BUKU RUJUKAN BIOLOGI T5 KSSM FULL✨

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Peranan Contoh Penerangan Role Example Explanation Bakteria saprofitik, Pengurai kulat • Menguraikan organisma mati untuk mengurangkan Decomposer Saprophytic bacteria, pencemaran dengan mengelakkan pengumpulan sisa organik. fungi Simbion Decompose dead organisms to reduce pollution by preventing Symbion Tryconympha accumulation of the organic wastes remains. sp. (protozoa), Parasit Bifidobacterium sp., • Mengembalikan nutrien ke dalam tanah Parasite Lactobacillus sp. dan Escherichia coli Return nutrients to soil Tryconympha sp. (protozoa), Bifidobacterium • Tryconympha sp. dalam salur pencernaan anai-anai sp., Lactobacillus sp. and Escherichia coli merembeskan enzim selulase untuk mencernakan selulosa Sesetengah bakteria kepada glukosa untuk diserap oleh anai-anai dan protozoa, kulat Tryconympha sp. in alimentary canal of termites secretes cellulase Some bacteria, fungi to digest cellulose into glucose to be absorbed by the termites • Usus besar manusia mempunyai bakteria simbiosis yang smymenbsiointitcesbiasctveirtiaamwihnichB1s2yndthaensisvivtiatammiinn K / Human colon B12 and vitamin K has • Merupakan pemangsa untuk membentuk rantai makanan yang seimbang / As predators to form a balanced food chains • Juga merupakan mangsa kepada pengguna lain Also as prey for other consumers STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 8.3.4 Mendefinisikan istilah: patogen dan vektor. / Define the terms: pathogens and vectors. 8.3.5 Memerihalkan kesan patogen terhadap kesihatan manusia. / Explain the effects of pathogens on human health. 8. Definisi patogen dan vektor. / Definitions of pathogen and vector. Istilah Definisi Bakteria, Contoh BAB / CHAPTER 8 Term Definition Bacteria, Examples Patogen Mikroorganisma yang boleh menyebabkan penyakit virus , protozoa, kulat Pathogen Microorganisms which can cause diseases virus , protozoa, fungi Vektor Organisma yang membawa patogen daripada Nyamuk , lalat, lipas, haiwan Vector individu terjangkit kepada individu lain liar terjangkit Organisms which carry pathogen from an infected Mosquitoes , flies, cockroaches, individual to another infected wild animals 9. Kesan patogen terhadap kesihatan manusia. / Effects of pathogens on human health. Patogen Penyakit Gejala Cara jangkitan Pathogen Disease Method of infection Symptom Virus Penyakit kelamin, Melalui seks atau Virus barah serviks dan • Ketuat pada tangan, kaki, sentuhan • Human barah lain Through sex or skin Sexually transmitted muka dan alat kelamin / Warts to skin contact papillomavirus disease, cervix (HPV) cancer and other on hand, leg, face and genital organ cancer • Tompokandarahselepas haid Irregular blood spotting after periods 99 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 08-BioF5 Bab8 (F5p).indd 99 1/12/21 4:42 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Patogen Penyakit Gejala Cara jangkitan Pathogen Disease Symptom Method of infection Bakteria Keracunan • Pendarahan haid berpanjangan dan banyak Bacteria makanan daripada biasa • Salmonella sp. Food poisoning Prolonged and more menstruation than normal Malaria Protozoa Malaria • Pendarahan selepas putus haid Protozoa Postmenopausal bleeding • Plasmodium Kurap Ringworm • Penambahan lelehan dari faraj sp. Increased vaginal discharge Kulat • Muntah / Vomiting Melalui makanan Fungi • Cirit-birit / Diarrhea tercemar • Tinea sp. • Deman / Fever Through • Sakit perut / Abdominal cramps contaminated food • Sakit kepala / Headache • Menggigil diikuti dengan deman panas Gigitan nyamuk dan sakit kepala / Shrivel is followed by Anopheles sp. fever and headache betina • Kulit menjadi kekuningan Bitten by female Skin becomes yellowish mosquito • Anaemia / Anaemia Anopheles sp. • Plak kemerah-merahan yang bersisik dan Melalui sentuhan bintik-bintik merah di sekelilingnya / An Through skin-to- erythematous patch with slightly scaly and small skin contact erythematous papules present at its periphery. • Plak ini boleh membesar dan membentuk gelang kemerah-merahan di sekelilingnya The patch will enlarge and with the presence of its central clearing, it will appear ring-like or annular BAB / CHAPTER 8 10. Padankan jenis penyakit dengan patogen dan vektor dengan betul. Match types of diseases with pathogens and vectors correctly. Patogen Penyakit Vektor Pathogen Disease Vector Bakteria Taun Nyamuk Anopheles sp. betina Bacteria Cholera Female mosquito Anopheles sp. Protozoa Demam denggi Lalat rumah Protozoa Dengue fever Housefly Tifoid Typhoid Virus Malaria Nyamuk Aedes sp. betina Virus Malaria Female mosquito Aedes sp. Keracunan makanan Food poisoning © Nilam Publication Sdn. Bhd. 100 08-BioF5 Bab8 (F5p).indd 100 1/12/21 4:42 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 PRAKTIS SPM SPM PRACTICES SOALAN ANEKA PILIHAN / MULTIPLE-CHOICE QUESTIONS Kuiz / Quiz 1 Antara berikut, pernyataan manakah tentang 5 Rajah berikut menunjukkan dua jenis organisma TP1 kepentingan sistem pengelasan adalah betul? TP2 berasal daripada Alam yang berbeza. Which of the following statements about importance of The following diagram shows two types of organisms classification system is true? from different Kingdoms. A Mendapat pengiktirafan antarabangsa Obtain international recognition B Mempercepatkan pengelasan organisma P         Q Speed up the classification of organisms C Memudahkan perkongsian maklumat pada Antara berikut, pernyataan manakah tentang perbezaan antara dua organisma tersebut adalah peringkat antarabangsa / Make sharing of betul? / Which of the following statements about the information ease at the level of international difference between the two organisms is true? D Mempertingkatkan sumbangan dalam A Organisma P tidak menjalani fotosintesis, pengelasan organisma pada peringkat manakala organisma Q menjalani fotosintesis antarabangsa Organism P does not carry out photosynthesis, Increase contribution in classification of organisms whereas organism Q carry out photosynthesis at the international level B Organisma P tidak mempunyai dinding sel, manakala organisma Q mempunyai dinding sel 2 Penulisan nama saintifik manakah adalah betul? Organism P does not have cell wall, whereas TP1 Which of the following writing of scientific name is organism Q has cell wall C Organisma P tidak mempunyai kloroplas, correct? manakala organisma Q mempunyai kloroplas Organism P does not have chloroplast, whereas A Musca sp. C Domestica sp. organism Q has chloroplast B Musca domestica D Musca Domestica D Organisma P tidak membentuk tisu, manakala organisma Q membentuk tisu / Organism P does 3 Antara berikut, susunan manakah tentang sistem not form tissue, whereas organism Q forms tissue BAB / CHAPTER 8 TP1 pengelasan hierarki adalah betul? Which of the following sequences about the hierarchy 6 Antara berikut, yang manakah mewakili filum bagi TP2 lipas? / Which of the following represents the phylum for classification system is correct? A Alam, Filum, Order, Kelas, Famili, Genus, Spesies cockroach? Kingdom, Phylum, Order, Class, Family, Genus, Species A Animalia / Animalia B Alam, Filum, Kelas, Order, Famili, Genus, Spesies B Arthropoda / Arthropod Kingdom, Phylum, Class, Order, Family, Genus, Species C Insekta / Insecta C Alam, Kelas, Filum, Order, Famili, Genus, Spesies D Periplaneta / Periplaneta Kingdom, Class, Phylum, Order, Family, Genus, Species D Alam, Filum, Kelas, Famili, Order, Genus, Spesies 7 Antara berikut, ciri manakah tidak sesuai untuk Kingdom, Phylum, Class, Family, Order, Genus, Species TP3 mengelaskan organisma dengan kekunci dikotomi? Which of the following characteristics is not suitable to 4 Alam apakah yang ditunjukkan oleh ciri-ciri berikut? TP2 Which Kingdom is shown by the following characteristics? classify organisms with dichotomous key? A Mempunyai ekor sebelum menjadi dewasa • Mempunyai klorofil Have a tail before becoming an adult Has chlorophyll B Mempunyai lebih daripada tiga pasang kaki Have more than three pairs of legs • Mempunyai dinding sel C Badan tidak mempunyai segmen Has cell wall No segmented body D Mempunyai ekor / Have a tail • Tidak mempunyai mitokondrion Has no mitochondrion A Archaebacteria / Archaebacteria B Eubacteria / Eubacteria C Protista / Protista D Plantae / Plantae 101 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 08-BioF5 Bab8 (F5p).indd 101 1/12/21 4:42 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 8 Rajah berikut menunjukkan satu pokok filogenetik. Antara berikut, pernyataan manakah adalah betul? TP4 The following diagram shows a phylogenetic tree. Which of the following statements are true? T Penyakit / Disease Patogen / Pathogen Apakah yang diwakili oleh T? / What is represented by T? I Deman denggi Anopheles sp. Anopheles sp. A Leluhur bagi pembentukan dinding sel Dengue fever Aedes sp. Common ancestor for formation of cell wall II Deman denggi Aedes sp. B Leluhur bagi kehadiran bulu Anopheles sp. Common ancestor for the presence of fur Dengue fever Anopheles sp. C Leluhur bagi kehadiran tulang belakang III Malaria Aedes sp. Common ancestor for the presence of backbone Aedes sp. D Leluhur bagi pembentukan plasenta Malaria Common ancestor for formation of placenta IV Malaria 9 Rajah berikut menunjukkan sejenis vektor bagi suatu TP2 penyakit. Malaria The following diagram shows a vector for a disease. A I dan II C II dan III I and II II and III B I dan III D II dan IV I and III II and IV 10 Antara berikut, organisma manakah adalah patogen TP2 bagi manusia? / Which of the following organisms are pathogens for humans? I Musca sp. / Musca sp. II Anopheles sp. / Anopheles sp. III Salmonella sp. / Salmonella sp. IV Human papillomavirus / Human papillomavirus A I dan II C II dan IV I and II II and IV B I dan III D III dan IV I and III III and IV BAB / CHAPTER 8 SOALAN STRUKTUR / STRUCTURE QUESTIONS Jawab semua soalan. / Answer all questions. 1 Rajah berikut menunjukkan dua jenis organisma. / The following diagram shows two types of organisms. Organisma P Organisma Q Organism P Organism Q (a) Namakan Alam bagi organisma P dan Q. TP1 Name the Kingdoms for organism P and Q. P : Animalia / Animalia Q : Eubacteria / Eubacteria [2 markah / marks] (b) Nyatakan dua ciri organisma P yang boleh digunakan dalam kekunci dikotomi. State two characteristics of organism P which can be used for dichotomous key. Mempunyai rangka luar dan mempunyai tiga pasang kaki Have exoskeleton and have three pairs of legs [2 markah / marks] © Nilam Publication Sdn. Bhd. 102 08-BioF5 Bab8 (F5p).indd 102 1/12/21 4:42 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 (c) Taun ialah penyakit yang boleh menjangkiti manusia dengan organisma P dan Q. Huraikan hubungan TP3 organisma P dan Q dalam menjangkiti taun kepada manusia. Cholera is a disease that can infect humans with organisms P and Q. Describe the relationship of organism P and Q in infecting cholera to humans. Organisma P ialah vektor yang membawa organisma Q daripada makanan tercemar dan mencemari makanan yang akan dimakan oleh orang lain. Organisma Q menghasilkan racun yang akan menyebabkan cirit-birit atau sakit perut kepada orang yang termakan makanan tercemar. / Organism P is the vector which carries organism Q from contaminated food and contaminate the food will be consumed by other people. The organism Q produces toxin which can cause diarrhea or abdominal ache to people who consume the contaminated food. [2 markah / marks] (d) Penyakit tidur Afrika ialah suatu penyakit yang disebabkan oleh sejenis patogen yang dibawa oleh sejenis TP4 vektor. Namakan Alam patogen dan vektor tersebut. African sleeping sickness is a disease caused by a type of pathogen which is carried by a type of vector. Name the Kingdom of the pathogen and vector. Alam patogen / Kingdom of the pathogen : Protista / Protista Vektor / Vector : Lalat Tsetse / Tsetse fly [2 markah / marks] SOALAN ESEI / ESSAY QUESTIONS 1 (a) Rajah berikut menunjukkan maklumat yang diperoleh daripada laman sesawang Sistem Informasi TP3 Biodiversiti Malaysia. / The following diagram shows the information obtained from the website of Malaysia Biodiversity Information System. Mammals Birds Reptiles Amphibians Marine Fishes Freshwater Fishes 307 785 567 242 1, 619 449 species species species species species species Invertebrates Vascular Plants Fungi Mosses Hard Coral 150, 000 15, 000 >4, 000 522 612 species estimated species estimated species species species Sumber: https://www.mybis.gov.my / Source: https://www.mybis.gov.my BAB / CHAPTER 8 Terangkan maklumat tersebut berdasarkan konsep biodiversiti. [10 markah / marks] Explain the information based on the concepts of biodiversity. (b) Rajah berikut menunjukkan beberapa organisma yang perlu dikelaskan. TP4 The following diagram shows several organisms need to be classified. PQR S TU Bina satu kekunci dikotomi untuk mengelaskan organisma tersebut. Gunakan huruf untuk mewakili organisma tersebut. Construct a dichotomous key to classify these organisms. Use letter to represent each of the organism. [10 markah / marks] 103 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 08-BioF5 Bab8 (F5p).indd 103 1/12/21 4:42 PM

BABMODUL • Biologi Tingkatan 5 EkosistemCHAPTER 9 Ecosystem STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 9.1 Komuniti dan ekosistem / Community and ecosystem STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.1.1 Mendefinisikan: spesies, populasi, komuniti, habitat, nic, dan ekosistem. Define the terms: species, population, community, habitat, niche, and ecosystem. 1. Definisi istilah ekosistem: / Definitions of terms in ecosystem: A Spesies Sekumpulan organisma sama spesies hidup di habitat yang sama pada suatu B Species masa / A group of organisms same species lives in the same habitat at the same time L I B Populasi Organisma yang memperoleh nutrien daripada bahan organik M Population Organisms which obtain nutrients from organic substances C E C Komuniti Organisma yang memperoleh nutrien daripada perumahnya N Community Organisms which obtain nutrients from their host J A D Habitat Suatu organisma bersaing dengan organisma lain bagi nic yang sama K Habitat An organism competes with other organisms for the same niche D F E Nic Semua populasi daripada spesies yang berlainan yang hidup dalam satu G Niche habitat serta berinteraksi antara satu sama lain / All population of different H species that live in a habitat and interact to each other F Ekosistem Peranan atau interaksi sesuatu spesies dengan komponen lain dalam Ecosystem habitatnya / Roles or interactions of a species with other components in a habitat Suatu organisma memburu dan memakan organisma lain G Komponen biosis An organism hunts and eats other organisms Biotic components Organisma mendapat manfaat daripada organisma lain tanpa memudaratkannya / An organism benefits from other without harm the organism BAB / CHAPTER 9 H Komponen abiosis Abiotic components I Parasitisme Sekumpulan organisma serupa, saling membiak untuk menghasilkan Parasitism anak yang sihat / A group of similar organism which can interbreed to produce fertile offspring J Komensalisme Kedua-dua organisma mendapat keuntungan dalam interaksi Commensalism Both organisms obtain benefit in the interaction Tempat tinggal organisma K Mutualisme Living place of organisms Mutualism Beberapa komuniti dalam habitat yang sama saling berinteraksi antara satu sama lain termasuk dengan komponen bukan hidup / Several communities L Saprofitisme in a habitat interact to each other, including the non-living components Saprophytism Semua organisma dalam suatu ekosistem All organisms in an ecosystem M Persaingan Faktor persekitaran yang boleh mempengaruhi kehidupan organisma Competition dalam suatu ekosistem Environmental factors which can affect the organisms in an ecosystem N Pemangsaan Predation © Nilam Publication Sdn. Bhd. 104 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 104 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.1.2 Mengenal pasti komponen biosis dan komponen abiosis dalam ekosistem. / Identify biotic and abiotic components in an ecosystem. 9.1.3 Memerihalkan nutrisi autotrof dan nutrisi heterotrof. / Explain autotrophic and heterotrophic nutrition. 9.1.4 Berkomunikasi tentang komponen biosis mengikut aras trof. / Communicate about biotic components according to trophic levels. 9.1.5 Memerihalkan pengaliran tenaga dalam rantai makanan. / Describe energy flow in a food chain. 2. Senaraikan komponen biosis dan abiosis dalam ruangan yang betul. List biotic and abiotic components in the correct spaces. Air pH tanah Bakteria Udara Water Soil pH Bacteria Air Alga Kulat pH air Ikan Algae Fungi Water pH Fish Suhu Cacing Garam mineral Temperature Worm Mineral salts Kelembapan udara Tumbuhan Cahaya Burung Air humidity Plants Light Manusia Birds Human Komponen biosis Komponen abiosis Biotic components Abiotic components Bakteria Alga Air pH tanah Bacteria Algae Water Soil pH Kulat Ikan Udara pH air Fungi Fish Air Water pH Cacing Tumbuhan Suhu Garam mineral Worm Plants Temperature Mineral salts Burung Manusia Kelembapan udara Cahaya Birds Human Air humidity Light 3. Jenis nutrisi yang diamalkan oleh komponen biosis dalam suatu ekosistem dibahagikan kepada nutrisi BAB / CHAPTER 9 autotrof dan heterotrof . Types of nutrition practiced by biotic components in an ecosystem are divided into autotrophic and heterotrophic nutrition. (a) Organisma yang mengamalkan nutrisi autotrof dikenali sebagai autotrof . Mereka dapat menghasilkan glukosa daripada bahan tak organik seperti karbon dioksida, air atau hidrogen sulfida dengan menggunakan tenaga cahaya atau tenaga kimia. Organisms practice autotrophic nutrition are known as autotrophs . They can produce glucose from inorganic substances such as carbon dioxide, water or hydrogen sulfide by using light energy or chemical energy. (b) Heterotrof tidak dapat menghasilkan glukosa daripada bahan tak organik, dan perlu memakan organisma lain. do not produce glucose from inorganic substances, and require to consume other organisms. Heterotrphs 105 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 105 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Autotrof Fotoautotrof • Mengandungi klorofil untuk menjalankan fotosintesis Autotroph Photoautotroph Contains chlorophyll to carry out photosynthesis • Menghasilkan makanan daripada karbon dioksida dan air dengan tenaga cahaya / Produces food from carbon dioxide and water by using light energy • Contoh: Tumbuhan hijau, alga dan bakteria berfotosintesis Examples: Green plants, algae and photosynthetic bacteria Kemoautotrof • Tidak mengandungi klorofil / Do not contain chlorophyll Chemoautotroph • Menghasilkan makanan daripada karbon dioksida dan air dengan Holozoik Holozoic tenaga yang dihasilkan daripada tindak balas kimia Saprotrof Produces food from carbon dioxide and water by using energy generated from Saprotroph chemical reactions • Contoh: Nitrobacter sp. / Example: Nitrobacter sp. Heterotrof • Memperoleh makanan dan memakannya Heterotroph Obtains and consumes food into the body • Mencernakan makanan dengan enzim dalam badan dan menyerap nutrien ke dalam badan / Digests food with enzymes within the body and absorbs the nutrients into body • Contoh: manusia dan hampir semua jenis haiwan Example: human and almost all types of animals • Memperoleh nutrien daripada bahan organik atau organisma yang mati / Obtains nutrients from organic substances or dead organisms • Mencernakan bahan organik dengan merembeskan enzim BAB / CHAPTER 9 keluar daripada badan dan menyerap nutrien ke dalam badan / Digest the organic substances by secreting enzymes out of the body and absorbs the nutrients into body • Contoh: kulat roti, cendawan / Examples: bread mould, mushroom Parasit • Memperoleh nutrien dengan menyerap nutrien daripada Parasite perumahnya Obtains food by absorbing the nutrients from the hosts • Contoh: kutu, cacing pita / Examples: ticks, tapeworm 4. Komponen biosis memperoleh tenaga daripada makanan untuk menjalankan proses hidup. to carry out living processes. Biotic components obtain energy from food 5. Berdasarkan jenis nutrisi, komponen biosis boleh dikategorikan kepada tiga kumpulan, iaitu pengeluar , pengguna dan pengurai . , Based on the types of nutrition, the biotic components can be categorised into three groups, producers consumers and decomposers . © Nilam Publication Sdn. Bhd. 106 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 106 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 6. Komponen biosis dalam tiga kumpulan ini boleh disusunkan mengikut aras trof dalam membentuk satu rantai makanan. accordingly to form a food chain. The biotic components in the three groups can be arranged into trophic levels Aras trof pertama Aras trof kedua Aras trof ketiga Aras trof keempat First trophic level Second trophic level Third trophic level Fourth trophic level Pengeluar Pengguna primer Pengguna sekunder Pengguna tertier Producer Primary consumer Secondary consumer Tertiary consumer 7. Dalam satu rantai makanan, tenaga dalam suatu aras trof dapat dialirkan kepada aras trof seterusnya apabila organisma itu dimakan. In a food chain, the energy of a trophic level can be flowed to the next trophic level when the organism is consumed. (a) Pengaliran tenaga dalam suatu rantai makanan adalah bermula daripada tenaga cahaya yang diguna oleh pengeluar untuk fotosintesis . /The flow of energy in a food chain is begun from BAB / CHAPTER 9 light energy to be used by producers for photosynthesis . (b) Secara amnya, hanya 10 % tenaga dapat mengalir daripada suatu aras trof ke aras trof yang seterusnya. / In general, only 10 % energy can flow from one trophic level to the next trophic level. (c) Kira-kira 90 % tenaga hilang daripada pengaliran tenaga dalam rantai makanan dalam bentuk tenaga haba yang dibebaskan oleh pengguna, bahagian tidak tercerna, perkumuhan dan sebagainya. / About 90 % energy lost from the flow of energy within food chain in the form of heat energy released from consumers, undigestible parts, excretion and others. (d) Pengaliran tenaga ke aras trof tinggi adalah semakin berkurangan . The flow of energy to higher trophic levels becomes less . (e) Jadi, aras trof kelima ialah aras trof paling tinggi dalam suatu rantai makanan. Hence, the fifth trophic level is the highest trophic level in any food chain. 8. Dalam suatu ekosistem, beberapa rantai makanan saling berhubungan membentuk satu siratan makanan . In an ecosystem, several food chains interrelate to form a food web . 107 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 107 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 9. Rajah di bawah menunjukkan komponen biosis dalam satu ekosistem. The diagram below shows biotic components in an ecosystem. Ular Arnab Beluncas Helang Snake Rabbit Caterpillar Eagle Belalang Tumbuhan Katak Burung pipit Grasshopper Plants Frog Sparrow Berdasarkan rajah tersebut, bina satu siratan makanan yang mengandungi sekurang-kurangnya empat rantaian makanan. / Based on the diagram, construct a food web consists of at least four food chains. BAB / CHAPTER 9 Beluncas Burung pipit Caterpillar Sparrow Tumbuhan Belalang Katak Ular Helang Plants Grasshopper Frog Snake Eagle Arnab Rabbit © Nilam Publication Sdn. Bhd. 108 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 108 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.1.6 Memerihalkan piramid ekologi: piramid bilangan, piramid biojisim dan piramid tenaga. Describe ecological pyramids: pyramid of numbers, pyramid of biomass and pyramid of energy. 10. Aras trof juga boleh diwakili dengan piramid ekologi yang terdiri daripada piramid bilangan, piramid biojisim dan piramid tenaga berdasarkan parameter yang dikaji. / The trophic levels can be represented by ecological pyramids that consisting of pyramid of number, pyramid of biomass and pyramid of energy based on the studied parameter. Aras trof keempat Fourth trophic level Aras trof ketiga Third trophic level Aras trof kedua Second trophic level Aras trof pertama First trophic level Piramid bilangan Piramid biojisim Piramid tenaga Pyramid of numbers Pyramid of biomass Pyramid of energy • Bahagian paling bawah mewakili aras trof pertama atau pengeluar The lowest part represents the first trophic level or producer • Bahagian kedua dari bawah dan ke atas mewakili aras trof kedua dan seterusnya atau pengguna The second lower part and above represent second trophic level and higher or consumers • Setiap bahagian mewakili • Setiap bahagian mewakili jumlah • Setiap bahagian mewakili tenaga bilangan organisma bagi setiap aras trof / Each part represents biojisim organisma tersedia dalam organisma BAB / CHAPTER 9 the number of organism for each bagi setiap aras trof / Each part bagi setiap aras trof / Each part trophic level represents total biomass of represents available energy of • Semakin tinggi menuju organism for each trophic level organism for each trophic level ke bahagian atas, semakin • Semakin tinggi menuju • Semakin tinggi menuju bilangan ke bahagian atas, semakin ke bahagian atas, semakin kurang kurang jumlah biojisim kurang tenaga yang organisma bagi aras trof berkenaan / The higher the organisma bagi aras trof didapati bagi aras trof berkenaan parts in the pyramid, the berkenaan / The higher the parts in The higher the parts in the pyramid, lesser the number the pyramid, the lesser the lesser the energy of organisms for the respective of organisms for the respective the biomass of organisms for the tropic level tropic level respective tropic level • Bentuk piramid mungkin • Bentuk piramid mungkin • Bentuk piramid tidak terbalik terbalik apabila terbalik apabila kerana tenaga hilang apabila mengalir menuju aras trof pengeluar ialah satu pokok pengeluar ialah fitoplankton bagi yang tinggi / The shape of pyramid besar ekosistem marin The shape of pyramid may be The shape of pyramid may be is not inverted because energy is inverted when the inverted when the producer lost while flowing is phytoplankton for marine ecosystem towards the higher trophic level producer is a big tree 109 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 109 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.1.7 Mencerakinkan jenis interaksi antara komponen biosis: parasitisme, komensalisme, mutualisme, saprofitisme, persaingan dan pemangsaan. Analyse types of interactions between biotic components: parasitism, commensalism, mutualism, saprophytism, competition and predation. 11. Rajah berikut menunjukkan jenis interaksi antara komponen biosis. The following diagram shows the types of interaction among the biotic components. Interaksi komponen biosis / Interactions between biotic components Simbiosis Saprofitisme Persaingan Pemangsaan Symbiosis Saprophytism Competition Predation Parasitisme Mutualisme Persaingan intraspesies Persaingan interspesies Parasitism Mutualism Intraspecies competition Interspecies competition Komensalisme Commensalism Activiti / Activity Simbiosis / Symbiosis Dua spesies berlainan saling berinteraksi secara rapat. / Two different species interact closely. Parasitisme • Parasit mendapat keuntungan tetapi perumah mendapat kerugian . Parasitism The parasite obtains benefits from its host. However, the host is harmed . • Dua jenis parasit: endoparasit dan ektoparasit . BAB / CHAPTER 9 Two types of parasite: endoparasite and ectoparasite . • Endoparasit tinggal di dalam badan perumah, manakala ektoparasit tinggal di luar badan perumah. Endoparasite lives inside the host’s body, whereas ectoparasite lives outside the host’s body. • Contoh endoparasit: Cacing pita melekat pada permukaan usus kecil perumah untuk mendapatkan nutrien. / Example of endoparasite: Tapeworms attach to the lining of the host’s small intestines to obtain nutrients. • Contoh ektoparasit: Kutu rambut hidup di atas kepala manusia untuk menghisap darah perumah. / Example of ectoparasite: The hair lice live on human’s head to feed on the host’s bloods. Komensalisme • Komensal mendapat keuntungan manakala perumah tidak Commensalism memperoleh keuntungan atau kerugian. / Commensal gets benefits, while the host neither gets benefits nor harm. • Ikan remora sebagai komensal melekat pada ikan jerung untuk mendapatkan serpihan makanan, pengangkutan dan perlindungan. / The remora fish as a commensal attach to shark to get leftover food, transport and protection. • Orkid merpati sebagai komensal tumbuh di atas pokok lain untuk mendapat lebih banyak cahaya matahari dan air hujan. The pigeon orchid as a commensal live on other plants to get more sunlight and rain water. • Contoh lain seperti teritip yang terlekat pada badan ikan paus atau ketam Other examples such as barnacles attached to the whale’s body or crabs. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 110 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 110 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Mutualisme • Kedua-dua spesies memperoleh keuntungan dari satu sama lain. Mutualism Saprofitisme Both species get the benefits from one another. Saprophytism Pemangsaan • Rhizobium sp. hidup dalam nodul akar kekacang. Ia membantu mengikat nitrogen dalam Predation atmosfera kepada nitrat untuk diserap oleh akar. Rhizobium sp. pula mendapat tempat tinggal dan nutrien dari akar pokok kekacang. / Rhizobium sp. lives in the root nodules of leguminous plants. It fixes the nitrogen in the atmosphere to nitrate to be absorbed by the root. Rhizobium sp. obtain shelter and nutrients from the root of the leguminous plants. • Burung tiung mendapat makanan, iaitu kutu daripada badan kerbau, manakala kerbau dapat bebas daripada kutu. Oxpecker obtains food, ticks from buffalo, while the buffalo benefits from tick removal. • Contoh lain seperti kulampair (alga dan kulat), buran laut dan umang-umang, buran laut dan ikan badut. / Other examples such as lichens (algae and fungi), sea anemone and hermit crab, sea anemone and clownfish. • Satu organisma hidup memperoleh nutrien daripada organisma mati atau reput. An interaction in which living organisms obtain nutrient from dead or decaying organisms. • Bakteria dan kulat saprofitik merembeskan enzim untuk mencernakan sebatian organik kompleks pada organisma mati atau reput kepada nutrien ringkas . The saprophytic bacteria or fungi secrete enzymes to digest the complex organic compound in the dead or decaying organisms into simpler nutrients . • Nutrien ringkas diserap ke dalam saprofit . The simpler nutrients are absorbed into saprophyte . • Contoh seperti cendawan, kulat roti. / Examples such as mushroom, bread mould. • Satu interaksi antara mangsa dan pemangsa di mana pemangsa akan memburu dan membunuh mangsa sebagai sumber makanan. An interaction between preys and predators in which the predator hunts and kills the prey as food. BAB / CHAPTER 9 • Interaksi ini adalah penting untuk mengekalkan populasi mangsa dan pemangsa dalam keseimbangan dinamik. / The interaction is important to maintain the population of prey and predator in a dynamic equilibrium. • Contohsepertiburunghantudanhelangsebagaipemangsa,tikus,ular,arnabdansebagainya sebagai mangsa. / Examples such as owl and eagle as predators, rat, snake, rabbit and others as preys. Persaingan Competition • Organisma hidup yang hidup dalam habitat yang sama dan bersaing untuk mendapatkan makanan , air, cahaya dan ruang. / Organisms that live in the same habitat and compete for food , water, light and space. Persaingan intraspesies Persaingan interspesies Intraspecific competition Interspecific competition • Persaingan berlaku antara organisma yang sama spesies . • Persaingan berlaku antara organisma Competition occurs among organisms of same species . yang berlainan spesies . • Juga bersaing untuk mengawan selain daripada sumber Competition occurs among organisms of makanan dan ruang hidup. different species . Also competes for mating in addition of food source and living space. 111 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 111 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.1.8 Menerangkan ekosistem paya bakau dari aspek: komponen biosis, komponen abiosis, penyesuaian pokok bakau, pengkolonian dan sesaran serta kepentingan ekosistem paya bakau. / Explain a mangrove ecosystem in terms of: biotic components, abiotic components, adaptations of mangrove trees, colonisation and succession, and its importance. 12. Paya bakau ditemui di muara sungai , pertemuan sungai dengan air laut yang pasang dan surut. Mangrove is found at river mouth , confluence of river and tidal sea water. 13. Komponen abiosis: / Abiotic components: Kurang pengudaraan bagi pertukaran gas Less aeration for gaseous exchange Tanah berlumpur Tidak sesuai bagi percambahan biji benih Muddy soil Not suitable for seed germination Kurang sokongan bagi pokok / Less support for tree Ombak dan pasang Perubahan kandungan garam dalam air semasa pasang surut air surut air Changes of salts in water during tidal fluctuation Wave and tidal fluctuation Larutan persekitaran adalah hipertonik kepada sel tumbuhan Surrounding solution is hypertonic to plant cells Keamatan cahaya dan Kehilangan air akibat kadar transpirasi tinggi suhu tinggi / High light Water loss due to high rate of transpiration intensity and temperature BAB / CHAPTER 9 14. Oleh kerana paya bakau terdiri daripada dua ekosistem utama, iaitu ekosistem darat dan akuatik , paya bakau adalah kaya dengan biodiversiti . / Because the mangrove consists of two main ecosystems, terrestrial ecosystem and aquatic ecosystem, the mangrove is rich in biodiversity . 15. Komponen biosis: / Biotic components: Pengeluar • Terdiri daripada autotrof seperti pelbagai pokok bakau , fitoplankton Producer dan rumpai laut Pengguna Consumers Made up of autotrophs such as various mangrove trees , phytoplankton and seedweeds • Merupakan sumber makanan utama bagi siratan makanan dalam ekosistem darat dan akuatik / As main food sources for food webs in terrestrial and aquatic ecosystems • Terdiri daripada heterotrof seperti pelbagai burung, monyet, serangga, ikan, biawak dan buaya / Made up of heterotrophs such as various birds, monkeys, insects, fish, lizards and crocodiles • Saling berinteraksi secara simbiosis, persaingan dan pemangsaan Interact by symbiosis, competition and predation © Nilam Publication Sdn. Bhd. 112 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 112 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Pemakan • Terdiri daripada heterotrof seperti cacing , belangkas, udang dan ketam detritus Made up of heterotrophs such as worms , horseshoe crabs, prawns and crabs Detritus feeders • Menguraikan bahan organik daripada organisma yang mati dan reput Decompose organic substances from dead and decaying organisms • Mengembalikan nutrien ke dalam tanah dan air / Return nutrients into soil and water Pengurai • Terdiri daripada bakteria dan kulat / Made up of bacteria and fungi Decomposers • Menguraikan bahan organik daripada organisma yang mati dan reput Decompose organic substances from dead and decaying organisms • Mengembalikan nutrien ke dalam tanah dan air / Return nutrients into soil and water 16. Pengkolonian dan sesaran di paya bakau. / Colonisation and succession in mangrove. (a) Pengkolonian ialah satu proses di mana sesuatu spesies tumbuhan menakluki sesuatu kawasan baharu yang tidak mempunyai tumbuhan, mula membiak dan membentuk koloni di kawasan itu. Colonisation is a process in which a plant species colonises a new place which has no plants, begins to reproduce and form colony in the place. (b) Tumbuhan yang mula menakluki kawasan baharu dikenali sebagai spesies perintis . The plants which begin to colonise a new place is known as pioneer species . (c) Sesaran ialah proses penggantian sesuatu spesies tumbuhan dominan dengan spesies tumbuhan lain secara beransur-ansur. / Succession is a process of substitution of a dominant plant species with another plant species gradually. (d) Spesies tumbuhan yang menggantikan spesies tumbuhan dominan dikenali sebagai spesies penyesar . The plant species that replaces a dominant plant species is known as successor species . Zon garis pantai Zon tengah Zon belakang Komuniti klimaks BAB / CHAPTER 9 Seaward zone Mid zone Landward zone Climax community Air pasang Akar jangkang Akar lutut Akar banir High tide Prop root Knee root Buttress root Air surut Low tide 113 © Nilam Publication Sdn. Bhd. Pneumatofor 1/12/21 4:22 PM Pneumatophore 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 113

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Zon garis pantai • Spesies perintis di paya bakau ialah Avicennia sp. dan Sonneratia sp.. Seaward zone The pioneer species in mangrove are Avicennia sp. and Sonneratia sp.. • Avicennia sp. tumbuh di kawasan menghadap ke laut, manakala Sonneratia sp. tumbuh di kawasan muara sungai yang terlindung. / The Avicennia sp. grow in region facing to sea, whereas the Sonneratia sp. grow in river mouth . Penyesuaian daun: / Adaptation of leaves: • Spesies perintis ini mempunyai daun sukulen , stoma terbenam dan kutikel yang tebal untuk memelihara air dengan mengurangkan kehilangan air. These pioneer species have succulent leaves, sunken stomata and thick cuticle to conserve water by reducing water loss. • Permukaan daun mempunyai kelenjar garam untuk merembeskan garam berlebihan keluar daripada pokok. / Leaf surface has salt-exuding gland to secrete excess salts out of tree. Penyesuaian biji benih: / Adaptation of seed: • Ia juga mempunyai biji benih vivipariti , biji benih bercambah semasa masih terlekat pada pokok induk. / It also has viviparous seeds which are germinating while attaching to the parent plant. • Ini untuk memastikan anak pokok dapat terus hidup di kawasan tanah berlumpur. This is to ensure the seedling can continue to survive in the region of muddy soil. Penyesuaian akar / Adaptation of root • Sel akar dapat mengekalkan kepekatan garam yang tinggi dalam sel sap supaya air boleh meresap ke dalam akar secara osmosis. / Root cells can maintain high salt concentration in cell sap so that water can diffuse into root by osmosis. • Spesies perinitis ini mempunyai pneumatofor yang tumbuh tegak ke atas dari akar utama menembusi tanah berlumpur. / The pioneer species have pneumatophore that grow upward from the main root, penetrate the muddy soil. • Ini membolehkan pertukaran gas antara akar di bawah tanah berlumpur dengan persekitaran melalui lentisel . / This enable gaseous exchange between BAB / CHAPTER 9 underground roots and surrounding through lenticels . • Sistem akar bercabang dan tersebar luas pada spesies perintis memerangkap lumpur dan selut serta bahan organik daripada bahagian tumbuhan yang mereput. The widespread cable roots system of the pioneer species traps mud and silt as well as organic matter from decaying plant parts. • Ini memberi sokongan kepada spesies perintis yang tumbuh di tanah berlumpur yang lembut. This provides support to the pioneer species that grew on the soft muddy soil. • Ini juga menyebabkan tanah menjadi lebih keras dan kurang bertakung, aras tebing ditinggikan . / This also causes the soil becomes firmer and less waterlogged, the bank is slightly raised . • Keadaan ini lebih sesuai untuk pertumbuhan pokok paya bakau yang lain seperti Rhizophora sp. . / Such conditions favour the growth of another kind of mangrove tree, such as Rhizophora sp. . • Secara beransur-ansur, sesaran berlaku di mana penyesar Rhizophora sp. menggantikan spesies perintis . / Gradually, succession occurs in which a successor Rhizophora sp. replaces the pioneer species . © Nilam Publication Sdn. Bhd. 114 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 114 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Zon tengah • Pokok bakau Rhizophora sp. berdominan di zon tengah. Mid zone Mangrove trees Rhizophora sp. are dominant in the mid zone. • Rhizophora sp. mempunyai ciri penyesuaian daun dan kaedah percambahan biji benih yang sama seperti spesies perintis . Rhizophora sp. have similar adaptive characteristics of leaves and seed germination method as the pioneer species . • Sistem akar jangkang Rhizophora sp. terus memerangkap daun, selut dan lumpur serta humus daripada spesies perintis. The prop (stilt) root system of Rhizophora sp. continues to trap more leaves, silt and mud as well as humus from the pioneer species. • Tanah menjadi lebih keras dan subur serta aras tebing juga semakin meningkat . The soil becomes firmer and fertile. The bank also raised higher . • Keadaan sekarang adalah lebih sesuai untuk Bruguiera sp. . The current condition is more suitable for Bruguiera sp. . • Sesaran berlaku di mana Bruguiera sp. menyesarkan Rhizophora sp.. Succession occurs in which Bruguiera sp. succeed the Rhizophora sp. Zon belakang • Bruguiera sp. dan Heritiera sp. tumbuh di zon belakang. Landward zone Bruguiera sp. and Heritiera sp. grow in landward zone. • Bruguiera sp. mempunyai ciri penyesuaian daun dan kaedah percambahan biji benih yang sama seperti pokok bakau lain. The Bruguiera sp. have similar adaptive characteristics of leaves and seed germination method as other mangrove trees. • Sistem akar lutut Bruguiera sp. membolehkan pertukaran gas berlaku melalui lentisel. The knee root system of Bruguiera sp. enables gaseous exchange to take place through lenticels. • Heritiera sp. mempunyai akar banir yang boleh menyokong pokok yang BAB / CHAPTER 9 bertumbuh semakin besar dan tinggi. Heritiera sp. have buttress root which can support huge and taller trees. • Kawasan pantai yang lama menjauhi laut, Bruguiera sp. dan Heritiera sp. diganti oleh tumbuhan daratan seperti Pandanus sp. dan Nypa sp. The old shore is further away from the sea and Bruguiera sp. and Heritiera sp. are replaced with land plants such as Pandanus sp. and Nypa sp. • Lama-kelamaan komuniti klimaks terbentuk apabila sesaran terhenti. Eventually, a climax community is gradually formed when the succession is stop. Komuniti klimaks • Di Malaysia, komuniti klimaks yang terbentuk ialah hutan hujan tropika . Climax community In Malaysia, the climax community formed is tropical rainforest . • Pokok-pokok dalam hutan hujan tropika akan terus hidup sekiranya tiada jangkitan penyakit, bencana alam dan gangguan aktiviti manusia . The trees in tropical rainforest will continue to live if there is no disease infection, natural disasters and disturbance from human activitites . 115 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 115 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 17. Kepentingan paya bakau: / Importance of mangrove: Zon perlindungan • Sebagai habitat yang selamat kepada pelbagai spesies organisma. Zone of protection As a secure habitats for various organism species. • Sebagai zon penampan semula jadi bagi mengurangkan kelajuan dan kekuatan ombak dan angin ke darat. / As a natural buffer zone to reduce speed and strength of wave and wind toward land. • Sebagai tempat perlindungan bagi anak ikan, udang dan ketam daripada pemangsa. As protective places for fries, prawns and crabs from predator. • Sebagai tempat perlindungan bagi pelbagai spesies burung berimigrasi. As a protective place for various spesies of birds that migrate. • Sebagai kawasan semaian bagi haiwan akuatik. As a nursery for aquatic animals. • Pokok bakau boleh mengurangkan jejak kaki karbon kerana pokok bakau dapat menyimpan karbon 3 – 5 kali lebih tinggi daripada tumbuhan darat yang lain. Mangrove trees can reduce carbon footprint because the trees can store carbon 3 – 5 times more than other terrestrial plants. Sumber perikanan • Hasil laut seperti ikan, udang, ketam dan siput sebagai sumber makanan dan Source of fishery pendapatan / Seafoods such as fish, prawns, crabs and clams as food source and incomes. • Mempromosikan industri sangkar terapung untuk menternak spesies haiwan akuatik. Promotes fish farming industries to feed aquatic animal species. • Sebagai makanan kaya dengan bahan organik kepada ketam dan udang. As food rich in organic substances for crabs and prawns. Sumber perhutanan • Sebagai bahan api kayu arang . / As fuel charcoal . Source of forestry • Barangan kraf tangan berasaskan kayu bakau. / Mangrove wood based handicraft . • Sebagai sumber kayu kepada pertukangan kayu, sampan, bot kayu dan kerangka bangunan. BAB / CHAPTER 9 As timber soure for carpentry, sampan, wooden boat, and building. Sumber makanan • Hasil laut dan hasil pokok bakau sebagai sumber makanan. Source of food Seafoods and mangrove harvests as food source. Sumber perubatan • Daun daripada Avicennia sp., Rhizophora sp. dan Bruguiera sp. mengandungi bahan Source of medicine antibakteria . / Leaves of Avicennia sp., Rhizophora sp. and Bruguiera sp. contain antibacterial substance. • Kulit pokok Bruguiera sp. digunakan untuk merawat cirit-birit. Bark of Bruiguiera sp. is used to treat diarrhea. • Penyakit lain seperti penyakit kulit, artritis, asma dan keradangan. Other diseases such as skin diseases, arthritis, asthma and inflammation. Zon ekopelancongan • Mempunyai pelbagai spesies organisma yang dapat menarik perhatian Zone of ecotourism pelancong / Have various organism species which can attract tourists • Sebagai habitat bagi kelip-kelip yang dapat menarik perhatian pelancong As habitats for fireflies which can attract tourists • Aktiviti pemprosesan kayu arang / Activity processing charcaol © Nilam Publication Sdn. Bhd. 116 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 116 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 9.2 Ekologi populasi / Population ecology STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 9.2.1 Menghuraikan faktor yang mempengaruhi taburan populasi. / Describe factors affecting population distribution. 9.2.2 Menganalisis data untuk menganggarkan saiz populasi organisma yang menggunakan: teknik persampelan kuadrat dan teknik tangkap-tanda-lepas-tangkap semula. / Analyse data to estimate population size of organisms using: quadrat sampling technique and capture-mark-release-recapture technique. 1. Taburan populasi ialah corak penyebaran sesuatu organisma yang sama spesies dalam sesebuah habitat. Population distribution is the dispersal pattern of organisms of same species within a habitat. 2. Terdapat tiga corak taburan populasi, iaitu: / Three patterns of population distribution: Sekata Berkelompok Rawak Uniform Clumped Random 3. Faktor yang mempengaruhi taburan populasi tumbuhan: / Factors that affect distribution of plant population: Cahaya Suhu Pencemaran Agen pendebungaan Light Temperature Pollution Pollinator Faktor abiosis Faktor biosis Abiotic factor Biotic factor Air Water pH tanah Kesuburan tanah Kaedah penyebaran BAB / CHAPTER 9 Soil pH Soil fertility buah/biji benih Methods of fruit/seed dispersal 4. Faktor yang mempengaruhi taburan populasi haiwan: / Factors that affect distribution of animal population: Makanan Suhu Pencemaran Pemangsaan Food Temperature Pollution Predation Air Faktor abiosis Faktor biosis Water Abiotic factor Biotic factor Tempat membiak © Nilam Publication Sdn. Bhd. Breeding place 117 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 117 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 5. Saiz populasi ialah jumlah bilangan individu sesuatu spesies dalam sesebuah habitat. Population size is the total number of individual of a species within a habitat. 6. Kepadatan populasi ialah bilangan individu sesuatu spesies per unit keluasan habitat. Population density is the number of individual of a species per unit area . 7. Saiz populasi dan kepadatan populasi boleh dianggar dengan teknik persampelan . The population size and population density can be estimated by using sampling techniques . 8. Teknik persampelan kuadrat boleh digunakan untuk menentukan saiz, kepadatan dan taburan populasi bagi tumbuhan dan haiwan kecil yang kurang aktif. / Quadrat sampling technique can be used to determine population size, density and distribution for plants and inactive small animals. (a) Kuadrat ialah rangka segi empat sama yang diperbuat daripada kayu atau logam dengan keluasan 1 m × 1 m atau lebih kecil ukurannya. / Quadrat is a square frame made up of wood or metal with a measurement 1 m × 1 m or smaller. (b) Setiap kuadrat boleh dibahagikan inktoep11a0dsam1a10ll bahagian kecil. Each quadrat can be subdivided squares. (c) Kuadrat boleh diletakkan secara rawak atau sistematik di dalam kawasan dikaji. The quadrat can be placed randomly or systematically in the field to be studied. (d) Lebih banyak persampelan dibuat, lebih tepat keputusan akan diperoleh. The more sampling to be done, the more accurate result will be obtained. (e) Saiz populasi boleh ditentukan dengan mengira frekuensi sesuatu spesies, kepadatan spesies dan litupan spesies dalam suatu kawasan dikaji. / Population size can be determined by calculating the frequency of a species, species density and species coverage in a studied field. Bilangan kuadrat yang mengandungi spesies dikaji Frekuensi spesies Number of quadrat containing the studied species Species frequency = Jumlah bilangan kuadrat × 100 % BAB / CHAPTER 9 Total number of quadrat Kepadatan spesies = Jumlah bilangan individu bagi spesies dikaji Species density Total number of individual for the studied species Jumlah bilangan kuadrat × luas setiap kuadrat Total number of quadrat × area of each quadrat Jumlah luas litupan bagi spesies dikaji Litupan spesies Total number of individual for the studied species Species coverage = Jumlah bilangan kuadrat × luas setiap kuadrat × 100 % Total number of quadrat × area of each quadrat (f) Selesaikan masalah berikut: / Solve the following problem: Sekumpulan pelajar telah menjalankan satu kajian untuk menganggar taburan tumbuhan dalam kolam yang telah kering. Rajah berikut menunjukkan empat kuadrat (1 m2) yang diliputi tumbuhan tersebut. A group of students carried out an investigation to estimate the distribution of plants in a pond that has dried up. The following diagram shows four quadrats (1 m2) covered by the plants. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 118 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 118 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Kuadrat 1 / Quadrat 1 Kuadrat 2 / Quadrat 2 1m 1m Kuadrat 3 / Quadrat 3 Kuadrat 4 / Quadrat 4 Keladi bunting Lemna sp. Water hyacinth Spesies tumbuhan Kuadrat / Quadrat Jumlah bilangan Frekuensi spesies (%) BAB / CHAPTER 9 Plant species 1234 Total number Species frequency (%) Keladi bunting ✓✓✓✓ 4 100 Water hyacinth 100 Lemna sp. ✓✓✓✓ 4 Spesies tumbuhan Kuadrat / Quadrat Jumlah bilangan Kepadatan spesies (m–2) Plant species 1234 Total number Species density (m–2) 14 3.5 Keladi bunting 6341 19 4.75 Water hyacinth Lemna sp. 3565 Spesies tumbuhan Luas litupan dalam kuadrat (m2) Jumlah luas litupan Litupan spesies (%) Plant species Area of coverage in quadrat (m2) Total area of coverage Species coverage (%) 1234 Keladi bunting 0.27 6.75 Water hyacinth 0.120 0.060 0.070 0.020 0.185 4.63 Lemna sp. 0.030 0.050 0.055 0.050 119 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 119 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 9. Teknik tangkap-tanda-lepas-tangkap semula boleh digunakan untuk menentukan saiz populasi bagi haiwan yang bebas bergerak di dalam kawasan dikaji. / Capture-mark-release-recapture technique can be used to determine the population size for free movable animals in a field to be studied. (a) Susunkan langkah-langkah teknik tangkap-tanda-lepas-tangkap semula dengan nombor 1 – 6. Arrange the steps of capture-mark-release-recapture technique with number 1 – 6. 6 Saiz populasi haiwan yang dikaji dihitung Population size of the studied animal is calculated Haiwan yang ditangkap ditanda dengan pewarna kuku, cat atau dakwat india dan dicatatkan 2 bilangan haiwan / The animals caught are marked with nail polish, paint or india ink and the number of animals is recorded Tangkapan kedua secara rawak dibuat di dalam kawasan kajian yang sama selepas satu jangka 4 masa Second caught is done randomly in the same studied field after a period of time 1 Haiwan yang dikaji ditangkap secara rawak di dalam kawasan kajian The studied animals are caught randomly in the study field 3 Haiwan yang ditanda dilepaskan semula ke kawasan kajian The marked animals are released into the study field 5 Bilangan haiwan yang ditanda dan tidak bertanda dicatatkan The number of marked and unmark animals is recorded (b) Formula saiz populasi: / Formula of population size: Bilangan individu dalam Bilangan individu dalam tangkapan pertama tangkapan kedua Number of individuals in the × Number of individuals in the second BAB / CHAPTER 9 Saiz populasi = first caught caught Population size Bilangan individu yang bertanda dalam tangkapan kedua Number of marked individuals in the second caught Satu kajian telah dijalankan untuk mengkaji saiz populasi kumbang rusa di dalam satu kawasan kajian dengan menggunakan teknik tangkap, tanda, lepas dan tangkap semula. Anggarkan saiz populasi kumbang rusa. A study was done to estimate the population size of stag beetle in a study field using capture, mark, release and recapture technique. Estimate the population size of stag beetle. Tangkapan pertama / First caught Tangkapan kedua / Second caught © Nilam Publication Sdn. Bhd. 120 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 120 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Pengiraan: / Calculation: Saiz populasi = 8 × 14 Population size 6 = 18.67 Saiz populasi kumbang rusa ialah 19 . 19 . Population size of stag beetle is (c) Beberapa andaian telah dibuat apabila menggunakan teknik persampelan ini. Several assumptions are set when using this sampling technique. i. Pergerakan haiwan adalah terhad oleh sempadan geografi . The movement of animals is limited by geographical barrier. ii. Haiwan adalah ditangkap secara rawak . Animals are caught randomly . iii. Bahan yang diguna untuk menandakan haiwan tidak mengganggu pergerakan dan aktiviti haiwan. Material used to mark animals does not hinder their movement and activities. iv. Haiwan yang telah ditanda bergaul bebas dalam populasi. The marked animals mix randomly in the population. v. Tanda yang digunakan tidak hilang dalam tempoh kajian. The mark used does not disappear within the research period. vi. Tiada kelahiran dan kematian berlaku dalam tempoh kajian. No natality and mortality occurs during the research period. vii. Tiada imigrasi dan emigrasi berlaku dalam tempoh kajian. No immigration and emigration occurs during the research period. viii. Tiada pemangsaan berlaku dalam tempoh kajian. BAB / CHAPTER 9 No predation occurs during the research period. 121 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 121 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 PRAKTIS SPM SPM PRACTICES SOALAN ANEKA PILIHAN / MULTIPLE-CHOICE QUESTIONS Kuiz / Quiz 1 Antara berikut, nic manakah tidak berkaitan dengan A 0.24 kJ C 24 kJ TP1 cacing tanah? / Which of the following statements does B 2.4 kJ D 240 kJ not related to earthworm? 6 Rajah berikut menunjukkan beberapa organisma A Sebagai makanan kepada pengguna lain TP2 mengikut aras trof dalam satu ekosistem. As food for other consumers The following diagram shows several organisms B Sebagai karnivor dalam suatu rantai makanan As carnivore in a food chain according to trophic levels in an ecosystem. C Mengembalikan nutrien ke dalam tanah Return nutrients into soil Cicak Ular Helang D Melonggarkan zarah tanah Lizards Snakes Eagles Loose soil particles Lebah Tikus Arnab Bees Rats Rabbits 2 Organisma jenis apakah yang berada di aras trof Tumbuhan TP1 pertama? / What type of organism is positioned at the Plants first trophic level? A Autotrof C Karnivor Berapakah rantai makanan boleh terbentuk dalam Autotroph Carnivore ekosistem itu? B Herbivor D Heterotrof How many food chains can be formed in the ecosystem? Herbivore Heterotroph A Tiga C Lima Three Five 3 Organisma apakah yang berada di aras trof kedua? TP1 What type of organism is positioned at the second trophic B Empat D Enam Four Six level? A Autotrof C Karnivor 7 Rajah berikut menunjukkan sistem akar yang Autotroph Carnivore TP1 terjumpa pada sejenis pokok bakau. The following diagram shows a root system found in a B Herbivor D Heterotrof Herbivore Heterotroph type of mangrove tree. BAB / CHAPTER 9 4 Antara berikut, kumpulan organisma manakah TP1 memperoleh nutrien daripada bahan reput? Which of the following groups of organisms obtain nutrients from decaying substances? A Komensal C Saprofit Commensal Saprophyte B Parasit D Perumah M Parasite Host Apakah M dan jenis pokok bakau itu? What is M and the type of mangrove tree? 5 Rajah berikut menunjukkan satu rantai makanan. TP2 The following diagram shows a food chain. M Jenis pokok bakau Type of mangrove tree A Pneumatofor Avicennia sp. Sekiranya tenaga dalam pengeluar ialah 2 400 kJ, Pneumatophor Avicennia sp. kirakan tenaga tersedia bagi aras trof ketiga. [Anggap B Pneumatofor Bruguiera sp. pengaliran tenaga dari satu aras trof ke aras trof lain Pneumatophor Bruguiera sp. ialah 10%] If the energy in producer is 2400 kJ, calculate energy C Akar lutut Avicennia sp. available for third trophic level. [Assume the flow of Knee root Avicennia sp. energy from one trophic level to another is 10%] D Akar lutut Bruguiera sp. Knee root Bruguiera sp. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 122 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 122 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 8 Antara berikut, struktur manakah adalah untuk Apakah saiz populasi tikus di sawah padi tersebut? TP3 tujuan memelihara air dalam pokok bakau? What is the population size of the rats in the paddy field? Which of the following structures are the purposes to A 16 C 57 conserve water in mangrove trees? B 27 D 63 I Akar jangkang Prop root 10 Sekumpulan murid menjalankan satu projek dengan menggunakan enam kuadrat bersaiz 1 m × 1 m. Jadual II Biji vivipariti berikut menunjukkan data yang diperoleh. Viviparous seed A group of students carry out a project by using six III Daun sukulen quadrats with size 1 m × 1 m. The following table shows Succulent leaves data obtained. IV Stoma terbenam Sunken stomata Kuadrat Litupan spesies P/m2 A I dan II C II dan IV Quadrat Coverage of species P/m2 I and II II and IV 1 0.6 B I dan III D III dan IV I and III III and IV 2 0.2 3 0.1 9 Maklumat berikut menunjukkan satu data eksperimen 4 0.5 TP3 yang dijalankan oleh seorang saintis untuk 5 0.3 6 0.1 menentukan saiz populasi tikus di sebuah sawah padi. The following information shows the data of an Berapakah peratusan litupan spesies P dalam projek ini? experiment conducted by a scientis to estimate the population size of rats in a paddy field. What is the percentage of species P coverage in this project? A 1.8 % • 30 ekor tikus ditangkap dan ditanda pada hari B 18 % pertama. C 30 % 30 rats were caught and marked on the first day. D 300 % • 38 tikus ditangkap seminggu kemudian, 18 adalah tidak bertanda. 38 rats were caught a week later, 18 were unmarked. SOALAN STRUKTUR / STRUCTURE QUESTIONS BAB / CHAPTER 9 Jawab semua soalan. / Answer all questions. 1 Rajah berikut menunjukkan dua jenis organisma yang berinteraksi dalam suatu habitat. The following diagram shows two types of organisms that interact in a habitat. Organisma Q Organism Q Organisma P Organism P (a) Nyatakan jenis interaksi yang ditunjukkan. TP1 State the type of interaction shown. Mutualisme / Mutualism [1 markah / mark] 123 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 123 1/12/21 4:22 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 (b) Nyatakan tindakan yang dilakukan oleh organisma P dan Q dalam interaksi. TP2 State the actions taken by the organism P and Q in the interaction. Organisma P / Organism P : Menarik perhatian pemangsa ke arah organisma Q yang akan menjadi mangsa kepada organisma Q/membersihkan tentakel organisma Q/membekalkan sumber nitrogen kepada organisma Q Draw its predator towards organism Q that will become prey for organism Q/clean tentacles of organism Q/provide nitrogen source to organism Q Organisma Q / Organism Q: Memberi perlindungan kepada organisma P/membekalkan makanan kepada organisma P / Provide protection to organism P/provide food to organism P [2 markah / marks] (c) Satu penyelidikan perlu dilakukan terhadap populasi organisma Q di dalam suatu kawasan. Huraikan TP3 bagaimana saiz populasi organisma Q boleh ditentukan. / A research is required to be conducted on population of organism Q in a region. Describe how the population size of organism Q can be determined. Teknik persampelan kuadrat digunakan. Tentukan kawasan untuk persampelan secara rawak dan letakkan kuadrat pada kawasan yang telah dikenal pasti. Kirakan bilangan organisma Q dan litupan organisma Q dalam setiap kuadrat untuk menentukan frekuensi spesies, kepadatan spesies dan liputan spesies. Quadrat sampling technique is used. Determine the regions randomly for sampling and place the quadrats on the identified regions. Count the number of individual organism Q and the area of coverage in each quadrat to determine species frequency, species density and species coverage. [4 markah / marks] BAB / CHAPTER 9 SOALAN ESEI / ESSAY QUESTIONS 1 Hutan paya laut merupakan ekosistem yang sangat penting bagi manusia dan haiwan. Akan tetapi, banyak tumbuhan tidak dapat hidup di paya laut kerana faktor persekitaran yang ekstrim. Mangrove forest is an ecosystem which is important to humans and animals. However, many plants do not survive in mangrove region due to the extreme environmental factors. (a) Di Malaysia, terdapat tiga jenis pokok bakau berdominan di dalam hutan paya laut. Terangkan bagaimana TP2 pokok baku ini dapat hidup di hutan paya laut. In Malaysia, there are three types of mangrove trees that dominant in mangrove forest. Explain how these mangrove trees can survive in the mangrove forest. [10 markah / marks] (b) Aktiviti manusia telah mengancam biodiversiti di hutan paya laut. Satu penyelidikan akan dijalankan untuk TP3 mengkaji saiz populasi kelip-kelip di dalam suatu ekosistem paya bakau. Human activities have threatened the biodiversity in mangrove forests. A research will be carried out to study the population size of fireflies in a mangrove ecosystem. (i) Anda sebagai salah seorang penyelidik dalam penyelidikan tersebut, cadangkan bagaimana kumpulan anda dapat menentukan saiz populasi kelip-kelip itu. / You as one of the researcher in the research, suggest how your research team can determine the population size of fireflies. [6 markah / marks] (ii) Kelip-kelip merupakan organisma yang hidup di sekitar hutan paya laut. Nyatakan empat andaian yang boleh dibuat dalam menentukan saiz populasi kelip-kelip. Fireflies are organisms living around mangrove forest. State four assumptions should be set in determining the population size of fireflies. [4 markah / marks] © Nilam Publication Sdn. Bhd. 124 09-BioF5 Bab9 (F4p).indd 124 1/12/21 4:22 PM

BAB MODUL • Biologi Tingkatan 5 10CHAPTER Kelestarian Alam Sekitar Environmental Sustainability STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 10.1 Ancaman alam sekitar / Threats to environment STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 10.1.1 Menghuraikan maksud kelestarian alam sekitar. / Describe the meaning of environmental sustainability. 10.1.2 Menganalisis ancaman alam sekitar seperti perubahan iklim, penyahutanan, pencemaran, kehilangan biodiversiti, ledakan 10.1.3 pertumbuhan populasi manusia, pemanasan global dan eutrofikasi. / Analyse threats to environment such as climate change, deforestation, pollution, loss of biodiversity, human population growth explosion, global warming and eutrophication. Mengeksperimen untuk membanding tahap keperluan oksigen biokimia (BOD) dalam sampel air yang berbeza. Conduct an experiment to compare the levels of biochemical oxygen demand (BOD) in different water samples. 1. Kelestarian alam sekitar ialah keadaan alam sekitar yang kekal sama tanpa mengalami masalah kekurangan atau penurunan sumber semula jadi dan kualiti alam sekitar yang terjamin untuk satu tempoh masa yang panjang. / Environment sustainability is a condition of environment maintain the same without undergoes deficiency or decline of natural resources and guaranteed quality of environment for a long period of time. 2. Punca utama ancaman terhadap ekosistem ialah aktiviti manusia yang tidak terancang dan terkawal sejak revolusi perindustrian pertama pada era ke-18. / The main threat on ecosystem is the unplanned and uncontrolled human activities since industrial revolution at 18th century. 3. Saiz populasi manusia semakin bertambah dengan kemajuan sains dan teknologi dalam bidang perubatan. Population size of human increases as the advanced science and technology in medicine. 4. Ancaman alam sekitar menjadi semakin teruk akibat ledakan pertumbuhan populasi manusia. The threat to environment becomes worst due to human population growth explosion. Ledakan pertumbuhan populasi manusia Explosion growth of human population Aktiviti manusia Pencemaran BAB / CHAPTER 10 Human activities Pollution Penyahutanan tanpa kawalan Uncontrolled deforestation Ancaman alam sekitar Threats to environment Kehilangan biodiversiti Pemanasan global Perubahan iklim Eutrofikasi Loss of biodiversity Global warming Climate change Eutrophication 5. Ekoran daripada ledakan pertumbuhan populasi manusia dan aktiviti manusia yang tidak terancang dan terkawal, penyahutanan berlebihan dilakukan untuk tujuan perumahan, pertanian, perindustrian, pembinaan kemudahan infrakstruktur dan sebagainya. Due to the explosion of human population and unplanned and uncontrolled human activities, excessive deforestation is carried out for the purposes of housing, agriculture, industrial, construction of infrastructure facilities and so on. 125 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 125 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 6. Jadual berikut menunjukkan jenis ancaman dan kesannya terhadap alam sekitar. The following table shows types of threat and its effect on environment. • Memusnahkan habitat flora dan fauna. Destroy habitats for flora and fauna. Penyahutanan • Menyebabkan kehilangan biodiversiti . / Causes loss of biodiversity . tanpa kawalan • Menyebabkan bencana alam seperti hakisan tanah, banjir kilat, tanah runtuh. Uncontrolled Causes natural disasters such as soil erosion, flash floods, landslides. deforestation • Menyebabkan kehilangan nyawa dan harta akibat bencana alam. Causes loss of life and properties due to disasters. • Meningkatkan kesan rumah hijau dan seterusnya menyebabkan pemanasan global dan perubahan iklim. Increases greenhouse effect and then causes global warming and climate change. Pencemaran udara: / Air pollution: • Berpunca daripada pembakaran terbuka, perindustrian, kenderaan bermotor. Caused by open burning , industrialisation, motor vehicles. • Menyebabkan pemanasan global dan perubahan iklim . Causes global warming and climate change . • Menyebabkan jerebu. / Causes haze. • Menyebabkan hujan asid . / Causes acid rain. • Membahayakan kesihatan manusia. / Harms human health. • Mengurangkan kadar fotosintesis . / Reduces rate of photosynthesis . • Mengurangkan populasi fitoplankton. / Reduces population of phytoplankton. • Merencatkan pertumbuhan pada tumbuhan. / Inhibits growth of plants. BAB / CHAPTER 10 Pencemaran terma: / Thermal pollution: • Berpunca daripada pembuangan air panas dari kilang, stesen janakuasa elektrik, reaktor nuklear dan pantulan haba daripada bangunan bercermin. Pencemaran Caused by hot water discharges from factories, electric power stations, nuclear Pollution reactors, heat reflections from mirrored building. • Memusnahkan habitat akuatik. / Destroys the aquatic habitats. • Menyebabkan kehilangan biodiversiti akuatik . Causes loss of aquatic biodiversity. • Menyebabkan kematian organisma akuatik. / Causes death of aquatic organisms. • Meningkatkan kesan rumah hijau dan seterusnya menyebabkan pemanasan global dan perubahan iklim . Increases the greenhouse effect and then causes global warming and climate change . Pencemaran bunyi: / Sound pollution: • Bunyi nyaring yang berpunca daripada kenderaan, jentera, tapak pembinaan. Loud noises from vehicles, machines, construction sites. • Menyebabkan gangguan emosi serta mental, tekanan darah tinggi dan sakit jiwa. Causes emotion and mental disorders, high blood pressure and mental illness. • Menyebabkan masalah pendengaran dan sakit kepala. Causes hearing problems and headaches. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 126 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 126 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 7. Eutrofikasi: / Eutrophication: ❶ nitrat ❷ menutup ❸ Baja kaya dengan Ledakan alga Kumbahan perternakan dan fosfat Agricultural sewage permukaan tasik akibat Fertiliser rich in nitrate pertambahan nitrat dan fosfat and phosphate Algae bloom covers lake surface due to the increase of nitrate and phosphate ❷ ❸ ❹ Pertumbuhan pesat Tumbuhan akuatik dan alga mati Haiwan akuatik mengalami tumbuhan akuatik menggalakkan pertumbuhan bakteria kematian akibat kekurangan Rapid growth of aerob dalam penguraian bahan organik Dead aquatic plants and algae stimulates oksigen terlarut aquatic plants growth of aerobic bacteria for decaying Aquatic animals die due to organic substance deficiency of dissolved oxygen 8. Peningkatan kesan rumah hijau dan pemanasan global. / Enhanced greenhouse effect and global warming. Sinaran inframerah dipantul semula Tenaga haba dari Matahari tiba di ke angkasa lepas / Infrared radiation is Bumi melalui radiasi Heat energy from the Sun reaches the reflected to space Earth via radiation CH4 NO2 HFC CFC BAB / CHAPTER 10 N2O CO2 SF6 Sebahagian haba diperangkap untuk mengekalkan suhu bumi / Some heat is trapped to maintain the Earth’s temperature Haba diserap oleh Bumi Gas rumah hijau memerangkap Heat is absorbed by the Earth haba / Greenhouse gases trap heat 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 127 Bangunan berkaca menyerap dan memantul haba semula ke Bumi / Mirrored building absorbs and reflects the heat to the Earth 127 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 9. Perubahan iklim ialah fenomena global atau serantau yang melibatkan perubahan suhu Bumi, taburan hujan dan angin secara drastik. Climate change is a global or regional phenomenon that involved a drastic change of the Earth’s temperature, rainfall distribution and winds. (a) Perubahan iklim disebabkan oleh pemanasan global atau secara semula jadi. Climate change is caused by global warming or naturally. (b) Cuaca yang melampau dan perubahan tempoh musim juga adalah contoh perubahan iklim akibat aktiviti manusia. / The extreme weather and changes of seasonal periods are also examples of climate change due to human activities. 10. Keperluan oksigen biokimia (BOD) adalah jumlah oksigen terlarut yang diperlukan oleh mikroorganisma untuk menguraikan sisa organik dalam air. / Biochemical oxygen demand (BOD) are the amount of dissolved oxygen required by microorganisms to decompose organic waste in water. 11. Maka, tahap BOD boleh digunakan untuk mengukur tahap pencemaran air . Thus, the BOD level can be used to measure the level of water pollution . 12. Larutan metilena biru digunakan untuk menguji kehadiran oksigen terlarut dalam sampel air, di mana keadaan kekurangan oksigen terlarut akan melunturkan warna metilena biru dengan cepat. Sampel air itu telah tercemar. Methylene blue solution is used to test the presence of dissolved oxygen in water samples, in which deficiency of dissolved oxygen will decolourise the methylene blue colour rapidly. The water sample is polluted. Eksperimen / Experiment BAB / CHAPTER 10 Tujuan / Aim: Untuk mengkaji tahap pencemaran air daripada beberapa sumber. To investigate the levels of water pollution from several sources. Pernyataan masalah / Problem statement: Apakah tahap pencemaran air bagi sampel air daripada pelbagai sumber? What is the level of water pollution for water sample from different sources? Hipotesis / Hypothesis: Air longkang mempunyai tahap pencemaran air yang paling tinggi. Drain water has the highest level of water pollution. Pemboleh ubah / Variables: Dimanipulasi / Manipulated : Sampel air / Water samples Bergerak balas / Responding : Masa yang diambil untuk warna larutan metilena biru luntur Time taken for methylene blue solution to turn colourless Dimalarkan / Constant : Isi padu larutan metilena biru, isi padu sampel air Volume of methylene blue solution, volume of water sample Bahan / Materials: Air longkang, air sungai, air kolam, air hujan, air paip dan larutan metilena biru 0.1 %. Drain water, river water, pond water, rain water, tap water and 0.1 % methylene blue solution. Radas / Apparatus: Lima botol reagen dengan penutup, bikar, picagari berjarum dan jam randik. Five reagent bottles with stoppers, beakers, syringe with needle and stopwatch. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 128 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 128 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Prosedur / Procedure: 1. Lima sampel air iaitu air longkang, air sungai, air kolam, air hujan dan air paip dikumpulkan. Five water samples which were drain water, river water, pond water, rain water and tap water were collected. 2. Lima botol reagen dilabelkan sebagai P, Q, R, S dan T. / Five reagent bottles were labelled as P, Q, R, S and T. 3. Setiap botol reagen diisi dengan 200 ml sampel air seperti di dalam jadual berikut. Each reagent bottle was filled with 200 ml of the collected water samples as in the following table. Botol reagen P Q R S T Reagent bottle Air longkang Air sungai Air kolam Air hujan Air paip Drain water River water Pond water Rain water Tap water Sampel air Water sample 4. Sebanyak 1 ml larutan metilena biru 0.1 % ditambahkan ke dalam sampel air perlahan-lahan dengan menggunakan picagari. / 1 ml of 0.1 % methylene blue solution was added slowly to the water sample using a syringe. 5. Botol ditutup dengan penutup dengan segera tanpa digoncang. The reagent bottle was closed immediately without being shaken. 6. Semua botol diletakkan di dalam almari gelap. / All the bottles were kept in a dark cupboard. 7. Perubahan warna larutan dalam setiap botol diperhatikan setiap 1 jam. The change in the colour of the solution in each bottle was observed every 1 hour. 8. Masa yang diambil untuk warna larutan metilena biru menjadi luntur direkodkan. The time taken for the methylene blue solution to turn colourless was recorded. Keputusan / Result: Botol reagen Sampel air Masa diambil untuk warna larutan metilena Reagent bottle Water samples biru menjadi luntur (jam) Time taken for methylene blue solution to turn colourless (hours) P Air longkang / Drain water Q Air sungai / River water R Air kolam / Pond water S Air hujan / Rain water BAB / CHAPTER 10 T Air paip / Tap water Perbincangan / Discussion: 1. Campuran sampel air dan larutan metilena biru perlu ditutup ketat dengan penutup dan pastikan tidak digoncang supaya oksigen dari atmosfera tidak terlarut ke dalam campuran. The mixture of water samples and methylene blue solution should be tightly closed with a lid and ensure that it is not shaken so that oxygen from the atmosphere does not dissolve into the mixture. 2. Pelunturan warna larutan metilena biru yang cepat menunjukkan sampel air itu mengandungi paling kurang oksigen . Nilai BOD sampel air itu adalah tinggi . Kepekatan oksigen terlarut dalam sampel air itu adalah rendah kerana bilangan bakteria dalam sampel air adalah banyak. The rapid bleaching of methylene blue solution indicates that the water sample contains the least oxygen . The BOD value of the water sample is high . The concentration of dissolved oxygen in the water sample is low because the number of bacteria in the water sample is greater. Kesimpulan / Conclusion: Masa yang diambil untuk melunturkan warna larutan metilena biru adalah paling singkat bagi sampel air longkang. / The time taken to decolourise the methylene blue solution is the shortest for the drain water. 129 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 129 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 10.2 Pemeliharaan, pemuliharaan dan pemulihan ekosistem / Preservation, conservation and restoration of ecosystem STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 10.2.1 Mendefinisikan: pemeliharaan ekosistem, pemuliharaan ekosistem dan pemulihan ekosistem. 10.2.2 Define the terms: preservation of ecosystem, conservation of ecosystem and restoration of ecosystem. Mewajarkan keperluan pemeliharaan ekosistem, pemuliharaan ekosistem dan pemulihan ekosistem. Justify the necessity of preservation of ecosystem, conservation of ecosystem and restoration of ecosystem. 1. Definisi pemeliharaan, pemuliharaan dan pemulihan ekosistem. Definitions for preservation of ecosystem, conservation of ecosystem and restoration of ecosystem. Pemeliharaan ekosistem Membaik pulih semua komponen dalam suatu ekosistem yang telah Ecosystem preservation musnah kepada suatu ekosistem yang normal / Repairs all the components in a destroyed ecosystem into a normal ecosystem Pemuliharaan ekosistem Membaik pulih komponen-komponen dalam suatu ekosistem yang Ecosystem conservation terancam supaya komponen tersebut dapat dipulihkan / Repairs the components of a threatened ecosystem so that the components can be recovered Pemulihan ekosistem Melindungi komponen-komponen dalam suatu ekosistem supaya Ecosystem restoration dapat mengekalkan keadaan semula jadinya / Protects the components of an ecosystem so that can maintain its natural conditions 2. Keperluan pemeliharaan, pemuliharaan dan pemulihan ekosistem. The necessity of preservation of ecosystem, conservation of ecosystem and restoration of ecosystem. • Mengekalkan habitat semula jadi bagi flora dan fauna. Maintain the natural habitats for flora and fauna. Pemeliharaan • Mengekalkan keindahan alam semula jadi. / Maintain the beauty of nature. ekosistem Ecosystem • Memelihara spesies flora dan fauna yang asli dalam ekosistem semula jadi. preservation Preserve the native species of flora and fauna in a natural ecosystem. BAB / CHAPTER 10 • Memberi nilai penyelidikan sains yang tinggi . Provide high value of scientific research. • Menyelamatkan komponen biosis dalam ekosistem semula jadi atau ekosistem buatan Pemuliharaan manusia. / Save biosis components in natural or man-made ecosystems. ekosistem Ecosystem • Memelihara sebahagian spesies flora dan fauna sahaja. conservation Preserve only some species of flora and fauna. • Menyeimbangkan pembangunan dengan kelestarian alam. Balancing development with environmental sustainability. • Mewujudkan semula ekosistem yang telah musnah kepada suatu ekosistem baharu. / Recreating a destroyed ecosystem into a new ecosystem . Pemulihan • Mewujudkan semula habitat bagi flora dan fauna . ekosistem Ecosystem Recreate habitat for flora and fauna . restoration • Ekosistem yang dipulihkan mungkin dapat memanfaatkan penduduk setempat dari segi ekonomi, pelancongan dan kebajikan. / Restored ecosystems may benefit the local people in terms of economy, tourism and welfare. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 130 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 130 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 10.3 Amalan dalam melestarikan alam sekitar / Practices in environmental sustainability STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 10.3.1 Menjana idea berkaitan amalan yang menyumbang kepada kelestarian alam. 10.3.2 Generate ideas related to practices that contribute to environmental sustainability. Membincangkan status sekuriti makanan di Malaysia. / Discuss the status of food security in Malaysia. 1. Kelestarian alam merujuk kepada suatu ekosistem dalam keadaan seimbang yang dapat memenuhi keperluan manusia dan pada masa yang sama tidak menjejaskan biodiversiti dan sumber semula jadi pada masa kini dan masa akan datang. Environmetal sustainability refers to an ecosystem in a balanced state that can meet human needs and at the same time does not affect biodiversity and natural resources now and in the future. 2. Amalan melestarikan alam dapat memastikan kehendak dan keperluan manusia pada masa kini dipenuhi dan tanpa mengurangkan keperluan sumber semula jadi untuk generasi masa depan . The practice of preserving nature can ensure that the needs and wants of human beings today are met and without reducing the need for natural resources for future generations . Amalan / Practice Tujuan / Purpose waste products Konsep 5R / 5R concept • Mengurangkan bahan buangan / Reduce Konsep upcycle / Upcycle concept • Mengurangkan bahan buangan / Reduce waste products Pengangkutan mesra alam • Mengurangkan pencemaran / Reduce pollution Environmental friendly transportation Penjimatan penggunaan tenaga • Mengurangkan pencemaran / Reduce pollution Energy consumption savings • Mengurangkan penggunaan bahan api yang tidak diperbaharui Reduce the use of non-renewable fuels Penjimatan penggunaan air • Mengurangkan pembaziran air bersih Water consumption savings Reduce wastage of clean water BAB / CHAPTER 10 Penggunaan tenaga alternatif yang • Mengurangkan pencemaran / Reduce pollution boleh diperbaharui • Mengurangkan penggunaan bahan api yang tidak diperbaharui Use of renewable alternative energy Reduce the use of non-renewable fuels Pengurusan sisa domestik dan • Mengurangkan pencemaran / Reduce pollution toksik • Menjimatkan kos untuk memulihkan alam sekitar Domestic and toxic waste management Save costs to restore the environment Kawalan biologi • Mengawal populasi perosak menggunakan pemangsa semula jadinya Biological control Control the pest population using its natural predators • Mengurangkan penggunaan racun serangga sintetik yang mencemarkan alam sekitar / Reduce the use of synthetic pesticides that pollute the environment 3. Sekuriti makanan merujuk kepada jaminan ketersediaan makanan, kestabilan, capaian makanan dan penggunaan makanan. / Food security refers to secure of food availability, food stability, food access, and food utilisation. 4. Status sekuriti makanan boleh dianalisa berdasarkan peringkat serantau, negara, komuniti, isi rumah dan individu. Food security status can be analysed based on the levels of region, country, community, household and individual. 131 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 131 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 10.4 Teknologi hijau / Green technology STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 10.4.1 Mendefinisikan teknologi hijau. / Define green technology. 10.4.2 Mewajarkan penggunaan teknologi hijau dalam melestarikan alam. 10.4.3 Justify the use of green technology in environmental sustainability. Berkomunikasi tentang aplikasi sains sosial untuk menyelesaikan masalah dan cabaran alam sekitar. Communicate about applications of social science to solve environmental problems and challenges. 1. Teknologi hijau merujuk kepada perkembangan dan aplikasi produk, alat dan sistem untuk memelihara persekitaran dan alam semula jadi serta meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada aktiviti manusia. / Green technology refers to the development and application of products, tools and systems to preserve the environment and nature as well as minimise or reduce the negative effects of human activities. 2. Teknologi hijau dapat membantu: / Green technology can help to: (a) mengurangkan pencemaran . / reduce pollution . (b) mengurangkan pembebasan gas rumah hijau . / reduce release of greenhouse gases . (c) menjimatkan tenaga dan sumber semula jadi. / save energy and natural resources . (d) menggunakan tenaga boleh diperbaharui dan mesra alam. use renewable and environmental friendly energy. 3. Pada tahun 2009, Dasar Teknologi Hijau Negara dilancarkan dan menekankan dalam pertumbuhan ekonomi negara dan pembangunan mampan pada empat tonggak. / In 2009, the National Green Technology Policy was launched and emphasized on the country's economic growth and sustainable development on four pillars. Tenaga Ekonomi Energy Economy Dasar Teknologi Hijau Negara National Green Technology Policy BAB / CHAPTER 10 Alam sekitar Sosial Environment Social 4. Berdasarkan empat tonggak tersebut, tujuh sektor difokuskan dalam menggunakan teknologi hijau. Based on these four pillars, seven sectors are focused on using green technology. Sektor / Sector Penerangan / Explanation Bekalan tenaga • Pendekatan berkesan dan proaktif yang digunakan untuk menggantikan Energy supply bahan api fosil yang tidak boleh diperbaharui . An effective and proactive approach used to replace non-renewable fossil fuels. • Tenaga boleh diperbaharui atau tenaga hijau seperti tenaga hidroelektrik , tenaga angin, tenaga biojisim , tenaga geoterma, tenaga suria, tenaga ombak dan bahan api bio. Renewable energy or green energy such as hydroelectric energy, wind energy, biomass energy, geothermal energy, solar energy, wave energy and biofuels. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 132 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 132 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Sektor / Sector Penerangan / Explanation Pengurusan sisa dan • Sisa dan air sisa harus dibuang mengikut kategori sisa . air sisa Waste and wastewater Waste and wastewater should be disposed according to waste category . management • Pengurusan sisa dan air sisa yang betul diperlukan untuk meminimumkan kesan negatif pembuangan sisa terhadap alam sekitar. Proper waste and wastewater management is needed to minimize the negative impact of waste disposal on the environment. Bangunan • Bangunan hijau dapat dibina berdasarkan orientasi bangunan yang optimum di Building tapak pembinaan, penggunaan bahan binaan hijau , penggunaan tenaga dan air yang cekap, kualiti persekitaran dalaman bangunan dan pembuangan sisa Pengangkutan pepejal minimum. / Green buildings can be built based on optimal building orientation Transportation at the construction site, use of green building materials , efficient use of energy and water, quality of the indoor environment of the building and minimum solid waste disposal. • Pengangkutan hijau merujuk kepada segala bentuk pengangkutan yang meminimumkan kesan negatif terhadap persekitaran atau kenderaan yang melepaskan gas rumah hijau rendah . Green transportation refers to all forms of transportation that minimise the negative impact on the environment or vehicles that emit low greenhouse gases. Industri • Program kecekapan tenaga dan pengurusan tenaga adalah contoh inisiatif teknologi Industry hijau yang digunakan untuk mengurangkan kesan negatif dari sektor ini . Energy efficiency and energy management programs are examples of green technology initiatives used to reduce the negative impact of this sector. Pertanian dan • Pembebasan karbon dioksida dapat dikurangkan dengan menanam lebih banyak BAB / CHAPTER 10 perhutanan pokok dan mengawal aktiviti pembalakan. / Carbon dioxide emissions can be reduced Agriculture and by planting more trees and controlling logging activities. forestry • Pencemaran dapat dikurangkan dengan menggunakan baja bio kompos, sistem pengairan yang baik dan meningkatkan amalan pertanian. Pollution can be reduced by using bio-compost fertilisers, good irrigation systems and improving agricultural practices. Teknologi maklumat • TMK hijau merujuk kepada penggunaan bahan mesra alam, kecekapan penggunaan dan komunikasi tenaga elektrik, meningkatkan jangka hayat alat untuk mengurangkan (TMK) e-buangan dan mempromosikan penggunaan produk TMK yang boleh dikitar Information and semula atau terbiodegradasi . / Green ICT refers to the use of environmental friendly communication materials, efficient use of electricity, increasing the lifespan of tools to reduce e-waste technology (ICT) and promoting the use of recyclable or biodegradable ICT products. 5. Sains sosial dapat diterapkan untuk memahami pelbagai masalah alam sekitar dan cabaran kelestarian. / Social science can be applied to understand various environmental problems and sustainability challenges . 6. Para saintis sosial bekerja secara aktif dengan komuniti tempatan dengan mengadakan perjumpaan, memberi tunjuk ajar dan mendidik mengenai projek kelestarian yang akan dilaksanakan oleh kerajaan. Social scientists work actively with the local community by holding meetings, mentoring and educating on sustainability projects to be implemented by the government. 133 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 133 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 PRAKTIS SPM SPM PRACTICES SOALAN ANEKA PILIHAN / MULTIPLE-CHOICE QUESTIONS Kuiz / Quiz 1 Antara berikut, ancaman alam manakah dapat Kampung yang manakah mempunyai tahap TP1 menyebabkan pemanasan global? pencemaran air yang paling tinggi? Which of the following threats can cause global warming Which of the following villages has the highest level of to environment? water pollution? A Pencemaran air Water pollution A K C M B Pemburuan haram B L D N Illegal poaching C Kenderaan bermotor 6 Rajah berikut menunjukkan satu aktiviti yang Motor vehicles TP2 dilakukan oleh manusia. D Penggunaan baja berlebihan The following diagram shows a human activity. Excessive use of fertilisers 2 Gas yang manakah bukan gas rumah hijau? TP1 Which gas is not a greenhouse gas? A Karbon monoksida C Nitrogen dioksida Carbon monoxide Nitrogen dioxide B Karbon dioksida D Metana Carbon dioxide Methane Apakah kesan yang akan berlaku dalam kawasan itu? 3 Jenis sebatian manakah tidak menyebabkan What are the effects in the region? TP1 eutrofikasi? I Hakisan tanah / Soil erosion Which type of compound does not cause eutrophication? II Hujan asid / Acid rain A Magnesium nitrat C Kalium nitrat III Rantai makanan terganggu Magnesium nitrate Potassium nitrate Food chain is disturbed B Kalsium sulfat D Magnesium fosfat IV Pencemaran air / Water pollution Calcium sulphate Magnesium phosphate A I dan II C II dan IV BAB / CHAPTER 10 4 Antara berikut, punca manakah menyebabkan I and II II and IV TP1 pencemaran bunyi? B I dan III D III dan IV I and III III and IV Which of the following factor cause sound pollution? A Reaktor nuklear C Stadium 7 Rajah berikut menunjukkan beberapa kaedah yang Nuclear reactor Stadium TP2 digunakan untuk memastikan kemadirian spesies B Stesen keretapi D Ladang organisma. / The following diagram shows several Railway station Farm methods used to ensure the survival of organism species. 5 Jadual berikut menunjukkan bilangan kes beberapa TP2 penyakit di kampung K, L, M dan N di dalam satu tahun. / The following table shows the number of cases of certain diseases in village K, L, M and N in a year. Jenis penyakit Bilangan kes Zoo Taman botani Bank biji benih Type of diseases Number of cases Zoo Botanical garden Seed bank Apakah jenis pendekatan yang ditunjukkan? Taun / Cholera K LMN What is the type of approach shown? Katarak / Cataract 18 2 35 7 Bronkitis / Bronchitis 7 25 20 2 A Pemuliharaan in-situ C Pemeliharaan in-situ 2 6 4 45 In-situ conservation In-situ preservation B Pemuliharaan ex-situ D Pemeliharaan ex-situ Ex-situ conservation Ex-situ preservation © Nilam Publication Sdn. Bhd. 134 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 134 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 8 Antara berikut, pernyataan manakah merupakan Antara berikut, yang manakah susunan yang betul TP3 amalan melestarikan alam? mengenai fenomena itu? Which of the following statements are practices in Which of the following is the correct sequence regarding sustaining environment? the phenomenon? I Menggunakan bahan api fosil untuk menjana A V, Z, W, Y, X C Z, W, V, Y, X elektrik B Z, V, Y, W, X D V, W, Z, Y, X Use fossil fuel to generate electricity II Menggunakan alat elektrik baharu setiap tahun 10 Sekumpulan murid telah menjalankan eksperimen untuk memastikan ia berfungsi dengan baik TP2 BOD untuk menentukan tahap pencemaran air Use new electrical tools every year to ensure the sungai Q dan R. Keputusan eksperimen ditunjukkan tools function effectively dalam jadual berikut. A group of students carried out an experiment to III Memastikan penghawa dingin beroperasi pada determine the level of pollution in rivers Q and R. The suhu 24°C – 27°C result of the experiment is shown in the following table. Ensure air-conditional operates at temperature 24°C – 27°C IV Menggunakan air hujan untuk mencuci lantai Masa bagi larutan metilena Use rain water to wash floor biru luntur (minit) Sampel air A I dan II C II dan IV Water samples Time taken for methylene blue I and II II and IV solution to decolourise (minute) Q B I dan III D III dan IV R 19 I and III III and IV 3 9 Maklumat berikut menunjukkan satu fenomena yang TP3 berlaku akibat penggunaan baja berlebihan. Apakah yang boleh dirumuskan oleh pelajar tersebut? The following information shows a phenomenon that What conclusion can be made by the students? occurs due to excessive use of fertiliser. A Sungai Q adalah paling tercemar River Q is the most polluted V Kolam dilitupi rumpai B Sungai R mempunyai jumlah bakteria paling Pond is overgrown with alga banyak W Indeks BOD meningkat / BOD index increases River R has the most number of bacteria C Sungai Q mempunyai oksigen terlarut paling X Populasi hidupan akuatik menurun Aquatic population decreases rendah River Q has the least dissolved oxygen Y Kadar pembiakan bakteria aerob meningkat D Sungai R mempunyai bahan organik paling Reproductive rate of aerobic bacteria increases kurang Z Kandungan nutrien dalam kolam meningkat River R has the least organic substance BAB / CHAPTER 10 Nutrient contents in the pond is increasing 135 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 135 1/11/21 10:54 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 SOALAN STRUKTUR / STRUCTURE QUESTIONS Jawab semua soalan. / Answer all questions. 1 Rajah berikut menunjukkan tiga jenis matlamat pembangunan lestari. The following diagram shows three sustainable development goals. 13 CLIMATE 14 15LIFE LIFE ACTION BELOW WATER ON LAND BAB / CHAPTER 10 (a) Nyatakan dua kesan negatif terhadap alam semula jadi sekiranya matlamat ke-13 tidak dapat dicapai. TP2 State two negative effects on environment if the 13th goal cannot be achieved. Pemusnahan habitat flora dan fauna, peningkatan aras air laut (jawapan lain yang betul) Destroy of habitat for flora and fauna, increase of sea water level (other correct answers) [2 markah / marks] (b) Terangkan bagaimana matlamat ke-13 boleh dicapai. TP2 Explain how the 13th goal can be achieved. Menanam banyak pokok untuk mengurangkan jejak kaki karbon Plant more trees to reduce carbon footprint [2 markah / marks] (c) Apakah yang dimaksudkan dengan matlamat ke-14 dan ke-15? TP3 What are meant by the 14th and 15th goals? Matlamat ke-14 menunjukkan pemuliharaan dan penggunaan sumber laut dengan lestari, manakala matlamat ke-15 menunjukkan perlindungan, pemulihan, pengurusan dan penggunaan sumber perhutanan secara lestari untuk menghentikan penggurunan, pemusnahan daratan dan kehilangan biodiversiti. / The 14th goal shows conservation and sustainable use of marine resources, whereas the 15th goal shows protection, restoration, sustainable management and use of forest resources to halt desertification, land degradation and biodiversity loss. [3 markah / marks] SOALAN ESEI / ESSAY QUESTIONS [10 markah / marks] 1 (a) Huraikan fenomena eutrofikasi dalam kolam. [10 markah / marks] TP2 Describe the phenomenon of eutrophication in a pond. (b) Terangkan bagaimana kesan fenomena ini boleh dikurangkan. TP3 Explain how the effect of this phenomenon can be reduced. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 136 10-BioF5 Bab10 (F5p).indd 136 1/11/21 10:54 PM

11BAB MODUL • Biologi Tingkatan 5 CHAPTER Pewarisan Inheritance STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 11.1 Pewarisan monohibrid / Monohybrid inheritance 11.3 Gen dan alel / Gene and alleles STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.1.3 Membezakan istilah yang berhubung dengan pewarisan: gen dan alel, ciri dan trait, fenotip dan genotip, alel dominan dan alel 11.3.1 resesif, trait dominan dan trait resesif, homozigot dan heterozigot, baka tulen dan hibrid, generasi induk dan generasi filial. 11.3.2 Differentiate terms related to inheritance: genes and alleles, characteristics and traits, phenotypes and genotypes, dominant alleles and recessive alleles, dominant traits and recessive traits, homozygotes and heterozygotes, pure breeds and hybrids, parental generation and filial generations. Menghuraikan maksud lokus. / Describe the meaning of locus. Menghubung kait alel dan lokus dengan gen pada kromosom. / Correlate allele and locus to genes in a chromosome. Huruf mewakili gen yang berbeza A a Lokus ialah lokasi suatu gen pada kromosom yang sama b B pada kromosom C Letters represent different genes on a Locus is the location of a same chromosome C gene on the chromosome Huruf besar mewakili alel dominan D d Capital letter represents dominant allele E F e Alel ialah bentuk alternatif Huruf kecil mewakili alel resesif g bagi gen yang sama dan terletak pada F lokus yang sama pada kromosom g homolog Small letter represents recessive allele H H Alleles are alternative forms Homozigot dominan (HH) L L of the same gene and occupy the same locus J j on homologous chromosomes Homozygous dominant (HH) K k Sentromer / Centromere BAB / CHAPTER 11 L l Heterozigot (Ll) M m Heterozygote (Ll) N n Oo Homozigot resesif p p (pp) Homozygous recessive (pp) Q q Activiti Activity Sepasang kromosom homolog / A pair of homologous chromosomes Setiap individu mempunyai pasangan kromosom homolog di mana satu kromosom diwariskan daripada bapa, dikenali sebagai kromosom paternal , dan satu lagi kromosom homolog diwariskan daripada ibu, dikenali sebagai kromosom maternal . / Each individual has pairs of homologous chromosomes , in which one of each pair inherits from male parent, is known as paternal chromosome , and the other inherits from female parent, is known as maternal chromosome . 137 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 137 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 Padankan ciri-ciri berikut dengan istilah yang betul. Match the following characteristics with the correct terms. A Varian bagi satu ciri yang ditentukan oleh homozigot dominan atau heterozigot Genotip L Variant for a characteristic that determined by homozygous dominant or heterozygote Genotype B Bentuk alternatif sesuatu gen dan terletak di lokus yang sama Hibrid F Alternative forms of a gene and occupy the same locus Hybrid C Ciri bagi sesuatu organisma yang boleh diwarisi Generasi filial J Characteristic of an organism which can be inherited Filial generation D Varian bagi satu ciri tertentu Baka tulen H Variant for a certain characteristic Purebred E Unit asas pewarisan yang menentukan ciri tertentu sesuatu organisma Trait resesif Fundamental units of inheritance that determines certain characteristics of an organism Recessive trait N F Organisma yang dihasilkan daripada kacukan dua induk tulen yang berlainan fenotip Gen Organism that produced from a cross of two pure breeding parents with different phenotypes Gene E Alel yang menghasilkan fenotip suatu organisma apabila kedua-dua alel atau salah satu alel dominan hadir G Allele that produces its phenotype of an organism when both the alleles or one of the Ciri C Characteristic alleles is present Semua organisma dalam satu populasi mempunyai trait sama yang diwarisi Alel dominan G dan kekal tidak berubah sejak banyak generasi Dominant allele H A population of organisms, all having the same particular trait that has been inherited and genetically unchanged through many generations BAB / CHAPTER 11 Ciri pada suatu organisma yang boleh diperhatikan Alel B Characteristic of an organism that can be observed Allele I Organisma yang dihasilkan daripada kacukan generasi induk Generasi induk M Organisms produced from a cross of parent generation Parent generation J K Alel yang menghasilkan fenotip suatu organisma hanya apabila kedua-dua alel hadir Trait dominan A Allele that produces its phenotype of an organism only when both the alleles are present Dominant trait L Komposisi genetik dalam suatu organisma Trait D Genetic composition in an organism Trait M Generasi pertama dalam satu kacukan Fenotip I First generation in a cross Phenotype N Varian bagi satu ciri yang ditentukan oleh homozigot resesif Alel resesif K Variant for a characteristic determined by homozygous recessive Recessive allele © Nilam Publication Sdn. Bhd. 138 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 138 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.1.1 Menghuraikan maksud kacukan monohybrid / Describe the meaning of monohybrid cross 11.1.2 Menerangkan kacukan monohibrid berdasarkan eksperimen Mendel. Explain monohybrid cross based on Mendel’s experiments. 1. Pewarisan monohibrid ialah kacukan genetik antara dua induk yang melibatkan pewarisan satu ciri TP1 Monohybrid inheritance is a genetic cross between two parents that only involves inheritance of one sahaja. / characteristic. 2. Gregor Mendel menjalankan satu siri eksperimen ke atas tujuh ciri ketara dalam tumbuhan kacang pis (Pisum TP1 sativum). Gregor Mendel conducted a series of experiments on seven distinct characteristics of garden pea plants (Pisum sativum). Generasi induk (P) Parent (P) generation Bunga ungu Bunga putih Purple flower White flower Anter bunga ungu dibuang sebelum matang Anter Debunga dari anter bunga putih Anthers of purple flower are removed before mature Anther dipindah ke stigma bunga ungu Pollen grains of white flower are Pendebungaan dan persenyawaan transferred to stigma of purple flower menghasilkan biji benih Biji benih daripada generasi induk Pollination and fertilisation ditanam untuk menghasilkan produces seeds generasi F1 Generasi filial pertama (F1) Seeds from parent generation are planted First filial (F1) generation to produce F1 generation ASellmFu1 ahaFs1 berbunga ungu Eksperimen diulang dengan pendebungan BAB / CHAPTER 11 purple flower sendiri untuk menghasilkan generasi F2 Experiment is repeated by self poilination to produce 705 generasi F2 berbunga ungu F2 generation 705 F2 generation have 224 generasi F2 berbunga purple flowers putih 224 F2 generation have white flowers SGeceonnedrafisliiafill(iFal2)kgeednueara(tFio2)n 700 bunga ungu : 230 bunga putih 700 purple flowers : 230 white flowers 3.15 bunga ungu : 1 bunga putih 3.15 purple flowers : 1 white flower 75% berbunga ungu dan 25% berbunga putih 75% has purple flowers and 25% has white flowers 139 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 139 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 3. Beliau mencatat varian akecphaardaactseartiustcicirpiryoadnugcetderfrhoamsilFd2 aarnidpafoduanFd2thdaatn: mendapati bahawa: TP1 He recorded variants for (a) Setiap ciri yang dikaji mempunyai dua varian yang ketara. Each studied characteristic has two distinct variants. (b) Nisbah bagi dua varian adalah dalam 3 : 1 . / Ratio for two variants is 3:1 . BAB / CHAPTER 11 Ciri Trait (varian) Jumlah Nisbah Characteristic Trait (variant) Ratio Rate Warna bunga 705 3.15:1 Flower colour Ungu 224 Purple 6 022 3.01:1 Warna biji benih Putih Seed colour White 2 001 2.96:1 5 474 2.82:1 Bentuk biji benih Kuning 1 850 Yellow 428 2.95:1 Seed shape 152 Hijau 882 3.14:1 Warna buah Green Bulat 299 2.84:1 Pod colour Round 651 Berkedut 207 Bentuk buah Wrinkled Pod shape Hijau 787 Green Kedudukan bunga Kuning 277 Flower position Yellow Ketinggian tumbuhan Berkembung Stem length Inflated Bercerut Constricted Berpaksi Axial Hujung Terminal Tinggi Tall Kerdil Dwarf 4. Berdasarkan keputusan eksperimen, Mendel mendapati bahawa: Based on the result of experiment, Mendel found that: (a) Tumbuhan yang dikacukkan tidak menghasilkan anak tumbuhan yang menunjukkan trait perantaraan . Plants that crossed do not produce offspring showing intermediate trait. (b) Hanya satu trait sahaja muncul dalam semua hibrid F1 dan satu trait lain tersembunyi dan hanya muncul dalam generasi F2. / Only one trait to be appeared in all F1 hybrids and another trait is hidden and the hidden trait only appear in F2 generation. (c) Dalam generasi F2, dua trait yang muncul dalam nisbah 3:1 . In F2 generation, two traits appear in 3:1 ratio. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 140 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 140 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.1.4 Membina rajah kacukan pewarisan monohibrid. / Construct monohybrid cross diagrams. 11.1.5 Menentukan nisbah genotip dan nisbah fenotip bagi generasi filial dalam kacukan monohibrid. 11.1.6 Determine genotypic and phenotypic ratios of filial generations in a monohybrid cross. Memerihalkan Hukum Mendel I. / Describe Mendel’s first law. 5. Seperti contoh, Mendel mengkacukkan induk baka tulen tinggi (TT) dengan induk kerdil (tt): TP2 For example, Mendel crossed purebreds of tall (TT) pea plants with dwarf (tt) pea plants: Generasi induk (P) Tinggi Kerdil Parent (P) generation Tall × Dwarf Fenotip / Phenotype: Genotip / Genotype: TT tt Meiosis / Meiosis Gamet / Gametes: T T t t Tt Tt Tt Tt Generasi F1 / F1 generation: Persenyawaan Fertilisation Genotip / Genotype: Fenotip / Phenotype: Tinggi Tinggi Tinggi Tinggi Nisbah fenotip / Phenotypic ratio: Tall Tall Tall Tall Semua anak dalam generasi F1 adalah tinggi All offspring in F1 generation are tall F1 × F1 Fenotip / Phenotype: Tinggi Tinggi BAB / CHAPTER 11 Tall × Tall Genotip / Genotype: Tt Tt Meiosis / Meiosis Gamet / Gametes: T t Tt TT Tt Tt tt Generasi F2 / F2 generation: Persenyawaan Fertilisation Genotip / Genotype: Fenotip / Phenotype: Tinggi Tinggi Tinggi Kerdil Tall Tall Tall Dwarf Nisbah genotip / Genotypic ratio: 1 TT : 2 Tt : 1 tt Nisbah fenotip / Phenotypic ratio: 3 Tinggi : 1 Kerdil 3 Tall : 1 Dwarf 141 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 141 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 6. Hasil kacukan monohibrid juga dapat ditunjukkan dengan menggunakan segi empat Punnett. Seperti contoh: Product of monohybrid cross also can be shown by using a Punnett square. For example: FG1afmemetableegtianmaeFte1 GFam1 metajlaengtaamneFte1 T t TT Tt T Tinggi Tinggi Tall Tall Tt tt t Tinggi Kerdil Tall Dwarf 7. Berdasarkan kesimpulan yang dibuat, Mendel mengemukakan Hukum Segregasi sebagai Hukum Mendel I: / Based on the conclusion made, Mendel proposed the Law of Segregation as Mendel’s First Law: Dalam pembentukan gamet, dua alel bagi satu ciri berpisah (bersegregasi) semasa meiosis dan hanya satu alel daripada pasangan alel diwariskan dalam gamet tunggal. / In the formation of gametes, two alleles for a characteristic separate (segregate) during meiosis and only one of each pair of alleles can be inherited in a single gamete. 8. Kacukan monohibrid dan Hukum Mendel I dapat diterangkan dengan meiosis. Monohybrid cross and Mendel’s first law can be explained with meiosis. Sel induk baka tulen menjalankan TT × tt meiosis untuk menghasilkan gamet yang Meiosis / Meiosis membawa alel yang sama Meiosis / Meiosis Cell of purebred undergoes meiosis to produce gametes that carried same types of allele Gamet generasi P: T t Gametes of P generation: BAB / CHAPTER 11 Persenyawaan secara rawak Random fertilisation Generasi F1 / F1 generation: Tt × Tt GGaammeettesgeonf Fer1agseinFe1ration: Tt T t Persenyawaan secara rawak: tt Random fertilisation: TT Tt Tt Generasi F2 / F2 generation: 1/11/21 10:57 PM 142 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 142

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 11.2 Pewarisan dihibrid / Dihybrid inheritance STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.2.1 Menghuraikan maksud kacukan dihibrid. / Describe the meaning of dihybrid cross. 11.2.2 Menerangkan kacukan dihibrid berdasarkan eksperimen Mendel. Explain dihybrid cross based on Mendel’s experiments. 1. Kacukan dihibrid ialah kacukan genetik antara dua induk yang melibatkan pewarisan dua ciri yang berbeza. Dihybrid cross is a genetic cross between two parents that involves inheritance of two different characteristics. 2. Secara teori, dua ciri tersebut bukan pada kromosom yang sama . Theoretically, the two characteristics are not on the same chromosomes . 3. Dalam kacukan dihibrid, Mendel mengkaji dua ciri tumbuhan kacang pea pada masa yang sama. In dihybrid cross, Mendel studied two characteristic of pea plant at the same time. STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.2.3 Membina rajah kacukan pewarisan dihibrid. / Construct dihybrid cross diagrams. 11.2.4 Menentukan nisbah genotip dan nisbah fenotip bagi generasi filial dalam kacukan dihibrid. Determine genotypic and phenotypic ratios of filial generations in a dihybrid cross. Generasi induk (P) Parent (P) generation Fenotip / Phenotype: Biji benih bulat, kuning Biji benih berkedut, hijau Round and yellow seed × Wrinkled and green seed Genotip / Genotype: RRYY rryy Meiosis / Meiosis BAB / CHAPTER 11 Gamet / Gametes: RY RY ry ry Persenyawaan: RrYy RrYy RrYy Generasi F1 / F1 generation: Fertilisation: Genotip / Genotype: RrYy Fenotip / Phenotype: Semua biji benih generasi F1 yang dihasilkan adalah bulat dan kuning. All seeds of F1 generation produced are round and yellow. FFe1 n×oFti1p / Phenotype: Biji benih bulat, kuning Biji benih berkedut, hijau Genotip / Genotype: Round and yellow seed × Wrinkled and green seed RrYy RrYy Meiosis / Meiosis Gamet / Gametes: RY Ry rY ry RY Ry rY ry 143 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 143 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 GF2egneenrearsaitFio2n: : RY Ry rY ry Gamet jantan F1 RRYY RRYy RrYY RrYy F1 male gamete Bulat, kuning Bulat, kuning Bulat, kuning Bulat, kuning Gamet betina F1 Round, yellow Round, yellow Round, yellow Round, yellow F1 female gamete RRYy RRyy RrYy Rryy RY Bulat, kuning Bulat, hijau Bulat, kuning Bulat, hijau Round, yellow Round, green Round, yellow Round, green Ry RrYY RrYy rrYY rrYy rY Bulat, kuning Bulat, kuning Berkedut, kuning Berkedut, kuning Round, yellow Round, yellow Wrinkled, yellow Wrinkled, yellow ry RrYy Rryy rrYy rryy Bulat, kuning Bulat, hijau Berkedut, kuning Berkedut, hijau Round, yellow Round, green Wrinkled, yellow Wrinkled, green Nisbah genotip F2: / Genotypic ratio of F2: 1 RRYY : 2 RRYy : 2 RrYY : 4 RrYy : 1 RRyy : 2 Rryy : 1 rrYY : 2 rrYy : 1 rryy Nisbah fenotip Fo2f: F2: Phenotypic ratio BAB / CHAPTER 11 Bulat, kuning : Bulat, hijau : Berkedut, kuning : Berkedut, hijau : Round, green Wrinkled, yellow Wrinkled, green Round, yellow 3 : 3: 1 9 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.2.5 Memerihalkan Hukum Mendel II. / Describe Mendel’s second law. 4. Berdasarkan kesimpulan yang dibuat, Mendel mengemukakan Hukum Penyusunan Bebas sebagai Hukum Mendel II. Based on the conclusion made, Mendel proposed the Law of Independent Assortment as Mendel’s Second Law: Dalam pembentukan gamet, setiap pasangan alel berpisah (bersegregasi) secara bebas dengan pasangan alel yang lain semasa meiosis dan hanya satu alel daripada pasangan alel dapat diwariskan kepada gamet tunggal. In the formation of gametes, each pair of alleles separate (segregate) independently of each other during meiosis and only one allele of each pair of alleles alleles can be inherited in a single gamete. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 144 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 144 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 5. Hukum Mendel II dapat diterangkan dengan meiosis. / The Mendel’s second law can be explained with meiosis. Sel dalam tumbuhan pgeemnebreanstiukaFn1 R r Terdapat dua kemungkinan penyusunan menjalankan meiosis dalam Yy pasangan kromosom homolog pada satah gamet khatulistiwa semasa metafasa I Cell in plant generation F1 undergoes meiosis There are two possibilities in arrangement of in formation of gametes homologous chromosomes at equator during metaphase I Metafasa I RY ATAU Ry Metaphase I ry OR rY Gamet F1 R r R r Gamete F1 Y y y Y Gamet yang terhasil mempunyai empat kombinasi alel iaitu, RY , ry , Ry dan rY . Gametes that produced have four combinations of alleles, there are RY , ry , Ry and rY . STANDARD KANDUNGAN / CONTENT STANDARD 11.4 Pewarisan manusia / Inheritance in humans STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.4.1 Mengenal pasti jenis kromosom manusia: autosom dan kromosom seks. / Identify types of human chromosomes. BAB / CHAPTER 11 11.4.2 Menganalisis dan menghuraikan kariotip manusia. / Analyse and describe human karyotypes. 11.4.3 Memadankan kromosom paternal dan kromosom maternal dalam lukisan/mikrograf kromosom manusia untuk membina kariotip lengkap seseorang individu. / Match paternal chromosomes and maternal chromosomes in human chromosome drawing/ human chromosome micrographs to construct a complete carotype of an individual. 1. Secara amnya, sel badan manusia boleh dikategorikan sebagai sel soma dan sel pembiakan . In general, body cells of human can be categorised as somatic cells and reproductive cells . 2. Sel soma adalah sel diploid , manakala sel pembiakan adalah sel haploid . Somatic cells are diploid cells , whereas reproductive cells are haploid cells . 3. Sel soma manusia mengandungi 46 kromosom atau 23 pasang kromosom. pairs of chromosome. A human somatic cell has 46 chromosomes or 23 (a) Antara 46 kromosom, 44 kromosom adalah autosom dan 2 kromosom adalah kromosom seks . Among the 46 chromosomes, 44 chromosomes are autosomes and 2 chromosomes are sex chromosomes . (b) Autosom mengandungi gen yang mengawal ciri-ciri manusia yang tidak berkaitan dengan penentuan jantina , sementara kromosom seks terdiri daripada kromosom X dan kromosom Y . Autosomes have genes which control human characteristics irrelevant to gender determination , while sex chromosomes consist of X chromosome and Y chromosome . 145 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 145 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 (c) Kromosom seks mengandungi gen yang menentukan jantina berserta gen lain. Sex chromosomes contain genes which determine gender and other genes. (d) Kromosom X lebih besar daripada kromosom Y kerana kromosom Y hanya membawa gen untuk penentuan jantina. / X chromosome is larger than Y chromosome because the Y chromosome only carries genes for gender determination. 4. Sel soma lelaki mengandungi 44 autosom, satu kromosom X dan satu kromosom Y, sementara sel soma perempuan mengandungi 44 autosom dan dua kromosom X. / A male somatic cell has 44 autosomes, one X chromosome and one Y chromosome, while a female somatic cell has 44 autosomes and two X chromosomes. 5. Sel pembiakan manusia mengandungi 23 kromosom dengan 22 kromosom adalah autosom dan satu kromosom seks. A human reproductive cell has 23 chromosomes in which 22 chromosomes are autosomes and one sex chromosome. (a) Sel sperma mengandungi 22 autosom dan satu kromosom X atau satu kromosom Y. A sperm cell contains 22 autosomes and either one X chromosome or one Y chromosome. (b) Ovum mengandungi 22 autosom dan satu kromosom X. An ovum contains 22 autosomes and one X chromosome. 6. Kariotip merupakan gambaran visual semua kromosom dalam satu sel disusun secara berpasangan dalam urutan menurun mengikut saiz dan kedudukan sentromer. Karyotype is a visual appearance of all chromosomes in a cell which are arranged in pair in a descending order according to the size and position of centromere. 7. Rajah berikut menunjukkan kariogram manusia. Lengkapkan rajah berikut: Figure below shows karyograms of human. Complete the figure below: BAB / CHAPTER 11 XY XX Genotip / Genotype : 44 + XY Genotip / Genotype : 44 + XX Fenotip / Phenotype : Lelaki / Male Fenotip / Phenotype : Perempuan / Female 8. Rajah berikut menunjukkan beberapa kromosom yang telah diekstrakkan daripada satu sel. The following diagram shows several chromosomes which are extracted from a cell. P    Q      R     S    T    U    V    W Padankan setiap kromosom di atas dengan pasangan homolognya. Match each of the chromosome with its homologous pair. P-U, Q-R, S-W, T-V © Nilam Publication Sdn. Bhd. 146 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 146 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 STANDARD PEMBELAJARAN / LEARNING STANDARDS 11.4.4 Memerihalkan Hukum Mendel dengan pewarisan manusia. / Describe Mendel’s law with human inheritance. 11.4.5 Menganalisis pewarisan manusia dengan membina rajah kacukan pewarisan. Analyse human inheritance by constructing inheritance cross diagrams. Kumpulan darah ABO / ABO blood groups 1. Kumpulan darah manusia dikelaskan kepada empat kumpulan: Kumpulan darah A, B, AB dan O. Human blood groups are classified into four groups: Blood group A, B, AB and O. 2. Gen kepada kumpulan darah ABO berada pada kromosom 9 dan diwakili dengan simbol I. Gene for ABO blood grouping located at chromosome 9 and are represented with symbol I. (a) Terdapat tiga jenis alel, iaitu alel: IA, IB dan IO. / There are three types of alleles: IA, IB and IO. (b) Alel IA dan IB adalah dominan ke atas alel IO. Alel IO adalah alel resesif. Alel IA dan IB adalah kodominan. Alleles IA and IB are dominant to allele IO. The IO is a recessive allele. The alleles IA and IB are codominant. (c) Alel IA dan IB masing-masing menghasilkan antigen A dan antigen B pada permukaan sel darah merah. Alleles IA and IB produce the A antigen and B antigen respectively on the surface of red blood cells. (d) Alel IO tidak menghasilkan antigen. / Allele IO does not produce antigen. 3. Setiap individu hanya mempunyai dua alel sahaja bagi satu gen. Each individual only contains two alleles for single gene. (a) Individu yang berkumpulan darah A mempunyai genotip sama ada IAIA atau IAIO. Individual with blood group A has a genotype either IAIA or IAIO. (b) Individu yang berkumpulan darah B mempunyai genotip sama ada IBIB atau IBIO. Individual with blood group B has a genotype either IBIB or IBIO. (c) Individu yang berkumpulan darah AB mempunyai genotip IAIB. Individual with blood group AB has a genotype IAIB. (d) Individu yang berkumpulan darah O mempunyai genotip IOIO. Individual with blood group O has a genotype IOIO. 4. Jadi, terdapat enam genotip dan empat fenotip berkemungkinan dalam kumpulan darah ABO. / Thus, there are six genotypes and four phenotypes possibilities in ABO blood grouping. 5. Lengkapkan rajah kacukan pewarisan kumpulan darah ABO manusia. Complete inheritance cross diagram for human ABO blood grouping. Generasi induk (P) Lelaki Perempuan BAB / CHAPTER 11 Parent generation (P) Male × Female Fenotip / Phenotype: Kumpulan darah A Kumpulan darah B Genotip / Genotype: Blood group A Blood group B IAIO IBIO Meiosis / Meiosis Gamet / Gametes: IA IO IB IO Generasi anak: Persenyawaan Offspring generation: Fertilisation Genotip / Genotype: IAIB IAIO IBIO IOIO Fenotip (kumpulan darah): AB : A : B : O Phenotype (blood group): 1 : 1:1 : 1 Nisbah fenotip / Phenotypic ratio: 147 © Nilam Publication Sdn. Bhd. 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 147 1/11/21 10:57 PM

MODUL • Biologi Tingkatan 5 6. Lengkapkan rajah kacukan perwarisan berikut. Complete the inheritance cross diagram below. Generasi induk (P) Lelaki Perempuan Parent generation (P) Male × Female Fenotip / Phenotype: Kumpulan darah A Kumpulan darah B Genotip / Genotype: Blood group A Blood group B IAIA IBIB Meiosis Gamet / Gametes: Persenyawaan IA IA IB IB Generasi anak: Fertilisation IAIB IAIB IAIB IAIB Offspring generation: Genotip / Genotype: Fenotip (kumpulan darah): AB AB AB AB Phenotype (blood group): 7. Dalam satu keluarga, suami berkumpulan darah A dan isteri berkumpulan darah O. Mereka mempunyai tiga orang anak. Dua orang anak mereka berkumpulan darah A sementara seorang adalah berkumpulan darah O. In a family, the husband has blood group A and his wife has blood group O. They have three children. Two children have blood group A, while another child has blood group O. (a) Lengkapkan rajah kacukan pewarisan bagi keluarga tersebut. / Complete the inheritance cross diagram for the family. (b) Apakah kebarangkalian anak keempat mereka adalah berkumpulan darah O? What is the probability of the fourth child having blood group O? BAB / CHAPTER 11 Generasi induk (P) Lelaki × Perempuan Parent generation (P) Male Female Fenotip / Phenotype: Kumpulan darah A Kumpulan darah O Blood group A Blood group O Genotip / Genotype: IAIO IOIO Meiosis / Meiosis Gamet / Gametes: IA IO IO IO Generasi anak: IAIO IOIO IOIO Offspring generation: Persenyawaan Fertilisation Genotip / Genotype: IAIO Fenotip (kumpulan darah): A A O O Phenotype (blood group): Nisbah fenotip / Phenotypic ratio: A: O 1: 1 Kebarangkalian anak ke-empat mereka berkumpulan darah O ialah 0.5 atau ½. Probability of the fourth child has blood group O is 0.5 or ½. © Nilam Publication Sdn. Bhd. 148 11-BioF5 Bab11 (F11p).indd 148 1/11/21 10:57 PM