Alzheimer Pocket Book

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสอ่ื ม การตัดสินใจหรือยอมให้เหตุการณ์ที่จะเกิดข้ึนเหมือนในอดีตที่ไม่ดี จงประเมนิ อดีตแลว้ หาทางแกไ้ ขดกี ว่า การใช้ชีวิตร่วมกับผู้เยาว์ บตุ รหลานของทา่ น บตุ รหลานของเพอื่ น อาจสรา้ งความสนกุ สนาน ความพอใจในชีวิตบั้นปลายได้มาก มีความสลับซับซ้อนมากระหว่าง เด็กและผสู้ งู อายุ เด็กบางคนรักป่ยู า่ ตายายมากกวา่ พ่อแม่ เพราะพ่อ แม่ไม่มเี วลารบั ฟงั ใหค้ ำ� ปรกึ ษา ถา้ ทา่ นไมม่ บี ุตรหลานของตวั เอง ควร หาโอกาสพบปะกบั เดก็ ๆ เชน่ บตุ รหลานเพอ่ื น หลานปา้ หลานลงุ หลาน นา้ หลานอา เปน็ ตน้ ทา่ นอาจพบวา่ เดก็ ๆ มปี ญั หาไมเ่ หมอื นเราๆ ทา่ นๆ ทสี่ ูงอายุ ซ่ึงเราอาจชว่ ยเหลือเขาได้ การหย่าร้าง ในวยั ทำ� งานมกั มเี วลาอยรู่ ว่ มกนั นอ้ ย ดงั นน้ั เมอื่ เกษยี ณอายแุ ลว้ อาจต้องปรับตัวทีจ่ ะอยรู่ ่วมกนั ตลอดเวลา อาจเกดิ การกระทบกระทั่ง กันมากขึ้น จนเป็นเหตุให้เกิดการหย่าร้างกันข้ึน ถึงแม้ว่าจะแต่งงาน กนั มานานหลายปแี ลว้ กต็ าม ดงั นน้ั จงึ ควรคน้ หาวา่ ปญั หาคอื อะไร พดู คุยปรึกษากันโดยอย่าใช้อารมณ์ช่วยกันแก้ไขปัญหาก่อนและขอค�ำ แนะนำ� ปรกึ ษาผรู้ ู้ หรอื ถา้ คดิ จะหยา่ กนั จรงิ กค็ วรทดลองแยกกนั อยกู่ อ่ น สักระยะ นอกจากน้ีควรคิดดูว่าจะอยู่อย่างไร สภาพฐานะการเงิน 51

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สื่อม จะเปน็ อยา่ งไร แลว้ จะทำ� อะไร และจะดำ� เนนิ ชวี ติ แบบใด ถา้ คดิ รอบคอบ หาทางแก้ไขปัญหา และหาทางออกไดแ้ ล้วจึงค่อยตดั สินใจ การพลัดพรากจากคนทรี่ ัก คู่สามีภรรยาท่ีอยู่ด้วยกันนานๆ ความตายหรือความพลัดพราก จากกนั ของคนใดคนหนงึ่ ยอ่ มกอ่ ใหเ้ กดิ ปญั หาตา่ งๆ และปฏกิ ริ ยิ าทาง อารมณ์ได้มาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งภาวะซึมเศร้า รวมทั้งปัญหาจาก การปรบั ตวั ตอ่ การเปลยี่ นแปลง ฉะนน้ั เมอ่ื อายมุ ากขน้ึ ควรไดม้ กี ารเรยี น รู้ และฝึกฝนกิจกรรมของแต่ละฝา่ ยจนพอท�ำได้ เพอ่ื อยู่ไดอ้ ย่างอสิ ระ และมีความสุขพอสมควร ไม่ต้องพ่ึงพาผู้อื่น เช่น ฝ่ายชายควรรู้จัก การประกอบอาหารและงานบา้ นบางอยา่ งทจ่ี ำ� เปน็ สว่ นฝา่ ยหญงิ ควร ฝึกการซ่อมแซม การใชเ้ คร่อื งมือ อุปกรณ์ตา่ งๆ รวมถงึ งานของผู้ชาย ทีม่ ผี ลต่อการใชช้ วี ติ ประจำ� วนั พฤตกิ รรมทางเพศ แม้ว่ามกี ารเปลย่ี นแปลงทางสรีรวิทยาในผู้สงู อายุ แต่ความรู้สกึ ความสามารถ และพฤติกรรมทางเพศยังมีอยู่ ฉะนั้นการปรับตัวและ พูดคุยกันในเรื่องนี้อย่างเปิดเผยระหว่างสามีและภรรยาจะช่วยท�ำให้ ทั้งสองมีชีวิตคู่ที่สามารถประสบความส�ำเร็จในเร่ืองเพศได้อย่างมี ความสุข ส่ิงท่ีควรค�ำนึงไวเ้ สมอ คือ 52

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เส่ือม 1. เรือ่ งเพศยังคงสมบรู ณใ์ นทุกคน ในทุกอายุ จึงอย่าคิดว่าเปน็ เร่อื งที่ผดิ ที่มีความรูส้ กึ ทางเพศอยู่ 2. ถ้าสุขภาพดี ก็สามารถมีกิจกรรมทางเพศตามความพอใจ และสามารถมีความสุขไดใ้ นวัยสงู อายุ 3. การมีกิจกรรมทางเพศท่ีสม�่ำเสมอตลอดชีวิต จะช่วยให้ คงความสามารถทางเพศอย่ไู ด้ 4. อยา่ กังวล ถ้าความร้สู ึกทางเพศลดลงเม่ือสงู อายุ ถอื ว่าเป็น เร่อื งธรรมดา 5. การสำ� เรจ็ ความใครด่ ว้ ยตนเอง เปน็ สง่ิ ปกตไิ มม่ อี นั ตราย และ มปี ระโยชนถ์ า้ ขาดคู่ 6. ถา้ มปี ญั หา อยา่ อายท่จี ะปรึกษา หรือขอคำ� แนะน�ำจากผู้รู้ เศรษฐกจิ การเงิน เม่ือเกษียณอายุ รายได้อาจลดลง ถ้าหากไม่ได้วางแผนเตรียม การล่วงหนา้ อาจเกิดปัญหาได้ เราจึงควรประเมนิ หรือคิดลว่ งหนา้ ถงึ รายได้รายจ่าย เมื่อเกษียณอายุจะจัดการแก้ไขอย่างไร โดยรายได้ท่ี จะได้ อาจมาจากเงนิ บำ� เหนจ็ เงนิ บำ� นาญ เงนิ สะสม เงนิ ประกอบอาชพี และอนื่ ๆ สว่ นรายจา่ ยกจ็ ะมี อาทิ รายจา่ ยภายในบา้ น ค่านำ้� ค่าไฟ ค่าโทรศพั ท์ คา่ อาหาร ค่าเสอื้ ผ้า ค่าเดนิ ทาง คา่ ใช้จ่ายส่วนตวั เปน็ ต้น 53

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสื่อม ถา้ พบวา่ รายจา่ ยมากกวา่ รายได้ ควรหาทางแกไ้ ขโดยวธิ เี พมิ่ ราย ได้ ดังนี้ 1. การหารายไดเ้ พม่ิ จากการประกอบอาชพี เตม็ เวลา หรอื นอกเวลา 2. การสะสมและลงทนุ ควรคดิ หาทาง และเรมิ่ ทำ� อยา่ งนอ้ ย 10 ปีกอ่ นเกษียณอายุ 3. การหารายได้จากสมบัติหรือของที่มีอยู่ เช่น บ้านที่อยู่ โดยขายแล้วอยูบ่ า้ นทีเ่ ล็กลง หรอื หารายไดจ้ ากการใหเ้ ช่า 4. การคำ� นวณบ�ำนาญทจ่ี ะได้รับ วา่ พอเพยี งหรอื ไม่ 5. การท�ำธุรกิจ และการลงทุนที่ไม่เส่ียงเกินไป และได้รายได้ พอสมควร ท่านควรจะมีการเตรียมตัวว่าเม่ือเกษียณอายุแล้วจะอยู่ท่ีไหน และจะอยู่อยา่ งไร จะย้ายที่อยหู่ รอื ไม่ ควรคำ� นึงถงึ - สถานทีอ่ ยอู่ าศยั ทบี่ ตุ รหลานสามารถไปมาหาสูไ่ ด้สะดวก ตลอดจนสามารถเดินทางไปหาแพทย์ ไปจับจ่ายซื้อของได้ง่าย นอกจากนีก้ ็เลอื กสถานท่ที ีม่ อี ากาศดี เหมาะแก่การอยอู่ าศัย 54

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ ส่ือม - ขนาดของบา้ น มคี วามเหมาะสมกบั จำ� นวนผอู้ ยอู่ าศยั หรอื ไม่ - มีความสะดวกและปลอดภัยดีหรือไม่ มีความเหมาะสม กบั สภาพร่างกายหรอื ไม่ - การดแู ลรกั ษาบา้ นมปี ัญหาหรอื ไม่ เช่น ท่กี วา้ งท�ำให้เก็บ กวาดล�ำบาก สนามหญา้ กวา้ งจะต้องตดั หญ้ามาก - การใชเ้ งิน ดูว่าคา่ ใช้จา่ ยประจ�ำในบ้านมากเกนิ ไปหรือไม่ ดงั นน้ั ถา้ ตอ้ งการยา้ ยทอ่ี ยคู่ วรคดิ และตดั สนิ ใจวางแผนลว่ งหนา้ ใหเ้ หมาะสม และควรแนใ่ จว่าสามารถรับภาระค่าใช้จ่ายเกี่ยวกบั บ้าน ได้ และพงึ ระลกึ วา่ อาจมกี ารเปลย่ี นแปลง อาจมภี าวะเงนิ เฟอ้ ทำ� ใหค้ า่ ใชจ้ า่ ยสูงขึ้นในอนาคต จงึ ควรประเมนิ ภาวะเศรษฐกจิ และการเงนิ ให้ รอบคอบ ปรบั ปรงุ บ้านของทา่ น ถา้ ไมค่ ดิ จะยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศยั กค็ วรจะปรบั ปรงุ ใหเ้ หมาะสมกบั ความ เปน็ อยู่ เตรยี มพรอ้ มสำ� หรบั ปญั หาสขุ ภาพซง่ึ จะเกดิ ขนึ้ ไดใ้ นวยั สงู อายุ การมบี า้ นทนี่ า่ อยสู่ ะดวกสบาย และปลอดภยั เปน็ สงิ่ จำ� เปน็ ดงั นนั้ การ ซ่อมแซมหรือปรับปรุงบ้านบางส่วน ควรทำ� ให้เรียบร้อย ถ้าบ้านใหญ่ กวา้ งขวางเกินไป กอ็ าจปรบั ปรงุ แก้ไขเฉพาะส่วนทจี่ �ำเปน็ ต้องใช้ 55

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สื่อม การยา้ ยท่ีอยู่ ผสู้ งู อายบุ างคนตอ้ งการอยอู่ ยา่ งอสิ ระ ไมต่ อ้ งการพงึ่ พาบตุ รหลาน แต่ถ้ามอี ปุ สรรคทางรา่ งกาย ทางการเงิน อาจมีทางเลอื กโดย - หาคนมาอยู่ด้วย หรือไปอยู่กับผู้อ่ืน เช่น บุตรหลาน เพื่อน เป็นตน้ แต่ก่อนอืน่ ตอ้ งเขา้ ใจและยอมรับปญั หาท่ีอาจเกิดขน้ึ กอ่ นตดั สินใจ เชน่ บุคลกิ ภาพ นิสัยใจคอ ความแตกตา่ งของ แต่ละคน จะช่วยเหลือหรอื แชรค์ ่าใช้จา่ ยกนั อยา่ งไร มกี ารใช้ เวลาในวันหยุดอย่างไร ควรศกึ ษา วิเคราะห์ และตกลงกนั ให้ ดี ฯลฯ เพราะจะตอ้ งมีการปรบั ตวั หลายอย่าง - การเลือกอยแู่ บบแฟลต อพารต์ เมนต์ หรอื คอนโดมิเนยี มทม่ี ี การบรหิ ารท่ดี ี สง่ ผลตอ่ ความสะดวกสบาย และคณุ ภาพชวี ิต ทดี่ ี โดยไมต่ อ้ งรบั ภาระดแู ลดว้ ยตวั เองมากนกั เชน่ บรกิ ารทาง กฬี า การแพทย์ รา้ นค้าอาหาร เปน็ ต้น ดังน้ัน ควรตดั สนิ ใจวา่ เหมาะสมพอใจหรือไม่ - การเลอื กอยใู่ นสถาบนั ผสู้ งู อายุ เชน่ สถานสงเคราะหข์ องเอกชน หรือรัฐบาล เป็นต้น แต่ต้องค�ำนึงว่าจะถูกจ�ำกัดอิสระความ เป็นตัวของตัวเอง ดังนั้น ควรไปเย่ียมชม และศึกษาสถานท่ี เหล่านีก้ อ่ นท่จี ะตดั สนิ ใจ 56

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสอื่ ม อุบัตเิ หตุ ในวัยสูงอายุการเคลื่อนไหวอาจคล่องตัวน้อยลง การทรงตัวไม่ คอ่ ยดี การทำ� งานประสานกนั ของรา่ งกาย และการไดย้ นิ ลดลง ตามองเหน็ ไม่ชัด มีความพิการหรอื ติดขัดบางอยา่ ง ขณะเดยี วกนั กระดูกกเ็ ปราะ งา่ ย เมอื่ เกดิ อบุ ตั เิ หตจุ ะประสานกลบั ดดี งั เดมิ ไดย้ าก ฉะนน้ั การระมดั ระวงั และการป้องกันอุบัติเหตุจึงเป็นส่ิงส�ำคัญและจ�ำเป็น ซึ่งจะขอแบ่ง อบุ ัตเิ หตุทอ่ี าจเกิดข้นึ ภายในบ้าน และภายนอกบ้านดงั นี้ ภายในบา้ น ทกุ สว่ นภายในบา้ นไม่วา่ จะเปน็ ห้องทุกห้อง ทางเดนิ บันได สวน ไปจนถงึ สนามหญ้า อาจก่อใหเ้ กดิ อุบัติเหตไุ ด้ ควรพยายามตรวจดวู า่ ส่วนใดมีโอกาสก่อให้เกิดอันตรายข้ึนได้ ก็ท�ำการป้องกันเสีย รวมท้ัง การจดั เฟอรน์ เิ จอรแ์ ละอปุ กรณต์ า่ งๆ พรอ้ มทงั้ เปลย่ี นแปลงนสิ ยั ในการ ป้องกันอบุ ัติเหตซุ ่ึงดีกวา่ การแก้ไขเมื่อเกิดเหตกุ ารณข์ นึ้ แล้ว เพราะถา้ หากเกดิ อบุ ตั เิ หตจุ ะกอ่ ใหเ้ กดิ ผลเสยี ทง้ั รา่ งกายและงบประมาณ ตวั อยา่ ง เชน่ - การหกลม้ สามารถปอ้ งกนั โดย รองเทา้ ควรเลือกทม่ี นี ้�ำหนกั เบา สวมสบาย ส้นไมล่ น่ื และไม่สูงจนเกนิ ไป 57

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสอื่ ม เฟอร์นเิ จอร์ ควรจดั ใหเ้ ปน็ ระเบยี บ ไมเ่ กะกะขวางทางโดย เฉพาะอยา่ งยิง่ ทางเขา้ ออกและทางเดิน ตู้ ควรเลือกแบบท่ีมน่ั คง แขง็ แรง ไมล่ ้มงา่ ย ปลกั๊ ไฟหรอื สวติ ช์ไฟ ที่ต้องใช้บ่อยควรมีสวิตช์ที่เปิดปิดได้สะดวก และต�ำแหนง่ ของสวิตช์ไมอ่ ยูส่ งู เกนิ ไป สายไฟ อย่าเดนิ สายไฟไวท้ ีพ่ ้นื ประต ู ควรเป็นประตูที่สามารถมองเห็นได้ชัดเจน ไมใ่ ช่กระจกที่อาจพรางตาได้ แสงไฟหรือแสงสว่าง ตอ้ งพอเพยี งทจ่ี ะมองเหน็ ไดอ้ ยา่ งชดั เจน โดย เฉพาะอยา่ งย่ิงไฟทางเดิน พ้ืนบ้าน ควรใช้วัสดทุ ีไ่ ม่ลืน่ บนั ได ควรมั่นคงแน่นหนา ไม่เคล่ือนง่าย และต้อง ซอ่ มแซมใหอ้ ยใู่ นสภาพทดี่ อี ยเู่ สมอ ห้องน�้ำ ตอ้ งไมล่ น่ื ถา้ การทรงตวั ไมด่ คี วรมที นี่ ง่ั อาบนำ�้ ช้นั วางของ ไม่ควรอยู่สูงเกินไปในการหยิบหา และอย่า วางของหนักไว้สูงเกนิ ไป ฯลฯ 58

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สอ่ื ม - ไฟไหม้ ควรมีเครื่องตัดไฟฟ้า อย่ายืนใกล้ไฟ หรือสวมใส่เส้ือผ้าท่ีติดไฟ งา่ ย ในเรอ่ื งของการสบู บหุ รค่ี วรหยดุ สบู ไดจ้ ะเปน็ การดี แตถ่ า้ ยงั อยาก สบู กอ็ ยา่ สบู ในหอ้ งนอน หรอื บนโซฟา และเมอื่ รสู้ กึ งว่ งนอน ตอ้ งรบี ดบั บุหร่เี สยี ก่อน - น้ำ� รอ้ นลวก ควรท�ำการทดสอบความรอ้ นของน้ำ� ร้อนก่อนใช้ - ไฟฟ้าชอร์ต ควรตรวจสายไฟฟ้า ปลั๊ก ใหอ้ ยู่ในสภาพดี อยา่ จับเส้นลวด หรือ สายไฟขณะมอื เปยี ก อยา่ ใชเ้ ครอื่ งไฟฟา้ เคลอื่ นทใ่ี นหอ้ งนำ้� กอ่ นเขา้ นอนจง ปดิ ไฟ และตรวจให้เรียบร้อย - แก๊ส ควรตรวจท่อแกส๊ ทใี่ ช้ให้อยใู่ นสภาพดีเสมอ - ยา ควรเกบ็ ไวใ้ นทเี่ หมาะสม เขยี นชอ่ื สลากทกุ ขวดพรอ้ มทง้ั สรรพคณุ อย่าใช้ยาของคนอ่ืน รับประทานยาตามที่แพทย์สั่ง ถ้าไม่เข้าใจควร ปรกึ ษาแพทยห์ รอื เภสชั กอ่ น ถา้ จะใชร้ ว่ มกนั กบั ยาอนื่ ควรปรกึ ษาแพทย์ ก่อน 59

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสอ่ื ม - การขอความชว่ ยเหลือ ถ้าอยู่คนเดียวเป็นเร่ืองที่ส�ำคัญอย่างย่ิงที่จะขอความช่วยเหลือ จากผู้อ่ืนเมื่อเกิดอุบัติเหตุหรือเจ็บป่วย จึงควรตัดสินใจว่าจะขอ ความชว่ ยเหลอื จากใคร และมน่ั ใจวา่ มรี ะบบทจี่ ะตดิ ตอ่ ได้ เชน่ สญั ญาณ มกี ารด์ ขอความช่วยเหลอื โทรศัพท์พร้อมเบอรท์ ี่เตรียมไว้ เปน็ ตน้ ภายนอกบา้ น - การเดนิ ควรสวมรองเทา้ ทเี่ ดนิ แลว้ ไมล่ นื่ ควรมองทางเดนิ ใหด้ แี ละระมดั ระวงั ในผสู้ งู อายทุ ใ่ี ชไ้ มเ้ ทา้ หรอื อปุ กรณช์ ว่ ยเดนิ ควรเลอื กใหเ้ หมาะกบั ความ สงู ของเราและอปุ กรณน์ นั้ ตอ้ งมคี วามแขง็ แรง ในการเดนิ ทางขา้ มถนน ควรระมัดระวังโดยอาจขอความช่วยเหลือจากผู้อื่น เวลากลางคืนกไ็ ม่ ควรออกไปขา้ งนอก ถา้ จ�ำเปน็ ตอ้ งออกไป ควรใสเ่ สื้อผา้ ท่มี ีสีมองเหน็ ไดช้ ดั เจน - การข้นึ รถโดยสาร เวลาก้าวข้ึนลงควรระมัดระวังและควรก้าวเม่ือรถหยุดดีแล้ว หากการทรงตัวไม่ดี ควรขอความชว่ ยเหลือ หรือไปกบั ผ้อู นื่ 60

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอ่ื ม - การขบั รถ โปรดจ�ำไว้ว่าเมื่ออายุมากขึ้น การตอบสนองต่อสิ่งกระตุ้น (ความว่องไว) จะลดลง จงึ ควรขบั รถใหช้ ้าลง และหยดุ พกั เมอื่ รู้สกึ ลา้ อยา่ ขบั ทางไกล ขบั ในเวลากลางวนั ดกี วา่ เวลากลางคนื ในกรณที อ่ี ากาศ ไม่ดี เช่น ฝนตกหนัก มีหมอกมากก็ไม่ควรขบั รถ ควรหลีกเลี่ยงในช่วง รถตดิ มากๆ อยา่ ดม่ื แอลกอฮอลเ์ มอ่ื จะขบั รถ และควรมกี ารตรวจสภาพ รถและรบี แก้ไขซอ่ มแซมเมอ่ื มีปัญหา 61

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสือ่ ม 62

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสอ่ื ม สุขภาพจติ และการดแู ลผ้สู ูงอายุ ภาวะสุขภาพจติ ของผู้สงู อายุ มีความสำ� คญั มาก การรกั ษาภาวะจติ ใจให้อยู่ในสภาพท่ีดี จึงเปน็ สิ่งสำ� คัญ และช่วยทำ� ให้ผสู้ ูงอายุมีความสุข ผู้สูงอายุทม่ี สี ขุ ภาพจิตดี จะมคี วามสดชืน่ แจ่มใส แต่กอ็ าจมีผ้สู ูงอายุบางส่วน ทีม่ ีปญั หาหรอื เกิดความผดิ ปกติ ทางจติ ได้ 63

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสื่อม พฒั นาการทางสตปิ ญั ญาและอารมณส์ ามารถเกิดได้ตลอดชวี ติ ยกเว้นบางคนท่ีมกี ารถดถอยเม่อื อายุมากขึ้น โดยมคี วามตน่ื ตัวลดลง ไม่สนใจส่ิงแวดล้อม ปรับตัวไม่ได้ และไม่ยอมรับหรือเปลี่ยนแปลง ความคดิ ตอ่ ประสบการณใ์ หมๆ่ ถา้ ปราศจากโรคทางจติ แลว้ การถดถอย เชน่ นไ้ี มไ่ ดเ้ นอื่ งมาจากกระบวนการเปลย่ี นแปลงตามอายุ แตเ่ ปน็ เพราะ พฤติกรรมท่ีเป็นมาก่อนหลายๆ ปี โดยละเลยการฝึกฝนตนเองให้มี สุขภาพจติ ที่ดี เช่นเดียวกับการที่เราออกก�ำลังกายแล้วท�ำให้ร่างกายแข็งแรง สมบรู ณ์ จติ ใจจะไมผ่ อ่ งใส ถา้ ปราศจากการกระตนุ้ หรอื ทา้ ทายจากสงิ่ ใหมๆ่ ซง่ึ ช่วยใหเ้ กดิ การปรบั ตวั คงความสดชน่ื ไว้อยู่เสมอ การเตรยี มตวั เปน็ ผสู้ งู อายุทม่ี สี ขุ ภาพจติ ดี เป็นกระบวนการที่ใช้ เวลานานตลอดทงั้ ชว่ งชวี ติ ซงึ่ ตอ้ งการการฝกึ การศกึ ษา ปรบั ปรงุ ทง้ั ดา้ นสติ ปญั ญา และอารมณ์ การรกั ษาระดบั จติ ใจใหค้ ลอ่ งแคลว่ กระปรกี้ ระเปรา่ สดชนื่ แจม่ ใส ไมเ่ พยี งแตท่ �ำใหท้ า่ นมีจติ ใจท่ีแขง็ แรงสมบูรณ์ แต่ยัง จะชว่ ยลด หรอื ปอ้ งกนั ภาวะความวติ กกงั วล ภาวะซมึ เศรา้ ทพี่ บไดบ้ อ่ ย ในผสู้ งู อายดุ ว้ ย สง่ิ นเี้ ปน็ สง่ิ ทส่ี ำ� คญั มากโดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ หลงั เกษยี ณ อายุ เพราะความคล่องตัวของจติ ใจความฉบั ไว และการกระตุ้นต่างๆ ไมไ่ ดม้ าจากหนา้ ทกี่ ารงานแลว้ ฉะนนั้ จดุ นจ้ี งึ เปน็ จดุ ทที่ า่ นควรพจิ ารณา ถงึ การเตรยี มตวั สำ� หรบั การเกษยี ณอายุ โดยพยายามกระตนุ้ จติ ใจของ ทา่ นดว้ ยส่ิงทา้ ทายต่างๆ ดังนี้ 64

สุขใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ ส่อื ม - พยายามใกลช้ ดิ สรา้ งความสมั พนั ธก์ บั คนทอ่ี ายนุ อ้ ยกวา่ และมากกวา่ ตวั ทา่ น จะเปน็ แหลง่ กระตนุ้ ทางจติ ใจและอารมณ์ มสี ว่ น ชว่ ยสรา้ งความมนั่ ใจ ความอบอนุ่ ใจไดด้ ี อยา่ แยกตวั จากผอู้ น่ื มากเกนิ ไป - พยายามทำ� กจิ กรรมทส่ี รา้ งสรรคร์ ว่ มกบั ผอู้ นื่ เชน่ งานอดเิ รก กีฬา เล่นเกมต่างๆ เช่น ไพ่ หมากรุก และพยายามเรียนรู้สิ่งใหม่ๆ อยเู่ สมอ - พยายามมสี ว่ นรว่ มกบั กจิ กรรมในชมุ ชน เชน่ งานอาสาสมคั ร กิจกรรมการเมือง งานประเพณีต่างๆ - เปิดใจกว้าง ประเมินเจตคติ รูปแบบการด�ำเนินชีวิตอยู่ เสมอ ถ้าเห็นวา่ ไมด่ ี ควรยอมรบั ปรับปรงุ และเปลี่ยนแปลง - ให้ความสนใจต่อเหตุการณ์ปัจจุบันของโลก และ การเปลีย่ นแปลงวัฒนธรรมท่ีดี 65

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ ส่อื ม ปญั หาและความผดิ ปกตทิ างจิตในผูส้ ูงอายุ ผสู้ งู อายทุ ม่ี คี วามผดิ ปกตทิ างจติ ใจนบั เปน็ กลมุ่ ใหญใ่ นประชากร ผสู้ งู อายุในชมุ ชนบางแหง่ พบวา่ มปี ระชากรผสู้ งู อายถุ งึ รอ้ ยละ12ทถี่ กู วนิ จิ ฉยั วา่ มคี วามผดิ ปกตทิ างจติ ความผดิ ปกตทิ างจติ ในผสู้ งู อายอุ าจแสดงออก มาในรูปของพฤตกิ รรมทผี่ ิดปกติ บุคลกิ ภาพเปลี่ยนแปลง อารมณผ์ ิด ปกติ ความคิดและสติปัญญาบกพร่อง ความจ�ำเสื่อม รวมท้ังอาการ ทางร่างกายต่างๆ ซ่ึงอาจเกิดจากความเครียดและอารมณ์ที่ผิดปกติ ท�ำให้ผู้สูงอายุ และญาติคิดว่าเป็นเร่ืองของสุขภาพกาย ซ่ึงจะมีผล ต่อการดแู ลรักษาระยะยาว 66

สขุ ใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม ความผดิ ปกติทางจติ ทีพ่ บได้บอ่ ยในผสู้ งู อายุ และการดแู ล ภาวะวติ กกังวล อาการทบ่ี ง่ บอกถงึ ภาวะวติ กกงั วลมหี ลายอยา่ ง โดยเฉพาะอยา่ ง ยง่ิ ถ้าพบหลายๆ อาการรว่ มกนั ย่งิ เป็นข้อบ่งชีท้ ีห่ นกั แนน่ ได้แก่ - กลวั หรอื วติ กกงั วลวา่ เหตกุ ารณไ์ มด่ จี ะเกดิ ขนึ้ โดยไมม่ เี หตผุ ล คดิ ซำ�้ ๆ มคี วามกลวั เฉพาะอยา่ ง เชน่ กลวั ทส่ี งู กลวั ทโ่ี ลง่ กวา้ ง กลวั ทแ่ี คบ กลัวฝูงชน เปน็ ต้น - นอนหลับยาก - เครยี ด หงุดหงิดงา่ ย - มีอาการทางกาย เชน่ ปวดศรี ษะ แน่นท้อง ทอ้ งอดื อาหารไม่ ย่อย มีกรดในกระเพาะมาก บางคนเกิดความกังวลรุนแรงว่าจะเป็น โรคร้าย เช่น มะเรง็ - คิดถึงแตเ่ รอื่ งร้ายๆ - ตกใจงา่ ย ใจสน่ั เหง่ือออก 67

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สอ่ื ม - ดมื่ สุรา หรอื แอลกอฮอลป์ ระเภทอืน่ ๆ มากข้นึ ภาวะวิตกกังวลอาจถูกกระตุ้นให้เกิดขึ้นได้โดยเหตุการณ์หรือ สถานการณ์ท่ีน่าตกใจ ถ้าเหตุการณ์น้ันนำ� ไปสู่ความไม่สบายใจที่มี ประสบการณ์มาก่อนในอดีต เช่น หกล้ม ปัสสาวะไม่ออก เจ็บป่วย กลัวว่าจะต้องพึ่งพาเป็นภาระของคนอื่น กลัวว่าจะเป็นโรคที่รุนแรง กลัวตอ้ งเข้าโรงพยาบาล กลัวการถูกปลน้ หรอื ขโมย ถา้ พบวา่ ผสู้ งู อายทุ ท่ี า่ นดแู ลอยเู่ กดิ ภาวะวติ กกงั วล ทา่ นสามารถ จะชว่ ยเหลอื ได้โดย - พยายามปรับส่ิงแวดล้อม และบรรยากาศภายในบ้านให้ เป็นทีพ่ อใจ และให้ผ้สู งู อายุมีส่วนรว่ ม เพือ่ ป้องกนั ไมใ่ ห้ผู้สงู อายรุ ูส้ กึ เหงาและว้าเหว่ การใกล้ชิดเป็นวิธีการติดต่อสื่อสารที่ทำ� ให้เกิดความ พอใจและความมน่ั ใจ - พูดคุย ถึงปัญหาความวิตกกังวลกับผู้สูงอายุ โดยพยายาม หาสาเหตขุ องความกงั วล - พยายามแก้ไขสาเหตถุ า้ ท�ำได้ และใหค้ วามมั่นใจ - ถ้าไม่มสี าเหตทุ ี่แนน่ อน ควรใหก้ �ำลังใจ ชีแ้ จงใหเ้ ข้าใจวา่ อาการไม่ไดร้ ุนแรงมาก ครอบครัวยนิ ดีท่จี ะรว่ มมอื และชว่ ยเหลือ 68

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสอ่ื ม - ปรึกษาแพทย์ ขอความชว่ ยเหลือ ถา้ หาสาเหตไุ ม่ได้ หรือมี หลายๆ สาเหตุ หรือแกไ้ ขสาเหตุแลว้ แต่ความวติ กกงั วลยังคงอยู่ หรอื เกดิ ภาวะความกลวั เฉพาะอย่างท่ีผดิ ปกติ ภาวะซมึ เศร้า เป็นความผิดปกติทางอารมณ์ที่พบได้บ่อยท่ีสุดในผู้สูงอายุอาจ เป็นความเจ็บป่วย หรือเป็นปฏิกิริยาต่อปัญหาหรือเหตุการณ์ในชีวิต เช่น การรสู้ กึ เบ่ือ เซ็ง อยากอยคู่ นเดยี ว เหงา การจากไปของคนท่รี ัก เป็นต้น ถ้าเกิดอยู่นานอาจท�ำให้มองโลกในแง่ไม่ดี เป็นทุกข์ ชีวิต เปลี่ยนแปลง ความสนุกสนานหายไปจากชีวิต ภาวะซึมเศร้านั้นมี อนั ตรายตอ่ จติ ใจและรา่ งกายได้ อาการทบ่ี ง่ บอกถงึ ภาวะซมึ เศรา้ ไดแ้ ก่ - รูส้ ึกชวี ติ น่าเบ่ือ หดหู่ ไม่สดช่นื - เศรา้ ซมึ แยกตัว ไม่สนใจในกิจกรรมตา่ งๆ - ต่ืนเช้ากวา่ ปกติ ตื่นบอ่ ยๆ ในชว่ งกลางคืน นอนกลางวนั มาก เกนิ ไป - อ่อนเพลยี เหนือ่ ย ไมม่ แี รง ไม่สนกุ สนาน ไมส่ ดชน่ื - ไมม่ สี มาธิ เปลย่ี นแปลงกจิ กรรมไปเรอ่ื ยๆ โดยทำ� ไมส่ ำ� เรจ็ สกั ชนิ้ - พูดถึงเรอื่ งเศร้า เบอื่ หน่ายในทกุ ๆ การสนทนา 69

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ ส่ือม - รสู้ กึ ตนเองไมม่ คี ณุ คา่ ไมพ่ อใจในตวั เอง ไมม่ คี วามภาคภมู ใิ จ ดูถกู ตัวเอง - ตัดสนิ ใจไม่ได้ ลังเล - เบ่ืออาหาร น้ำ� หนกั ลด - ด่ืมสรุ า หรอื สารประเภทแอลกอฮอลม์ ากขึ้น - พดู ถงึ การฆา่ ตวั ตายบอ่ ยๆ ซงึ่ ทา่ นควรใหค้ วามระมดั ระวงั และ ปรึกษาแพทย์ทันทีโดยเฉพาะอย่างย่ิงเมื่อผู้สูงอายุพูดถึงการอยู่คน เดยี ว จดั การสงิ่ ตา่ งๆ ดว้ ยตวั เองคนเดยี ว การฆา่ ตวั ตายเกดิ ขนึ้ ไดบ้ อ่ ย ในผูส้ งู อายเุ ช่นเดยี วกบั ภาวะซึมเศรา้ 70

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม ภาวะซึมเศร้ามักเกิดข้ึนอย่างช้าๆ เช่นเดียวกับโรคทางกายหรือ ความเจบ็ ป่วยบางชนิด อาจเปน็ ปฏกิ ิรยิ าตอ่ เหตุการณ์ท่เี ปลยี่ นแปลง ในชวี ติ เช่น ปัญหาสขุ ภาพกาย ความบกพร่องพกิ ารที่กอ่ ให้เกิดความ บกพร่องทางจติ เชน่ เส้นเลือดในสมองตีบหรืออุดตนั ภาวะสติปญั ญา และความจ�ำเส่ือม การตายหรือพลัดพรากของคนที่รัก การตายของ ญาติและเพ่ือนสนิท ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ต้องพึ่งพาผู้อ่ืนทั้งๆ ท่ีเคย เปน็ อสิ ระ ช่วยตัวเองได้และเปน็ ผู้คอยชว่ ยเหลือผ้อู น่ื มากอ่ น การช่วยเหลือผู้สูงอายุท่ีเกิดภาวะซึมเศร้า เหมือนกับการ ชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายใุ นภาวะวติ กกงั วล แตถ่ า้ อาการยงั คงอยู่ ควรปรกึ ษา แพทย์ แพทยอ์ าจใหย้ าตา้ นอารมณเ์ ศรา้ และอาจตอ้ งเขา้ รบั การรกั ษา ในโรงพยาบาลถ้ามคี วามเส่ียงต่อการฆ่าตัวตาย ภาวะระแวง ผู้สูงอายุมีความรู้สึกไม่ปลอดภัยในชีวิต คิดว่าผู้อื่นปองร้ายคิด ไม่ดกี บั ตวั เอง เช่นคิดว่าคนอน่ื พดู คยุ กนั ถึงเรอ่ื งของตวั เอง วางแผนจะ ทำ� อนั ตรายหรอื ขโมยสมบตั ิ เปน็ ตน้ หากความคดิ เชน่ นคี้ งอยนู่ านกวา่ 2-3 วนั และไมม่ มี ลู ความจรงิ เปน็ ขอ้ บง่ ชวี้ า่ ผสู้ งู อายกุ ำ� ลงั มภี าวะความ หวาดระแวง อาจมอี าการอื่นๆ ร่วมดว้ ย เชน่ สงสยั โกรธ ก้าวรา้ วกับ คนในครอบครัว เพอ่ื น แขกผมู้ าเยอื น และคนอนื่ ๆ - ลืมส่ิงของเมื่อวางของท้ิงไว้ แล้วกล่าวโทษผู้อ่ืน ท�ำอะไรไม่ดี หรือเกิดเหตกุ ารณไ์ มด่ ีกโ็ ทษว่าเปน็ เพราะคนอน่ื ทำ� ให้เกดิ ข้ึน 71

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม - คิดว่าเพื่อนกลั่นแกลง้ - มีความสงสัย และไมไ่ ว้ใจทุกๆ คน ถา้ อาการไมร่ นุ แรงอาจเปน็ อาการเรม่ิ แรกของปญั หาทางจติ อนื่ ๆ เช่น ภาวะซึมเศร้า การเก็บกดความโกรธ ความไม่พอใจท่ีต้องพ่ึงพา ผอู้ น่ื พยายามปกปดิ ระงบั ความกลวั และความสงสยั โดยใชเ้ หตผุ ลมา อา้ ง พยายามอธบิ ายและใหก้ ำ� ลังใจผู้อน่ื แทน ถ้าอาการรุนแรงมากขึน้ และคงอยนู่ าน ควรได้รับการรักษาจาก จิตแพทย์ 72

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สอ่ื ม อาการสบั สน ผู้สูงอายุท่ีสับสนจะหลงวัน เวลา สถานที่ ความคิดไม่มีเหตุผล จำ� อะไรไมไ่ ด้ อาการสบั สนจะเปน็ อาการของความผดิ ปกตทิ างจติ อยา่ ง อื่น ซ่งึ อาจเปน็ น้อยๆ จนถงึ รุนแรงต้องไดร้ บั การรกั ษา  ควรจะสังเกต ใหไ้ ด้ และรบี รบั การรกั ษาอยา่ งรวดเร็วท่สี ดุ ถา้ อาการสบั สนเกดิ ขนึ้ คอ่ นขา้ งเรว็ ในระยะเวลานอ้ ยกวา่ 1 เดอื น มกั เกดิ จากสาเหตทุ รี่ กั ษาได้ ทพ่ี บไดบ้ อ่ ย ไดแ้ ก่ การใชย้ าบางชนดิ เชน่ ยากลอ่ มประสาท ยานอนหลบั สรุ า หรอื รว่ มกนั มากกวา่ 1 อยา่ ง เปน็ ตน้ อาการท้องผูก ปัสสาวะไม่ออก การติดเช้ือของระบบทางเดินหายใจ ระบบทางเดินปัสสาวะ ความผิดปกติของระบบหมุนเวียนโลหิตของ สมอง โรคหัวใจ ความเครียดทางอารมณแ์ ละจิตใจทีร่ นุ แรง ความผิด ปกตขิ องต่อมไทรอยด์ ขาดวติ ามินบางอย่าง ถ้าเป็นอาการสับสนซึ่งเกิดจากสาเหตุที่ยังไม่มีวิธีรักษาให้หาย สว่ นใหญม่ กั เปน็ จากภาวะสตปิ ญั ญาและความจ�ำเส่ือม ซึ่งตอ้ งได้รบั การดูแลอย่างดี สงิ่ ทส่ี ำ� คญั คอื ตอ้ งพยายามสงั เกต บอกใหไ้ ดว้ า่ การเปลยี่ นแปลง ทางจิตทีเ่ กิดขน้ึ นัน้ ผิดปกติ เกดิ จากสาเหตุทีร่ กั ษาไดห้ รอื ไม่ หรอื เปน็ อาการทเ่ี กดิ ขนึ้ เปน็ ธรรมดาของผสู้ งู อายทุ ว่ั ไป ยงั อยใู่ นขอบเขตทป่ี กติ 73

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เส่ือม เกณฑก์ ารบอกวา่ การเปลย่ี นแปลงทางจติ ใจนนั้ ผดิ ปกตจิ นทำ� ให้ กจิ กรรมประจ�ำวันของผู้สงู อายบุ กพรอ่ ง คือ 1. การรเู้ วลา สถานท่ี บุคคล เสยี ไป ผสู้ งู อายจุ ะบอกเวลา วนั เดือน ปี ได้ไม่ถูกตอ้ ง ไมส่ ามารถบอกความแตกตา่ งของเวลากลางวนั กลางคืน สับสน ไม่รู้วา่ อยูใ่ นสถานที่ใด 2. ความคิดไม่มีเหตุผล แก้ปญั หาตา่ งๆ ไมไ่ ด้ อาจชว่ ยเหลอื ตวั เองในการปฏิบัติกจิ วัตรประจำ� วนั ไมไ่ ด้ 3. ความจ�ำบกพร่อง จ�ำชื่อลูกหลานไม่ได้ จ�ำบ้านเลขที่ไม่ได้ คดิ อะไรไม่ค่อยออก เปิดไฟแล้วลมื ปิด จะไปซ้อื ของแล้วจำ� ไม่ได้ว่าจะ ซอ้ื อะไร การนอนไมห่ ลับ ผ้สู งู อายมุ ปี ญั หาเร่ืองการนอนจนรบกวนผูอ้ น่ื ได้ เชน่ ตืน่ บอ่ ยๆ ตื่นเช้ามืดเกินไป ต่นื แล้วมาเปดิ ไฟ ชงกาแฟ อาบนำ้� ถ้าเป็นเชน่ น้ีควร หาสาเหตุแล้วรีบแก้ไข สาเหตุของการนอนไม่หลับ หรือการนอนที่ผิดปกติที่พบได้บ่อย คือ - ไมม่ กี จิ กรรม ไมไ่ ดอ้ อกแรงในชว่ งกลางวนั กลางคนื จงึ ไมอ่ ยาก พักผอ่ น 74

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สื่อม - งีบ หลับตอนกลางวนั มากเกินไป - เกิดภาวะวิตกกังวล หรือภาวะซมึ เศรา้ - เตยี ง อากาศในห้องนอนไม่สบาย - มปี ญั หาทางรา่ งกาย เชน่ ปวด เจบ็ จนรบกวนการนอน ทอ้ งอดื อาหารไมย่ ่อย หายใจไมส่ ะดวก - ท้องผูก เกิดความรสู้ กึ อดึ อดั 75

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่ือม - ดื่มนำ�้ มากเกนิ ไป ต้องต่ืนข้ึนมาปัสสาวะบอ่ ย อาจมคี วามผดิ ปกติของระบบทางเดินปัสสาวะ รับประทานยาบางอย่างท่ีมีฤทธ์ิ ขบั ปสั สาวะ - สับสนระหวา่ งกลางวัน และกลางคนื ท่านอาจจะชว่ ยเหลือได้โดย - ให้ผู้สูงอายุดื่มนมหรือของร้อนๆ ก่อนนอน และปัสสาวะให้ เรียบร้อยก่อนเข้านอน - จัดบรรยากาศและส่ิงแวดล้อมในห้องนอนให้สะดวกสบาย - ควรดแู ลเรอ่ื งยา ไมค่ วรเกบ็ ไวใ้ นหอ้ งผสู้ งู อายุ เพราะรบั ประทาน แลว้ อาจลมื และหยบิ มารบั ประทานอกี โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ยาทเี่ กยี่ วขอ้ ง กับระบบทางเดินปัสสาวะ ยากระตุ้นประสาท และยาอ่ืนๆ การใช้ ยานอนหลบั ควรไดร้ ับค�ำแนะนำ� จากแพทยก์ ่อน - ชว่ ยแกป้ ญั หาความเจบ็ ปว่ ยทางรา่ งกายทเี่ ปน็ สาเหตขุ องการ นอนไม่หลับ 76

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สื่อม ปฏิเสธ หรือละเลยตัวเอง ผู้สูงอายุบางคนไม่สนใจท่ีจะดูแลตัวเองในเร่ืองความสะอาด การสวมใส่เสื้อผ้า ถ้าเกิดเหตุการณ์เช่นน้ีควรหาสาเหตุ ปัญหาท่ีพบ บอ่ ย ไดแ้ ก่ - ความผดิ ปกตทิ างจิตใจ เรม่ิ ตั้งแต่ ข้ีเกยี จ ด่ืมสุรามากเกินไป อารมณ์เศร้าจนถงึ ภาวะสติปญั ญาและความจ�ำเสอื่ ม - เหตุทางสังคม เคยได้รับการดูแล ไม่เคยช่วยเหลือตัวเองมา ก่อน ขาดแรงจงู ใจท่จี ะท�ำ ไมว่ า่ จากสาเหตใุ ดกต็ าม ควรหาทางแกไ้ ข ปรบั ปรงุ วธิ กี ารดำ� เนนิ ชีวิตประจ�ำวันของผู้สูงอายุให้สะดวกสบาย ง่ายขึ้น ถ้าเป็นปัญหา การเคลอ่ื นไหว ควรปรกึ ษานกั กายภาพบำ� บดั ถา้ เปน็ ปญั หาสตปิ ญั ญา และความจำ� บกพรอ่ ง นกั อาชวี บำ� บดั อาจชว่ ยได้ ถา้ เปน็ จากการขเ้ี กยี จ เหตทุ างสงั คม ขาดแรงจงู ใจ ควรพดู คยุ กบั ผสู้ งู อายใุ หเ้ ขา้ ใจในการปฏบิ ตั ิ เพราะบางครง้ั ผสู้ ูงอายุไมใ่ สใ่ จเท่าทคี่ วร ภาวะสติปญั ญาบกพรอ่ ง และความจำ� เสอ่ื ม เป็นความผิดปกติท่ีค่อยเป็นค่อยไปอย่างช้าๆ แต่เป็น ความผดิ ปกตทิ ร่ี นุ แรง เนอ้ื เยอื่ ของสมองถกู ทำ� ลายทำ� ใหส้ ญู เสยี ความจำ� 77

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสื่อม สบั สน บุคลกิ ภาพเปลยี่ นแปลง สตปิ ญั ญาถดถอย ไม่คอ่ ยพบในผู้สูง อายุท่มี ีอายนุ อ้ ยกวา่ 65 ปี แตจ่ ะพบไดบ้ ่อยข้นึ เมื่ออายุสูงข้ึน ผู้สงู อายุ เมอ่ื อายปุ ระมาณ 80 ปี พบได้ 1 ใน 20 ผทู้ ีเ่ กิดภาวะนจ้ี ะค่อยๆ สบั สนมากขึน้ เร่ือยๆ ในการท�ำกจิ กรรม ประจำ� วนั ตอ้ งได้รบั การชว่ ยเหลอื อาจเป็นมากถงึ ระดบั ท่ไี ม่สามารถ ช่วยเหลอื ตวั เองได้ เลยตอ้ งใหค้ นอนื่ ทำ� ใหท้ กุ อย่าง ความผิดปกตเิ ชน่ นี้ มักท�ำให้ผสู้ ูงอายุเสยี ชวี ิตภายใน 5 ปี สาเหตุส่วนใหญ่ท่ีท�ำให้เกิดภาวะนี้ที่แท้จริงยังไม่พบแน่ชัด แต่ พบวา่ การตายของเนอื้ เยอ่ื สมองชนดิ อลั ไซเมอร์ ซง่ึ เปน็ การฝอ่ ของสมอง ตามอายุ และการอดุ ตนั ของเสน้ เลอื ดทไ่ี ปเลย้ี งสมองทำ� ใหส้ มองไดร้ บั เลอื ดไมพ่ อ เกดิ การฝอ่ หรอื ตายของเนอื้ เยอ่ื สมองเปน็ สว่ นยอ่ ยๆ หลายๆ แห่ง อาการ ผสู้ งู อายทุ เี่ กดิ ภาวะนจ้ี ะสบั สน อารมณเ์ ปลย่ี นแปลง บคุ ลกิ ภาพ เปล่ียนแปลง - มีความยากล�ำบากในการท�ำกิจวัตรประจ�ำวัน สวมใส่ เสื้อผ้า รบั ประทานอาหารเองไมไ่ ด้ - ลืม ความจ�ำบกพรอ่ ง แม้กระท่ังชอ่ื คนทใ่ี กล้ชิด 78

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม - พดู หรือถามค�ำเดยี วกนั ซำ้� แลว้ ซ�ำ้ อกี ยำ�้ คิดยำ�้ ท�ำ - หลงวนั เวลา สถานที่ สบั สนระหว่างกลางวนั กลางคนื - พฤตกิ รรม และสติปัญญาถดถอย กระบวนการความคดิ ด้อยลง ความมีเหตุผลเสยี ไป - เกดิ ภาวะซมึ เศรา้ อารมณเ์ ปลยี่ นแปลงงา่ ย ร้องไห้ หวั เราะ หงดุ หงดิ ก้าวรา้ ว โดยไม่มีเหตผุ ลเหมาะสม การดูแล แมว้ า่ โรคนร้ี กั ษาไม่ได้ แต่มีวิธดี แู ลใหผ้ ู้สงู อายเุ หลา่ นี้ไมป่ ระสบ ปัญหามากนัก และเล่ือนเวลาการเข้าโรงพยาบาล ส่ิงส�ำคัญคือ การประเมนิ ความสามารถของผสู้ งู อายใุ นการประกอบกจิ วตั รประจำ� วนั วา่ ชว่ ยตวั เองไดม้ ากนอ้ ยเพยี งใด กจิ กรรมใดทำ� ไดด้ ว้ ยตวั เอง กจิ กรรมใด ต้องได้รับการช่วยเหลือ และจะต้องให้ความช่วยเหลือมากน้อยเพียง ใด โดยสามารถชว่ ยเหลือ ไดด้ ังน้ี - อบุ ตั เิ หตุ อาจเกิดขนึ้ โดยง่าย ควรมีการปอ้ งกนั โดยเฉพาะ อยา่ งยงิ่ คนทส่ี บั สนอาจหงดุ หงดิ ตกใจงา่ ย ไมค่ วรปลอ่ ยใหอ้ ยคู่ นเดยี ว เปน็ ประจำ� หนา้ ตา่ งตอ้ งแนน่ หนา เฟอรน์ เิ จอรว์ างใหเ้ ปน็ ระเบยี บ บนั ได ไมส่ งู เกนิ ไป ถา้ ไมจ่ ำ� เปน็ ไมค่ วรอยชู่ น้ั บน อยา่ วางของมคี มไวใ้ กลต้ วั ผู้ สงู อายุ ถา้ นงั่ ในรถควรลอ็ กประตทู เี่ ปดิ ดว้ ยตวั เองไมไ่ ด้ อยา่ ใหเ้ กบ็ ของ มคี า่ กุญแจ ไว้กับผสู้ งู อายเุ พราะอาจท�ำหายหรือหยบิ ไปแลว้ ลืม ควร ระวังเกีย่ วกับเรือ่ งไฟ นำ�้ ร้อน การสูบบหุ ร่คี วรมีผ้ดู ูแล 79

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสอื่ ม - การช่วยเหลือทางจิตใจ พยายามกระตุ้นให้ผู้สูงอายุท�ำ กจิ วตั รประจำ� วนั เทา่ ทที่ ำ� ได้ เขา้ สงั คมบา้ ง ชว่ ยเตอื นความทรงจำ� เกยี่ ว กบั เวลา วนั สถานที่ บคุ คล โดยใชว้ ิธีทง่ี ่าย เลา่ เหตุการณ์รอบตวั เรื่อง คนใกลช้ ดิ ที่จ�ำเป็น - การรับประทานอาหาร ผู้สูงอายุท่ีเกิดภาวะเช่นน้ีจะจ�ำกัด เขม้ งวดกบั อาหารทช่ี อบและไมช่ อบ อาจเลอื กรบั ประทานอาหารเพยี ง 2-3 อยา่ ง จำ� เจ ควรเสรมิ วติ ามนิ อาหารบางหมู่ เพอื่ ไมใ่ หเ้ กดิ ภาวะขาด สารอาหาร บางคนมปี ญั หาเรอื่ งการเคลอ่ื นไหวไมผ่ สมผสาน ไมส่ ามารถ จับช้อน ถอื หรือยกแก้วน้ำ� ด่ืม จงึ ควรใหห้ ลอดดูด เลือกใชถ้ ว้ ยชามท่ี ไมแ่ ตก ระวงั อยา่ ใหอ้ าหารรอ้ นเกนิ ไป รปู แบบ และขนาดอาหารสะดวก ในการรับประทาน ชิน้ เลก็ ไมเ่ หนียว บางคนเปน็ รนุ แรง อาจต้องปอ้ น บางคนไม่ยอมรบั ประทาน ควรให้แพทยด์ ูแลแนะนำ� อาจต้องใสส่ าย ยางปอ้ นอาหารทางจมกู 80

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สือ่ ม การดูแลผู้สูงอายุ การตัดสนิ ใจ ผดู้ แู ลผู้สงู อายทุ บ่ี ้านสามารถเปน็ ใครก็ได้ อาจเป็นสามี ภรรยา สมาชิกในครอบครวั ลูกหลาน หรือเพ่ือน อายุมากนอ้ ยเท่าใดกไ็ ด้ โดย ข้ึนอยู่กับความพิการ หรือความบกพร่องทางสุขภาพของผู้สูงอายุ โรคภยั ไขเ้ จบ็ ทเี่ ปน็ อยู่ บทบาทการดแู ลทถี่ กู ตอ้ งเหมาะสม การยอมรบั และแรงจูงใจในการรับบทบาทนี้เป็นส�ำคัญ ผู้ดูแลควรรู้รายละเอียด เก่ียวกบั ตัวผู้สูงอายุ เพ่อื จะได้ปฏบิ ัติหนา้ ท่ใี นการดูแลไดด้ ี แรงจูงใจ การดูแลผูส้ ูงอายุนน้ั ต้องการแรงจงู ใจ การยอมรับ ความเตม็ ใจ เพราะต้องดูแลเกือบตลอดเวลา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผู้สูงอายุท่ีมี ความพิการหรือบกพร่องทางร่างกายที่รุนแรง ต้องเสียสละเวลา แรง กาย แรงใจอยา่ งมาก อาจทำ� ใหเ้ กดิ ความเครยี ด ผดู้ แู ลตอ้ งเปลย่ี นแปลง กจิ กรรม และคณุ ภาพชีวิตของตวั เองไปดว้ ย ขึ้นกับสถานะผูท้ ี่ทา่ นจะ ตอ้ งดแู ลคอื ใคร ตอ้ งใหค้ วามรกั ความอบอนุ่ ความพอใจ ความนมุ่ นวล บางครั้งอาจต้องกะเกณฑ์ หรือบังคับบ้าง ต้องเข้าใจผู้สูงอายุท่ีดูแล ซึง่ อาจกอ่ ให้เกิดความสัมพนั ธท์ ่ีดีเกนิ คาดได้ 81

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม จดุ ประสงค์ของการดแู ล การดูแล หมายถึง การท�ำให้ผู้สูงอายุมีความเป็นอยู่และ คุณภาพชีวิตทีด่ ี ทั้งร่างกาย จติ ใจ อารมณ์ และความสุขสบาย ทางสังคมโดยคำ� นึงถงึ - ความต้องการพื้นฐาน ได้แก่ ความสะดวกสบาย อาหาร พอเพียงถกู ตอ้ ง เส้ือผ้าสะอาด สขุ ลกั ษณะอนามัยดี - ความพิการ หรือความบกพร่องทางร่างกาย ต้องการ การดูแลช่วยเหลือในกิจกรรมประจ�ำวัน เช่น ปัญหาการเคล่ือนไหว การปัสสาวะ อุจจาระ การป้องกันอุบัติเหตุ การดูแลเร่ืองการใช้ยา เป็นต้น - ระดับการดแู ลสขุ ภาพกาย - จิต การเคล่อื นไหวน้ันไมเ่ ป็น ปญั หาใหญม่ ากสำ� หรบั ผสู้ งู อายทุ เี่ ปน็ อมั พาตหรอื ปว่ ยเรอื้ รงั แตก่ ารท่ี ต้องนอนบนเตียงตลอดอาจเกิดผลแทรกซ้อนได้บ่อย การดูแลที่มาก หรือน้อยเกินไปก็เป็นปัญหา ถ้าดูแลน้อยเกินไป อาจเกิดแผลจาก การนอนนานๆ ท่ีหลัง ก้น ถ้าขาดการกระตุ้นทางอารมณ์ยิ่งท�ำให้ พฤติกรรม และอารมณ์ถดถอยลง ถ้าดูแลมากเกินไปให้รับประทาน มากไปก็จะย่ิงอ้วน ประกอบกับไม่ออกก�ำลังกายเพราะเจ็บปวดก็ยิ่ง ทำ� ให้ขอ้ อ่อนเพลียเคลือ่ นไหวไมไ่ ด้ ดงั นั้นการดูแลควรสมดุลมีกระต้นุ บา้ ง โดยใหผ้ ู้สูงอายุทำ� กิจกรรมท่นี า่ จะทำ� ได้เอง 82

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสอ่ื ม - ความช่วยเหลือด้านกิจกรรมทางร่างกายและจิตใจ ให้ กำ� ลงั ใจชว่ ยกระตนุ้ ผสู้ งู อายุ พยายามทำ� กจิ กรรมเองเทา่ ทจี่ ะทำ� ได้ แม้ ต้องใช้ความพยายามมาก เช่น งานบ้านง่ายๆ ชวนเล่นเกม ท�ำงาน อดเิ รก กระตนุ้ ใหส้ งั คมกบั ผอู้ น่ื อาจตอ้ งออกเดนิ นอกบา้ นหรอื นง่ั รถไป ขา้ งนอกบา้ ง - ภาวะอารมณ์ การทำ� ใหผ้ ้สู ูงอายุมีอารมณ์ และจิตใจดีเปน็ สงิ่ ทค่ี วรใหค้ วามสนใจ เอาใจใส่ อยา่ ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายคุ ดิ วา่ เปน็ ภาระตอ้ ง พ่ึงพา ท�ำใหผ้ ู้อื่นเดือดร้อน อยา่ ปล่อยให้ผู้สงู อายรุ ูส้ กึ เหงา ความรับผดิ ชอบและขอบเขตของผู้ดแู ล การดูแลผู้สูงอายุที่ช่วยตัวเองไม่ได้น้ัน ท่านไม่ควรช่วยท�ำหรือ เปน็ ธุระให้ทกุ อยา่ ง แต่ควรเปน็ ผใู้ หก้ �ำลงั ใจช่วยเหลือ ชว่ ยทำ� เม่ือคดิ ว่าจ�ำเป็น ควรหลีกเล่ียงการชักจูงมากไป หรือขู่เข็ญ อย่าควบคุม การตัดสินใจทุกอย่าง ควรมีการตกลงปรึกษา เพราะผู้สูงอายุก็มี ความรคู้ วามเขา้ ใจบางอยา่ งเปน็ พน้ื ฐาน คิดไวว้ ่ายง่ิ ทา่ นควบคมุ ชวี ติ ผู้สูงอายุมากเท่าใด ยิ่งท�ำให้ผู้สูงอายุพึ่งพามากข้ึนเท่านั้น เปน็ การท�ำลายมากกว่าการช่วยเหลอื ขอ้ แนะนำ� ในการดแู ล 1. ควรมหี ้องสว่ นตวั ให้ผู้สูงอายุ ตกแต่งตามทผ่ี ู้สูงอายชุ อบ 83

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ ส่ือม 2. ผสมผสานกิจกรรมความเป็นอยู่ในบ้าน กระตุ้นให้ผู้สูง อายมุ ีส่วนร่วมในกจิ กรรมตา่ งๆ เทา่ ท่ีจะทำ� ได้ 3. การปรบั ตัว ของผสู้ ูงอายทุ เ่ี คยอยู่อิสระ แลว้ ยา้ ยมาอยู่รว่ ม กบั ผอู้ นื่ ตอ้ งยอมรบั และเขา้ ใจวา่ ผสู้ งู อายตุ อ้ งการการปรบั ตวั อาจเกดิ อารมณห์ งดุ หงดิ ไมร่ ว่ มมอื ไมถ่ กู ใจ หรอื เผดจ็ การกบั คนอนื่ ในครอบครวั มาก ผูด้ แู ลเองกค็ วรปรับตัวเชน่ กนั 4. ดูแลตัวเอง ผู้ดูแลผู้สูงอายุ ควรได้รับค�ำแนะน�ำจากแพทย์ ในการดูแล ควรหาเวลาอิสระของตัวเองบ้าง หรือเตรียมตัววางแผน เรอ่ื งการพกั ผ่อนดว้ ย การชว่ ยเหลอื จากผอู้ ่นื แม้วา่ ทา่ นจะรับภาระดแู ลผูส้ งู อายุ แตก่ ค็ วรมผี อู้ ่นื ชว่ ยดว้ ย เชน่ ญาตคิ นอ่นื มาช่วยแบง่ ความรบั ผดิ ชอบไปบ้าง เป็นต้น มีแพทยท์ ่ชี ว่ ย ดแู ลเมือ่ เจบ็ ปว่ ย พยาบาล นกั สงั คมสงเคราะห์ และควรพาผสู้ งู อายุ ไปรว่ มกลุ่มต่างๆ เพ่อื ปรับภาวะจิตใจและความเปน็ อยู่ทางสงั คม ภาวะการเงิน ประเมินงบประมาณเพ่ือเตรียมการได้ถูกต้องส�ำหรับค่าใช้จ่าย ตา่ งๆ อาจนำ� เงนิ สะสมหรอื รายไดข้ องผสู้ งู อายมุ าใชใ้ นกรณพี เิ ศษ เชน่ เจ็บป่วยกะทนั หนั ตอ้ งเขา้ รับการรกั ษา หรอื นอนโรงพยาบาล 84

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม 85

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสือ่ ม 86

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ ส่อื ม ภาวะซมึ เศร้าในผสู้ งู อายุ (Depression in elderly) จากการพฒั นาดา้ นสาธารณสุขและสังคม ทำ� ใหอ้ ายขุ ยั เฉลี่ยของประชากรไทยยืนยาวขึ้น ในปี 2499 พบวา่ อายุขัยเฉล่ยี ของเพศชายประมาณ 48.50 ปี และในเพศหญงิ ประมาณ 51.38 ปี แตห่ ลังจากทีม่ ี การตน่ื ตวั และเร่ิมมกี ารใชแ้ ผนการพฒั นาดา้ นสาธารณสขุ ทเ่ี นน้ การดูแล ปอ้ งกนั รักษา และฟนื้ ฟแู ลว้ นัน้ พบว่าอายขุ ัยเฉลย่ี ในเพศชายเพ่ิมขนึ้ เปน็ 66.76 ปี และในเพศหญงิ เพิ่มข้นึ เปน็ 70.75 ปี ในปี 2546 ในปัจจุบันประชากรท่ีอยู่ในกลุ่มผู้สูงอายุในประเทศไทยน้ัน มี จำ� นวนประมาณ 6,431,000 คน คิดเปน็ ร้อยละ 12.3 จากประชากร ทงั้ หมด และมแี นวโนม้ ทเี่ พมิ่ ขน้ึ เรอื่ ยๆ ในอนาคต จากแนวโนม้ ดงั กลา่ ว และจากการเปลี่ยนแปลงตา่ งๆ ทางด้านเศรษฐกจิ สงั คม วฒั นธรรม และสงิ่ แวดลอ้ มอยา่ งรวดเรว็ นนั้ จะสง่ ผลตอ่ ภาวะสขุ ภาพของผสู้ งู อายุ เพม่ิ ขนึ้ ดว้ ย ปญั หาทพี่ บไดบ้ อ่ ยและมคี วามสำ� คญั มากคอื การมี “ภาวะ ซึมเศร้า” ซึ่งจากสถิติในประเทศไทยพบว่า มีผู้สูงอายุป่วยเป็นโรค ซึมเศร้า ประมาณร้อยละ 30 ของผู้สูงอายุท้ังหมดที่มีอายุมากกว่า 60 ปีขึ้นไป และเคยมีประสบการณ์ของการมีภาวะซึมเศร้าที่รุนแรง อย่างน้อย 1 คร้ัง ซ่ึงมีผลกระทบกับชีวิตของผู้สูงอายุอย่างมาก 87

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไรเ้ สื่อม นอกจากน้ียังพบอัตราการฆ่าตัวตายในผู้สูงอายุถึงร้อยละ 83.3 ของ ผู้สูงอายุทั้งหมด โดยพบว่าเป็นเพศชายมากกว่าเพศหญิง จากสถิติ ดังกล่าวผู้ดูแลและใกล้ชิดผู้สูงอายุควรให้ความสนใจ และท�ำความ รจู้ กั กบั อาการของภาวะซมึ เศรา้ ในผสู้ งู อายุ ซง่ึ จะสามารถนำ� มาใชเ้ ปน็ แนวทางในการใหก้ ารดแู ลผสู้ งู อายอุ ยา่ งเหมาะสม และปอ้ งกนั ปญั หา ทางสุขภาพจติ ต่างๆ ทอ่ี าจเกิดขน้ึ ได้ ความหมายของภาวะซึมเศร้า ภาวะซึมเศร้า (Depression) หมายถึง ภาวะท่ีมอี ารมณท์ กุ ข์ (Dysphoric mood) เป็นการเจบ็ ปว่ ยทางจติ ชนดิ หนงึ่ ซง่ึ จะทำ� ใหผ้ ปู้ ว่ ยหรอื ผทู้ ม่ี ภี าวะนรี้ สู้ กึ ไมม่ คี วามสขุ จิตใจหดหู่ เช่ืองชา้ เซือ่ งซึม นอนไม่หลับ มพี ฤติกรรมหรือบคุ ลกิ ภาพ ท่เี ปลย่ี นแปลงไป ชอบอยเู่ งียบๆ คนเดียว สนใจในกิจกรรมต่างๆ ลด ลง ท้อแท้ บางคร้ังอาจมีความรู้สึกสับสน มองชีวิตไม่มีคุณค่า มอง ตนเองไร้ค่าเป็นภาระต่อผู้อื่น และถ้ามีอาการมากๆ จะท�ำให้รู้สึกว่า เบื่อชีวิตและอาจตามมาด้วยการมีความคิดและพฤติกรรมท�ำร้ายตัว เอง หรอื การฆา่ ตัวตายตามมา จากการศึกษาท่ผี ่านมามีการรายงาน วา่ การฆ่าตัวตายในผสู้ งู อายกุ วา่ ร้อยละ 90 ของผู้สูงอายทุ ่ฆี ่าตวั ตาย จะสมั พนั ธก์ บั การมภี าวะซมึ เศรา้ ดว้ ย ภาวะซมึ เศรา้ สามารถจำ� แนกได้ เปน็ 3 กลุ่มใหญๆ่ ดงั น้ี 88

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สือ่ ม 1. ภาวะซึมเศร้าทเี่ ป็นอารมณ์ปกติ (Affect of State) ภาวะนี้อาจเกดิ ขนึ้ ไดก้ บั บุคคลทัว่ ไปไมร่ นุ แรง มีระยะเวลาไม่นานนัก และอาจมผี ลกระทบเพยี งเลก็ นอ้ ย ซง่ึ อาจเปน็ ผลมาจากเหตกุ ารณช์ วี ติ (Life events) ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในชว่ งเวลานน้ั สง่ ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพจติ และ เมอื่ เหตุการณ์ดงั กล่าวผา่ นไป อาการตา่ งๆ เหลา่ น้ีกจ็ ะหายไปด้วย 2. ภาวะซมึ เศรา้ ที่เปน็ อารมณผ์ ิดปกติ (Mood or Trait) เป็นภาวะทเ่ี ริม่ มรี ะยะเวลาทเ่ี ปน็ ตดิ ต่อกันนานมากขน้ึ เปน็ ผลมาจาก ปัญหาการปรับตัวทผี่ ดิ ปกติ (Adjustment disorder) หรอื ผลมาจาก การมโี รคทางกายและโรคทางจติ ตา่ งๆ มานาน (Secondary depression) 3. ภาวะซึมเศร้าท่ีเป็นโรคทางจิตโดยตรง (Primary affective disorder) เปน็ ภาวะท่เี ร่มิ มอี ารมณ์ท่ีผดิ ปกติเป็นระยะเวลาทีย่ าวนานมากกวา่ 2 เดอื น และมีระดบั ทรี่ นุ แรงโดยจะมอี าการอนื่ ตามระบบตา่ งๆ ร่วมดว้ ย อาการตา่ งๆ ทส่ี ามารถพบได้ - อาการทางจติ ทีส่ ง่ ผลถึงทางร่างกาย เช่น เบื่ออาหาร นำ้� หนกั ลดลง หรือเพ่มิ ขึน้ มากกวา่ 5 กิโลกรัมภายใน 2 อาทิตย์ นอน ไมห่ ลบั ทอ้ งผกู ความรูส้ ึกทางเพศลดลง เปน็ ตน้ 89

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไร้เสือ่ ม - อาการทางความคดิ เชน่ มสี มาธลิ ดลง ขห้ี ลงขลี้ มื ขาดความมน่ั ใจ คิดว่าตนเองไร้ค่า เป็นภาระของผู้อ่ืน มีอาการหลงผิดและ ประสาทหลอน เปน็ ต้น - อาการทางพฤติกรรมการเคลื่อนไหวต่างๆ ของร่างกาย เช่น เช่ืองช้า เซื่องซึม อยู่นิ่งๆ ท�ำกิจกรรมต่างๆ ที่เคยสนใจลดลง หรอื อาการกระสบั กระส่าย สาเหตขุ องการเกิดภาวะซมึ เศร้า วัยผู้สูงอายุนั้นหมายถึง ผู้ที่มีอายุต้ังแต่ 60 ปีข้ึนไป เป็นวัยท่ีมี ลกั ษณะการเปล่ียนแปลงตา่ งๆ เฉพาะทเ่ี กิดท้งั กับทางรา่ งกาย จติ ใจ และสังคมเป็นอย่างมาก ซึ่งส่งผลกระทบต่ออารมณ์และการปรับตัว ของผ้สู งู อายุ หากสามารถปรับตัวได้ก็จะน�ำมาซงึ่ การมีสุขภาพจติ ท่ีดี มีความสุขกับบั้นปลายของชีวิต แต่ถ้าหากไม่สามารถปรับตัวได้ก็จะ นำ� ไปสกู่ ารมปี ญั หาทางสขุ ภาพจติ ทำ� ใหช้ วี ติ ไมม่ คี วามสขุ และอาจสง่ ผลกระทบต่อบุคคลใกล้ชิดรอบข้างด้วย ซึ่งการเปล่ียนแปลงต่างๆ มี ดงั นี้ การเปลี่ยนแปลงทางด้านรา่ งกาย โดยมากจะพบว่าการเปล่ียนแปลงทางร่างกายท่ีพบในผู้สูงอายุ สว่ นมากจะเปลยี่ นแปลงไปในทางทเ่ี สอื่ มลง ประสทิ ธภิ าพในการทำ� งาน ของระบบต่างๆ ลดลง เป็นสาเหตุให้ผู้สูงอายุเจ็บป่วยและป่วย 90

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ ส่อื ม เปน็ โรคเร้อื รังได้งา่ ยขน้ึ ระบบท่ีเหน็ ไดช้ ัดเจนคือ ระบบประสาทสัมผสั ระบบกระดูก กล้ามเน้ือไขข้อ ระบบทางเดนิ อาหาร และระบบขบั ถา่ ย 1. ระบบประสาทสมั ผัส จากการวจิ ัยท่ผี ่านมาพบว่า ประสาทสมั ผัสทง้ั 5 ของมนุษยจ์ ะ เสือ่ มลง ดงั น้ี - ประสาทรับสัมผัสทางการเห็น หรือทางตา จะเกิดปัญหา สายตายาว เลนส์เป็นต้อกระจก เกิดอาการตาพร่า กล้ามเนื้อลูกตา เสอื่ ม ทำ� ใหก้ ารปรบั สายตาทำ� ไดช้ า้ และเกดิ อาการเวยี นศรี ษะตามมา - ประสาทรบั สมั ผัสทางเสยี งหรือหู จะพบวา่ ประสาทรบั เสยี ง เส่อื มไป สญู เสียความสามารถทางการไดย้ ิน (Hearing loss) หรอื ที่ เรยี กว่า “หตู ึง” - ประสาทรับสัมผัสทางรสชาติ ล้ินจะรับรู้รสชาติน้อยลง เนื่องจากการท่ีต่อมรับรสมีจ�ำนวนน้อยลง ท�ำให้ผู้สูงอายุรับประทาน อาหารไม่อรอ่ ยไมเ่ จริญอาหาร - ประสาทรับสัมผัสทางกลิ่น ความสามารถทางกลิ่นของ ผสู้ งู อายุจะลดลง การท�ำหนา้ ท่ขี องขน (Cilia) ในจมูกในการดกั จับฝ่นุ ละอองลดลง ท�ำให้ผู้สูงอายุปว่ ยเปน็ โรคทางเดนิ หายใจได้ง่ายขน้ึ 91

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เส่อื ม - ประสาทรับสัมผัสทางการสัมผัส ผิวหนังจะบาง เห่ียวย่น ไขมันใต้ผิวหนังลดน้อยลง ต่อมน�้ำมันธรรมชาติลดน้อยลง ท�ำให้ การขบั นำ�้ มนั ออกมานอ้ ย ผวิ หนงั ขาดความยดื หยนุ่ และเกดิ โรคผวิ หนงั ไดง้ า่ ยขน้ึ เสน้ เลอื ดฝอยตามผวิ หนงั มกี ารยดื หยนุ่ ทล่ี ดลง เกดิ ปญั หา เลอื ดออกตามผวิ หนงั ไดง้ า่ ยผสู้ งู อายบุ างรายจะมอี าการชาตามปลายมอื และปลายเทา้ จากการไหลเวยี นของเลอื ดทไี่ มด่ ีมผี ลใหป้ ระสาทการรบั สมั ผสั อณุ หภมู ิ และการเจบ็ ปวดลดลง เกดิ แผล และอบุ ตั เิ หตไุ ดง้ า่ ยขนึ้ จากการศกึ ษาในสหรฐั อเมรกิ า พบวา่ ผสู้ งู อายจุ ะมคี วามบกพรอ่ ง ทางประสาทรบั สัมผัส โดยทางดา้ นสายตาจะมีประสทิ ธิภาพเสอื่ มลง รอ้ ยละ 4 เม่ืออายุ 60 ปี และรอ้ ยละ 15 เมอ่ื อายุ 80 ปีขึ้นไป สว่ นทาง ด้านการได้ยนิ จะมคี วามเสื่อมรอ้ ยละ 5 เมื่ออายุ 60 ปี และเพมิ่ เป็น ร้อยละ 25 เม่ืออายุ 80 ปีข้ึนไป ส่วนต่อมรับรส และการรับกลิ่นจะ ทำ� งานไดน้ อ้ ยลงตงั้ แตอ่ ายุ 60 ปี และจะลดลงเรอ่ื ยๆ ตามอายทุ เี่ พมิ่ ขน้ึ - ทางดา้ นสตปิ ญั ญา จะพบวา่ ผ้สู งู อายจุ ะมคี วามสามารถดา้ น ความจำ� ทลี่ ดลง โดยเฉพาะความจำ� เกยี่ วกบั เหตกุ ารณป์ จั จบุ นั (Recent memory) ความจำ� เกีย่ วกับเหตุการณท์ ี่พงึ่ ผา่ นมา (Recall memory) แต่ความสามารถทางความจ�ำในอดีต (Remote memory) ที่ผ่านไป แลว้ 10-20 ปี จะไมเ่ ส่ือมลง ความสามารถทางการรบั ร้สู ิ่งใหม่ๆ ลดลง เพราะระบบประสานงานระหว่างประสาทสัมผัสกับความสามารถใน การประมวลผลของสมองลดลง เป็นผลให้ผู้สูงอายุท�ำงาน หรือใช้ ความคดิ และการสอ่ื สารได้ช้าลง และผิดพลาดได้งา่ ย 92

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เส่อื ม 2. ระบบกระดูก กล้ามเน้อื และไขขอ้ ต่างๆ จะพบวา่ กล้ามเน้อื ตา่ งๆ จะเลก็ เห่ยี วลง เกิดเย่อื พังผืดเกดิ ขึน้ มา แทนเป็นผลให้กล้ามเน้ืออ่อนแรง กระดูกเกิดการผุกร่อนจากจ�ำนวน แคลเซียมในมวลกระดูกลดลง ท�ำให้กระดูกบาง และเปราะหักง่าย กระดกู ผดิ รปู รา่ งไป หรอื ทเ่ี รยี กวา่ โรคกระดกู พรนุ (Osteoporosis) สว่ น ไขขอ้ ต่างๆ กเ็ กิดการเสื่อมลงเชน่ กัน น้�ำในไขขอ้ ลดลง เกิดกระดูกออ่ น งอกในไขข้อ หรือข้อกระดูกตามหัวเข่าหรือต้นขาทรุดตัวเกิดอาการ ขาโกง่ หรอื ขางอเป็นผลใหผ้ ู้สงู อายุไดร้ บั ความเจบ็ ปวด เคลอื่ นไหวช้า ในบางรายอาจไม่ยอมเคล่ือนไหว หรอื ท�ำกจิ กรรมตา่ งๆ เกิดกลา้ มเน้อื ออ่ นแรง และข้อยึดตดิ ได้งา่ ยข้นึ สร้างความล�ำบากในการเคลื่อนไหว ใหก้ บั ผูส้ ูงอายเุ ปน็ อย่างมาก 3. ระบบทางเดินอาหาร ผู้สูงอายุส่วนมากจะเร่ิมมีระบบการย่อยท่ีเส่ือมลง ฟันเร่ิมหักผุ กรอ่ น ตอ่ มนำ้� ลายผลติ นำ�้ ลายในการคลกุ เคลา้ อาหาร และยอ่ ยอาหาร ได้น้อยลง ปากแห้งและเกิดแผลในปากง่ายขึ้น น้�ำย่อยในทางเดิน อาหารผลติ กรดเกลอื หรอื เอนไซม์ (Enzymes) ลดลง ท�ำใหเ้ กิดอาการ ไม่ย่อย แน่นท้องและเบื่ออาหาร ในบางรายอาจท�ำให้เกิดภาวะขาด สารอาหารและโรคโลหิตจางจากการขาดสารอาหารท่ีจ�ำเป็นในการ สร้างเม็ดเลือด ส่งผลให้ร่างกายอ่อนเพลียเกิดการเจ็บป่วยได้ง่าย ตบั ออ่ น และตบั ผลติ ฮอรโ์ มนทใ่ี ชใ้ นการสลายนำ�้ ตาล และขจดั ของเสยี 93

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสอื่ ม ในรา่ งกายไดน้ อ้ ยลง ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายบุ างรายปว่ ยเปน็ โรคเบาหวาน และ ของเสยี ค่ังในรา่ งกายได้ 4. ระบบขบั ถา่ ย การบีบรัดตัวของกระเพาะปัสสาวะจะลดลง ท�ำให้เกิดปัสสาวะ ค้างในกระเพาะปัสสาวะมากขนึ้ เปน็ ผลให้เกิดการติดเช้ือไดง้ า่ ยและ ความถี่ของการปัสสาวะบ่อยข้ึน โดยเฉพาะในเวลากลางคืนจะสร้าง ความร�ำคาญให้กับผู้สูงอายุ และเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุได้ง่ายข้ึน จากการทผ่ี สู้ งู อายจุ ะตอ้ งลกุ เขา้ หอ้ งนำ้� ในเวลากลางคนื และการทกี่ ลา้ ม เนอื้ หรู ดู ของทางเดนิ ปสั สาวะเสอื่ มลง ทำ� ใหเ้ กดิ ปสั สาวะเลด็ ไมส่ ามารถ กลน้ั ปสั สาวะได้ ทำ� ใหไ้ มอ่ ยากเคลอ่ื นไหวหรอื ทำ� กจิ กรรมใดๆ เนอื่ งจาก ความกงั วลทเี่ กดิ ขนึ้ และเมอ่ื รา่ งกายมกี ารเคลอื่ นไหวทลี่ ดลง กจ็ ะทำ� ให้ เกิดปัญหาในเร่ืองการขับถ่ายอุจจาระไม่ปกติ มักมีอาการท้องผูกอยู่ เสมอ ทำ� ให้ผู้สงู อายไุ มร่ ู้สกึ สุขสบาย การเปลีย่ นแปลงทางด้านจิตสงั คม จากข้อจ�ำกัดทางด้านร่างกายตามท่ีกล่าวมาแล้วน้ัน ท�ำให้ ผสู้ งู อายขุ าดความคลอ่ งตวั ในการทำ� กจิ กรรม การสอื่ สารและความคดิ ทำ� ให้ ความสมั พนั ธท์ างสงั คมลดลงตามลำ� ดบั จากการเสอื่ มของรา่ งกาย และ บทบาทตา่ งๆ ทสี่ งั คมกำ� หนดใหก้ เ็ รม่ิ ดอ้ ยความสำ� คญั ลง เชน่ ในบทบาท ของการเป็นพ่อแม่ลดลง เน่ืองจากลูกหลานเติบโต สามารถ 94

สุขใจ.. ไร้เศร้า.. ไรเ้ สอื่ ม พ่ึงพาตัวเองได้แลว้ และเปน็ วัยทก่ี �ำลังจะสรา้ งครอบครัวใหม่ บทบาท การเป็นผูบ้ ังคบั บัญชาหายไปเนื่องจากการเกษียณอายุ และจากการ สญู เสยี บคุ คลอนั เปน็ ทรี่ กั ไมว่ า่ จะเปน็ บดิ า มารดา เพอื่ นสนทิ วยั เดยี วกนั โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ คคู่ รอง การทบี่ คุ คลใกลช้ ดิ จากไป การเปลยี่ นแปลง ทางสงั คมทำ� ใหผ้ สู้ งู อายมุ คี วามรสู้ กึ โดดเดยี่ ว สญู เสยี ความภาคภมู ใิ จ ในตวั เอง (Low-Self Esteem) และมภี าพลกั ษณท์ ไี่ มด่ ตี อ่ ตวั เอง (Poor self-Image) การเปล่ยี นแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์ จากการเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนน้ัน ล้วนเป็นการเปลี่ยนแปลงใน ทางลบ ไมว่ ่าจะเปน็ การเปลีย่ นแปลงทางรา่ งกาย หรือทางสงั คมท่สี ง่ ผลกระทบต่อตัวผู้สูงอายุเป็นอย่างมาก ผู้สูงอายุต้องเผชิญกับ ความรสู้ ึกต่างๆ ทเี่ กิดข้ึน ซ่งึ ถ้าผ้สู ูงอายสุ ามารถมกี ระบวนการปรับตัว ที่ดีปัญหาทางอารมณ์ท่ีอาจเกิดขึ้นก็จะน้อยลง กลไกป้องกันและ พฤติกรรมการปรบั ตวั ในผูส้ งู อายุทพี่ บบ่อย ได้แก่ - Denial : การปฏิเสธ มักเป็นการปฏิเสธเกี่ยวกับเร่ืองของ ความเจ็บปว่ ย ความตาย และสิ่งท่ีท�ำใหต้ นเองไม่มีความสขุ - Regression : การถดถอยหรือการย้อนกลับไปสู่อดีต การมี พฤตกิ รรมที่เป็นเหมอื นเดก็ ไมส่ นใจ ไมใ่ สใ่ จกับสิ่งทีเ่ กิดขน้ึ ในปจั จบุ นั ไมย่ อมเปลย่ี นแปลงความคดิ พฤตกิ รรม และอยากจะกลบั ไปสวู่ ยั เดก็ อกี ทัง้ ทางดา้ นอารมณค์ วามคิด และพฤตกิ รรม 95

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศรา้ .. ไร้เสื่อม - Counter phobia : เปน็ การแสดงความดอ้ื รน้ั กลวั การถกู ควบคมุ และความพยายามทีจ่ ะแสดงให้เห็นว่ายงั สามารถท�ำสง่ิ ต่างๆ ไดด้ ว้ ย ตนเอง และไมม่ คี วามกลวั หรอื ความไมม่ น่ั ใจกบั สง่ิ ตา่ งๆ เชน่ ผสู้ งู อายุ ที่พยายามจะเดนิ หรอื ทำ� อะไรด้วยตนเอง ทง้ั ท่ีไมส่ ามารถท�ำได้ - Idealization : เป็นการกระท�ำตามความคิดท่ีเป็นความฝัน ความคดิ ท่เี ป็นไปตามจินตนาการเพอื่ หลีกเล่ียงความร้สู กึ สูญเสียบาง สง่ิ บางอยา่ งไป ซงึ่ เป็นการแสดงตอ่ บุคคล สถานที่ วิธีการด�ำเนินชีวติ หรอื สถานภาพของตนเอง เปน็ ตน้ - Rigid personality : บุคลิกภาพที่ก้าวร้าว แข็งกระด้างและ แสดงความดื้อรั้นต่างๆ ออกมา เมื่อรู้สึกว่าตนถูกบังคับ หรือรับรู้ ความจรงิ ทนี่ ่าตกใจ หรอื ไมอ่ ยากรับรู้ในเหตุการณต์ ่างๆ - Selective memory : เปน็ การเลือกท่ีจะจ�ำและรับรู้ในบางสิ่ง บางอย่างที่มีความสุขมากกว่าส่ิงที่เจ็บปวดหรือท�ำให้เสียใจ เช่น มักจะชอบจ�ำเหตุการณ์ท่ีผ่านไปนานแล้วมากกว่าการจ�ำเหตุการณ์ที่ พ่งึ ผ่านมา ซ่งึ อาจเกดิ จากความเส่ือมของสมองทเ่ี กิดขึ้น - Exclusion of stimuli : เป็นอาการท่ีไม่ตอบสนองต่อส่ิงเร้า ตา่ งๆ ไมร่ ับรูต้ ่อสง่ิ ใดท่ไี มอ่ ยากรับรู้ หรือไม่เตรยี มพรอ้ มทจี่ ะรบั รู้ เชน่ การท�ำเป็นไมร่ บั รูใ้ นสิ่งทท่ี ำ� ใหเ้ สียใจ หรอื กงั วลของผสู้ งู อายุ 96

สุขใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สื่อม - Secondary gain : จากการเปล่ียนแปลงท่ีเกิดข้ึนตามวัย ผู้สงู อายจุ ะเรยี กร้องส่งิ ตา่ งๆ มากกว่าปกติ หรือเท่าท่ีผสู้ ูงอายตุ ้องการ ซึ่งบางครัง้ อาจมากเกินความจำ� เป็น เช่น ผู้สูงอายุบางรายทีอ่ ยากพัก รกั ษาตวั ในโรงพยาบาลมากกวา่ การอยบู่ า้ น เนอื่ งจากเมอื่ อยโู่ รงพยาบาล จะได้รับการดแู ล และมีเพ่ือนท่ีจะชว่ ยให้หายเหงา เป็นการตอบสนอง ความพึงพอใจมากกวา่ เพอ่ื รักษาอาการปว่ ย - Adaptive value of psychopathology : เปน็ ลกั ษณะท่ีเกิดขนึ้ จากการทผ่ี สู้ งู อายจุ ะตอ้ งเผชญิ และปรบั ตวั ตอ่ การเปลยี่ นแปลงตา่ งๆ มากมาย ซงึ่ นำ� ไปสกู่ ารมลี กั ษณะบคุ ลกิ ภาพทหี่ วาดระแวง ยำ�้ คดิ ยำ้� ทำ� บางครั้งอาจวางเฉย เฉ่ือยชา หรือแยกตัวจากสังคมและครอบครัว เป็นการแสดงถึงการไม่ยอมรับความเป็นจริงท่ีเกิดข้ึน หรือเป็นการ ต่อตา้ นความสญู เสยี ท่ีตนเองต้องเผชิญ - Replacement and compensatory behavior : เป็นการแสดง พฤติกรรมต่างๆ ท่ีเป็นการทดแทนและชดเชยความสูญเสียที่เกิดขึ้น เชน่ การลมื สิ่งงา่ ยๆ หรือบุคคล ช่วงเวลา เหตุการณ์ที่ไม่อยากจดจ�ำ - Use of activity : การน�ำเอากิจกรรมต่างๆ ทีต่ นเองสามารถ ท�ำได้มาฝึกฝนเพื่อเป็นการลดความรู้สึกเศร้า เหงา ความวิตกกังวล ตา่ งๆ และอาการอน่ื ๆ ท่ที ำ� ให้เจ็บปวด หรือสถานการณท์ ีบ่ บี คัน้ ต่างๆ 97

สขุ ใจ.. ไรเ้ ศร้า.. ไรเ้ สื่อม กระบวนการ และกลไกทางจิตท่ีเกิดขึ้นเม่ือผู้สูงอายุต้องเผชิญ กับเหตุการณ์ต่างๆ นั้น ถ้าหากสามารถเลือกใช้ให้เหมาะสมกับ สถานการณร์ วมทั้งการไดร้ ับความเข้าใจ การดูแลจากบุตรหลานและ ผู้ดูแล การมีแรงสนับสนุนทางสังคมท่ีดี และมีการเตรียมตัวท่ีดีแล้ว ปัญหาทางสุขภาพจิตก็จะไม่เกิดข้ึน แต่หากประสบความล้มเหลวใน การปรบั ตวั อาจทำ� ใหผ้ สู้ งู อายเุ กดิ ปญั หาทางจติ ใจ อารมณ์ และความ รูส้ ึกต่างๆ ได้ ดังนี้ 1. เกดิ ความรู้สึกเหงา (Loneliness) ผู้สูงอายุจะรู้สึกเหงา อ้างว้าง รู้สึกตนเองถกู ทอดท้งิ ให้เผชญิ กบั สงิ่ ทไี่ มด่ อี ยคู่ นเดยี ว โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ผสู้ งู อายทุ ต่ี อ้ งอยคู่ นเดยี วจาก การทค่ี สู่ มรสเสยี ชวี ติ หรอื ลกู หลานแยกยา้ ยไปมคี รอบครวั และอยทู่ อ่ี น่ื 2. เกิดความรู้สึกไม่มั่นใจ และขาดความมั่นคงทางจิตใจ (Insecure) ผสู้ งู อายจุ ะรสู้ กึ วา่ ตวั เองไมป่ ลอดภยั ตอ้ งการพงึ่ พาอาศยั ผอู้ น่ื ใน เรอื่ งการอยอู่ าศยั และการใชช้ วี ติ ประจำ� วนั การขาดความรสู้ กึ ดงั กลา่ ว ท�ำให้ผู้สูงอายุแสดงพฤติกรรมที่หงุดหงิดง่าย โมโหง่าย เอาแต่ใจตัว เอง สะเทือนใจง่ายด้วยเรื่องเล็กๆ น้อยๆ กลายเป็นคนจู้จี้ ใจน้อย ฉุนเฉียว โกรธง่าย และว่นุ วายกับกจิ กรรมของสมาชกิ อนื่ ในครอบครวั ซ่ึงจะนำ� ไปสูก่ ารขัดแย้งกบั ลูกหลาน หรอื ผู้ดูแลได้ 98

สุขใจ.. ไร้เศรา้ .. ไรเ้ สอื่ ม 3. เกิดความร้สู กึ กลัวความตาย ซ่ึงเป็นภาวะท่ีเกิดขึ้นได้ เนื่องจากไม่มีใครสามารถบอกได้ว่า ความตายจะเกดิ ข้ึนเมือ่ ไร จะเจ็บปวดหรือจะทกุ ข์ทรมานแค่ไหน จาก ความกลวั นจี้ ะทำ� ใหผ้ สู้ งู อายกุ งั วล และสนใจในความเจบ็ ปวดเลก็ นอ้ ย ที่เกิดข้ึนกับตัวเองมาก บางคร้ังโรคบางอย่างอาจไม่ได้เกิดข้ึนจริง แต่เกิดจากความกังวลของผู้สูงอายุเอง (Hypochondriasis) ถ้าลูกหลานไม่เข้าใจ ก็จะคิดว่าผสู้ งู อายุต้องการเรยี กร้องความสนใจ เกดิ ความรำ� คาญในตวั ผสู้ งู อายุ และเกดิ ความขดั แยง้ กบั ผสู้ งู อายไุ ดง้ า่ ย 4. เกิดความรูส้ กึ หมดหวัง และสน้ิ หวงั กับชวี ิต (Helplessness and Hopelessness) เนอ่ื งจากการเผชญิ ปญั หาตา่ งๆ จากการเปลยี่ นแปลงทางรา่ งกาย ท่ีเสื่อมสมรรถภาพลง กลายเป็นข้อจ�ำกัดในการท�ำกิจกรรมต่างๆ ท่ี ผสู้ งู อายอุ ยากทำ� ใหก้ บั ลูกหลานและสังคม ท�ำให้เกดิ ความขดั แยง้ ใน จิตใจข้ึน เกิดความรู้สึกว่าตนไม่มีคุณค่าและหมดหวัง จนเกิด เป็นการโกรธข่นุ เคอื งตนเอง และกลายเปน็ ภาวะซมึ เศรา้ ได้ในท่สี ุด 5. เกิดความร้สู กึ เศร้าใจ (Depression) จะพบได้ว่าความเศร้าที่เกิดขึ้นมักมีสาเหตุมาจากความสูญเสีย ไม่ว่าจะเป็นจากการสูญเสียที่เป็นความจริง หรือจากการสูญเสียท่ี จนิ ตนาการขน้ึ เอง 99

สขุ ใจ.. ไร้เศรา้ .. ไร้เสือ่ ม การสญู เสยี ทเี่ ปน็ ความจรงิ ไดแ้ ก่ การสญู เสยี ความสมบรู ณแ์ ละ ความแขง็ แรงของร่างกาย การสญู เสียบคุ คลอนั เปน็ ทรี่ ักท่ตี ายจากไป การท่ีบุตรหลานแยกครอบครัวไปไม่ได้อยู่พร้อมหน้าพร้อมตากัน การสญู เสียความมนั่ คงทางจิตใจ ส่วนความสูญเสียท่ีจินตนาการข้ึน ได้แก่ การสูญเสียการได้รับ การเคารพนบั ถอื เกยี รตยิ ศ ความภาคภมู ใิ จท่ตี นเคยไดร้ ับจากหนา้ ท่ี การงาน การสูญเสียคุณค่าในตนเอง ซ่ึงการสูญเสียทั้งหลายเหล่านี้ ทำ� ใหผ้ สู้ งู อายเุ กดิ ภาวะซมึ เศรา้ ขนึ้ ได้ ในรายทม่ี อี าการรนุ แรง อาจคดิ หรอื กระท�ำส่ิงต่างๆ ท่ีเป็นอันตรายต่อตัวเอง และท�ำอัตวินิบาตกรรมกับ ตนเองได้ อาการและอาการแสดง อาการเบอ้ื งตน้ ของภาวะซมึ เศรา้ คอื รสู้ กึ ออ่ นเพลยี ไมม่ เี รย่ี วแรง และนอนไมห่ ลบั โดยจะมอี าการดงั กลา่ วอยนู่ านประมาณ 2-3 สปั ดาห์ หลังจากนั้นจงึ เริ่มมอี าการหลกั ของภาวะซมึ เศรา้ คอื มอี ารมณ์ ทีเ่ ศรา้ หมอง รสู้ ึกท้อแทห้ มดหวัง มองทกุ สงิ่ ในแง่ร้าย สงั เกตได้ ว่าผู้สูงอายทุ มี่ ภี าวะซึมเศร้ามักจะหมกมนุ่ กังวลกบั สิง่ ตา่ งๆ ท่ีเกดิ ข้ึน ในอดตี ทผี่ า่ นมาและไมย่ อมรบั สภาพความเปน็ จรงิ ทเี่ กดิ ขนึ้ ในปจั จบุ นั จะรสู้ กึ วา่ เวลาผา่ นไปอยา่ งเชอ่ื งชา้ และกงั วลตอ่ เหตกุ ารณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ ใน อนาคต และโดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้สูงอายุท่ีมีภาวะซึมเศร้าในคร้ังแรก มกั รนุ แรงอาจถงึ ขน้ั เปน็ โรคจติ (Psychosis) ได้ และพบวา่ รอ้ ยละ 10-20 100