Alzheimer Pocket Book

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอ่ื ม ของผสู้ งู อายทุ ม่ี ภี าวะอารมณซ์ มึ เศรา้ รนุ แรง จะมอี าการสบั สน สญู เสยี ความทรงจ�ำ หลงๆ ลืมๆ ไมร่ ับรวู้ นั เวลา สถานที่ โดยมีอาการคล้าย กบั ผปู้ ว่ ยโรคสมองเสอื่ มหรอื ทเี่ รยี กวา่ Pseudo Dementia Depression ซึ่งบางครัง้ อาจท�ำใหแ้ พทยว์ นิ ิจฉยั ผดิ ได้ เนอ่ื งจากการท่ีผ้ปู ว่ ยซึม เบ่อื หมดความสนใจและอารมณส์ นกุ ในกจิ กรรมตา่ งๆ น้นั บางครงั้ อาจดู เหมือนอาการไร้อารมณ์ (Apathy) ซึ่งคล้ายกับอาการของผู้ป่วยโรค สมองเส่ือมท่ีเกิดขึ้นจากการสูญเสียการท�ำหน้าท่ีของสมองได้ ซึ่งใน การวินิจฉยั แยกโรคดังกลา่ วตอ้ งดทู ีร่ ะดับของภาวะซมึ เศรา้ ท่ที ราบได้ จากการทดสอบทางจิต และอาจดูได้จากความร่วมมือในการท�ำการ ทดสอบและการรักษา โดยผสู้ งู อายทุ ม่ี อี าการความจ�ำเสื่อมจากการมี ภาวะซึมเศรา้ จะไมใ่ ห้ความร่วมมอื ในการทดสอบ และการรกั ษา และ มักจะตอบวา่ “ไมท่ ราบ” “ไม่ร้”ู “ท�ำไมไ่ ด”้ หรือ “ไมอ่ ยากทำ� ” นอกจาก น้ีจะมอี าการอื่นๆ ร่วมดว้ ย เช่น ตืน่ นอนเช้ากวา่ ปกติ และทีเ่ ห็นได้ชัด คือ ผสู้ งู อายทุ ปี่ ่วยเปน็ โรคสมองเสอื่ มจะมอี าการ “หลง” ไมร่ ับรทู้ ้ัง วัน เวลา และสถานท่ี และความสามารถในการชว่ ยเหลอื ตนเองในกจิ วตั ร ประจำ� วันลดลง แตจ่ ะไมพ่ บอาการเหลา่ นใี้ นผู้สูงอายุทมี่ ีอาการความ จำ� เสือ่ มจากการมภี าวะซึมเศรา้ อาการอ่ืนท่ีพบร่วมกับภาวะซึมเศร้า ได้แก่ ความอยากอาหาร เปลี่ยนแปลงไป น้�ำหนักเพิ่มหรือลดลงอย่างรวดเร็ว รู้สึกว่าตนเอง ไร้คา่ ไมม่ คี วามหมาย มพี ฤตกิ รรมการเคลือ่ นไหวเปลีย่ นแปลงไป บาง รายอาจแสดงพฤตกิ รรมทกี่ ระสบั กระสา่ ย เดนิ ไปมา บน่ พมึ พำ� กบั ตนเอง 101

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไร้เสือ่ ม ขย้ีหรอื ดึงผมตนเอง แตใ่ นบางรายอาจมพี ฤตกิ รรมทเ่ี ชอ่ื งช้า เซอ่ื งซึม พูดนอ้ ยลง เสยี งเบาหรอื อาจไม่พดู เลย การเคล่อื นไหวร่างกายชา้ มกั อยทู่ า่ ใดทา่ หนงึ่ เปน็ เวลานานๆ (Catatonia) หรอื มกั นอนนงิ่ ๆ ไมแ่ สดง การตอบสนองต่อส่ิงเร้าใดๆ เหมือนกับอยู่ในภาวะท่ีไม่รู้สึกตัว (Depression stupor) และอาการท่ีส�ำคัญคือ จะมีความคิดหมกมุ่น อยูก่ ับความตาย ซ่ึงพบว่า รอ้ ยละ 75 ของผ้สู งู อายุทมี่ ีภาวะซมึ เศร้ามี ความคดิ ทจ่ี ะทำ� รา้ ยตวั เอง หรอื ฆา่ ตวั ตาย และรอ้ ยละ 15 เคยพยายาม ฆา่ ตวั ตาย เนอื่ งจากคดิ วา่ ความตายเปน็ ทางออกทดี่ ที ส่ี ดุ สำ� หรบั ตนเอง และสมาชกิ ในครอบครวั ซงึ่ เปน็ สงิ่ ทต่ี อ้ งใหค้ วามสนใจและความเขา้ ใจ ส�ำหรับผู้สูงอายุทีม่ ีภาวะอาการซึมเศร้าเปน็ อย่างมาก แนวทางป้องกันและการดูแล ในการให้การดูแลผู้สูงอายุในด้านต่างๆ น้ัน เป็นบทบาทของ สมาชิกในครอบครัวทุกคน รวมท้ังตัวของผู้สูงอายุเองก็จะต้องมีส่วน รว่ มในการปรบั สภาพจติ ใจของตนเองใหเ้ หมาะสม เพอ่ื จะทำ� ใหต้ วั เอง และสมาชิกในครอบครวั อยรู่ ว่ มกนั อยา่ งมีความสขุ และไม่เกดิ ปัญหา ต่างๆ ข้ึน บทบาทของผสู้ งู อายุ ประกอบดว้ ยหลักการใหญ่ๆ 3 ประการ ดงั นี้ 1. การผดุง หมายถึง การผดุงดูแลร่างกายให้สมบูรณ์แข็งแรง และคงสภาพทดี่ ที สี่ ดุ ไว้ โดยจะประกอบดว้ ยการพกั ผอ่ นทเี่ พยี งพอและ 102

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สื่อม เหมาะสม มกี ารหางานอดเิ รกทำ� เชน่ การปลกู ตน้ ไม้ การเลย้ี งสตั วเ์ ลก็ น้อยๆ การท�ำกิจกรรมต่างๆ เช่น การออกก�ำลังกาย ซึ่งจะต้อง เป็นการออกก�ำลังกายท่ีเหมาะสม ไม่หักโหมมากเกินไปอย่างน้อย อาทติ ยล์ ะ 3-4 ครง้ั ครง้ั ละประมาณ 1/2-1 ชว่ั โมง อยา่ งสมำ่� เสมอ และ ควรเปน็ การออกก�ำลงั กายทไ่ี มม่ กี ารกระแทก การกระโดด หรอื การวิ่ง มากนกั เชน่ การรำ� ไทเ้ กก๊ ชกี่ ง เปน็ ตน้ การมสี งั คมกบั เพอื่ นวยั เดยี วกนั และเพ่ือนต่างวัย การรับประทานอาหารที่เหมาะสมกับวัย ควรเป็น อาหารออ่ นท่ยี อ่ ยง่าย มีปรมิ าณแป้งและไขมันตำ่� มสี ว่ นประกอบของ ผักและผลไม้เป็นสว่ นใหญ่ มีปรมิ าณโปรตีนพอประมาณ เชน่ ในการ รบั ประทานไข่ ควรรับประทานสัปดาหล์ ะ 1-2 ฟอง ก็เพียงพอตอ่ ความ ต้องการของรา่ งกายแลว้ อาหารทีค่ วรงดเว้น ได้แก่ อาหารจำ� พวก ชา กาแฟ หรือทม่ี แี อลกอฮอลเ์ ปน็ ส่วนผสม อาหารรสจดั และอาหารหมัก ดองตา่ งๆ ท่ีจะท�ำอันตรายตอ่ รา่ งกาย 2. การปรับปรุง หมายถึง การปรับปรุงสุขภาพจิตของตนเอง อย่างสม�่ำเสมอ ท�ำจิตใจให้ผ่องใส โดยยึดหลักธรรมทางศาสนา การนัง่ วปิ ัสสนากรรมฐาน หรือการฝกึ จิต ซงึ่ จะท�ำใหเ้ กิดความสงบข้นึ ในจิตใจ ลดความคิดฟุ้งซ่านท้ังหลาย และความวิตกกังวล เกิด การยอมรบั ตวั เอง และเพม่ิ ความสามารถในการปรบั ตวั ตอ่ แรงผลกั ดนั ทงั้ ภายในและภายนอกจากสภาวการณข์ องทง้ั ทางสงั คมและสง่ิ แวดลอ้ ม ทีเ่ ปลย่ี นแปลงได้ 103

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สือ่ ม 3. การบำ� รุง หมายถึง การบ�ำรงุ ท้ังทางรา่ งกาย จติ ใจ อารมณ์ สติ และความนึกคิดท้ังหลายให้อยู่ในสภาวะสมดุลที่จะท�ำให้มี ความสุขในการใช้ชีวิต เช่น การร่วมกิจกรรมทางสังคมที่ตนเองท�ำได้ จากแนวคิดทางพระพุทธศาสนากล่าวไว้ว่า บุคคลที่จะมีความสุข ในชีวิตนั้น จะต้องเปน็ ผทู้ ร่ี ู้จักท�ำตนใหส้ บาย รูจ้ ักการประมาณตนใน สิ่งที่สบาย เปน็ ผู้รกั ษาศลี ดูแลรา่ งกาย รบั ประทานอาหารที่ย่อยง่าย และไมเ่ ปน็ พิษ การมจี ิตใจดี และมีมติ รที่ดงี าม บทบาทของญาติ หรือผูด้ ูแล ประกอบด้วยหลกั ตา่ งๆ ดังนี้ 1. การให้ความรัก ความเอาใจใส่ และความเขา้ ใจกับผู้สูงอายุ ทจ่ี ะตอ้ งเผชญิ กบั การเปลย่ี นแปลงตา่ งๆ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ซง่ึ อาจทำ� ใหผ้ สู้ งู อายมุ ี พฤตกิ รรมหรอื การแสดงออกทางอารมณท์ ไี่ มเ่ หมาะสม หากญาตหิ รอื ผดู้ แู ลเขา้ ใจและไมแ่ สดงพฤตกิ รรมโตต้ อบทเ่ี ปน็ การตำ� หนหิ รอื รำ� คาญ ผสู้ งู อายุ กจ็ ะทำ� ใหผ้ สู้ งู อายสุ ามารถรบั มอื กบั ปญั หาทเ่ี กดิ ขนึ้ ไดง้ า่ ยขนึ้ 2. การใหค้ วามเคารพ และการปลกู ฝงั กบั บตุ รหลานวา่ ผสู้ งู อายุ เปน็ บุคคลที่มีคณุ ค่า มีประสบการณ์ตา่ งๆ มากมาย ซง่ึ ประสบการณ์ เหล่าน้ี นบั เป็นสง่ิ ที่มีคา่ และมปี ระโยชน์ 104

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม 3. ญาติ หรอื ผู้ดแู ลควรจดั หากจิ กรรมต่างๆ ทำ� รว่ มกบั ผูส้ งู อายุ เพอ่ื เปน็ การใชเ้ วลาวา่ งใหเ้ กดิ ประโยชน์ และสรา้ งความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง ผู้สูงอายุกับครอบครัวให้เพ่ิมมากข้ึน เช่น การไปออกก�ำลังกายหรือ การท่องเที่ยวด้วยกัน การไปชมภาพยนตร์ หรือรับประทานอาหาร รว่ มกนั เป็นต้น 4. การดูแลผู้สูงอายุต้องท�ำด้วยความเต็มใจ และไม่คิดว่า ผสู้ ูงอายเุ ปน็ ภาระ แต่ควรมคี วามรสู้ ึกว่าการดแู ลทา่ นเปน็ หน้าท่ี และ ความรับผดิ ชอบทีด่ ีท่คี วรท�ำ 5. หม่ันสังเกตปัญหาต่างๆ ทั้งทางร่างกายและจิตใจท่ีอาจเกิด ขน้ึ กบั ผู้สูงอายุ ปัญหาทางกาย เช่น การปอ้ งกนั อุบัตเิ หตุทอี่ าจเกิดขึน้ ในบ้าน การเจบ็ ปว่ ยตา่ งๆ การตรวจสุขภาพประจำ� ปี การดแู ลใหไ้ ด้รับ สารอาหาร การออกก�ำลังกาย และการพกั ผ่อนท่ีเพยี งพอ ส่วนปัญหา ทางจิตใจ ไดแ้ ก่ การเกิดภาวะซมึ เศร้า การมคี วามวติ กกงั วลมากเกนิ ไป และเมือ่ สังเกตเห็นควรรีบพาผูส้ งู อายมุ ารบั การรักษา เพราะจะได้ รบั การดูแล และเปน็ การปอ้ งกันปัญหาท่รี ุนแรงในดา้ นอืน่ ๆ ทอ่ี าจเกิด ขึ้นตามมา 105

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม 106

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไร้เสอ่ื ม โรคสมองเส่ือมชนดิ อลั ไซเมอร์ และการดแู ลด้านจิตใจ โรคอลั ไซเมอร์ เปน็ โรคในกล่มุ ของสมองเส่อื มชนิดหนึง่ ทำ� ให้เกดิ ความบกพรอ่ งในหน้าทข่ี องสมองส่วนต่างๆ แสดงออกมาเป็นกลมุ่ อาการความบกพร่องในกระบวนการ ทางความคิด ไดแ้ ก่ ความจำ� บกพรอ่ ง ลมื งา่ ย สตปิ ัญญา และความสามารถลดลง การเรียนรู้ได้ช้าลง การตัดสินใจไม่เหมาะสม ความสามารถใน การแกป้ ญั หาลดลง หลงวนั เวลา สถานท่ี แมก้ ระทงั่ บคุ คลใกลช้ ดิ การ รบั รเู้ สียไป ความสนใจ ตั้งใจ สมาธลิ ดลง ความสามารถทางสังคมลด ลง มีความยากล�ำบากในการท�ำกิจวัตรประจ�ำวัน เช่น สวมเส้ือผ้า ตดิ กระดมุ ไมไ่ ด้ รบั ประทานอาหารเองไมไ่ ด้ มคี วามผดิ ปกตทิ างภาษา และการติดตอ่ สื่อสาร ท้ังทางการพดู การเขยี น อารมณ์เปลย่ี นแปลง ง่าย นอ้ ยใจร้องไห้ ก้าวร้าวโดยไม่มเี หตุผล แสดงอารมณ์ไม่เหมาะสม รวมท้ังบุคลิกภาพเปลี่ยนแปลง การเคลื่อนไหวผิดปกติ พฤติกรรม บกพรอ่ งจนถึงอาการของโรคจิตทมี่ ีภาวะประสาทหลอน และหลงผิด โรคอัลไซเมอร์มีผลกระทบต่อร่างกายและจิตใจ ไม่เฉพาะ ตัวผู้ป่วยเอง ยังมีผลกระทบต่อญาติหรือผู้ดูแล ที่ต้องรับภาระดูแล ผปู้ ว่ ย ผลกระทบตอ่ ญาตทิ เี่ กดิ ขน้ึ อาจกอ่ ใหเ้ กดิ ความเครยี ด เหนอื่ ยลา้ 107

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม เบอื่ หนา่ ย กังวล ผิดหวัง เศร้า วา้ เหว่เหมือนถูกทอดท้ิงให้รับผดิ ชอบ ผปู้ ว่ ยอยคู่ นเดยี ว บางครงั้ ผดู้ แู ลหรอื ญาตอิ าจเกดิ ปญั หา หรอื มคี ำ� ถาม ตา่ งๆ อยากปรกึ ษาแต่ไมร่ ู้จะถามใครดี จะถามอะไรบ้าง ไม่แน่ใจว่า สิ่งที่ท�ำไปแล้วถูกต้องหรือดีหรือยัง บางคร้ังรู้สึกผิด คิดว่าตนเองเป็น สาเหตุที่ท�ำให้ผู้ป่วยน้อยใจ เสียใจ โกรธ หรือเกิดปัญหาทางอารมณ์ ฉะนนั้ การดแู ลทางดา้ นจติ -สงั คมในโรคอลั ไซเมอรจ์ งึ มคี วามสำ� คญั ไม่ เฉพาะในส่วนตัวผู้ป่วย ยังต้องดูแลไปถึงสภาวะจิตใจของผู้ดูแลหรือ ญาตดิ ว้ ย เพราะระยะของโรค และความรนุ แรงของโรคจะขน้ึ กบั ปจั จยั ทางจิต-สงั คมของผูป้ ่วย และความสัมพันธ์กับผู้ดแู ลหรือญาติด้วย ถา้ ผู้ปว่ ยพ้นื ฐานสติปัญญาดี การศกึ ษาดี ก็อาจจะควบคุมปัญหาทางจิต ไดด้ ี หรอื ถา้ ปจั จยั จากสงิ่ แวดลอ้ ม หรอื ญาตทิ ดี่ แู ลกอ่ ใหเ้ กดิ ความวติ ก กงั วล เศรา้ หรอื เครยี ดกอ็ าจทำ� ใหอ้ าการของโรคอลั ไซเมอรเ์ ปน็ มากขนึ้ ระยะของโรคอลั ไซเมอรม์ คี วามสำ� คญั สำ� หรบั ผดู้ แู ล เพอื่ การเขา้ ใจ ว่าอาการระยะใดมีอะไรบ้าง และควรได้รับการช่วยเหลือเช่นใดบ้าง ดงั น้ี 1. ระยะสับสนระยะแรก ผู้ป่วยอัลไซเมอร์จะมีอาการลืมง่าย สบั สนเปน็ ครง้ั คราว การตอบสนองตอ่ สง่ิ เร้าชา้ ลง การพดู คยุ ในสังคม จะผวิ เผนิ ขน้ึ เพราะมปี ญั หาเรอื่ งความจำ� จะไมพ่ ยายามลงรายละเอยี ด เพราะผปู้ ว่ ยจะจำ� ไมไ่ ด้ บคุ ลกิ ภาพเปลย่ี นแปลง เชน่ เคยเปน็ คนอารมณ์ ดีอาจหงุดหงิดง่ายข้ึน โมโหเอาแต่ใจตัวเอง เป็นต้น ปฏิเสธอาการที่ 108

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม ตนเองเป็น มีอาการทางอารมณ์ อาจวิตกกังวลง่าย หรือเศร้าเพราะ ปญั หานกึ อะไรไม่ค่อยออก ความสามารถของตนเองลดลง 2. ระยะสบั สนระยะหลงั ความจำ� จะบกพรอ่ งมากขน้ึ การตดั สนิ ใจผิดพลาด โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เร่ืองเงินทอง ความสามารถในการ ท�ำงานบ้านลดลง การรู้จกั เวลาและสถานทเ่ี สื่อมถอย แตย่ งั จำ� บคุ คล ทีร่ ู้จักได้ อาจมอี าการซมึ เศร้า 3. ระยะสมองเสื่อมระยะแรก จะต้องพึ่งพาผู้อ่ืน ความจ�ำ บกพรอ่ งมากขนึ้ มปี ญั หาดา้ นอารมณม์ ากขึ้น ไม่ค่อยใชเ้ หตผุ ล และ การตัดสนิ ใจใจเรื่องตา่ งๆ ลดลง เร่ิมแยกตวั ออกจากสังคม เพราะไม่ อยากใหใ้ ครรวู้ า่ ตนเองมปี ญั หา ตอ้ งการความชว่ ยเหลอื สนบั สนนุ ประ คับประคองให้ก�ำลังใจมากขึน้ 4. ระยะสมองเสอ่ื มระยะกลาง ความสามารถตา่ งๆ ลดลง อาจ มปี ญั หาพฤตกิ รรมและความผดิ ปกติ มีอาการหลงผิด มกั ระแวงคดิ วา่ คนอื่นคิดไม่ดีจะมาท�ำร้ายตน นอนไม่หลับ อาจมีอาการหูแว่ว ประสาทหลอน ทำ� อะไรซ้�ำๆ มกี ารเคล่อื นไหวผดิ ปกติ ผ้ดู แู ลตอ้ งชว่ ย เหลอื ในการท�ำกจิ วัตรประจำ� วนั เช่น การรับประทานอาหาร การอาบ น�้ำ อาจมพี ฤติกรรมกา้ วรา้ ว ผปู้ ว่ ยชว่ ยตัวเองไม่คอ่ ยได้ 5. ระยะสมองเสอื่ มระยะปลาย ผปู้ ่วยจะช่วยตัวเองไม่ไดม้ าก ข้ึน รับประทานอาหารน้อยลงจนอาจมีปัญหาทางกาย ต้องได้รับ การดแู ลช่วยเหลือในทุกๆ เรอ่ื ง 109

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เส่ือม จะพบวา่ อาการของโรคสมองเสอ่ื มอลั ไซเมอรจ์ ะคอ่ ยๆ มมี ากขน้ึ รุนแรงข้ึน จนต้องได้รับการช่วยเหลือทุกๆ ด้าน ฉะน้ันผู้ดูแลผู้ป่วย โรคอลั ไซเมอรจ์ ึงมคี วามส�ำคัญมาก และจำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ ใจอาการและ ความรุนแรงของอาการท่ีจะเปลี่ยนไปเร่ือยๆ เพื่อจะเข้าใจและไม่ก่อ ใหเ้ กดิ ปญั หาทางอารมณ์ ซงึ่ จะมผี ลกระทบทง้ั ตอ่ ตวั ผปู้ ว่ ยและผดู้ แู ลเอง มีข้อสังเกตท่ีเก่ียวข้องกับโรคอัลไซเมอร์ เพื่อผู้ดูแลจะได้เข้าใจ และปฏิบัติตวั ได้ถกู ต้องยงิ่ ข้ึน 1. อาการของโรคอลั ไซเมอร์ เปน็ การแสดงออกทปี่ กตขิ องผสู้ งู อายุ แตจ่ ะรนุ แรงกว่าผูส้ งู อายทุ ปี่ กตหิ รือไม่ปว่ ย 2. ความเส่ือมเป็นสาเหตปุ กติของปญั หาในผู้สงู อายุ 3. ปจั จบุ นั ยงั ไมส่ ามารถใหก้ ารชว่ ยเหลอื รกั ษาผ้ปู ่วยไดม้ ากกวา่ การดแู ล ชว่ ยเหลือให้ผปู้ ่วยโรคอัลไซเมอรม์ คี ุณภาพชีวติ ทด่ี ที ี่สดุ 4. โรคอัลไซเมอร์ถือเปน็ ความเจ็บปว่ ยทางจิต 5. ครอบครัวควรเป็นผู้ดแู ลรบั ผิดชอบผปู้ ว่ ย เพราะเลือดย่อมขน้ กว่าน�้ำ จงึ นา่ จะดแู ลผูป้ ่วยไดด้ ีกว่า 6. ญาติทุกคนของผู้ป่วยสามารถรับการถา่ ยทอดทางพันธกุ รรม ของโรคได้ 110

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม การรกั ษาทางจิตส�ำหรบั ผูป้ ว่ ยโรคอัลไซเมอร์ ท่ีผู้ดแู ลควรรับทราบ 1. การใช้ยา ผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์อาจมีอาการท่ีต้องใช้ยาท่ี ออกฤทธ์ิตอ่ จิต-ประสาท เช่น นอนไม่หลบั วติ กกังวล ซึมเศรา้ กา้ วรา้ ว โรคจิต ฯลฯ ผู้ดแู ลกค็ วรชว่ ยเหลอื เรอื่ งการรับประทานยาให้สมำ�่ เสมอ และสังเกตอาการเพือ่ ปรึกษาแพทย์ได้ถกู ต้อง 2. การดแู ลทางดา้ นรา่ งกาย ปญั หาทเี่ กดิ ขนึ้ บอ่ ยสำ� หรบั ผปู้ ว่ ย โรคอลั ไซเมอร์ คอื อุบัตเิ หตุ ควรระมัดระวงั ป้องกันส่งิ แวดล้อมทอ่ี าจ กอ่ ใหเ้ กดิ อบุ ตั เิ หตุ นอกจากนค้ี วรดแู ลชว่ ยเหลอื ตามความสามารถของ ผู้ปว่ ยทพ่ี งึ ทำ� ได้เทา่ ใด ผ้ดู ูแลก็พึงช่วยเหลอื ตามความเหมาะสม 3. การดแู ลรกั ษาทางจติ และอน่ื ๆ ชว่ ยเหลอื ดา้ นจติ ใจใหก้ ำ� ลงั ใจ ช่วยเหลือเรื่องการรับประทานอาหารให้พอเพียง และถูกหลัก โภชนาการ ดแู ลชว่ ยเหลอื เรอ่ื งการออกกำ� ลงั กายบา้ งตามความเหมาะสม การมีกิจกรรมอื่นๆ เช่น การพาออกนอกบ้าน ท�ำกิจกรรมต่างๆ หรือ การเข้ากลุ่มกับผู้สูงอายุ หรือกลุ่มกิจกรรมอ่ืนๆ ในช่วงระยะต้นๆ ท่ีความจำ� ยงั ไมบ่ กพร่องมาก การฝึกความจ�ำอาจชว่ ยได้บา้ ง 4. การดแู ลรกั ษาผู้ดูแลเอง ผดู้ ูแลท่ีต้องดแู ลผู้ปว่ ยอลั ไซเมอร์ ตลอดเวลานับเป็นหน้าที่ท่ีหนักพอสมควร อาจก่อให้เกิดความเครียด 111

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สือ่ ม หรือปัญหาดา้ นอารมณ์ บางครง้ั อาจร้สู ึกผดิ ไมม่ ่นั ใจในสงิ่ ทตี่ นเองท�ำ วา่ ถกู ตอ้ งหรอื ไม่ ผมู้ หี นา้ ทรี่ กั ษาผปู้ ว่ ยอลั ไซเมอรค์ วรตอ้ งดแู ลสขุ ภาพ จิตของผู้ดูแลไปดว้ ย จะเห็นว่าการดูแลทางจิต-สังคมของผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์มี ความสำ� คญั มาก ฉะนน้ั ควรจะคำ� นงึ ถงึ บทบาทของผดู้ แู ล หรอื ญาติ ของผู้ป่วยโรคอลั ไซเมอร์ดว้ ย ดังนี้ 1. ยอมรับผู้ป่วย และอาการของโรคของผู้ป่วย ว่าโรคนี้รักษา ไม่หาย แตก่ ารดแู ลจะท�ำให้ผลกระทบด้านต่างๆ ลดลง 2. เข้าใจว่าท่ีผู้ป่วยแสดงหรือคิด เป็นผลมาจากอาการของ โรค โดยเฉพาะความบกพร่องของกระบวนการความคิด ความจ�ำ การตัดสินใจรวมทั้งการแสดงอารมณ์ต่างๆ มิใช่ผู้ป่วยไม่พอใจหรือ โกรธผูด้ แู ล แต่อาจเป็นเพราะอาการของโรคเอง ในกรณที ่ีผู้ดูแล หรอื ญาตไิ ด้พยายามทำ� ดที ่ีสดุ แล้ว 3. ให้การดูแลเอาใจใส่ ในความเป็นอยู่ทุกๆ ด้านของผู้ป่วย สนใจช่างสังเกตอาการผู้ป่วยว่าสิ่งใดก่อให้เกิดอารมณ์ หรือความไม่ พอใจแกผ่ ูป้ ว่ ย ควรหาสาเหตุแก้ไขหรอื หลีกเลี่ยง ช่วยลดความเครยี ด แก่ผู้ปว่ ย 4. ใหค้ วามอบอนุ่ ดแู ลใกลช้ ดิ ผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอรเ์ มอื่ มปี ญั หา เรื่องความบกพร่อง อาจแยกตัวไม่เข้าสังคม ผู้ป่วยอาจเหงา ว้าเหว่ 112

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไร้เสือ่ ม ตอ้ งการเพือ่ น ผู้ดูแลท่ีเข้าใจจะชว่ ยใหค้ วามอบอนุ่ ใจแก่ผปู้ ว่ ยได้ และ การตดิ ตอ่ ส่ือสารทด่ี จี ะช่วยได้ 5. สนบั สนนุ ใหก้ ำ� ลงั ใจ คอยชว่ ยเหลอื ตามความเหมาะสม และ ถูกต้องตามอาการและระยะของโรคของผู้ป่วย กระตุ้นในส่ิงที่ ความสามารถของผูป้ ่วยจะท�ำได้ 6. มีส่วนช่วยในการรักษา ผู้ดูแลจะเป็นผู้สังเกตอาการท่ีผิด ปกตขิ องผ้ปู ่วยอัลไซเมอรไ์ ดด้ เี พราะเป็นผูใ้ กล้ชิด ถา้ มอี าการผิดปกติ ท่ไี มส่ ามารถดูแลได้ ควรปรกึ ษาผ้รู ู้หรอื แพทย์ เช่น อาการนอนไม่หลบั วิตกกังวล หรือซึมเศร้ามากเกินไป พฤติกรรมเปล่ียนแปลง ก้าวร้าว หลงผดิ หแู วว่ หรอื อาการโรคจติ ทอี่ าจพบไดใ้ นผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ การดแู ลดา้ นจติ ใจของผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอร์ เปน็ เรอ่ื งละเอยี ดออ่ น ต้องการความเต็มใจ ความพร้อม ความรู้สึกต่างๆ ในการดูแลอย่าง มาก เพราะการดแู ล (Care) เปน็ การชว่ ยเหลอื ดแู ลใหผ้ ปู้ ว่ ยสบายทสี่ ดุ นน้ั ต้องการปัจจยั ตา่ งๆ ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. ความรู้ ผดู้ แู ลควรตอ้ งมคี วามรเู้ รอ่ื งโรคอลั ไซเมอรพ์ อสมควร ไม่วา่ จะเปน็ อาการ อาการแสดง การพยากรณ์ ระยะ และความเปน็ ไปของโรค ตลอดจนการชว่ ยเหลอื ดูแลทถ่ี ูกตอ้ งเหมาะสม 2. ความเกย่ี วขอ้ งผกู พนั ญาตคิ วรมบี ทบาทในการดแู ลนา่ จะดที ส่ี ดุ เพราะอยา่ งนอ้ ยความผกู พนั ใกลช้ ดิ จะเปน็ ตวั ชว่ ยทำ� ใหก้ ารดแู ลนน้ั ดขี น้ึ 113

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สอ่ื ม 3. ผดู้ ูแลอาจตอ้ งเสยี่ งเปน็ บางครงั้ ในการดูแล เพราะผู้ป่วย โรคอัลไซเมอร์ อาจมอี ารมณ์เปลยี่ นแปลง ดุวา่ ผดู้ แู ล เอาแตใ่ จตัวเอง บางครั้งก้าวร้าวโดยไม่มีเหตุผล ท�ำให้ผู้ดูแลอาจต้องเส่ียงที่จะต้อง รองรบั อารมณ์ของผู้ปว่ ย 4. ความไวใ้ จ บางครั้งผ้ปู ว่ ยโรคอัลไซเมอร์อาจท�ำไม่ได้อย่างท่ี รบั ปาก เพราะผูป้ ว่ ยจำ� ไม่ได้ ไมค่ วรต่อว่าผ้ปู ว่ ย จะท�ำใหผ้ ู้ป่วยเสยี ใจ เกดิ ปัญหาทางอารมณไ์ ด้ ควรเขา้ ใจวา่ เปน็ อาการของผ้ปู ว่ ยท่ีมีความ จ�ำบกพร่อง หรือบางคร้ังผู้ป่วยจะหยุดกิจกรรมท่ีท�ำลงกลางคัน เป็น เพราะผปู้ ว่ ยขาดสมาธิ ขาดความสนใจและตง้ั ใจ 5. ผู้ดูแลอาจต้องมีความกล้าในการตัดสินใจในการดูแล ผปู้ ่วยโรคอัลไซเมอร์ 6. ผดู้ แู ลควรมคี วามซอ่ื สตั ยจ์ รงิ ใจตอ่ ผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอร์ รับปากผู้ป่วยไปแลว้ ควรท�ำตามนน้ั อย่าหลอกผูป้ ่วย 7. ผู้ดูแลควรสร้างความหวังให้ท้ังผู้ป่วย และต่อตัวผู้ดูแล เอง ตราบใดท่ขี าดความหวงั จะไม่มคี วามตัง้ ใจในการดแู ลผปู้ ว่ ย เช่น การสร้างความหวังให้ก�ำลังใจในการท�ำกิจกรรม กระตุ้นให้เกิดความ ส�ำเร็จด้วยการสร้างความหวังให้แก่ผู้ป่วย รวมทั้งการสร้างความหวัง ตอ่ ตวั เองในการดูแลผู้ปว่ ยใหป้ ระสบความสำ� เร็จและไดผ้ ลดี 114

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม 8. ความอดทน เปน็ สง่ิ สำ� คญั และจำ� เปน็ ทสี่ ดุ ในการดแู ลผปู้ ว่ ย โรคอลั ไซเมอร์ ผดู้ แู ลตอ้ งอดทนตอ่ อาการ ความเปลย่ี นแปลงทางอารมณ์ รวมทั้งการช่วยเหลอื ตา่ งๆ อยา่ งเตม็ ท่ี 9. ความช่างสังเกต ผู้ดูแลอาจต้องเป็นคนช่างสังเกต สังเกต อาการและการเปลยี่ นแปลง สงั เกตสง่ิ กระตนุ้ ทกี่ อ่ ใหเ้ กดิ ปญั หาอารมณ์ ต่อผูป้ ่วย แล้วพยายามหลีกเลย่ี ง สงั เกตพฤติกรรม ความชอบ ไม่ชอบ ความพอใจ เสยี ใจ ผดิ หวงั โกรธ อารมณต์ า่ งๆ ของผปู้ ว่ ยเพอ่ื จะไดต้ อบ สนอง และใหก้ ารชว่ ยเหลือได้ถกู ต้องเหมาะสม 10. อารมณข์ นั นอกจากการสรา้ งอารมณข์ นั ใหเ้ กดิ แกต่ วั ผปู้ ว่ ย แลว้ การมอี ารมณข์ นั ยงั เปน็ กลไกทางจติ อยา่ งหนงึ่ ทชี่ ว่ ยลดความเครยี ด ทเี่ กดิ ขน้ึ ในตวั ผดู้ แู ลดว้ ย ชว่ ยทำ� ใหบ้ รรยากาศของการดแู ลและอยรู่ ว่ ม กนั ระหว่างผู้ดูแล ผปู้ ่วย และคนรอบขา้ งดีขนึ้ ด้วย ตวั อยา่ งการดแู ลดา้ นจติ ใจ และการชว่ ยเหลอื แกไ้ ขตอ่ ปญั หา ท่ีพบบ่อยในผ้ปู ว่ ยอัลไซเมอร์ 1. ในสว่ นทีเ่ กยี่ วขอ้ งกับกจิ กรรม และการดำ� เนนิ ชวี ติ ประจ�ำวัน 1.1 ควรดูแลให้ผู้ปว่ ยได้ออกกำ� ลังกายบ้างตามสมควร เพื่อช่วย ให้ผู้ปว่ ยมีสุขภาพแข็งแรง รวมท้ังมจี ติ ใจท่ีดี คลายเครียดลงได้ 1.2 พาผปู้ ว่ ยเขา้ สงั คมตามสมควร การมเี พอื่ น ไดท้ ำ� กจิ กรรมรว่ ม กับผอู้ น่ื เปน็ สงิ่ ที่ดี ทำ� ให้ผู้ป่วยไมเ่ หงา ไมว่ ้าเหว่ 115

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เส่ือม 1.3 ปลอ่ ยให้ผู้ปว่ ยช่วยเหลอื ตนเองบา้ ง ถา้ คดิ วา่ ผปู้ ่วยสามารถ ทำ� ได้ ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งชว่ ยหมดทกุ เรอ่ื ง ทกุ ดา้ น ถา้ เขา้ ใจและประเมนิ ได้ วา่ ผปู้ ว่ ยสามารถจะทำ� เองได้ จะทำ� ใหผ้ ปู้ ว่ ยเกดิ ความภาคภมู ใิ จ มคี ณุ คา่ และมน่ั ใจในตัวเองมากข้นึ 1.4 พาผู้ป่วยไปเท่ียวเตรส่ นกุ สนานบา้ งตามสมควร ให้เรยี นรสู้ ิง่ แปลกใหม่ท่ีไม่ต้องใช้ความจ�ำมากนัก เปลี่ยนบรรยากาศ ช่วยลด ความเครียดในตวั ผู้ปว่ ยลงบ้าง 2. ในการช่วยเรอ่ื งความจำ� ทีบ่ กพรอ่ งของผปู้ ว่ ย 2.1 อาจใช้ปฏทิ ินช่วยความจำ� ของผ้ปู ว่ ยในเรื่อง วนั เวลา และ การนดั หมายตา่ งๆ 2.2 ใชส้ มดุ พกจดรายการ เชน่ เรยี งลำ� ดบั กจิ กรรมทตี่ อ้ งทำ� ในวนั หนง่ึ ๆ หรอื สัปดาหห์ นงึ่ ๆ เพอ่ื ชว่ ยเตอื นความจ�ำของผปู้ ่วย 2.3 อาจใช้ป้ายชื่อ หรือเขียนช่ือของที่จ�ำเป็นที่ใช้ในชีวิตประจ�ำ วนั ของผปู้ ว่ ย เชน่ แกว้ นำ้� แปรงสฟี นั ฯลฯ เพอื่ ใหผ้ ปู้ ว่ ยไมล่ มื ของตนเอง 2.4 ชว่ ยเตอื นความจ�ำในส่ิงท่ไี ม่จ�ำเปน็ เชน่ การวางของใหเ้ ป็น ทจ่ี ะไดไ้ ม่ลมื ง่าย เตือนเรือ่ งกจิ กรรมท่จี ำ� เปน็ ต้องท�ำ 116

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสือ่ ม 2.5 ปอ้ งกนั อบุ ัติเหตุทอ่ี าจเกดิ จากความจำ� บกพรอ่ ง เชน่ สถาน ทตี่ า่ งๆ การเขา้ หอ้ งนำ้� ในเวลากลางคนื เปน็ ตน้ ควรมแี สงสวา่ งพอเพยี ง หรือมีการตดิ สัญลกั ษณต์ ามทางเดนิ เปน็ ตน้ 3. การตดิ ตอ่ สื่อสารกบั ผปู้ ่วยอลั ไซเมอร์ การตดิ ตอ่ สอื่ สารเปน็ สง่ิ สำ� คญั และจำ� เปน็ ในการสรา้ งความสมั พนั ธท์ ดี่ ี การตดิ ตอ่ สอ่ื สารกบั ผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอรจ์ ำ� เปน็ ตอ้ งใชท้ ง้ั ภาษาพดู และ ท่าทาง คำ� พดู น้�ำเสียง แววตา ท่าทาง การสัมผสั มีผลต่อความรู้สึก และจิตใจของผูป้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอรท์ งั้ ส้นิ จงึ ควรปฏิบตั ิดงั นี้ 3.1 เวลาติดต่อสื่อสาร หรือพูดคุยกับผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ควร สบตามองหน้า ใกล้ชิดพอสมควร ผู้ป่วยจะรู้สึกอบอุ่นมากขึ้น ให้ ความร้สู กึ วา่ เราสนใจผู้ปว่ ยอยู่ 3.2 อาจใช้เครื่องมือบางอย่างช่วยในการติดต่อส่ือสารเป็นวัสดุ อปุ กรณ์ที่เปน็ สญั ลักษณ์ 3.3 พยายามสงบ ตั้งใจ สนใจ เวลาติดต่อสือ่ สารกับผปู้ ว่ ยและ ต้ังใจฟังเวลาผู้ป่วยติดต่อส่ือสารกับเรา เพื่อให้เกิดการติดต่อสื่อสาร สองทาง 3.4 เวลาพดู พดู ใหช้ ้า ชดั ผปู้ ว่ ยอาจมปี ัญหาเร่อื งการได้ยินจะ ได้มองปาก และฟังตามได้ทัน 117

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม 3.5 อยา่ เรง่ รบี เวลาพดู หรอื ตดิ ตอ่ สอ่ื สารกบั ผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอร์ ผปู้ ว่ ยจะคดิ วา่ ไมอ่ ยากคยุ กบั เขา อาจนอ้ ยใจ เสยี ใจ เกดิ ปญั หาอารมณ์ ตามมา หรอื บางครั้งผู้ป่วยอาจตามไมท่ ัน ฟงั ไมเ่ ขา้ ใจ ถ้าพูดเร็วหรอื เรง่ รบี เกนิ ไป 3.6 กิริยา ท่าที ในการติดต่อส่ือสารมีความส�ำคัญมาก เพราะ ผู้ปว่ ยจะสังเกตการแสดงออกเหลา่ นไ้ี ปดว้ ย อาจแปลการแสดงออกท่ี ไมเ่ ตม็ ใจนน้ั กลายเปน็ ความรู้สึกท่ีไม่ดี 3.7 พยายามเรียกชื่อผู้ป่วย เพ่ือให้เกิดความรู้สึกใกล้ชิด และเปน็ การให้เกยี รติ รวมทั้งเตือนความจ�ำของผู้ปว่ ยเองด้วย 3.8 ควรใชค้ ำ� พดู สน้ั ๆ งา่ ยๆ พดู ใหเ้ ขา้ ใจงา่ ย ไมซ่ บั ซอ้ นจนเกนิ ไป 3.9 อย่าวิจารณ์ผู้ป่วยต่อหน้าผู้อื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเวลาท่ี ผ้ปู ่วยจำ� อะไรไมไ่ ด้ อย่าย�ำ้ หรือท�ำใหผ้ ้ปู ว่ ยต้องอบั อาย 3.10 ตอ้ งอดทนในการติดต่อสอ่ื สาร อาจต้องพูด หรอื แสดงออก หลายๆ ครง้ั เพราะผปู้ ว่ ยอาจมคี วามบกพรอ่ งในการรบั รู้ และความเขา้ ใจ 3.11 พยายามกระต้นุ ใหผ้ ปู้ ว่ ยไดแ้ สดงท่าทาง ความรู้สึกแทจ้ ริง ออกมา เพ่ือให้เกิดความกระจ่างในความรู้สึกของผู้ป่วย จะได้ตอบ สนองได้ถกู ต้อง 118

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสื่อม 3.12 พยายามพูดคุยเรื่องในอดีต ล�ำดับข้ันตอนท่ีผู้ป่วยคุ้นเคย มาสู่ปัจจัย เช่น เรื่องลกู ๆ แต่ละคน เรอื่ งเพอ่ื นฝงู ของผ้ปู ว่ ย การงานที่ เคยทำ� เป็นตน้ 3.13 อยา่ พยายามถามคำ� ถามทรี่ วู้ า่ ผปู้ ว่ ยตอบไมไ่ ดแ้ น่ จะทำ� ให้ ผปู้ ว่ ยเกดิ รสู้ กึ วา่ ความจำ� และสตปิ ญั ญาบกพรอ่ ง ยง่ิ ทำ� ใหค้ ดิ มากและ วติ กกังวล 3.14 อย่าล้อเลียนผปู้ ่วยตอ่ หน้าผู้อื่น 3.15 ใช้ช่อื สัญลกั ษณ์ เพอ่ื ชว่ ยความจ�ำของผ้ปู ่วย 3.16 ไม่ควรต่อว่า โต้เถียง ข้ึนเสียง หรือกล่าวหาผู้ป่วยในเร่ือง ต่างๆ 3.17 อย่าท�ำโทษผู้ป่วย เพราะผู้ป่วยจะเกิดความรู้สึกผิด หรือ ความรู้สกึ ท่ีไม่ดีนำ� ไปส่อู าการทางจติ ได้ 119

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม ปัญหาที่พบบอ่ ย และวธิ ีการแก้ไข 1. ถ้าผู้ป่วยถามค�ำถามเดิมซ้�ำๆ ควรตอบช้าๆ ง่ายๆ ให้ผู้ป่วย เขา้ ใจ หรอื เบนความสนใจ และสมาธผิ ้ปู ่วยใหไ้ ปสนใจเรือ่ งอ่ืน อยา่ โต้ แยง้ วา่ สง่ิ ที่ผ้ปู ่วยคิดเป็นส่งิ ที่ไมถ่ กู ตอ้ ง 2. บคุ ลกิ ภาพเปลยี่ นแปลง ควรยอมรบั วา่ เปน็ ผลของโรค พยายาม ใหผ้ ปู้ ว่ ยพอใจท่ีฝึกได้ คงไวซ้ ง่ึ คณุ คา่ ความม่นั ใจ และความเป็นอสิ ระ ไม่ตอ้ งพ่งึ พาผ้ดู แู ลไดต้ ามสมควร 3. ผูป้ ่วยไม่ทำ� ตามทพ่ี ดู หรอื ทำ� งานกิจกรรมไม่ส�ำเร็จ ควรเตือน ขอร้อง หรือใชก้ ารติดต่อส่ือสารท่ดี ี 4. เม่อื ผู้ป่วยไมย่ อมรับปญั หาความจ�ำของตวั เอง ไมค่ วร เผชญิ หนา้ ไม่ควรตอกยำ�้ ให้อับอาย 5. เม่ือผ้ปู ่วยไมย่ อมรับการชว่ ยเหลือ เพราะโกรธที่ผู้ปว่ ยจะตอ้ ง หมดอิสระ ผดู้ แู ลควรประณีประนอม ไมต่ อกย�ำ้ การกระทำ� ของผูป้ ่วย และใหค้ วามชว่ ยเหลือพอสมควร 6. พฤติกรรมทางเพศเปล่ยี นแปลง พยายามอธบิ ายรายละเอยี ด อยา่ โวยวายแลว้ พากลบั เขา้ หอ้ ง ควรปรึกษาแพทย์ 120

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สื่อม 7. ผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอรจ์ ะดแู ลเงนิ ทองไมไ่ ด้ มกั ทำ� เงนิ หาย ระแวง คิดว่าคนอื่นแอบมาลักสิ่งของมีค่าของตัวเองไป การพยายามค้นหา ขอ้ มูลทีแ่ ท้จรงิ แล้วช่วยดแู ลให้ 8. ถา้ ผู้ป่วยพดู จาหยาบคาบ กา้ วร้าว ผ้ดู แู ลควรเข้าใจไม่โกรธ ไม่โต้ตอบ หรือต่อล้อต่อเถียง 9. ถา้ ผปู้ ว่ ยใจรอ้ น อยากจะใหท้ ำ� อะไรใหเ้ รว็ ๆ ควรสงบ และตอบ ว่ากำ� ลังทำ� อยู่ 10. ถา้ ผปู้ ว่ ยมอี าการของโรคจติ เชน่ พฤตกิ รรมแปลกๆ ประสาท หลอน หูแว่ว หลงผิด ควรปรึกษาแพทย์ เมื่อผู้ป่วยพูดหรือแสดง ความเชอ่ื หรอื หลงผดิ ออกมา ควรพยายามประคบั ประคอง ใหก้ ำ� ลงั ใจ ยืนยนั ส่งิ ท่ถี ูกตอ้ งหรอื เบนสมาธิ ความสนใจของผ้ปู ่วยไปเรอ่ื งอน่ื 11. ถ้าผู้ป่วยแยกตัว ไม่สนใจสิ่งแวดล้อม ควรให้ก�ำลังใจช่วย เหลอื ชักชวนพูดคุย 12. ถา้ ผู้ป่วยเดนิ เร่ร่อนในตอนดึกเพราะนอนไม่หลับ ควรติดชื่อ ไว้กบั ตัวผู้ปว่ ย ติดไฟห้องน�้ำ เพ่ือปอ้ งกนั อบุ ตั ิเหตุ 13. ถ้าผู้ป่วยไม่ยอมกินอาหาร หรือกินน้อย ควรสังเกตว่าเป็น จากสาเหตุอะไร เกดิ จากชนดิ อาหาร หรอื การกลืน การเคีย้ วมีปญั หา และควรให้วติ ามนิ และอาหารเสริม 121

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอ่ื ม 14.ถ้าผู้ป่วยมีอาการมือส่ัน เคล่ือนไหวผิดปกติ ควรดูแลช่วย เหลอื เพ่อื ปอ้ งกนั อุบตั เิ หตุ ฯลฯ จากการดแู ลผปู้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอร์ ผู้ดูแลแม้จะใช้ความพยายาม อดทน ใชค้ วามรสู้ กึ ทดี่ ๆี โดยตลอด แตก่ อ็ าจเกดิ ความเครยี ดหรอื ปญั หา ดา้ นอารมณไ์ ดเ้ ปน็ ระยะๆ ผดู้ แู ลควรดแู ลจติ ใจของตนเองดว้ ยการ ประเมินง่ายๆ วา่ ผดู้ ูแลเครยี ดหรือไม่ โดยถ้ามีความรสู้ ึกต่อไป นี้บ่อยๆ หรือรุนแรงจะเป็นตัวบ่งช้ีว่าผู้ดูแลผู้น้ันเครียดควรรีบ ปรกึ ษาแพทย์ 1. ไม่สบายใจเม่ือตอ้ งทิง้ ผปู้ ว่ ยไวค้ นเดยี ว 2. วิตกกงั วล 3. เหนอื่ ยลา้ เบอื่ ไม่อยากทำ� อะไร 4. สมาชิกในครอบครัวคนอ่นื ไมเ่ ข้าใจว่าเราก�ำลังเผชญิ อะไร 5. รู้สึกวา่ ทุกคนในครอบครัวไม่ไดช้ ืน่ ชมการกระทำ� ของเรา 6. ตอ้ งการใหส้ มาชิกในครอบครัวช่วยเหลือเรามากกว่านี้ 7. ต้องการได้พบเพ่ือนฝงู มากกวา่ น้ี 8. พฤติกรรมของผู้ป่วยท�ำให้เราตกใจ 122

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสอื่ ม 9. รสู้ กึ ท�ำใจยากกบั การวนิ ิจฉยั ของแพทย์ 10. รสู้ กึ วา่ คนในครอบครวั ทำ� ใจยากทจี่ ะยอมรบั การวนิ จิ ฉยั โรคน้ี 11. รสู้ ึกตึงเครยี ดมากข้ึน 12. รู้สกึ วา่ ตนเองตอ้ งประสบปญั หาเศรษฐกิจเงินทอง 13. รู้สกึ ว่าญาติๆ ถามเรามากเกินไป 14. รู้สกึ ถูกทอดทิ้งจากแพทย์ และผูม้ ีสว่ นชว่ ยเหลือ 15. รู้สกึ ไม่สบายทางรา่ งกาย 16. ตดั สนิ ใจอะไรไมค่ อ่ ยได้ 17. รสู้ กึ ต้องการพักผ่อนนอนหลับมากกว่านี้ 18. รู้สึกว่าคนในครอบครวั คาดหวงั เราวา่ น่าจะทำ� ไดม้ ากกวา่ น้ี 19. รู้สึกต้องการความเป็นส่วนตัวมากกวา่ นี้ 20. อยากออกไปไหนแต่ไปไมไ่ ดต้ ามทอี่ ยาก 21. รสู้ กึ ละอายใจต่อการกระท�ำของสมาชกิ คนอ่นื ในครอบครวั 22. รู้สกึ เสียใจ ผิดหวังง่ายจากการกระทำ� ของคนในครอบครัว 123

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ ส่อื ม 23. กังวลว่าอนาคตจะเปน็ อย่างไร ถา้ ความรสู้ กึ เหลา่ นเี้ ปน็ บอ่ ยขนึ้ และรนุ แรงขนึ้ ยงิ่ ตอ้ งรบี ปรกึ ษา แพทย์ แสดงว่าผู้ดูแลน้ันเครียด ซ่ึงจะมีผลกระทบทั้งต่อจิตใจผู้ดูแล และตอ่ ผปู้ ่วยอัลไซเมอรด์ ว้ ย การดูแลผู้ป่วยโรคอัลไซเมอร์ท่ีถูกต้อง ได้ประโยชน์ต่อ ผู้ปว่ ย และผู้ดูแลไม่เครียดมากจนเกนิ ไป ควรปฏิบัตดิ ังน้ี 1. ควรมีเวลาพัก สลับสับเปล่ียน ไม่ใช่ดูแลผู้ป่วยตลอดเวลา ไม่มี เวลาพักเลย จะกอ่ ใหเ้ กดิ ความเครียด และปญั หาอารมณ์ไดง้ า่ ย 2. หาก�ำลังใจ แรงสนับสนุนจากผู้รู้ เช่น ผู้มีประสบการณ์ แพทย์ บุคลากรสาธารณสขุ เพ่อื ปรับตัวและแก้ปัญหาในการดแู ลไดถ้ ูกต้อง 3. ปรึกษาหารือแลกเปลี่ยนความคิดเห็นระหว่างผู้ดูแลด้วยกัน เพอ่ื เพมิ่ พนู ประสบการณ์ในการดูแลให้มากขึ้น และเกดิ การชว่ ยเหลือ ซึง่ กันและกัน 4. ขอความช่วยเหลือ หรือรับการดูแลรักษา เม่ือรู้ว่าตัวเองมี ความเครยี ด หรอื มปี ัญหาด้านอารมณ์ 124

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสอ่ื ม 125

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม 126

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สือ่ ม กินอยอู่ ย่างไรไมใ่ ห.้ ..เสื่อม เม่อื ชีวติ เขา้ ส่วู ัยทอง อวัยวะต่างๆ กเ็ รมิ่ มีการเส่อื มไปตามกาลเวลา จะท�ำอยา่ งไร ใหร้ า่ งกายเราชะลอความเสอ่ื มชา้ ลง แลว้ กลับมากระฉับกระเฉงเหมอื นวัยหน่มุ วัยสาว การทคี่ นเราหนั มาดแู ลเอาใจใสต่ วั เองไมใ่ หร้ า่ งกายเสอื่ มถอยไป ตามกาลเวลาน้ัน ไมใ่ ชเ่ รอื่ งแปลก เพราะใครๆ ตา่ งกต็ ้องอยากอยรู่ อดู ความสำ� เรจ็ ของลกู ของหลานดว้ ยกนั ทงั้ นน้ั ดงั นนั้ เรอ่ื งสขุ ภาพรา่ งกาย เปน็ สงิ่ ทคี่ วรคำ� นงึ ถงึ เปน็ อนั ดบั ตน้ ๆ การทผ่ี สู้ งู อายจุ ะมสี ขุ ภาพรา่ งกาย ท่สี มบรู ณ์แข็งแรงนนั้ ก็ตอ้ งมปี ัจจยั ต่างๆ เขา้ มาเกย่ี วขอ้ ง เรือ่ งอาหาร การกินก็เป็นสิ่งส�ำคัญเป็นอย่างมากส�ำหรับผู้ที่สูงวัยเพราะว่าผู้สูงวัย จะขบ จะเคย้ี ว กดั และกลนื อะไรกด็ ลู ำ� บากไปเสยี หมด ทำ� ใหร้ บั ประทาน ได้น้อยลง แต่ว่าร่างกายยังต้องการสารอาหารอย่างเพียงพอ เพื่อ สามารถบ�ำรงุ และซอ่ มแซมอวัยวะต่างๆ 127

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สือ่ ม สมองเป็นอวัยวะส�ำคัญท่ีควบคุมการท�ำงานของร่างกาย และ เป็นเหมือนเมมโมรี่การ์ด ส�ำหรับบันทึกและจดจ�ำเร่ืองต่างๆ จะน่า เสียดายแค่ไหนหากว่าท่านมีอายุถึง 100 ปี แต่กลับจดจ�ำลูกหลาน ตวั เอง และเรอ่ื งสำ� คญั ตา่ งๆ ไมไ่ ด้ ดงั นน้ั ควรมกี ารบรหิ ารสมองอยเู่ ปน็ ประจำ� เพอื่ สรา้ งความแขง็ แรง บำ� รงุ สตปิ ญั ญา และชะลอความเสอ่ื มให้ ชา้ ลง ความเครยี ด เรอื่ งนเ้ี ปน็ เรอ่ื งทส่ี ำ� คญั และไมค่ วรทจ่ี ะละเลยเพราะ ความเครียดเป็นตวั การส�ำคัญในการบนั่ ทอนสุขภาพ หากเมื่อใดที่เรา มีความเครยี ดเกิดข้ึน สง่ิ ที่จะตามมาในไมช่ า้ ก็คือปญั หาสุขภาพตา่ งๆ ถา้ หากว่าอยากจะมสี ุขภาพรา่ งกายท่ีดกี ต็ อ้ งมีสขุ ภาพจิตใจทีด่ ีด้วย หากว่าท่านอยากมีร่างกายท่ีสมบูรณ์แข็งแรงยามแก่เฒ่า ท่าน สามารถท�ำไดด้ ว้ ยตวั ของท่านเอง และสิง่ ที่ทา่ นจะไดอ้ า่ นต่อไปน้ีเปน็ ขอ้ เสนอแนะถงึ แนวทางการปฏบิ ตั ิ และการกนิ การอยเู่ พอื่ ใหม้ สี ขุ ภาพ ท่ีสมบรู ณ์แข็งแรง การดูแลเรือ่ งอาหารในผู้สงู อายุ วัยสูงอายุน้ันมีความต้องการปริมาณอาหารลดน้อยลง แต่ ความต้องการสารอาหารยังคงเดิม ดังน้ันอาหารของผู้สูงอายุ ควรมี ปรมิ าณและคณุ ภาพพอเพยี งกบั ความตอ้ งการของรา่ งกาย เพราะไมม่ ี 128

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสื่อม อาหารชนิดใดเพยี งชนิดเดียว ท่ีมีสารอาหารทใ่ี หป้ ระโยชนแ์ กร่ า่ งกาย เพยี งพอ และครบถ้วน เราจงึ ต้องรบั ประทานอาหารให้ครบท้งั 5 หมู่ ทกุ วัน แต่ละหมขู่ องอาหารมีหนา้ ที่ต่อรา่ งกายตา่ งกนั การรับประทาน อาหารในปรมิ าณและสัดสว่ นทีเ่ หมาะสมจึงเป็นสิ่งสำ� คัญ ความต้องการสารอาหารในผสู้ งู อายุ 1. พลังงาน ในวัยของผู้สูงอายุ มีกิจกรรมต่างๆ ลดลง การใช้ แรงงานหนัก ก็น้อยลง รวมทัง้ อวัยวะต่างๆ ของร่างกาย ก็ท�ำงานนอ้ ย ลงด้วย ดงั นั้นความต้องการพลังงานของผู้สงู อายุจะลดลง รอ้ ยละ 20- 30 เมอื่ เปรยี บเทยี บกบั ความตอ้ งการพลงั งานทไ่ี ดร้ บั ใน 1 วนั ของกลมุ่ อายุ 20-30 ปี กลา่ วคอื - ผู้สูงอายุชาย อายุ 60-69 ปี ต้องการพลังงานเฉล่ียประมาณ 2,200 กโิ ลแคลอร/ี่ วนั - ผ้สู ูงอายุหญงิ อายุ 60-69 ปี ตอ้ งการพลงั งานเฉลีย่ ประมาณ 1,850 กโิ ลแคลอรี่/วัน - อายุ 70 ปีข้ึนไป ตอ้ งการพลงั งานโดยเฉล่ยี ลดลง 10-12% ของ กลุ่มอายุ 60-69 ปี 129

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ ส่ือม พลงั งานทผ่ี สู้ งู อายไุ ดร้ บั ไมค่ วรนอ้ ยกวา่ 1,200 กโิ ลแคลอรตี่ อ่ วนั เพราะจะท�ำให้ได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ นอกจากรายท่ีจ�ำเป็นจะ ตอ้ งลดนำ�้ หนกั ตวั ถา้ ไดร้ บั พลงั งานนอ้ ยกวา่ ทก่ี ำ� หนด ควรไดร้ บั วติ ามนิ และเกลอื แรใ่ นรปู ของยาเมด็ เสรมิ ใหด้ ว้ ย ผสู้ งู อายคุ วรระวงั อยา่ ใหอ้ ว้ น เพราะจะตามมาด้วยโรคหลายอยา่ ง เชน่ เบาหวาน หวั ใจ ไขมนั อดุ ตนั ในเส้นเลือด เป็นต้น ดังนั้น ควรรับประทานอาหารให้เพียงพอกับ ความต้องการของร่างกาย และพยายามรักษาน้�ำหนักตัวไม่ให้อ้วน หรือผอมเกนิ ไป 2. โปรตนี สารอาหารโปรตนี จำ� เปน็ ในการซอ่ มแซมสว่ นทส่ี กึ หรอ ของร่างกาย ตั้งแต่ผิวหนัง กลา้ มเนือ้ เลอื ด กระดกู ตลอดจนเนือ้ เยื่อ ต่างๆ ผูส้ งู อายตุ อ้ งการโปรตีน ประมาณ 0.88 กรมั ต่อนำ้� หนักตวั 10 กโิ ลกรมั /วนั หรอื เมอ่ื คดิ เปน็ พลงั งาน ควรไดพ้ ลงั งานจากโปรตนี ประมาณ 12-15 เปอรเ์ ซน็ ตข์ องพลงั งานทค่ี วรไดร้ บั ทง้ั หมดใน 1 วนั และควรเปน็ โปรตีนที่มีคุณภาพ ได้แก่ อาหารจำ� พวกเนื้อสัตว์ ไข่ นม และถั่วเมล็ด แหง้ ผูส้ ูงอายุตอ้ งการโปรตีนนอ้ ยกวา่ บุคคลในวยั เจรญิ เติบโต และวัย ทำ� งาน เนอ่ื งจากไมม่ กี ารเสรมิ สรา้ งการเจรญิ เตบิ โตของรา่ งกาย ตอ้ งการ ไปเพยี งเพอ่ื ซอ่ มแซมสว่ นทสี่ กึ หรอ รกั ษาระดบั ความสมดลุ ของรา่ งกาย และปอ้ งกันการเสื่อมสภาพของร่างกายกอ่ นวัยอนั ควรเท่านั้น 3. ไขมนั เปน็ อาหารทใ่ี หพ้ ลงั งาน ใหค้ วามอบอนุ่ แกร่ า่ งกาย เปน็ ตวั นำ� วติ ามนิ ทลี่ ะลายในไขมนั ไปใชใ้ หเ้ กดิ ประโยชนไ์ ดใ้ นรา่ งกาย และ ยงั ชว่ ยใหอ้ าหารมรี สอรอ่ ยและท�ำใหร้ ู้สึกอ่ิม ผสู้ งู อายมุ คี วามตอ้ งการ 130

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สือ่ ม พลงั งานลดลง จงึ ควรลดการบริโภคไขมนั ลงด้วย โดยการรบั ประทาน อาหารพวกไขมนั แตพ่ อสมควร คอื ไมค่ วรเกนิ รอ้ ยละ 25-30 ของปรมิ าณ พลังงานท้ังหมดที่ได้รับต่อวัน น�้ำมันที่ใช้ควรเลือกใช้น�้ำมันพืชแทน น�้ำมันสัตว์ เพ่ือป้องกันไขมันในเลือดสูง ปริมาณน้�ำมันพืชท่ีผู้สูงอายุ ควรรับไดป้ ระมาณ 2-3 ช้อนโตะ๊ ต่อวนั ในการประกอบอาหารต่างๆ 4. คาร์โบไฮเดรต เรามักจะได้รับพลังงานส่วนใหญ่ จาก คารโ์ บไฮเดรต เพราะเปน็ อาหารทร่ี าคาไมแ่ พง อรอ่ ย และเปน็ สง่ิ ทเ่ี กบ็ ไว้ได้นาน ไม่เสียง่าย เป็นอาหารที่ประกอบได้ง่ายและรบั ประทานง่าย เคยี้ วงา่ ย แตผ่ สู้ งู อายคุ วรลดการรบั ประทานอาหารจำ� พวกคารโ์ บไฮเดรต โดยเฉพาะนำ�้ ตาลตา่ งๆ เพอ่ื เป็นการลดปรมิ าณพลงั งาน ผู้สงู อายุควร ได้รับคาร์โบไฮเดรต 55% ของปริมาณพลังงานท้ังหมดต่อวัน การรับประทานควรอยู่ในรูปของคาร์โบไฮเดรตเชิงซ้อน แป้งเชิงซ้อน เช่น กล้วย ถั่วเมล็ดแห้ง มัน ข้าว และแป้ง เพราะนอกจากร่างกาย จะไดร้ ับคารโ์ บไฮเดรตแลว้ ยังได้วติ ามินและแร่ธาตอุ ีกดว้ ย 5. วิตามิน ช่วยให้ร่างกายท�ำงานได้ตามปกติ ผู้สูงอายุมี ความต้องการวิตามินเท่ากับวัยหนุ่มสาว แต่จะลดปริมาณวิตามิน บางตวั ลง เชน่ วิตามนิ บี ซ่ึงจะสมั พนั ธ์กับความตอ้ งการของพลงั งานท่ี ลดลง การทผี่ ูส้ ูงอายรุ บั ประทานอาหารออ่ นๆ เน่ืองจากมีปัญหาเรอ่ื ง ฟนั อาจทำ� ใหก้ ารไดร้ บั วติ ามนิ บางอยา่ งไมเ่ พยี งพอ แหลง่ ของวติ ามนิ ส่วนใหญ่อยู่ในผัก ผลไม้สด ดังน้ัน ผู้สูงอายุควรได้รับประทานผัก ผลไม้เพยี งพอในแตล่ ะวนั 131

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอ่ื ม 6. แรธ่ าตุ ผสู้ งู อายมุ คี วามตอ้ งการแรธ่ าตเุ ทา่ เดมิ แตม่ กั มปี ญั หา การกินทไ่ี มเ่ พียงพอ แรธ่ าตทุ สี่ �ำคญั และเปน็ ปัญหาในผ้สู ูงอายุ ไดแ้ ก่ แร่ธาตเุ หลก็ และแคลเซยี ม 6.1 แร่ธาตุเหล็ก โดยทั่วไปอาหารของผู้สูงอายุจะมีปริมาณ โปรตีนตำ�่ ซงึ่ จะมีผลทำ� ใหไ้ ดร้ ับธาตเุ หล็กต่ำ� ไปดว้ ย ถา้ ขาดท�ำใหเ้ ปน็ โรคซดี หรือโลหติ จาง และแมจ้ ะกินในปรมิ าณทีเ่ พยี งพอ แต่การดดู ซมึ ในผสู้ งู อายนุ นั้ นอ้ ยกวา่ ในวยั หนมุ่ สาว อาหารทแี่ รธ่ าตเุ หลก็ มาก ไดแ้ ก่ ตบั เน้ือสตั ว์ ไขแ่ ดง และเลือดสัตว์ เปน็ ต้น และเพอ่ื ใหก้ ารดูดซมึ แร่ เหล็กดีข้ึน ควรรับประทานผักสด หรือผลไม้ที่มีวิตามินซีสูงด้วย ผู้สูง อายุต้องการแร่ธาตุเหล็กประมาณ 10 มลิ ลกิ รัมตอ่ วนั 6.2 แคลเซียม คนทั่วไปมักคิดว่าเม่ือร่างกายโตเต็มที่แล้ว ไม่ จำ� เปน็ ตอ้ งไดแ้ คลเซยี มเพอ่ื การสร้างกระดกู และฟันอีก แต่ความเป็น จรงิ แลว้ แคลเซยี มมคี วามสำ� คญั ตอ่ รา่ งกายอกี หลายอยา่ ง เชน่ ชว่ ยใน การแขง็ ตัวของโลหติ เกี่ยวกบั ความยืดหดของกลา้ มเน้อื เปน็ ต้น เมอื่ ร่างกายได้แคลเซียมจากอาหารไม่เพียงพอ ก็จะดึงจากกระดูก และ การขาดแคลเซยี มพบมากในผสู้ งู อายุ ทง้ั นสี้ าเหตมุ าจากการกนิ แคลเซยี ม น้อย นอกจากน้ีการดูดซึมและการเก็บไว้ในร่างกาย ยังมีน้อยกว่าใน วยั หนมุ่ สาว จงึ ทำ� ใหเ้ กดิ ปญั หาโรคกระดกู พรนุ อาหารทเ่ี ปน็ แหลง่ ของ แคลเซียม ไดแ้ ก่ นม ปลาเลก็ ปลาน้อย กุ้งแหง้ เป็นตน้ 132

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม 7. น้�ำ มีความส�ำคัญต่อร่างกายมาก ช่วยให้ระบบย่อยอาหาร และการขบั ถา่ ยของเสยี ดขี นึ้ สว่ นมากผสู้ งู อายจุ ะดมื่ นำ้� ไมเ่ พยี งพอ ดงั นน้ั ผ้สู งู อายุควรด่ืมนำ้� ประมาณ 6-8 แกว้ เป็นประจำ� ทกุ วนั 8. เส้นใยอาหาร แม้ว่าเส้นใยอาหารจะไม่ใช่สารอาหาร แต่ เสน้ ใยอาหารเปน็ สารทไี่ ดจ้ ากพชื และผกั ทกุ ชนดิ ซง่ึ นำ้� ยอ่ ยไมส่ ามารถ ย่อยได้ มคี วามส�ำคัญต่อสุขภาพของมนุษย์มาก เพราะถา้ รับประทาน เส้นใยอาหารเปน็ ประจำ� จะช่วยให้ทอ้ งไมผ่ ูก ลดไขมนั ในเส้นเลอื ด ใน ทางตรงกนั ขา้ ม หากรบั ประทานอาหารทมี่ เี สน้ ใยนอ้ ยจะทำ� ใหร้ า่ งกาย เกดิ โรคภยั ไขเ้ จบ็ ตา่ งๆ เชน่ ท้องผูก ริดสดี วงทวาร โรคอว้ น ไขมันใน เส้นเลือดสงู เบาหวาน เป็นตน้ การรบั ประทานเสน้ ใยอาหารท�ำให้ถ่าย อุจจาระได้สะดวก ท�ำให้ร่างกายไม่หมักหมมสิ่งบูดเน่า และสารพิษ บางอยา่ งไวใ้ นรา่ งกายนานเกนิ ควร จงึ ปอ้ งกนั การเกดิ มะเรง็ ในลำ� ไสใ้ หญ่ ได้ คณุ สมบตั พิ เิ ศษของเสน้ ใยอาหารชว่ ยปอ้ งกนั โรคดงั กลา่ วได้ นอกจาก ไม่ถูกย่อยด้วยน�้ำย่อย ยังช่วยดูดน้�ำท�ำให้อุจจาระนุ่มมีน�้ำหนัก และ ถา่ ยง่าย นอกจากน้เี ส้นใยอาหารยงั มไี ขมันและแคลอรีต่ ำ�่ มาก ดังนนั้ เพื่อใหร้ า่ งกายได้รบั เส้นใยอาหารอย่างสม่ำ� เสมอ จงึ ควร กนิ อาหารทป่ี รงุ และประกอบดว้ ยผกั เปน็ ประจำ� และควรกนิ ผลไม้ โดย เฉพาะผลไม้สด จะให้เส้นใยอาหารมากกว่าด่ืมน�้ำผลไม้ นอกจากนี้ ควรกินอาหารประเภทถ่ัวเมลด็ แหง้ และข้าวซอ้ มมอื เป็นประจำ� 133

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสอื่ ม หลกั การจดั อาหารส�ำหรับผู้สูงอายุ - ควรมปี รมิ าณสารอาหาร และคณุ คา่ ทางโภชนาการเพยี งพอกบั ความต้องการของรา่ งกาย - การจดั อาหารแตล่ ะมอื้ ควรมปี รมิ าณนอ้ ยลง และใหร้ บั ประทาน บอ่ ยคร้งั กว่าเดมิ ในแตล่ ะวนั - ควรมีลักษณะนมุ่ เคีย้ วง่าย ยอ่ ยง่าย และเลือกวธิ ีการเตรียม การปรงุ ที่เหมาะสม สะดวกตอ่ การเคยี้ ว และการยอ่ ย - อาหารประเภทผักต่างๆ ควรปรุงโดยวิธีการต้ม หรือน่ึง หลีก เล่ียงการกินผักสดที่มีผลท�ำให้เกิดแก๊ส และท�ำให้ท้องอืด ถ้าหาก ผูส้ ูงอายุไม่มปี ญั หาเรือ่ งท้องอืด แนน่ ทอ้ ง จากการกนิ ผักสดกจ็ ัดให้ได้ - ควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีไขมันสูง เพราะผู้สูงอายุจะย่อยและ ดูดซมึ ไขมนั นอ้ ยลง อาจจะทำ� ใหเ้ กิดอาการทอ้ งอืด และแน่นทอ้ งได้ - ควรรบั ประทานอาหารประเภททม่ี นี ำ�้ เพอ่ื ชว่ ยหลอ่ ลน่ื หลอดอาหาร ท�ำใหก้ ลืนอาหารสะดวกขน้ึ - จัดผลไม้ให้ผู้สูงอายุทุกวัน และควรเป็นผลไม้ท่ีน่ิม เคี้ยวง่าย เพือ่ ช่วยให้การขบั ถ่าย และให้ไดว้ ิตามินตา่ งๆ เพิม่ ข้ึน 134

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่ือม - ผู้สูงอายุชอบขนมหวาน จึงควรจัดให้บ้างแต่ไม่บ่อยนัก และ ควรเป็นขนมท่ีใหป้ ระโยชนแ์ ก่รา่ งกายดว้ ย เชน่ กลว้ ยบวชชี เต้าส่วน ลอยแกว้ ผลไม้ เปน็ ตน้ - ให้เวลาในการรบั ประทานอาหารกบั ผู้สงู อายตุ ามสบาย ไมค่ วร รีบเร่ง เพราะอาจสำ� ลัก เค้ยี วไม่ละเอียด หรอื อาหารตดิ คอได้ การบรหิ ารสมองในวัยผู้สงู อายุ ในวยั ของผสู้ งู อายุ สมองกเ็ หมอื นกลา้ มเนอื้ สว่ นอน่ื ๆ ของรา่ งกาย ท่ีจ�ำเป็นต้องบริหารเป็นประจ�ำไปตลอดชีวิตเพ่ือสร้างความแข็งแรง การฝกึ สมองเพอ่ื ใหก้ ารสรา้ งจุดเชอื่ มต่อระหว่างเซลลป์ ระสาทท�ำงาน ไดด้ ีขนึ้ จะชว่ ยบ�ำรุงสติปญั ญา ชะลอการเสื่อมถอยให้ช้าลง ไม่ว่าจะ เป็นคนที่สมองยงั เป็นปกติ หรือแม้แต่คนทเี่ ข้าสภู่ าวะสมองเสอ่ื มแล้ว กต็ าม การดแู ลทส่ี ำ� คญั กย็ งั มงุ่ เนน้ ไปทกี่ ารคงสภาพ หรอื ชะลอใหส้ มอง เส่ือมชา้ ทส่ี ุดเท่าทีจ่ ะเป็นไปได้ หากใครทีม่ ีญาตผิ ใู้ หญ่ก�ำลงั เข้าสู่วัยสูงอายุ หรือวัยหลงั เกษยี ณ ลองแนะน�ำให้ทา่ นมองหากิจกรรมต่างๆ ทำ� เพ่อื ชว่ ยบริหารสมองให้ แข็งแรง ชะลอการเส่ือม ยกตวั อย่างเชน่ - อ่านข่าวประจ�ำวันทางหนงั สือพมิ พ์ - อา่ นหนังสือ นิตยสาร พอ็ กเกต้ บกุ๊ ต่างๆ 135

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสอ่ื ม - จดบันทกึ ประจำ� วัน - พบปะสังสรรคก์ ับเพื่อนฝงู - โทรศพั ท์คุยกับเพื่อน - รับเปน็ ท่ีปรึกษาในงานทถ่ี นดั - ช่วยกิจการในบ้านเล็กๆ น้อยๆ ท่ีใช้สมอง เท่าท่ีพอจะทำ� ได้ อยา่ งเชน่ หากทบ่ี า้ นทำ� กจิ การรา้ นคา้ อาจใหท้ า่ นชว่ ยทำ� หนา้ ท่ี เก็บเงิน ทอนเงิน จัดของเขา้ ตำ� แหนง่ - ใช้เวลาทำ� งานอดเิ รก เช่น งานศลิ ปะ งานประดิษฐต์ ่างๆ - เลน่ เกมที่ตอ้ งใช้ความคิด เช่น หมากรกุ หมากล้อม ฯลฯ - ฝึกใชค้ อมพวิ เตอร์ ทอ่ งโลกอนิ เทอร์เนต็ - ติดตามดูรายการต่างๆ ทางโทรทัศน์เปน็ ประจ�ำ หรืออาจหาวิธีกระตุ้นเตือนความจ�ำด้วยการจดบันทึกนัดหมาย เหตุการณ์ต่างๆ บนสมุดพก หรือติดตั้งแผ่นกระดานส�ำหรับจดไว้บน ผนังท่เี ห็นชดั เจน หากเกิดอาการจ�ำวันเดอื นปีไม่ได้ กใ็ ชป้ ฏทิ นิ มาช่วย กำ� หนดใหร้ ู้วนั -เวลา การหมัน่ เขา้ ไปพูดคุยกับทา่ นเก่ียวกบั เหตุการณ์ ตา่ งๆ ในอดีต หรอื หาสิง่ กระตนุ้ เตือนความจำ� เช่น โปสการด์ รปู ถ่าย เก่าๆ มาใหท้ ่านดเู พือ่ ให้รำ� ลึกถงึ ความหลัง และเลา่ เร่อื งราวต่างๆ ให้ ฟงั นอกจากจะชว่ ยกระตนุ้ สมองของผสู้ งู อายุ แลว้ ยงั ทำ� ใหท้ า่ นรสู้ กึ วา่ 136

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ ส่อื ม ตัวเองเป็นบุคคลท่ีมีคุณค่า ท้ังยังท�ำให้ลูกๆ หลานๆ ได้รับประโยชน์ จากการเรียนรชู้ ีวิตในอดตี ของผใู้ หญ่ในครอบครวั อีกด้วย การจัดการกบั ความเครยี ด โดยปกติแล้วผู้ที่มีความเครียดเกิดขึ้นมักจะรู้ได้ด้วยตนเอง เช่น หงุดหงิด โมโหง่าย อ่อนเพลียเป็นเวลานาน ขาดสมาธิในการท�ำงาน หรอื อาการทางดา้ นรา่ งกายรว่ มดว้ ย เชน่ ปวดทอ้ ง ปวดศรี ษะเปน็ ประจำ� วธิ ีการผ่อนคลายความเครยี ด สำ� หรบั ในผสู้ งู อายนุ นั้ อาจจะใชก้ ารออกกำ� ลงั กายเบาๆ เปน็ ประจำ� และสม่ำ� เสมอ หางานอดิเรกทำ� หาท่ีปรกึ ษา หรือเพอื่ นเพอ่ื รบั ฟงั หรือ ชว่ ยตดั สนิ ใจในบางเรอ่ื ง รวมทงั้ ยอมรบั ในความเปลยี่ นแปลงทเี่ กดิ ขน้ึ หรืออาจใช้วธิ ีการทางศาสนาชว่ ย โดยการน่ังสมาธิ เป็นต้น 137

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เส่อื ม ตวั อยา่ งวธิ ีในการจดั การกับความเครยี ดในผู้สงู อายุ 1. ฟงั เพลง หามมุ สงบ โดยการนงั่ ปลอ่ ยใจใหล้ อ่ งลอยอยา่ งเปน็ ธรรมชาติ แลว้ ฟังเพลงเบาๆ โดยเฉพาะเพลงจ�ำพวกสรา้ งเสรมิ สมาธิ ซ่ึงเด๋ียวน้ีมีให้เลือกหลากหลายแบบตามความต้องการ ทั้งเสียงของ ดนตรบี รรเลงหรอื เสยี งธรรมชาติ จำ� พวกเสยี งคลนื่ เสยี งนำ�้ ตก เสยี งนก รอ้ ง รบั รองวา่ จะชว่ ยสรา้ งสมาธใิ ห้กลบั คนื สู่สมอง และจติ ใจได้อยา่ ง น่ามหัศจรรย์ในช่วงระยะเวลาสนั้ ๆ 138

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสือ่ ม 2. ชมภาพยนตร์ การไปดูหนังเป็นวิธีท่ีดีอย่างหน่ึงท่ีจะปลด ปล่อยความรู้สึกให้ล่องลอยอย่างเป็นอิสระไม่จมอยู่กับปัญหา แถม ระบายความอัดอ้ันตันใจได้อย่างเห็นผล แต่ต้องถามตัวเองก่อนด้วย วา่ กำ� ลังอยู่ในอารมณไ์ หน เชน่ ถ้าอยากรอ้ งไหก้ ไ็ ปดหู นังรักเศรา้ เคลา้ นำ�้ ตาแลว้ กร็ อ้ งไหอ้ อกมาใหพ้ อ หรอื ถา้ เครยี ดจดั กจ็ งไปดหู นงั ตลกแลว้ หวั เราะให้หลดุ โลกไปเลย 3. เข้าสังคมกับเพ่ือนในวัยเดียวกัน หาเพ่ือนรู้ใจสักคนแล้ว ระบายความรสู้ กึ ใหเ้ พอ่ื นไดร้ บั รู้ เพราะการมคี นรบั ฟงั แลว้ ใหค้ ำ� ปรกึ ษา จะท�ำให้ชีวิตท่ีไม่สมดุลเข้าที่เข้าทางมากข้ึน อย่างน้อยก็ยังรู้สึกว่าไม่ ไดแ้ บกปัญหาอยู่คนเดยี วในโลก 4. เขยี นบนั ทึกประจำ� วัน เปรยี บเสมอื นการเปดิ ประตอู ารมณ์ ทปี่ ลอ่ ยให้ความอัดอั้นตนั ใจต่างๆ ไดไ้ หลลงสู่หน้ากระดาษอย่างเป็น อสิ ระและเปน็ สว่ นตวั ท่ีสดุ เพราะการถ่ายเทความรสู้ ึกในใจออกมาจะ ทำ� ใหจ้ ติ ใจปรบั สมดลุ ไดเ้ รว็ ขนึ้ อกี ทงั้ ระหวา่ งการเขยี นบนั ทกึ นนั้ ยงั ถอื เป็นการทบทวนความรู้สกึ ตวั เองทีด่ ีทีส่ ดุ ด้วย 5. สร้างอารมณ์ขัน และมองโลกในแงบ่ วก คนทีห่ ัวเราะงา่ ย จะมีสขุ ภาพจติ ทด่ี ี เนอ่ื งจากการหัวเราะจะชว่ ยลดความดันโลหิตและ ระดับฮอร์โมนคอร์ติซอลลง (ฮอร์โมนคอร์ติซอล = ฮอร์โมนแสดง ความเหนอ่ื ยลา้ ในกระแสเลอื ด) แถมยงั ชว่ ยเสรมิ สรา้ งระดบั ของ “อมิ มโู น โกลบูลนิ เอ” ซง่ึ เป็นสารแอนติบอดที ีส่ ร้างภมู คิ มุ้ กันให้ร่างกายอีกด้วย 139

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เส่อื ม 6. สดู กลน่ิ หอม รหู้ รอื ไมว่ า่ กลน่ิ หอมของดอกไมน้ านาพนั ธ์ุ มีผลในการช่วยปลุกประสาทสัมผัสให้สดชื่นต่ืนตัว แถมยังกระตุ้น พลังงานในจิตใจได้เป็นอย่างดี เวลาเครียดๆ ก็ลองสูดกลิ่นหอมของ ดอกไม้สิ อยา่ งกลนิ่ กหุ ลาบ มะลิ ลาเวนเดอร์ หรอื จะหยดน�ำ้ มนั หอม ระเหยในน้�ำอุ่นก�ำลังดี แล้วนอนแช่ตัวให้เพลินสักครึ่งช่ัวโมงก็ได้ กล่ินหอมจะชว่ ยใหร้ ูส้ กึ ดขี ้ึนได้ 7. ไปท่องเท่ียวพักผ่อน หรอื หากิจกรรมทำ� ยามวา่ ง หาเวลา ทอ่ งเทย่ี วพกั ผอ่ นกบั ครอบครวั หรอื กลมุ่ เพอื่ นในวยั เดยี วกนั ทา่ มกลาง ธรรมชาตจิ ะชว่ ยปลดปลอ่ ยสมอง และจติ ใจใหผ้ อ่ นคลายจากความเครยี ด รวมทงั้ การทำ� กจิ กรรมรว่ มกนั กบั เพอื่ นในกลมุ่ กถ็ อื เปน็ การพกั ผอ่ นเชน่ เดียวกัน การฝึกทำ� กิจกรรมใหม่ๆ เพ่ือช่วยผ่อนคลายความเครียด เชน่ การฝกึ หายใจ ฝกึ คลายกลา้ มเนือ้ หรอื การฝกึ ท�ำสมาธิ 8. หาสัตวเ์ ลยี้ งเป็นเพ่ือน ลองหาสัตวเ์ ลีย้ งสกั ตวั มาเป็นเพอ่ื น เล่น เพราะการให้เวลากับสัตว์เล้ียงตัวโปรด คุยเล่น หยอกล้อกับมัน เสียบ้าง จะช่วยใหจ้ ิตใจทฟ่ี งุ้ ซา่ นสงบลงได้ แถมรูจ้ กั การให้ และมอง โลกในแงด่ ีมากข้นึ อกี ต่างหาก ท่ีส�ำคัญยังช่วยลดความดนั โลหิตได้อกี ดว้ ย 9. จินตนาการแสนสุขอีกทางเลือกส�ำหรับการบรรเทาความ หดหใู่ นสว่ นลกึ เปน็ การดงึ ตวั เองออกจากโลกปจั จบุ นั ทำ� ไดโ้ ดยหลบั ตา แล้วหายใจลึกๆ จากนน้ั กส็ ร้างจินตนาการถึงภาพทิวทศั นส์ บายๆ เช่น 140

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอ่ื ม น้�ำตก ภูเขา หรือแม้แต่ความหลังอันแสนสุขท่ีเคยมี การดึงความสุข จากจนิ ตนาการมาใชจ้ ะทำ� ให้เกดิ พลังสรา้ งสรรคใ์ นหวั ใจ และยงั ชว่ ย สลายความเครยี ดข้างในได้เป็นอยา่ งดี ทำ� แบบน้ีเงียบๆ สกั 5 นาที 10. ปฏิบตั ิศาสนกจิ การเขา้ วัด ฟงั ธรรม หรือการสวดมนตไ์ หว้ พระเป็นประจ�ำทุกวันจะช่วยให้ผู้สูงอายุตัดความกังวล ปล่อยวาง ความคดิ เร่อื งอ่นื ลงได้ ทำ� ให้จิตใจสงบ มีสมาธิ เกดิ สติ ท�ำใหส้ ามารถ ตัดสนิ ใจปัญหาเรอื่ งต่างๆ ได้ดี 141

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สื่อม จดหมายจากญาติ ผูด้ ูแลผปู้ ่วยโรคอัลไซเมอร์ 142

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สือ่ ม จดหมายจากญาติ-ผู้ดแู ลผูป้ ว่ ยโรคอลั ไซเมอร์ 1 ดิฉันอายุ 49 ปี มคี รอบครัวแลว้ ปจั จุบันเปน็ แม่บา้ น และได้ดูแล ผปู้ ว่ ยซง่ึ เปน็ คณุ แมข่ องดฉิ นั เอง ซงึ่ ตอนนที้ า่ นอายไุ ด้ 69 ปี กอ่ นทท่ี า่ น จะป่วยเป็นโรคสมองเส่ือมอัลไซเมอร์ ท่านมีไขมันในเลือดสูง และได้ รับการรักษามาตลอดจากคุณหมอประจ�ำตัวของโรงพยาบาลเอกชน แห่งหนึ่ง และก่อนปี พ.ศ. 2543 ท่านมีอาการผิดปกติคือ มีอาการ หลงลืม พดู อะไรไปแล้วกบ็ อกวา่ ไมไ่ ดพ้ ูด วางของไว้ผดิ ท่ีผิดทางแลว้ จำ� ไมไ่ ด้ จงึ ทำ� ใหข้ องหายบอ่ ยๆ พดู วา่ อยากรวยเหมอื นคนอน่ื เขา อยาก มรี ถยนต์ทั้งๆ ทีม่ อี ยู่แล้ว รวมถงึ ทา่ นมีอาการหวาดกลัวไมย่ อมอยคู่ น เดยี ว จะตอ้ งมคี นอยดู่ ว้ ยตลอด พดู จาไมค่ อ่ ยเขา้ ใจ พวกเราคดิ วา่ ทา่ น หลงลมื และกลัวตามประสาคนแก่ ก็ไปเลา่ ให้คณุ หมอประจำ� ตวั ทา่ น ฟังหลายคร้ัง ในท่ีสุดคุณหมอจึงแนะน�ำให้พวกเราไปพบจิตแพทย์ที่ โรงพยาบาลจุฬา ดฉิ ันไดพ้ าคณุ แมม่ าพบกับคณุ หมอ คุณหมอได้พูด คุยและตรวจอาการของคุณแม่ คุณหมอบอกว่าคุณแม่มีเส้นเลือดใน สมองตีบไปบางส่วน อาการต่อไปของคุณแม่จะสูญเสียความทรงจ�ำ ด้านความคิด มีอารมณ์แปรปรวน พฤติกรรมจะเปล่ียนไป จะจดจ�ำ อะไรไดใ้ นระยะสน้ั ๆ และเมอื่ โรคดำ� เนนิ ไปมากอาจจำ� บคุ คลในครอบครวั ไดบ้ ้าง ไมไ่ ดบ้ า้ ง บุคลกิ ภาพจะเปลีย่ นไปจากเดมิ จะทำ� อะไรกอ่ นหรอื หลงั จะไมร่ ู้ จะมีอารมณ์โกรธโดยไม่มีสาเหตุ นกึ จะท�ำอะไรกท็ �ำจะไม่ เชอื่ ในสง่ิ ทผ่ี ดู้ แู ลบอกวา่ ทำ� ไมไ่ ด้ ผปู้ ว่ ยจะดอื้ มากๆ คณุ หมอจะอธบิ าย ให้ฟังว่าเป็นอาการของผู้ป่วยโรคอลั ไซเมอร์ เพราะผูป้ ว่ ยบังคบั ตัวเอง ไม่ได้ ญาติจะตอ้ งพยายามท�ำความเขา้ ใจกบั โรคทผ่ี ู้ป่วยเป็น 143

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เส่อื ม ตอนน้ีคุณแม่ยังรับการรักษาอย่างต่อเน่ืองจนถึงปัจจุบัน จากปี พ,ศ. 2543 คณุ แม่ได้รับการรกั ษาจากคุณหมอมาตลอด จากอาการที่ คุณแม่เปน็ และยาท่คี ุณหมอจา่ ยให้ จะลด และเพิม่ ตามอาการทเี่ ปน็ และคุณหมอได้แนะน�ำว่าผู้ป่วยที่เป็นโรคสมองเสื่อมอัลไซเมอร์ ต้อง ดูแลใกล้ชิด อย่าปล่อยให้อยู่คนเดียว เพราะถ้าออกจากบ้านไปแล้ว จะกลบั บา้ นไมถ่ ูก ถา้ ผู้ป่วยอาละวาดพูดจาไม่ดี รื้อคน้ สงิ่ ของ ท�ำของ เสียหาย ใหผ้ ู้ดูแลพยายามเข้าใจในอาการทีผ่ ู้ป่วยทำ� โดยบังคบั ตวั เอง ไม่ได้ ให้เข้าใจว่าเป็นอาการของคนป่วยอัลไซเมอร์ ไม่ใช่อาการของ คนเป็นโรคประสาท ให้ผดู้ แู ลอดทนพยายามเขา้ ใจแม้ต้องใช้เวลา จะ ได้ไม่เครียด ทุกคนในบ้านเครียดตอนที่คุณแม่เป็นใหม่ๆ แต่ตอนนี้ อาการของคณุ แมด่ ขี นึ้ ทกุ วนั นท้ี กุ คนในบา้ นหายเครยี ดไปมากแลว้ คะ่ ตง้ั แตค่ ณุ แมเ่ รมิ่ ปว่ ย อาการของทา่ นเปลย่ี นไปเรว็ มากหลงั จากหลงลมื เป็นอาละวาด ถ้าได้ออกไปนอกบ้านแล้วจะไม่ยอมกลับเข้าบ้าน พอพากลับเข้าบ้านก็จะด่าคำ� หยาบคาย และอาละวาดทัง้ ท่ที ่านไมใ่ ช่ คนที่มนี ิสยั แบบน้นั รือ้ ขา้ วของในบ้าน ทำ� ของเสยี หาย พดู ท้งั วันเดิน ทงั้ วนั และดอื้ มากๆ พฤตกิ รรมเปลย่ี นไปเปน็ คนละคน ผลกระทบทเ่ี กดิ ข้ึน ทุกคนที่อยู่รอบตัวของผู้ป่วยจะเกิดอาการเครียดไม่เข้าใจว่าน้ีคือ อาการของผปู้ ว่ ยทเี่ ปน็ อลั ไซเมอรเ์ ปน็ อยา่ งนี้ หรอื ในบางครง้ั คดิ วา่ ทำ� ไม คณุ แมต่ อ้ งเปน็ อยา่ งนด้ี ว้ ย ทง้ั ๆ ทที่ า่ นเปน็ คนแขง็ แรงไมค่ อ่ ยปว่ ยเปน็ อะไรกบั ใครเขา บางครั้งที่ท่านอาละวาดมากจนเราโกรธ และเสยี งดงั กับท่าน แล้วเรากม็ านงั่ เสียใจว่าเราไม่ควรท�ำเพราะท่านป่วย ทา่ นไมร่ ู้ ด้วยซ�้ำว่าเราโกรธท่าน ในระยะแรกท่ีท่านป่วยเราทุกคนรู้สึกเหน่ือย 144

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม มากทกุ คนในบา้ นเครยี ดมาก คณุ พอ่ จะเครยี ดมากทสี่ ดุ เพราะทำ� ใจยงั ไม่ได้ แต่ทุกวันน้ีทุกคนหายเครียดไปมากแล้ว เพราะเวลาท่ีเราโกรธ หรือเครียด เรากจ็ ะบอกกนั วา่ คณุ แม่ไม่สบายนะอยา่ ไปโกรธท่านเลย มองทา่ นแลว้ สงสาร คดิ วา่ เราเปน็ แบบทา่ นบา้ งเรากค็ งไมร่ เู้ รอ่ื งเหมอื น กนั แลว้ ใจของเรากส็ งบลง ประสบการณใ์ นการดแู ล การใชช้ วี ติ ประจำ� วันของคุณแม่ช่วงเช้า หลังจากที่ทานอาหารแล้วก็จะทานยา และจะ ปล่อยใหท้ ่านเดนิ ตามสบายในบ้าน ช่วงกลางวันทานอาหารแล้วทา่ น จะเดินท�ำอะไรของทา่ นก็ตามใจ เกบ็ ของที่จะท�ำใหเ้ กิดอนั ตรายให้พ้น มือไปเลย ช่วงตอนบ่ายทานนมถั่วเหลืองหรือน้�ำผลไม้ ตอนเย็นทาน อาหาร ทานยา ท�ำกิจวัตรส่วนตัว และเขา้ นอนประมาณ 2 ทุม่ แตค่ ุณ แม่เป็นคนท่ีปัสสาวะบ่อยมากจะเข้าห้องน้�ำบ่อย คุณแม่จะมีปัญหา เร่ืองการทานยาก็ปรึกษาหมอ คุณหมอบอกว่ายาทุกอย่างต้องบด ละเอยี ด แลว้ ผสมนำ�้ รวมกบั นำ�้ หวานถงึ จะยอมทาน ในบางวนั อารมณ์ ของทา่ นกจ็ ะแปรปรวนอาละวาด ในตอนกลางคนื คณุ พอ่ จะเปน็ ผดู้ แู ล คณุ พอ่ จะเหนอื่ ยมากเพราะคณุ แมจ่ ะตนื่ ประมาณ 2 ครง้ั เพอื่ เขา้ หอ้ งนำ้� เพราะกลางวนั คณุ พอ่ ต้องไปท�ำงาน คุณพ่ออายุ 73 ปีแล้ว แต่ทา่ นยงั แขง็ แรงอยู่ สาเหตทุ ค่ี ณุ พอ่ ตอ้ งดแู ลตอนกลางคนื คอื คณุ แมย่ งั มคี วาม ทรงจ�ำอยวู่ า่ คณุ พ่อเปน็ สามีจึงไมย่ อมใหใ้ ครพาเขา้ นอน ถ้าคณุ พอ่ ไป งานเล้ียงท่านจะรอจนคณุ พ่อกลบั ถงึ จะยอมเข้านอน 145

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม ผปู้ ว่ ยทเ่ี ปน็ อลั ไซเมอรเ์ ขาจะรบั รถู้ งึ การแสดงสหี นา้ ทา่ ทาง สายตา รวมถึงการสัมผัสได้ว่า เราโกรธเขาหรือเปล่า ถ้าจับเขาแรงๆ เขาจะ บอกว่าเจ็บ แต่เขาจะอธิบายมากกว่านั้นไม่ได้ เพราะผู้ป่วยจะเรียง ถอ้ ยคำ� พูดไม่ได้ ผูด้ แู ลต้องพยายามเข้าใจจากกริ ิยาท่าทางของผ้ปู ว่ ย ผ้ดู แู ลตอ้ งอดทนตอ้ งปรบั ตวั เองใหเ้ ขา้ ใจผปู้ ่วย จะใหผ้ ปู้ ว่ ยทำ� ตามเรา นั้นเป็นไปไมไ่ ด้เพราะทา่ นปว่ ย และต้องดูแลให้ใกล้ชดิ ใหห้ ่างจากส่งิ ที่ท�ำให้เกดิ อนั ตราย และอยา่ ปล่อยใหอ้ ยู่คนเดียว ส่วนวธิ กี ารจดั การ กับปัญหาของผู้ป่วยนั้น ก่อนอ่ืนใดให้คิดว่า ปัญหาท้ังหมดไม่ได้เกิด จากตวั ผปู้ ว่ ยอยา่ งเดยี ว ปญั หาจากคนรอบขา้ งทอ่ี ยรู่ อบตวั ผปู้ ว่ ยกต็ อ้ ง ทำ� ความเขา้ ใจดว้ ย ตอ้ งชว่ ยเหลอื ซงึ่ กนั และกนั ตวั ของดฉิ นั เองจะดแู ล คุณแม่ตัง้ แต่วันจนั ทร์จนถงึ วนั ศกุ ร์ เวลาประมาณ 8 โมงเชา้ ถึง 6 โมง เย็น คุณพ่อจะดูแลตอนกลางคืน ส่วนวันเสาร์ และวันอาทิตย์ จะมี นอ้ งๆ และคณุ พอ่ ชว่ ยกนั ดแู ล ดฉิ นั พดู ไดเ้ ลยวา่ ผดู้ แู ลผปู้ ว่ ยอลั ไซเมอรจ์ ะ เหน่ือยมากท้ังกายและใจ กรุณาอย่าให้ผู้ดูแลต้องดูแลผู้ป่วยอยู่คน เดียว ให้มีผู้สับเปล่ียนกันดูแลบ้าง ผู้ดูแลจะได้ไม่เครียดมาก และมี ความร้สู กึ ว่าถูกทิ้งให้อยกู่ บั ผปู้ ่วยแค่สองคน ไมใ่ ช่คดิ วา่ ตัวเองทำ� งาน เหนือ่ ยแล้วจะดูแลผูป้ ว่ ยไมไ่ ด้ เพราะฉันเหน่อื ยแล้ว ผ้ดู แู ลประจำ� เขา ก็เหน่ือยเหมือนกัน ให้เขาได้พักผ่อนบ้างสักวันสองวันก็ยังดี ผู้ดูแล ประจ�ำเขาจะได้ไปคลายเครียดบ้าง เอาแรงไว้สู้วันต่อไปท่ีพวกคุณๆ ท้ังหลายไปท�ำงานกัน ตัวของดิฉันเองมีครอบครัวแล้ว มีสามี และ ลูกชายอีกสองคน ลูกชายของดิฉันจะช่วยดูแลเป็นบางเวลา ที่เขาไม่ ได้ไปโรงเรียน สามีของดิฉันจะพาไปพักผ่อนในวันหยุด ไปเที่ยวต่าง 146

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสอ่ื ม จงั หวดั บา้ ง ไปเดนิ ซอื้ ของตามหา้ งสรรพสนิ คา้ บา้ ง ไปดตู น้ ไม้ สตั วเ์ ลย้ี ง และไปท�ำบญุ ตามสถานทต่ี า่ งๆ แลว้ แตโ่ อกาสจะอำ� นวย ญาติพน่ี อ้ งจะใหด้ ฉิ ันได้พักในวันหยดุ จะได้ไม่เครยี ด ดฉิ นั อยาก ใหผ้ ้อู ยรู่ อบข้างของผ้ปู ่วย และผดู้ แู ลเขา้ ใจ ใหโ้ อกาสผดู้ แู ลประจ�ำได้ พกั ผอ่ นบา้ ง ผดู้ แู ลทดี่ แู ลผปู้ ว่ ยอยคู่ นเดยี วทง้ั กลางวนั และกลางคนื จะ เหนื่อยและเครียดมากนะคะ เอาใจเขามาใส่ใจเรา แล้วนึกว่าถ้าเรา ต้องอยู่เฝ้าผู้ป่วยอย่างเขาบ้างจะเป็นอย่างไร ดิฉันไม่ได้ยกครอบครัว ของตนเองมาเป็นตัวอยา่ งนะคะ ดิฉันอยากใหบ้ า้ นไหนก็แลว้ แตท่ ม่ี ีผู้ ปว่ ยอลั ไซเมอรอ์ ยใู่ นบา้ น กรณุ าชว่ ยกนั ดแู ลนะคะ ไมม่ ใี ครดแู ลผปู้ ว่ ย ได้ดีเท่ากับ สามี ภรรยา หรือลูกหลานหรอกนะคะ ความผูกพันและ กำ� ลงั ใจเป็นส่งิ สำ� คญั ต่อผ้ปู ว่ ยและผดู้ แู ลผู้ปว่ ยมากนะคะ 147

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สื่อม จดหมายจากญาติ-ผดู้ แู ลผ้ปู ว่ ยอลั ไซเมอร์ 2 ข้าพเจ้ามีอาชีพค้าขาย เป็นผู้ดูแลผู้ป่วยซ่ึงเป็นมารดา เริ่มแรก ทีเดียวคุณแม่จะไม่ค่อยได้ยินอะไร เวลาคุณพ่อเรียก หรือว่าจะถาม อะไร พูดอะไร คุณแม่ฟังเหมือนกับไม่ได้ยินในค�ำพูดค�ำถามของคุณ พ่อ คุณพ่อจึงเกิดอาการหงุดหงิด คิดว่าคุณแม่ไม่สนใจในค�ำพูดของ ทา่ น ลกู ๆ ทกุ คนเหน็ อาการของคณุ แมเ่ ลยพาไปหานอ้ งชายทเี่ ปน็ หมอ อยู่ทศี่ ิรริ าช คณุ หมอบอกว่ามขี ้หี ูมาก ก็เลยค่อยๆ ชว่ ยหยอดหู และใช้ เคร่ืองแคะหูออกเน่ืองจากข้ีหูแข็งมาก เลยต้องใช้เวลาร่วมเดือนกว่า จะเรียบร้อย พอคณุ แมไ่ ดย้ นิ เสยี งพดู และเสยี งคนข้างๆ คยุ กนั คุณแม่ ดใี จนำ้� ตาคลอ คณุ แมบ่ อกวา่ เมอ่ื กอ่ นใครจะคยุ อะไร ถามอะไรคณุ แม่ ไม่ได้ยินเลยได้แต่น่ังมองปากเขาเวลาพูดกัน จะถามจะตอบก็ไม่รู้ว่า จะคยุ หรอื ถามอะไร ขณะนนั้ ยงั มไิ ดส้ งสยั อะไรวา่ ทำ� ไมคณุ แมจ่ งึ ปลอ่ ย ใหม้ ขี ห้ี มู ากไมย่ อมแคะออก จนเม่อื คณุ แม่ได้ยินชดั เจนดขี นึ้ แล้ว แต่ การสอ่ื สารกบั ลกู ๆ หรอื เพอื่ นบา้ นกไ็ มด่ ขี น้ึ มกั จะถามคำ� ถามซำ�้ ๆ บอก อะไรกบ็ อกคำ� เกา่ ๆ ซำ�้ ๆ ลกู บางคนอยตู่ า่ งจงั หวดั พอกลบั มาเยยี่ มคณุ แม่ คุณแมจ่ ะจำ� ไม่ได้ต้องใชเ้ วลาคิดอยู่สกั พกั ถึงจะคดิ ออก จึงได้พา คณุ แมไ่ ปตรวจทโ่ี รงพยาบาลจฬุ า คณุ หมอไดเ้ อกซเรยส์ มอง และตรวจ ละเอียดถึงได้ทราบจากคุณหมอว่าสมองมีลักษณะฝ่อไปบางส่วนมี อาการเขา้ กบั โรคสมองเสอื่ มอลั ไซเมอร์ จงึ ไดเ้ ขา้ รว่ มโครงการรกั ษาโรค สมองเส่ือมอัลไซเมอร์กับโรงพยาบาลจุฬา คุณแม่บอกว่าเวลาไปหา คุณหมอ คุณหมอคุยสนุก และไม่เบ่ือท่ีจะไปหาหมอ และคุณหมอ 148

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสือ่ ม กใ็ หย้ ามารบั ประทานด้วย กจิ วัตรประจ�ำวนั คุณแม่กย็ งั ปฏบิ ัตไิ ด้ตาม ปกติ เชน่ ซกั ผา้ ถบู า้ น แตเ่ วลาเปดิ นำ้� ประปามกั จะลมื ปดิ ประจำ� ระยะ หลังเวลาเปดิ ประตูบ้านแลว้ ไมป่ ดิ ประตูบา้ น แต่ก็ไม่บ่อย หวงของกิน แต่ถา้ ถูกใจคนไหนกจ็ ะให้ ชอบซอื้ ของแจก การดแู ลผู้ปว่ ยข้าพเจา้ คดิ ว่าควรใกล้ชิดกับผปู้ ่วยให้มากขึน้ และพยายามเขา้ ใจผปู้ ่วยด้วย 149

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไร้เสื่อม จดหมายจากญาติ-ผู้ดแู ลผ้ปู ว่ ยอลั ไซเมอร์ 3 ดฉิ นั เปน็ ผดู้ แู ลผปู้ ว่ ยอลั ไซเมอร์ มปี ระสบการณใ์ นการดแู ลคณุ ปู่ อายุ 89 ปี อดตี คณุ ปทู่ ำ� งานดา้ นบญั ชี เปน็ สมหุ บ์ ญั ชี และหวั หนา้ บญั ชี บรษิ ทั เอกชนแหง่ หนงึ่ หลงั จากนน้ั ไดห้ นั มาทำ� ธรุ กจิ สว่ นตวั (ชปิ ปง้ิ และ ค้าขายอะไหล่รถยนต์) ลักษณะนิสัยเป็นคนเด็ดขาด จริงจังกับชีวิต ทุ่มเท ชอบอ่านและเขียนหนังสือ โดยเฉพาะการคิดเลข การค�ำนวณ เปน็ คนรกั ครอบครวั ยดึ มนั่ ความดี เปน็ เวลา 2-3 ปมี าแลว้ ทล่ี กู สาวเรม่ิ สังเกตเห็นว่า ความจ�ำของคุณปู่ผิดปกติไปจากเดิม แต่ก็คิดว่าเป็น อาการปกตขิ องผสู้ งู อายุ อกี ทง้ั คณุ ปกู่ ไ็ ปพบแพทยเ์ ปน็ ประจำ� อยเู่ สมอ จงึ ไมไ่ ดค้ ดิ อะไร คณุ ปปู่ ลดเกษยี ณแลว้ ชวี ติ หลงั ปลดเกษยี ณนน้ั เดมิ ที คณุ ป่มู ักจะตืน่ เชา้ เพือ่ ฟงั ขา่ วและสวดมนต์ตอนเชา้ เดินชมสวน และ มักจะชวนเด็กในบ้านท�ำสวนเสมอ ใช้เวลาส่วนใหญ่ท�ำงานช่างไม้ที่ ถนัด ฟังเพลง อ่านหนังสือ และบ่อยครั้ง ท่ีสวนกลายเป็นวงสนทนา ขนาดยอ่ ม แตเ่ มอ่ื ยา่ งเขา้ ปนี คี้ ณุ ปดู่ เู ปลยี่ นไป ไมค่ อ่ ยพดู คยุ เหมอื นเชน่ เคย เงยี บเหงา อารมณเ์ ปราะบาง หงดุ หงดิ งา่ ย นอ้ ยใจกม็ บี า้ ง แตก่ จ็ ะสงบ ลงดว้ ยถ้อยค�ำอธบิ าย และคำ� ปลอบโยนของลกู สาว นานวันเข้าคุณปู่ เร่มิ จะมคี ำ� ถามซำ้� ๆ แตก่ ย็ งั สามารถท�ำกิจวตั รประจ�ำวันด้วยตนเองได้ ดี และก็เช่นกันเมือ่ คยุ โทรศัพทก์ ับลูกชายซ่งึ ปจั จบุ นั เป็นแพทย์อย่ตู ่าง ประเทศ จบดา้ นการแพทยจ์ ากจฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั จงึ แนะนำ� ให้ 150