รููปแบบ ตั้ง� แต่ค่ นธรรมดาไปจนถึงึ เซเลบหรือื เหล่า่ ศิลิ ปินิ ในสังั คม อีีกทั้้ง� ข้า้ มเขตเชิงิ พื้้น� ที่่� ไปได้้ทั่่�วโลกแล้้ว ในขณะเดีียวกััน สื่�อสัังคมออนไลน์์เหล่่านี้�้ได้้กลายมาเป็็นตััวกระตุ้้�น ให้้ผู้้�ที่�มีีโอกาสได้้เข้้ามาสััมผััสรููปแบบการใช้้ชีีวิิตเหล่่านี้้�เกิิดรู้�้ สึึก “อยากมีี” และ “อยากเป็็น” อย่า่ งภาพที่่ป� รากฏเหล่่านั้้น� บ้า้ ง มีีชาวดิจิ ิิทัลั หลายคนที่่�ยอมรับั ว่า่ ได้ร้ ัับ แรงบัันดาลใจจากบุุคคลในสื่่�อออนไลน์์ในการสร้้างและค้้นหาตััวตน ตััวอย่่างที่่�เห็็นได้้ ชัดั เจนอย่า่ งหนึ่่ง� คือื ความคาดหวังั ในเรื่อ� งของอาชีีพ จากข้อ้ มููลข่า่ วสารและสภาพสังั คม ที่่�ถููกเล่่าผ่่านประสบการณ์์ของผู้้�คนบนโลกออนไลน์์ในปััจจุุบััน ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ ตั้ง� แต่ใ่ นระดับั มัธั ยมศึกึ ษาตอนปลายและมหาวิทิ ยาลัยั เริ่ม� วางแผนในเรื่อ� งการประกอบ อาชีีพที่่�แตกต่่างไปจากวิิธีีคิิดต่่ออาชีีพแบบเดิิมในปััจจุุบััน หรืือการตััดสิินใจที่่�จะขอ หยุดุ พักั เพื่่�อค้้นหาตนเองก่่อนที่่�จะเริ่ม� ตัดั สิินใจเลือื กเส้้นทางอาชีีพของตนเอง ปััจจุุบัันรููปแบบของอาชีีพซึ่่�งสะท้้อนถึึงทางเลืือกและตััวตนของชาวดิิจิิทััลคืือ การตััดสิินที่่�จะเริ่�มต้้นธุุรกิิจของตนเองแทนที่่�จะเลืือกทำำ�งานในองค์์กร ซึ่่�งชาวดิิจิิทััล หลายรายได้้เริ่ �มลงมืือทำำ�ตั้้�งแต่่ยัังเรีียนอยู่ �ในสถาบัันการศึึกษาในรููปแบบของธุุรกิิจ ออนไลน์์ เนื่่�องจากบนพื้้�นที่่�แห่่งนี้�้ได้้กลายเป็็นแหล่่งสร้้างรายได้้แห่่งใหม่่สำ�ำ หรัับชาว ดิิจิิทััล ซึ่่�งไม่่มีีกำำ�แพงทั้้�งในเรื่�องของความรู้�้ ความสามารถ ใบปริิญญา อายุุ และเพศ อีีกต่อ่ ไป เพราะแม้แ้ ต่น่ ักั เรีียนหรือื นิสิ ิติ นักั ศึกึ ษาซึ่ง่� เป็น็ ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ต่ ่า่ งก็ส็ ามารถ สร้้างรายได้้ผ่่านทางพื้้�นที่่อ� อนไลน์์แห่ง่ นี้ไ�้ ด้้ เช่่น นักั ศึกึ ษาบางคนโพสต์ร์ ููปภาพที่่ต� นเอง ถ่่ายเก็็บไว้้เป็็นโปรไฟล์์และโพสต์์รัับจ้้างถ่่ายรููปหรืือรัับตััดต่่อจััดทำ�ำ คลิิปวิิดีีโอซึ่�่งเป็็น ทัักษะที่่�ชาวดิิจิิทััลถนััดและไม่่จำำ�เป็็นต้้องอาศััยการลงทุุนจำำ�นวนมาก ไม่่จำำ�เป็็นต้้อง เป็็นการประกอบอาชีีพบนพื้้�นที่่�นี้้�เท่่านั้้�น แต่่สามารถอาศััยพื้้�นที่่�นี้้�เป็็นช่่องทางในการ สร้้างรายได้้ภายนอกด้้วย อย่่างไรก็็ตาม ไม่่ใช่่ชาวดิิจิิทััลทุุกรายจะสามารถเลืือกที่่�จะเป็็นในแบบที่่�ตนเอง ต้อ้ งการได้้ ด้ว้ ยข้อ้ จำำ�กัดั ทั้้ง� ในด้า้ นเศรษฐกิจิ ซึ่ง่� อาจทำ�ำ ให้ต้ ้อ้ งชะลอเป้า้ หมายด้า้ นอาชีีพ ของตนเองออกไปก่อ่ น เพราะต้อ้ งสะสมความมั่ง� คั่ง� และมั่น� คงทางเศรษฐกิจิ นอกจากนั้้น� สำำ�หรับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นเก่า่ ที่่ไ� ด้เ้ ริ่ม� ลงมือื ทำำ�งานและอาจมีีภาระความรับั ผิดิ ชอบในเรื่อ� งอื่น� 150
เช่น่ ภาระด้้านครอบครััว ทำำ�ให้ต้ ้้องตัดั สินิ ใจเรื่อ� งความรัับผิดิ ชอบต่อ่ ผู้�้อื่�นก่อ่ นตััดสิินใจ ทำ�ำ ตามความปรารถนาของตััวเอง หรืือบางคนต้้องอยู่�ในฐานะของแม่่เลี้�้ยงเดี่�ยว ทำำ�ให้้ ต้อ้ งวางความอยากเป็็นของตนเองลงไว้ก้ ่่อนเพื่่อ� แบกรัับภาระเฉพาะหน้า้ ต่อ่ ไป รวมทั้้�งเงื่�อนไขในเรื่�องความคาดหวัังของครอบครััวและชุุมชนที่่�ทำ�ำ ให้้ชาวดิิจิิทััล ไม่่สามารถทำำ�ตามความหวัังของตนเองในตอนนี้�้ได้้ เช่่น กรณีีของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ รายหนึ่่�งที่่�จำ�ำ เป็็นต้้องตััดสิินใจดร็็อปการเรีียนในระดัับชั้�นมััธยมศึึกษาของตนเอง ออกไปก่่อนเพราะต้้องรัับภาระงานทางบ้้าน แต่่ในขณะเดีียวกัันก็็ยัังไม่่ละทิ้้�งความฝััน โดยการไปเรีียนสายอาชีีพเพิ่่�มเติิมและฝึึกฝนด้้านภาษา เพื่่�อหวัังว่่าวัันหนึ่่�งจะสามารถ เป็น็ ในสิ่่ง� ที่่�ตนเองหวัังได้้ นอกเหนืือจากการสร้้างตััวตนที่่� “อยากเป็็น” ให้้กัับชาวดิิจิิทััลแล้้ว สื่�อสัังคม ออนไลน์์เหล่า่ นี้ย�้ ังั สร้า้ งความรู้�้ สึกึ “อยากมีี” ให้ก้ ัับชาวดิิจิิทัลั ด้้วย ซึ่�ง่ หลายครั้�งที่่ค� วาม อยากมีีเกิดิ ขึ้้น� พร้อ้ ม ๆ กับั ความอยากเป็น็ การนำ�ำ เสนอรููปแบบชีีวิติ ของคนหลากหลาย รููปแบบออกสู่�สาธารณะ ซึ่�่งแน่่นอนที่่�จะทำ�ำ ให้้เกิิดความรู้�้ สึึกต่่าง ๆ นานาจากผู้้�ชม ทั้้�งชื่�นชม ยิินดีี เอ็็นดูู ไปจนถึึงความรู้้�สึึกกดดััน เปรีียบเทีียบ อิิจฉา อยากเป็็น อยากมีี เจ็็บใจ และตั้�งคำำ�ถามกัับตััวเองว่่า “ทำำ�ไมเราถึึงไม่่มีีโอกาสแบบนั้้�น” ถึึงแม้้ ผู้้�ที่�แชร์์สิ่�งเหล่า่ นั้้�นอาจจะไม่ไ่ ด้ม้ ีีเจตนาต้อ้ งการจะอวดตนก็ต็ าม ปรากฏการณ์ด์ ังั กล่า่ ว ดููไปแล้้วก็็อาจไม่่ได้้แตกต่่างจากการที่่�เด็็กเล็็กนำำ�ของเล่่นหรืือของแปลกใหม่่ที่่�ตนเอง ชื่�นชอบไปโรงเรีียน ทั้้�งด้้วยเจตนาที่่�อยากอวดเพื่่�อนหรืือแค่่รู้้�สึึกดีีใจที่่�ตนเองได้้ของเล่่น ใหม่่จากครอบครััว แต่่ผลที่่�ตามมาอาจทำ�ำ ให้้ของเล่่นชิ้้�นนั้้�นหายไปโดยไร้้ร่่องรอย หรืือเด็็กหลายคนกลัับไปบ้้านแล้้วร้้องงอแงให้้ผู้�้ ปกครองของตนซื้้�อให้้บ้้าง แต่่สิ่�งที่่� แตกต่่างกัันคืือ การนำำ�เสนอหรืืออวดสิ่่�งเหล่่านั้้�นผ่่านสื่่�อสัังคมออนไลน์์จะเป็็นไปใน ลัักษณะตอกย้ำ��ำ ในสิ่่�งเดิิมอย่่างต่่อเนื่่�อง และค่่อย ๆ แทรกซึึมลงในความรู้�้ สึึกของผู้้�ชม จนแม้้แต่่เจ้้าตััวเองก็็ไม่่คิิดว่่าจะเกิิดความรู้�้ สึึกเหล่่านั้้�นขึ้้�นมาได้้ นั่่�นคืือความรู้�้ สึึก “ด้อ้ ย” หรือื “ไร้ค้ ุุณค่า่ ” ทั้้�งนี้้� ไม่ไ่ ด้เ้ กิิดขึ้้น� กัับเฉพาะการอยากได้้อยากมีีสิ่่ง� ของเท่่านั้้น� แต่่ยัังหมายรวมถึึงการที่่�ผู้้�ชมนำำ�ตััวตนของตนเองไปเปรีียบเทีียบกัับผู้�้แชร์์ข้้อมููล จนกลัับมาตััดสิินตััวตนในเชิิงลดคุุณค่่าอีีกด้้วย ทั้้�งนี้้� เนื่่�องจากข้้อจำ�ำ กััดและโอกาส 151
ในการได้้ “ครอบครอง” สิ่�งเหล่่านั้้�น ชาวดิิจิิทััลหลายรายยอมรัับว่่า การอยากมีี หลายอย่่างเป็็นเพีียงเพราะ “ของมัันต้้องมีี” แต่่เมื่�อเห็็นว่่าคนอื่่�นมีีก็็ไม่่น่่าจะเสีียหาย ถ้้าจะมีีได้้บ้้าง แต่่เมื่�อประเมิินแล้้วอาจไม่่ใช่่สิ่�งที่่�ตนเองมีีโอกาสที่่�จะครอบครอง ประกอบกัับความสะดวกในรููปแบบการใช้้จ่่ายในปััจจุุบัันซึ่่�งเป็็นการทำำ�ธุุรกรรม ออนไลน์์ ทำ�ำ ให้้โอกาสในการยับั ยั้�งชั่ง� ใจในการใช้จ้ ่า่ ยลดน้้อยลง เมื่อ่� บางเรื่่อ� งก็็ “ระบาย” ให้ใ้ ครฟังั ไม่่ได้้ หากเปรีียบเทีียบระหว่่างชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ซึ่่�งยัังอยู่ �ในวััยศึึกษาเล่่าเรีียนกัับชาว ดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่าซึ่่�งอยู่�ในวััยทำำ�งาน โอกาสในการนำ�ำ เสนอตััวตนอาจมีีความแตกต่่างกััน ไปตามบริิบทที่่�เกี่�ยวข้้อง โดยเฉพาะในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่า บริิบทขององค์์กรและ ที่่�ทำำ�งานกลายเป็็นเงื่�อนไขสำำ�คััญที่่�มีีผลต่่อการนำ�ำ เสนอและเปิิดเผยตััวตน ในขณะที่่� ชาวดิจิ ิทิ ัลั ในวัยั ทำ�ำ งานมีีแนวโน้ม้ จะถููกมองจากผู้�้ บังั คับั บัญั ชาหรือื ผู้อ�้ าวุโุ สกว่า่ ในองค์ก์ ร ว่่ามีีบุุคลิิกที่่�ไม่่ทนต่่ออุุปสรรค ใจร้้อน อารณ์์ไม่่มั่�นคง ไม่่เก็็บความรู้้�สึึก และไม่่ค่่อย อดทน ทั้้�งนี้้� อาจเนื่่�องมาจากการเกิิดมาพร้้อมกัับเทคโนโลยีีที่่�ช่่วยเพิ่่�มความความ สะดวกสบายและรวดเร็็ว สามารถเข้้าถึึงและได้้สิ่�งต่่าง ๆ ที่่�ต้้องการง่่ายดั่�งใจจนเกิิด ความเคยชิิน มีีส่่วนในการประกอบสร้้างตััวตนของคนรุ่่�นใหม่่ อีีกทั้้�งยัังมีีพื้้�นที่่�ให้้ได้้ ระบายความคิดิ ความรู้้�สึึกได้้โดยไม่่ต้อ้ งกังั วลกับั เงื่�อนไขต่่าง ๆ อย่่างอิสิ ระ อย่า่ งไรก็ต็ าม บริบิ ทขององค์ก์ รเหล่า่ นี้น้� ับั เป็น็ เงื่อ� นไขสำ�ำ คัญั ต่อ่ การนำำ�เสนอตัวั ตน ของชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้� โดยเฉพาะกรณีีของการใช้้สื่�อสัังคมออนไลน์์ในการระบายความ รู้�้ สึึกในเรื่�องของงานและองค์์กร ซึ่่�งส่่งผลกระทบอย่่างยิ่�งต่่อทั้้�งภาพลัักษณ์์ในวิิชาชีีพ และภาพลัักษณ์ข์ ององค์ก์ ร เนื่่�องจากผู้้�รัับข้้อมููลข่า่ วสารอาจประเมิินหรืือตีีความข้้อมููล ที่่ถ� ููกนำำ�เสนอในมุมุ มองที่่แ� ตกต่า่ งกันั ซึ่ง�่ อาจจะแตกต่า่ งไปจากข้อ้ เท็จ็ จริงิ หรือื เป้า้ หมาย ที่่ผ� ู้เ�้ ผยแพร่่ต้้องการนำ�ำ เสนอ ตััวอย่่างเช่น่ การโพสต์์หรืือระบายความรู้้�สึึกเหน็็ดเหนื่่�อย จากการทำำ�งานซึ่�่งอาจตีีความได้้หลากหลาย ไม่่ว่่าจะเป็็นการกำำ�หนดเวลาการทำ�ำ งาน หรืือปริิมาณของงานที่่�มากเกิินไป การขููดรีีดพนัักงานให้้ต้้องทำำ�งานเกิินกว่่ากำำ�หนด หรืืออื่�น ๆ ที่่�แล้้วแต่่การตีีความของผู้�้ อ่่าน หรืือการโพสต์์ต่่อว่่าเพื่่�อนร่่วมงานและ 152
ผู้้�บัังคัับบััญชา หรืือพยายามสะท้้อนให้้เห็็นว่่าองค์์กรที่่�ตนสัังกััดอยู่่�ทำำ�ให้้ตนเองต้้อง เป็็นทุุกข์อ์ ย่า่ งไร ข้้อมููลเหล่า่ นี้ล�้ ้ว้ นถููกส่่งผ่่านจากพื้้�นที่่�ส่ว่ นบุุคคลซึ่�ง่ อยู่�บนโลกออนไลน์์ จนกระทั่่�งถููกทำ�ำ ให้้เป็็นสาธารณะ ดัังนั้้�นหลายองค์์กรจึึงพยายามควบคุุมการใช้้งาน ข้อ้ มููลส่ว่ นบุคุ คลในโลกออนไลน์ข์ องพนักั งานอย่า่ งเคร่ง่ ครัดั โดยเฉพาะองค์ก์ รที่่จ� ำำ�เป็น็ ต้้องรัักษาภาพลัักษณ์์ที่่�ดีีอย่่างองค์์กรให้้บริิการต่่าง ๆ โอกาสที่่�ชาวดิิจิิทััลกลุ่�มนี้้�จะได้้ แสดงออกถึึงตััวตนอย่่างเปิิดเผยจึึงเป็็นไปได้้น้้อยกว่่า ถึึงแม้้จะเป็็นการนำ�ำ เสนอตััวตน บนพื้้�นที่่�ส่่วนตัวั ของตัวั เองก็็ตาม การสื่่อ� สารไร้้พรมแดนที่่อ� าจไร้้ขีดี จำ�ำ กัดั มากจนเกินิ ไป รููปแบบการสื่่�อสารในยุุคดิิจิิทััลได้้นำำ�ไปสู่่�การเปลี่่�ยนแปลงวิิถีีชีีวิิตผู้้�คนตลอดจน ผลกระทบอย่่างทั่่�วถึึงกััน ทั้้�งในด้้านการส่่งเสริิมความสััมพัันธ์์ที่่�ดีีขึ้้�นและการสร้้าง บรรทัดั ฐานทางปฏิิสััมพันั ธ์์ใหม่่ ๆ ที่่ท� ำำ�ให้ส้ิ่ง� ที่่เ� คยเป็็น “ความเบี่่ย� งเบน” กลายมาเป็็น “ความปกติ”ิ ตามบรรทัดั ฐานที่่ถ� ููกสร้า้ งขึ้น� ใหม่ด่ ้ว้ ยรููปแบบปฏิสิ ัมั พันั ธ์บ์ นโลกออนไลน์์ ไปโดยปริิยาย ซึ่่�งส่่งผลกระทบอย่่างคาดไม่่ถึึงต่่อผู้�้ที่�อยู่�ในห่่วงโซ่่ความสััมพัันธ์์และ สัังคมโดยรวม ไม่่ว่่าจะเป็็นภาษา ท่่าทีี และมารยาท ที่่�ใช้้ในการสื่่�อสารกัันที่่�ถููก ปรัับเปลี่่�ยนไป ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลแต่่ละคนต่่างมีีความสามารถในการจััดการกัับผล กระทบที่่�เกิิดจากการสื่่อ� สารเหล่่านี้้�ได้ต้ ่า่ งกันั เมื่อ่� “ทนไม่ไ่ ด้้” กับั การถููก “กลั่�นแกล้้ง” ปฏิิสััมพัันธ์์ที่่�เกิิดขึ้้�นบนโลกออนไลน์์ได้้สร้้างให้้เกิิดบรรทััดฐานของการสื่่�อสาร เช่่นเดีียวกัับการสร้้างกฎเกณฑ์ต์ ่า่ ง ๆ ของการอยู่�ร่่วมกัันในสัังคมจริงิ โดยมีีเป้า้ หมาย เพื่่อ� ความสะดวก รวดเร็ว็ และไม่ไ่ ด้ค้ ำำ�นึงึ ถึงึ ความถููกผิดิ ตามบรรทัดั ฐานเดิมิ ในสังั คมจริงิ ทำ�ำ ให้้เกิิดบรรทััดฐานการสื่่�อสารในรููปแบบที่่�แตกต่่างกััน อย่่างไรก็็ตาม การสื่่�อสาร ตามบรรทัดั ฐานดัังกล่า่ วกลับั ถููกนำ�ำ มาใช้้สื่อ� สารในสัังคมนอกโลกออนไลน์์ ซึ่�ง่ บางอย่า่ ง ขััดแย้้ง ไม่่สอดคล้้องกัับบรรทััดฐานเดิิม ตััวอย่่างที่่�เห็็นได้้อย่่างชััดเจนคืือ การ “กลั่�นแกล้้ง” “ประจาน” “ด่่าทอ” “ล้้อเลีียน” และการแพร่ก่ ระจายข้้อมููลที่่�ฉาบฉวย 153
ในรููปของ Hate Speech ที่่�มีีสููงขึ้�นจนพบเห็็นได้้บ่่อยครั้�งมากขึ้�นในโลกออนไลน์์ที่่� เรีียกว่่า Cyber Hate เนื่่�องจากผู้้�ใช้้งานสื่่�อสัังคมออนไลน์์นั้้�นสามารถปิิดบัังตััวตน ที่่�แท้้จริิงของตนไว้้ได้้ และสามารถแสดงความคิิดเห็็นหรืือตััวตนได้้อย่่างอิิสระ จนใน บางครั้ง� ไม่่ได้ค้ ำ�ำ นึงึ ถึึงความเหมาะสมหรืือผลกระทบที่่อ� าจเกิดิ ขึ้้�นกัับผู้้�รับั ข้้อมููล สิ่�งเหล่่านี้้�กลายเป็็นวิิสััยปกติิที่่�จะกระทำ�ำ ต่่อกัันได้้บนโลกออนไลน์์ และสุุดท้้าย ค่่อย ๆ ถููกทำ�ำ ให้้กลายมาเป็็นบรรทััดฐานในสัังคมทั่่�วไปด้้วย เช่่นเดีียวกัับการสื่่�อสาร กัันด้้วยภาษาและถ้้อยคำำ�ที่่�หยาบคายก็็กลายเป็็น “เรื่�องปกติิ” ที่่� “ไม่่ปกติิ” เช่่นกััน บรรทััดฐานการสื่่�อสารในรููปแบบดัังกล่่าวได้้ส่่งผลกระทบต่่อความสััมพัันธ์์ของผู้�้คน ในสังั คมไม่่เพีียงแต่ใ่ นสังั คมดิจิ ิิทััลเท่า่ นั้้�น ประเด็น็ นี้�้เป็็นสิ่่�งที่่�ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ร่ ู้้�สึกึ และ ให้้ความเห็็นว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�ใกล้้ตััวพวกเขาค่่อนข้้างมาก ไม่่ว่่าจะกัับเพื่่�อนในโรงเรีียนหรืือ เพื่่�อนในโลกออนไลน์์ ซึ่่�งเชื่�อมโยงกัับเพื่่�อนในโลกจริิง การกลั่�นแกล้้ง (Bullying) ด่่าทอเหล่่านี้�้ไม่่ได้้เกิิดขึ้้�นกัับเฉพาะพฤติิกรรมที่่�ควรถููกตำ�ำ หนิิหรืือรููปลัักษณ์์ที่่�แตกต่่าง ตามค่่านิิยมของสัังคมเท่่านั้้�น แต่่เกิิดขึ้้�นได้้กัับเด็็กที่่�อาจจะมีีความโดดเด่่นเกิินเพื่่�อน หรือื ดููเก่่งเกินิ เพื่่อ� นซึ่่�งสามารถตกเป็น็ เป้้าหมายของการด่่าทอและกลั่น� แกล้ง้ ได้เ้ ช่่นกันั อย่า่ งไรก็ต็ าม ชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่เ� ผชิญิ กับั ปัญั หาถููกกลั่น� แกล้ง้ ออนไลน์์ (Cyber Bullying) แต่ล่ ะคนมีีภููมิติ ้า้ นทานในการจัดั การกับั ปัญั หาได้ต้ ่า่ งกันั เช่น่ เด็ก็ ที่่ถ� ููกเลี้ย้� งในครอบครัวั ที่่�ขาดที่่�พึ่่�ง ขาดแรงสนัับสนุุน จะไม่่สามารถต้้านทานกัับผลกระทบได้้ นำำ�ไปสู่่�ปััญหา ซึึมเศร้า้ แยกตััว ล้ม้ เหลว ซึ่่�งส่่วนใหญ่่เป็็นเด็็กในเมือื ง ในขณะที่่�เด็ก็ ซึ่ง�่ โตในครอบครััว ที่่�ผ่่านการปลููกฝัังสภาพจิิตใจมาอย่่างมั่ �นคง สามารถแยกแยะและอดทนต่่อปััญหา ต่า่ ง ๆ ได้้ จึึงมีีแนวโน้ม้ ที่่�จะสามารถจััดการปััญหาเฉพาะหน้า้ ให้ร้ อดพ้้นจากวิิกฤตชีีวิิต ได้้ดีีกว่่า ในที่่�นี้้�โครงสร้้างและการขััดเกลาที่่�ชาวดิิจิิทััลได้้รัับจึึงเป็็นเงื่�อนไขที่่�สำ�ำ คััญ อย่่างยิ่�งต่่อการเผชิิญหน้้ากัับปััญหาแต่่ละรููปแบบ นอกจากนั้้�น เทคโนโลยีีการสื่่�อสาร เหล่่านี้�้ได้้แยกตััวบุุคคลออกจากกััน เพราะทำ�ำ ให้้แต่่ละคนปฏิิสััมพัันธ์์ผ่่านระบบ เครืือข่่ายและต่่างมีีพื้้�นที่่ส� ่่วนตัวั ทั้้�งในทางกายภาพและในโลกออนไลน์์ โดยเฉพาะผู้ค�้ น ในเมืืองใหญ่่ซึ่�่งมีีความเป็น็ ปััจเจกค่่อนข้้างสููง ทำำ�ให้้โอกาสปฏิสิ ััมพัันธ์์กัันลดลง ซึ่�่งเป็็น สาเหตุุสำำ�คััญที่่�ทำ�ำ ให้้เมื่ �อบุุคคลใกล้้ชิิดเป็็นโรคซึึมเศร้้า แต่่กลัับไม่่มีีใครในครอบครััว 154
หรืือกลุ่�มเพื่่�อนที่่�สัังเกตได้้ว่่า คนใกล้้ชิิดกำำ�ลัังเผชิิญกัับภาวะซึึมเศร้้าอยู่่�ตามลำำ�พััง จนไม่่สามารถแก้ไ้ ขได้ท้ ัันท่ว่ งทีี ในขณะเดีียวกััน จากผลการศึึกษาสะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ อย่่างกรุุงเทพฯ และเชีียงใหม่่ มีีแนวโน้้มที่่�จะพููดถึึงปััญหาการถููกกลั่�นแกล้้งในรููปแบบ ต่่าง ๆ มากกว่่า ทั้้�งที่่�เผชิิญด้้วยตััวเองและเป็็นประสบการณ์์ของคนใกล้้ชิิด ส่่วนใน จัังหวััดนครพนมยัังปรากฏให้้เห็็นกรณีีเหล่่านี้้�ได้้น้้อยกว่่า ซึ่�่งส่่วนหนึ่่�งอาจเนื่่�องมาจาก ชาวดิิจิิทััลในเมืืองใหญ่่ต้้องเผชิิญกัับภาวะไร้้บรรทััดฐานจากการพััฒนาเทคโนโลยีี ทำ�ำ ให้้ไม่่มีีหลัักยึึดด้้านบรรทััดฐานที่่�ชััดเจน แต่่ปรัับเปลี่่�ยนเป็็นพลวััตไปตามสภาพ สัังคมในแต่่ละห้้วงเวลา เช่่น วิิธีีการสื่่�อสารระหว่่างบุุคคล การใช้้คำำ�หยาบคาย การ ดููถููกกััน จนเป็็นเรื่�องปกติิ ซึ่�่งต่่างจากชาวดิิจิิทััลในจัังหวััดนครพนมที่่�ยัังคงใช้้ชีีวิิต ภายใต้้กรอบบรรทััดฐานเดีียวกัันที่่�เหนีียวแน่่นกว่่า ทำำ�ให้้มีีผลต่่อพฤติิกรรมในรููปแบบ ที่่�แตกต่่างกััน ซึ่่�งแสดงให้้เห็็นว่่าเงื่�อนไขด้้านบริิบทสัังคมยัังคงเป็็นเงื่�อนไขสำ�ำ คััญ ต่่อการเกิิดปรากฏการณ์์และโอกาส ตลอดจนความพร้้อมในการจััดการกัับผลกระทบ ที่่แ� ตกต่า่ งกัันของชาวดิจิ ิิทััล เมื่อ�่ ต้อ้ งคอยตาม “แก้้ปัญั หา” ในขณะที่่�การส่่งผ่่านข้้อมููลผ่่านระบบเครืือข่่ายสามารถทำ�ำ ได้้อย่่าง “กว้้างขวาง” และ “รวดเร็็ว” แต่่กลัับไม่่ได้้มีีการส่่งผ่่านข้้อมููลที่่� “ลึึกซึ้�ง” หรืือผ่่านการกลั่�นกรอง อย่่างรอบคอบ ไม่่ว่่าจะเป็็น “ผู้ส�้ ร้า้ ง” หรืือ “ผู้�้ที่�ส่่งต่่อ” ข้้อมููลเหล่่านั้้น� ก็ต็ าม ซึ่ง�่ เป็็น ที่่ม� าของการแพร่่กระจายข้้อมููลในลักั ษณะที่่เ� รีียกได้ว้ ่า่ เป็็น “Fake News” ซึ่�ง่ อาจจะ เริ่ �มต้้นตั้้�งแต่่การเจตนาสร้้างข่่าวปลอมเหล่่านั้้�นขึ้้�นมาเพื่่�อปลุุกกระแสหรืือต้้องการให้้ เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงบางอย่่าง หรืืออาจเป็็นการส่่งต่่อข้้อมููลข่่าวปลอมโดยไม่่ได้้มีี เจตนาในการสร้า้ งหรือื ปลอมแปลงข้อ้ มููล แต่เ่ ป็น็ การส่ง่ ต่อ่ โดยที่่ข� าดการกลั่น� กรองก่อ่ น อย่่างไรก็็ตาม สำ�ำ หรัับมุุมมองของชาวดิิจิิทััลทั้้�งรุ่่�นใหม่่และรุ่่�นเก่่าเองค่่อนข้้างมีี ความมั่น� ใจว่า่ ตนเองมีีโอกาสที่่จ� ะเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ในการส่ง่ ต่อ่ ข่า่ วปลอมเหล่า่ นี้ไ้� ด้น้ ้อ้ ยกว่า่ 155
คนในรุ่่�นพ่อ่ แม่่ เนื่่อ� งจากเห็น็ ว่า่ ตนเองมีีทักั ษะในการคิดิ วิเิ คราะห์แ์ ละแยกแยะสิ่ง� เหล่า่ นี้�้ ได้้ค่่อนข้้างมากด้้วยวิิธีีคิิดเชิิงเหตุุผลที่่�ถููกปลููกฝัังมา แต่่กลัับมองอย่่างเป็็นห่่วงคนรุ่่�น พ่่อแม่่มากกว่่า ซึ่่�งหลายคนมีีประสบการณ์์ที่่�พ่่อแม่่ส่่งต่่อข้้อความข่่าวปลอมเหล่่านี้้� มาให้้จนต้้องตัักเตือื นกััน ทั้้�งนี้้� เนื่่�องจากคุุณสมบัตั ิิความ “ฉับั ไว” ของการส่่งต่่อข้้อมููล ผ่่านระบบเครืือข่่ายในปััจจุุบััน ซึ่่�งถ้้าผู้้�ที่�คิิดจะส่่งต่่อพิิจารณาข้้อมููลเหล่่านั้้�นแค่่เพีียง “ฉาบฉวย” ก็็จะมีีโอกาสตกเป็็นผู้�้ มีีส่่วนร่่วมต่่อการสร้้างความปั่่�นป่่วนอัันเนื่่�องมาจาก ข่า่ วปลอมเหล่า่ นี้ไ้� ด้้ โดยเฉพาะข่า่ วปลอมที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งและส่ง่ ผลต่อ่ สุขุ ภาพ ซึ่ง�่ มักั จะส่ง่ ต่อ่ กัันมากในคนรุ่่�นพ่่อแม่่ของชาวดิิจิิทััลและนำ�ำ ไปปฏิิบััติิตามแบบรู้้�เท่่าไม่่ถึึงการณ์์ เช่่น การรับั ประทานอาหารบางประเภทหรือื ยาบางประเภท ซึ่ง�่ เข้า้ ถึงึ คนในรุ่่�นนี้ไ้� ด้ง้ ่า่ ยเพราะ เป็น็ วัยั ที่่ม� ีีความกัังวลด้า้ นสุขุ ภาพเป็น็ พิิเศษจนอาจเกิดิ อันั ตรายกัับชีีวิิตและสุุขภาพ ทั้้�งนี้�้ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่ามีีแนวโน้้มที่่�จะมีีความวิิตกกัังวลและมีีส่่วนร่่วมในการต้้อง แก้้ไขปััญหาในเรื่�องนี้้�มากกว่่า เนื่่�องจากเป็็นกลุ่�มที่่�มีีคนรุ่่�นพ่่อแม่่ซึ่�่งมีีข้้อจำ�ำ กััดในการ ใช้้เทคโนโลยีีมากกว่่าและมีีความวิิตกกัังวลต่่อสิ่ �งรอบตััวที่่�มีีมากกว่่าคนรุ่่�นหลััง โดยเฉพาะความรู้�้ สึึกห่่วงใยคนใกล้้ชิิด เพราะเชื่�อว่่าข้้อความเหล่่านั้้�นอาจจะเป็็นจริิง ทำำ�ให้้คนรุ่่�นนี้�้มัักส่่งต่่อข้้อมููลดัังกล่่าวโดยไม่่ทัันได้้ตรวจสอบ ในขณะที่่�พ่่อแม่่ของชาว ดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่อาจมีีข้้อจำ�ำ กััดในเรื่�องนี้�้น้้อยกว่่าและรัับข้้อมููลข่่าวสารจากหลายแหล่่ง มากกว่า่ จนสามารถตรวจสอบข้้อเท็จ็ จริงิ จากแหล่่งข่่าวอื่น� ๆ ได้้ชัดั เจนกว่่า ซึ่่�งสะท้้อน ให้้เห็็นว่่าเงื่ �อนไขของโครงสร้้างและปฏิิสััมพัันธ์์ของสมาชิิกในครอบครััวที่่�มีีความ แตกต่่างกัันอาจนำำ�ไปสู่่�ปััญหาและวิิธีีการรัับมืือกัับปััญหาที่่�เกิิดขึ้้�นจากกระบวนการ สื่�อสารที่่�ส่่งผ่่านกัันบนโลกออนไลน์ไ์ ด้้แตกต่่างกันั ไป จากประเด็็นที่่�กล่่าวมาทั้้�งหมดจะเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า พััฒนาการด้้าน เทคโนโลยีี โดยเฉพาะเทคโนโลยีีสารสนเทศเพื่่�อการสื่่�อสาร ไม่่เพีียงส่่งผลกระทบ ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงพฤติิกรรม ลักั ษณะนิสิ ัยั ตลอดจนรููปแบบการใช้้ชีีวิิตของประชากร ดิิจิิทััลเท่่านั้้�น แต่่การเปลี่่�ยนแปลงดัังกล่่าวได้้เกิิดขึ้้�นกัับประชากรรุ่่�นอื่่�น ๆ ที่่�อยู่� ร่ว่ มสมััยเดีียวกัันด้ว้ ย ซึ่ง่� ล้้วนแต่ม่ ีีวิถิ ีีชีีวิติ ที่่�มีีเทคโนโลยีีเป็น็ ตัวั ขับั เคลื่อ� นเช่น่ กันั 156
ผลกระทบจากสิ่ �งเหล่่านี้�้ได้้แพร่่กระจายและแทรกซึึมกัับคนที่่�อยู่ �ร่่วมยุุคสมััย เดีียวกัันอย่่างทั่่�วถึึง อย่่างไรก็็ตาม จากผลการศึึกษาการเปลี่่�ยนแปลงและผลกระทบ เหล่่านี้�้ผ่่านมุุมมองทั้้�งในส่่วนของประชากรดิิจิิทััลทั้้�ง 5 กลุ่�ม และผู้�้เกี่�ยวข้้องในฐานะ ผู้�้สอน ผู้้�ปกครอง และผู้�้ บัังคัับบััญชา ได้้สะท้้อนให้้เห็็นความเหลื่�อมล้ำำ��ในการรัับมืือ กัับการเปลี่่�ยนแปลงเหล่่านี้้�ในหลายมิิติิ โดยมีีเงื่�อนไขสำำ�คััญที่่�เป็็นตััวกำ�ำ หนดโอกาส ความสามารถ และการเข้า้ ถึงึ ทรัพั ยากรที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั สามารถใช้เ้ ป็น็ พื้้น� ฐานในการรับั มือื กับั การเปลี่่ย� นแปลงเหล่่านั้้น� ได้้ ประการแรก ได้้แก่่ เงื่�อนไขในเชิิงโครงสร้้างของสถาบัันครอบครััว จะเห็็นได้้ว่่า ชาวดิิจิิทััลที่่�อาศััยอยู่�ในครอบครััวที่่�มีีโครงสร้้างแตกต่่างกััน ไม่่ว่่าจะเป็็นรููปแบบ ครอบครัวั ซึ่ง�่ จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ ปัจั จุบุ ันั ครอบครัวั มีีรููปแบบที่่ห� ลากหลายมากขึ้น� มีีชาวดิจิ ิทิ ัลั ที่่�อาศััยอยู่�ร่่วมกัับผู้�้เลี้้�ยงดููเพีียงคนเดีียวจำำ�นวนไม่่น้้อย ซึ่�่งเงื่�อนไขดัังกล่่าวมีีส่่วนสำำ�คััญ ต่่อการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลง ทั้้�งในแง่่ของการเป็็นผู้�้สนัับสนุุนการเรีียนรู้�้สมััยใหม่่ อีีกทั้้ง� การที่่�ผู้�้เลี้ย�้ งดููจำำ�เป็็นต้อ้ งรับั ภาระในเรื่อ� งของงานที่่ท� ำำ�ผ่า่ นโลกออนไลน์ย์ ังั มีีความ สำำ�คัญั ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลงปฏิสิ ัมั พันั ธ์ข์ องคนในครอบครัวั นอกจากนั้้น� คนในครอบครัวั ยังั มีีบทบาทสำำ�คัญั อย่า่ งยิ่ง� ในการเป็น็ ผู้ส้� นับั สนุนุ ให้ส้ มาชิกิ สามารถรับั มือื กับั ความกดดันั และปัญั หาในรููปแบบต่า่ ง ๆ ที่่ม� ีีความซับั ซ้้อนมากขึ้�นในปััจจุบุ ันั สถาบัันการศึึกษาเป็็นอีีกเงื่�อนไขที่่�สำ�ำ คััญในการกำ�ำ หนดกรอบในการเรีียนรู้้� ตลอดจนการวางรากฐานในเรื่�องการทำำ�งานให้้กัับชาวดิิจิิทััล ซึ่�่งชาวดิิจิิทััลจะมีีความ พร้้อมและศัักยภาพเพีียงพอและเป็็นที่่�ต้้องการขององค์์กรในปััจจุุบัันหรืือไม่่ ขึ้�นอยู่� กัับการกำำ�หนดและปููพื้้�นฐานโดยสถาบัันการศึึกษาในแต่่ละรููปแบบเช่่นเดีียวกัับการ ปลููกฝัังวิิธีีคิิดเชิิงวิิพากษ์์ และการให้้อิิสระในเชิิงของพื้้�นที่่�ในการแสดงออกถึึงตััวตน ความต้้องการ และความคิดิ เห็น็ ต่อ่ สังั คมได้้อย่า่ งอิิสระภายใต้ข้ อบเขตที่่เ� หมาะสม นอกจากนั้้�น เงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจได้้กลายเป็็นสิ่่�งสำ�ำ คััญในการกำ�ำ หนดการเข้้าถึึง ทรััพยากรที่่�เป็็นรากฐานสำ�ำ คััญในการตอบสนองต่่อการเปลี่่�ยนแปลง และการจััดการ 157
กับั ผลกระทบที่่เ� กิดิ ขึ้้น� จากการเปลี่่ย� นแปลงทั้้ง� ในแง่ข่ องการลงทุนุ เพื่่อ� การศึกึ ษา อีีกทั้้ง� สถาบัันเศรษฐกิิจยัังชัักนำ�ำ สัังคมไปสู่่�การสร้้างค่่านิิยมต่่อความกลััว ความหวััง และ ความฝัันของชาวดิจิ ิิทััลที่่�มีีพื้้�นฐานมาจากทุุนนิิยม และความสามารถในการตอบสนอง ต่่อสิ่ �งเหล่่านั้้�นยัังจำำ�เป็็นต้้องจััดการกัับข้้อจำำ�กััดทางเศรษฐกิิจทั้้�งในระดัับบุุคคลและ ระดับั สัังคม เมื่�อพิิจารณาความแตกต่่างระหว่่างชาวดิิจิิทััลทั้้�งสามพื้้�นที่่� ได้้แก่่ กรุุงเทพฯ เชีียงใหม่่ และนครพนม พบว่่า ความแตกต่่างในการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงต่่าง ๆ ของชาวดิิจิิทััลในแต่่ละพื้้�นที่่�มีีความแตกต่่างกัันได้้ เนื่่�องจากบริิบทความเป็็นเมืือง (Urbanization) ซึ่ง�่ กำ�ำ หนดระบบการให้ค้ ุุณค่่าต่่อสิ่ง� ต่า่ ง ๆ ในพื้้น� ที่่� เช่น่ การให้ค้ ุณุ ค่่า ต่่อความเป็็นปััจเจกที่่�มีีความเข้้มข้้นในบางพื้้�นที่่�มากกว่่าพื้้�นที่่�อื่�น รวมทั้้�งภาวะ ไร้้บรรทััดฐานและยึึดมั่่�นในบรรทััดฐานตามแบบประเพณีีนิิยมซึ่�่งปรากฏในพื้้�นที่่�ที่่�มีี ความเป็็นเมืืองน้้อยกว่่า สิ่�งเหล่่านี้้�ล้้วนมีีผลทั้้�งต่่อวิิธีีคิิดของชาวดิิจิิทััลในประเด็็น ของการคิิดโต้้แย้้ง หรืือการคิิดเชิิงวิิพากษ์์และโอกาสในการนำ�ำ เสนอหรืือเปิิดเผย ตััวตนต่่อสาธารณะ ตลอดจนค่่านิิยมที่่�มีีต่่อการศึึกษา ครอบครััว ความกตััญญูู และความผููกพัันกัับชุุมชน ล้้วนเป็็นเงื่�อนไขสำ�ำ คััญที่่�ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลในแต่่ละพื้้�นที่่�มีี ลัักษณะเฉพาะแตกต่า่ งจากพื้้�นที่่�อื่�น อย่่างไรก็็ตาม ถึึงแม้้ชาวดิิจิิทััลเหล่่านี้้�จะมีีอััตลัักษณ์์บางประการที่่�มีีลัักษณะ เฉพาะเชื่�อมโยงกัันจนเรีียกได้้ว่่าเป็็นประชากรดิิจิิทััล แต่่โครงสร้้างด้้านอายุุซึ่่�งสะท้้อน ถึึงประสบการณ์์และบริิบทการใช้้ชีีวิิตที่่�แตกต่่างกัันย่่อมมีีผลต่่อรููปแบบ วิิธีีการ และ โอกาสในการรัับมืือต่่อการเปลี่่�ยนแปลงที่่�แตกต่่างกัันไปด้้วย ทั้้�งในแง่่ของความพร้้อม ในการสะท้อ้ นการคิดิ เชิงิ วิพิ ากษ์ใ์ นเชิงิ ปฏิบิ ััติกิ าร ภาระหน้า้ ที่่ค� วามรับั ผิดิ ชอบในแต่ล่ ะ ช่ว่ งอายุทุ ี่่ส� ่ง่ ผลต่อ่ การรับั มือื และจัดั การกับั ผลกระทบ ตลอดจนข้อ้ จำ�ำ กัดั ในการนำ�ำ เสนอ ตััวตนของประชากรดิิจิิทัลั แต่่ละรุ่่�น 158
ชาวดิิจิิทััลไทยในฐานะ “คนไทย 4.0”: ความพร้้อม ความเป็็ นไปได้้ และข้้อจำำ�กััด 160
หลัังจากการศึึกษาครั้�งนี้้�ได้้พยายามทำำ�ความเข้้าใจชาวดิิจิิทััลไทยในแง่่มุุมต่่าง ๆ ทั้้ง� ในส่ว่ นของวิธิ ีีคิดิ ทัศั นคติิ พฤติกิ รรม อัตั ลักั ษณ์์ ตลอดจนทักั ษะเฉพาะของประชากร กลุ่�มนี้้� ซึ่่�งสะท้้อนให้้เห็็นว่่า การเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคมวััฒนธรรมอัันเนื่่�องมาจากการ พัฒั นาเทคโนโลยีี โดยเฉพาะเทคโนโลยีีสารสนเทศและการสื่่อ� สาร ได้ร้ ่ว่ มกันั หล่อ่ หลอม และกลายเป็น็ กรอบบรรทัดั ฐานสำำ�คัญั ในการกำำ�หนดรููปแบบการดำำ�เนินิ ชีีวิติ ซึ่ง�่ ไม่เ่ พีียง แต่่ก่่อให้้เกิิดผลกระทบต่่อการเปลี่่�ยนแปลงในวิิถีีชีีวิิตของประชากรดิิจิิทััลเท่่านั้้�น แต่่ หมายรวมถึึงประชากรกลุ่�มอื่�น ๆ ในสัังคมที่่�อยู่�ร่่วมในยุุคสมััยเดีียวกััน ให้้ต้้องปรัับตััว ให้้สอดคล้้องกัับบริบิ ทการเปลี่่ย� นแปลงดัังกล่่าวอีีกด้ว้ ย อย่่างไรก็็ตาม ภายใต้้กรอบของนโยบาย Thailand 4.0 ซึ่่ง� ถููกนำำ�มาใช้เ้ ป็็นโมเดล ทางเศรษฐกิิจที่่�จะผลัักดัันให้้ประเทศไทยหลุุดพ้้นจากกัับดัักประเทศรายได้้ปานกลาง กัับดัักความเหลื่�อมล้ำำ�� รวมไปถึึงกัับดัักความไม่่สมดุุล พร้้อม ๆ กัับเปลี่่�ยนผ่่าน ประเทศไทยไปสู่่�กลุ่�มประเทศในโลกที่่�หนึ่่�งที่่�มีีความมั่�นคง มั่�งคั่�ง และยั่�งยืืน ในบริิบท ของโลกยุุค The Fourth Industrial Revolution อย่่างสง่่างามควบคู่�ไปกับั การสร้า้ ง ความเข้้มแข็็งจากภายในตามแนวคิิด “ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง” ที่่�ขัับเคลื่�อนผ่่าน กลไก “ประชารััฐ” (กองบริิหารงานวิิจััยและประกัันคุุณภาพการศึึกษา สถาบััน ส่่งเสริมิ การจััดการความรู้เ�้ พื่่อ� สัังคม, 2559, น. 8-10) หนึ่่ง� ในสิ่่�งที่่�นโยบายคาดหวังั คืือ การพััฒนาคนไทยให้้เป็็น “คนไทย 4.0” ที่่�ได้้รัับโอกาสทางการศึึกษาที่่�มีีคุุณภาพดีี ได้้รัับสวััสดิิการทางสัังคมที่่�เหมาะสมตลอดทุุกช่่วงชีีวิิต เป็็นคนทัันโลกทัันเทคโนโลยีี สามารถอยู่�บนเวทีีโลกได้้อย่่างภาคภููมิิใจ และสามารถมีีส่่วนร่่วมกัับนานาชาติิเพื่่�อ ทำ�ำ ให้้โลกดีีขึ้้�น น่่าอยู่�ขึ้�น มีีคุุณลัักษณะความเป็็นมนุุษย์์ที่่�สมบููรณ์์ในศตวรรษที่่� 21 มีีปััญญา มีีทัักษะ มีีสุุขภาพแข็็งแรง มีีจิิตใจที่่�ดีีงาม ซึ่�่งเป็็นความสััมพัันธ์์ระหว่่าง Head Hand Health Heart (กองยุุทธศาสตร์์และแผนงาน กรมสุุขภาพจิิต กระทรวงสาธารณสุขุ , 2561, น. 3) อีีกทั้้ง� คนไทย 4.0 ควรจะมีีความรู้�้ ทักั ษะระดัับสููง สามารถสร้้างนวััตกรรมได้้ มีีจิิตสาธารณะรัับผิิดชอบต่่อส่่วนรวม สะท้้อนให้้เห็็นถึึง ความเป็็น “Global Thai” อัันได้้แก่่ การมีีความภาคภููมิิใจในความเป็็นไทยของตน และยืนื หยัดั อย่า่ งมีีศักั ดิ์ศ� รีีในเวทีีสากล มีีความเป็น็ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยที่่�สามารถดำ�ำ เนิินชีีวิติ ได้้อย่่างราบรื่�นท่่ามกลางความเปลี่่�ยนแปลงในโลกยุุคดิิจิิทััล โดยสามารถพึ่่�งพาตนเอง ในการเรีียนรู้�้ ทำ�ำ งาน และประกอบธุุรกิจิ ได้้ (สุวุ ิทิ ย์์ เมษินิ ทรีีย์์, 2560) 161
จากเป้้าหมายดัังกล่่าว เมื่�อวิิเคราะห์์เชื่�อมโยงกัับคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลไทย ในปััจจุุบัันที่่�ได้้จากการศึึกษาในครั้�งนี้�้ ทำ�ำ ให้้เห็็นอย่่างชััดเจนว่่า ชาวดิิจิิทััลไทย จะสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้ในลัักษณะที่่แ� ตกต่่างหลากหลาย โดยจะลำำ�ดัับประเด็็น ในการอภิิปรายเพื่่�อให้้เห็็นความพร้้อม ความเป็็นไปได้้ และข้้อจำำ�กััดของการผลัักดััน ให้้ประชากรดิิจิิทััลเป็น็ “คนไทย 4.0” ดังั นี้้� ศักั ยภาพชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยกัับการเป็น็ คนไทย 4.0 จากกระแส Digitization ที่่�เกิิดขึ้้�น ทำ�ำ ให้้คนไทยมีีวิิถีีชีีวิิตในแบบ “ชาวดิิจิิทััล” มากขึ้น� สิ่ง� ที่่ค� ้้นพบจากการศึกึ ษาครั้ง� นี้เ�้ ป็น็ สิ่่ง� ที่่�ยืืนยัันว่า่ ความเป็น็ ดิิจิทิ ััลได้้มีบี ทบาท สำ�ำ คััญต่่อการเปลี่�ยนแปลงวััฒนธรรมของคนไทยทั้้�งด้้านการใช้้ชีีวิิต ความสััมพัันธ์์ การเรีียนรู้้� และการทำำ�งาน จนกลายเป็็นส่่วนหนึ่่�งของชีีวิิตประจำ�ำ วัันและสร้้าง ความเป็็นชาวดิจิ ิทิ ัลั ให้ค้ นไทยโดยสมบููรณ์์ ตััวอย่่างเช่่น ความพร้อ้ มทางทักั ษะเทคโนโลยีขี องชาวดิิจิิทััลไทย พิิมพ์์เขีียวการปรัับเปลี่่�ยนสำ�ำ คััญประการหนึ่่�งของการเตรีียมคนไทย 4.0 เพื่่�อ ก้า้ วสู่�โลกที่่ห� นึ่่�งคืือ “เปลี่่�ยนจากคนไทยที่่�เป็็น Analog Thai เป็น็ คนไทยที่่เ� ป็็น Digital Thai สามารถดำำ�รงชีีวิติ เรียี นรู้้� ทำำ�งาน และประกอบธุุรกิิจได้้อย่่างเป็น็ ปกติิสุุขในโลก ยุุคดิิจิิทััล” ในส่่วนนี้้�ข้้อมููลจากการศึึกษาครั้�งนี้�้สะท้้อนให้้เห็็นว่่า คนไทยส่่วนมาก เปลี่่�ยนแปลงจากความเป็น็ แอนะล็็อกมาสู่�ความเป็็นชาวดิิจิิทััลไทยแล้้วอย่่างเห็็นได้้ชััด ทั้้�งในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่าที่่�แม้้ไม่่ได้้เกิิดมาพร้้อมกัับเทคโนโลยีี แต่่ก็็ปรัับตััวเรีียนรู้�้ และใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลมากขึ้�น ส่่วนชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่พบว่่าใช้้เทคโนโลยีีเป็็น มีีอััตรา การเข้้าถึึงและอััตราการใช้้งานที่่�สููงเมื่�อเทีียบกัับประเทศต่่าง ๆ โดยชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น เลืือกใช้้เทคโนโลยีีในรููปแบบของตนเอง ทั้้�งด้้านการเลืือกอุุปกรณ์์ แพลตฟอร์์ม โปรแกรมการใช้ง้ านต่่าง ๆ ที่่แ� ตกต่า่ งกันั ไปตามความถนัดั และชื่�นชอบของแต่ล่ ะบุคุ คล คนไทยมีีศัักยภาพในการปรัับตััวกัับการใช้้เทคโนโลยีี ดัังนั้้�นสิ่่�งสำ�ำ คััญที่่�รััฐควรผลัักดััน คืือ การสนัับสนุุนจากการสร้้างคนไทย 4.0 จากศัักยภาพด้้านการใช้้เทคโนโลยีีที่่�มีี 162
อยู่�แล้้วของคนไทยเองในทัักษะที่่�เขาคิิดว่่าเป็็นประโยชน์์ต่่อชีีวิิตประจำ�ำ วัันโดยพััฒนา จากผู้�ค้ นขึ้้น� ไปสู่่�นโยบายระดัับชาติิ (Bottom Up) คุุณลักั ษณะชาวดิจิ ิทิ ััลไทยที่่�พร้อ้ มเป็็นคนไทย 4.0 คุุณลัักษณะสำำ�คััญของคนไทยที่่�ถููกนำำ�มาเป็็นแนวคิิดพื้้�นฐานในการสร้้างการ ผลัักดัันภายใต้้ Thailand 4.0 สร้้างเศรษฐกิิจสร้้างสรรค์์ (Creative Economy) คืือ คุุณลัักษณะ 5F ที่่�เปรีียบเสมืือนเป็็นดีีเอ็็นเอของคนไทยที่่�ถููกมองโดยชาวต่่างชาติิ ประกอบด้้วย 1) Fun ความสนุุก 2) Friendly ความเป็็นมิิตร 3) Flexible ความ ยืืดหยุ่่�น 4) Fulfilling ความเป็็นคนชอบเติิมเต็็มให้้คนอื่่�น และ 5) Favoring การมีีรสชาติิจััดจ้้าน ทำำ�อะไรมีีสีีสััน (สำำ�นัักโฆษก สำ�ำ นัักเลขาธิิการนายกรััฐมนตรีี, 2560, น. 14) หากพิิจารณาตามกรอบ 5F นี้�้จะเห็็นได้้ว่่า คุุณลัักษณะของชาว ดิิจิิทััลไทยที่่�ค้้นพบจากการศึึกษาครั้ �งนี้�้มีีความสอดคล้้องไปกัับศัักยภาพการเป็็น คนไทย 4.0 ได้้ไม่่ยากนััก ดัังอััตลัักษณ์์ที่่�โดดเด่่นของชาวดิิจิิทััลไทยในเรื่�องความ สนุุกสนาน หรืือที่่�มัักมีีคำ�ำ ในโลกออนไลน์์ว่่า “คนไทยเป็็นคนตลก” และอััตลัักษณ์์ เรื่ �องความเปิิดรัับและปรัับตััวได้้ดีีของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�สอดคล้้องกัับลัักษณะของ ความยืืดหยุ่่�น (Flexible) สองประเด็็นนี้้�ต้้องถููกนำ�ำ ไปสู่่�การพััฒนาว่่า จะใช้้ประโยชน์์ ในการผลัักดันั ให้้กลายเป็น็ คนไทย 4.0 ได้้อย่า่ งไร หรืือหากวััดจากความเป็็น 5F นี้แ�้ ล้้ว ตอนนี้ช�้ าวดิิจิิทััลไทยมีีคุุณลัักษณะความเป็น็ คนไทย 4.0 มากน้้อยแล้้วเพีียงใด “ความเป็น็ ไทย” ในคนไทย 4.0 เป้้าหมายสำ�ำ คััญอีีกประการของคนไทย 4.0 คืือ ความเป็็น “Global Thai” อัันได้้แก่่ การมีีความภาคภููมิิใจในความเป็็นไทยของตนและยืืนหยััดอย่่างมีีศัักดิ์์�ศรีี ในเวทีีสากล ซึ่่�งยัังมิิได้้มีีการวิิเคราะห์์จุุดแข็็งของความเป็็นไทยในเวทีีธุุรกิิจโลก (Thainess) ในมิิติิของความเป็็นไทยนี้้�สามารถตีีความและนำำ�มาสู่�่การพััฒนา ยุุทธศาสตร์์ได้ห้ ลายทาง อาทิิ ความเป็น็ ไทยที่่�มีีลัักษณะของความโดดเด่น่ ในด้า้ นการ เชื่อ� มต่อ่ สร้า้ งความสัมั พันั ธ์ก์ ับั มนุษุ ย์ใ์ นความเป็น็ สังั คมส่ว่ นรวม (Collective Society) 163
ไม่่ว่่าจะเป็็นความสััมพัันธ์์ระหว่่างคนในสัังคมไทยด้้วยกัันเองที่่�เมื่ �อมีีวิิกฤตก็็จะผ่่านพ้้น มาได้ด้ ้ว้ ยการให้ค้ วามร่ว่ มมือื กับั ส่ว่ นรวม หรือื การเป็น็ สังั คมที่่เ� ปี่่ย� มไปด้ว้ ยความเอื้อ� เฟื้อ�้ เผื่�อแผ่่ การดููแลกัันและกัันอย่่างใกล้้ชิิด มีีบุุคลิิกภาพของความเป็็นมิิตร และการ แสดงออกซึ่ง�่ ไมตรีีจิติ ที่่ม� ิไิ ด้ห้ วังั ผลตอบแทน ตามที่่ร� ายงานวิจิ ัยั ของโครงการนี้ไ้� ด้ค้ ้น้ พบ สิ่ �งเหล่่านี้�้สามารถทำำ�ให้้เป็็นจุุดเด่่นของความเป็็นไทยที่่�ยืืนหยััดได้้อย่่างสง่่างาม ในเวทีีโลก ไม่่ว่่าจะผนวกเข้้ากัับการสร้้างทัักษะวิิชาชีีพหรืือความเข้้มแข็็งของ อุุตสาหกรรมประเภทต่่าง ๆ ของไทย อาทิิ การแพทย์์ ผู้�้ ช่่วยแพทย์์ พยาบาล การโรงแรม การท่่องเที่่�ยว หรืืออุุตสาหกรรมที่่�ให้้การบริิการ (Service Industry) ความเป็็น “Global Thai” ณ วัันนี้�้ยัังมิิได้้ถููกพััฒนาหรืือเน้้นย้ำ��ำ ให้้เห็็นถึึงจุุดแข็็ง ของความเป็็นไทยในเวทีีโลกในมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทย ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลไทย มองไปข้้างหน้้าและเลืือกรัับเอาค่่านิิยมแนวคิิดของนานาประเทศ แต่่กลัับยัังมองว่่า ความเป็็นไทยที่่�รััฐบาลพยายามจะผลัักดัันนั้้�นไม่่ได้้เหมาะสมกัับคนรุ่่�นตน อาทิิ การที่่� รััฐได้้กำ�ำ หนดหลัักคุุณธรรมที่่�เยาวชนควรเจริิญรอยตาม หรืือในบางครั้�งความเป็็นไทย ได้้ถููกตีีความในรููปแบบดั้�งเดิิม เช่่น มวยไทย เมนููอาหารไทยที่่�เลื่�องชื่�อ ผลิิตภััณฑ์์ ผ้้าไทย เป็็นต้้น หากแต่่ในความเป็็นจริิงคุุณค่่าของความเป็็นไทยคืือการถ่่ายทอด รากเหง้้าของประวััติิศาสตร์์ความเป็็นมา มโนทััศน์์ทางวััฒนธรรมที่่�สืืบต่่อมาใน แต่่ละรุ่่�น พร้้อม ๆ กัับการเปิิดโอกาสและสนัับสนุุนให้้พวกเขานำ�ำ เทคโนโลยีีสมััยใหม่่ มาเป็็นสื่่�อในการประชาสััมพัันธ์์ความเป็็นไทยของคนรุ่่�นเขา (Thainess of the New Generation) ให้ก้ ับั โลกได้ร้ ับั รู้�้ เพราะความเป็น็ Global Thai นั้้น� ไม่่ได้ห้ ยุดุ นิ่่�ง อยู่่�กัับอััตลัักษณ์์และความเป็็นไทยในอดีีตเท่่านั้้�น แต่่สามารถมีีวิิวััฒนาการ ปรับั เปลี่่ย� น และเพิ่่ม� เติมิ ไปได้้ตามยุคุ สมัยั และกาลเวลา ศักั ยภาพและพลังั ของคนรุ่่�นใหม่่ ปฏิิเสธได้้ยากว่่าพลัังของคนรุ่่�นใหม่่นั้้�นมีีอิิทธิิพลสำ�ำ คััญต่่อการเปลี่่�ยนแปลงทาง สัังคม หากพิิจารณาในแง่่จำำ�นวนประชากรในปััจจุุบัันและอนาคต กลุ่�มคนรุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะเจเนอเรชัันวาย (Gen Y) และเจเนอเรชัันซีี (Gen Z) ที่่ถ� ืือว่า่ เป็น็ ชาวดิจิ ิทิ ััล 164
ไทยในขณะนี้�้ จะเป็น็ กำ�ำ ลังั สำ�ำ คัญั ของการพัฒั นาประเทศ ทั้้ง� ในแง่่การเป็น็ ประชากรวััย แรงงานที่่�มีีสััดส่่วนมากที่่�สุุดในโครงสร้้างประชากรไทย และการเป็็นประชากรรุ่่�นที่่�จะ สืืบทอดและสร้้างสรรค์์สัังคมจากการให้้กำ�ำ เนิิดประชากรรุ่่�นต่่อไปในอนาคต กล่่าวคืือ คนรุ่่�นใหม่่กำำ�ลัังขยัับกลุ่ �มอายุุตนเองขึ้ �นมาเป็็นพ่่อแม่่และมีีบุุตรเพื่่�อสืืบทอดสัังคม รุ่่�นต่่อไป จากข้้อมููลการศึึกษาครั้�งนี้้�แสดงให้้เห็็นอย่่างเด่่นชััดว่่า คนรุ่่�นใหม่่ของไทย มีีศัักยภาพที่่จ� ะพััฒนาเป็็นคนไทย 4.0 ได้ต้ ามเป้า้ หมายที่่ร� ัฐั ปรารถนา ทั้้�งในแง่่ทัศั นคติิ ความรู้�้ และทักั ษะ พวกเขามีีความสามารถในการจัดั การชีีวิติ ด้ว้ ยเทคโนโลยีีที่่ห� ลากหลาย สามารถเป็็นผู้�้ ประกอบการ ทำำ�กิจิ กรรมการงานหลายอย่า่ งได้ใ้ นเวลาเดีียวกันั ตื่น� ตัวั ต่อ่ ข่่าวสาร เปิิดรัับสิ่�งใหม่่ และยอมรัับในความหลากหลาย ทัักษะความสามารถในการ เสาะแสวงหาข้อ้ มููล การรู้�้ ทันั ดิจิ ิทิ ัลั (Digital Literacy) การให้ค้ ุณุ ค่า่ เรื่อ� งความเท่า่ เทีียม ในขณะเดีียวกันั การรักั ษาชุดุ คุณุ ธรรมของคนรุ่่�นใหม่บ่ างส่ว่ นยังั คงอยู่�ในกรอบของสังั คม ไทยของการรัักษาคุุณความดีีตามเป้้าหมายที่่�รััฐวางไว้้ บางส่่วนเริ่�มให้้ความสำำ�คััญกัับ เรื่อ� งสิทิ ธิแิ ละความรับั ผิดิ ชอบต่อ่ ผู้�้อื่น� มากขึ้น� กล้า้ ตั้ง� คำ�ำ ถามและวิพิ ากษ์ต์ ่อ่ บรรทัดั ฐาน สัังคมเดิิมที่่�ไม่่สมควร รวมถึงึ มีีความพยายามยกระดับั หลัักคุณุ ธรรมโดยเชื่อ� มโยง ทั้้ง� ใน ระดับั ปััจเจกบุุคคล ระดัับสังั คม จนไปถึงึ ระดัับสากล คุณุ ลัักษณะบางประการของชาวดิจิ ิิทััลที่่ย� ัังถููกตั้้ง� คำำ�ถาม จากผลการศึึกษาครั้�งนี้�้ ยัังพบข้้อจำ�ำ กััดประการหนึ่่�งของศัักยภาพชาวดิิจิิทััลไทย รุ่่�นใหม่่ที่่�ต้้องได้้รัับการพััฒนาเพิ่่�มเติิม หลายคุุณลัักษณะถููกจำำ�กััดด้้วยกรอบทางสัังคม และวััฒนธรรมไทยที่่�ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลไทยไม่่สามารถใช้้ศัักยภาพของเขาได้้อย่่างเต็็มที่่� ได้้แก่่ ความสามารถมีีตััวตนที่่�หลากหลาย ความมีีความมั่�นใจในตนเองที่่�เพิ่่�มขึ้�นของ ชาวดิิจิิทััลไทย แต่่ก็็ไม่่มั่�นใจเมื่�อต้้องนำำ�เสนอความเป็็นตััวตนของตนเองทั้้�งหมด ความ กล้้าแสดงออกแต่่ไม่่สามารถแสดงออกตามที่่�ตนเองต้้องการนำ�ำ เสนอได้้ทั้้�งหมด ความ ต้้องการความโปร่่งใส แต่่สัังคมสร้้างความไม่่โปร่่งใสให้้เป็็นเรื่�องปกติิและทำำ�ให้้ความ โปร่่งใสกลายเป็็นเรื่�องอัันตรายต่่อการใช้้ชีีวิิต การเพิ่่�มขึ้�นของการดููถููกเหยีียดหยาม ที่่ก� ระจายได้ร้ วดเร็ว็ และขยายเป็น็ วงกว้า้ งได้ง้ ่า่ ย สังั คมและวัฒั นธรรมไทยมักั ชอบสร้า้ ง กรอบโดยยึึดถืือเป็็นขนบสำำ�คััญ เมื่�อมีีผู้�้ใดทำำ�อะไรที่่�ผิิดแผกแตกต่่างจากความเชื่�อเดิิม 165
หรืือไม่่เป็็นไปตามที่่�คนส่่วนใหญ่่คิิดและประพฤติิปฏิิบััติิ บุุคคลเหล่่านั้้�นจะถููกมองว่่า เบี่่�ยงเบนไปจากบรรทััดฐานและส่่งผลวนกลัับมาสู่ �การสร้้างคุุณลัักษณะไม่่เอื้ �อต่่อการ พััฒนาความเป็็นคนไทย 4.0 นั่่�นคืือการขาดคุุณลัักษณะสำำ�คััญในด้้านการมีีความคิิด สร้้างสรรค์แ์ ละความสามารถในการคิิดค้น้ นวััตกรรมโดยมีีผลจากปััจจััยอื่น� ด้้วยเช่่นกััน การเคลื่่อ� นตััวของตััวตนและโครงสร้า้ งในสัังคมดิจิ ิทิ ััล (Emerging Trends) จากผลการศึึกษาจะเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลมีีลัักษณะที่่� ค่อ่ นข้า้ งซับั ซ้อ้ นและไม่ไ่ ด้ม้ ีีรููปแบบเดีียวกันั เสมอไป ซึ่ง�่ ลักั ษณะเหล่า่ นี้ส�้ ะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ว่า่ ชาวดิิจิิทััลมีีอััตลัักษณ์์ที่่�ลื่�นไหลและไร้้ขอบเขต ซึ่่�งคุุณลัักษณะบางประการอาจดูู แปลกแยกแตกต่า่ งจากคนรุ่่�นก่อ่ นทั้้ง� ในเชิงิ วิธิ ีีคิดิ และพฤติกิ รรม ซึ่ง่� คนรุ่่�นก่อ่ นอาจมองว่า่ เป็็นพฤติิกรรมต่่อต้้าน ก้้าวร้้าว ไม่่เคารพ อย่่างไรก็็ตาม การยอมรัับซึ่่�งกัันและกััน โดยการพยายามเปิิดพื้้�นที่่�ทั้้�งในเชิิงกายภาพและพื้้�นที่่�ทางความคิิด คนแต่่ละรุ่่�นถููก เชื่ �อมต่่อกัันด้้วยพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้�โดยมีีเทคโนโลยีีเป็็นสื่่�อกลางอาจช่่วยเปลี่่�ยนรููปแบบ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์ท์ ี่่ด� ููเหมือื นเป็น็ ความขัดั แย้ง้ ไปสู่่�การสร้า้ งความร่ว่ มมือื ได้้ เนื่่อ� งจากชาวดิจิ ิทิ ัลั มีีแนวโน้้มที่่�จะใช้้ชีีวิิตโดยยึึดถืือตามสภาพความเป็็นจริิง มีีแนวโน้้มเป็็นผู้�้ ประกอบการ ให้้ความสำำ�คััญกัับเศรษฐกิิจเชิิงคุุณธรรม และมีีความเป็็นผู้�้กระทำำ�การ ซึ่�่งคุุณลัักษณะ เหล่า่ นี้ล้� ้ว้ นสะท้อ้ นถึงึ ตัวั ตนของชาวดิจิ ิทิ ัลั ซึ่ง�่ มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะมีีอำ�ำ นาจในการเปลี่่ย� นแปลง สัังคมไปสู่่�ความก้้าวหน้า้ ได้้ อััตลักั ษณ์์ที่่�ลื่�น่ ไหลและไร้้ขอบเขตของชาวดิิจิทิ ััล อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลนอกจากจะเกิิดจากการใช้้ชีีวิิตและกิิจกรรมในโลก ออฟไลน์แ์ ล้ว้ ยังั เกิดิ จากกิจิ กรรมและรููปแบบการใช้ช้ ีีวิติ ในโลกออนไลน์ด์ ้ว้ ย ชาวดิจิ ิทิ ัลั มีีแนวโน้้มอยู่�ในโลกเสมืือนหรืือโลกออนไลน์์มากขึ้�น จนเกิิดการสร้้างอััตลัักษณ์์ใน โลกออนไลน์์ ซึ่ง่� เป็น็ โลกที่่ข� ้า้ มขีีดจำ�ำ กัดั ทางเพศ สัญั ชาติิ ศาสนา หรือื แม้แ้ ต่ร่ ููปร่า่ งหน้า้ ตา กล่่าวได้้ว่่า เป็็นโลกที่่�ไร้้พรมแดน ไร้้ขอบเขต ในขณะที่่�โลกออฟไลน์์นั้้�นอััตลัักษณ์์ ยัังมีีขอบเขตผููกติิดกัับเพศ ศาสนา ขนบธรรมเนีียมที่่�ดีีที่่พ� ึึงประสงค์์ ปัจั จุบุ ัันอััตลัักษณ์์ 166
ยัังปรากฏในโลกเสมือื น ดังั เช่น่ Habbo เป็น็ โลกเสมืือน (Visual World) ที่่�ผู้�้ที่เ� ข้า้ มา ใช้้บริิการกว่่า 150 ประเทศ ซึ่ง�่ ส่่วนใหญ่เ่ ป็น็ วัยั รุ่่�น ผู้้�ที่�มาใช้บ้ ริิการจะแสดงตัวั ตนเป็น็ ตััวอวตาร (Avatar) ที่่�เลืือกเองได้้ ในปีี ค.ศ. 2012 มีีอวตารที่่�มาในชุุมชน (Community) นี้�้มากกว่่า 273 ล้้านตััวตน และจะมีีชุุมชนย่่อยแยกคุุยตามเรื่�องที่่�ตน สนใจ ในขณะที่่�การเรีียนการสอนมีี Class Dojo แอปพลิิเคชัันสำำ�หรัับการสื่่�อสาร ระหว่า่ งนักั เรีียน ครูู และผู้�้ ปกครอง โดยนักั เรีียนจะเลือื กตัวั อวตารที่่ต� นเองชอบเพื่่อ� แทน ตััวตนในการเข้้า Class Dojo ทั้้�งนี้้�อััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััลสร้้างง่่ายและสลายง่่าย ตามความสนใจ กิิจกรรม และปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างคนและกลุ่�ม เนื่่�องจากชาวดิิจิิทััล สามารถเข้า้ ถึงึ ข้อ้ มููลได้อ้ ย่า่ งรวดเร็ว็ และมีีทางเลือื กในการมีีปฏิสิ ัมั พันั ธ์อ์ ย่า่ งไร้พ้ รมแดน ดัังนั้้�นพวกเขาจึึงเข้้ากลุ่ �มตามความสนใจและออกจากกลุ่ �มเมื่ �อเลิิกสนใจแล้้วและ ข้า้ มไปเข้า้ กับั กลุ่�มใหม่แ่ ทน หรือื คนหนึ่่ง� สามารถมีีตัวั ตนได้ม้ ากกว่า่ 1 กลุ่�ม การเข้า้ กลุ่�ม คืือการบอกถึึง “ตััวตน” ซึ่�่งในโลกเสมืือนนั้้�นทำ�ำ ได้้ง่่ายไม่่มีีกฎเกณฑ์์มากนััก การมีี ตััวตนจะทำ�ำ ให้้พวกเขารู้�้ สึึกมีีคุุณค่่า ในขณะที่่�โลกความเป็็นจริิงพวกเขาอาจถููกกดทัับ ไร้้ซึ่่�งตััวตนในสัังคม ตััวอย่่างเช่่น เกมออนไลน์์ Empire World War ซึ่่�งเป็็นเกม การต่่อสู้้� โดยทั่่�วไปมัักถููกมองว่่า เป็็นเกมที่่�เหมาะสำำ�หรัับเด็็กผู้้�ชาย แต่่จากการศึึกษา ครั้�งนี้�้จะเห็็นได้้ว่่า มีีผู้�้หญิิงที่่�ชอบเล่่นเกมดัังกล่่าว เห็็นว่่าผู้�้หญิิงก็็เล่่นได้้และอาจจะ เล่่นได้้เก่่งกว่่าผู้�้ชาย ซึ่�่งเป็็นที่่�ยอมรัับได้้ในโลกออนไลน์์หรืือโลกเสมืือนจริิง ในขณะที่่� ในโลกออฟไลน์ห์ รือื โลกความเป็น็ จริงิ กิจิ กรรมเหล่า่ นี้จ�้ ะถููกแบ่ง่ แยกอย่า่ งชัดั เจนระหว่า่ ง หญิิง-ชาย เช่น่ ผู้�้หญิงิ ถููกมองว่า่ ต้้องไปเดิินชอปปิงิ ซื้�อของ ในขณะที่่�ผู้้�ชายจึงึ จะเหมาะ กัับการเล่่นเกมหรืือกิิจกรรมกลางแจ้้งอย่า่ งการเล่่นฟุตุ บอล เป็็นต้น้ นอกจากนั้้น� ผลการวิจิ ัยั ของโครงการยังั ได้พ้ บว่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ม่ ีีมุมุ มองที่่แ� สดง อััตลัักษณ์์ของตนเอง การนิิยามหลัักคุุณธรรมในยุุคใหม่่และการเปิิดรัับหลัักคุุณธรรม สากลที่่�สะท้้อนให้้เห็็นถึึงความรู้้�สึึกของการมีีอััตลัักษณ์์ร่่วมที่่�ไม่่ได้้จำำ�กััดอยู่ �บนพื้้�นฐาน ของการมีีชาติิพัันธุ์์�เดีียวกััน (Collective Identity beyond National Culture) สิ่ง� นี้เ้� องเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่ง� ที่่ศ� าสตร์บ์ ริหิ ารยุคุ ใหม่แ่ ละศาสตร์ก์ ารบริหิ ารจัดั การข้า้ มวัฒั นธรรม ได้้ยกย่อ่ งว่า่ เป็็นคุุณสมบััติทิ ี่่ด� ีีของผู้้�จััดการในยุคุ ใหม่่ (Mahadevan, 2017) 167
การเปิิดพื้้�นที่่ค� วบคู่�ไ่ ปกับั การเปิดิ รัับความแตกต่่าง แม้้ว่่าคนรุ่่�นเก่่าและคนรุ่่�นใหม่่จะใช้พ้ ื้้น� ที่่�ทางกายภาพร่่วมกััน แต่่พื้้�นที่่�แห่่งทััศนะ และความคิิดเห็็นกลัับมีีแนวโน้้มที่่�จะเห็็นรอยแยกทางความคิิดอย่่างชััดเจน คนรุ่่�นเก่่า มักั คิิดว่า่ คนรุ่่�นใหม่ม่ ีีความเป็น็ ตััวของตััวเอง ไม่่ฟังั ใคร ยัังไม่เ่ ก่่ง ไม่อ่ ดทน ขาดทัักษะ หลายอย่่าง ในขณะที่่�คนวััยดิิจิิทััลกลัับตั้�งคำำ�ถามว่่า จำำ�เป็็นต้้องมีีทัักษะหรืือชุุดความรู้�้ ดัังกล่่าวในปััจจุุบัันหรืือไม่่ การเปิิดพื้้�นที่่�ความคิิดและพื้้�นที่่�การสื่่�อสารระหว่่างคนสอง ช่่วงวััยจึึงเป็็นสิ่่�งสำำ�คััญในการประสานรอยแยกดัังกล่่าว นอกจากการเปิิดพื้้�นที่่�ทาง กายภาพแล้ว้ ยังั จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งเปิดิ ใจในการตีีความตามบริบิ ทของแต่ล่ ะฝ่า่ ยด้ว้ ย ตัวั อย่า่ งที่่� เห็น็ ได้จ้ ากผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้ค้� ือื การตีีความคำำ�ว่า่ “ความอดทน” ซึ่ง�่ คนวัยั ดิจิ ิทิ ัลั อาจมีี มุมุ มองที่่แ� ตกต่า่ งจากคนรุ่่�นเก่า่ ความอดทนในที่่น� ี้อ�้ าจไม่ไ่ ด้ห้ มายความถึงึ การแบกหาม ต่่อสู้้� ดิ้�นรน หรืืออดทนต่่ออำำ�นาจ แต่่ในบริิบทคนรุ่่�นใหม่่อาจหมายถึึงอดทนต่่อความ เห็น็ ต่่างและไม่ค่ วรอดทนต่อ่ อำำ�นาจที่่ไ� ม่่เป็็นธรรม ดัังนั้้�นการเปิิดพื้้�นที่่ใ� นที่่�นี้�จ้ ึงึ เป็็นการ สร้า้ งความเข้้าใจที่่ต� ้้องให้้โอกาสในการเห็น็ แตกต่่างและเห็น็ โต้้แย้้ง เป็็นต้้น ทั้้�งนี้�้ ปรากฏการณ์์ช่่วงเปลี่่�ยนผ่่านยุุค 4.0 ที่่�ประเทศไทยได้้เผชิิญหรืือกำ�ำ ลััง เผชิญิ อยู่่�ปรากฏการณ์ห์ นึ่่ง� ที่่ส� ำำ�คัญั คือื สังั คมผู้�้สูงอายุุ บุคุ ลากรรุ่่�นเก่า่ เกษีียณอายุรุ าชการ มากขึ้น� ส่่งผลให้้องค์ก์ รต่่าง ๆ เสีียองค์ค์ วามรู้้� เทคนิิค ประสบการณ์์ และการถ่่ายทอด องค์์ความรู้�้หยุุดชะงัักลงจากการสููญเสีียบุุคลากรเหล่่านี้�้ ในขณะที่่�พลัังคนรุ่่�นใหม่่ ได้้กลายเป็็นความท้้าทายขององค์์กร ซึ่�่งเป็็นความท้้าทายขององค์์กรที่่�จะผููกใจคน รุ่่�นใหม่่ให้้อยู่่�กัับองค์์กรให้้ได้้อย่่างยั่�งยืืน และทำ�ำ งานร่่วมกัับคนอาวุุโสกว่่าอย่่างลงตััว ดัังนั้้�นการเปิิดพื้้�นที่่�จึึงเป็็นสิ่่�งแรกที่่�องค์์กร สถาบััน หรืือรััฐบาลต้้องริิเริ่�มสร้้างพื้้�นที่่� ร่่วมกัันอย่่างจริงิ จััง ภายใต้อ้ งค์ป์ ระกอบสำ�ำ คัญั 3 ด้า้ นที่่�ควรส่ง่ เสริิม คืือทัักษะ ความรู้�้ และคุณุ ลัักษณะ โดยอาศััยความเข้้าอกเข้้าใจกันั (Empathy) เป็็นพื้้�นฐานเพื่่�อให้เ้ ข้้าใจ ความคิิดและอารมณ์์ผู้�้อื่น� คาดเดาความต้อ้ งการได้้ และปรับั ตัวั ให้้ได้ท้ ุกุ สถานการณ์์ วิิธีีของการทำำ�งานเพื่่�อส่่งเสริิมให้้บุุคลากรยุุคใหม่่สร้้างนวััตกรรม จึึงควรมุ่่�งไปที่่� การปรับั ทััศนคติิขององค์ก์ ารในการให้้รางวััลมากกว่า่ การลงโทษ อาทิิ การเปลี่่�ยนจาก 168
ระบบที่่�นายจ้้างมีีหน้้าที่่�ในการควบคุุมงานอย่่างเข้้มงวดเพื่่�อให้้ลููกจ้้างสร้้างผลผลิิต ได้้สููงสุุด มาเป็็นการให้้รางวััลแก่่บุุคลากรที่่�นำ�ำ เสนอแนวคิิดใหม่่ ๆ ต่่อนายจ้้างในการ ผลิิตสิินค้้า บริิการ หรืือหาทางออกให้้กัับปััญหาเดิิม ๆ หรืือการทำ�ำ ระบบการทำ�ำ งาน ให้้ง่่ายและไม่่ซัับซ้้อน โดยเฉพาะการอาศััยการออกแบบที่่�เห็็นจากภาพของขั้�นตอน ลำำ�ดัับการทำ�ำ งาน (Visual Control Boards in Work Process) สอดคล้้องกัับสิ่�งที่่� ชาวดิิจิิทัลั ไทยอยากให้อ้ งค์ก์ รและนายจ้้างเป็็น ซึ่่ง� จะใช้เ้ วลาในการประชุุม การอธิบิ าย งานที่่�สั้�น กระชัับ และเข้้าใจตรงกััน มากกว่่าการอาศััยการรัับบรีีฟงานจากนายจ้้าง เป็็นระยะเวลายาวนาน โดยท้้ายที่่�สุุดอาจไม่่ได้้บรรลุุผลตามที่่�นายจ้้างได้้คาดหวัังไว้้ (Harvard Business Review Press, 2013) อีีกทั้้�งผู้�้ที่�อยู่�ในฐานะผู้�้ บัังคัับบััญชาควร เปิิดโอกาสให้้ผู้�้ใต้้บัังคัับบััญชาได้้แสดงความคิิดเห็็นที่่�แตกต่่างต่่อนายเพราะจะนำำ�ไปสู่่� สิ่�งที่่�ดีีต่่อองค์์กร ซึ่่�งในงานวิิจััยของโครงการพบว่่า สอดคล้้องกัับแนวคิิดและทััศนคติิ ของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ที่่�มองว่่าในยุุคของตนพนัักงานไม่่ควรจะต้้องทำำ�ตามการรัับ คำ�ำ สั่่�งจากนายจ้้างอย่่างเดีียว การหยิิบยกประเด็็นที่่�ขััดต่่อสิ่�งที่่�นายจ้้างต้้องการหรืือ นำำ�เสนอเป็็นสิ่่�งที่่�ไม่่ดีี การที่่�มีีสภาพของลููกจ้้างที่่�ปฏิิบััติิตนตามบรรทััดฐานของกลุ่�ม (Conform) ไม่่ได้้นำำ�ไปสู่่�สิ่่�งที่่�ดีีแก่่องค์์กร นายจ้้างควรเปิิดรัับข้้อคิิดเห็็นที่่�แตกต่่าง ให้้พวกเขาได้้นำำ�เสนอสิ่�งที่่�ต้้องการ (Promoting Constructive Nonconformity) นายจ้้างไม่่ควรยึึดติิดว่่าตนมีีสถานภาพที่่�สููงกว่่าลููกน้้อง นายจ้้างยุุคใหม่่ควรต้้องให้้ ลููกน้้องแสดงออกซึ่�่งความเป็็นตััวตนของเขา นายจ้้างควรบอกว่่าต้้องการให้้พวกเขา ทำำ�อะไรให้้สำ�ำ เร็็จในภาพใหญ่่ และไม่่ควรบอกวิิธีีการทำ�ำ ควรให้้ลููกน้้องได้้ค้้นคว้้าและ ทำ�ำ งานตามวิถิ ีีที่่พ� วกเขาคิดิ เอง (Harvard Business Review Press, 2020) อย่่างไรก็็ตาม จะเห็็นได้้ว่่า ในขณะที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ถููกคาดหวัังให้้มีีบทบาท เป็็นผู้้�นำ�ำ ทางสัังคม ผู้�้สร้้างความเปลี่่�ยนแปลง (Change Agent) แต่่หลายคนกลัับ ไปไม่ถ่ ึึง เนื่่อ� งจากถููกกดทัับด้้วยบรรทัดั ฐานเก่า่ ระบบอาวุุโส และระบบอุปุ ถััมภ์์ ทั้้ง� นี้�้ บริิบททางสัังคมและวััฒนธรรมในสัังคมไทยเป็็นเงื่ �อนไขสำำ�คััญต่่อการขัับเคลื่ �อนสัังคม ไทยสู่่�ยุุค 4.0 ทว่่าวััฒนธรรมบางประการกลัับยัังเป็็นอุุปสรรคต่่อการขัับเคลื่�อน เช่่น วััฒนธรรมแบบรวมกลุ่�ม วััฒนธรรมลำำ�ดัับชั้�น (การเคารพผู้้�อาวุุโส/คนที่่�จบการ ศึึกษาสููง) วััฒนธรรมที่่�ไม่่เอื้�อต่่อการพััฒนาศัักยภาพบุุคคลนี้้�สร้้างความบั่่�นทอนให้้แก่่ 169
คนรุ่่�นใหม่่และไม่่ตอบโจทย์์วััฒนธรรมองค์์กรของคนรุ่่�นใหม่่ ซึ่�่งสอดคล้้องกัับผลการ วิิจััยครั้�งนี้้�ที่่�สะท้้อนให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลมีีแนวโน้้มที่่�จะมีีลัักษณะไม่่ยอมรัับระบบการ สั่�งการจากบนสู่่�ล่่างและวััฒนธรรมองค์์กรแบบ “นาย” กัับ “บ่่าว” ดัังนั้้�นองค์์กร จึึงควรปรัับเปลี่่�ยนในเชิิงโครงสร้้างและทััศนคติิ เพื่่�อผลัักให้้คนรุ่่�นใหม่่กลายเป็็นพลััง สำำ�คัญั ในการพัฒั นาองค์ก์ รอย่่างยั่�งยืืนต่่อไป การดำ�ำ เนินิ ชีวี ิติ บนพื้้น� ฐาน “ความเป็น็ จริงิ ” (Realism) ในการแสดงออกถึึงความกลััว ความฝััน และความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทยไม่่ได้้ เป็็นเพีียงแค่่การสะท้้อนถึึงจิินตนาการ อุุดมคติิทางความคิิด และอุุดมการณ์์ของชาว ดิิจิิทััลที่่�มีีต่่อโครงสร้้างทางสัังคม วััฒนธรรม และเศรษฐกิิจเท่่านั้้�น แต่่ประสบการณ์์ และเรื่�องราวเกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง ยัังสะท้้อนถึึงรููปแบบ พฤติิกรรมหรืือแนวปฏิิบััติิของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�ได้้ปรัับเปลี่่�ยนไปจากอดีีต ตามเงื่�อนไข ปัจั จัยั และสถานการณ์ท์ างสังั คมที่่เ� ปลี่่ย� นแปลงไป ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่เริ่�มเห็็นคุุณค่่าและความสำ�ำ คััญของการจะดำ�ำ เนิินชีีวิิตตาม สภาพความเป็็นจริิง (Realism) ด้้วยกระแสโลกาภิิวััตน์์ (Globalization) ทำ�ำ ให้้เกิิด การเคลื่�อนย้้ายของผู้�้คนจากที่่�หนึ่่�งไปอีีกที่่�หนึ่่�ง รวมถึึงการแพร่่ขยายและเชื่�อมโยง วััฒนธรรมแต่่ละแห่่ง รวมไปถึึงเกิิดการรัับและแลกเปลี่่�ยนองค์์ความรู้�้ใหม่่ ๆ ในกลุ่�ม ผู้้�คนที่่�มีีความแตกต่่างทางภาษา ความเชื่�อ และเชื้�อชาติิ พรมแดนที่่�เคยเป็็นอุุปสรรค กีีดกั้้� น แ ล ะ แ บ่่ ง แ ย ก ท า ง ก า ย ภ า พ ร ะ ห ว่่ า ง ก ลุ่ � ม ท า ง วัั ฒ นธรร ม ไ ด้้ ถูู ก ล ด ท อ น ไ ป ด้้วยการพััฒนาของเทคโนโลยีีที่่�ทำ�ำ ให้้มนุุษย์์มีีโลกทััศน์์ที่่�กว้้างขวางมากขึ้�น เทคโนโลยีีทำำ�ให้้เกิิดการแลกเปลี่่�ยนความรู้�้ คุุณค่่า ค่่านิิยม และความเชื่�อ ระหว่า่ งคนในแต่ล่ ะสังั คม แต่ล่ ะกลุ่�มวัฒั นธรรม การเปิดิ รับั เอาความรู้ใ�้ หม่่ ๆ ในลักั ษณะ ข้้ามพรมแดนจากเพื่่�อนมนุุษย์์ ต่่างวััฒนธรรม ต่่างภาษา ต่่างเชื้�อชาติิ ทำ�ำ ให้้ การดำำ�รงชีีวิิตประจำำ�วัันของคนในสัังคม ไม่่ได้้ดำำ�เนิินไปเพีียงแค่่พื้้�นฐานของหลััก คำำ�สอนทางศาสนา ค่่านิิยม และคุุณธรรม ที่่�ได้้รัับการถ่่ายทอดจากบรรพชนหรืือ บุพุ การีีของตนเพีียงเท่า่ นั้้น� เฉกเช่น่ เดีียวกับั การแสดงออกของพฤติกิ รรมของชาวดิจิ ิทิ ัลั 170
รุ่่�นใหม่่ในสัังคมไทยที่่�ไม่่ได้้สะท้้อนเพีียงแค่่การสืืบสานหลัักธรรมคำ�ำ สอนทางศาสนา และพื้้�นฐานคุุณธรรมอัันดีีงามในสัังคมเพีียงอย่่างเดีียว ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ เริ่�มเห็็นคุุณค่่าและความสำ�ำ คััญของการจะดำ�ำ เนิินชีีวิิตตามสภาพความเป็็นจริิง โดยพิิจารณาจากสิ่ �งที่่�เกิิดขึ้้�นใกล้้ตััวและสอดคล้้องกัับบริิบทที่่�จะให้้คุุณให้้โทษ ในชีีวิิตประจำ�ำ วััน โดยเฉพาะปััจจััยทางด้้านเทคโนโลยีีได้้ทำำ�หน้้าที่่�เสมืือนเป็็นสื่่�อกลาง ที่่�ช่่วยส่่งเสริิมให้้ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่เปิิดรัับหลัักคุุณธรรมสากลเข้้ามาผสมผสาน กับั คุุณธรรมและค่่านิยิ มและความเชื่อ� ดั้ง� เดิิม และนำ�ำ มาปรัับใช้ใ้ นชีีวิติ ประจำำ�วััน ความโน้้มเอีียงในการเป็็นผู้้�ประกอบการ (Entrepreneurial Orientation) ของชาวดิิจิทิ ัลั การสะท้อ้ นมุมุ มองของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยในประเด็น็ ที่่เ� กี่ย� วกับั ความฝันั และความหวังั พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ซึ่�่งส่่วนใหญ่่ให้้ความคาดหวัังว่่า ทรััพยากรทางการศึึกษา พร้้อมทั้้�งความรู้้�และเครื่ �องมืือทางเทคโนโลยีีจะช่่วยเพิ่่�มพููนทัักษะในการทำำ�งานและ พััฒนาศัักยภาพของพวกเขาให้ส้ ามารถทำ�ำ ความฝันั ให้เ้ ป็็นจริิงได้้ และพบว่า่ ชาวดิจิ ิิทััล รุ่่�นใหม่่โดยเฉพาะกลุ่ �มที่่�กำำ�ลัังศึึกษาในระดัับมััธยมศึึกษาตอนต้้นและตอนปลายตั้ �ง ความหวังั และความฝันั ไว้ว้ ่า่ อยากทำ�ำ อาชีีพอิสิ ระโดยใช้อ้ งค์ค์ วามรู้ท�้ างเทคโนโลยีีดิจิ ิทิ ัลั ในการสร้้างรายได้้ อย่่างไรก็็ตาม การตั้้�งความหวัังและความฝัันในการประกอบอาชีีพ อิิสระโดยใช้้ความรู้้�และทัักษะทางเทคโนโลยีีอาจไม่่สามารถกล่่าวอ้้างได้้ว่่าเป็็นผล มาจากการบัังคัับใช้้นโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ของภาครััฐเพีียงอย่่างเดีียวเท่่านั้้�น หากแต่่เกิิดจากแรงปรารถนา ส่่วนบุุคคลที่่�ได้้รัับอิิทธิิพลจากระบบเศรษฐกิิจแบบ ทุุนนิิยมที่่�จููงใจและกระตุ้้�นให้้ชาวดิิจิิทััลต้้องการประกอบอาชีีพในลัักษณะที่่�ได้้ ผลตอบแทนสููงและรวดเร็็ว และสามารถสะสมทุุนทางเศรษฐกิิจและสัังคม เพื่่อ� สนับั สนุุนและเพิ่่�มพููนความมั่น� คงในชีีวิติ ของตนและครอบครัวั นอกจากการแสดงออกของทััศนคติิและพฤติิกรรมของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ ในประเด็็นที่่�เกี่�ยวกัับการพััฒนาศัักยภาพของตนด้้วยเทคโนโลยีีดิิจิิทััล ยัังพบว่่า การ สะท้้อนมุุมมองหรืือทััศนคติิของชาวดิิจิิทััลไทยมีีความสอดคล้้องกัับนโยบายไทยแลนด์์ 171
4.0 ที่่�พยายามพััฒนาและเปลี่่�ยนแปลงคุุณลัักษณะของประชากรไทยให้้มีีความพร้้อม ในการพััฒนาประเทศในรููปแบบของ “ความโน้้มเอีียงในการเป็็นผู้้�ประกอบการ” (Entrepreneurial Orientation) อาทิิ ความหวัังและความฝัันของชาวดิิจิิทััลไทย รุ่่�นใหม่่มีีความใฝ่่ฝัันถึึงอาชีีพที่่�อิิสระ สามารถยืืนหยััดด้้วยตนเอง ชอบเรีียนรู้้� ใฝ่่หา ความสำ�ำ เร็็จในการประกอบอาชีีพและการได้้รัับการยอมรัับจากสัังคม การสะท้้อน มุมุ มองเหล่า่ นี้้�คืือคุุณลัักษณะสำ�ำ คัญั ของความเป็น็ ผู้�้ ประกอบการ อย่า่ งไรก็ด็ ีี ความท้้าทายประการสำ�ำ คัญั ของการเป็น็ ผู้้�ประกอบการของชาวดิิจิิทััล ไทยคืือ ความสามารถและศัักยภาพในการต่่อรอง เข้้าถึึง และครอบครองทรััพยากร ของชาวดิิจิิทััลแต่่ละคนที่่�ไม่่เท่่าเทีียมกััน โดยได้้ประเมิินศัักยภาพของตนเองในการ เข้้าถึึงทรััพยากรและแสดงความมั่�นใจว่่า การเข้้าถึึงทรััพยากรทางการศึึกษาที่่�ดีี และมีีคุุณภาพจะสามารถทำำ�ให้้พวกเขาประกอบอาชีีพเป็็นเจ้้าของกิิจการได้้สำ�ำ เร็็จ ในขณะที่่ม� ุมุ มองต่อ่ การประกอบอาชีีพของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยในพื้้น� ที่่เ� มือื งรองอย่า่ งจังั หวัดั นครพนม แม้้ว่่าโดยทางกายภาพจะถููกจััดเป็็นพื้้�นที่่�ที่่�ห่่างไกลศููนย์์รวมของ ความเจริิญทางเศรษฐกิิจอย่่างในพื้้�นที่่�กรุุงเทพฯ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ในพื้้�นที่่�นครพนม ตระหนักั ถึึงข้อ้ จำ�ำ กััดเหล่า่ นี้�้ แต่ก่ ็็พยายามแสดงศัักยภาพของตนในด้า้ นอื่่�น เพื่่�อชดเชย ข้้อจำ�ำ กััดในการเข้้าถึึงทรััพยากรทางการศึึกษาและเทคโนโลยีีที่่�ตนเข้้าถึึงได้้ไม่่ทััดเทีียม กับั ชาวดิิจิทิ ัลั ในสัังคมเมือื ง ทั้้�งนี้�้ จะเห็็นได้้ว่่า ทัักษะในการสร้้างรายได้้และลัักษณะอาชีีพที่่�ชาวดิิจิิทััลไทย ต้้องการสอดคล้้องกัับกลไกของรููปแบบอาชีีพใหม่่ในอนาคตที่่�เรีียกว่่า Growth Hacking คืือการที่่�ปััจเจกบุุคคลหาช่่องว่่างทางการตลาดโดยการใช้้แพลตฟอร์์มของ สื่อ� สังั คมออนไลน์แ์ ละการหาข้อ้ มููลผ่า่ นการค้น้ คว้า้ แบบง่า่ ย ๆ เพื่่อ� สร้า้ งโอกาสทางธุรุ กิจิ ใหม่่ ๆ ให้้กัับตนเอง ซึ่่�งเป็็นรููปแบบของการทำำ�การตลาดสำ�ำ หรัับชาวดิิจิิทััลในยุุคนี้้� ที่่�ไม่่จำ�ำ เป็็นต้้องสร้้างแบรนดิ้้�ง ไม่่จำำ�เป็็นต้้องมีีทุุนในการประกอบการหรืือดำ�ำ เนิินการ โดยมีีพนัักงานหลายคน หากแต่่อาศััยการจัับทิิศทางความต้้องการของลููกค้้า เล่่าเรื่�อง ในแบบฉบัับที่่�ใส่่ความเป็็นเอกลัักษณ์์ของตััวตนตนเอง นำ�ำ เสนออััตลัักษณ์์ให้้เป็็น 172
ที่่�จดจำ�ำ ของคน ทำ�ำ การประกาศตนในโลกออนไลน์์และดำ�ำ เนิินงานทั้้�งหมดนี้�้ด้้วยตนเอง เพีียงลำ�ำ พััง ลัักษณะการทำ�ำ งานก็็จะมีีอิิสระ (Freedom) ความยืืดหยุ่่�น (Flexibility) ในการเลืือกทำำ�งานตามที่่�ต้้องการ จะเห็็นรููปแบบอาชีีพและลัักษณะงานแบบนี้�้เป็็น ที่่�ต้้องการมากขึ้�นในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลไทย ตััวอย่่างอาชีีพเน็็ตไอดอล (Net Idol) ยููทููบเบอร์์ (YouTuber) และผู้�้ ค้้าขายออนไลน์์ (Online Seller) ซึ่่�งชาวดิิจิิทััลไทย ได้้ติดิ อยู่�ในอันั ดัับที่่� 8 ที่่ใ� ช้ส้ื่อ� สัังคมออนไลน์ข์ องโลกแล้ว้ (Holiday, 2014) อีีกทั้้�งชาวดิิจิิทััลยัังมีีทัักษะและความถนััดในการเล่่าเรื่�อง แสดงออกถึึงอารมณ์์ รวมไปถึึงการใช้้ภาษาการเขีียนในโลกออนไลน์์ที่่�น่่าติิดตาม สิ่�งนี้�้เองที่่�ในต่่างประเทศ กำำ�ลังั พููดถึงึ คืือการใช้้ Story Branding เพื่่�อจููงใจลููกค้า้ ในการให้เ้ ข้้ามาติิดตามและเป็น็ ผู้้�สนัับสนุุนองค์์กร/กิิจกรรมอย่่างจงรัักภัักดีี เพราะถืือว่่าเปรีียบเสมืือนเป็็นเพื่่�อนร่่วม อุุดมการณ์์ จะสามารถนำ�ำ มาใช้้ให้้ตรงกัับจริิตของชาวดิิจิิทััลไทยในการชัักจููงให้้เกิิด กิจิ กรรมจิิตสาธารณะได้้อย่่างดีี (Miller, 2017) ปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวสอดคล้้องกัับลัักษณะที่่�รััฐไทยต้้องการผลัักดัันให้้เยาวชน คนไทย 4.0 มีี คืือลัักษณะของความเป็็นผู้้�ประกอบการ (Entrepreneurship) ส่่วนหนึ่่�งของผลงานวิิจััยของโครงการเล็็งเห็็นว่่า เยาวชนชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นมีีหลาย ลัักษณะที่่�สอดคล้้องกัับความเป็็นผู้้�ประกอบการที่่�ดีีในหลายด้้านของผู้�้ ประกอบการใน อนาคต และนัักการตลาดที่่ม� ีีความคิดิ สร้้างสรรค์ม์ ักั ใช้้คำ�ำ เหล่่านี้้�ในการเล่า่ ถึึงความกลััว (Fear) และความฝััน (Dream) ของตน คำ�ำ เหล่่านี้�้ได้้แก่่ belonging, community, affection, freedom of expression, obedience, participation, learning new things, health, friendship, reliability, safety, tension (Godin, 2018) และงานวิิจััยครั้�งนี้้�ได้้พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยใช้้คำ�ำ เหล่่านี้้�แสดงออกมาในเรื่�องเล่่าของ ความกลััวและความฝัันของเขา ไม่่ว่่าจะเป็็นในเทคนิิคการสััมภาษณ์์แบบเจาะลึึกเรื่�อง ความกลััว ความฝััน หรืือความหวัังก็็ตามที่่ม� ีีต่่อสัังคมไทย หรือื การเล่่าเรื่�องผลกระทบ ที่่พ� วกเขามองว่่าเกิดิ ขึ้้น� กัับตนเองและสังั คมไทย 173
ชาวดิจิ ิทิ ััลในฐานะ “ผู้�กระทำ�ำ การดิจิ ิิทััล” (Digital Agency) ชาวดิจิ ิิทัลั ไทยรุ่่�นใหม่่คือื ผู้ก�้ ระทำ�ำ การดิิจิิทัลั ที่่ม� ีีความคิดิ สร้า้ งสรรค์์ มีีจินิ ตนาการ และจินิ ตภาพต่อ่ สังั คมในอนาคตแบบอุดุ มคติิ การสะท้อ้ นมุมุ มองของชาวดิิจิทิ ัลั ในเรื่อ� ง ความฝััน ความหวังั และความกลัวั สามารถถููกนำำ�มาวิเิ คราะห์์และทำ�ำ ความเข้า้ ใจได้ว้ ่า่ พวกเขามองตนเองอย่่างไรในอนาคต อย่า่ งไรก็ด็ ีี มุุมมองและความเข้า้ ใจของชาวดิจิ ิิทัลั ไม่่ได้้มองชีีวิิตของตนเองในอนาคตแยกออกจากคุุณธรรมและค่่านิิยมที่่�สั่ �งสมและ ถ่่ายทอดมาจากอดีีต การสะท้้อนมุุมมองเกี่�ยวกัับความกลััว ความฝััน และความหวััง ของชาวดิิจิิทััลไทย ทำำ�ให้้เราเข้้าใจได้้ว่่า โครงสร้้างทางสัังคม เศรษฐกิิจ และการเมืือง มีีอิิทธิิพลต่่อการประกอบสร้้างตััวตน มุุมมอง ทััศนคติิ อุุดมการณ์์ทางความคิิด และ พฤติิกรรมของชาวดิิจิิทััล อย่่างไรก็็ดีี ความคิิดสร้้างสรรค์์ ความใฝ่่หาอิิสระทาง ความคิิดและการใช้้ชีีวิิต การแสวงหาความรู้้�จากช่่องทางที่่�หลากหลาย ความเชื่�อมั่�น ในความสามารถ และศัักยภาพของตนที่่ส� ามารถพััฒนาได้้ รวมถึึงความสััมพันั ธ์ภ์ ายใน ครอบครััวที่่�ถููกยึึดโยงและยึึดเหนี่่�ยวด้้วยความกตััญญููและการตอบแทนบุุญคุุณ สิ่�งเหล่่านี้้�คืือองค์์ประกอบสำ�ำ คััญที่่�สนัับสนุุนและส่่งเสริิมให้้ชาวดิิจิิทััลไทยสามารถ เผชิญิ กัับความเสี่ย� งได้้อย่่างเข้้มแข็ง็ ดังั นั้้น� ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยจึงึ มีีแนวโน้ม้ ที่่จ� ะเป็น็ “ผู้ก้� ระทำำ�การดิจิ ิทิ ัลั ” ที่่ม� ีีความเข้ม้ แข็ง็ และแข็ง็ ขันั (Active) แม้ว้ ่า่ ชาวดิจิ ิทิ ัลั บางกลุ่�มจะเผชิญิ กับั ข้อ้ จำ�ำ กัดั และอุปุ สรรคในการ เข้้าถึงึ ทรััพยากรที่่�เกิิดจากปัจั จัยั เชิงิ โครงสร้า้ งของสังั คมไทย อาทิิ ระบบอุปุ ถัมั ภ์์ หรืือ การกระจายทรััพยากรทางการศึึกษาและเทคโนโลยีีที่่�ไม่่เท่่าเทีียม กระนั้้�นชาวดิิจิิทััล รุ่่�นใหม่่กลัับไม่่ได้้รู้้�สึึกกลััวจนเกิิดความสิ้ �นหวัังหรืือไม่่กล้้าจิินตนาการถึึงความฝัันที่่�ตน อยากนำ�ำ พาชีีวิิตและครอบครััวให้้มีีคุุณภาพชีีวิิตที่่�ดีีขึ้้�นกว่่าที่่เ� ป็็นอยู่� ในทางตรงกันั ข้้าม ผู้้�กระทำำ�การดิิจิิทััลไทยมีีความตระหนัักและรัับรู้�้ถึึงศัักยภาพของตนในการเข้้าถึึง ทรััพยากรและสามารถปรัับเปลี่่�ยนข้้อจำำ�กััดและอุุปสรรคในการเข้้าถึึงทรััพยากร โดย เฉพาะอย่่างยิ่ �งพื้้�นฐานคุุณธรรมและค่่านิิยมดั้ �งเดิิมในสัังคมไทยเรื่ �องความกตััญญูู ที่่ง� านวิจิ ัยั นี้ค�้ ้น้ พบว่า่ เป็น็ คุณุ ธรรมสำำ�คัญั ที่่ช� ่ว่ ยผลักั ดันั ชาวดิิจิทิ ัลั ไทยให้ฝ้ ่า่ ฟันั อุปุ สรรค โดยผลการวิิจััยชี้�้ให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยให้้คุุณค่่ากัับความกตััญญูู อีีกทั้้�งยัังระบุุว่่า 174
ความกตััญญููและการตอบแทนบุุญคุุณบุุพการีีเป็็นเหตุุผลเบื้้�องหลัังที่่�ผลัักดััน ความหวัังและความฝันั ยกตัวั อย่า่ งเช่น่ “ความฝัันที่่�จะทำ�ำ งานให้้มีีเงิินเก็บ็ มากพอที่่จ� ะ ดููแลพ่่อแม่่ยามแก่่เฒ่่า” “ความหวังั ที่่จ� ะประสบความสำ�ำ เร็จ็ ทางการศึกึ ษาเพื่่อ� จะมีคี วาม พร้้อมในการดููแลพ่่อแม่่” ดัังนั้้�นคุุณค่่าเรื่�องความกตััญญููจึึงมีีแนวโน้้มที่่�จะสามารถ นำ�ำ มาประยุุกต์์และพลิิกโฉมให้้เป็็นทรััพยากรที่่�ช่่วยสนัับสนุุนและผลัักดัันให้้ชาวดิิจิิทััล สามารถรัับมืือกัับความเสี่�ยงที่่�เกิิดจากความเปลี่่�ยนแปลงทางสัังคม เศรษฐกิิจ และ การเมือื งได้้อย่่างมั่�นคง ทั้้�งนี้�้ นโยบาย Thailand 4.0 ซึ่�่งมีีเป้้าหมายให้้สัังคมไทยมีีระบบเศรษฐกิิจ ที่่�ขัับเคลื่�อนด้้วยนวััตกรรมและเป็็นสัังคมที่่�มั่�นคงและยั่�งยืืน นโยบายไทยแลนด์์ 4.0 โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งยุุทธศาสตร์์การขัับเคลื่ �อนเศรษฐกิิจและสัังคมด้้วยการพััฒนา เทคโนโลยีีดิิจิิทััล 6 ด้้าน ได้้แก่่ การพััฒนาโครงสร้้างพื้้�นฐานดิิจิิทััลประสิิทธิิภาพสููง ครอบคลุุมทั่่�วประเทศ การขัับเคลื่�อนเศรษฐกิิจด้้วยเทคโนโลยีีดิิจิิทััล การสร้้างสัังคม คุุณภาพที่่�ทั่่�วถึงึ เท่า่ เทีียมด้้วยเทคโนโลยีีดิิจิทิ ััล การปรับั เปลี่่�ยนภาครัฐั สู่�การเป็น็ รััฐบาล ดิิจิิทััล การพััฒนากำำ�ลัังคนให้้พร้้อมเข้้าสู่่�ยุุคเศรษฐกิิจและสัังคมดิิจิิทััล และการสร้้าง ความเชื่�อมั่�นในการใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััล การวางยุุทธศาสตร์์การพััฒนาประเทศโดย มุ่�งเน้้นที่่ก� ารกระจายทรัพั ยากรดิจิ ิิทัลั ให้ท้ ั่่�วถึึง อย่่างไรก็็ตาม เมื่ �อพิิจารณารายละเอีียดในส่่วนของความพยายามของรััฐบาล ใ น ก า รขัั บ เ ค ลื่ � อ น เ ศ ร ษ ฐ กิิ จ แ ล ะ สัั ง ค ม ด้้ ว ย ก า รพัั ฒ น า เ ท ค โ น โ ล ยีี ดิิ จิิ ทัั ล ข้้ า ง ต้้ น ในด้า้ นหนึ่่ง� สะท้อ้ นความตั้ง� ใจและมุ่�งมั่น� ของภาครัฐั ในการพัฒั นาคุณุ ภาพของประชากร ไทยทุกุ พื้้น� ที่่� อย่า่ งไรก็ด็ ีี มุมุ มองและทัศั นคติขิ องชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยที่่ส� ะท้อ้ นผ่า่ นความกลัวั ความฝััน และความหวััง เสนอว่่า การสื่่อ� สารและอธิบิ ายรายละเอีียด รวมถึงึ แนวทาง การปฏิบิ ัตั ิิของนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 จากรััฐไปสู่่�ประชาชนยังั ขาดความชัดั เจน อีีกทั้้ง� การกระจายทรััพยากรในรููปแบบขององค์์ความรู้้�และเครื่ �องมืือทางเทคโนโลยีีไปสู่่�พื้้�นที่่� ต่า่ งจังั หวัดั ยังั ไม่ท่ั่่ว� ถึงึ โดยเฉพาะในเมือื งรองหรือื ในพื้้น� ที่่ห� ่า่ งไกลเมือื งหลวงอย่า่ งจังั หวัดั นครพนม รวมถึึงรููปแบบการเรีียนการสอนของสถาบัันการศึึกษาไทยในภาพรวม ยัังเป็็นลัักษณะท่่องจำ�ำ และไม่่ได้้ชี้้�แนะทางเลืือกที่่�หลากหลายในการเข้้าถึึงแหล่่ง 175
ทรััพยากร อีีกทั้้�งนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ยัังไม่่ได้้คำ�ำ นึึงถึึงข้้อจำ�ำ กััดของพื้้�นที่่� และ มุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ในแต่่ละพื้้�นที่่�ที่่�แตกต่่างกััน (ดัังเช่่นพื้้�นที่่�เมืืองหลวง เมืืองหลััก และเมืืองรอง ที่่�ย่่อมมีีความแตกต่่าง) การวิิจััยเสนอว่่ารััฐควรเปิิดกว้้าง และสร้า้ งพื้้�นที่่�ของการมีีส่ว่ นร่่วมเพื่่อ� รับั ฟัังมุุมมองของกลุ่�มคนรุ่่�นใหม่ม่ ากขึ้�น การเปลี่ย� นแปลงของสถาบัันสัังคมในยุุค Technological Disruption นอกเหนืือจากการเปลี่่�ยนแปลงทั้้�งในแง่่ของตััวตนและโครงสร้้างสัังคมดัังที่่�กล่่าว มาแล้้ว สถาบัันสัังคมในยุุคนี้�้ได้้มีีการเปลี่่�ยนแปลงไปด้้วยเช่่นกััน ไม่่ว่่าจะเป็็นอำ�ำ นาจ ของสถาบัันสัังคมที่่�มีีต่่อการกำำ�กัับพฤติิกรรมและปฏิิสััมพัันธ์์ของคนในสัังคม การ เปลี่่�ยนแปลงในสถานภาพและบทบาทของคนในสถาบััน และหน้้าที่่�โดยรวมของ สถาบััน ตลอดจนการเปลี่่�ยนแปลงในบรรทััดฐานของแต่ล่ ะสถาบันั ดัังต่อ่ ไปนี้�้ ความสำำ�คััญของสถาบันั สัังคมในการบ่ม่ เพาะประชากรดิจิ ิทิ ััล ถึึงแม้้พััฒนาการทางเทคโนโลยีีและนโยบายการพััฒนาประเทศจะส่่งผลให้้เกิิด การเปลี่่ย� นแปลงกับั ชีีวิติ ผู้ค้� นในสังั คม ทั้้ง� การเปลี่่ย� นแปลงในวัฒั นธรรมของการดำ�ำ รงอยู่� การเรีียนรู้�้ การทำำ�งาน และการดำำ�เนิินธุุรกิิจก็็ตาม แต่่สิ่�งหนึ่่�งซึ่่�งยัังคงเห็็นได้้ชััดเจน จากผลการศึึกษาครั้�งนี้้�คืือ สถาบัันสัังคมพื้้�นฐาน ไม่่ว่่าจะเป็็นครอบครััว การศึึกษา เศรษฐกิิจ และสื่�อ ยัังคงมีีบทบาทอย่่างยิ่�งต่่อการบ่่มเพาะประชากรรุ่่�นใหม่่ในฐานะ “เมล็็ดพัันธุ์์�ชุุดใหม่่” เพื่่�อให้้เป็็น “คนไทย 4.0” ที่่�พร้้อมในการก้้าวสู่�โลกที่่�หนึ่่�ง และเป็็น “Digital Thai” ซึ่่�งสามารถดำำ�รงชีีวิิต เรีียนรู้้� ทำ�ำ งาน และประกอบธุุรกิิจ ได้้อย่่างเป็็นปกติิสุุขในโลกยุุคดิิจิิทััลตามกรอบนโยบาย Thailand 4.0 ซึ่�่งเป็็นโมเดล การพััฒนาประเทศในปัจั จุุบันั ถึึงแม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยจะมีีอััตลัักษณ์์และวิิธีีคิิดที่่�แสดงออกถึึงความเป็็นปััจเจก เนื่่�องจากเทคโนโลยีีได้ท้ ำำ�ให้เ้ กิิดการแบ่่งแยกตัวั บุุคคล แบ่่งแยกกิจิ กรรม และแบ่่งแยก ความสััมพัันธ์์ อีีกทั้้�งได้้รัับอิิทธิิพลทางความคิิดจากประสบการณ์์ที่่�หลากหลายทั้้�งใน 176
โลกเสมืือนและโลกดิิจิิทััล ทำำ�ให้้ประชากรกลุ่�มนี้�้มีีแนวโน้้มที่่�จะมีีวิิธีีคิิดต่่อการใช้้ชีีวิิต ทางสัังคมและมีีพฤติิกรรมทางสัังคมที่่�แตกต่่างจากประชากรรุ่่�นก่่อน อย่่างไรก็็ตาม จะเห็็นได้้ว่่าสถาบัันสัังคมหลัักยัังคงมีีอิิทธิิพลต่่อประชากรกลุ่�มนี้�้ โดยเฉพาะสถาบัันครอบครััว ซึ่�่งสัังเกตได้้ว่่า ถึึงแม้้ประชากรดิิจิิทััลจะมีีวิิธีีคิิดต่่อหลััก คุณุ ธรรมที่่เ� ปลี่่�ยนแปลงไป หรือื อาจคิดิ ในเชิงิ โต้แ้ ย้ง้ หลักั คุณุ ธรรมในรููปแบบดั้ง� เดิมิ แต่่ คุุณธรรมหลัักพื้้�นฐานสำำ�คััญ เช่่น ความกตััญญูู ยัังคงเป็็นฐานคิิดที่่�ซึึมซัับลงในวิิธีีคิิด ส่่วนลึึกของประชากรกลุ่�มนี้้�โดยมีีคนในครอบครััวเป็็นศููนย์์รวมสำำ�คััญ เพราะไม่่ว่่าจะ เป็็นความกลัวั ความฝััน หรืือความหวัังของคนกลุ่�มนี้�้ ต่่างมีีความเชื่�อมโยงกัับครอบครััว อย่่างเห็็นได้้ชััด จึึงเห็็นได้้อย่่างชััดเจนว่่า สถาบัันสัังคมยัังคงมีีบทบาทสำ�ำ คััญในการ ปลููกฝัังคุุณธรรมให้้กัับคนรุ่่�นนี้้� ซึ่่�งชาวดิิจิิทััลซึึมซัับสิ่�งเหล่่านี้�้ทั้้�งโดยทางตรงและ ทางอ้้อม และสามารถตััดสิินใจและค่่อย ๆ สร้้างจิิตสำ�ำ นึึกในหลัักคุุณธรรมเหล่่านี้�้ ในวิถิ ีีทางของตนเอง นอกจากนั้้น� ถึงึ แม้ป้ ระชากรกลุ่�มนี้ม�้ ีีรููปแบบการเรีียนรู้�้ที่เ� ปลี่่ย� นไป แต่ส่ ถาบันั การ ศึึกษายัังคงทำำ�หน้้าที่่�เป็็นศููนย์์กลางในการกำำ�หนดแบบแผนการเรีียนรู้�้ ซึ่�่งชาวดิิจิิทััล ได้ย้ ้า้ ยพื้้น� ที่่ก� ิจิ กรรมการเรีียนรู้�้ ขยายกว้า้ งออกไปสู่่�การค้น้ คว้า้ หาข้อ้ มููลความรู้�้ ด้ว้ ยตนเอง ลัักษณะการเรีียนรู้้�ในยุุคดิิจิิทััลถููกปรัับไปเป็็นรููปแบบ Online Learning ตามที่่� ชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ได้้กล่่าวว่่า พวกเขาใช้้วิิธีีหาความรู้�้โดยการค้้นคว้้าข้้อมููลจาก โลกออนไลน์์ ซึ่่�งลัักษณะของการค้้นคว้้าของชาวดิิจิิทััลไทยจะเป็็นแบบ Digital Learning กล่่าวคืือ การใช้้เทคโนโลยีีดิิจิิทััลหลายรููปแบบในการหาข้้อมููลความรู้้� ไม่่ว่่าจะเป็น็ ผ่า่ นมือื ถือื การอ่่านจาก Web2 หรืือ Web3 เป็น็ ต้้น เยาวชนผู้�ใ้ ห้ข้ ้อ้ มููล ในโครงการวิิจััยกล่่าวถึึงรููปแบบการเรีียนรู้้�จากการเล่่นเกม ซึ่่�งในต่่างประเทศจะเรีียก ว่่า Massively Multiplayer Online Role-Playing Game (MMORPG) พวกเขา เล่่าว่่าเป็็นสิ่่�งที่่�ให้้เขาได้้เรีียนรู้�้หลายอย่่างที่่�เป็็นประโยชน์์ เช่่น การรู้้�จัักคิิดสร้้างสรรค์์ การต่่อรองแลกเปลี่่�ยนระหว่่างผู้�้เล่่นด้้วยกััน แต่่สัังคมไทยกลัับมองว่่าการที่่�เยาวชน เล่่นเกมนั้้�นเป็น็ สิ่่ง� ที่่ไ� ม่ด่ ีี (Savin-Baden & Tombs, 2017) 177
ทั้้�งนี้้� นิิยามของสถาบัันการศึึกษาจึึงควรจะปรัับใหม่่ให้้ครอบคลุุมหน้้าที่่�และ บทบาทใหม่ข่ องบุคุ ลากรทางการศึกึ ษาที่่�สามารถเป็็น Coach และ Facilitator ให้ก้ ับั นัักเรีียนในทุุกระดัับได้้ ถึึงแม้้สถาบัันการศึึกษาจะถููกมองในเชิิงโต้้แย้้งจากประชากร กลุ่�มนี้�้ในแง่่ของเป้้าหมาย เนื้้�อหาสาระการเรีียนรู้้� ระเบีียบแบบแผนของสถาบััน และ ระบบการบริิหารจััดการ แต่่ชาวดิิจิิทััลยัังคงพยายามปรัับตััวและเรีียนรู้้�ไปตามกรอบ ที่่�กำำ�หนด โดยอาศััยแหล่่งข้้อมููลและวิิธีีการเรีียนรู้�้ที่�หลากหลายมากขึ้�นเพื่่�อสนัับสนุุน เส้้นทางการเรีียนรู้�้หลัักของตน เช่่น การค้้นคว้้าหาข้้อมููลผ่่านระบบเครืือข่่าย อย่่างไร ก็็ตาม สิ่�งที่่�น่่าสนใจและต้้องติิดตามต่่อไปคืือ การเรีียนรู้้�ในโลกออนไลน์์และโลก ออฟไลน์์ทั้้�งคู่�ไปพร้้อม ๆ กััน (Blended Learning) และระบบของ Blackboard ที่่�ใช้้ Web-based Platform ในการสอนคอร์์สออนไลน์์ ซึ่่�งเป็็นก้้าวแรกของการผลิิต Virtual Learning Environment แต่เ่ ยาวชนผู้�ใ้ ห้้ข้อ้ มููลในโครงการวิิจััยยัังคงกล่่าวถึงึ เพีียงการเรีียนการสอนที่่�ควรอยู่ �ในรููปแบบของภาพจำำ�ที่่�ถููกต้้องและการให้้ภาพ/รููป สื่�อที่่�มองเห็็นมากกว่่าการสอนด้้วยปากเปล่่าเพีียงเท่่านั้้�น (Savin-Baden & Tombs, 2017) ในขณะที่่�ต่่างประเทศอย่่างประเทศสหรััฐอเมริิกากำำ�ลัังปฏิิวััติิการศึึกษาใน ศตวรรษที่่� 21 โดยจะเห็น็ ได้จ้ ากปริมิ าณการผลิติ AI เพื่่อ� เข้า้ มาช่ว่ ยในการเรีียนการสอน แทนครูู และการดููเรื่�องคุุณภาพของการศึึกษาโดยพยายามจะออกแบบมาตรฐานของ การวัดั ผลการเรีียนรู้้แ� ละการควบคุุมคุณุ ภาพการศึกึ ษา (The Quantity and Quality of Education in Digital Era) ผลการศึึกษาของโครงการวิิจััยครั้�งนี้้�พบว่่า สิ่�งที่่�เด็็กไทยต้้องการมากที่่�สุุดในการ ปฏิิรููปการศึึกษาคืือการเปลี่่�ยนแปลงวิิธีีการสอนและสาระการสอนของครูู ซึ่่�งจะเน้้น ไปในด้้านการปฏิิรููปคุุณภาพการศึึกษาในขั้้�นเบื้้�องต้้นโดยมิิได้้มีีการกล่่าวถึึงความ ต้้องการที่่�จะเรีียนรู้�้จาก AI หรืือการข้้ามขั้�นไปถึึงการมีีมาตรฐานในการเรีียนการสอน หรืือการวััดผลการศึึกษา อีีกทั้้�งเยาวชนที่่�ให้้ข้้อมููลในโครงการวิิจััยมัักตระหนัักถึึงความ หลากหลายและประโยชน์์ของวิิธีีการเรีียนรู้�้และการค้้นคว้้าหาความรู้้�ที่ �ไม่่ควรตายตััว หรือื ออกเป็น็ มาตรฐานแบบเดีียว (Diamandis & Kotler, 2020) ในขณะที่่�สถาบัันเศรษฐกิิจนัับว่่ามีีบทบาทอย่่างยิ่�งต่่อการกำ�ำ หนดฐานทรััพยากร และความพร้้อมในการรัับมืือกัับการเปลี่่�ยนแปลงในมิิติิต่่าง ๆ ของการใช้้ชีีวิิตที่่� 178
แตกต่่างกััน ทั้้�งนี้้� สถาบัันทางเศรษฐกิิจของไทยมัักได้้รัับการวางแผนอย่่างชััดเจน ในด้้านการส่่งเสริิมสนัับสนุุนเชิิงโครงสร้้างและนโยบายจากรััฐบาลหากเปรีียบเทีียบ กัับแผนงานด้้านอื่่�น แต่ส่ิ่�งที่่ช� าวดิจิ ิิทััลเป็็นหรืือสิ่�งที่่�พวกเขามีีทัักษะอยู่�แล้้วอาจเกิินกว่า่ ที่่�รััฐได้้วางแผนไว้้ อีีกทั้้�งยัังไม่่มีีการออกแบบนโยบายที่่�เห็็นความหลากหลายในการ พััฒนาประเทศตามที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยต้้องการ เช่่น การที่่�ภาครััฐสนัับสนุุนอาชีีพใหม่่ ๆ เช่น่ ยููทููบเบอร์์ และ Visual Facilitator เป็็นต้้น เช่่นเดีียวกัับสถาบัันสื่่�อที่่�มีีอิิทธิิพลต่่อการรัับและแพร่่กระจายข้้อมููลข่่าวสาร การแลกเปลี่่�ยนประสบการณ์์เรีียนรู้�้ที่�กว้้างขวางไร้้ขีีดจำ�ำ กััดและเข้้ามามีีอิิทธิิพลต่่อชีีวิิต ชาวดิิจิทิ ััลในทุกุ มิิติิ เช่น่ สื่อ� ใหม่่ทำำ�ให้ช้ าวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่ม่ ีีการสร้้างหลัักคุุณธรรมในการ เห็็นเรื่ �องความหลากหลายเป็็นเรื่ �องปกติิและร่่วมต่่อต้้านคนที่่�เหยีียดกลุ่ �มคนที่่�มีีความ หลากหลายทางเพศ หรือื การร่ว่ มช่ว่ ยเหลือื สังั คมให้พ้ ้น้ วิกิ ฤตต่า่ ง ๆ ผ่า่ นการสร้า้ งความ ร่่วมมืือในหลายรููปแบบ เช่่น ใช้้สื่�อในการช่่วยแจ้้งเบาะแสการทุุจริิต นอกจากนั้้น� สื่�อ ยังั ทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็นผู้�้ ปกครองของชาวดิจิ ิิทััลรุ่่�นใหม่ใ่ นบางกรณีี เช่น่ ในการที่่เ� ด็ก็ หาข้อ้ มููล หรืือคำ�ำ ตอบต่่อชีีวิิตเพื่่�อชี้้�แนะแนวทางแทนพ่่อแม่่ เนื่่�องจากยัังคงมีีข้้อจำำ�กััดในเรื่�อง ช่อ่ งว่า่ งระหว่า่ งวัยั กับั ผู้�้ ปกครอง ในขณะเดีียวกันั สื่อ� ยังั ทำำ�หน้า้ ที่่ข� องเพื่่อ� นและช่อ่ งทาง ในการหาเพื่่�อนให้้กัับชาวดิิจิิทััลอีีกด้้วย ถึึงแม้้จะไม่่ใช่่เพื่่�อนที่่�ถาวรและแท้้จริิงก็็ตาม อีีกทั้้�งคงปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่า สื่�อได้้กลายเป็็นตััวกำ�ำ หนดรููปแบบค่่านิิยมของสัังคมให้้ปรากฏ ชัดั ที่่�สุุดในสายตาชาวดิจิ ิิทััล ซึ่ง�่ ตัดั สินิ ว่า่ จะปฏิบิ ััติติ ััวอย่า่ งไรในสถานการณ์์ต่า่ ง ๆ และ จะได้้รัับปฏิิกิิริิยาอย่่างไรจากสัังคม ทั้้�งสัังคมจริิงและสัังคมในโลกออนไลน์์ แตกต่่าง จากในอดีีตที่่ช� นชั้้น� นำำ�ทางสังั คมเป็น็ กลุ่�มคนที่่ก� ำ�ำ หนดค่า่ นิยิ มและบรรทัดั ฐานของสังั คม ทั้้ง� นี้้� ในฐานะของ “ผู้ก�้ ระทำ�ำ การดิิจิทิ ัลั ” หรือื “Digital Agency” ทำ�ำ ให้ป้ ระชากร ดิิจิิทััลเหล่่านี้�้ไม่่ได้้อ่่อนข้้อหรืือยอมสยบให้้กัับสิ่�งที่่�สถาบัันสัังคมเหล่่านี้้�กำ�ำ หนดแบบ เบ็็ดเสร็็จอีีกต่่อไป แต่่ชาวดิิจิิทััลได้้ตอบสนองต่่อโครงสร้้างเหล่่านี้้� โดยผ่่านการคิิด การตีีความ แล้้วจึึงเลืือกตอบสนองบนพื้้�นฐานของการประเมิินทรััพยากรที่่�ตนมีีอยู่� ซึ่่ง� ในที่่�สุุดได้้นำำ�มาสู่�การเคลื่�อนตัวั ของโครงสร้า้ งสถาบัันสัังคมเหล่่านี้ใ�้ นปััจจุบุ ััน 179
การเปลี่�ยนแปลงของสถาบัันสัังคมในลัักษณะเป็็น “Dynamic Social Institution” ผลจากกระบวนการ Digitization ซึ่่�งทำำ�ให้้เกิิดการเปลี่่�ยนแปลงในรููปแบบการ สื่�อสารและปฏิิสััมพัันธ์์ระหว่่างผู้�้คนในสัังคม และเกิิดการใช้้ชีีวิิตทั้้�งในสัังคมจริิงและ สังั คมโลกเสมืือนไปพร้อ้ ม ๆ กััน ซึ่ง�่ ส่่งผลให้ส้ ถาบัันสัังคมเกิดิ การเปลี่่ย� นแปลงไปอย่า่ ง เห็น็ ได้ช้ ัดั โดยภาพรวมคือื เป็น็ สถาบันั สังั คมที่่ม� ีีความเป็น็ พลวัตั มากขึ้น� ไม่ไ่ ด้ม้ ีีโครงสร้า้ ง หรืือแบบแผนที่่�หยุุดนิ่่�งตายตััว เนื่่�องจากเทคโนโลยีีได้้เข้้ามามีีบทบาทในการทำ�ำ ให้้ ทั้้�งสถานภาพบทบาทภายในสถาบัันสัังคมเปลี่่�ยนแปลงไป ตลอดจนการเปลี่่�ยนแปลง การทำ�ำ หน้้าที่่�ของตััวสถาบัันที่่�ไม่่ได้้ผููกขาดไว้้กัับสถาบัันใดสถาบัันหนึ่่�งโดยเฉพาะ ส่่งผลให้้ขอบเขตที่่�เคยใช้้แบ่่งแยกความเป็็นสถาบัันต่่าง ๆ ค่่อย ๆ ถููกทำ�ำ ให้้เลืือนไป หรืือเกิดิ การแบ่ง่ ปัันพื้้น� ที่่�กันั โดยอาศััยเทคโนโลยีีเป็น็ สื่่�อกลาง 1) การเปลี่ย� นแปลงสถานภาพและบทบาทภายในสถาบันั สังั คม ตั้ง� แต่ก่ ารเปลี่่�ยนแปลงในการทำำ�หน้า้ ที่่� (Function) โดยเฉพาะการผููกขาดในการ ทำ�ำ หน้้าที่่�ระหว่่างกลุ่�มคนที่่�เกี่�ยวข้้องในสถาบััน เมื่�อข้้อมููลหรืือความรู้�้ถู กทำำ�ให้้เข้้าถึึง ได้้โดยผ่่านเทคโนโลยีีการสื่่�อสารสมััยใหม่่ ทำ�ำ ให้้ผู้�้ที่�เคยมีีอำำ�นาจในการควบคุุมภายใน สถาบันั อันั เนื่่อ� งจากเคยเป็น็ ผู้ค�้ วบคุมุ ข้อ้ มููลและความรู้�้ ตัวั อย่า่ งเช่น่ พ่อ่ แม่ห่ รือื ผู้้�ปกครอง และครูู/อาจารย์์ เปลี่่�ยนฐานะจาก “ผู้้�ถ่่ายทอด” กลายเป็็น “ผู้้�ร่ว่ มแลกเปลี่่ย� น” ทั้้�งใน เชิงิ ข้อ้ มููล ความรู้�้ และประสบการณ์์ จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ เปลี่่ย� นทั้้ง� ในบริบิ ทของครอบครัวั และ การศึึกษา อีีกทั้้ง� กลุ่�มคนเหล่า่ นี้้ย� ังั ตกอยู่�ในฐานะผู้�ไ้ ด้้รับั การขัดั เกลาใหม่จ่ ากชาวดิจิ ิิทัลั รุ่่�นใหม่่ (Resocialization) เพื่่อ� เรีียนรู้แ�้ ละปรับั ตัวั ให้อ้ ยู่�ร่ว่ มกับั สังั คมที่่ต� ้อ้ งใช้เ้ ทคโนโลยีี ขัับเคลื่�อนได้้ ไม่่ว่่าจะเป็็นการใช้้เทคโนโลยีีในการทำำ�งาน การเรีียนการสอน และการ ใช้้เทคโนโลยีีในชีีวิิตประจำ�ำ วััน ซึ่�่งงานวิิจััยได้้ชี้้�ให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่มีีแนวโน้้ม ที่่จ� ะตั้�งคำ�ำ ถามและต่อ่ ต้้านแนวคิิด ลัักษณะ และรููปแบบเดิิม ๆ เช่่น ไม่ช่ อบให้น้ ายสั่�ง ไม่่ชอบวิิชาเรีียนที่่�ไม่่เกิิดประโยชน์์ และโต้้แย้้งหลัักคุุณธรรมที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับการนำำ� ไปใช้้ในชีีวิิตประจำ�ำ วััน เป็็นต้้น ทั้้�งผู้�้ ปกครองและผู้้�สอนจึึงต้้องปรัับตััวเพื่่�อให้้สามารถ 180
อยู่�ร่่วมกัับประชากรดิิจิิทััลและใช้้ชีีวิิตบนฐานของเทคโนโลยีีเหล่่านี้�้ได้้ โดยเริ่�มจาก การยอมรัับและเข้า้ ใจในความคิิด ความต้้องการ ของชาวดิิจิิทัลั และสนับั สนุุนในสิ่่�งที่่� เป็็นความคาดหวังั ของคนกลุ่�มนี้�้ นอกจากนั้้น� ยัังเกิิดกระบวนการ Reverse Socialization โดยประชากรดิิจิทิ ััล รุ่่�นใหม่่ที่่�เคยอยู่�ในสถานะบทบาทของผู้�้ รัับการถ่่ายทอด (Passive Role in Socialization) ได้้ปรัับเปลี่่�ยนบทบาทของตนเองมาอยู่� ในสถานะของผู้้�ทำำ�หน้้าที่่� ในการถ่่ายทอด (Active Socializers) โดยเฉพาะวิิธีีการใช้้เทคโนโลยีีและถ่่ายทอด การเข้้าใจเท่่าทัันดิิจิิทััล (Digital Literacy) ให้้กัับประชากรรุ่่�นก่่อนในครอบครััว เนื่่�องจากเป็็นกลุ่ �มประชากรที่่�มีีทัักษะในการใช้้เทคโนโลยีีที่่�คล่่องแคล่่วกว่่าและได้้รัับ ข้้อมููลข่า่ วสารที่่ส� ามารถช่่วยคััดกรองให้ก้ ัับคนในครอบครัวั ได้ด้ ีีกว่า่ จึึงทำ�ำ หน้้าที่่�ในการ ตรวจสอบและคััดกรองการรัับข้้อมููลข่่าวสารผ่่านสื่่�อสัังคมออนไลน์์ให้้กัับสมาชิิกอื่�น ๆ ในครอบครัวั เป็็นต้น้ ในขณะที่่�ผู้้�เรีียนสามารถก้้าวขึ้�นมาเป็็นผู้�้ นำ�ำ การเรีียนรู้�้ นำ�ำ เสนอ และสร้้าง องค์์ความรู้�้ได้้เช่่นกััน โดยมีีผู้�้สอนทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็นผู้�้ให้้คำ�ำ แนะนำ�ำ เกี่�ยวกัับช่่องทางในการ แสวงหาข้้อมููลและการจัดั การข้อ้ มููลสำ�ำ หรับั ผู้�้เรีียนเป็็นหลักั ในขณะเดีียวกััน ประชากร ดิิจิิทััลเองยัังได้้มีีโอกาสทำำ�หน้้าที่่�ในการเป็็น “ผู้้�ตรวจสอบ” การทำ�ำ หน้้าที่่�ของสถาบััน การเมืืองโดยผ่่านช่่องทางการสื่่�อสารในสื่่�อสัังคมออนไลน์์ ซึ่�่งเป็็นพื้้�นที่่�ในการ แลกเปลี่่�ยนข้้อมููลทางการเมืืองของประชากรดิิจิิทััลในยุุคนี้�้แทนพื้้�นที่่�บนท้้องถนนหรืือ หน้้าหนัังสืือพิิมพ์์เหมืือนในอดีีต เช่่นเดีียวกัับการที่่�ชาวดิิจิิทััลสามารถทำ�ำ หน้้าที่่�เป็็น ผู้�ส้ ร้้างและนำำ�เสนอข่่าวสารในสถาบันั สื่่�อด้ว้ ยเช่น่ กััน 2) การเปลี่ย� นแปลงการทำ�ำ หน้า้ ที่่ข� องสถาบันั สังั คม นอกจากการทำำ�หน้้าที่่�ของกลุ่�มคนในสถาบัันสัังคมแล้้ว การทำ�ำ หน้้าที่่�ของระดัับ ตััวสถาบัันสัังคมได้้มีีการเปลี่่�ยนแปลงอย่่างชััดเจนเช่่นกััน จะเห็็นได้้ว่่าแต่่ละสถาบััน ต่่างผลััดกัันขึ้้�นมาทำำ�หน้้าที่่�ในการกำำ�กัับหรืือผู้�้ นำำ�ในสถานการณ์์ต่่าง ๆ โดยไม่่มีี 181
สถาบัันใดเป็็นผู้�้ผู กขาดอำ�ำ นาจในการควบคุุมหรืือกำ�ำ หนดความเป็็นไปของสถาบัันอื่่�น อย่่างเด่่นชััด เนื่่�องจากพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้�ที่�หลากหลายมากขึ้�น ทำำ�ให้้ความรู้้�เกิิดการ แพร่่กระจายไปสู่่�ส่่วนต่่าง ๆ ของสัังคม อำ�ำ นาจเกิิดการหมุุนเวีียนไปตามชุุดข้้อมููล ความรู้้�ที่�สัังคมกำ�ำ ลัังต้้องการในสถานการณ์์นั้้�น เช่่น ในกรณีีสถานการณ์์โรคระบาด ในปััจจุุบััน ทำ�ำ ให้้สถาบัันการแพทย์์หรืือสุุขภาพขึ้�นมามีีบทบาทสำำ�คััญในการกำ�ำ หนด และควบคุุมสถานการณ์์ดัังกล่่าว โดยคนในสัังคมจำำ�เป็็นต้้องดำ�ำ รงชีีวิิตภายใต้้ความรู้�้ ที่่ผ� ่า่ นการคััดกรองและตรวจสอบจากสถาบัันการแพทย์์ เป็น็ ต้้น อย่า่ งไรก็ต็ าม ในสถานการณ์ค์ วามเจ็บ็ ป่ว่ ยรููปแบบอื่น� ๆ โดยเฉพาะความเจ็บ็ ป่ว่ ย ที่่�เกิิดจากการใช้้งานเทคโนโลยีีในปััจจุุบััน เช่่น โรคออฟฟิิศซิินโดรม (Office Syndrome) หรืือกลุ่�มอาการปวดกล้้ามเนื้้�อจากการทำำ�งานออฟฟิิศ เพราะที่่�มาหรืือ สาเหตุุของปััญหาสุุขภาพในปััจจุุบัันมีีความซัับซ้้อน โดยเฉพาะโรคใหม่่ ๆ ที่่�เป็็นผล มาจากการใช้้เทคโนโลยีี ซึ่่�งเป็็นไปเพราะรููปแบบการเรีียนรู้�้ การเลี้�้ยงดููเด็็กใน ครอบครััว ภาระการทำ�ำ งานของผู้�้ ปกครองที่่�เวลาทำ�ำ งานกัับเวลาส่่วนตััวถููกผููกติิดกััน อย่่างแยกไม่่ออก ตลอดจนปััญหาสัังคมที่่�เชื่�อมโยงกัับสัังคมและสุุขภาพ เช่่น การกลั่�นแกล้้ง (Bullying) การใช้้ประทุุษวาจา (Hate Speech) ในโลกออนไลน์์ ซึ่�่งอาจนำำ�ไปสู่่�ภาวะเครีียด ภาวะความซึึมเศร้้า และปััญหาการฆ่่าตััวตายของเยาวชน รุ่่�นใหม่ท่ ี่่�นับั วัันจะมีีอััตราสููงขึ้น� สถาบันั รัฐั และสุขุ ภาพอาจทำ�ำ หน้า้ ที่่ใ� นบทบาทเชิงิ รับั ในขณะที่่ส� ถาบันั สังั คมอื่น� ๆ ต้้องทำ�ำ หน้้าที่่�ในเชิิงรุกุ เป็็นหลัักเพื่่�อจัดั การกับั ต้น้ ตอของปััญหาเหล่า่ นี้้� เป็็นต้้น หรืือการ ทำำ�หน้า้ ที่่ข� องสถาบันั สื่่�อในฐานะผู้�ส้ ร้า้ งและแพร่่กระจายความรู้�ใ้ หม่ๆ่ เช่่น การนำำ�เสนอ สิ่ง� ใหม่ผ่ ่า่ นเนื้้อ� หา (Content) ที่่ถ� ููกสร้า้ งโดยยููทููบเบอร์์ ซึ่ง�่ มีีเนื้้อ� หาหลากหลายประเภท โดยไม่่ได้้ผููกขาดอยู่่�กัับข้้อมููลเชิิงวิิชาการที่่�ถููกสร้้างโดยนัักวิิชาการอีีกต่่อไป แต่่เป็็น ความรู้�้ที่�ถููกนำำ�มาใช้้ในชีีวิิตประจำ�ำ วัันในมิิติิต่่าง ๆ และได้้กลายเป็็นสถาบัันที่่�ทำ�ำ หน้้าที่่� ในการสร้า้ งแรงบันั ดาลใจสำำ�คัญั สำำ�หรับั ประชากรดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ใ่ นปัจั จุบุ ันั ปรากฏการณ์์ ดังั กล่า่ วได้ท้ ำำ�ให้แ้ ต่ล่ ะสถาบันั ไม่ไ่ ด้ผ้ ููกขาดการทำำ�หน้า้ อีีกต่อ่ ไป โดยเฉพาะหน้า้ ที่่ใ� นการ เป็็นพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้�สำ�ำ หรัับคนในสัังคม และเนื่่�องจากการทำำ�หน้้าที่่�ของสถาบัันไม่่ได้้ 182
มีีการผููกขาดตายตััวอีีกต่่อไป จึึงส่่งผลให้้ขอบเขตของความเป็็นสถาบัันสัังคมต่่าง ๆ ได้้ถููกหลอมรวมกัันในบางพื้้�นที่่�ด้้วย 3) การเปลี่ย� นแปลงบรรทัดั ฐานของสถาบันั สังั คม นอกจากการเปลี่่�ยนแปลงในสถานภาพบทบาทภายในสถาบัันสัังคมต่่าง ๆ แล้้ว สิ่�งที่่�ต้้องปรัับเปลี่่�ยนไปเพื่่�อให้้แต่่ละสถาบัันสัังคมยัังสามารถทำ�ำ หน้้าที่่�ต่่อไปได้้ คืือการ ปรัับเปลี่่�ยนและยอมรัับให้้เกิิดบรรทััดฐานใหม่่ ๆ ในสถาบััน เช่่น บรรทััดฐานในเรื่�อง ของอำำ�นาจในสถาบัันการศึึกษาและสถาบัันครอบครััวดัังที่่�กล่่าวมาแล้้ว เช่่น การที่่� ประชากรดิจิ ิทิ ัลั สามารถลุกุ ขึ้น� มาเป็น็ ผู้�้ นำำ�การเรีียนรู้ใ้� ห้ก้ ับั สถาบันั การศึกึ ษาและสถาบันั ครอบครััว หรือื บรรทััดฐานในการปฏิสิ ััมพันั ธ์์ภายในสถาบันั สัังคมต่่าง ๆ เช่น่ รููปแบบ การสื่่อ� สารระหว่่างผู้�เ้ รีียนกับั ผู้้ส� อน ซึ่่�งในบางพื้้�นที่่� บางสถานการณ์์ อาจมีีความจำ�ำ เป็็น ต้้องปรัับเปลี่่�ยนรููปแบบวิิธีีการและละวางระเบีียบประเพณีีบางอย่่างลง เช่น่ วิธิ ีีการใช้้ ภาษาในการสื่่อ� สารระหว่า่ งผู้เ�้ รีียนและผู้ส�้ อนในพื้้น� ที่่อ� อนไลน์์ เช่น่ เดีียวกับั รููปแบบความ สััมพัันธ์์ การใช้้ชีีวิิต และการใช้้พื้้�นที่่�ในครอบครััวที่่�เปลี่่�ยนไปเนื่่�องจากงานกัับชีีวิิต ส่่วนตััวถููกหลอมรวมอยู่�ในพื้้�นที่่�และช่่วงเวลาเดีียวกััน ไม่่ได้้แยกออกจากกัันอีีกต่่อไป ทำำ�ให้้สมาชิิกในครอบครััวต้้องปรัับวิิธีีคิิดและรููปแบบการใช้้ชีีวิิตไปตามรููปแบบการ ทำ�ำ งานที่่เ� ปลี่่ย� นแปลงไปขององค์์กรที่่�เน้้นการทำ�ำ งานผ่่านระบบเครืือข่า่ ยมากขึ้�น ทำำ�ให้้ ขอบเขตด้้านพื้้น� ที่่แ� ละเวลาสำ�ำ หรัับการทำำ�งานถููกทำำ�ให้้เปลี่่�ยนแปลงไป นอกจากนั้้น� วัฒั นธรรมภายในองค์ก์ รที่่ม� ีีต่อ่ วิธิ ีีคิดิ และรููปแบบการทำำ�งานยังั จำำ�เป็น็ ต้้องปรัับเปลี่่�ยนไปเพื่่�อให้้สอดคล้้องกัับการเปลี่่�ยนแปลงของสัังคมโดยรวม เช่่น การ ทำ�ำ งานภายใต้้ระบบอาวุุโส ซึ่่�งถููกตีีความและส่่งผลต่่อประสิิทธิิภาพการทำ�ำ งานของ องค์์กรที่่�แตกต่่างไปจากเดิิม เช่่นเดีียวกัับสถาบัันศาสนาและความเชื่�อ ซึ่่�งปรัับเปลี่่�ยน วิิธีีการนำ�ำ เสนอ เนื่่�องจากการตีีความด้้านศาสนาที่่�แตกต่่างไปจากเดิิมและพยายาม ปรัับตััวให้้เข้้าถึึงและสอดคล้้องกัับการใช้้ชีีวิิตในปััจจุุบัันมากขึ้�น เช่่น การนำ�ำ เสนอ ศาสนาบนแพลตฟอร์์มหรืือพื้้�นที่่ใ� นรููปแบบสื่�อออนไลน์์มากขึ้น� และปรับั เปลี่่ย� นเนื้้�อหา ให้้สะท้้อนความเป็็นจริิงในการใช้้ชีีวิิตมากขึ้�นในลัักษณะ “Religious Technology” เป็น็ ต้้น 183
อย่า่ งไรก็ต็ าม สิ่ง� ที่่เ� ป็น็ ปรากฏการณ์ส์ ำำ�คัญั ในยุคุ ดิจิ ิทิ ัลั คือื การมีีบรรทัดั ฐานสังั คม สองรููปแบบซ้้อนทัับกัันในแต่่ละสถาบัันทางสัังคม กล่่าวคืือ บรรทััดฐานของสถาบััน ที่่�ใช้้ในสัังคมจริิง และบรรทััดฐานของสถาบัันสัังคมในโลกเสมืือนจริิง ถึึงแม้้จะเป็็น โครงสร้้างและปฏิิสััมพัันธ์์ภายในสถาบัันเดีียวกััน แต่่เมื่�อเป็็นปฏิิสััมพัันธ์์บนพื้้�นที่่� ที่่�แตกต่่างกััน ย่่อมเป็็นปฏิิสััมพัันธ์์ที่่�ถููกกำ�ำ หนดโดยบรรทััดฐานคนละชุุดกััน ตััวอย่่าง เช่น่ การปฏิสิ ัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งแม่-่ ลููกบนพื้้น� ที่่ท� ี่่แ� ตกต่า่ งกันั ระหว่า่ งในบ้า้ นกับั พื้้น� ที่่ใ� นโลก ออนไลน์์ จะเห็็นได้้ว่่า วิิธีีการปฏิิบััติิต่่อกัันอาจมีีความแตกต่่างกััน ในโลกออนไลน์์ แม่่และลููกอาจใช้้คำ�ำ พููดภาษาที่่�แตกต่่างจากการพููดคุุยกัันในพื้้�นที่่�ครอบครััวในโลก เสมืือนจริิง เช่่นเดีียวกัับการพููดคุุยระหว่่างศิิษย์์-อาจารย์์บนโลกออนไลน์์ ก็็สามารถ วางมารยาทหรืือข้้อกำ�ำ หนดบางอย่่างระหว่่างศิิษย์์-อาจารย์์ในโลกจริิงลงได้้ ซึ่่�งแต่่ละ สถาบัันต่่างมีีพื้้�นที่่�ของการปฏิิสััมพัันธ์์ซ้้อนทัับกัันอยู่�เสมอ จึึงทำำ�ให้้เกิิดบรรทััดฐาน สองชุุดซ้้อนทัับกันั อยู่�เสมอเช่น่ กััน ข้้อสัังเกตและข้้อเสนอแนะเพื่่�อเตรีียมความพร้อ้ มในการนำ�ำ นโยบายไปสู่�ก่ ารปฏิิบัตั ิิ จากผลการศึึกษาจะเห็็นได้้ว่่า คนรุ่่�นใหม่่ในฐานะ “ผู้้�กระทำ�ำ การดิิจิิทััล” มีีทั้้�ง โอกาสและข้้อจำำ�กััด โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลที่่�ขาดแคลนทรััพยากร ซึ่�่งอาจเปลี่่�ยน ข้้อจำ�ำ กััดดัังกล่่าวให้้กลายเป็็นพลัังเชิิงบวกด้้วยการขวนขวายและพยายามเรีียนรู้�้ ด้้วยตััวเอง และนำ�ำ ไปสู่่�การสืืบเสาะค้้นหาวิิถีีทางที่่�จะนำำ�ไปสู่่�ความสำ�ำ เร็็จได้้ อย่่างไร ก็็ตาม สิ่�งที่่�ต้้องตระหนัักในประเด็็นเหล่่านี้�้คืือ หากโครงสร้้างสัังคมและวััฒนธรรม ด้้านต่า่ ง ๆ ยังั ไม่ม่ ีีความพร้้อม นโยบายที่่ย� ังั ไม่ช่ ัดั เจน การเข้้าถึงึ และการใช้้เทคโนโลยีี ที่่�มีีความเหลื่�อมล้ำ��ำ ข้้อจำ�ำ กััดในระบบการศึึกษา การยึึดกรอบความคิิดและวิิธีีการ แบบเดิิม รวมถึึงข้้อจำ�ำ กััดของโครงสร้้างความเป็็นระบบราชการของสัังคมไทยยัังคง ปรากฏให้้เห็็นอยู่�โดยทั่่�วไป การพััฒนาคนไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 ตามเป้้าหมายของ รััฐอาจไม่่ใช่่เรื่�องง่่าย ทั้้�งนี้้�ข้้อค้้นพบจากการศึึกษาได้้แสดงให้้เห็็นแล้้วว่่า ชาวดิิจิิทััล ไทยมีีศัักยภาพและคุุณลัักษณะหลายประการที่่�พร้้อมพาประเทศไปสู่่�การเป็็นสัังคม 4.0 ได้้ แต่่จำำ�เป็็นต้้องเกิิดขึ้้�นภายใต้้การจััดการโครงสร้้างต่่าง ๆ ให้้ชััดเจน การ ส่่งเสริิม สนัับสนุุน สร้้างพื้้�นที่่� และให้้โอกาสกัับคนรุ่่�นใหม่่มากขึ้�นจึึงจะช่่วยให้้ 184
นโยบายคนไทย 4.0 ไปสู่่�เป้้าหมายที่่�วางได้้อย่่างมั่�งคง มั่�งคั่�ง และยั่�งยืืนต่่อไป โดยมีี ข้้อสัังเกตและข้้อเสนอแนะซึ่่�งอยู่�บนพื้้�นฐานของการศึึกษาครั้�งนี้�้ เพื่่�อให้้นโยบาย ดัังกล่่าวสามารถนำ�ำ ไปสู่่�การปฏิิบััติิที่่�สอดคล้้องกัับสภาพความเป็็นจริิงของประชากร ดิิจิิทัลั ดังั แนวทางต่่อไปนี้�้ 1) ความคลุุมเครืือของการเป็็นคนไทย 4.0 หากย้้อนพิิจารณาจากพิิมพ์์เขีียวของนโยบาย Thailand 4.0 ที่่�จะนำ�ำ ไปสู่่�การ ปฏิิบัตั ิิยังั ปรากฏเงื่อ� นไขที่่ต� ้อ้ งพิจิ ารณาในหลายประเด็น็ ประเด็น็ แรกคืือ การที่่�รัฐั บาล ยัังมิิได้้ให้้ความกระจ่่างถึึงขั้้�นตอนการพััฒนาคน หรืือ ‘How to’ อย่่างชััดเจน ในเชิิงปฏิิบััติิการ ซึ่่�งอาจมีีเพีียงการกำำ�หนดแผนยุุทธศาสตร์์หรืือแผนโครงการของ หน่ว่ ยงานต่่าง ๆ ที่่ม� ีีคำ�ำ ว่่า คนไทย 4.0 ในชื่อ่� โครงการเท่า่ นั้้�น แต่อ่ าจไม่่ได้้มุ่�งเน้น้ การผลิิตผลลััพธ์์ให้้เกิิดคนไทย 4.0 ได้้อย่่างแท้้จริิง ปััญหานี้�้แสดงให้้เห็็นว่่า จำำ�เป็็น ต้้องมีีความชััดเจนในนำ�ำ ไปสู่่�การพััฒนาทรััพยากรมนุุษย์์ให้้เป็็นคนไทย 4.0 ในแต่่ละ ขั้�นตอน การแบ่่งหน้้าที่่�องค์์กรหรืือสถาบัันที่่�สามารถช่่วยขัับเคลื่�อนนโยบายนี้้�ไป ด้้วยกััน เมื่�อรััฐและสัังคมไทยส่่วนใหญ่่มุ่�งฝากความหวัังไว้้กัับการสร้้างความเป็็น 4.0 ไว้ท้ ี่่�คนรุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะเด็็กและเยาวชน เป้า้ หมายการพััฒนาคนไทย 4.0 จึึงจำ�ำ เป็น็ ต้้องใช้้ระยะเวลาอัันยาวนานในการปลููกฝััง ตั้�งแต่่ค่่านิิยมในการมีีจิิตสาธารณะให้้ พลเมืืองรุ่่�นใหม่่มีีความรัับผิิดชอบต่่อสัังคม ไปจนถึึงการพััฒนาหลัักสููตร เข้้าใจ วิิถีีการเรีียนรู้�้ การออกแบบทัักษะที่่�สอดคล้้องกัับยุุค 4.0 และจริิตความเป็็นไทยของ เยาวชนรุ่่�นใหม่่ ทำ�ำ ให้้เป้้าหมายของการพััฒนาตามนโยบายด้้านคนไทย 4.0 ยัังเกิิด ข้้อคำำ�ถามอีีกมากมายในเรื่�องกระบวนการ ขั้�นตอน และความยั่�งยืืน อีีกทั้้�งการใช้้ คำำ�กว้้าง ๆ ที่่�กล่่าวถึึง คนไทย 4.0 นั้้�นยัังเป็็นสิ่่�งที่่�ทำ�ำ ให้้พลเมืืองรุ่่�นใหม่่ไม่่เห็็นภาพ ที่่�ชััดเจน เพราะขาดการประชาสััมพัันธ์์ที่่�เข้้าถึึงจากภาครััฐ ทำ�ำ ให้้ความรู้้�ความเข้้าใจ ในเรื่�องคนไทย 4.0 ของพลเมืืองรุ่่�นใหม่่มัักเกิิดจากการตีีความเอาเอง ถึึงแม้้ว่่า บางองค์์กรหรืือสถาบัันที่่�ช่่วยพััฒนาคนรุ่่�นใหม่่ให้้เป็็นคนไทย 4.0 ก็็ยัังขาดมาตรวััด จากรัฐั บาลที่่�ชัดั เจนในการวัดั ว่่าได้ป้ ระสบความสำ�ำ เร็จ็ ตามเป้า้ หมายหรืือไม่่ อย่่างไร 185
นอกจากนั้้�น หากพิิจารณาผลการศึึกษาครั้�งนี้�้ ข้้อมููลหลายส่่วนได้้ชี้้�ให้้เห็็นว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยในปััจจุุบััน โดยเฉพาะคนรุ่่�นใหม่่ต้้องตกอยู่�ในภาวะของความสัับสนต่่อ การยึดึ ถืือและนำำ�สิ่่�งต่่าง ๆ มาปฏิิบัตั ิิในชีีวิิตจริงิ อาทิิ คนรุ่่�นใหม่ม่ ีีทัศั นคติิ พฤติิกรรม การใช้้ชีีวิิต และทัักษะในเชิิงเทคโนโลยีีที่่ท� ัันสมััย แต่ใ่ นด้้านการเรีียนรู้�้ การถููกปลููกฝังั ด้ว้ ยความรู้�้ ชุุดคุณุ ธรรม ความหวังั ความฝัันจากครอบครััว สถานศึกึ ษา และรัฐั ยังั คง เป็็นตามบรรทััดฐานสัังคมเดิิมที่่�ไม่่สอดคล้้องกัับโลกที่่�เปลี่่�ยนไป รวมถึึงการเกิิดพื้้�นที่่� การเรีียนรู้้�แบบใหม่่ แต่่ระบบการเรีียนรู้้�และหลัักสููตรการศึึกษา ค่่านิิยมการศึึกษา ของผู้้�ปกครองต่่อบุุตรหลานยัังเป็็นตามระบบเดิิม เมื่ �อความไม่่ชััดเจนของความเป็็น “คนไทย 4.0” จากเป้า้ หมายของรััฐจะมีีความพยายามปรัับเปลี่่�ยนเพิ่่ม� เติิมรายวิิชา วิิธีี การสอนใหม่่ แต่ย่ ัังใช้โ้ ครงสร้้างการศึึกษาแบบเก่่า เช่น่ ความคาดหวังั ของรัฐั ที่่�ต้อ้ งการ สร้า้ งความเป็น็ ผู้�้ ประกอบการ การสร้า้ งเศรษฐกิจิ ใหม่่ แต่ค่ วามฝันั ของเยาวชนคนรุ่่�นใหม่่ หลายคนยัังคงถููกคาดหวัังให้้มีีชีีวิิตในแต่่ละช่่วงอายุุเป็็นไปตามบรรทััดฐานของคนรุ่่�น พ่อ่ แม่่ เช่น่ เรีียนจบระดับั มัธั ยมศึกึ ษาแล้ว้ ต้อ้ งสอบเข้า้ และเรีียนต่อ่ ในระดับั มหาวิทิ ยาลัยั ให้ไ้ ด้้ บางอาชีีพจะได้ร้ ับั การสนับั สนุนุ จากผู้้�ปกครองมากกว่า่ อาชีีพที่่ร� ัฐั ต้อ้ งการผลักั ดันั ให้เ้ กิดิ หรือื การที่่เ� ยาวชนจะเลือื กเส้น้ ทางเดินิ ของชีีวิติ และอาชีีพของตนที่่ม� ีีความอิสิ ระ เช่่น การท่่องเที่่�ยวและเก็็บเกี่�ยวรายได้้ ประสบการณ์์การทำ�ำ งานที่่�อาจจะไม่่ได้้ยึึดเป็็น อาชีีพที่่�แท้้จริิงในอนาคตก็็จะไปติิดที่่�บรรทััดฐานของสัังคมไทยเดิิม ค่่านิิยมของการ ให้้ความมั่�นคงกัับอาชีีพและความคาดหวัังของผู้้�ปกครอง สิ่�งเหล่่านี้้�สะท้้อนความ ไม่ช่ ััดเจนว่่า การเป็น็ คนไทย 4.0 จะเริ่�มขึ้น� ได้้เมื่�อใดของช่ว่ งชีีวิิต ชาวดิจิ ิิทัลั ไทยรุ่่�นใหม่่ ต้้องดำ�ำ เนิินชีีวิิตตามแบบแผนเดิิมหรืือสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้เลย อีีกทั้้�งคนที่่�พ้้น วััยเรีียนแล้้วหรืือกลุ่�มผู้�้สูงอายุุจะสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้หรืือไม่่ หากไม่่ได้้รัับการ ช่่วยเหลืือจากเยาวชนคนรุ่่�นใหม่่ที่่�เป็็นผู้�้ มีีทัักษะเรื่�องเทคโนโลยีีและรู้้�จัักวิิธีีการนำ�ำ เทคโนโลยีีมาใช้้ที่่�สอดคล้้องกัับวิิถีีชีีวิิตในสัังคมไทย ดัังนั้้�นหากสามารถสร้้างความ กระจ่่างถึึงขั้�นตอนการพััฒนาคนไทย 4.0 อย่่างชััดเจน จะช่่วยให้้ประเมิินได้้ว่่าตอนนี้้� ใครบ้้างที่่�เป็็นคนไทย 4.0 และมีีมากน้้อยเพีียงใด กลุ่�มนี้้�สามารถช่่วยเหลืือในการ ถ่่ายทอดความรู้้�ระหว่่างกลุ่�มวััยตนเองและระหว่่างคนข้้ามวััยได้้หรืือไม่่ และที่่�สำ�ำ คััญ เราต้้องพััฒนาใครต่่อไปอย่่างแท้้จริิง 186
2) คนไทย 4.0 ต้้องไม่่จำำ�กัดั รููปแบบ จากความไม่่ชััดเจนของความเข้้าใจในหนทางของการเป็็นคนไทย 4.0 รวมถึึง การที่่�ภาครััฐยัังไม่่มีีการกำ�ำ หนดมาตรวััดหรืือการสร้้างบรรทััดฐานที่่�กระจ่่างชััดในเชิิง ปฏิิบััติิการต่่อการพััฒนาคนไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 สิ่�งสำ�ำ คััญประการหนึ่่�งจากผลการ ศึึกษาครั้�งนี้้�ที่่�รััฐสามารถนำำ�ไปพิิจารณาในการพััฒนากระบวนการสร้้างคนไทย 4.0 ให้้มีีความเหมาะสมและเป็็นบริิบทของประเทศไทยที่่�จะได้้รัับผลประโยชน์์ที่่�แท้้จริิง นอกเหนืือจากการพััฒนาทางเศรษฐกิจิ นั่่น� คืือการสร้้างความเป็็นคนไทย 4.0 ในหลาย บริิบท เนื่่อ� งจากรัฐั พยายามสร้า้ งกรอบและเป้า้ หมายในภาพใหญ่ข่ องการเป็น็ คนไทย 4.0 โดยใช้้มิิติิเชิิงเศรษฐกิิจเป็็นตััวนำำ�การเป็็นคนไทย 4.0 จึึงตกอยู่�ภายใต้้ภาพจำ�ำ สำำ�คััญ คือื การสร้า้ งคนเพื่่อ� ตอบสนองต่อ่ โมเดลในการยกระดับั ขีีดความสามารถในการแข่ง่ ขันั ของประเทศภายใต้้การผลัักดัันนโยบายประเทศไทย 4.0 (Thailand 4.0) แม้้รััฐ จะพยายามสร้้างมิิติอิื่น� ๆ ให้้ครอบคลุุมทั้้�งด้า้ นสัังคม สุุขภาพ และสิ่ง� แวดล้้อม2 แต่ก่ ็็ ปฏิิเสธไม่่ได้้ว่่า ความสำำ�คััญอัันดัับแรกคืือการมุ่่�งเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างเชิิงเศรษฐกิิจ ก่อ่ น (สำำ�นัักโฆษก สำ�ำ นัักเลขาธิิการนายกรัฐั มนตรีี, 2560, น. 4) โดยรััฐควรพิจิ ารณา การให้้ความสำ�ำ คััญกัับการเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างทางสัังคมแบบรอบด้้าน ซึ่่�งที่่�ผ่่านมา รััฐมัักให้้ความสำ�ำ คััญกัับมิิติิการเปลี่่�ยนแปลงโครงสร้้างสัังคมในเรื่�องความเหลื่�อมล้ำำ�� ทางสังั คมที่่เ� กิดิ จากปัจั จัยั ทางเศรษฐกิจิ และสร้า้ งระบบสวัสั ดิกิ ารสังั คมเท่า่ นั้้�น แต่ไ่ ม่ไ่ ด้้ เน้้นถึึงการปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างสัังคมด้้านบรรทััดฐานการใช้้ชีีวิิต วััฒนธรรม ค่่านิิยม และวิถิ ีีชีีวิติ ผู้ค�้ น ดังั นั้้น� หากพิจิ ารณาจากข้อ้ มููลผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้จ้� ะเห็น็ ได้ว้ ่า่ นโยบาย ประเทศไทย 4.0 และการสร้้างคนไทย 4.0 ยัังไม่่ได้้เน้้นถึึงประเด็็นการเปลี่่�ยนแปลง 2 นโยบายประเทศไทย 4.0 ซึ่่�งถืือเป็็นส่่วนหนึ่่�งของยุุทธศาสตร์์การพััฒนาประเทศท่ี่�่มุ่�งเน้้นการปรัับ เปล่ี่�่ยนโครงสร้้างทางเศรษฐกิิจให้้เป็็นระบบเศรษฐกิิจใหม่่ที่่�เน้้นการสร้้างมููลค่่า (Value-based Economy) โดยมีีการปรับั เปลี่่ย� นใน 4 มิติ ิิ คือื 1. ความมั่ �งคั่ง� ทางเศรษฐกิจิ (Economic Wealth) 2. ความอยู่่�ดีีมีีสุุขของผู้้�คนในสัังคม (Social Well-being) 3. การยกระดัับศัักยภาพและคุุณค่่าของ มนุุษย์์ (Human Wisdom) และ 4. การรักั ษ์์สิ่ง� แวดล้้อม (Environmental Wellness) 187
โครงสร้้างสัังคมที่่�สำำ�คััญแต่่เป็็นสิ่่�งที่่�ถููกตั้�งคำ�ำ ถามจากชาวดิิจิิทััล เช่่น ระบบอุุปถััมภ์์ ระบบอาวุุโส การปรัับเปลี่่�ยนความสำ�ำ คััญของชุุดคุุณธรรมและค่่านิิยมการให้้ความ สำ�ำ คััญกัับความกตััญญููที่�มีีอยู่่�ของสัังคมไทย รวมถึึงบทบาทใหม่่ของแต่่ละโครงสร้้าง สถาบัันในสัังคมที่่�ควรจะต้้องเปลี่่�ยนแปลงไปตามยุุคสมััยและอาจจะไม่่สามารถแยก หน้้าที่่�ความรัับผิิดชอบของแต่่ละสถาบัันแยกออกจากกัันได้้เหมืือนยุุคก่่อน ๆ ความพยายามของรัฐั ที่่ผ� ่า่ นมาจึึงเป็น็ ส่ว่ นหนึ่่�งที่่�ทำำ�ให้้ไม่่สามารถระบุุ “How to” ของ การเป็็นคนไทย 4.0 ได้ไ้ ปมากกว่่าการสร้า้ งแรงงานเพื่่�อตอบโจทย์์เชิงิ เศรษฐกิจิ ดัังนั้้�นเพื่่�อให้้เกิิดประโยชน์์สููงสุุดต่่อการมุ่่�งสู่ �การปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างเศรษฐกิิจ ให้้หลุุดพ้้นกัับดัักความเป็็นประเทศรายได้้ปานกลางและความเหลื่ �อมล้ำำ��ตามเป้้าหมาย ที่่�รััฐวางไว้้ รััฐจำ�ำ เป็็นอย่่างยิ่�งที่่�จะต้้องมุ่�งปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างสัังคมในทุุกมิิติิไป พร้้อมกััน ทั้้�งนี้�้ การวางแผนพััฒนาคนไทยให้้เป็็น 4.0 อาจจำ�ำ เป็็นต้้องให้้ความสำำ�คััญ กัับลัักษณะของคนไทย โดยเฉพาะชาวดิิจิิทััลไทยตามสิ่�งที่่�เขาเป็็นอยู่�และต้้องการ จะเป็น็ มากกว่า่ การที่่�รัฐั ได้ก้ ำำ�หนดวางแผนไว้ฝ้ ่า่ ยเดีียว ประการแรก รัฐั ต้้องคำ�ำ นึึงสิทิ ธิิ ในการเป็็นคนไทย 4.0 ในแบบที่่�ชาวดิิจิิทััลคิิดว่่าจะเป็็น กรอบที่่�รััฐวางไว้้อาจมีีความ ยืดื หยุ่่�นได้ต้ ามบริบิ ทของสังั คมและวัฒั นธรรมในพื้้น� ที่่ต� ่า่ ง ๆ หากรัฐั ยังั คงใช้โ้ มเดลเดีียว สำำ�หรัับการพัฒั นาเศรษฐกิจิ สัังคม และคนในทุุกพื้้น� ที่่� สิ่�งที่่เ� กิิดขึ้้น� คือื ความเป็็นคนไทย 4.0 จะเกิิดขึ้้�นแบบไม่่ถ้้วนทั่่�ว ซึ่่�งอาจนำ�ำ ไปสู่่�การผลิิตซ้ำ��ำ ปััญหาความเหลื่�อมล้ำ�ำ� ใหม่่ ๆ ในสัังคมไทยต่่อไป โดยมีีต้้นเหตุุมาจากความไม่่เท่่าเทีียมกัันของพื้้�นฐานโครงสร้้าง เศรษฐกิิจ สังั คม และวััฒนธรรมของคนแต่่ละพื้้�นที่่� สิ่ง� สำ�ำ คัญั ที่่�รััฐควรผลัักดันั ให้้เกิิดขึ้้น� คืือ การทำ�ำ ให้้คนไทยทุุกคนสามารถเป็็นคนไทย 4.0 ได้้ตามความต้้องการของตนเอง โดยมีีรััฐเป็็นผู้้แ� นะแนวทางแต่่ไม่่ใช่่ผู้้�กำ�ำ หนดกรอบตายตััว 3) การสร้้างคนไทย 4.0 ที่่เ� ป็็นไปได้ท้ ุุกช่ว่ งวััย ประเด็็นต่่อมาคืือ รััฐควรให้้ความสำำ�คััญเรื่�อง “ช่่วงวััย” มากยิ่�งขึ้�น ถึึงแม้้ว่่า ในทางทฤษฎีีและในทางกฎหมาย คนไทยทุุกช่่วงวััยนั้้�นมีีสถานภาพเท่่าเทีียมกััน แต่่ ในพิมิ พ์เ์ ขีียวของการสร้้างคนไทย 4.0 นั้้�น รััฐเลือื กที่่จ� ะตั้�งเป้า้ หมายการพัฒั นาคนไทย 188
ให้เ้ ป็็น “มนุุษย์ท์ ี่่ส� มบููรณ์์ในศตวรรษที่่� 21” ควบคู่�ไปกับั การเป็็น “คนไทย 4.0 ในโลก ที่่�หนึ่่�ง” (กองบริิหารงานวิจิ ัยั และประกันั คุณุ ภาพการศึกึ ษา สถาบันั ส่่งเสริมิ การจัดั การ ความรู้�เ้ พื่่อ� สัังคม, 2559, น. 19) โดยมุ่�งเน้้นที่่ว� ััยเด็ก็ เยาวชน และวััยแรงงานเป็็นสำำ�คัญั ซึ่�่งทำำ�ให้้อาจจะละเลยประชากรในกลุ่�มอื่�น ๆ โดยเฉพาะกลุ่�มผู้�้สู งวััย ดัังที่่�ระบุุในมิิติิ การยกระดัับศัักยภาพและคุุณค่่าของมนุุษย์์ (Human Wisdom) ว่่า “การพััฒนา ทุุนมนุุษย์์จำ�ำ เป็็นต้้องคำ�ำ นึึงถึึงการพััฒนามาตรฐานของเด็็กไทย ยกระดัับคุุณภาพของ แรงงานให้้สอดคล้้องกัับตลาดแรงงานและทิิศทางการพััฒนาของประเทศ” ซึ่�่งสะท้้อน ความมุ่�งหวังั ที่่เ� น้น้ เพีียงคนรุ่่�นใหม่แ่ ละวัยั แรงงานเพื่่อ� สร้า้ งผลิติ ภาพทางเศรษฐกิจิ เท่า่ นั้้น� ประเด็น็ นี้ถ้� ือื เป็น็ เรื่อ� งสำำ�คัญั อย่า่ งยิ่ง� เพราะโครงสร้า้ งประชากรไทยมีีแนวโน้ม้ ที่่ช� ัดั เจนว่า่ จำ�ำ นวนผู้�้สู งอายุุจะเพิ่่�มสััดส่่วนมากขึ้�นทั้้�งในปััจจุุบัันและอนาคต ประชากรกลุ่�มนี้้�ควร ได้้รับั การส่่งเสริิมให้เ้ ป็น็ Active Ageing และร่่วมเป็น็ ส่่วนหนึ่่ง� ของการพัฒั นาประเทศ ไปสู่่� 4.0 โดยมีีประชากรในช่่วงวััยอื่�น ๆ ร่่วมสนัับสนุุน แต่่กลายเป็็นว่่านโยบายการ พััฒนาคนไทย 4.0 กลับั ผลักั ผู้�้สูงอายุใุ ห้ไ้ ปอยู่�ชายขอบเช่น่ เดีียวกัับที่่ผ� ลการศึึกษาครั้ง� นี้้� พบว่่า การมองผู้้�สูงอายุุเป็็นคนรุ่่�นเก่่า และคนรุ่่�นเก่่าคืือคนที่่�ไม่่รู้้�เทคโนโลยีี ไม่่เปิิดรัับ สิ่�งใหม่่ ไม่่ปรัับตััว ซึ่่�งความคิิดนี้้�ส่่วนหนึ่่�งเกิิดจากโครงสร้้างทางสัังคมและวััฒนธรรม ไทยที่่�ให้้คุุณค่่ากัับผู้้�สููงอายุุและระบบอาวุุโส ในขณะเดีียวกัันก็็มัักสร้้างภาพของ ผู้้�สูงอายุุคืือกลุ่�มวััยที่่�ไม่่ทัันต่่อโลก ควรหยุดุ ทำ�ำ งาน เป็็นวััยที่่�ต้้องพัักผ่่อน หรืือมีีหน้้าที่่� ในการอยู่่�บ้้านเลี้�้ยงหลาน (ปราโมทย์์ ประสาทกุุล, ศุุทธิิดา ชวนวััน, และกาญจนา เทีียนลาย, 2555) คำำ�ถามสำ�ำ คััญคืือ เราไม่่ต้้องการให้้ผู้้�สููงอายุุเป็็นคนไทย 4.0 ไปพร้อ้ มประชากรวััยอื่น่� หรืือ? 4) คนไทย 4.0 ที่่�ไม่ไ่ ด้้จำำ�กัดั เพีียงสัญั ชาติิไทย นอกจากประชากรสููงอายุุที่่�จะมีีมากขึ้�นแล้้ว โครงสร้้างประชากรอีีกส่่วนหนึ่่�ง ที่่�สำำ�คััญคืือ กลุ่�มบุุคคลต่่างสััญชาติิที่่�เข้้ามาอยู่�ในประเทศไทยที่่�มีีจำำ�นวนเพิ่่�มสููงขึ้�น อย่า่ งต่อ่ เนื่่อ� ง โดยเฉพาะในกลุ่�มวัยั แรงงานที่่เ� ป็น็ ชาวต่า่ งชาติทิี่่ม� าจากประเทศเพื่่อ� นบ้า้ น (เมีียนมา ลาว และกัมั พููชา) เขาเหล่่านี้ค้� ือื กำ�ำ ลัังสำ�ำ คัญั ในด้้านแรงงานของประเทศไทย ที่่ม� าทดแทนประชากรวัยั แรงงานสัญั ชาติไิ ทยที่่ม� ีีแนวโน้ม้ จะลดลงไปในอนาคตเนื่่อ� งจาก 189
อััตราการเกิิดของคนไทยที่่�ลดต่ำ��ำ ลง (กองทุุนประชากรแห่่งสหประชาชาติิประจำ�ำ ประเทศไทย, 2554) ในขณะเดีียวกันั กระแสการย้า้ ยถิ่น� ของผู้้�สูงอายุตุ ่า่ งชาติวิ ัยั เกษีียณ (International Retirement Migration: IRM) จากประเทศพััฒนาแล้้วก็็เลืือกมา อยู่�อาศััยในประเทศไทยมากขึ้�น (Tangchitnusorn, 2016) สัังคมไทยจึึงมีีแนวโน้้ม ที่่�จะมีีความเป็็นพหุุสัังคมและวััฒนธรรมมากขึ้ �นโดยเฉพาะในเชิิงความหลากหลาย ทางชาติิพัันธุ์์� ประเด็็นนี้อ�้ าจไม่่น่่าวิิตกกังั วลมากนัักหากเชื่�อมโยงกับั ผลการศึกึ ษาครั้ง� นี้�้ ที่่�พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยที่่�เป็็นคนรุ่่�นใหม่่ส่่วนใหญ่่คืือคนที่่�มีีความเปิิดกว้้างทางความคิิด ปรัับตััวได้้ดีี และยอมรับั ความแตกต่า่ งหลากหลายได้้ แต่่ประเด็็นที่่�น่่าขบคิิดต่่อไปคืือ ในเชิิงนโยบายรััฐกัับการสร้้างความเป็็นคนไทย 4.0 หากมองให้้ลึึกซึ้ง� กำ�ำ ลัังในการพััฒนาประเทศไทยมิิได้้อยู่�ในมือื ของคนสััญชาติไิ ทย เพีียงเท่่านั้้�น แต่่ในยุุคดิิจิิทััลที่่�มีีการหลั่�งไหลของผู้�้คนที่่�รัักและอาศััยอยู่�ในประเทศไทย ไม่่ว่่าจะเป็็นชาวต่่างชาติิผู้้�ที่�เกษีียณอายุุและเลืือกมาตั้�งรกรากในประเทศไทย แรงงาน อพยพที่่อ� าจสร้า้ งครอบครััวในประเทศไทย รวมถึึงแรงงานไทยที่่�ไปทำำ�งานต่่างประเทศ ในปััจจุบุ ันั ที่่อ� นาคตอาจย้้ายถิ่น� กลับั มา ล้้วนแล้้วแต่่เป็็นส่ว่ นหนึ่่�งของการนิิยามคนไทย 4.0 คืือการครอบคลุุมไปถึึงคนที่่�มิิได้้ยึึดติิดอยู่�เพีียงเรื่�องชาติิกำำ�เนิิดที่่�เป็็นไทยหรืือ พรมแดนที่่�อยู่�อาศััย แต่่แท้้ที่่�จริิงแล้้วคำำ�นิิยามของคนไทย 4.0 ควรครอบคลุุมถึึงคนที่่� อยู่�ในสัังคมไทยและในต่่างแดนที่่�เป็็นผู้้�ที่�มีีความรัักในประเทศไทย เพื่่�อที่่�จะผนึึกกำ�ำ ลััง มาพััฒนาประเทศไทยให้้เป็็นหนึ่่�งในกลุ่ �มประเทศพััฒนา ดัังนั้้�นหากเป้้าหมายของการสร้้างคนไทย 4.0 โดยเป็็น “สัังคมที่่�ไม่่ทอดทิ้้�งใคร ไว้้ข้้างหลััง (Inclusive Society)” รััฐจำำ�เป็็นต้้องระบุุลัักษณะความเป็็นคนไทย 4.0 ใหััชััดเจน คำำ�นึึงถึึงความแตกต่่างของแต่่ละพื้้�นที่่� สร้้างการพััฒนาคนให้้สอดคล้้องกัับ บริบิ ทความต้อ้ งการของแต่ล่ ะคนโดยเชื่อ� มต่อ่ คนได้ท้ ุกุ กลุ่�มวัยั และครอบคลุมุ ประชากร ทุุกสััญชาติิ เช่น่ คนไทย 4.0 ในที่่�นี้�อ้ าจหมายรวมถึงึ คนในสังั คมไทยที่่ม� ีีส่ว่ นร่่วมในการ ขัับเคลื่อ� นสังั คมไทยได้เ้ ช่น่ กััน 190
5) คนไทย 4.0 ที่่�ไม่ไ่ ด้เ้ น้้นเฉพาะมิติ ิิด้้านเทคโนโลยีี แม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยจะมีีศัักยภาพและความพร้้อมต่่อการเป็็นคนไทย 4.0 ดัังที่่� กล่่าวไว้้ข้้างต้้น แต่่ประเด็็นความแตกต่่างกัันของบริิบทของแต่่ละบุุคคลที่่�มีีความ เหลื่�อมล้ำ��ำ ของการเข้้าถึึงเทคโนโลยีีที่่�ไม่่เท่่าเทีียมกัันเป็็นประเด็็นที่่�ไม่่ควรถููกละเลย การสร้้างภาพเหมารวมต่่อคนรุ่่�นใหม่่ด้้วยความคาดหวัังว่่าชาวดิิจิิทััลไทยทุุกคนจะใช้้ เทคโนโลยีีเป็็นอาจไม่่ถููกต้้องนััก เพราะความเป็็นจริิงแล้้วไม่่ใช่่ทุุกคนที่่�จะเข้้าถึึง เทคโนโลยีีหรืือพััฒนาทัักษะการใช้้เทคโนโลยีีได้เ้ หมืือนกันั จุุดสำำ�คััญคืือทุุกคนมีที ัักษะ เทคโนโลยีีที่่�แตกต่่างกััน แต่่จะทำำ�อย่่างไรให้้ได้้ใช้้ทัักษะที่่�มีีอยู่่�นั้�นเกิิดประโยชน์์ ได้้สููงสุุดต่่อไป โดยไม่่ใช่่การบัังคัับให้้ทุุกคนต้้องเรีียนรู้้�เทคโนโลยีีทุุกอย่่าง เพื่่�อให้้ สุุดท้้ายแล้้วทุุกคนต่่างมีีทัักษะเหมืือน ๆ กััน ซึ่่�งไม่่ก่่อให้้เกิิดความสร้้างสรรค์์และ ต่่อยอดนวััตกรรม เนื่่�องจากผู้้�เรีียนรู้�้จะต้้องติิดตามทุุกเทคโนโลยีีที่่�เกิิดขึ้้�นใหม่่ไม่่ว่่า ตนเองจะมีีความพร้อ้ มหรืือไม่่ โดยที่่�ตนไม่ไ่ ด้พ้ ััฒนาสิ่�งที่่ต� นสนใจได้อ้ ย่า่ งแท้้จริงิ ทั้้�งนี้�้ เมื่�อพิิจารณาเป้้าหมายภาพรวมของการเป็็นคนไทย 4.0 คุุณลัักษณะที่่�รััฐ มุ่�งหวััง นอกจากการอ้้างอิิงผลเพื่่�อตอบสนองในเชิิงเศรษฐกิิจและการเป็็นแรงงาน เป็็นสำำ�คััญแล้้ว รััฐมัักใช้้โมเดลของประเทศที่่�พััฒนาแล้้วมาเป็็นฐาน เช่่น โมเดล A Nation of Makers ของสหรััฐอเมริิกาที่่�สนัับสนุุนธุุรกิิจและวััฒนธรรมของเหล่่า นัักประดิิษฐ์์รุ่่�นใหม่่ โมเดล Design in Innovation ที่่�ผลัักดัันการออกแบบเชิิง นวััตกรรมให้้เป็็นแรงขัับเคลื่�อนเศรษฐกิิจของสหราชอาณาจัักร และโมเดลเศรษฐกิิจ สร้้างสรรค์์หรืือ Creative Economy ของเกาหลีีใต้้ (สำ�ำ นัักโฆษก สำำ�นัักเลขาธิิการ นายกรััฐมนตรีี, 2560, น. 4) รวมถึึงความพยายามที่่�จะใช้้โมเดลการพััฒนาคนเพื่่�อนำ�ำ ประเทศสู่�การแข่่งขััน ในเวทีีโลกให้้ได้้ตามแบบอย่่างประเทศสิิงคโปร์์ หรืือพยายามใช้้โมเดลรููปแบบการ ศึึกษาของประเทศฟิินแลนด์์ โดยละเลยเงื่�อนไขสำำ�คััญ คืือบริิบทพื้้�นฐานทางสัังคม และวััฒนธรรมของคนในประเทศต่่าง ๆ เหล่่านั้้�น ว่่าเป็็นตััวขัับเคลื่�อนให้้เกิิดนโยบาย และเป้้าหมายของแต่ล่ ะประเทศที่่�ต่่างกััน 191
ดัังนั้้�น เมื่�อประเทศไทยจะสร้้างคนไทย 4.0 ก็็เปรีียบเสมืือนการที่่�พยายาม นำำ�โมเดลต่่างประเทศมาปรัับใช้้กัับความเป็็นไทย บางอย่่างจึึงไม่่ประสบผลสำ�ำ เร็็จ หากแต่่ถ้้าเราปรัับมุุมมองเป็็นในทางกลัับกััน ถ้้าประเทศไทยกลัับแนวคิิดด้้วยการ พััฒนาคนจากพื้้�นฐานของลัักษณะเด่่นของเราเองพััฒนาตามความต้้องการของคนไทย ที่่�อยากจะเป็็นแล้้วไปให้้สุุดศัักยภาพ ประเทศไทยอาจได้้โมเดลการพััฒนาคนไทย ที่่น� ่่าจะไปไกลกว่่าความเป็็น 4.0 ตามลัักษณะของประเทศอื่�นก็็เป็็นได้้ 6) สารตั้้ง� ต้น้ ของการสร้้างคนไทย 4.0 ศัักยภาพและคุุณลัักษณะของคนรุ่่�นใหม่่บางประการถืือได้้ว่่าเป็็น “ต้้นทุุน ศัักยภาพที่่�ดี”ี หรือื เรีียกว่่าเป็็น “สารตั้้ง� ต้้นของการสร้้างคนไทย 4.0” ที่่ร� ัฐั ควรนำ�ำ มา พััฒนาชาวดิิจิิทััลไทยให้้เป็็นคนไทย 4.0 หรืือ 5.0 ได้้ต่่อไปอย่่างไม่่หยุุดยั้้�ง ซึ่�่งจาก ข้้อค้้นพบจากผลการศึึกษานี้้�พบว่่า รััฐควรนำ�ำ พลัังของคนรุ่่�นใหม่่มาใช้้ให้้เกิิดประโยชน์์ สููงสุดุ ควรเปิดิ โอกาสให้เ้ กิดิ พื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้โ�้ ดยไม่ป่ ิดิ กั้้น� เพราะปัจั จุบุ ันั คนรุ่่�นใหม่ก่ ำำ�ลังั สร้้างบรรทััดฐานใหม่่ให้ก้ ับั สัังคมไทย (New Norm) ในด้้านต่า่ ง ๆ เช่่น การมีีทัศั นคติิ มุมุ มองความคิดิ ต่อ่ การใช้ช้ ีีวิติ แบบยืดื หยุ่่�น ความเท่า่ ทันั ต่อ่ การเปลี่่ย� นแปลง การพัฒั นา ทัักษะที่่�เหมาะสมกัับวิิถีีชีีวิิตเทคโนโลยีี การสร้้างแบบแผนการเรีียนและการทำำ�งาน รููปแบบที่่�แตกต่่างไปจากเดิิม การให้้คุุณค่่าเรื่�องความสมดุุลของการใช้้ชีีวิิต (Work- Life Balance) และการเปิิดรัับความหลากหลายทางเพศ เป็็นต้้น สิ่�งเหล่่านี้�้ล้้วน ประกอบสร้้างให้้เกิิดคุุณลัักษณะใหม่่ๆ และนิิยามใหม่่เกี่�ยวกัับชาวดิิจิิทััล ซึ่่�งคนกลุ่�มนี้�้ จะสามารถเป็็นผู้้�สร้้างสรรค์์สิ่�งใหม่่ให้้เกิิดขึ้้�นในสัังคมได้้ในอนาคต ดัังนั้้�นสิ่่�งสำ�ำ คััญคืือ สัังคมไทยจะต้้องเปิิดพื้้�นที่่�และให้้โอกาสแก่่พลัังของคนรุ่่�นใหม่่ที่่�จะเข้้ามาขัับเคลื่ �อน สัังคมที่่�ควรจะเป็็นได้้อย่่างยั่�งยืืนต่่อไป อย่่างไรก็็ตาม นอกเหนืือไปจากการเปิิดโอกาส ให้้ชาวดิิจิิทััลได้้สร้้างสรรค์์สิ่�งใหม่่แล้้ว สิ่�งใดที่่�รััฐให้้ความสำ�ำ คััญและเล็็งเห็็นประโยชน์์ ว่่าเป็็นสิ่่�งดีีงามที่่�ควรปลููกฝัังให้้กัับชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่อย่่างต่่อเนื่่�องต่่อไป รััฐก็็ควรมีี แนวทางในการนำ�ำ เสนอรููปแบบการประยุุกต์์ใช้้ที่่�สอดคล้้องกัับวิิถีีชีีวิิตและตอบโจทย์์ ความเป็็นชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ เพื่่�อสร้้างความเข้้าใจที่่�ถููกต้้องและไม่่ก่่อให้้เกิิดความ ขััดแย้้ง ความเข้้าใจผิดิ หรือื การโต้้แย้้งทางคุณุ ธรรม 192
โอกาสอีีกประการที่่ร� ัฐั สามารถนำ�ำ ศักั ยภาพและพลังั ของคนรุ่่�นใหม่ไ่ ปใช้ป้ ระโยชน์์ คือื รัฐั ควรมอบหน้า้ ที่่ใ� ห้ค้ นรุ่่�นใหม่ม่ ีบี ทบาทสำ�ำ คัญั ต่อ่ การสร้า้ งคนไทย 4.0 เนื่่อ� งจาก ศัักยภาพของคนรุ่่�นใหม่่มีีคุุณลัักษณะความเป็็น 4.0 อยู่�ในตนเอง พวกเขาควรเป็็น บุุคคลสำำ�คััญในการชี้้�นำำ� ถ่่ายทอด และสร้้างคนไทย 4.0 ให้้กัับบุุคคลใกล้้ชิิดในรุ่่�นวััย ต่่าง ๆ ปััจจุุบัันยัังไม่่เห็็นความชััดเจนถึึงการส่่งเสริิมในประเด็็นนี้�้ในนโยบายของรััฐ แสดงให้เ้ ห็น็ ว่า่ รัฐั ไม่ไ่ ด้ใ้ ช้ต้ ้น้ ทุนุ ทางสังั คมด้า้ นความเข้ม้ แข็ง็ ของ “ระบบครอบครัวั และ เครืือญาติ”ิ ของสังั คมและวัฒั นธรรมไทยมาใช้เ้ พื่่�อการสร้้างคนไทย 4.0 จึึงยัังขาดการ เชื่�อมต่่อระหว่่างรุ่่�นวััยแม้้แต่่ภายในครอบครััวเดีียวกััน หรืือในความใกล้้ชิิดทางสัังคม อย่่างชุุมชน โรงเรีียน และที่่ท� ำำ�งาน จึึงควรส่่งเสริิมบทบาทของคนรุ่่�นใหม่่อย่่างชััดเจน เช่น่ การให้บ้ ทบาทสอนทักั ษะความรู้เ้� ทคโนโลยีีข้า้ มรุ่่�นวัยั ประโยชน์จ์ ากการดำ�ำ เนินิ การนี้�้ นอกจากจะได้้การสร้้างคนไทย 4.0 ที่่�เพิ่่�มขึ้�นและตรงกลุ่�มเป้้าหมายแล้้ว ยัังสามารถ สร้า้ งเสริิมฐานรากของสถาบันั ครอบครััวและชุุมชนให้แ้ ข็็งแกร่่งมากขึ้�นด้ว้ ย ทั้้�งนี้�้ โดยพื้้�นฐานสัังคมไทยนั้้�นมีีความเอื้�อเฟื้�้อ ให้้ความสำ�ำ คััญกัับระบบอาวุุโส เป็็นรากฐานสำ�ำ คััญ ดังั นั้้�นเมื่อ� สังั คมและรููปแบบการดำ�ำ เนิินชีีวิติ เปลี่่ย� นแปลงไปจากเดิมิ เช่น่ การใช้้ชีีวิติ แบบสังั คมดิิจิทิ ััลทำ�ำ ให้้คนรุ่่�นเก่่าเกิดิ ปััญหาตามไม่่ทัันและมัักเกิดิ ปัญั หา ช่่องว่่างระหว่่างวััย ตลอดจนเกิิดความขััดแย้้งของคนรุ่่�นเก่่าและคนรุ่่�นใหม่่ ดัังนั้้�นหาก สัังคมสามารถปรัับมุุมคิิดและวิิธีีการจากเดิิมโดยให้้ความสำำ�คััญกัับคนรุ่่�นใหม่่มากขึ้ �น ในฐานะที่่�เป็็น “ผู้�้กระทำำ�การ” มากกว่่าการเป็็นผู้�้ถู กกำำ�หนดให้้ปฏิิบััติิการตามความ ต้้องการของรััฐหรืือสัังคม คนรุ่่�นใหม่่จึึงควรได้้รัับโอกาสในการผลัักดัันให้้มีีบทบาท ในการขัับเคลื่�อนสัังคม 4.0 ในฐานะผู้�้ นำ�ำ สัังคม สิ่�งเหล่่านี้้�อาจเป็็นอีีกช่่องทางที่่�ทำ�ำ ให้้ ประเทศไทยไปสู่่�ความเป็็น 4.0 ได้อ้ ย่า่ งราบรื่�นมากขึ้�น 193
เอกสารอ้้ างอิิ ง 194
ภาษาไทย กรชนก สนิทิ วงค์,์ และณรงค์์ เจนใจ. (2563) แนวทางการพัฒั นาชุมุ ชนตามหลักั ปรัชั ญา เศรษฐกิิจพอเพีียงสู่�การสร้้างสัังคมอยู่่�ดีีมีีสุุข “พอมีี พอกิิน พอใช้้” อย่่างยั่�งยืืน. วารสาร มจร. การพััฒนาสังั คม, 5(1), 1-16. กองทุุนประชากรแห่่งสหประชาชาติิประจำ�ำ ประเทศไทย. (2554). ผลกระทบของการ เปลี่่�ยนแปลงทางประชากรในประเทศไทย. กรุุงเทพฯ: กองทุุนประชากรแห่่ง สหประชาชาติิประจำำ�ประเทศไทย. กองบริิหารงานวิิจััยและประกัันคุุณภาพการศึึกษา สถาบัันส่่งเสริิมการจััดการความรู้�้ เพื่่�อสัังคม. (2559). พิิมพ์์เขีียว Thailand 4.0 โมเดลขัับเคลื่�อนประเทศไทย สู่�ความมั่่�งคั่�ง มั่�นคง และยั่�งยืืน. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก https:// waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2017/20171114-draeqa-blueprint.pdf. กองยุทุ ธศาสตร์แ์ ละแผนงาน กรมสุขุ ภาพจิติ กระทรวงสาธารณสุขุ . (2561). แผนพัฒั นา สุุขภาพจิติ แห่่งชาติิฉบับั ที่่� 1 (พ.ศ. 2561 – 2580). สืืบค้น้ เมื่�อ 10 พฤษภาคม 2563, จาก http://www.stopcorruption.moph.go.th. คณะกรรมการส่ง่ เสริมิ คุณุ ธรรมแห่ง่ ชาติ.ิ (2562). การส่่งเสริมิ คุุณธรรม “พอเพียี ง วิินััย สุุจริิต จิิตอาสา” สร้า้ งคนดีสีู่�สังั คม. กรุงุ เทพฯ: ศููนย์์คุุณธรรม (องค์ก์ ารมหาชน). จุุลนีี เทีียนไทย, ภัทั รพรรณ ทำ�ำ ดีี, ภาสนัันทน์์ อััศวรักั ษ์,์ ปุณุ ณฑรีีย์์ เจีียวิิริยิ บุญุ ญา, ว่่าน ฉัันท์์ฉาย ฉัันทวิิลาสวงศ์์ และฐิิติินัันทน์์ ผิิวนิิล. (2563). รายงานการวิิจััย ฉบับั สมบููรณ์์ การสร้า้ งความเข้า้ ใจในคุุณลักั ษณะ พฤติกิ รรม และทัศั นคติใิ นอนาคต ของชาวดิิจิิทััลไทย. กรุงุ เทพฯ : สำำ�นักั งานการวิิจัยั แห่่งชาติิ (วช.). ปราโมทย์์ ประสาทกุุล, ศุุทธิิดา ชวนวััน และกาญจนา เทีียนลาย. (2555). ผู้้�สูงอายุุ: คนวงในที่่จ� ะถููกผลัักให้้ไปอยู่�ชายขอบ. ใน กุลุ ภา วจนสาระ และกฤตยา อาชวนิิจกุุล (บรรณาธิิการ). ประชากรและสัังคม 2555: ประชากรชายขอบและ ความเป็็นธรรมในสัังคมไทย. (หน้า้ 105-124). นครปฐม: สถาบันั วิจิ ัยั ประชากร และสัังคม มหาวิิทยาลััยมหิดิ ล. 195
ราชบัณั ฑิติ ยสถาน. (2557). พจนานุุกรมศัพั ท์ป์ ระชากรศาสตร์์ ฉบับั ราชบัณั ฑิติ ยสถาน. กรุุงเทพฯ: ราชบััณฑิติ ยสถาน. สำ�ำ นักั งานคณะกรรมการพััฒนาการเศรษฐกิิจและสังั คมแห่ง่ ชาติ.ิ (2554) การทรงงาน พััฒนาประเทศของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่�หััว. กรุุงเทพฯ: สำำ�นัักงาน คณะกรรมการพััฒนาการเศรษฐกิิจและสังั คมแห่่งชาติ.ิ สำ�ำ นัักโฆษก สำำ�นักั เลขาธิิการนายกรัฐั มนตรีี. (2560). วารสารไทยคู่่�ฟ้า้ ออนไลน์์. สืบื ค้น้ เมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก https://spm.thaigov.go.th/FILEROOM/ spmthaigov/DRAWER004/GENERAL/DATA00368.PDF สุุเมธ ตัันติิเวชกุุล. (2551). เศรษฐกิิจพอเพีียง (Sufficiency Economy). วารสาร ศึกึ ษาศาสตร์์, 19(3). 1-6. สุุวิิทย์์ เมษิินทรีีย์์. (2560). กรอบความคิิดเชิิงบููรณาการของผู้�้ นำ�ำ ภาครััฐกัับการ ขัับเคลื่�อนภารกิิจในยุุคประเทศไทย 4.0. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก https://www.ocsc.go.th/sites/default/files/attachment/article/ 20170622-rsr2-1_final.pdf. ไสว บุญุ มา. (2559). แก้ไ้ ขความเข้า้ ใจผิดิ เรื่อ� งเศรษฐกิจิ พอเพียี ง. สืบื ค้น้ เมื่อ� 30 เมษายน 2563, จาก https://www.bangkokbiznews.com/blog/detail/637986. อานนท์์ ศัักดิ์�วรวิิชญ์์. (2561). 11 คุุณลัักษณะของคนไทย 4.0 ที่่�ต้้องปฏิิรููป จะช่่วยให้้ Thailand 4.0 เป็็นความจริิง. สืืบค้้นเมื่�อ 30 เมษายน 2563, จาก http://as.nida.ac.th/gsas/article. 196
ภาษาอัั งกฤษ Cook, J. 2018. Imagined futures: Hope, risk and uncertainty. Basingstoke, UK: Palgrave. Diamandis, P., & Kotler, S. (2020). The future is faster than you think: How converging technologies are transforming business, industries, and our lives. New York: Simon and Schuster. Giddens, A. (1971). Capitalism and modern social theory. Cambridge: Cambridge University Press. Giddens, A. (1979). Central problems in social theory: Action, structure and contradiction in social analysis. London & Basingstoke: The Macmillan Press Ltd. Giddens, A. (1984). The constitution of society, Outline of the theory of structuration. Berkeley & Los Angeles University of California Press. Godin, S. (2018). This is marketing: You can’t be seen until you learn to see. New York: Portfolio. Hage, G. (2003). Searching for hope in a shrinking society. Annandale, VIC: Pluto Press. Harvard Business Review Press. (2013). HBR’s 10 must reads on innovation. Boston : Harvard Business Review Press. Harvard Business Review Press. (2020). HBR’s 10 must reads on managing people 2-volume collection. Boston : Harvard Business Review Press. Holiday, R. (2014). Growth hacker marketing: A primer on the future of PR, marketing, and advertising. New York : Portfolio. Mahadevan, J. (2017). A very short, fairly interesting and reasonably cheap book about cross-cultural management. Thousand Oaks: SAGE. Miller, D. (2017). Building a storybrand: Clarify your message so customers will listen. New York: HarperCollins Leadership. 197
Pilcher, J. (1994). Mannheim’s sociology of generations: An undervalued legacy. The British Journal of Sociology, 45(3), 481-495. Savin-Baden, M., & Tombs, G. (2017). Research methods for education in the digital age. Bloomsbury Publishing. Tangchitnusorn, K. (2016). International migration of Westerners of Thailand: Decision-making process, wellbeing, assimilation, and impacts on destination. Thesis (Ph.D. in Demography), Chulalongkorn University. . 198
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
