerleri kardan etkilenmemesi için battaniye ile örtülmüş cephane ile cephanenin arasında kuru otlara yatırılmış bir bebek bulmuştur. www.inebolu.bel.tr Gazete, okurlarına aşağıdaki soruları sormuş ve cevapları gönderen okurlarına çeşitli ödüller vereceğini belirt- miştir. Sorular şunlardır: • İstiklal Yolu’nun Kurtuluş Savaşı’ndaki önemi nedir? • Şerife Bacı’nın tarihimizdeki rolü nedir? • İnebolu Limanı’nın Kurtuluş Savaşı’ndaki katkısı ne olmuştur? Buna göre okurların gazeteye göndereceği cevaplar arasında aşağıdakilerden hangisinin yer alması beklenemez? A) Türk halkının fedakârlık ve kahramanlığını gösteren önemli bir güzergâhtır. B) Doğal nedenlerden dolayı elverişsiz bir yoldur. C) Cesareti ve vatanseverliğiyle adından söz ettiren kahraman Türk kadınlarından biridir. D) Ordunun teçhizat ihtiyacının karşılanmasında önemli bir rol oynamıştır. 10. Okul genç beyinlere; insanlığa hürmeti, millet ve memleket sevgisini, şerefi, bağımsızlığı öğretir. Bağımsız- lık tehlikeye düştüğü zaman onu kurtarmak için takip edilecek en uygun, en güvenli yolu öğretir. Buna göre Mustafa Kemal’in bu sözüyle, I. Eğitimin hangi amaçlara hizmet edeceği II. Gençlerin takip edeceği yolu III. Milliyetçilik ruhunu durumlarından hangilerini vurguladığı söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III 48 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 2 TEST 11. Tekâlif-i Millîye Emirleri • Silah ve malzeme yapan zanaatkarlar tespit edilerek ordu hizmetine alınacaktır. • Her ilçede bir tane Tekâlif-i Millîye Komisyonu kurulacaktır. • Yurtta her ev birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp komisyona verecektir. • Tüccar ve halkın elinde bulunan çamaşırlık bez, kaput bezi, pamuk, yıkanmış ve yıkanmamış yün, tiftik, kalın bez, kösele, demir kundura çivisi, tel çivi, kundura ve saraç ipliği, nal, yular, kaşağı gibi malların parası sonra ödenmek üzere yüzde kırkına el konulacaktır. • Halkın elinde bulunan buğday, saman, un, arpa, fasulye, nohut, şeker, sabun, yağ gibi ürünlerin parası sonra ödenmek üzere yüzde kırkına el konulacaktır. • Taşıtı olanlar, ayda bir kez yüz kilometrelik mesafeye bedelsiz olarak askeri nakliye yapacaktır. • Halkın elinde bulunan, savaşa elverişli bütün silah ve cephane üç gün içinde komisyona verilecektir. Verilen afişe bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Emirler, halk tarafından karşılık görmüş topyekûn mücadele örneği sergilenmiştir. B) Ordunun giyecek ve yiyecek ihtiyacı karşılanmaya çalışılmıştır. C) Eli silah tutan herkes askere alınmıştır. D) Ordunun teçhizat ihtiyacını karşılamaya yönelik kararlar alınmıştır. 12. I. İnönü Zaferi’nden sonra, • Ülkemizin ilk anayasası olan Teşkilatı Esasiye (1921 Anayasası) kabul edildi. Anayasada egemenliğin millete ait olduğu vurgulandı. • TBMM tarafından yapılan yarışmaya katılan 724 eser arasından Mehmet Âkif Ersoy’un yazmış olduğu İstiklal Marşı, millî marş olarak kabul edildi. • İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması’nın şartlarında değişiklik yaparak Türklere kabul ettirmek için Londra’da bir konferans topladılar. İtilaf Devletlerinin teklifleri bağımsızlığa ve egemenliğe aykırı görülerek kabul edilmedi. • Moskova’da bulunan Afgan heyeti ile Türk heyeti arasında 1 Mart 1921’de Afganistan Dostluk Antlaşması imzalandı. Böylece ilk kez Müslüman bir devlet Türkiye’yi tanımış oldu. • Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova Antlaşması’yla ilk kez büyük bir devlet TBMM’yi tanımıştır. Kazanılan zaferin sonuçlarına bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması’nı uygulamaktan vazgeçmiştir. B) Millî egemenlik yolunda önemli adımlar atılmıştır. C) İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını kabul etmiştir. D) Hem ulusal hem de uluslararası sonuçları olmuştur. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 49

2TEST ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ Atatürk’e “Mareşal” Rütbes ve “Gaz ” Unvanı Ver ld 13. Tar hte 19 Eylül Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’e “Mareşal” rütbes le “Gaz ” unvanının ver l ş n n 100. yıldönümü törenlerle kutlanıyor. Sakarya Meydan Savaşı önce- şal” rütbesi ile “Gazi” unvanının Mustafa Kemal, 20 Eylül 1921’de sinde Büyük Millet Meclisi 5 verilmesini önerdiler. Meclisin bu yayımladığı bildiride ise şunları Ağustos 1921’de Mustafa Ke- önergeyi kabul etmesiyle “Mare- söyledi: mal’e başkomutanlık yetkisini şal” rütbesi ve “Gazi” unvanı ve- verdi. Savaşın 13 Eylül’de kaza- rilen Başkomutan Mustafa Kemal “Zaferden dolayı sizin kahraman- nılmasının ardından, “Garp Cep- Paşa, Meclise şöyle teşekkür etti: lıklarınızla, sizin gösterdiğiniz ni- hesi Komutanı” İsmet Paşa ile hayetsiz fedakârlıklar pahasına Genelkurmay Başkanı Fevzi Pa- “Kazanılan bu başarı, yüksek he- kazanılan bu büyük muzafferiyet- şa, cepheden “Edirne Mebusu İs- yetinizin iradesiyle kuvvet bulan lerin millet tarafından takdirini met ve Kozan Mebusu Fevzi” im- ordumuzun iradesi sayesinde, gösteren bu rütbe ve unvanı, an- zalarıyla Meclis’e 15-16 Eylül düşman ordusunun iradesinin kı- cak size mal ederek bütün asker- 1921’de gönderdikleri tarihi öner- rılması suretiyle belirmiştir. Bu lik hayatımın en büyük iftihar ser- geyle, Mustafa Kemal’e “Mare- sebeple ödülün gerçek muhata- mayesi olarak taşıyacağım.” bı yine ordumuzdur.” Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi Mustafa Kemal’in tutumu ile ilgili değildir? A) Kazanılan başarının ferdî değil millî olduğunu vurgulamıştır. B) “Mareşal” rütbesi ile “Gazi” unvanının verilişini millî duygularla karşılamıştır. C) Verilen rütbe ve unvanı büyük bir övünç kaynağı olarak görmüştür. D) “Mareşal” rütbesi ile “Gazi” unvanı sayesinde otoritesini güçlendirmiştir. 50 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 2 TEST 14. BULGARİSETdANrne KARADENİZ İng l z Nüfuz Bölges YUNANİSTAN Fransız Nüfuz Bölges SOVYET Yunan Nüfuz Bölges RUSYA İtalyan Nüfuz Bölges İstanbul Artv n Boğazlar Bölges Ermen Nüfuz Bölges MARMARA Kastamonu Samsun Ardahan Osmanlı Devlet ’ne DENİZİ Bolu Amasya bırakılan yerler Trabzon Kars Er van Bugünkü Türk ye Cumhur yet Sınırları Balıkes r Esk şeh r Ankara Erzurum Iğdır Kütahya EGE DENİZİ S vas İRAN İzm r Kayser Van Aydın D yarbakır Konya Mard n Urfa Antalya Antep Musul Hatay SURİYE IRAK AKDENİZ Halep 0 50 100 150 200 km Sevr Antlaşması’na Göre Sınırlarımız BULGARİııSııETııdAıııNırını ıeıııı KARADENİZ YUNANİSTAıN ıııııı ııııı ı ı ıııııı SOVYET RUSYA İstanbul Kastamonu Artv n Bolu MARMARA Samsun Ardahan DENİZİ Amasya ıııı Trabzon Kars Er van Balıkes r Esk şeh r Ankara Erzurum Iğdır Lozan Antlaşması’na göre Kütahya Türk ye Cumhur yet EGE DENİZİ S vas İRAN sınırları Boğazlar bölges İzm r Kayser Van Aydın Konya D yarbakır Antep Mard n ııııııııı Askers z bölge Urfa Antalya SURİYE AKDENİZ Hatay (Fransız Musul Halep Nüfuz Bölges ) IRAK (İng l z Nüfuz Bölges ) 0 50 100 150 200 km Lozan Antlaşması’na Göre Sınırlarımız Yukarıdaki haritalar karşılaştırıldığında TBMM’nin Lozan Antlaşması’nda Sevr’e göre hangi konuda kaza- nım elde ettiği söylenebilir? A) İktisadi kalkınma  B) Millî egemenlik  C) Millî sınırlar  D) Azınlık hakları 15. Mudanya Ateşkes Antlaşması’nda “İstanbul ve Boğazlar TBMM’ye bırakı- 51 lacak ancak İstanbul ve Boğazlarda bulunan İtilaf kuvvetleri asker sayısını artırmamak şartıyla barışa kadar burada kalacak.” kararı alınmıştır. Verilen bu madde ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) İstanbul Hükûmetinin yok sayıldığı B) TBMM’nin Boğazlarda hâkimiyet alanını genişlettiği C) İstanbul ve Boğazların savaş yapılmadan kurtarıldığı D) TBMM Hükûmetinin tüm meseleleri çözüme kavuşturduğu T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük

TEST1 ÇIKMIŞ SORULAR 1. Mustafa Kemal, “Nutuk” adlı eserinde Lozan Barış 1028 Görüşmeleri hakkında aşağıdaki ifadeyi kullan- mıştır: 3. 1. Durum “Bir süre Ankara’da Lozan Konferansı görüşmele- rini takip ettim. Görüşmeler hareketli ve tartışmalı I. İnönü Zaferi’nden sonra İtilaf Devletleri Lond- geçiyordu. Türk haklarını tanıyan olumlu bir sonuç ra’da toplanan barış konferansına TBMM heyeti görülmüyordu. Ben bunu pek tabi buluyordum. ile beraber İstanbul Hükûmetini de davet ettiler. Çünkü Lozan barış masasında ele alınan mesele- Ancak konferansta İstanbul Hükûmeti adına söz ler yalnız üç dört yıllık yeni devreye ait ve onunla alan Tevfik Paşa “Ben sözü Türk milletinin hakiki sınırlı kalmıyordu. Yüzyılların hesabı görülüyordu. temsilcisi olan TBMM delegesine bırakıyorum.” Bu kadar eski, bu kadar karışık ve bu kadar kirli diyerek İtilaf Devletlerinin Türk tarafını ikiye böl- hesapların içinden çıkmak elbette o kadar basit ve me planlarını sonuçsuz bıraktı. kolay olmayacaktı. Bu parçada geçen “yüzyılların hesabı” sözüyle 2. Durum Mustafa Kemal aşağıdakilerin hangisini anlat- mak istemiştir? Lozan’da yapılacak barış görüşmelerine İtilaf Dev- letleri TBMM ile beraber İstanbul Hükûmetini de A) Avrupalı devletler ile uzun zamandır süregelen davet edince TBMM 1 Kasım 1922’de aldığı ka- sorunları rarla saltanatı kaldırdı. Lozan görüşmelerinde de Türk halkını TBMM temsil etti. Böylece İtilaf Dev- B) Türk devletinin kurulmasına karşı çıkılmasını letlerinin Türk tarafını ikiye bölme ve Sevr Antlaş- C) Düşmanın Kurtuluş Savaşı’nda yenilmesini ması’nı kısmen de olsa Türklere kabul ettirme plan- D) Osmanlı-Avrupa iş birliğinin sağlanmasını ları sonuçsuz kaldı. MEB Örnek Soru Zeka Küpü Yayınları Verilen durumlar birlikte değerlendirildiğinde aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz? 2. 1927 yılında başkent Ankara’da Türk halkının kat- kılarıyla Kurtuluş Savaşı anısına “Zafer Anıtı” yap- A) TBMM Misak-ı Millî hedeflerini taviz vermeden tırılmıştır. Atatürk, anıtta asker kıyafetleri içinde gerçekleştirmiştir. Sakarya isimli atının üzerinde gösterilmiştir. Anıtın dört yanında taş kaideler üzerinde bronz döküm- B) Ulusal bağımsızlık ve ulusal egemenlik müca- den üç figür bulunmaktadır. Bunlardan ikisinde ül- delesi birlikte yürütülmüştür. kesini koruyup gözeten Mehmetçik, diğerinde ise cepheye silah ve cephane taşıyan Türk kadını C) İtilaf Devletleri farklı zamanlarda benzer politi- tasvir edilmiştir. kaları uygulamak istemiştir. Buna göre Zafer Anıtı’nda Kurtuluş Savaşı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi anlatılmak isten- D) TBMM Türk halkının tek temsilcisi olduğunu gös- miştir? termiştir. A) Türkiye’deki siyasal gelişmeler MEB Örnek Soru B) Millî egemenliğin önemi C) Millî birlik ve beraberlik 4. Kâzım Karabekir Paşa, Gümrü Antlaşması ile ilgili D) Yurtta ve dünyada barış olarak şunları söylemiştir: “Ermenilerin Sevr Antlaş- ması’ndaki imzalarını geri aldırdık.” MEB Örnek Soru Kâzım Karabekir Paşa bu sözüyle aşağıdakiler- 52 den hangisini anlatmak istemiştir? A) Sevr Antlaşması Ermeni Hükûmeti tarafından geçersiz sayılmıştır. B) Doğu Anadolu’da iki yeni devletin kurulmasına karar verilmiştir. C) Ermeni Hükûmeti, Sevr Antlaşması’nın yeniden düzenlenmesini istemiştir. D) İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması’nı yok saymış- lardır. MEB Örnek Soru 8. Sınıf

ÇIKMIŞ SORULAR 1 TEST 5. 1 Mart 1921 tarihinde Türkiye ile Afganistan arasın- Zeka Küpü Yayınları 7. Aşağıda TBMM ile Sovyetler Birliği arasında imza- da imzalanan dostluk anlaşmasına göre Türkiye Af- lanan Moskova Antlaşması’nın bazı maddeleri ve- ganistan’ın bağımsızlığını tanımış ve taraflar Doğu rilmektedir. uluslarının bağımsızlığını onaylamıştır. Ayrıca taraf- • Taraflar herhangi birine zorla kabul ettirilmek lardan birine emperyalist güçlerce yapılacak saldı- istenen bir antlaşmayı tanımayacaktır. rıya karşı ortak tepki verileceği, taraflardan birine • Kars, Ardahan ve Artvin Türkiye’ye; Batum Gür- düşman olan devletlerle anlaşma imzalanmayaca- cistan’a bırakılacaktır. ğı ve herhangi bir devletle anlaşma yapmadan önce • Boğazlar meselesi Karadeniz’e kıyısı olan dev- tarafların birbirlerine bilgi vereceği vurgulanmıştır. letlerle yapılacak bir konferansta görüşüle- Buna göre aşağıdakilerden hangisi dostluk cektir. antlaşmasının hedeflerinden biri değildir? • Kapitülasyonlar her iki ülkenin gelişmesini olumsuz etkilediğinden kaldırılacaktır. A) Sömürgeciliğe karşı ortak bir tavır almak Buna göre Moskova Antlaşması’nın sonuçları B) İç politikadaki sorunları çözüme kavuşturmak hakkında aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? C) İş birliğine dayalı bir yaklaşım ortaya koymak D) Taraf devletlerin bağımsızlık mücadelesini des- A) TBMM’nin uluslararası alandaki ilk siyasi zafe- ridir. teklemek MEB Örnek Soru B) Millî Mücadele’nin Doğu Cephesi başarı ile ka- panmıştır. 6. Aşağıda İsmet Bey’in Doğu Cephesi’nde kazanılan zaferden sonra Kâzım Karabekir Paşa’ya yazdığı C) Sovyetler Birliği, Sevr Antlaşması’nın geçersiz- mektuba yer verilmiştir. liğini kabul etmiştir. “Sevgili Kardeşim! Şark Harekâtı bizi ve da- D) Boğazlar konusu Avrupalı devletlerin görüşleri vamızı ihya etti. O kadar sıkılmış idik, o ka- çerçevesinde çözümlenmiştir. dar daralmış idik ki nefes alacak bir koruna- LGS ğa ihtiyacımız vardı. Allah’ın yardımıyla bunu büyük bir zaferle sen başardın. Sen, milleti- 8. Aşağıda, halk tarafından kendilerine “Onikiler” adı mize daha büyük hizmetler edeceksin. Allah verilen bir grup vatanseverin Fransız işgal komuta- seni milletimize bağışlasın.” nına gönderdiği uyarı mektubundan bir bölüm veril- miştir. Bu mektuba göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılabilir? “…Biz Onikiler; şehirli ve köylü, Türk ve Kürt, yerleşik ve göçebe bütün Urfa halkının his- A) Kazanılan zafer ile Millî Mücadele tamamlan- lerine tercümanız. Bizi esir alamazsınız. Al- mıştır. sanız bile bu mücadeleyi durduramazsınız…” B) Kâzım Karabekir Paşa’nın askerî rütbesi yük- Bu metne göre aşağıdaki yargılardan hangisine selmiştir. ulaşılabilir? C) Doğu’daki zafer kurtuluş mücadelesine umut A) Düzenli orduya katılım sağlanacağına olmuştur. B) Onikiler’in Batı illerinden destek aldığına C) Millî Mücadele’nin başarıya ulaşacağına D) Elde edilen başarının sonucunda Yunanlar geri D) Onikiler’in Urfa halkını temsil ettiğine çekilmiştir. MEB Örnek Soru MEB Örnek Soru T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 53

1TEST ÇIKMIŞ SORULAR 9. 11. Maarif Kongresi 16-21 Temmuz 1921 tarihleri ara- “İstiklal Yolu” Yeniden Canlanıyor sında askerî, siyasi ve ekonomik alanlarda pek çok sorunla baş edilmeye çalışılan bir süreçte toplan- 12-16 Haziran 2019 tarihleri arasında “İstiklal mıştır. Dönemin Maarif Vekili Hamdullah Suphi Yolu Yürüyüşü” Etkinliğinin 11.si gerçekleşti- (Tanrıöver) mecliste yaptığı konuşmada, kongreye rildi. Yürüyüş öncesi yapılan konuşmada va- katılacak delegeler için iki bin lira bütçe kullanıldı- tandaşlara şu bilgiler verildi: “İstiklal Yolu, Millî ğı, üç dört delegenin birlikte seyahat ettiği durum- Mücadele yıllarında gemilerle İstanbul ve Rus- larda yol giderlerinin karşılandığı, konaklama gider- ya’dan İnebolu’ya gelen cephanenin, kağnılar- lerine ise karışılmadığı bilgisini vermiştir. la Ankara’ya ulaştırıldığı yoldur. 340 km’lik bu yolda karınca ordusu gibi çalışan vatansever- Buna göre, lerin yüzde doksanını kadınlarımız oluşturmuş- tur. Tekâlif-i Millîye Emirlerinin yayınlanması- I. Eğitim konusuna önem verildiği nın ardından daha da hareketlenen yolun önemini Mustafa Kemal’in şu sözleri anlatmak- II. Kongrenin zor şartlar altında toplandığı tadır: “Gözüm Sakarya’da, Dumlupınar’da, kulağım İnebolu’da.’’ III. Kongreye yönelik tasarruf önlemlerinin alındığı Yukarıda verilen gazete haberinden hareketle ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) I ve II B) I ve III A) Halk birlik ve beraberlik içinde hareket etmiştir. C) II ve III D) I, II ve III B) İstanbul Hükûmeti ile Türk halkı güç birliği yap- MEB Örnek Soru mıştır. C) Türk kadını cephe gerisinde önemli işler başar- Zeka Küpü Yayınları 12. Aşağıda Urfa direnişine öncülük eden “Onikiler”in, Fransız işgal komutanına gönderdiği notadan bir mıştır. bölüm yer almaktadır: “Biz Urfa Sancağı halkı ba- D) Cephe gerisindeki çalışmalar, cephedeki kadar rışsever insanlarız. Bin yıldan beri bu topraklarda hür olarak yaşıyoruz. Topraklarımıza göz dikenle- önemli görülmüştür. ri hep pişman etmişizdir. Şimdiye dek sizin buraya belli süre için geldiğinizi sanıyorduk. Fakat bayrak- MEB Örnek Soru larımızı indirmeniz, sizin Urfa’yı işgal niyetinde ol- duğunuzu gösteriyor. Bu kötü niyetinizi gördük ve 10. “Memleketimizi gerçek hedefe ulaştırmak için iki or- biz Urfalılar, sizi bu topraklardan atmak için bütün duya ihtiyaç vardır: Biri vatanın hayatını kurtaran gücümüzle çalışmaya yemin ettik. Bizi on iki kişi asker ordusu, diğeri milletin geleceğini yoğuran sanıyorsunuz. Oysaki bu rakam gerçek sayımızın irfan ordusu.” yanında çok küçük kalır. Zira Urfalılar sizleri bura- dan çıkarmaya yediden yetmişe kadar yemin et- Mustafa Kemal’in bu sözüyle, mişlerdir.” I. Askerî güç Buna göre Urfa halkı için aşağıdakilerden han- II. Eğitim gisi söylenebilir? III. Siyaset A) Millî egemenliği benimsemişlerdir. unsurlarından hangilerine önem verdiği söyle- nebilir? B) Anadolu’daki ilk silahlı direnişi başlatmışlardır. A) Yalnız I B) I ve II C) İstanbul Hükûmeti ile birlikte hareket etmişler- C) II ve III D) I, II ve III dir. MEB Örnek Soru D) Bölgelerini düşman işgalinden kurtarmaya kararlıdırlar. 54 LGS 8. Sınıf

ÇIKMIŞ SORULAR 1 TEST 13. Sakarya Savaşı’ndan önce Türk ordusu, Kütah- 14. Mustafa Kemal Paşa, Sakarya Meydan Savaşı’nı ya-Eskişehir Savaşları’ndaki kayıp sayısını azalt- şu sözlerle özetlemiştir: mak, ihtiyaçlarını gidermek, zaman kazanmak ve savunma için daha elverişli koşullar sağlamak “Düşman, ordumuzu sol kanattan çevirerek çabuk üzere, Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmiştir. ve yok edici bir sonuç almak istiyordu. Düşmanı sa- vaşmaya zorlayarak savaşı cephe savaşı şekline Buna göre aşağıdaki haritalardan hangisi Sakar- soktuk. Ondan sonra Yunanlar merkezimizi yarmak ya Savaşı’ndan önce Türk ve Yunan ordusunun istedi ancak başarılı olamayıp savunma yapmak zo- durumunu göstermektedir? runda kaldı. Taarruzlarımızla buna da engel olduk ve böylece Sakarya Meydan Savaşı ordumuz tara- A) fından kazanıldı...” K BD Mustafa Kemal’in bu sözlerine göre Sakarya Mey- G dan Savaşı’nın kazanılmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? B) Yunan Savunma Hattı Yunan Taarruzu A) Türk ordusunun silah bakımından ve sayıca üs- Türk Ordusu tün olması K B) Savaş meydanında askerî harekât ve stratejile- BD rin başarıyla uygulanması G C) Yunan ordusunun sürekli savunma savaşını ter- cih etmesi Zeka Küpü Yayınları D) Savaşın çok geniş ve engebeli bir alanda yapıl- ması LGS C) Yunan Savunma Hattı 15. Mustafa Kemal, taarruz için ordunun yanı sıra ka- Yunan Taarruzu muoyunu ve meclisi de hazırlamaya önem verdi. Bu Türk Ordusu amaçla halka dağıtılacak bildirileri kaleme aldı. Ba- zı milletvekilleri taarruzun bir an önce yapılmasını K istemekteydi. Mustafa Kemal bu milletvekillerini “Or- BD dumuzun kararı, taarruzdur. Fakat bu taarruzu er- teliyoruz. Sebebi, hazırlığımızı tamamen ikmale bi- G raz daha zaman lazımdır. Yarım hazırlıkla, yarım tedbirle yapılacak taarruz hiç taarruz etmemekten D) Yunan Savunma Hattı daha fenadır.” sözleriyle yatıştırdı. Bu gelişmeler Yunan Taarruzu doğrultusunda ordu, 1922 yılının yaz aylarına doğ- Türk Ordusu ru taarruza hazır hâle gelmişti. K Buna göre Mustafa Kemal’in taarruzu erteleme- BD sinin sebebi nedir? G A) Milletvekillerinin isteklerini yerine getirmek B) Savunma savaşı yapmak Yunan Savunma Hattı C) Taarruzu yaz aylarında yapmak Yunan Taarruzu D) Ordunun eksiklerini tamamlamak Türk Ordusu MEB Örnek Soru MEB Örnek Soru 55 T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük

TEST 1 ÇIKMIŞ SORULAR 16. Yurdun her tarafından iki yüz elli kadar öğretmenin 18. Kâzım Karabekir Paşa, Millî Mücadele Dönemi’nde katıldığı Maarif Kongresi hakkında Mustafa Kemal: Doğu Cephesi Komutanı olarak görev yaptı. Erme- “Cephede ordu Yunanlarla mücadele ederken An- nileri yenilgiye uğratarak doğu illerini işgalden kur- kara’da muallimler ordusu cehalete karşı müdafaa tardı. Doğu Anadolu’da ailesini kaybeden binlerce programı hazırlıyor. Harp ve maarif cephelerinin iki- çocuğa babalık yaptı. Onlar için yurtlar ve okullar sinde de faaliyetler var. Millî ordu vatandan düşma- açtı, onların her birini meslek sahibi yaparak sefa- nı, muallim ordusu da cehalet ve zulmeti kovacak, letten kurtardı. Bundan dolayı kendisine “Yetimlerin iki hizmetin aynı zamanda gerçekleşmesi ulvî bir Babası” unvanı verildi. tesadüftür…” ifadelerini kullanmıştır. Buna göre Kâzım Karabekir Paşa’nın aşağıdaki Buna göre Maarif Kongresi hakkında, alanlardan hangileriyle ilgili çalışmalar yaptığı söylenebilir? I. Cephede kazanılan başarılar eğitimden daha önemli görülmüştür. A) Siyasi - Askerî B) Hukuki - Siyasi C) Sosyal - Hukuki D) Askerî - Sosyal II. Kurtuluş Savaşı devam ederken toplanmıştır. LGS III. Temsiliyet açısından ulusal nitelik taşımaktadır. IV. Ülkedeki eğitim kurumları Millî Eğitim Bakanlı- ğına bağlanmıştır. çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) I ve II B) I ve IV C) II ve III D) III ve IV LGS Zeka Küpü Yayınları 17. Sovyetler Birliği ile TBMM Hükûmeti arasında CEVAP ANAHTARI imzalanan Moskova Antlaşması’na göre, MİLLÎ BİR DESTAN: YA İSTİKLAL YA ÖLÜM! • Uluslar kendi geleceğine kendisi karar vere- PEKİŞTİRME TESTİ cektir. TEST - 1 1-C 2-B 3-C 4-B 5-A 6-D 7-D TEST - 2 1-D 2-C 3-D 4-C 5-A 6-A 7-B • Sovyetler Birliği, kapitülasyonların kaldırıldığını TEST - 3 1-D 2-B 3-D kabul edecektir. TEST - 4 1-D 2-C 3-B 4-A TEST - 5 1-D 2-B 3-D 4-A 5-C 6-D 7-C 8-B • Taraflardan birinin tanımadığı uluslararası bir TEST - 6 1-C 2-B 3-C 4-D 5-C antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır. TEST - 7 1-D Buna göre TBMM Hükûmeti ile ilgili, ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ TEST - 1 1-B 2-D 3-C 4-B 5-A 6-D 7-C 8-A 9-C 10-C I. Uluslararası diplomaside Sovyetler Birliği ile ortak hareket etmeyi kabul etmiştir. 11-D 12-B 13-D 14-D 15-A TEST - 2 1-B 2-B 3-D 4-A 5-D 6-C 7-A 8-C 9-B 10-D II. Ekonomik bağımsızlık yolunda önemli bir adım atılmasını sağlamıştır. 11-C 12-A 13-D 14-C 15-D III. Sovyetler Birliği’nin iç işlerine karışmamayı ÇIKMIŞ SORULAR taahhüt etmiştir. TEST - 1 1-A 2-C 3-A 4-A 5-B 6-C 7-C 8-D 9-B 10-B yargılarından hangilerine ulaşılabilir? 11-D 12-D 13-C 14-B 15-D 16-C 17-D 18-D A) Yalnız I B) I ve II 8. Sınıf C) II ve III D) I, II ve III MEB Örnek Soru 56

5ÜNİTE: DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI Atatürk Dönemi’nde Demokratikleşme Yolunda Atılan Adımlar Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) Türkiye Cumhuriyeti’ne Yönelik Tehditler

5. Ün te Demokrat kleşme Çabaları A. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME YOLUNDA ATILAN ADIMLAR Millî egemenlik temeline dayanan ve özellikle cumhuriyet yönetimine sahip bulunan ülkelerde siyasal partilerin varlığı doğaldır. Türkiye Cumhuriyeti’nde de bir diğerini denetleyici partilerin kurulacağına şüphe yoktur. Mustafa Kemal Atatürk Demokratik yönetimlerin bulunduğu ülkelerde egemenliğin kaynağı millettir ve son söz yine milletindir. Millet, seçimler yoluyla ülke yönetimine katılır. Farklı görüş ve düşüncedeki insanların bir araya gelerek oluşturdukları siyasi partiler demokrasinin en temel vazgeçilmez unsurlarındandır. Tanım Siyasal denetimin doğrudan doğruya halkın ya da düzenli aralıklarla halkın özgürce seçtiği temsilcilerin elinde bulun- duğu, toplumsal ve ekonomik durumu ne olursa olsun tüm yurttaşların eşit sayıldığı yönetim biçimine demokrasi denir. Benzer siyasi görüşleri paylaşan kişilerin bir ülkenin yönetiminde söz sahibi olmak üzere kurdukları gruplara siyasi parti denir. Millî Mücadele’nin ilk günlerinden itibaren millî egemenliğe dayalı bir devlet kurulacağının işaretlerini veren Mustafa Ke- mal yaptığı çalışmalar sonucunda millî iradenin yönetimde temsil edilebileceği BMM’nin, Ankara’da açılmasını sağla- dı. BMM, farklı siyasi eğilimlere, değişik dünya görüşüne ve hayat anlayışına sahip milletvekillerinden oluşmasına rağ- men milletvekillerinin amacı bağımsız olmak ve ülkeyi düş- mandan kurtarmak olduğu için ilk mecliste partiler yoktu. Ancak siyasi görüş ayrılıklarından dolayı çeşitli gruplar vardı. Bu grupların içinde en etkili olanı Mustafa Kemal’in kurduğu Müdafaa-i Hukuk Grubu idi. Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasıyla birlikte bağımsız olunması ve cumhuriyetin ilan edilmesi demokrasinin bir gereği olan siyasi partilerin kurulmasını gerekli hâle getirdi. Bu amaçla demokrasiyi geliştirmek için millî iradenin meclise yansımasını sağlayacak olan siyasi partilerin kurulmasına yönelik çalışmalar başlatıldı. Uyarı Cumhuriyetin kuruluş aşamasında mecliste, Batılılaşma ve modernleşme yanlısı olan Mustafa Kemal ve taraftarları Birinci Grup, onların karşısında yer alan ve eski düzeni savunan gelenekçiler ise İkinci Grup olarak adlandırılmışlardır. Millî bağımsızlığı gerçekleştirme konusunda ortak hareket eden iki grup, saltanatın kaldırılması gibi konularda farklı tutum sergilemiştir. 2 8. Sınıf

5. Ünite Demokratikleşme Çabaları Türk ye’de Demokras y Gel şt rmek ve M llî İradey Hâk m Kılmak Amacıyla Atılan Adımlar II. Meclis Millî Mücadele Dönemi’nde; • Amasya Genelgesi’nde “Milletin geleceğini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır.” kararının alınması • Erzurum Kongresi’nde “Kuvâ-yı Millîye’yi etkin, millî iradeyi hâkim kılmak esastır.” kararının alınması • Mebusan Meclisinin açılması için seçimlerin yapılması • Misakımillî kararlarında bazı yerler için halk oylaması yapılmasının istenmesi • Büyük Millet Meclisinin açılması • Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nda “Egemenlik kayıtsız şart- sız milletindir.” kararına yer verilmesi • Saltanatın kaldırılması Cumhuriyet Dönemi’nde; • Cumhuriyetin ilan edilmesi • Halifeliğin kaldırılması • Ülke yönetimine katılması için kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilmesi • Çok partili siyasi hayata geçme çalışmalarının yapılması Uyarı Mustafa Kemal, gerek Millî Mücadele Dönemi’nde gerekse cumhuriyetin ilanından sonra yapılan çalışmalarla demokrasinin gelişmesini ve ilerlemesini amaçlamıştır. Çok Part l S yas Hayata Geç ş n Amaçları: • Millî egemenlik ilkesini pekiştirmek • Ülkede demokratik yönetim anlayışını yerleştirmek • Muhalefet partilerinin kurulmasıyla hükûmet işlerinin denetlenmesini sağlamak • Farklı fikir ve düşüncelerin mecliste temsil edilmesini sağlamak 1. Cumhur yet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) Halk Fırkasının Kurulma Nedenleri: • İnkılapların yapılması için siyasi bir oluşuma gerek du- yulması • Yenilikleri, halkın katılacağı bir parti aracılığıyla halka benimsetme düşüncesi • Halkın istek ve görüşlerinin meclise daha kolay yansı- masını sağlama ve demokrasiyi kurum ve kurallarıyla işletme düşüncesi Halk Fırkasının Özellikleri: • Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk siyasi partisidir. • Temeli, Sivas Kongresi’nde oluşturulan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetine dayanır. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 3

Demokratikleşme Çabaları 5. Ünite • İlk genel başkanı Mustafa Kemal’dir. • Herhangi bir toplumsal kesimin değil, tüm halkın partisi olarak kuruldu. • Cumhuriyetçilik ve laiklik ilkelerine bağlı olan parti, ülke- de köklü inkılapların yapılmasını savundu. • İki dereceli seçim sistemini savundu. • 1931’de yapılan kurultayda Atatürk ilkeleri, partinin te- mel ilkesi kabul edildi. Amblemi olarak belirlenen altı ok, Atatürk ilkelerini ifade eder. • 1930’lu yıllarda ekonomide devletçilik ilkesini savundu. • Halk Fırkası olarak kurulan parti, 10 Kasım 1924 tarihinde Cumhuriyet Halk Fırkası adını aldı. • 1946 yılına kadar tek parti olarak, 1950’ye kadar iktidar partisi olarak mecliste kaldı. Tanım Fırka siyasi parti demektir. İki aşamadan oluşan ve önce ilk seçmenlerin ikinci seçmenleri, ikinci seçmenlerin de milletvekili ya da başkan gibi temsilcileri seçtiği seçim sistemine iki dereceli seçim sistemi denir. Uyarı Kurulacak partinin adını “Müdafaa-i Hukuk” olarak düşünen Mustafa Kemal’e, Kâzım (Karabekir) Paşa ve bir grup millet- vekili millî bağımsızlığın simgesi olan bu ismin bir siyasi partiye verilmesinin doğru olmayacağını söylediler. Bunun üzerine partinin adının “Halk Fırkası” olmasına karar verildi. NOT Mustafa Kemal ölünceye kadar hem cumhurbaşkanlığı görevini hem de Cumhuriyet Halk Partisi başkanlığı görevini birlikte yürütmüştür. 2. Terakk perver Cumhur yet Fırkası (17 Kasım 1924) 8. Sınıf Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kurulma Nedenleri: Yönetimde farklı görüşlerin temsil edilmesi ve hükûmetin denetlenebilmesi için birden fazla siyasi partiye ihtiyaç vardı. Cumhuriyetin ilan edilmesi, halifeliğin kaldırılması ve Os- manlı hanedanına mensup kişilerin yurt dışına çıkarılma- sından sonra Millî Mücadele’de kader birliği yapmış lider kadro, inkılapların yapılması sürecinde Mustafa Kemal ile fikir ayrılığına düştü. Halk Fırkasından bazı milletvekilleri parti içinde muhalif bir grup oluşturdu. Bu grup içinde yer alan Kâzım (Karabekir) Paşa, Ali Fuat (Cebesoy) Paşa, Rauf (Orbay) Bey, Refet (Bele) Bey ve Adnan (Adıvar) Bey Halk Fırkasından istifa ederek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adıyla yeni bir parti kurdular (17 Kasım 1924). 4

5. Ünite Demokratikleşme Çabaları Uyarı Aralık 1924’te bir yasa çıkartılarak subayların siyasi partilere üye olamayacakları kararlaştırıldı. Bu nedenle Terak- kiperver Fırkasının kurucuları ordudan istifa etmek zorunda kaldılar. Bu yasanın çıkarılmasındaki amaç; ordu ve siyaseti birbirinden ayırarak ordunun siyasete karışmasını önlemektir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Özellikleri: • Partinin genel başkanı Kâzım Karabekir’dir. • Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk muhalefet partisidir. • Cumhuriyetçilik ilkesine bağlı olan parti, inkılapların zamana yayılarak yapılmasını ve tek dereceli seçim sistemini savundu. • Cumhurbaşkanı seçilen kişinin, üyesi olduğu partiden istifa etmesi gerektiğini savundu. Terakkiperver Cumhuriyet • Parti, eğitimde millî esasları, ekonomide liberalizmi savundu. Fırkasının Amblemi • Parti programında “Dinî değerlere saygı gösterileceği” ifadesine yer verildi. Partinin programında yer verdiği “Dinî değerlere saygılı olma” ilkesi normal şartlarda doğal karşılanacak bir ifade olmasına rağmen halifeliğin yeni kaldırıldığı, laiklik anlayışının henüz tam yerleşmediği bir ortamda, dinî duyguları sömürerek halkı cumhuriyete, ilerlemeye ve yenileşmeye karşı kışkırtmak isteyenlere fırsat oluşturuyordu. 1925’te gerçekleşen Şeyh Sait İsyanı nedeniyle Takrir-i Sükûn Kanunu çıkartıldı. Bu kanunla bazı üyelerinin isyanla bağlantılı oldukları gerekçesiyle ülke genelinde Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının büroları kapatıldı (3 Haziran 1925). Tanım Terakkiperver ilerici, ilerleyici demektir. Çok partili düzende, iktidar partisi dışındaki parti ya da partilere muhalefet partisi denir. Halkın doğrudan doğruya temsilcilerini seçmesine dayalı sisteme tek dereceli seçim denir. Seçmenlerin temsilcilerini doğrudan doğruya belirlemesine olanak sağlayan bir seçim sistemidir. Bireyin özgür olmasını ve ekonomik güçler arasında özgür yarışmasını; devletin bireyler, sınıflar ve uluslar arasındaki ekonomik ilişkilere karışmamasını isteyen siyasal ve ekonomik öğretiye liberalizm denir. 13 Şubat 1925′te başlayan Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılması ve suçluların cezalandırılması amacıyla 3 Mart 1925’te TBMM’de kabul edilen ve hükûmete olağanüstü yetkiler veren kanuna Takrir-i Sükun Kanunu (Huzurun Sağlanması Kanunu) denir. Uyarı Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasıyla, çok partili siyasi hayata geçiş çalışmalarından ilki başarısızlıkla sonuçlandı. 3. Serbest Cumhur yet Fırkası (12 Ağustos 1930) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından sonra inkılap hareketlerine ağırlık veren Mustafa Kemal; • 1929-1930 yıllarında dünyada yaşanan ekonomik bunalımın Türkiye’yi etkilemesi • Cumhuriyet Halk Fırkasının uyguladığı devletçilik ilkesinin milletvekilleri tarafından eleştirilmesi • Yeni kurulacak bir parti aracılığıyla halkın görüşlerinin mec- lise daha çok yansımasını sağlamak istemesi T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 5

Demokratikleşme Çabaları 5. Ünite • Hükûmetin mecliste daha iyi denetlenmesi • Demokrasiyi tüm kurumlarıyla işler hâle getirmek istemesi nedenleriyle yakın arkadaşı Fethi Okyar’ı parti kurmaya teşvik etti. Böylece 12 Ağustos 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Uyarı Mustafa Kemal, cumhurbaşkanı olarak Cumhuriyet Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası arasında tarafsız kalacağını “Bu fırkalar benim iki evladım gibi olacak. Bir baba nasıl iki evladına eşit davranırsa ben de bu iki fırkaya eşit davranacağım. Bundan emin olunuz. Bu girişim memleket için çok hayırlı sonuçlar verecektir.” sözüyle dile getirmiştir. Serbest Cumhuriyet Fırkasının Özellikleri: Ali Fethi Okyar • Genel başkanı Fethi Okyar’dır. • Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü siyasi, ikinci muhalefet partisidir. • Cumhuriyet yönetimine ve inkılaplara bağlı olarak kuruldu. • Ekonomide liberalizmi savundu. • Tek dereceli seçim sistemini savundu. • Kadınlara siyasi hakların verilmesini savundu. Serbest Cumhuriyet Fırkası kısa sürede güçlenerek büyük bir taraftar kitlesine sahip oldu. Parti taraftarlarının yurdun çeşitli yörelerinde yaptıkları gösteriler sırasında laiklik ilkesine ve yapılan inkılaplara tepki göstermeleri nedeniyle parti Fethi Okyar ve diğer kurucular tarafından kapatıldı. Çok partili hayata geçmek için yapılan ikinci deneme de başarısız oldu. Uyarı • Serbest Cumhuriyet Fırkasının kapatılması ile çok partili hayata geçişin ikinci denemesi de başarılı olamadı. Bundan sonra Atatürk Dönemi’nde çok partili hayata geçiş denemesi yapılmadı. • Serbest Cumhuriyet Fırkasının feshedilmesinden sonra başlayan Menemen Olayı, Fethi Okyar’ın partiyi kapatma- sındaki haklılığını ortaya çıkardı. Örnek 1 Atatürk, 7 Şubat 1923’te Balıkesir Zağnos Paşa Camii’nde halka hitaben yaptığı konuşma sırasında Halk Fırkası hakkında sorulan bir soruya: “Halk Fırkası dediğimiz zaman bunun içinde bir kısım değil, bütün millet dâhildir. Halk Fırkası halkımıza siyaset eğitimi vermek için bir mektep olacaktır.” cevabını vererek ‘Halk Fırkası’ adıyla bir parti kurmak niyetinde olduğunu belirtmiştir. Buna göre Mustafa Kemal’le ilgili, I. Halkçılık ilkesi doğrultusunda hareket ettiği II. Halkı siyasete hazırlamak istediği III. Siyasi partilerin halk tarafından kurulmasını istediği yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III Çözüm 1 Mustafa Kemal’in ifadesinden I ve II. öncüllere ulaşılabilir. Cevap C 6 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 1 TEST 1041 1. Cumhuriyet Halk Fırkasının Bakırköy Mitingi (1933) Fethi (Okyar) Bey, Partisinin Aydın Teşkilatı ile (1930) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kuruluş Haberi (1924) Cumhuriyet Halk Fırkası Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Serbest Cumhuriyet Fırkası • İlk genel başkanı: Mustafa Ke- • Genel başkanı: Kâzım Karabe- • Genel başkanı: Fethi (Okyar) mal’dir. kir’dir. Bey’dir. • Ekonomide devletçilik modelini • Ekonomide liberal modeli sa- • Ekonomide liberal modeli sa- savundu. vundu. vundu. • İki dereceli seçim sistemini sa- • Cumhuriyetçilik ilkesine bağlıdır. • Tek dereceli seçim sistemini sa- vundu. vundu. • Tek dereceli seçim sistemini sa- • Cumhuriyetçilik ve laiklik ilkele- vundu. • Cumhuriyetçilik ve laiklik anlayı- rine bağlıdır. şına bağlıdır. • Cumhurbaşkanı seçilen kişinin, • Köklü inkılapların yapılmasını üyesi olduğu partiden istifa et- • Vergilerin yeniden düzenlenme- gerekli gördü. mesi gerektiğini savundu. sini gerekli gördü. • Kadınlara siyasi haklar verilme- sini savundu. Buna göre cumhuriyetin ilk yıllarında kurulan siyasi partiler ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) İktidar ve muhalefet partileri ekonomide farklı modelleri benimsemişlerdir. B) Partilerin hepsi de millî egemenlik ilkesine bağlılıklarını ifade etmişlerdir. C) Cumhuriyet Halk Fırkası diğerlerinden farklı bir seçim modeli tercih etmiştir. D) Kadınlara siyasi haklar verilmesi konusunda ortak hareket etmişlerdir. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 7

TEST 1 PEKİŞTİRME TESTİ 2. Liberalizmi savunan Serbest Cumhuriyet Fırkasının on bir maddelik programın ilk maddesi, fırkanın cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik esaslarına bağlı kalacağını belirtiyordu. Ayrıca anayasada belirtilen hakların, herkes için eşit olarak hayata geçirileceği vurgulanıyordu. İkin- ci maddede vergi konusu ele alınıyor ve vergilerin halkın iktisadi giri- şim gücünü ve gelişmesini aşmaması görüşü savunuluyordu. Ülkenin kalkınmasında yabancı sermayeye gerek olacağı savunularak ekono- mik anlayışta ve girişimcilikte liberalizmin benimseneceği ve ferdi giri- şimlerin destekleneceği açıklanıyordu. Buna göre devlet ancak özel gi- rişimin yapamadığı işler açısından ekonomiye müdahale edebilecekti. Verilen bilgilere bakılarak Serbest Cumhuriyet Fırkası ile ilgili, I. Ekonomik alanda millî bir politika takip etmiştir. II. Ekonomide devlet ve özel sektör iş birliğini öngörmüştür. III. Adil ve eşitlikçi bir toplum yapısı oluşturmak istemiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) I ve II  B) I ve III  C) II ve III  D) I, II ve III 3. Aşağıda Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkasının parti programlarına ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Birincisi, cumhurbaşkanı seçilen kişinin milletvekili sıfatının kalmayacağı idi. Diğer bir madde, hiç kimsenin yasanın öngörmediği bir şeyi yapmaya zorlanamayacağı idi. Üçüncü önemli nokta seçimlerin tek dereceli olması idi. Son iki nokta ise hâkimlerin azledilemezliği ve idarede yerinden yönetim usulünün kabulü idi. Nevin Yurdsever Ateş Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Programın ilk maddesi, Serbest Cumhuriyet Fırkasını milliyetçi, laik ve cumhuriyetçi olarak tanımlıyordu. İkinci maddede İnönü Hükûmetinin ekonomik hatalarına atıflar vardı. Üçüncü madde, bütçe için büyük bir harca- ma kalemi olan demir yollarına ayrılmıştı. Parti programında bunlardan başka, hak ve özgürlüklerin herkes için geçerli olduğu belirtilirken ekonomide liberalizm savunuluyordu. Bu parti seçimlerin tek dereceli olma- sını isterken Türk parasının değerinin korunmasını, vergilerin halkın durumuna göre toplanmasını, limanlar- da tekelciliğin kaldırılmasını, Teşvik-i Sanayi’nin kuvvetli olarak uygulanmasını, kadınlara siyasi haklar tanın- masını, yabancı sermayenin ülkeye girmesini istemiştir. Cem Emrence 99 Günlük Muhalefet, Serbest Cumhuriyet Fırkası Buna göre bu siyasi partilerin programları ile ilgili aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz? 8. Sınıf A) Dönemin şartlarına göre programlarını oluşturmuşlardır. B) İki parti de aynı seçim yöntemini savunmuştur. C) Ülke sorunlarına çözüm bulmaya çalışmışlardır. D) Atatürk ilkeleri iki partinin de programının temelini oluşturmuştur. 8

5. Ünite Demokratikleşme Çabaları B. MUSTAFA KEMAL’E SUİKAST GİRİŞİMİ (15 HAZİRAN 1926) Cumhuriyetin ilanından sonra, yapılan inkılaplara ve cum- huriyet yönetimine karşı olanlar Mustafa Kemal’i yok ede- rek cumhuriyeti de yok edebileceklerini düşünmüşler ve Mustafa Kemal’e yönelik bir suikast planı hazırlamışlardır. Suikastçıların yaptığı plana göre; Mustafa Kemal İzmir’e geldiğinde Kemeraltı’ndan geçerken ateş açılacak ve olu- şan kargaşadan yararlanılarak sahilden bir motora binile- rek Sakız Adası’na kaçılacaktı. 15 Haziran’da İzmir’e gidecek olan Mustafa Kemal’in se- Mustafa Kemal’in İzmir’e Gelişi yahatinin bir gün aksaması üzerine suikastçıları Sakız Adası’na kaçıracak olan Giritli Şevki’nin pişmanlık duyup suikast planını İzmir Valisine bildirmesiyle plan gerçekleş- tirilemedi. Suikast ile ilgisi olanlar yakalanarak İstiklal Mahkemelerin- de yargılandı ve suçlu görülenler cezalandırıldı. Mustafa Kemal bu olay üzerine “Benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır. Fakat, Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar (sonsuza kadar yaşayacak) kalacaktır.” diyerek cumhuriyet yönetiminin kendi ömrüyle sınırlı olmadı- ğını ve kendi ölse bile cumhuriyetin var olacağını ifade etmiştir. Suikast olayının duyulması, yurdun her yerinde üzüntü ve kaygıya yol açtı. İzmir halkı Mustafa Kemal’in kaldığı otelin önünde toplanarak ona sevgi, saygı ve bağlılık gösterisinde bulundular. Uyarı Halkın, bu suikast girişimine tepki göstermesi yenilik taraftarı olduğunun kanıtıdır. Örnek 2 Mustafa Kemal, 19 Haziran 1926 tarihinde Anadolu Ajansı’na verdiği bir demeçte; “Temeli, büyük Türk milleti ve onun kahraman evlatları olan büyük ordumuzun vicdanında, akıl ve şuurunda kurulmuş bulunan cumhuriyetimizin ve milletimizin ruhundan ilham alan ilkelerimizin bir vücudun ortadan kaldırılması ile bozulabileceğini sananlar çok zayıf dü- şünceli bahtsızlardır. Bu gibi bahtsızların cumhuriyetin adalet ve kudret pençesinde hak ettikleri işleme uğramaktan başka elde edebilecekleri bir şey olamaz. Benim naçiz vücu- dum bir gün elbet toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır. Türk milleti, güvenliğini ve mutluluğunu sağlayan ve koruyan ilkelerle uygarlık yolunda durmaksızın yürüyecektir.” demiştir. Buna göre Mustafa Kemal’in aşağıdakilerden hangisini vurguladığı söylenemez? A) Cumhuriyet ve ilkelerin temelini Türk milletinin akıl ve ruhundan aldığını B) Kendisinin yok olmasıyla yeniliklerin son bulmayacağını C) İnkılapları ortadan kaldırmak isteyenlerin gerekli cezaları alacaklarını D) İnkılapların devamının sağlanması için cumhurbaşkanlığı görevinden ayrılacağını Çözüm 2 Mustafa Kemal, kendisi olmasa da yeniliklerin devam edeceğini belirtmiştir, ancak görevi bırakacağına dair bir ifade yoktur. Cevap D T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 9

TEST2 PEKİŞTİRME TESTİ 1042 1. 16 Haziran 1926 tarihinde kendisine karşı İzmir’de 3. girişilen suikast sonrasında Atatürk’ün, yayınladığı bildiri: Zeka Küpü Yayınları Giritli Şevki’nin Mustafa Kemal Paşa’ya suikast “Sonuçsuz bıraktırılan suikast girişimi nedeniyle der- yapılacağını bildiren mektubu, 15 Haziran 1926 neklerden, kuruluşlardan, memurlardan, komutan- lardan, subaylardan, milletvekillerinden, arkadaş ve 14 Haziran 1926 tarihinde, aralarında eski bakan- vatandaşlarımdan samimi üzüntülerini bildiren mek- lar, milletvekilleri ve valilerin de bulunduğu bir grup tup ve telgrafnâmelerinden dolayı pek duygulandım tarafından Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmak için ve minnettarım. Girişimin, benim şahsımdan çok, suikast planlandı. kutsal cumhuriyetimize ve onun dayandığı yüksek ilkelere yönelik olduğuna şüphe yoktu. Bu nedenle, İzmir’in Kemeraltı semtinde kavşaktan dönmek için genel olarak gösterilen duygularla cumhuriyet ve yavaşlayacak olan otomobile; Ziya Hurşit, Gürcü ilkelerimize olan aşırı bağlılığın ne derecede bitim- Yusuf ile Laz İsmail tarafından ateş edilecek ve bom- siz olduğuna bir kere daha inandım.” ba atılacaktı. Suikastçılar bu sırada yan sokakta oto- mobilde bekleyecek olan Çopur Hilmi ve Giritli Şev- İzmir’de planlanan suikast sonrasında Türk hal- ki ile birlikte olay yerinden kaçarak motorla Sakız kının tutumu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi Adası’na gideceklerdi. Ancak 14 Haziran günü söylenebilir? İzmir Valisi tarafından Mustafa Kemal Paşa’ya çe- kilen telgraf sonrasında kendisinin İzmir’e seyaha- A) Suikastçıları kendileri cezalandırmak istemiştir. tini ertelemesi üzerine plan gün yüzüne çıkarıldı. B) Cumhuriyete ve inkılaplara bağlı olduklarını gös- 15 Haziran 1926’da Giritli Şevki’nin İzmir Valiliğine yazdığı mektupta ise suikastın kimler tarafından dü- termişlerdir. zenleneceği bilgisi yer aldı. Bir müddet sonra dört C) İstiklal Mahkemelerinin kurulmasını istemişlerdir. kişi yakalandı ve suçlarını itiraf ettiler. D) Suikastçıların yakalanması için çaba göstermiş- Bu olaydan sonra İzmir’de kurulan İstiklal Mahke- lerdir. mesi yapılan duruşmalarda, olaya karışanlara çe- şitli cezalar verdi. 2. Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal kendisi- Buna göre aşağıdaki sorulardan hangisinin ne karşı suikast girişiminde bulunan ve yaka- cevabına ulaşılamaz? lanan Ziya Hurşit ve Gürcü Yusufla İzmir’de bir otelde görüştü. Ziya Hurşit’e “Seninle bunca A) Suikast girişimi kimler tarafından düzenlen- arkadaşlık ettik. Hayatıma kastedecek kadar miştir? ileri gitmende sebep neydi acaba?” diye sor- muştu. Ziya Hurşit, başını eğmiş ama cevap B) Olayla ilgisi bulunanlar nerede yargılanarak verememişti. Gürcü Yusuf ise “Bana bomba cezalandırılmıştır? atabilecek miydin?” sorusuna karşılık “Seni gör- dükten sonra atmazdım.” demişti. Bunun üze- C) Suikast planını kim ihbar etmiştir? rine Mustafa Kemal “Ben şahsen intikamdan hoşlanan bir adam değilim. İş mahkemeye D) Suikastçıların Mustafa Kemal’i öldürerek ulaş- aktarılmıştır. Bunun sonucunu beklemek lazım- mak istedikleri asıl amaç nedir? dır. Bu işe karışmaya hakkım yoktur.” açıkla- masını yapmıştır. 8. Sınıf Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi Buna göre Mustafa Kemal’in aşağıdakilerden hangisini vurguladığı söylenebilir? A) Cumhurbaşkanlığı yetkisini kullanarak suçluları cezalandıracağını B) Yargıya müdahale etmeyeceğini C) Mahkeme kararına göre ceza vereceğini D) Yakın arkadaşları olduğu için cezalandırılmaya- caklarını 10

5. Ünite Demokratikleşme Çabaları C. TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE YÖNELİK TEHDİTLER Millî Mücadele’nin zaferle sonuçlanmasının ardından salta- nat kaldırıldı, Ankara başkent yapıldı ve cumhuriyet ilan edil- di. Ardından 1924 yılında halifelik kaldırıldı. Bu çalışmalar- la egemenliği millet adına kullanma yetkisi milletin seçtiği temsilcilere emanet edildi. Siyasal alanda yaşanan geliş- meleri hukuk alanında, toplum yaşantısında, eğitim ve kül- tür hayatında yapılan inkılaplar izledi. Yapılan bu inkılapların temel hedefi Türk toplumunu her yönüyle çağdaş uygarlık düzeyine ulaştırmaktı. Ancak cumhuriyetin ilanından sonra gerçekleştirilen inkılap- lar birtakım çevrelerde tepkilere neden oldu. Bu tehditler cumhuriyete, laikliğe, inkılaplara ve ülkenin bölünmez bütünlüğüne karşı hareketlerdir. Bu tehditlerin demokratik hayatı olumsuz etkileyen iç politika sonuçları olduğu gibi, Türkiye’yi uluslararası alanda zor durumda bırakan dış politika sonuçları da oldu. Cumhur yet n İlk Yıllarında Türk ye Cumhur yet ’ne Yönel k Tehd tler • Cumhuriyetin ilk yıllarında Musul sorununu kendi çıkarları doğrultusunda çözmek isteyen İngiltere, amacına ulaş- mak için Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde halkın saltanat yönetiminin ve halifeliğin kaldırılmasına olan tepkisini kullanarak karışıklık çıkarmaya başladı. Bunun sonucunda Bingöl’de başlayan Şeyh Sait Ayaklanması, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok ili içine alacak şekilde genişledi. İsyanın bastırılması amacıyla Takrir-i Sükûn (Huzuru Sağlama) Kanunu çıkarıldı. İstiklal Mahkemeleri kuruldu ve bölgede kısmi seferberlik ilan edildi. NOT Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Şeyh Sait İsyanı’nda rolü olduğu gerekçesiyle kapatıldı (3 Haziran 1925). Uyarı Şeyh Sait İsyanı, laik cumhuriyet rejimini yıkmaya yönelik ilk isyandır. • Serbest Cumhuriyet Fırkasının kendini feshetmesinden sonra, İzmir’in Menemen ilçesinde rejim karşıtları isyan çıkardı. Derviş Mehmet ve yandaşları tarafından çıkarılan olay, Menemen’de askerlik yapan öğretmen Asteğmen Kubilay’ın şehit edilmesiyle sonuçlandı. Olay kısa sürede bastırıldı. Derviş Mehmet ve yandaşları yakalandı ve askerî mahkemede yargılanarak cezalandırıldılar. Uyarı • Şeyh Sait İsyanı ve Menemen (Kubilay) Olayı Türkiye’de çok partili hayata geçiş için ortamın uygun olmadığını göstermiştir. • Cumhuriyetin ilanından sonra bir süre daha tek partili yönetimin sürdürülmesinin en önemli nedeni; inkılapların yerleşmesini sağlamak ve halkın gerekli siyasal olgunluğa ulaşmasını beklemektir. • Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkan ayaklanmaların ortak amacı cumhuriyeti ve inkılapları ortadan kaldırmaya yönelik olmasıdır. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 11

Demokratikleşme Çabaları 5. Ünite Günümüzde Türkiye’ye yönelik tehditlerin devam etmesinde; • Jeopolitik konumu (Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birleştiği bir bölgede yer alması) • Zengin yer altı ve yer üstü kaynaklarına sahip olması • İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahip olması • Ulaşım ve ticaret yolları üzerinde bulunması • Petrol ve doğal gaz boru hatları ile uluslararası bir enerji koridoru durumuna gelmesi etkili olmuştur. Tanım Bir ülkenin dış siyasetini oluşturup yönlendirmesini sağlayan; coğrafi konumundan dolayı kazandığı stratejik, askerî, siyasal, ekonomik gücüne jeopolitik konum denir. Mustafa Kemal, “Bilelim ki kazandığımız zafer milletin kuvvetlerini birleştirmesinden ileri gelmiştir. Eğer aynı zaferleri ileride de kazanmak istiyorsak aynı esasa dayanalım, aynı yolda yürüyelim.” diyerek millî birlik ve beraberlik ruhunun önemine vurgu yapmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’ni yaşatmak, millî birliği sağlamak ve ülke bütünlüğünü korumak için birlik ve beraberlik içinde hareket etmek ve ortak değerlere sahip çıkmak şarttır. İçeriden ve dışarıdan gelebilecek tehditlere karşı Türk milleti tarihini iyi bilmeli ve tarihten dersler çıkarmalı; aklın ve bilimin önderliğinde hareket ederek çalışıp üretmeye devam etmeli; demokratik, laik, hukuk devletine sahip çıkmalıdır. “Millî azim ve bilincin kıymetli eseri olan değerli cumhuriyetin bu- günkü ve yarınki neslin demir ellerinde her an yükselip sağlam- laşacağına güvenim tamdır.” diyen Mustafa Kemal Atatürk, Tür- kiye Cumhuriyeti’ni millî ruha, birlik ve beraberlik duygusuna sahip gençlere emanet etmiştir. Türkiye Cumhuriyet’i kurulduğu günden beri birçok tehlikeye maruz kalmıştır. 15 Temmuz 2016 tarihinde anayasal devlet düzenine zarar vermek isteyenler tarafından darbe girişiminde bulunulmuştur. Demokratik düzene karşı olanlar tarafından gerçekleştirilen bu eylem Türk halkının birlik ve beraberlik ruhuyla hareket etmesi sonucunda bertaraf edilmiş ve 15 Temmuz tarihi, Demokrasi ve Millî Birlik Günü olarak kabul edilmiştir. Örnek 3 “Vatanın bir köşesinde genel huzuru bozan olayın, yalnız oradaki vatandaşları değil en uzak yerlerdeki vatandaşların rahatını, mutluluğunu, çalışma hayatını, ekonomisini ve üretimini et- kilediği ve zarara uğrattığı kesindir. Bundan dolayı her mutluluğun, her faaliyetin, özellikle ekonomik ve ticari gelişimin ilk şartı, rahat ve güvenliğin bozulması mümkün olmayan bir güç ve güvenlikte olmasına bağlıdır.” Mustafa Kemal’in ifadesine göre huzur bozan olayların ülkeyi, I. Kültürel II. Ekonomik III. Sosyal alanlarının hangilerinde etkilediği söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) I, II ve III Çözüm 3 Mustafa Kemal’in ifadesinden, yaşanan bir olayın ülkeyi ekonomik ve sosyal alanda etkilediği söylenebilir. Cevap C 12 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 3 TEST 1043 1. Yetişecek çocuklarımıza ve gençlerimize görecekleri tahsilin hududu ne olursa olsun en evvel, her şeyden evvel Türkiye’nin istikbaline, kendi benliğine, millî ananelerine düşman olan bütün unsurlarla mücadele etmek lüzumu öğretilmelidir. Buna göre Mustafa Kemal’in gençlere aşağıdaki özelliklerden hangisinin kazandırılması gerektiğinden bahsettiği söylenemez? A) Ülkenin geleceğine sahip çıkma B) Şahsi çıkarını herşeyin üstünde tutma C) Millî değerlerine sahip çıkma D) Ülkesine düşman olanlara karşı mücadele etme yöntemlerini bilme 2. 9 Eylül 1923: Türkiye’nin ilk siyasi partisi kuruldu. (Halk Fırkası) 29 Ekim 1923: Cumhuriyet ilan edildi. 1925 1930 yılı yılı Ülkenin doğusunda Şeyh Sait İsyanı meydana Ülkede uzun süreden sonra kurulan muhalefet gelmiştir. Bu isyanın çıkmasında, İngiltere’nin, partisi Serbest Cumhuriyet Fırkasının kendisini halifeliğin kaldırılmasını gündeme getirerek hal- feshetmesinden sonra 23 Aralık 1930’da Derviş kın dinî duygularını ve bölgesel farklılıklarını kul- Mehmet adındaki isyancı, çevresine topladığı yan- lanması da etkili olmuştur. İsyan bastırıldıktan daşlarıyla birlikte halkın dinî duygularını kullana- sonra ise, ayaklanmayla ilgisi olduğu gerekçe- rak Menemen’de olay çıkarttı. Menemen’de çıkan siyle ülkenin ilk muhalefet partisi olan Terakki- isyan bastırıldı, isyancılar yakalanarak gerekli ce- perver Cumhuriyet Partisi kapatılmıştır. zaya çarptırıldı. Menemen Olayı Türkiye’de çok partili hayata geçiş çalışmalarının uzun bir süre durmasına neden oldu. Şeyh Sait Ayaklanması ve Menemen Olayı’na bakıldığında, ayaklanmaların Cumhuriyet Dönemi’nde aşağıdakilerden hangisine neden olduğu söylenemez? A) Türkiye’nin çok partili hayata hazır olmadığını göstermiştir. B) Dinî duyguların kötüye kullanılması toplumsal sorunların ortaya çıkmasında etkili olmuştur. C) Her iki olayın sonucunda da Türkiye’de çok sesliliğin yayılmasında etkili olan gelişmeler yaşanmıştır. D) Her iki ayaklanma da Türkiye’deki çok partili hayatı olumsuz etkilemiştir. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 13

3TEST PEKİŞTİRME TESTİ 3. İçeriden ve Dışarıdan Gelebilecek Tehlikelere Karşı Türk Milletinin Görev ve Sorumlulukları Güçlü ve zengin bir Türkiye oluşturmak için “Hayatta en hakiki yol gösterici ilimdir, fendir.” ilkesine dayaranak akıl ve bilimin önderliğinde hareket edilmelidir. Türk tarihini iyi bilmeli ve tarihten dersler alınmalıdır. Demokratik, laik, hukuk devletine sahip çıkabilmek için milletin birlik ve beraberliği, vatanın bütünlüğü her şeyin üstünde tutulmalıdır. I II III Tübitak Türk Tarih Kurumu 15 Temmuz Demokrasi ve Millî Birlik Günü Yukarıdaki bilgilendirme grafiğinde açıklamaların karşısındaki görsel bölümleri boş bırakılmıştır. Bilgilendirme grafiğinde “?” ile gösterilen yerlere sırasıyla numaralandırılmış görsellerden hangileri getirilmelidir? A) I B) II C) II D) III II III I II III I III I 14 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 1044 1. Aşağıda cumhuriyetin ilk yılları ile ilgili görseller verilmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Kurucuları Bu görseller Mustafa Kemal Atatürk’ün aşağıda yer alan sözleri ile ilişkilendirildiğinde seçeneklerden hangisi dışarıda kalır? A) “Büyük Millet Meclisinde ve millet karşısında ulus işlerinin serbestçe tartışılması, iyi niyet sahibi kişilerin ve partilerin özel görüşlerini ortaya koyarak milletin yüksek menfaatlerini aramaları, benim gençliğimden beri âşık ve taraftar olduğum bir sistemdir.” B) “Millî egemenlik esasına dayanan ve bilhassa cumhuriyet idaresine sahip olan memleketlerde siyasi partilerin mevcudiyeti tabiidir.” C) “Gençler cesaretimizi takviye ve idame eden sizlersiniz. Siz, almakta olduğunuz terbiye ve irfan ile insanlık ve medeniyetin, vatan sevgisinin, fikir hürriyetinin en kıymetli timsali olacaksınız. Yükselen yeni nesil, istikbal sizsiniz. Cumhuriyeti biz kurduk, onu yükseltecek ve yaşatacak sizsiniz.” D) “Her fert istediğini düşünmek, istediğine inanmak, kendine mahsus siyasi bir fikre malik olmak, seçtiği bir dinin icaplarını yapmak veya yapmamak hak ve hürriyetlerine maliktir. Kimsenin fikrine ve vicdanına hâkim olunamaz.” 2. “Millî egemenlik esasına dayalı ve özellikle cumhuriyet idaresine sahip bulunan memleketlerde siyasi parti- lerin varlığı doğaldır. Milletin hatalardan korunması için tek sağlıklı çözüm, düşünce ve yaptığı işleriyle mil- letin güvenini kazanmış siyasi bir partinin millete yol göstermesidir. İçinizde memleketi ve milleti en çok se- ven; aklına, anlayışına, vicdanına en çok güvendiğiniz insanları seçiniz. Ancak bu sayede meclis sizin arzularınızı yapmaya, layık olduğunuz refahı sağlama gücüne sahip olacaktır. Memleketin kurtuluşu, mille- tin refah ve mutluluğu hangi siyasi hareket tarzını gerektiriyorsa o siyasetin temsilcileri o günün idarecileri olur. Muhalefettekiler, gereğinde bu hususta yardımcı bile olurlar. Çeşitli partilerin muhalefeti, birbiriyle mü- cadele yanında milletin gerçek menfaatleri karşısında kendiliğinden bir anlaşmaya varmak içindir. Millete dost görünüp de ilk fırsatta iktidara geçtikten sonra onun ihtiyaçlarını düşünecek yerde memleketi kendi istediği yolda götüren, laf anlamayan, yetkililerin uyarılarına kulak asmayan, millete ait kuvvetleri şahsına bağlamaya çalışan kahraman yüzlü insanlardan hayli zarar görüldü.” Mustafa Kemal Atatürk Mustafa Kemal Atatürk’ün yukarıda verilen açıklamalarında, I. Demokrasi açısından siyasi partilerin önemi nedir? II. Ülke yönetimi için millî iradenin rolü nedir? III. Türk milleti ve cumhuriyet yönetimi için tehdit olabilecek siyasi oluşumlar olabilir mi? sorularından hangilerinin cevabına ulaşılabilir? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III 15 T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük

1 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİTEST 3. 1925 ile 1930 yılları arasında eski İttihatçılar içindeki bir grup, Mustafa Kemal’i ortadan kaldırarak ülke idaresini ele geçirme planları yapmaktadır. Abdülkerim, Sarı Paşa’yı vurdurmak için Ziya Hurşit, Gürcü Yusuf ve Laz İsmail’i ikna etmiş- tir. Her şey plana uygun olursa Sarı Paşa ölecek Abdülkerim’de hükûmeti kurup ülkenin idaresini ele geçirecektir. Bu suikast için Sarı Edip, Baytar Rasim, Maarif Nazırı Şükrü Bey’de Abdülkerim’in destekçisi olmuştur. Eski Ankara Valisi olan Abdülkerim Bey bu planda rol alan Ziya Hurşit ile onun adamları Laz İsmail ve Gürcü Yusuf’u, 1926 Temmuz’unda Gülcemal Vapuru ile İstan- bul’dan İzmir’e yolcu ederken ülkeyi ele geçirme hayalleri kurmaktadır. Eğer bu suikast başarısız olursa Ziya Hurşit, tüm sorumluluğu üzerine alacak, kendisi kurtulacaktı. Abdülkerim Bey birkaç gün sonra gazetelerden İzmir Suikastı’nın başarısız olduğunu ve tertip edenlerin de yakalandığını öğrenmişti. Üstelik gazeteler azmettiricilerin de aranmakta olduğunu haber veriyorlardı. Yukarıda Kemal Tahir’in “Kurt Kanunu” adlı romanından yapılan bir alıntıya yer verilmiştir. Bu alıntıda cumhuriyetin ilk yıllarında düzenlenmek istenen İzmir Suikastı ile ilgili bilgi verilmiştir. Buna göre cumhuriyetin ilk yıllarında yaşanan durumla ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) İnkılaplara karşı olanlar demokrasi yolu ile mücadele etmiştir. B) Yönetimi ele geçirmek isteyenler çözümü Mustafa Kemal’i ortadan kaldırmakta bulmuşlardır. C) Cumhuriyetin ilk yıllarında muhalif hareketler görülmüştür. D) Mustafa Kemal’e ve cumhuriyete karşı olanlar yıkıcı faaliyetlerini gizli yollarla devam ettirmiştir. 4. Konya’da, halk tarafından Gazi’ye hediye edilen konakta milletvekillerinin bazılarının da davetli olarak bulunduğu bir akşam yemeğinde Atatürk konuklara şu soruyu sormuştur: “İçeride ve dışarıda şahsıma karşı suikastlar tertip edilmesi- nin sebep ve hikmeti nedir; hiç düşündünüz mü? Bu tertiple- rin peşinde koşanların benimle bir şahsi alıp veremedikleri mi vardır? Efendiler, size şunu söyleyeyim ki, devrimci Türkiye Cumhu- riyeti’ni benim şahsımla var olduğunu sananlar çok aldanıyor- lar, Türkiye Cumhuriyeti; her anlamıyla, büyük Türk milletinin öz ve aziz malıdır. Kıymetli evlatlarının elinde daima yüksele- cek, sonsuza kadar devam edecektir.” Atatürk’ün yukarıda yer alan konuşmasından; I. Rejim karşıtları Atatürk’ü yok ederek cumhuriyet yönetimini bitirebileceklerini düşünmektedir. II. Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk’e ve cumhuriyete yönelik tehditler mevcuttur. III. Atatürk, cumhuriyet rejiminin devamını şahsında görmektedir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I  B) I ve II  C) I ve III  D) I, II ve III 16 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 5. D) II ve III Tek partili bir mecliste, özellikle o parti, olaylar ve olup bitenlerin ululaştırdığı bir baş- kanın kurduğu kuruluş olunca, o kuruluşa dayanan hükûmeti sorumluluk esası- na dayanan ciddi bir denetleme imkânsız olur. Ben devrim yapmışım, bir dev- let kurmuşum. Hadiseler ismimi, kendimi, yasalarla, meclisle, olaylarla karıştırmış. Milletin güveni var. Böylece devam edip gidiyor. Fakat bu doğru bir gidiş değildir. Benden sonrası ne olacak? Samimi bir denetleme kurul- madıkça hükûmette ve iş başında bulunanlar da bilinçaltlarında saklı, gizli ve özel emel ve heveslerini, devletin gerçek gereksinimlerinden ayıramazlar. Hükûmeti ve hükûmet adamlarını hatadan ve bu hatalar yüzünden devleti za- rarlardan korumak için bir muhalif partiye gereksinim açıktır. Başladığımız devri- mi tamamlayalım. En büyük emelim, devlet başkanlığından çekilip partinin başına geçmek ve orada milletin esenliği ve yükselmesi adına fikir ve ilke mücadelesi yapmaktır. Buna göre Mustafa Kemal’in çok partili hayata geçmekle, I. Hükûmet partisinin denetlenmesini sağlamak II. Hükûmet görevlilerinin kişisel çıkarlarının devlete zarar vermesini önlemek III. Tek partinin yetkilerini genişletmek durumlarından hangilerini amaçladığı söylenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 6. “Efendiler, yeni parti kendine ad olarak seçtiği ‛Terakki’ ve ‛Cumhuriyet’ kelimelerinin tam tersi anlamlarla gelişmiştir. Bu partinin liderleri, gericilere gerçekten ümit ve kuvvet vermiştir. Efendiler, ‛Terakkiperver’ ve ‛Cumhuriyet’ kelimelerini kul- lanarak, bize ve milletin aydınlarına karşı din bayrağını gizlemeye çalışanların, memlekette genel bir gericilik ve ayaklanmaya yol açmak için içeride ve dışarıda türlü dü- zen ve kışkırtmalarla uğraşanların varlığından habersiz ol- dukları düşünülebilir mi? Yeni partiye girenlerin bütün üye- leri söz konusu olmasa bile, dinî vaatleri başarıya ulaş- manın en etkili unsurları sayan ve bununla ilgili sloganı tüzüklerine de koymuş olan kimselerin, şahıslarımıza ve memlekete karşı yöneltilmiş olan suikastlerden habersiz oldukları kabul edilemez!” Mustafa Kemal’in sözü doğrultusunda Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Partinin tutumu cumhuriyet kavramını ile uyuşmamaktadır. B) Cumhuriyet karşıtlarının toplandığı bir merkez hâline gelmiştir. C) Partinin politikası kötü niyetli kişilerin çıkarları doğrultusunda kullanılmıştır. D) Parti uzun yıllar boyunca aktif siyasetin içinde bulunmuştur. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 17

TEST1 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 7 ve 8. soruları aşağıda verilen metne göre cevap- 9. Türkiye’de 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyet ilan layınız. edilip millet egemenliğine dayalı bir yönetim res- men benimsenmesine rağmen 1945 yılına kadar Sayın Beyler, sizi bugün bu- çok partili hayata kesin olarak geçilememiştir. raya çağırmamın nedeni; biliyorsunuz ki Türk de- Buna göre, mokrasisine hizmet et- mek amacıyla Serbest I. Atatürk’ün çok partli hayata karşı çıktığı Cumhuriyet Fırkasını II. Demokrasi çalışmalarına yeterince zaman ay- kurmuştuk. Bu karar doğrultusunda partimizin rılmadığı temel amaçlarını şu şekilde III. Ülkede demokratik ilkelerin yerleşmesinin belirlemiştik: zaman aldığı • Ekonomide liberalizm modeli uygulanacaktır. • Partimiz cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik çıkarımlarından hangileri yapılabilir? ilkelerine bağlıdır. A) Yalnız III B) I ve II • Tek dereceli seçim sistemi uygulanacaktır. C) II ve III D) I, II ve III • Kadınlara siyasi haklar verilecektir. • Teşvik-i Sanayi Kanunu tümüyle uygulanacaktır. Zeka Küpü Yayınları 10. • Vergiler halkın gücüne göre belirlenecektir. “Efendiler, olaylar ve olup bitenler ortaya koy- du ve ispat etti ki Terakkiperver Cumhuriyet Fethi Okyar Fırkasının programı en hain kafaların eseri- dir. Bu parti, memlekette suikastçıların, geri- 7. Parti programına göre Serbest Cumhuriyet Fır- cilerin sığınağı ve ümitlerinin dayanağı oldu. kasının aşağıdakilerden hangisini amaçladığı Dış düşmanların, yeni Türk Devleti’ni, körpe söylenemez? Türkiye Cumhuriyeti’ni yıkmayı hedef alan planlarının kolaylıkla uygulanmasına yardım A) Halkın ekonomik faaliyetlere katılmasını sağla- etmeye çalıştı. Tarih, gizli maksatlarla hazırlan- mak mış, genel ve gerici nitelikteki Doğu isyanının sebeplerini inceleyip araştırdığı zaman, onun B) Atatürk ilkelerine bağlı kalmak önemli ve belirli sebepleri arasında Terakkiper- C) Halkın temsilcilerini doğrudan belirleyebilme- ver Cumhuriyet Fırkasının dinî konularda ver- diği sözleri, doğuya gönderdiği sorumlu sekre- sini sağlamak terinin kurduğu örgütü ve yaptığı kışkırtmaları D) Vergilerin tüm vatandaşlardan eşit oranda alın- bulacaktır.” Mustafa Kemal Atatürk - Nutuk masını sağlamak 8. Yukarıdaki bilgilere bakılarak Serbest Cumhuri- Atatürk’ün sözlerinden hareketle yaşanan olay- yet Fırkasının hangi alanda bir girişimde bulun- ların, duğu söylenemez? I. Mevcut rejimin varlığını tehdit ettiği II. Yabancı kuvvetler tarafından desteklendiği III. Partinin kapatılmasıyla sonuçlandığı hangilerine neden olduğu söylenebilir? A) Ekonomik B) Siyasi A) Yalnız I B) I ve II C) Kültürel D) Toplumsal C) II ve III D) I, II ve III 18 8. Sınıf

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 11. 12. Kuruluşundan kısa süre sonra Serbest Cumhuriyet Zeka Küpü Yayınları “Bir muhalefet lazımdır. Birçok arkadaşlar Fırkasını laikliğe ve inkılaplara karşı olanların mecliste söz söyleyemediklerinden şikâyet toplandığı bir merkez hâline getiren cumhuriyet kar- ediyorlar. Geçenlerde Viyana’da bulunduğum şıtları, fesin tekrar giyileceği, tekkelerin yeniden zaman, bir gazeteci: açılacağı, eski alfabeye dönüleceği yönündeki pro- – Türkiye’de kaç siyasi parti vardır? pagandalarına devam ettiler. Bu çevreler parti lideri sualini sormuştu. Fethi Okyar’ın Ege gezisi sırasında gittiği yerlerde – Bizde yalnız bir fırka vardır. cumhuriyet ve laiklik aleyhine gösteriler yaptılar. cevabını verdim. Fethi Bey de kontrolü dışında gelişen ve tehlikeli bir Gazeteci hayret etti: hâl almaya başlayan bu olayların daha fazla büyü- – Hükûmet işleri sadece bir fırka ile nasıl kont- memesi için 17 Kasım 1930’da partisini kapatmak rol edilebilir. O hâlde sizde parlamento denetle- zorunda kaldı. Fethi Bey’in partisini kapatmasından mesi de yok demektir, dedi. sonra yaşanan Menemen Olayı onun bu kararının Kendisini tatmin için bizdeki sistemi izah edip: ne kadar doğru olduğunu ortaya çıkardı. – Hayır, bizde denetleme vardır, fakat bizim kendimize mahsus tarzımız vardır. Biz hükûmeti Verilen bilgilerden hareketle cumhuriyetin ilk fırkada ve encümenlerde kontrol ederiz. Böylelik- dönemlerinde Türkiye ile ilgili, le de ülkemizde, çok fırkaların varlığından kopup gelen sakıncaların tesirlerini önledik dedim. I. İnkılap karşıtı faaliyetlerin yaşandığı Gazeteci ertesi günü söylediklerimi aynen yaz- II. Laiklik ilkesini benimsemeyen grupların var makla beraber -kendi tabiriyle-: – Şuna bakın: Avrupa’nın ortasında bize par- olduğu lamento dersi vermeye gelmiş.” mealinde bir de III. Çok partili hayata uygun demokratik bir ortamın fıkra ilave etmişti. Hakikaten bizim meclisin vaziyetini izah etmek oluşmadığı güçtür. Fakat bu muhalefeti fırka dâhilinde yap- IV. İç karışıklıkların dış politikada başarısızlıklara makla başlamak daha uygun olmaz mı? Bir müd- det bu suretle devam ettikten sonra ileride neden olduğu fırkalar da teşekkül edebilir.” çıkarımlarından hangileri yapılabilir? Fethi Okyar’ın anlatımına göre çok partili siste- me geçişle ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle- A) I ve III B) II ve IV nemez? C) I, II ve III D) I, II, III ve IV A) Uygulanan sistemle ilgili dışarıdan eleştiri alın- dığı T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük B) Ülkede demokrasinin tam olarak sağlanabilmesi için Avrupa’dan destek alınacağı C) Çok partili sisteme aşama aşama geçilebileceği D) Hükûmetin denetlenmesi için muhalefetin ge- rekliliği düşüncesinin benimsendiği 19

1 TEST ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 13. Zeka Küpü Yayınları 14. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılma- sı ve Şeyh Sait Ayaklanması’nın bastırılması Yukarıda 1930’lu yıllarda düzenlenen Cumhuriyet ile, cumhuriyete ve yapılan inkılaplara karşı olan- Bayramı kutlamalarına ait bir fotoğraf verilmiştir. lar, başarılı olamayacaklarını anladılar. Ancak O dönemde kutlamalar her ilin meydanlarında ku- cumhuriyet ve inkılap karşıtları bu kez de Türk rulan halk kürsüleri aracılığı ile yapılmıştır. Halk, milletini çağdaş toplumlar seviyesinin üzerine muhtelif zamanlarda Halk Kürsüsü adı altında çıkarmayı amaçlayan Mustafa Kemal’i ortadan toplantılar düzenlemiş ve katılımların yoğun olduğu kaldırmayı planladılar. Böylece Mustafa Kemal’in toplantılarda vatandaşlar dileklerini, özlemlerini “En büyük eserim.” dediği Türkiye Cumhuriye- serbestçe dile getirmişlerdir. ti’ni yok edeceklerini düşünüyorlardı. Verilen bilgilerden yola çıkarak, Suikastı planlayanlar yakalanıp İstiklal Mahke- I. Halk, yeni rejimin uygulamalarına uyum sağla- melerinde yargılanarak çeşitli cezalara çarptı- mış görünmektedir. rıldılar. Mustafa Kemal’e düzenlenen bu saldırı girişimi, Türk ulusu tarafından şiddetle protes- II. Halk demokratik hakkını kullanmaktadır. to edildi, ülkenin her yanında düzenlenen gös- III. Çok partili hayata geçiş tam olarak sağlanmıştır. terilerle kınandı. IV. Cumhuriyet Halk Fırkası her ilçede bu uygula- Verilen bilgiler Türk milleti ile ilgili aşağıdakiler- masını gerçekleştirmiştir. den hangisini kanıtlamaktadır? yargılardan hangilerine ulaşılamaz? A) I ve II B) II ve IV A) Çok partili hayatı kısa sürede benimsediğini C) III ve IV  D) I, II ve III B) Cumhuriyete ve inkılaplara sahip çıktığını C) Başka devletlerin manda ve himayesini reddet- tiğini D) Ekonomik çıkarları doğrultusunda hareket etti- ğini 15. • 1925’te gerçekleşen Şeyh Sait İsyanı nedeniyle Takrir-i Sükûn Kanunu çıkartılarak bazı üyelerinin isyanla bağlan- tılı oldukları gerekçesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Fır- kası kapatıldı. • 1930 yılına kadar ülkede tek parti yönetimi uygulandı. Cumhuriyet karşıtlarının partisi etrafında toplanmasını istemeyen Fethi Bey partisini kapattı (17 Kasım 1930). Serbest Cumhuriyet Fırkasının kendini feshetmesinden sonra 1945 yılına kadar başka muhalefet partisi kurulmadı. Cumhuriyet Dönemi’nde yaşanan bu durumun, I. Hükûmetin denetlenmesi II. Farklı görüşlerin mecliste temsil edilmesi III. Demokrasinin çoğulculuk ilkesinin uygulanabilmesi hangilerini engellediği söylenebilir? A) Yalnız I  B) I ve II  C) II ve III  D) I, II ve III 8. Sınıf 20

ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1 TEST 16. Sivas Kongresi kararlarından biri de bütün yurtta faaliyet gös- teren Kuvâ-yı Millîye örgütleri ile Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri- nin bir çatı altında toplanmasıydı. Bu yeni kuruluşa, “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adı verilmişti. Türkiye Bü- yük Millet Meclisi açıldığında meclis üyelerinin çoğu bu kurulu- şa üye idi. Zaman içinde mecliste, Mustafa Kemal’e muhalefet eden bir grup milletvekili ortaya çıktı. Mustafa Kemal’in liderliği- ni yaptığı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk grubuna birinci grup, onun görüş ve düşüncelerine karşı çıkanlara ise ikinci grup adı verildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Kurtuluş Savaşı’ndan sonra yeniden seçime gitme kararı aldı. Mustafa Kemal, seçim- lerin yapılmasını ve daha demokratik bir meclisin kurulmasını arzu ediyordu. 9 Eylül 1923’te ilk olarak Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin tarihî görevini tamamlamasından dolayı, bu cemiyetin siyasal bir ku- rum hâline dönüştürülmesine karar verildi. Bu yeni partinin adının Halk Fırkası olması benimsendi (9 Eylül 1923). Böylece Atatürk’ün gerçekleştirmeyi düşündüğü çok partili yaşam için ilk adım atılmış oldu. Halk Fırkasının çalışma ilkeleri ise; • Egemenlik millete aittir. • TBMM’nin üstünde bir güç yoktur. • Bütün yasaların yapılmasında ve uygulanmasında millî egemenlik esasları içinde çalışılacaktır. • Saltanatın kaldırılması hakkındaki karar değişmez ilkedir, şeklinde belirlendi. Buna göre Türkiye’de demokratikleşme alanında atılan adımlarla ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Millî Mücadele Dönemi’nden itibaren demokrasi yanlısı bir tutum sergilenmiştir. B) Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, Halk Fırkasının temelini oluşturmuştur. C) Ülke yönetiminde halk iradesi egemen kılınmaya çalışılmıştır. D) Mecliste muhalif partilerin kurulmasına başlanmıştır. 17. Ülke ekonomisinin durumu, dış ticaret üzerindeki artan baskılar ve laik reformların hızla devam etmesi kar- şıt güçlerin hoşnutsuzluğunu artırmıştır. Bütün inkılapların arkasında Mustafa Kemal bulunduğu hâlde, halk tarafından sevilen ve tanınan bir kişi olması sebebiyle, eleştiriler Başbakan İsmet Paşa üzerinde odaklan- mıştır. Halk Partisine karşı artan tepkiler bir süre sonra parti içinde ayrılığa yol açmış, bir kısım tanınmış simalar partiden ayrılma yolunu tercih etmiştir. Ordu müfettişliğinden istifa ettikten sonra meclise giren Kâzım (Karabekir) ve Ali Fuat (Cebesoy) paşalar, Rauf (Orbay) Bey, Refet (Bele) Bey, Adnan (Adıvar) Bey ve birkaç milletvekili Halk Partisinden ayrıldıktan sonra Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adı altında yeni bir siyasi parti kurmuşlardır (17 Kasım 1924). Tarık Zafer Tunaya, Türkiyede Siyasi Partiler Buna göre cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye’de yeni bir siyasi partinin kurulmasında aşağıdakilerden hangisinin etkili olduğu söylenemez? A) Ekonomideki dış baskılar B) Yapılan inkılaplardaki memnuniyetsizlik C) Halk Partisine karşı oluşan tepkiler D) Milletvekillerinin aynı zamanda orduda görev alması T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 21

TEST 1 ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 18. Halk Fırkası Parti programında millî hâkimiyetin halk tarafından ve halk için yapılmasına önderlik etmek, Türkiye’yi modern bir devlet hâlinde yükseltmek, Türkiye’de kanunları hâkim kılmak, kanun önünde herkesi eşit kılmak, imtiyazsız ve sınıfsız bir halk oluşturmak yer almıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası Parti programında egemenliğin millete ait olduğu, cumhuriyet yönetimini yaşatmak ve geliştirmenin esas amaç- ları olduğu belirtilmiştir. Ekonomik alanda devletçilik yerine liberalizmin esas alınacağı ve yabancı sermayenin destekleneceği yer almaktadır. Eğitimde millî esasların kabul edilmesi, din ve devlet işlerinin ayrı olacağı ve dinî değerlerine saygı gösterileceği de vurgulanmaktadır. Serbest Cumhuriyet Fırkası Parti, programının ilk maddesinde cumhuriyetçilik, milliyetçilik ve laiklik esaslarına bağlı olduğunu belirtti. Mustafa Kemal’in isteği üzerine kadınlara seçim hakkının tanınacağı hükmünü de programına ekledi. Parti ekonomik konularda özel girişimi destekleyen liberal bir politika izleyecekti. I. Türkiye’de demokrasiyi yerleştirmek amaçlanmıştır. II. Cumhuriyeti korumak amaç edinilmiştir. III. Serbest piyasa ekonomisi tercih edilmiştir. IV. Halkın mecliste temsil edilmesi istenmiştir. Verilenlere göre numaralandırılmış ifadelerden hangilerinin Halk Fırkası ile diğer fırkaların ortak özelliği olduğu söylenebilir? A) I ve III B) II ve IV C) I, II ve III D) I, II ve IV 19. 24 Haziran 1926 günü, İstanbul gazetecileri, Cumhurbaşkanı’nı ziyarete gelmişlerdir. Cumhuriyet Gaze- tesi Başyazarı Yunus Nadi, Cumhurbaşkanı’na yaptıkları ziyaretini şöyle anlatmıştır: “Gazi’nin, İstiklal Mahkemesi’nin değerli üyeleriyle uzunca görüşmesinden sonra Gazi Paşa’yı ziyare- te gittik. Gazi Paşa’nın salona gelmesinden sonra sevinçten ve heyecandan kal- bimiz duracak gibi çarptı. Her zaman ki büyük Gazi, sanki bir şey olmamış gibi sakin ve iltifat dolu, hepimizin ellerini sıktı. Etrafına toplandık. ‘Çok çalışmışlar, çok uğraşmışlar; yapamadılar, başaramadılar’ dediler ve hüzün ve kederden gerilen vicdanlarımıza güven vermek için de gülerek hemen ilave ettiler: ...‘Su- ikast bana yönelik görünmekle beraber, gerçekten de Türk milletinin talihine kurşun sıkılmak isteniyordu. Türk milleti bütün bu düşman dünyası önünde ken- di kaderini kurtardıktan sonra böyle küçük düşünceler önünde mağlup ve perişan olmayacak kadar büyüklük ve asalet sahibi olduğuna bütün dünya karşısında ispat etmiştir…” 13 Temmuz’da, İstiklal Mahkemesi, davanın İzmir bölümünü karara bağlamış, on üç kişi için idam kararı vermiş ve idam kararlarını İzmir’de yerine getirmiştir. Buna göre İzmir suikastı ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? 8. Sınıf A) Girişimin asıl hedefi yalnızca Mustafa Kemal değildir. B) Suçlular cezasız bırakılmamıştır. C) Suikast girişiminin asıl amacı Batılılaşmaya karşı çıkmaktır. D) Mustafa Kemal, sakinliği ile etrafındakilere güven telkin etmiştir. 22

ÇIKMIŞ SORULAR 1 TEST 1045 4. İngilizler tarafından desteklenen Şeyh Sait İsyanı’nın amacı cumhuriyet ve inkılapları ortadan kaldırmak, 1. “Büyük Millet Meclisinde ve millet karşısında ulus saltanat ve hilafeti geri getirmekti. İngilizlerin düşün- işlerinin serbestçe tartışılması ve iyi niyet sahibi ki- cesi ise Türkiye’yi, çıkan isyanla uğraştırıp zengin şilerin ve partilerin özel görüşlerini ortaya koyarak petrol yataklarına sahip olan Musul’un Türkiye’nin milletin yüksek menfaatlerini aramaları benim eline geçmesine engel olmaktı. Türk ordusu, gücü- gençliğimden beri âşık ve taraftar olduğum bir sis- nün büyük bölümünü isyanın bastırılması için kul- temdir.” landı. Bu nedenle Musul sorunu Türkiye’nin aleyhi- ne, İngilizlerin de istediği şekilde sonuçlandı. Atatürk’ün bu sözünün; Ayaklanmada etkisi olduğu gerekçesiyle Terakki- perver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı. Böylece Türki- I. Tek parti iktidarının sürdürülmesi ye’nin çok partili siyasi yaşama hazır olmadığı II. Mecliste muhalefetin oluşturulması anlaşıldı. III. Farklı görüşlerin mecliste temsil edilmesi Şeyh Sait İsyanı ile ilgili olan aşağıdaki sorular- durumlarından hangilerine yönelik olduğu sa- dan hangisinin cevabı parçadan çıkarılamaz? vunulabilir? A) İngilizler isyanı neden desteklemişlerdir? A) Yalnız II B) I ve II B) İsyanın iç ve dış politika açısından sonuçları ne- C) II ve III D) I, II ve III lerdir? C) İsyancıların Orta Doğu’ya yönelik amaçları ne- Çıkmış Soru lerdir? 2. “Girişimin benim şahsımdan ziyade mukaddes cum- Zeka Küpü Yayınları D) İsyanın, Türk demokrasi tarihindeki etkisi nedir? huriyetimize ve onun dayandığı yüksek ilkelerimize yönelmiş bulunduğuna şüphe yoktur. Benim naçiz Çıkmış Soru vücudum bir gün elbet toprak olacaktır. Fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar kalacaktır.” Mustafa Kemal Atatürk Atatürk bu sözüyle İzmir suikastının aşağıdaki- lerden hangisine yönelik olduğunu vurgulamış- tır? A) Halifeliğe 5. 1925 yılında doğu illerinde Şeyh Sait önderliğinde B) Türk ordusuna cumhuriyet ve inkılaplara karşı büyük bir isyan çık- C) Ekonomik yatırımlara mıştır. İsyanı bastırmak için Takrir-i Sükûn Kanunu D) Cumhuriyet değerlerine çıkarılarak bölgede sıkıyönetim ilan edilmiş, özgür- lükler kısıtlanmıştır. Güçlükle bastırılan bu isyan ne- Çıkmış Soru ticesinde isyanda rolü olduğu gerekçesi ile Terakki- perver Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır. Böylece ilk 3. “Toplu bir milleti istila etmek darmadağınık bir mil- çok partili hayata geçiş denemesi başarısız olmuş, leti istila etmek gibi kolay değildir.” ülke milletlerarası alanda zarar görmüş, Musul Meselesi aleyhimize sonuçlanmıştır. Atatürk bu sözüyle aşağıdakilerden hangisinin önemini vurgulamıştır? Verilen bilgilere göre Şeyh Sait İsyanı aşağıda- kilerden hangisini etkilememiştir? A) Millî eğitimin A) Boğazların statüsünü B) Çağdaşlaşmanın B) Hak ve hürriyetleri C) Toplumsal eşitliğin C) Dış politikayı D) Millî birlik ve beraberliğin D) Demokrasiyi Çıkmış Soru Çıkmış Soru T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 23

TEST1 ÇIKMIŞ SORULAR 6. 7. “Çünkü farklı fikirlerin mecliste temsil edilmesi ve ülke yönetimine katılması demokratik bir yönetim “Bence muhalefet saygıdeğer- anlayışının gereğidir.” dir. Çünkü o da bir inceleme, bir Bu sözler aşağıdaki sorulardan hangisine cevap inanç ürünüdür.” olarak söylenmiştir? Mustafa Kemal Atatürk A) Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası neden kapa- tıldı? B) Neden çok partili hayata geçilmek istendi? C) 1924 Anayasası niçin kabul edildi? D) Halifelik neden kaldırıldı? Çıkmış Soru Aşağıdaki yeniliklerden hangisi, Atatürk’ün bu sözünü destekler niteliktedir? A) Saltanata son verilmesi B) Cumhuriyetin ilan edilmesi C) Türk Medenî Kanunu’nun çıkarılması D) Çok partili siyasi hayata geçilmesi Çıkmış Soru Zeka Küpü Yayınları CEVAP ANAHTARI DEMOKRATİKLEŞME ÇABALARI PEKİŞTİRME TESTİ TEST - 1 1-D 2-C 3-D TEST - 2 1-B 2-B 3-D TEST - 3 1-B 2-C 3-A ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ TEST - 1 1-C 2-D 3-A 4-B 5-C 6-D 7-D 8-C 9-A 10-B 11-C 12-B 13-B 14-C 15-D 16-D 17-D 18-D 19-C ÇIKMIŞ SORULAR TEST - 1 1-C 2-D 3-D 4-C 5-A 6-D 7-B 24 8. Sınıf

7ÜNİTE: ATATÜRK'ÜN ÖLÜMÜ VE SONRASI Atatürk’ün Ölümü (10 Kasım 1938) ve Ölümünün Yansımaları Atatürk’ün Eserleri Atatürk’ün II. Dünya Savaşı Öncesi Tespitleri ve Girişimleri II. Dünya Savaşı ve Savaşın Türkiye’ye Etkileri Türkiye’nin Çok Partili Hayata Geçişi

7. Ün te Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası A. ATATÜRK’ÜN ÖLÜMÜ (10 KASIM 1938) VE ÖLÜMÜNÜN YANSIMALARI Hayatının önemli bir kısmı cephelerde geçen Mustafa Kemal Atatürk, bağımsızlık mücadelesini kazanan Türk milletinin gelişmesi ve çağdaşlaşması için her alanda yenilik yaparak halkının huzuru, güveni ve mutluluğu için çalıştı. Hem Millî Mücadele Dönemi’nde hem de inkılapla- rın yapıldığı dönemdeki yoğun çalışma temposu, Atatürk’ün sağlık sorunları yaşamasına neden oldu. Atatürk’ün hem askerî hem de sivil yaşamında zaman za- man bazı hastalıklardan muzdarip olduğu bilinmekle bera- ber 1937-1938 yıllarında rahatsızlık ve şikâyetleri arttı. Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak’a göre “yorgunluk ve hâl- sizlik belirtileri kendini göstermekte, sık sık ateşlenmekte, günden güne zayıfladığı görülmekte, hatta ara sıra burnu kanamaktaydı.” Fakat doktorlar bu hastalığın teşhisini uzun bir süre koyamadılar. Kendisini muayene eden Prof. Dr. Ni- Atatürk, doktorlarından Ahmet Şakir Ediz ve hat Reşat Belger tarafından Atatürk’e siroz teşhisi kondu. İçişleri Bakanı Şükrü Kaya Atatürk’ün hastalığı uzun süre kamuoyundan gizlense de Fransa’dan Doktor Fissinger’in (Fisingır) getirilmesiyle 30 Mart 1938 tarihinde Anadolu Ajansında Atatürk’ün hastalı- ğına dair ilk resmî bildiri yayınlandı. Hastalığına rağmen devlet işlerini aksatmayan Atatürk, ömrünün son yıllarında yoğun olarak Hatay sorunu ile ilgilendi. Hataylılara yalnız olmadıklarını ve Türk devletinin Hatay konusundaki kararlılığını diğer ülkelere göstermek isteyen Atatürk 1938 yılında 19 Mayıs törenlerinden sonra Mersin ve Adana gezilerine çıktı. Bu gezi sırasında rahatsızlığı daha da artan Atatürk, 26 Mayıs’ta Ankara’ya döndü. Hem tedavi olmak hem de dinlenmek için İstanbul’a gitti. İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı yerine deniz havasının hastalığına daha iyi geleceği düşüncesi ile Savarona Yatı’nda kalmayı tercih etti. Uyarı Atatürk’ün, hastalığına rağmen ülkesi ve milleti için çalışmaya devam etmesi onun vatansever kişilik özelliği ile ilişkilendirilebilir. Hastalığının ilerlemesi üzerine 5 Eylül 1938’de bir noter 8. Sınıf çağırarak vasiyetini hazırlattı. Atatürk vasiyetnamesinde, mal varlığının büyük bir bölümünü kurulmasına öncülük ettiği Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumuna bağışladı. Hastalığı, 1938 yılının Kasım ayının ilk haftasından itiba- ren normal seyrinden çıkarak şiddetlenen Mustafa Kemal Atatürk 10 Kasım 1938 Perşembe günü saat dokuzu beş geçe vefat etti. Atatürk’ün ölümünün ardından devlet işlerinde herhangi bir aksamaya meydan vermemek için olağanüstü toplanan TBMM’de yapılan seçimle en yakın silah arkadaşlarından biri olan İsmet İnönü, cumhurbaşkanı seçildi (11 Kasım 1938). 2

7. Ün te Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 16 Kasım günü, Atatürk’ün Türk bayrağına sarılı tabutu, Dolmabahçe Sarayı’nın tören salonunda katafalka konularak ziyarete açıldı. Prof. Dr. Mehmet Şerafettin Yaltkaya tarafından cenaze namazı kıldırıldı. Naaşı Yavuz Zırhlısı’na ko- nularak İzmit’e getirildi. Buradan demir yoluyla Ankara’ya gönderildi. Atatürk’ün 20 Kasım’da Ankara’ya getirilen naaşı Etnografya Müzesinde hazırlanan geçici kabre konuldu. Ankara Rasattepe’de, projesi Emin Onat ve Orhan Arda’ya ait olan Anıtkabir yapıldı. Atatürk’ün naaşı 10 Kasım 1953’te yapılan törenle Anıtkabir’e nakledildi. Tanım Önünden sessizce geçilerek kendisine saygı gösterilecek bir ölünün tabutunun konulması için hazırlanmış, üzeri kumaşla örtülü yüksekçe yere katafalk denir. Türkiye’nin başkenti Ankara’nın Çankaya ilçesinde yer alan Mustafa Kemal Atatürk’ün anıt mezarına Anıtkabir denir. Kavimleri karşılaştırarak inceleyen, kültür oluşumlarını araştıran, kültür bilimine etnografya denir. Bu kültürlere ait eserlerin sergilendiği yere de etnografya müzesi denir. Atatürk’ün Ölümünün Yurt İçi ve Yurt Dışındaki Yansımaları Yurt içinde büyük üzüntüyle karşılanan Atatürk’ün ölümü yurt dışında da büyük yankılar uyandırdı. Atatürk’ün vefat ettiği gün, Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan bir genelgeyle resmî binaların bayrakları yarıya indirildi. Gencinden yaşlısına binlerce insan, Atatürk’e olan saygılarından ve ona duydukları vefadan dolayı cenaze törenine katıldı. Her zaman uluslararası barış ve iş birliğinden yana olan Atatürk’ün vefatı bir zamanlar cephede mücadele ettiği devletlerde de yankı uyandırdı. Haber ajansları Atatürk’ün vefatını birinci haber olarak verdi. Gazeteler, Atatürk’ün hayatı ve eserleriyle ilgili haberler yaptı, köşe yazıları ya- yınladılar. Türk ve yabancı birçok devlet adamı, Atatürk hakkındaki düşüncelerini ve duygularını belirten açıklama- lar yayınladı. Türk dış politikasını barış ve dostluk temeline dayandıran 10 Kasım 1953’te Atatürk’ün naaşının Anıtkabir’e nakledildiği Atatürk’ün bu girişimleri Türkiye’nin komşuları ile iyi ilişkiler sırada Cumhurbaşkanı Celâl Bayar’ın konuşması kurmasını sağladı. Yunanistan Başbakanı Venizelos’un 1934’te Atatürk’ü Nobel Barış Ödülü’ne aday göstermesi o dönemde aralarında ciddi anlaşmazlıkların bulunduğu milletlere samimi bir barış örneği oldu. UNESCO, Atatürk’ün dünya barışına olan katkılarını, insanların uyum ve iş birli- ği içinde yaşamalarını sağlamak yolundaki çabalarını dik- kate aldı ve 1981 yılını “Atatürk Yılı” ilan etti. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 3

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ünite Yabancı Basında Atatürk’ün Ölümü Üzerine Çıkan Haberler Almanya Beobachter Gazetesi Almanya, Türk milletinin bu ölçülmez derecede büyük ziyanından dolayı acısına samimi olarak katılmaktadır. Atatürk bütün dünyanın hayran kaldığı bir kalkınma yapan ilk devlet başkanı olmuştur. Arnavutluk Stipsi Gazetesi Türk milleti yastadır. Çünkü yeni Türkiye’nin yaratıcısı olan eşsiz şefini kaybetmiştir. Atatürk eski Türkiye’den modern bir devlet çıkarmıştır. Avusturya Neue Freie Presse Büyük düşüncelerin adamı, bir devlet mimarıydı. Bulgaristan Bulgar Basınından Bu müstesna büyük adamın ölümünden sonra dünya artık eskisi kadar enteresan değildir. Fransa La Libre Belgique Türkiye’nin uluslararası ünü, prestij ve otoritesi durmaksızın yükselmiştir. Milletine bu kadar az zamanda bu ölçüde hizmet edebilen tek devlet adamı Atatürk’tür. Örnek 1 Yanda Atatürk’ün vefatı sonrası Türk basınında yer alan bir habere yer verilmiştir. Verilen gazete haberinden hareketle, I. Yaptığı inkılapların dünyada yankı uyandırdığı II. Atatürk’ün vefatının ülke içinde büyük üzüntüye yol açtığı III. Atatürk’ün vefatı nedeniyle ortaya çıkan siyasi boşluğun meclis tarafından bir an önce doldurulmak istendiği çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II  D) II ve III Çözüm 1 8. Sınıf Gazete haberinden II ve III. öncüle ulaşılabilir. Ancak gazete habe- rinde yaptığı inkılaplar ve yankılarından söz edilmediği için I. öncü- le ulaşılamaz. Cevap D 4

PEKİŞTİRME TESTİ 1 TEST 1051 1. Atatürk’ün ölümü yalnızca Türkiye’de değil dünyanın farklı ülkelerinde basın yayın organının manşetlerinde yer almıştır. Dünya basınında çıkan haberlerden bazıları aşağıda gösterilmiştir. Alman basınından Volkischer Beobachter ga- Fransız basınından Paris-soir gazetesi ise “Sı- zetesi “Atatürk, Türkiye’yi tek düşman kalmak- rasıyla ihtilalci ve asi, sonradan muzaffer bir sızın bırakmıştır. Bu, zamanımızın hiçbir dev- kumandan olan ‘Türklerin babası’. Yeni Türki- let şefinin başaramadığıdır.” manşetine yer ye’yi yarattı, sultanları kovdu, kadınlara hürri- vermiştir. yet verdi, fesi kaldırdı, ülkesinde radikal bir inkılap yaptı.” haberine yer vermiştir. Verilen gazete haberlerine göre Mustafa Kemal Atatürk hakkında, I. Türkiye’nin geleceği için çalışmalar yaptığı II. Sadece kendi ülkesinde tanınan bir lider olduğu III. Farklı alanlardaki başarılarıyla tanınan bir lider olduğu IV. Türkiye’de önemli yenilikler yaptığı yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II B) I ve III C) I, III ve IV D) II, III ve IV 2. Atatürk bu yüzyılın büyük insanlarından birinin tarihî başarılarını, Türk halkına ilham veren liderliğini, modern dünyanın ileri görüşlü anlayışını ve bir askerî lider olarak kudret ve yüksek cesaretini hatırlatmak- tadır. Çöküntü hâlinde bulunan bir imparatorluktan özgür Türkiye’nin doğması, yeni Türkiye’nin özgürlük ve bağımsızlığını şerefli bir şekilde ilan etmesi ve o zamandan beri koruması, Atatürk’ün ve Türk halkının işidir. Şüphesiz ki, Türkiye’de giriştiği derin ve geniş inkılaplar kadar bir kitlenin kendisine olan güvenini daha başarı ile gösteren bir örnek yoktur. John F. KENNEDY (ABD Başkanı, 10 Kasım 1963) ABD Başkanı John F. Kennedy’nin 10 Kasım 1963 tarihinde Atatürk’ün ölümünün 25. yılı nedeniyle Türkiye’ye gönderdiği mesajı ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Atatürk’ü başarılı bir lider olarak kabul ettiği B) Yaptığı inkılapları örnek aldığı C) Özgür Türkiye’nin nasıl ortaya çıktığını vurguladığı D) Türk halkının güvenini kazanan bir lider olduğunu vurguladığı T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 5

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ün te B. ATATÜRK’ÜN ESERLERİ Çok yönlü bir kişiliğe sahip olan Atatürk edebiyata, hitabete, matematiğe ve tarihe ilgi duymuş, bu alanlarda birçok kitap okumuş ve kendisini geliştirmiştir. Bu alanlardan bazıları ile ilgili ken- disi kitaplar yazmış, bazıları da yazdıklarından derlenerek sonradan kitap hâline getirilmiştir. Atatürk’ün Onuncu Yıl Nutku’nda da belirttiği gibi en büyük eseri Türkiye Cumhuriyeti’dir. Öğren- cilik yıllarında fikirlerini yaymak için el yazısıyla gazete çıkaran Atatürk, askerlik hayatının ilk yıllarından başlamak üzere birçok eser yazmıştır. Bu eserlerin en kapsamlı olanı Nutuk’tur. Kurtuluş Savaşı’nın, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun ve inkılapların gerçekleştirilmesinin anlatıldığı Nutuk, Türkiye’nin siyasi ve millî tarihi açısından birinci elden kaynaktır. Uyarı Mustafa Kemal Atatürk ve eserlerinin günümüzde hâlâ geçerliliğini koruması onun ileri görüşlülüğünün ve akılcılı- ğının göstergelerinden biridir. Askerlikle İlgili Kitapları Mustafa Kemal Atatürk, mesleğinin ilk yıllarından itibaren askerlikle ilgili birikimlerini yazdığı kitaplarda toplamıştır. Bunlar: • Takımın Muharebe Talimi • Cumalı Ordugâhı • Tabiye Tatbikat ve Seyahati • Bölüğün Muharebe Eğitimi • Zabit ve Kumandan ile Hasbihâl (Subay ve Komutan ile Konuşmalar) Geometri Geometri terimlerinin Arapça ve Farsça olması, Harf İnkılabı’ndan sonra okullarda öğrenme ve anlama güçlüğüne neden oluyordu. Atatürk 1936 yılının sonlarında geometri terimlerini kendi el yazısıyla Türkçeye çevirerek bu güçlükleri ortadan kaldırdı. Atatürk’ün bu eseri, 1937’de Kültür Bakanlığı tarafından yayımlandı. Atatürk bu kitapta boyut, yüzey, düzey, çap, yarıçap, kesek, kesit, yay, çember, teğet, açı, açıortay, iç ters açı, dış ters açı, taban, eğik, kırık, çekül, yatay, düşey, dikey, yöndeş, konum, üçgen, dörtgen, beşgen, köşegen, eşkenar, ikizkenar, paralelkenar, yamuk, artı, eksi, çarpı, bölü, eşit, toplam, orantı, türev, alan ve varsayım gibi terimleri Türkçe hâle getirdi. Vatandaş İçin Medeni Bilgiler 1930’lardan başlayarak uzun yıllar boyunca eğitim kurumlarında “Yurttaşlık Bilgisi” adıyla oku- tulan ve büyük bir kısmı Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından bizzat yazılan “Vatandaş için Medeni Bilgiler” isimli eser Afet İnan adıyla basıldı. Atatürk bu önemli eseri ile yurttaşlık hak ve ödevleri konusunda, yetişmekte olan ve Türkiye Cumhuriyeti’nin istikbali olarak gördüğü nesli aydınlatıp bilinçlendirmeye çalışmış böylece gelecekte ülkenin yönetimini devralacak kuşaklara medeni ve çağdaş bir toplumun nasıl olması gerektiğini anlatmıştır. Eser bu açıdan büyük bir öneme sahiptir. Örnek 2 Mustafa Kemal Atatürk; Nutuk, Geometri, Vatandaş İçin Medeni Bilgiler, Zabit ve Kumandan ile Hasbihâl gibi farklı alanlarda kitaplar yazmıştır. Bu eserlerde siyasete, eğitime, sosyal hayata ve askerliğe yönelik birçok konudaki düşün- celerini ortaya koymuştur. Buna göre Mustafa Kemal Atatürk’ün farklı alanlarda eserler yazması onun aşağıdaki kişilik özelliklerinden öncelikle hangisini yansıtır? A) Gerçekçilik B) Çok yönlülük C) Vatanseverlik D) İdealistlik Çözüm 2 Cevap B 8. Sınıf Mustafa Kemal Atatürk’ün farklı konularda eserler ortaya koyması onun çok yönlülüğü ile ilgilidir. 6

1052 PEKİŞTİRME TESTİ 2 TEST 1. ata.msb.gov.tr/01_hayati/geometri.html Atatürk, 1936 yılının sonbaharında Özel Kalem Müdürü Süreyya Anderiman ve Agop Dilaçar’ı Beyoğlu’ndaki Haşet Kitabevine gönderir ve Fransızca geometri kitapları aldırır. Kitaplar ge- lince uzmanlarla beraber gözden geçirerek geometri kitabının ilk çalışmalarına başlar. Kış ayları boyunca Dolmabahçe Sarayı’nda bu kitap üzerine çalışan Atatürk’ün hazırladığı kitap Kültür Bakanlığı tarafından 1937 yılında yayımlanır. Atatürk, kitabında Arapça ve Farsça kökenli bazı geometri terimlerine; boyut, çap, yarıçap, yay, çember, teğet, açı, açıortay, içters açı, dışters açı gibi günümüzde hâlâ kullanmayı sürdürdüğümüz Türkçe karşı- lıklar bulmuştur. Kitabın yazarının Atatürk olduğu kitapta belirtilmemiş; kapağında sadece “Geometri öğretenlerle, bu konuda kitap yazacaklara kılavuz olarak Kültür Bakanlığınca neşredilmiştir.” şeklinde bir not düşülmüştür. Buna göre Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Bilimsel çalışmalarda bizzat yer almıştır. B) Geometri dersinin tüm eğitim düzeylerinde okutulmasını istemiştir. C) Pozitif bilimlerle ilgili çalışmalar yapmıştır. D) Geometri ile ilgileneceklere rehberlik edecek çalışmalar yürütmüştür. 2. “…Vatandaş İçin Medeni Bilgiler kitabını oluşturan belgeler, Türkiye Cumhuriyeti’nin çağdaş ve uygar devletler arasındaki yerini ancak bilinçli ve özgür düşünceli yurttaşlar yetiştirmekle alabileceği gerçeğini gören Atatürk’ün, bu amaçla 1929 sonbaharı ile 1930 Ocak ve Şubat aylarında yazdığı yazılardan oluşur. Medeni Bilgiler, Prof. Dr. Afet İnan’ın imzasıyla çıkmasına rağmen kitabın orijinal metinleri Atatürk’ün el yazıları ile çıkmıştır. Bu konuda Prof. Dr. Afet İnan, ‘Bu kitaplar ismimle çıkmasına rağmen Atatürk’ün fikirleri ve telkinle- rinden ilham aldığımı ve üslubun kendisine ait olduğunu belirtmeyi tarihî hakikatler bakımından bana düşen bir görev olarak görüyorum.’ demiştir.” www.ata.tsk.tr Buna göre “Vatandaş İçin Medeni Bilgiler” kitabının yazılış amacı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Türkiye’nin uygar devletler arasında yerini almasını sağlayacak bilinçli bireyler yetiştirmek B) Türk dilinin zenginliğini ortaya çıkarmak C) Türklerin dünya medeniyetine yaptığı katkıları ortaya koymak D) Bilim dilini Türkçeleştirerek bilimsel çalışmaları kolaylaştırmak T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 7

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ün te C. ATATÜRK’ÜN II. DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİ TESPİTLERİ VE GİRİŞİMLERİ Türkiye, 1932 yılından itibaren dünyada güç dengelerinin değişmeye başlamasıyla Atatürk’ün uyguladığı gerçekçi, millî menfaatları esas alan ve barışa dayalı bir dış politika takip etti. Türkiye, uluslararası ilişkilerde eşitliğe dayalı karşılıklı ilişkiler kurma çabası içinde oldu. Bunun yanı sıra dünyada değişen dengeleri ve şartları göz önünde bulun- duran Türkiye bu akılcı ve istikrarlı dış politikanın sonucunda Milletler Cemiyetine üye olarak uluslararası alanda etkin görevler üstlendi. Aynı zamanda Almanya ve İtalya’nın yayılmacı politikaları karşısında, Balkan Antantı ve Sadabat Paktı gibi dostluk antlaşmalarını imzalayarak hem bölgesel barışa ve dünya barışına katkı sağlamayı amaçladı hem de sınırlarını güvence altına almaya çalıştı. Atatürk, çıkması muhtemel yeni bir dünya savaşından Türkiye’nin zarar görmemesi için izlenmesi gereken politikayı 1938 yılındaki bir konuşmasında şöyle ifade etmektedir: Çok zaman geçmeden Avrupa’da bir fırtına kopacak, bu müthiş kasırga dünyanın her tarafına yayılacak ve insanlık genel bir savaş felaketinin bütün kötülükleri ile karşılaşa- cak! Bu kanlı, tehlikeli durumda tarafsız kalmak, savaşa katılmamak ve devlet gemisini bu fırtınanın ortasında hiç- bir engele çarptırmadan yöneterek savaş dışında ve barış içinde yaşamaya çabalamak bizim için hayati önem taşı- maktadır. Utkan Kocatürk, Atatürk Uyarı Atatürk’ün, II. Dünya Savaşı’nın çıkacağını önceden tahmin ederek gerekli önlemleri alması ve barışa dayalı bir politika izlemesi Türkiye’nin bu savaşta doğru kararlar almasını sağlayacaktır. Örnek 3 Atatürk’ün özel doktoru ve hastalığını ilk teşhis eden Prof. Dr. Nihat Reşat Belger, Atatürk’ün II. Dünya Savaşı’na katılma konusunda söylediği sözlerini, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Dr. Utkan Kocatürk’le yaptığı söyleşide şöyle anlatır: “Hastalığının en son safhalarında bile iyileşmekten hiç ümit kesmeyen Atatürk, devletin en mühim işleri ve dünya siyaseti ile ilgilenmeye devam ediyordu. Hükûmet Başkanı ve Hariciye Vekilini ve diğer bazı devlet ricalini kabul ediyor, onlardan malumat istiyordu.” Prof. Dr. Utkan Kocatürk Buna göre hasta yatağında dahi ülke meseleleri ile ilgilenmesi Atatürk’ün kişilik özelliklerinden hangisi ile ilişkilendirilemez? A) İnkılapçılık B) Vatanseverlik C) Fedakârlık D) Liderlik Çözüm 3 Mustafa Kemal’in hastalığından şikâyet etmemesi, devlet işleriyle, dünya siyasetiyle ilgilenmeye ve devlet görevlile- riyle görüşmeye devam etmesi onun vatansever, fedakâr ve lider kişilik özellikleriyle ilişkilendirilebilir. Cevap A 8 8. Sınıf

PEKİŞTİRME TESTİ 3 TEST 1053 Zeka Küpü Yayınları 3. Atatürk’ün en yakınında bulunan ve onun sır- 1. Atatürk, çıkması muhtemel yeni bir dünya savaşı- daşı olan Antep Kahramanı Kılıç Ali Bey, anı- na karşı 1934 yılında Türkiye, Yunanistan, Yugos- larında Atatürk’ün hasta yatağında, zamanın lavya ve Romanya’nın içinde bulunduğu Balkan Başvekili Celâl Bayar’la yaptığı bir görüşme- Antantı’nın, 1937 yılında da doğuda Türkiye, İran, de, yakında büyük savaşın çıkacağını söyledi- Irak ve Afganistan’ın yer aldığı Sadabat Paktı’nın ğini ve yatırımlar konusunda acele edilmesi ge- imzalanmasına öncülük ederek etrafını güçlendirdi. rektiğini vurgulayarak şunları söylediğini aktarır: En önemlisi de savaşa girmeme politikası güttü. Atatürk artık son günlerini yaşıyordu. Bu ara- da Başbakan Celâl Bayar İstanbul’a gelmişti. Buna göre Atatürk’ün II. Dünya Savaşı’na karşı Atatürk’ü ziyaret ederek bütçe hakkında bilgi aldığı tedbirlerle ilgili aşağıdakilerden hangisi sunacaktı. Doktorlar Bayar’dan, Atatürk’ü sa- söylenemez? dece çeyrek saat kadar meşgul etmesini rica etmişlerdi. Atatürk, Bayar’ı dikkatle dinledikten A) Sınırları güvence altına almak amaçlanmıştır. sonra şunları söyledi: B) Savaş dışında kalma politikası güdülmüştür. “Çocuğum, ne yapılacaksa çabuk yapılmalı. İki C) “Yurtta sulh, cihanda sulh” ilkesi doğrultusunda yıllık bir zamanınız var. Ne olursa olsun dünya bir savaşa gidiyor. Bu durum karşısında bütçe hareket edilmiştir. görüşlerine ve formüllerine uyarak hareketsiz D) Almanya ve İtalya ile saldırmazlık antlaşmaları kalmak doğru değildir.” Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları imzalanmıştır. Derleyen: Hulûsi Turgut 2. Atatürk Avrupa’da başlayacak büyük bir savaşa Buna göre Atatürk ile ilgili aşağıdakilerden han- karşı 1930’lu yılların başından itibaren ülkeyi ve gisi söylenemez? orduyu hazırlamaya başlamıştır. II. Dünya Savaşı öncesinde Türkiye Cumhuriyeti bir yandan hızlı bir A) Vatansever bir kişiliğe sahip olduğu ekonomik kalkınma sürecini başlatırken diğer yan- B) Hasta yatağında iken ülkenin ve dünyanın ge- dan Türk Silahlı Kuvvetlerinin güçlendirilmesi için orduyu modern silah ve araçlarla donatarak sava- leceğiyle ilgilendiği şa hazır olduğunu gösteren büyük manevralar yap- C) Çıkacak bir savaşta ekonomisi güçlü devletler- mayı da ihmal etmemiştir. 17 Ağustos’ta başlayıp 20 Ağustos 1937’de biten Büyük Trakya Manevra- le birlikte hareket edilmesini istediği ları, büyük savaşın artık kaçınılmaz olduğu bir D) Yeni bir dünya savaşına karşı tedbir alınması dönemde Türk ordusunun savaş gücünün moral ve motivasyonunun en üst düzeyde olduğunu bütün gerektiğini düşündüğü dünyaya gösteren geniş kapsamlı bir askerî harekât- tır. Trakya Manevraları Edirne, Kırklareli ve Tekir- 4. Mustafa Kemal Atatürk II. Dünya Savaşı öncesinde dağ’ın Midye-Saray-Çerkezköy ve Çorlu bölgelerin- “Bu tehlikeli durumda tarafsız kalmak ve devlet ge- de icra edilen askerî tatbikattır. Manevraları izlemek misini bu fırtına ortasında hiçbir engele çarptırma- üzere Yugoslavya, Romanya, Yunanistan, İran, Irak dan yöneterek savaş dışında kalmaya çabalamak, ve Afganistan Genelkurmay Başkanları ile diğer bizim için yaşamsal önem taşımaktadır.” demiştir. devletlerin Türkiye’de bulunan askerî ataşeleri davet edilmişlerdir. Buna göre Atatürk’ün aşağıdakilerden hangisini vurguladığı söylenebilir? Buna göre çıkması muhtemel bir savaş durumu- na karşı Atatürk’ün girişimleriyle ilgili hangisi A) Yeni bir dünya savaşı karşısında Türkiye’nin tüm söylenemez? devletlerle uluslararası ilişkilerini kesmesi ge- rektiği A) Savaşa karşı bazı Avrupalı devletlerle dostluk antlaşmaları yapıldığı B) Çıkması muhtemel bir savaşta Türkiye’nin nasıl hareket etmesini istediği B) Türk ordusunun psikolojik açıdan savaşa hazır olduğunun kanıtlanmak istendiği C) Milletler Cemiyetinin görevini yerine getirmediği D) Hangi devletle ittifak kurulması gerektiği C) Atatürk’ün ileri görüşlü hareket ettiği D) Hem ekonomik hem de askerî alanlarında ted- 9 birler alınmaya çalışıldığı T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ün te D. II. DÜNYA SAVAŞI VE SAVAŞIN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ 1. II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri • I. Dünya Savaşı sonrasında kazanan devletlerin kaybeden devletlerden çok ağır savaş tazminatları almalarının kay- beden ülkelerdeki ekonomik sorunları artırması • 1933 yılında Adolf Hitler önderliğinde iktidara gelen Nazi- lerin ağır şartlar içeren Versay Antlaşması’ndan kurtulmak, Almanları tek devlet çatısı altında toplamak ve Avrupa’da yayılma politikası izlemek istemesi • İtalya’da 1922’de iktidara gelen Benito Mussolini liderli- ğindeki Faşist Partinin yayılmacı bir dış politika izlemeye başlaması • Japonya’nın Uzak Doğu’da yayılma politikası izlemesi NOT Almanya ve Japonya’nın izlediği yayılmacı politika iki ülkeyi birbirine yakınlaştırdı. 1936’da iki ülke arasında yapılan antlaşmaya 1937’de İtalya da katıldı. Böylece II. Dünya Savaşı’nın bloklarından biri olan Mihver Devletler (Üçlü Pakt) ortaya çıktı. Bu ülkelerin izlediği politikalar karşısında ise İngiltere, Fransa, Sovyetler Birliği ve ABD’nin oluşturduğu Müttefik Devletler (Bağlaşma Devletleri) bloku yer aldı. Uyarı I. Dünya Savaşı’ndan sonra devletlerin aralarında çözemedikleri sorunlar II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına neden olmuştur. Tanım İtalya’da, Mussolini önderliğinde 1919’da başlayan, adını 1922-1943 yılları arasında iktidarda bulunan partiden alan, sendikalara, meslek kuruluşlarına dayanan, devlet sınırlarını genişletmek amacını güden, tüm yetkilerin tek partinin ve tek kişinin elinde toplandığı düzene faşizm denir. İtalya’da Mussolini önderliğinde kurulan faşizm akımından etkilenerek ortaya çıkan etnik milliyetçilik ile sosyalizmi birleştiren ideolojiye nasyonal sosyalizm (Nazizim) denir. 2. II. Dünya Savaşı’nın Başlaması Pearl Harbor saldırısı Almanya’nın 1 Eylül 1939’da Polonya’yı işgal etmesi üzerine 8. Sınıf Polonya’nın toprak bütünlüğünü garanti altına alan İngiltere ve Fransa 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan etti. Böylece II. Dünya Savaşı başladı. İtalya, savaşın giderek şiddetlendiği Haziran 1940’ta İngiltere ve Fransa’ya savaş ilan etti. Alman- ya ile saldırmazlık antlaşması imzalayan Sovyetler Birliği de Polonya’nın doğu kısmını işgal etti. Almanya, Polonya’nın ar- dından Norveç, Danimarka, Hollanda ve Fransa’yı işgal etti. İtalya, Arnavutluk’u işgal ederek Yunanistan’a saldırdı fakat başarılı olamadı. Almanya’nın, Balkanlara yönelip Macaristan, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya’yı işgal etmesinin ardın- dan da 22 Haziran 1941’de SSCB topraklarına saldırması üze- rine Rusya, müttefik grubuna geçti. 10

7. Ün te Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası II. Dünya Savaşı’nda Taraflar Savaşın son yılında Almanya bütün cephelerde yenildi ve geri çekilmeye başladı. Mihver Devletlerden İtalya savaş dışı kalan ilk devlet oldu. 7 Mayıs 1945’te San Francisco Konferansı’nda Almanya’nın da teslim olmasıyla Avrupa’da savaş sona erdi. Japonya’nın, ABD’ye ait Pearl Harbor üssüne saldırması üzerine ABD de Müttefik grubunda savaşa katıldı. ABD, Pasifik’te Japonya’ya karşı nükleer silah kullandı. 6 ve 9 Ağustos 1945’te Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki şehirle- rine atılan iki atom bombasıyla 150 binden fazla insan öldü. 2 Eylül 1945’te Japonya’nın ateşkes imzalamasıyla II. Dünya Savaşı sona erdi. NOT ABD’nin Japonya’ya karşı kullandığı atom bombası, Hiroşima’ya atıldıktan birkaç dakika sonra şehrin yarısını yok etti. 60 ile 70 bin kişi yaşamını yitirdi. 140 bin kişi yaralandı ve evsiz kaldı. Nagazaki’ye atılan ikinci atom bombası şehrin nüfusunun üçte birinin ölümüne neden oldu. 3. II. Dünya Savaşı’nın Sonuçları Winston Churchill, Franklin D. Roosevelt ve Josef Stalin 4 Şubat 1945 - 11 Şubat 1945 tarihleri arasında Yalta’da II. Dünya Savaşı sırasında insan haklarının ve uluslararası antlaşmaların ihlal edilmesi siyasi, ekonomik ve toplumsal Livadia Sarayı’nda bir araya geldi. açıdan önemli sonuçlar ortaya çıkardı. Bunlar; • Müttefik Devletlerin savaşı kazanması Avrupa’da de- mokrasi rejimini yaygınlaştırdı. Bu durum Almanya ve İtalya’daki faşizm, nazizm gibi totaliter rejimlerin sona ermesine neden oldu. • Almanya ve İtalya’nın işgal ettiği Balkan ve Doğu Avru- pa ülkeleri, Rusya’nın denetiminde yeniden kuruldu. Sov- yet Rusya, komünist rejimini bu ülkelere taşıdı, ABD ile birlikte dünyanın en güçlü iki devleti hâline geldi. • Savaş boyunca sömürgeci devletlerin zayıflaması ve sömürgeleri üzerindeki etkinliklerinin azalması Asya, Afrika ve Orta Doğu halklarının bu devletlere karşı bağımsızlık mücadelesine başlamalarına neden oldu. Sömürge altındaki Hindistan, Mısır, Pakistan, Cezayir, Tunus ve Libya gibi devletler bağımsızlıklarını kazandı. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 11

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ün te • II. Dünya Savaşı’nın galipleri dünyanın siyasi yapısını yeniden şekillendirmek amacıyla Şubat 1945’te Yalta Konferansı’nı topladı. • Savaş sonunda önemli bir güç hâline gelen ABD ve SSCB’nin liderliğinde ideolojik ayrılığa dayalı “Batı Bloku” ve “Doğu Bloku” oluştu. Bu bloklar arasındaki gerginlik “Soğuk Savaş Dönemi”nin başlamasına neden oldu. • Devletler arasındaki sorunların barış yoluyla çözümlen- mesi için Milletler Cemiyetinin yerine Birleşmiş Milletler Teşkilatı kuruldu (1945). • II. Dünya Savaşı’nın getirdiği yıkım, dünya üretim ve Birleşmiş Milletler 24 Ekim 1945’te kuruldu. ticaretini olumsuz etkiledi. Tarım ve sanayide önemli düşüş yaşandı. • II. Dünya Savaşı’nda hava saldırıları, sivil esirlerin öldürülmesi, birtakım salgın hastalıklar gibi nedenlerle 60 mil- yona yakın insan öldü. Savaş sırasında esirlere ve sivillere kötü muamele, yargısız infaz, talan, yakıp yıkma gibi davranışlara yönelen devletler, savaş kurallarını ihlal ettiler ve savaş suçu işlediler. • Türkiye ile ABD arasındaki ilişkiler gelişti. Türkiye, Sovyet Rusya’dan uzaklaşarak ABD’ye yakınlaştı. • Demokratik Avrupa devletleriyle birlikte hareket eden Türkiye’de de demokratik hayata geçiş çalışmaları başladı. Tanım Tüm yetkilerin merkezîleştirildiği, devlete mutlak itaat beklenen yönetime totalitarizm denir. Totaliter egemenlik olarak da bilinir. Totalitarizmde bireysel özgürlüklere izin verilmez ve bireyin yaşamının tüm alanları devlet kontrolüne bırakılır. 4. II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Tutumu Türkiye, II. Dünya Savaşı başladığında tarafsızlık politikası izledi. Toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığını koruma amacına yönelik olarak savaş dışında kalmak için büyük çaba harcadı. • II. Dünya Savaşı başladığında Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada barış” prensibini benimseyen Türkiye jeopolitik öneme sahip olduğundan savaş boyunca her iki grup tarafından da savaşın içine çekilmeye çalışıldı. Türkiye ise savaşın sonuna kadar tarafsız kalarak ülke güvenliğini sağlamak adına her iki tarafla diplomatik ilişkiler kurdu. • Savaşın hemen başında İtalya’nın Arnavutluk’u işgali Türkiye’yi Akdeniz’in güvenliği konusunda kaygılandırdı. Akdeniz’de güvenliği sağlamak için Türkiye, İngiltere ve Fransa arasında saldırmazlık antlaşması imzalandı. Bir süre sonra da Sovyet Rusya’yla Türkiye arasında saldırmazlık antlaşması imzalandı. • İngiltere ve Fransa’nın, Türkiye’yi kendi yanlarında sa- vaşa sokmak için çaba harcaması üzerine Almanya da Türkiye’yi kendi yanına çekmek istedi. Savaşa girmek istemeyen Türkiye ile Almanya arasında da bir dostluk antlaşması imzalandı. • Türkiye’nin savaştaki tutumunu belirlemek amacıyla Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, 4-7 Aralık 1943 tarihleri Müttefik Devletler ile Türkiye 1943’te Adana ve Kahire arasında ABD Başkanı Roosevelt ve Konferanslarında bir araya geldi. Türkiye’nin Alman- ya’ya karşı müttefiklerin yanında yer alması konusunda İngiltere Başbakanı Churchill ile Kahire’de görüştü. baskıların artması üzerine Türkiye “askerî yardım ya- pılması” şartıyla prensip olarak savaşa girmeyi kabul ettiğini bildirdi. Savaşa girme konusunda çok da istekli olmayan Türkiye, gelebilecek baskıları azaltmak için Almanya ile diplomatik ilişkileri kesti. 12 8. Sınıf

7. Ün te Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası • 1945’te Kırım’da ABD Başkanı Roosevelt, İngiltere Başbakanı Churchill, SSCB devlet başkanı Stalin’in katıldığı Yalta Konferansı’nda “Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etmeyen devletlerin savaş sonra- sında kurulacak olan uluslararası teşkilata üye kabul edilmeyeceği” yönünde bir karar alındı. Savaş sonrası dünya barışında söz sahibi olmak ve bu uluslararası teşkilatın kuruluşunda yer almak isteyen Türkiye, savaşın başından beri yürüttüğü tarafsızlık politikasını terk ede- rek Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti (23 Şubat 1945). Ancak bu, kâğıt üzerinde kalan bir savaş ilanıydı. Çünkü Türkiye sıcak bir çatış- maya girmedi. Yine de Türkiye, kâğıt üzerinde de olsa Almanya’ya savaş ilan ederek San Francisco Konferansı’na katıldı ve Birleşmiş Milletler teşkilatının kurucu üyeleri arasında yerini aldı. Böylece Türkiye, savaşa dâhil olmadan galip devletler arasında yer almayı başardı. NOT Türkiye 1952 yılında üyeleri arasında siyasi, ekonomik dayanışma ve iş birliğini güçlendirmek ve üye devletleri silahlı bir saldırıya karşı korumak amacıyla kurulan NATO’ya (Kuzey Atlantik Paktı) üye oldu. Uyarı Sovyet Rusya, II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’den egemenlik haklarını kısıtlayıcı isteklerde bulunmuştur. Türkiye ise Sovyetler Birliği tehlikesine karşı ABD ve İngiltere ile yakınlaşmıştır. 5. II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri Türkiye, savaş sırasında tarafsız bir politika izleyerek savaş dışında kalmayı başardı; fakat üretken ve genç nüfusun büyük bir kısmının olası bir savaş durumuna karşı silahaltına alınması, üretimin ve dış satımın düşmesi nedeniyle savaştan olumsuz etkilendi. Türkiye’nin II. Dünya Savaşı Sırasında Aldığı Tedbirler • Ülke genelinde seferberlik ilan edildi. • Genç nüfus silahaltına alındı. • Devlet gelirlerinin önemli bir kısmı savunma harcamalarına ayrıldı. • Hedeflenen ekonomik planlar ve sanayi yatırımları ertelendi. • Fiyatı yükselen mallara narh konuldu ve Millî Korunma Kanunu çıka- rıldı. Bu kanun gereğince Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), Petrol Ofisi açılarak üretim, dağıtım ve tüketim faaliyetleri devlet kontrolüne alındı. • 13 Ocak 1942’den itibaren ekmek, un, şeker ve et gibi temel tüketim malzemeleri karne ile dağıtılmaya başlandı. • Savaşın getirdiği ekonomik şartları fırsata çevirerek yüksek gelir elde edenlerden vergi almayı amaçlayan Varlık Vergisi Kanunu (11 Kasım 1942) çıkarıldı. • Arazisi olmayan veya mevcut arazisi ihtiyacını karşılamayan köylüye toprak dağıtmak için Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarıldı (11 Haziran 1945). • Büyük şehirlerde gece 23.00’ten sonra sokağa çıkma yasağı uygulandı. Bütün illerde hava saldırısı riskine karşı gece karartma uygulaması başlatıldı. • Devletin sunduğu sağlık şartlarının kısıtlı olması, hastane ve yatak sayısının yetersiz olması, gıdasızlık, yetersiz beslenme, kötü barınma şartları, artan yoksullukla beraber temizlik imkânlarının azalmasıyla halk için bir tehdit haline gelen tifo, kolera gibi salgın hastalıkları önlemek için devlet bazı tedbirler aldı. T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 13

Atatürk’ün Ölümü ve Sonrası 7. Ün te II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri • Fiili olarak savaşa girilmese de ülke güvenliğini sağlama ihtiyacı doğdu. • Genç nüfusun silahaltına alınması sonucu sanayi ve tarım üretiminde önemli düşüşler yaşandı. • Hükûmet, fiyat artışının önüne geçmek ayrıca stokçuluk ve karaborsayla mücadele etmek için sosyal adaleti sağlayacak planlara yöneldi. • Savaş yıllarında yaşanan yüksek enflasyon ve aşırı kazancın önüne geçilmesi amaçlandı. • Halkı olası bir saldırıdan korumak amacıyla sivil savunma tedbirleri uygulandı. • Doktorların önemli bir bölümü askere alındı. İthalatın kesintiye uğraması bazı ilaçların piyasada bulunamamasına yol açtı. İlaç fiyatları yükseldi ve ilaçlar karaborsaya düştü. Tanım 11 Kasım 1942’de TBMM tarafından çıkartılan, II. Dünya Savaşı sırasında haksız kazanç elde edenlerden bir defaya mahsus olmak üzere alınması kararlaştırılan vergiye Varlık Vergisi denir. Tüketiciyi korumak amacıyla özellikle zorunlu tüketim maddeleri için devletçe saptanan fiyata narh denir. Piyasada bulunmayan bir malın gizlice, el altından çok yüksek fiyatla alınıp satılmasına karaborsa denir. Uyarı • Varlık Vergisi Kanunu hem ülke içinden hem de ülke dışından gelen yoğun eleştiriler üzerine kısa bir süre sonra kaldırıldı. • II. Dünya Savaşı sırasında alınan önlemlerle seyahat etme, haber alma ve ekonomik bazı hak ve özgürlükler sınırlandırıldı. Bu sınırlandırmanın amacı kamu güvenliği ve sağlığını korumaktır. Çünkü yaşama hakkının korun- ması diğer hak ve özgürlüklerden daha önemlidir. Örnek 4 ...Dün olduğu gibi yarın da Avrupa’nın kaderi Almanya’nın alacağı vaziyete bağlıdır. Olağanüstü dinamizme bağlı bu yetmiş milyonluk çalışkan ve disiplinli millet, üstelik ihtiraslarını kamçılayabilecek siyasi bir akıma kendisini kaptırdı mı er geç Versay Antlaşması’nın tasfiyesine girişecektir. Utkan Kocatürk, Atatürk Atatürk’ün sözü ve gazete haberi birlikte değerlendirildiğinde, I. Atatürk’ün öngörüsünün gerçekleştiği II. Almanya’nın Versay Antlaşması’nı geçersiz kılmak için harekete geçebileceği III. Türkiye’nin Almanya’nın yanında yer aldığı çıkarımlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I, II ve III Çözüm 4 Atatürk’ün sözü ile gazete haberi birlikte değerlendirildiğinde I ve II. öncüle ulaşılabilir. Ancak Türkiye’nin Almanya’nın yanında yer alacağına dair bir ifade yoktur. Cevap B 14 8. Sınıf