_E-book_ชุดองค์ความรู้ภูมิปัญญาการทอผ้าและไหมไทย_edit-3_12Mar23

1. องคrความรสู{ ำคัญเกีย่ วกบั ไหมไทย ทางกลุtมมีเทคนิคการเลี้ยงหนอนไหมให‚แข็งแรงและได‚ผลผลิตสูง โดยการเลือกใบหมtอนเหมาะสมกับวัยของ หนอนไหม อีกทั้งกtอนให‚ใบหมtอน ควรมีการกระจายตัวไหมให‚สม่ำเสมอทั่วทั้งถาดเลี้ยงเพื่อไมtให‚หนอนไหมแยtงใบหมtอนกัน และทำใบหมtอนให‚มีขนาดที่เหมาะสมกับวัยของหนอนไหม โดยหนอนไหมตัวเล็กจะกินใบหมtอนชิ้นเล็กกวtาหนอนไหมตัวโต รวมท้ังขยายพ้นื ท่เี ลย้ี งให‚กบั หนอนไหมอยtางเหมาะสม 1. Important Knowledge about Thai silk The group has developed techniques for raising silkworms to be strong and get high yields by selecting mulberry leaves suitable for the age of silkworms. Before providing mulberry leaves, silkworms should be evenly distributed throughout the basket to prevent silkworms from competing with one another for mulberry leaves, and mulberry leaves should be of a size appropriate for the silkworm's age. The small silkworm will eat a smaller piece of mulberry leaf than the big silkworm. However, it is necessary to expand the area to feed the silkworm appropriately. 2. วธิ กี ารเลย้ี งไหมของทางกลมwุ /วถิ ชี วี ติ การเลีย้ งไหมนบั ต้ังแตหt นอนไหมตืน่ จากนอนวัย 3 จนถึงไหมสกุ ทำรงั ซ่ึงจะใชเ‚ วลาประมาณ 11 – 13 วัน หนอนไหม วัยแกtจะกินใบหมtอนปริมาณมาก ทำให‚เกิดความร‚อน ความชื้น และก©าซคารŒบอนไดออกไซดŒ อันเกิดจากการเผาผลาญ อาหาร การหายใจ การขับถtายของเสีย ห‚องเลี้ยงไหมจึงอาจมีอุณหภูมิและความชื้นที่สูงขึ้น ทำให‚หนอนไหมอtอนแอและ เชื้อโรคเข‚าทำลายได‚งtาย เทคนิคการเลี้ยงไหมที่สำคัญสำหรับการเลี้ยงไหมวัยแกt คือ คัดและเก็บหนอนไหมที่มีลักษณะ ผิดปกติ เป‘นโรค แคระแกรน หรอื ไมสt มบรู ณŒ กอt นการเลี้ยงไหมทกุ ครง้ั 2. Methods of Sericulture / Way of Life Sericulture will start from the first-hatch larval stage to the ripe silk pupal stage which takes 11 – 13 days. Older silkworms will eat large quantities of mulberry leaves. It causes heat, humidity, and carbon dioxide. arising from metabolism, respiration, and excretion of waste. The sericulture room may have higher temperature and humidity. This makes silkworms weak and easily destroyed by germs. The most important technique for sericulture old age silkworms is to sort and collect abnormal, diseased, cretinism, or incomplete silkworms before feeding each time. 350

เอกลักษณŒของผ‚าซิ่นตีนจกไทยวน จังหวัดราชบุรีนั้น มีความละเอียดอtอนทั้งด‚านการเลือกใช‚สีสัน ซึ่งนิยมใช‚สี แดงเปน‘ พื้น ทั้งแดงสดและแดงคร่ำ ด‚วยเชื่อวาt สีแดงเปน‘ สีแหงt พลงั และความสดใสนอกจากนย้ี งั มลี วดลายทปี่ ระณีตวิจติ ร งดงาม โดยลวดลายดั้งเดิมที่ทำสืบทอดตtอกันมาก็เชtน ลายหักขอเหลียวลายดอกจัน และลายมะลิเลื้อย เป‘นผ‚าจกที่มี ลายที่เป‘นเอกลักษณŒเฉพาะของตัวเอง เชtน ลายดอกเซีย ลายหักนกคูt ลายโก‚งเก‚ง ลายหน‚าหมอน และลายนกคูtกินน้ำ ฮtวมเต‚า ผ‚าจกตระกูลคูบัวจะพบมากใน ตำบลคูบัว ตำบลดอนตะโก อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี เพราะมีชุมชนไท-ยวน อาศัยอยูt โดยในการจกจะใช‚เส‚นด‚ายยืนสีดำ พุtงดำ โดยไมtมีลายประกอบมากลาย พื้นผ‚าเว‚นพื้นต่ำไว‚มากตามแบบของ ลวดลาย เพื่อจกให‚เห็นลายชัดเจน สtวนสีสันของเส‚นใยที่ใช‚ทอ จะใช‚เส‚นใยที่มีสีสันหลากหลาย เชtน จะใช‚พุtงต่ำดำจกแดง แซมเหลอื งหรือเขยี ว เป‘นตน‚ โดยตนี ซน่ิ จะมคี วามกว‚างประมาณ 9-11 นิ้ว The unique of Tai Yuan sin chok, Ratchaburi Province is the delicateness of choosing colors which is popularly used a red color both bright red and dark red with the belief that red is color of power and brilliance also it is an exquisite patterns. The traditional patterns that have been passed on from generation to generation are like Hak Kor Liew pattern, Dok Chan pattern. and Mali Leauwy pattern. It is a Jok fabric with its own unique pattern, such as Dok Xia pattern, Hak Nok Koo pattern, Kong Keng pattern, Nar Morn pattern and Nok Koo Kin Nam Huam Tao pattern. Jok fabric of Kubua’s family can be found in Kubua sub-district, Don Tako sub-district, Mueang district of Ratchaburi province because there is a Tai Yuan community living. By Jok weaving technique, Black warp yarn is used with black weft without collateral patterns. The floor of fabric is left very low according to the pattern in order to clearly see the pattern. As for the colors of fibers used, Weaving will use a variety of colorful fibers for example, it will use a low wept of black, red also with yellow or green colors by The foot of cloth are about 9-11 inches wide. การทอผ‚าซิ่นตีนจกด‚วยสีและลายโบราณ ตัวซิ่นทอด‚วยเส‚นฝายแท‚สีดำ มีริ้วขวางคราม โดยจัดวางริ้วแนวขวาง ทั้งสองสีนี้ให‚มีระยะเทtากัน สม่ำเสมอ ตีนซิ่นทอด‚วยเส‚นฝายแท‚สีดำ (พื้น/ท‚องผ‚า) คั่นห‚องด‚วยเส‚นฝายแท‚สีเหลืองแดง (พื้น/ท‚องผ‚า) จกด‚วยเส‚นฝายพิเศษสีแดง สีเขียว สีคราม และเส‚นไหมสีขาว สtวนลtางสุดของตีนเป‘นเล็บสีแดงเหลืองอัน เป‘นเอกลักษณŒของผ‚าซิ่นไทยวนราชบุรี โดยจะทอผ‚าในทุกลวดลายที่เป‘นเอกลักษณŒของผ‚าจกไทยวน ไมtวtาจะเป‘น ลาย หน‚าหมอน ลายกาบ ลายกาบซอ‚ นหกั ลายกาบดอกแกว‚ ลายดอกเซยี ลายโกง‚ เกง‚ ลายโก‚งเกง‚ ซ‚อนเซีย และลายหกั นกคtู Sin chok is weaving with ancient colors and patterns. The body of cloth is woven with black pure cotton thread with indigo stripes, By arranging the horizontal stripes in these two colors to have an equal distance. The foot of cloth are woven with pure black cotton threads. (floor/middle of the cloth) separated by pure cotton threads, yellow and red (floor/ middle of the cloth) Jok with special cotton threads of red, green, indigo and white silk. The lower part of the foot of cloth is a red-yellow nail that is a unique identity of Tai Yuan Sin, Ratchaburi province by weaving in every pattern that is unique to Tai Yuan Jok fabric. Whether it is a pattern on Nar Morn pattern, Karb pattern, Kap Sorn Hak pattern, Karb Dok Keaw pattern, Dok Xia pattern, Kong Keng pattern, Kong Keng Sorn Xia pattern and Hak Nok Koo pattern. 351

3.ลายผ{าประจำกลุwม/ต{นกำเนดิ มาจากไหน ผา‚ จกชาวไทย – ยวน ราชบรุ ี สามารถแบtงไดเ‚ ปน‘ 4 ประเภท ซึง่ ขึน้ อยกtู บั โอกาส และลกั ษณะท่ีนำไปใช‚ ซงึ่ แบงt ได‚ ดังนค้ี อื ผา‚ ซนิ่ ตนี จก ซ่ินตา ซนิ่ ซิ่ว ซิ่นแลt 3. Group's fabric pattern / Where did the origin from? Tai Yuan Jok fabric, Ratchaburi province can be categorized into 4 types depending on the occasion and characteristics used, which are as follows: Sin chok Sin Ta Sin Siw Sin Lae 352

ผา{ ซ่ินตนี จก ผ‚าซิ่นตีนจก คือซิ่นที่มีตีนประกอบด‚วยสtวนที่เป‘นผ‚า ลวดลายทอด‚วยวิธีจก หรือ ควักเส‚นด‚ายพิเศษมาผูกมัดขัด กับเส‚นอื่นเป‘นลวดลายแบบตtางๆ ซึ่งซิ่นตีนจกมีโครงสร‚าง ประกอบด‚วยผ‚า 3 สtวน คือ หัวซิ่น ตัวซิ่น และ ตีนซิ่น ซน่ิ ตีนจกที่พบในลักษณะการแตtงกายของสตรชี าวไท-ยวน ราชบุรี มี 3 ลกั ษณะ คือ ซิ่นตีนจก จกเฉพาะตีน ตัวซิ่นเป‘นผ‚าพื้นสีดำ หรือ สีคราม ซิ่นบางผืนมีตัวซิ่นทอด‚วยวิธียกมุกหัวซิ่น ใช‚ผ‚าขาวผ‚าแดงเย็บ ตอt กนั แล‚วจงึ เยบ็ ตtอกันกับตัวซิน่ ซิ่นตีนจก จกทั้งตัว ซึ่งลักษณะนี้จะมีตัวซิ่นและตีนซิ่นทอด‚วยวิธีจก แตtทอเป‘นผ‚าคนละชิ้น แล‚วนำมาเย็บตtอเป‘นผืน เดียวกัน ตัวซิ่นสtวนมากจะทอด‚วยลายกูด ลายนก ลายมะลิเลื้อย เป‘นลายพันรอบตัวซิ่นตีนซิ่นทอลายหลักทั้ง 9 ลาย หัวซิ่นมีลักษณะเดียวกับซิ่นตีนจกจึงถือได‚วtา ซิ่นชนิดนี้เป‘นผลงานทางศิลปหัตถกรรมชั้นสูงของ ไท-ยวน ราชบุรี ซิ่นตีนจก ตัวยกมุกสลับมัดหมี่ ตีนซิ่นทอด‚วยวิธีจกเหมือนตัวซิ่นตีนจกทั่วไป ตัวซิ่นทอด‚วยวิธียกมุกสลับด‚วยการทอแบบ มัดหมี่ ถือได‚วtาเป‘นเทคนิคของภาคอีสาน ตัวซิ่นใช‚เส‚นใยประเภทไหม เป‘นวัสดุทอ พบไมtมากในผ‚าซิ่นตีนจกของ ไท-ยวน ราชบรุ ี Sin chok Sin chok is a fabric with the foot of cloth consisting of a patterned cloth woven by Jok technique or using a special yarn to bond with other threads and form to various patterns. Sin chok has a structure consisting of 3 parts: The top part (Hua sin), The middle part (Tua sin) and The bottom part (Teen sin). Sin chok found in 3 styles Tai Yaun women’s dressing style which are as follows: Sin cMhooko,kJoHkuaonSlyinthberocfoaodteotfecchlointhiq.uTeuabysinusies bwlhacitke ocrlointhd,igroedcoclloort,hSosemwe toofgeththeemr aanred wthoevnensebwy together with Tua Sin. Sin chinoks,eJpoakraatlel tphieeccelsotahn.dIntthheisn ssttyitlech, eTduatosigneathnedr Tineteon osnineupseiecJoe.k Mwoesatvionfg ttheecmhniaqrueewbeuatvwedeawviinthg Kood pattern, Bird pattern, and Mali Laeuaw pattern. It is a pattern wrapped around Tua Sin and Teen Sin, 9 patterns of the woven. Hua Sin has the same characteristics as Sin chok. This type is a high art and handicrafts of Tai Yuan, Ratchaburi province. Sin chok, Yok Mook brocade mixed with ikat. Teen sin is woven by Jok technique like general of Sin chok. Tua Sin is weaved with Yok Mook brocade and ikat regarded to the Northeast technique. Tua sin use silk fibers as a weaving material, Rarely found in Tai Yuan Sin chok, Ratchaburi province. 353

ซ่ินตา ถือไดว‚ าt เปน‘ ศิลปะการทอรองจากซ่ินตีนจก ซ่ึงมี 2 ชนดิ คอื ซิ่นตาผ‚าพื้น เป‘นการทอแถบสตี าt งๆพนั รอบตวั เชtน สดี ำ,สีเหลอื ง,สเี ขียว สวt นตนี ซิน่ จะมีเลบ็ เหลอื บ และ แถบผ‚าเปน‘ สี ดำ ซนิ่ ตาหมtู แตกตtางจากชนดิ แรก ตรงทีส่ วt นตวั ซิ่นมีการจกลายประกอบเปน‘ หมูๆt พนั รอบตวั ซ่นิ เวน‚ ระยะเป‘นชtวงๆ สวt นมากจะใชล‚ ายหกั ขอเหลียว มะลิเลือ้ ย ดอกจนั ในการทำลายจกเปน‘ ซนิ่ ที่มศี ลิ ปะการทอสูงรองมาจากซิ่นตีนจก ปจ¥ จบุ ันจะทอซิน่ ตาหมูทt ม่ี ีลายประกอบไมtมากและเป‘นลายท่ีทองtาย ๆ Sin Ta The secondary art of weaving to Sin chok, which has 2 types: Sin Ta fabric It is cloth that weaving bands of various colors such as black, yellow, green. and wrapped around the cloth. For Teen Sin, it has yellow nails and black stripes. Sin Ta Mu It is different from the first type by Tua sin has a pattern of Jok assembled pattern wrap around Tua sin at intervals. Most of them use Hak Kor Liew pattern, Mali Laeauw pattern and Dok Chan patterns to make Jok pattern which is the second most advanced weaving technique after Sin chok. Nowadays, Sin Ta Mu will weaving for a simple pattern which is not much collateral patterns. ซนิ่ ซิ่ว เปน‘ ซ่นิ ทท่ี อสำหรบั นtุงทำงานอยtูกับบ‚าน ตนี ซ่นิ เปน‘ ผ‚าพ้ืนสีดำ ตัวซ่นิ เป‘นพ้นื สเี ขียว จะจกลายประกอบระหวtาง รอยตอt ตีนกบั ตวั และตัวกับหัวซนิ่ Sin Siw It is a cloth that is woven for working at home. Teen Sin is a black cloth. Tua Sin is green and will be Jok the compound pattern between the gap of Teen Sin and Tua Sin, Tua Sin and Hua Sin ซิน่ แลw เปน‘ ซ่นิ ท่ที อสำหรับนงtุ ทำงานอยกูt บั บ‚าน หรอื นอกบ‚าน เป‘นซ่นิ ทีถ่ อื วาt ทำการทอไมยt าก และโดยสวt นมาก ผ‚หู ญิง ไท- ยวน ในสมยั กอt นจะมซี ิน่ แลtไวน‚ tงุ กนั ทกุ คน Sin Lae It is a cloth that weaves for working at home or working outside that is not difficult to weave. Most of Tai Yuan women in the past had it. 354

4.ทางกลมุw ใชว{ ัสดอุ ะไรในการการยอ{ มสีธรรมชาติ และสีทีไ่ ด{เปน„ สีอะไรบา{ ง โดยวัสดุที่ใช‚ในการทอมีทั้งที่เป‘นฝาย ไหม ดิ้นเงิน ดิ้นทอง “การป¥กดิ้นทอง ดิ้นเงิน”เป‘นงานหัตถศิลป½อยtางหนึ่ง ของไทย เป‘นการป¥กผ‚าแบบโบราณที่พบได‚บนเครื่องทรงของกษัตริยŒ ราชวงศŒชั้นสูง และเครื่องแตtงกายของนายทหาร ราชองครักษŒระดับชั้นนายพล ป¥กโดยชtางที่มีทักษะชำนาญเพราะต‚องใช‚ฝ-มือและความละเอียด ดิ้นที่ใช‚สtวนใหญtนำเข‚า มาจากประเทศฝรั่งเศส ซึ่งมีสtวนผสมของทองคำแท‚และเงินแท‚จึงมีราคาสูง สtวนชุดเครื่องแบบทหารรักษาพระองคŒที่เดิน สวนสนามในงานพระราชพิธี หรืองานพิธีตtางๆนั้นจะใช‚วัสดุที่คุณภาพรองลงมา และป¥จจุบันได‚นำเอาดิ้นทองมาใช‚ในการ ทำบtาอินทรธนูประดับยศด‚วย ทั้งนี้ ดิ้นทองดิ้นเงินที่นิยมใช‚ในป¥จจุบัน นำเข‚ามาจาก 3 ประเทศซึ่งมีจุดเดtนจุดด‚วย แตกตาt งกนั ตามลกั ษณะการใชง‚ านและวสั ดทุ ีน่ ำมาทำ ได‚แกt ดิน้ อินเดยี ดิ้นฝร่งั เศส และดน้ิ อติ าลี ดิ้นอินเดีย จะมีขนาดใหญt และน้ำหนักมากกวtาดิ้นพลาสติกทั่วๆไป บางครั้งไมtสามารถเอาเข‚าหัวเข็มเครื่องจักร ป¥กได‚ จึงต‚องใช‚เทคนิคป¥กด‚วยมืออยtางเดียว ราคาของดิ้นอินเดียมีตั้งแตtหลักร‚อย ไปจนถึงหลักหมื่นบาท แตกตtางกันไป ตามขนาดและเปอรŒเซ็นตŒของทองที่ผสมอยูt มีขายแบบเป‘นไจ เป‘นมัดๆ หรือชั่งขายเป‘นกิโล ข‚อด‚วยของดิ้นอินเดีย คือ มี สtวนผสมของทอง จึงทำให‚มีน้ำหนัก เป‘นตัวนำไฟฟา และมีการหดตัวได‚ตามสภาวะอากาศ มีการทำปฏิกิริยากับอากาศ และคราบเหงื่อ อาจทำให‚ดำได‚ นอกจากนี้ถ‚าหักหรือนั่งทับนานๆจะงอ แม‚วtาจะนำมารีดก็ไมtสามารถคืนรูปได‚ อีกทั้งยังมี ความคมมากๆ ถ‚าผูป‚ ¥กไมชt ำนาญคมดิ้นจะบาดผา‚ จนขาด และอาจจะบาดมอื ได‚หากรูดแรงๆ 4. What material does the group use for natural dyeing? And what color is it? The materials used for weaving are cotton, silk, silver tinsel, gold tinsel. \"Golden tinsel, Silver tinsel embroidery\" is one of Thai handicrafts. It is an ancient embroidery that can be found on the clothes of the king, royal family and costumes of general-level Royal Guard officers. Embroidered by professional weaver because it requires skill and precision. Most of tinsel used is imported from France which is a mixture of real gold and real silver, therefore having a high price. As for the uniforms of royal guards who parade in royal ceremony or other ceremonies will use materials of inferior quality. Nowadays, Golden tinsel is used to make epaulette shoulders decorated with ranks. dGioffledreanntdstsrielvnegrthtsinasnedls wtheaatknaeresspaocpcuolradrilnyg utosetdhetiorduasyagaereanimd pmoartteedriaflrso: mInd3iancotuinnsterile,sFrwehnicchh thinasveel and Italian tinsel. Indian tinsel is bigger and heavier than normal plastic tinsel. Sometimes, the needle head of the embroidery machine cannot be inserted, so the embroidery technique must be used only by hand. The price of Indian tinsel ranges from hundreds to tens of thousands baht depended on size and percentage of gold. They are sold in pack, bundles or weighing in kilos. The weakness of Indian tinsel is that it contains a mixture of gold, so it has weighs, conductive and shrinkable, There is a reaction with air and sweat stains can cause black. In addition, if broken or sitting on it for a long time, it will bend. Even if it is ironed, the shape cannot be returned also it is very sharp. If the embroiderer is not skilled, the thread will cut the fabric until it is torn and may cut your hand if you swipe hard 355

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูลโดย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.อนุชา ทีรคานนท์ ผู้เช่ียวชาญด้านการออกแบบเคร่อื งแต่งกาย นางปราณี บัวทวน ประธานกลุ่มให้ข้อมูล ณ กล่มุ ทอผ้าตีนจก จ.ราชบุรี (กล่มุ ทอผ้าตีนจกคูบวั จ.ราชบุร)ี Pictures of the fieldwork and data collection by Assistant Professor Dr.Anucha Thirakanont Costume Design Specialist, Mrs.Pranee Buatuan Chairman of group gave information. at Chok weaving group, Ratchaburi province (Kubua chok weaving group, Ratchaburi province) 356

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.อนุชา ทีรคานนท์ ผู้เช่ยี วชาญด้านการออกแบบเคร่ืองแต่งกาย นางปราณี บวั ทวน ประธานกล่มุ ให้ขอ้ มูล ณ กล่มุ ทอผ้าตีนจก จ.ราชบุรี (กล่มุ ทอผ้าตีนจกคบู ัว จ.ราชบุรี) Pictures of the fieldwork and data collection by Assistant Professor Dr.Anucha Thirakanont Costume Design Specialist, Mrs.Pranee Buatuan Chairman of group gave information. at Chok weaving group, Ratchaburi province (Kubua chok weaving group, Ratchaburi province) 357

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กล่มุ ทอผ้าตีนจก จ.ราชบุรี (กล่มุ ทอผ้าตีนจกคบู วั จ.ราชบุร)ี Picture of Group's fabric pattern at Chok weaving group, Ratchaburi province (Kubua chok weaving group, Ratchaburi province) รูปภาพตัวอยา่ งด้ินทองท่ีใช้ในการทอผ้า ณ กลุ่มทอผ้าตีนจก จ.ราชบุรี (กลุ่มทอผ้าตีนจกคบู วั จ.ราชบุร)ี Picture of golden tinsel used in weaving at Chok weaving group, Ratchaburi province (Kubua chok weaving group, Ratchaburi province) 358

2.ผ{เู ชยี่ วชาญลงพนื้ ที่เก็บขอ{ มลู ณ กลwุมทอผา{ บ{านเขาเตาw จ.ประจวบครี ขี นั ธr ชือ่ กลุwม : ศูนยหŒ ัตถกรรมทอผ‚าบ‚านเขาเตาt ประธานกลwมุ :นางอมลวรรณ เอ่ียมสำอางคŒ ภาคกลาง : จงั หวัดประจวบคีรีขันธŒ ทอี่ ยูw : เลขที่ 54 หมทูt ่ี ถนน ตำบลหนองแก อำเภอหวั หิน จงั หวัดประจวบคีรขี ันธŒ ชื่อผเ{ู ชย่ี วชาญลงพ้นื ที่ : ผู‚ชtวยศาสตราจารยŒ ดร.อนชุ า ทรี คานนทŒ 2. Fieldwork and Data collection of Baan Khao Tao Handicraft center, Prachuap Khiri Khan province Group Name : Baan Khao Tao Handicraft center Group Chairman : Mrs.Amonwan Eiamsamang Central Region : Prachuap Khiri Khan Province Location : 54, Moo., Road, Nong Kae Sub-district, Hua Hin District, Prachuap Khiri Khan Province Name of the expert on a fieldwork : Assistant Professor Dr.Anucha Thirakanont รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บข้อมูล ณ กลุ่มทอผ้าบ้านเขาเต่า จ.ประจวบคีรีขันธ์ Picture of the fieldwork and data collection of Baan Khao Tao Handicraft center, Prachuap Khiri Khan province 359

1.วิธกี ารเล้ยี งไหมของทางกลwุม/วถิ ีชวี ิต ศูนยŒหัตถกรรมทอผ‚าบ‚านเขาเตtา เป‘นโครงการอันเนื่อง มาจากพระราชดำริ ของพระบาทสมเด็จพระเจ‚า อยูtหัว ภูมิพลอดุลยเดช ทรงสtงเสริมให‚ราษฎรมี อาชีพเสริมจากการทอผ‚าฝายด‚วยกี่กระตุก เนื่องจาก ในชtวงมรสุมชาวประมง ในหมูtบ‚านจะวtางงาน ประกอบอาชีพไมtได‚ แตtที่กลุtมไมtได‚เลี้ยงไหมเอง สtวนมากการทอผ‚าขาวม‚าจะใช‚เส‚นฝาย แตtกtอน ไมtได‚ใช‚ไหมในการทอผ‚าพอยุกตŒสมัยปรับเปลี่ยนไปทำให‚ต‚องมีการพัฒนาเกี่ยวกับผ‚าโดยการทดลองเอาไหมมาทอในงาน ผ‚าผา‚ ท่ีจะไดม‚ ผี ลติ ภณั ฑทŒ ่ีหลากหลายขึ้น 1. The raising silkworms of group / Lifestyle Baan Khao Tao Handicraft center is a project due to the initiative of His Majesty King Bhumibol Adulyadej The Great that encouraged people to have their second career from weaving cotton with a loom. Because during the Strom, Fishermen in the village are unable to work. However, The group did not raise them themselves, Most of loincloth are weaving from cotton threads. In the past, Silk was not used for weaving. When the time has changed, it has to be fabrics developed by experimenting with weaving silk in fabrics in order to have a variety of products. 360

2.อัตลักษณr วัฒนธรรมและภมู ปิ ญ¡ ญาการทอผา{ ของกลwมุ /ชุมชน ศูนยŒหัตถกรรมทอผ‚าบ‚านเขาเตtา เป‘นโครงการอันเนื่อง มาจากพระราชดำริ ของพระบาทสมเด็จพระเจ‚า อยูtหัว ภูมิพลอดุลยเดช ทรงสtงเสริมให‚ราษฎรมี อาชีพเสริมจากการทอผ‚าฝายด‚วยกี่กระตุก เนื่องจาก ในชtวงมรสุมชาวประมง ในหมูtบ‚านจะวtางงาน ประกอบอาชีพไมtได‚ พระบาทสมเด็จพระเจ‚าอยูtหัว โปรดให‚จัดหาครูจากราชบุรีมาสอนทอผ‚าและ งานจักรสานจากป¦านศรนารายณŒ เป‘นต‚น นับตั้งแตtป- พ.ศ 2507 ได‚พระราชทานเหรียญทองคำใหญtแกtนักเรียนทอผ‚าที่มี ความขยันหมั่นเพียร จำนวน 13 ราย พอถึงป-พ.ศ. 2536 ได‚หยุดการทอผ‚าเพราะด‚วย ป¥จจัยหลายประการเชtน คtาแรงไมt เพียงพอ ป¥ญหาด‚านการตลาด ตtอมาป-พ.ศ. 2545 นักเรียนทอผ‚ารุtนแรกโดยมี นางอมลวรรณ เอี่ยมสำอางคŒ ประธาน กลุtม ตั้งแตtป- 2545-ป¥จจุบัน กับเพื่อนๆในรุtนเดียวกัน ที่แยกย‚ายกันไปทำงานที่อื่น ก็กลับเข‚ามาและเห็นวtาศูนยŒฝ¿กอบรม ทอผ‚าถูกทิ้งให‚รกร‚าง ไมtมีใครดูแล ได‚รวมตัวกันที่จะ ฟµ¶นฟูและพัฒนาขึ้นมาใหมt และได‚รับการสนับสนุนจากทtานผู‚วtา ราชการจังหวัด นายอำเภอหัวหิน และเทศบาลเมืองหัวหิน ได‚พัฒนา ปรับปรุง ซtอมแซมตัวอาคารทอผ‚า อาคาร จำหนtายสินค‚า ทอผ‚าฝายด‚วยกี่กระตุก และใช‚เส‚นใยฝาย 100% ที่สำคัญที่สุดคือ อาชีพพระราชทาน จากเดิมสินค‚าท่ี ผลิตได‚แกt ผ‚าขาวม‚า ผ‚าถุง ผ‚าโสรtง ในป¥จจุบันได‚มี การพัฒนาการทอทำให‚มีสินค‚ามากขึ้นได‚แกt 1. ผ‚าขาวม‚าจากลายส ก©อตใหญt ก็เปลี่ยน ให‚เป‘นลายที่ทันสมัยลูกค‚าสามารถนำไปตัดเสื้อผ‚า และของตกแตtงบ‚านนอกเหนือจาก เป‘นผ‚าขาวม‚า 2.ผ‚าเมตรตัดเสื้อ มีทั้งผ‚าลายและผ‚าสีพื้น 3. ผ‚ายกดอกเดิมมีอยูt 3 ลายคือ ลายบานชื่น ลายดาหลา, ลายแก‚วสุวรรณสาร ขณะนี้มีการพัฒนาเพิ่มมาอีก 3 ลายคือ ลายเตtา,ลายสี่ทิศ, ลายดอกเกศ ซึ่งเป‘นลวดลายที่เน‚นถึงจุดเดtนของชุมชนและ ของจังหวัด และได‚ผtานมาตรฐานผลิตภัณฑŒอุตสาหกรรม, ผtานการคัดสรรผลิตภัณฑŒ OTOP ได‚ รางวัล OTOP ระดับ 5 ดาว (ในระดับจังหวัดและระดับประเทศ) และได‚มีการพัฒนาเส‚น ฝายธรรมชาติ ให‚เป‘นเส‚นฝายขัดมัน ที่มีลักษณะเป‘น เส‚นฝายที่เส‚นเล็กไมtมีขนและมี ความมันเหมือนไหม ซึ่งทำให‚การดูแลรักษางtายกวtาและสวมใสtสบาย แตtมีความมั่น เหมือนไหม จึงทำให‚เป‘นที่ต‚องการของตลาด ทั้งในประเทศและตtางประเทศ ที่สำคัญ คือ สีไมtตก ปลอดภัยตtอ สิ่งแวดล‚อมและตtอผู‚บริโภค และในป¥จจุบันยังเปºดเป‘นแหลtงเรียนรู‚ให‚นักเรียน นักศีกษา เข‚ามาหาความรู‚ในเรื่องของการ ทอผ‚า และสอนการทอผ‚าให‚กับนักเรียนชั้นประถมศึกษาป-ที่ 4 ในชุมชน และเปºดให‚นักทtองเที่ยวทั้งชาวไทย และ ชาวตาt งชาตไิ ดเ‚ ขา‚ มาชมการทอผา‚ อกี ด‚วย 361

2. Identity, Culture and Weaving wisdom of group/community Baan Khao Tao Handicraft center is a project due to the initiative of His Majesty King Bhumibol Adulyadej The Great that encouraged people to have their second career from weaving cotton with a loom. Because during the Strom, Fishermen in the village are unable to work. His Majesty King Bhumibol Adulyadej The Great provided teachers from Ratchaburi province to teach weaving and interlace from sisal hemp. Since B.E. 2507, he has given a large gold medal to 13 diligent weaving students. B.E. 2536, Had stopped weaving because of several factors such as Insufficient wages, Marketing problems. Later in B.E. 2545, The first generation of weaving students Mrs. Amonwan Ehiamdsadmisapnegr,setdhe tgorowupo'rskchealsiremwahnerferomcamB.eE. b2a5c4k5-parnedsensatwwitthhehewr efariveinndgs tirnainsainmgecgeennteerratwioans wlehfot unattended and abandoned has gathered to revitalize and redevelop with support from Hua hin governor, Hua Hin Sheriff and Hua Hin Municipality developed and repaired the weaving building. The products selling building, The weaving of cotton by looms with using 100% cotton fibers and the most importantly is Royal career. Before, the origin products were loincloth, sarong. Nowadays, The weaving has been developed to make a variety of products such as: 1. Loincloth from large plaids has been changed to modern patterns that customers can use to cut clothes and home decorations 2. Meter fabric for cutting shirts which is both patterned fabrics and plain colored fabrics. 3. Brocade silk, There are 3 original patterns which are Barn Chuen pattern, Da Lar pattern and Keaw Suwansan pattern. Currently, Had developed 3 more designs Turtle pattern, Four directions pattern, and Dok Ket pattern which is a pattern that emphasizes the strengths of community and province also received industrial product standards, Selection of OTOP products and receiving 5-star OTOP awards (provincial and national levels) and has developed natural cotton threads to be polished cotton threads that is thin without hair and shine like a silk. Which makes it easier to maintain and icnotmerfnoarttiaobnlael tmo awrkeeatrs,buTthsetililmsphoinrteanlitkethainsgilki.sItciosloarpdroodeusctnothtaftaidsed, eesnirvaibrolenminebnot thanddomcoensstuicmaenrds friendly. At present, it is open as a source of learning for students to learn about weaving also teaching weaving to Grade 10 students in community also open to the tourists both Thai and foreigners to come and watch the weaving as well. 362

3.ลายผ{าประจำกลุwม/ต{นกำเนิดมาจากไหน ผ‚ายกดอก จากเดิมมี 3 ลาย คือ ลายบานช่ืน ลายดาหลา และลายแกว‚ สุวรรณสาร มกี ารเพมิ่ อกี 3 ลาย คอื ลายเตtา ลายส่ที ศิ และลายดอกเกศ ซง่ึ เปน‘ ลวดลายทเ่ี นน‚ จุดเดtนของชุมชนและจงั หวดั 3. Group's fabric pattern / Where did the origin from? Brocade silk originally had 3 patterns: Barn Chuen pattern, Da Lar pattern and Keaw Suwansan pattern They were added 3 more patterns Turtle pattern, Four directions pattern, and Dok Ket pattern. Which were patterns that emphasized the strengths of community and province. 4. What material does the group use for natural dyeing? And what color is it? cultivatBianagnlaKnhda.oTThaeo hcaonmdmicruanftitycednoteesr nhoats gprouwrchitasseodwnrawcotctootntoanndfrodmye fbaectcoaruyseanthdesppruonblietmintoof itnhreeaacdhbfyabitrsicelfpamttoesrtnlymchakeemiitcaclopmaeintouthtatthies mmaokset baehaiughtifuqlu.aPliattytefarnbsrica.nEdxqfaubisriitcepwaettaevrinnsg mteacyhnnieqeude to be changed by times for consumers can wear it in their daily life. 363

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บข้อมูลโดย ผู้ชว่ ยศาสตราจารย์ ดร.อนุชา ทีรคานนท์ ผู้เช่ยี วชาญด้านการออกแบบเคร่อื งแต่งกาย ณ กลุ่มทอผ้าบ้านเขาเต่า จ.ประจวบคีรีขันธ์ Picture of the fieldwork and data collection by Assistant Professor Dr.Anucha Thirakanont Costume Design Specialist at Baan Khao Tao Handicraft center, Prachuap Khiri Khan province 364

รูปภาพลายผ้าประจํากล่มุ ณ กล่มุ ท Picture of Group's fabric pattern at Prachuap Khiri 365

ทอผ้าบ้านเขาเต่า จ.ประจวบคีรขี ันธ์ t Baan Khao Tao Handicraft center, Khan province 366

ภาคใต้ 1.ผ{ูเชย่ี วชาญลงพ้นื ท่เี กบ็ ข{อมูล ภาคใต{ ณ ศนู ยrศลิ ปาชีพบ{านเนนิ ธมั มัง จงั หวัดนครศรธี รรมราช ชอื่ กลมwุ : กลุtมศูนยศŒ ิลปาชีพบ‚านเนนิ ธัมมงั จงั หวัดนครศรีธรรมราช ประธานกลwุม : นางสาวกฤษพร มาแก‚ว ภาคใต{ : จังหวัดนครศรธี รรมราช ทตี่ ้ัง : 4021 แมเt จ‚าอยูหt ัว ตำบล แมtเจา‚ อยูtหัว อำเภอ เชียรใหญt นครศรธี รรมราช 80190 ช่ือผ{ูเชี่ยวชาญลงพื้นที่ : อาจารยŒ ดร.กรกลด คำสขุ ข{อมลู องคคr วามรู{ 1. Southern region Fieldwork and Data collection at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Nakhon Si Thammarat Province Group Name : Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Nakhon Si Thammarat Province Group Chairman : Miss.Krissaporn Makeaw Southern Region : Nakhon Si Thammarat Province Location : 4021 Mae Chao Yu Hua, Mae Chao Yu Hua Sub-district, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat province 80190 Name of the expert on a fieldwork : Professor Dr.Koraklod Kumsook 367 รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บขอ้ มูล ณ กล่มุ ศูนย์ศิลปาชพี บา้ นเนินธมั มัง จังหวัดนครศรธี รรมราช Picture of the fieldwork and data collection at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Nakhon Si Thammarat Province

1.วธิ ีการเลยี้ งไหมของทางกลwุม/วิถีชีวติ ศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ได‚กtอตั้งขึ้นหลังจาก ที่สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวงได‚ทรงเสด็จเยี่ยมราษฎรบ‚านเนินธัมมัง ตำบลแมtเจ‚าอยูtหัว อำเภอเชียรใหญt เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม พ.ศ. 2536 ทรงได‚รับทราบป¥ญหาความทุกขŒยากของชาวบ‚าน เรื่องความยากจน ซึ่งมีอาชีพหลักคือการทำนา ผลผลิตในการทำนาน‚อยทำให‚หัวหน‚าครอบครัวต‚องออกไปหางานทำตtางถิ่น ไมtมีอาชีพหลัก ต‚องออกไปหางานทำข‚าง นอก ด‚วยพระเมตตาของพระองคŒทtาน จึงได‚พระราชทานทรัพยŒสินสtวนพระองคŒ เพื่อกtอตั้งศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ในป- พ.ศ. 2537 และพระองคŒจึงทรงพระราชทานงานหัตถกรรมเพื่อเป‘นอาชีพเสริม เชtน งานทอผ‚าฝาย ฟµ¶นฟูงาน หัตถกรรม และในเวลาตtอมาในป- พ.ศ. 2542 พระองคŒจึงได‚พระราชทานทรัพยŒสtวนพระองคŒ ให‚กtอสร‚างอาคารใหมtขึ้นมา เพราะอาคารหลังเกtานั้นเริ่มทรุดโทรม ซึ่งป¥จจุบันอาคารเกtานั้นได‚ใช‚เป‘นสถานที่แปรรูปผลิตภัณฑŒจากกระจูด เพื่อสร‚าง รายได‚อีกหนึ่งทาง ผลิตภัณฑŒที่ได‚ก็นำไปจำหนtายเป‘นสินค‚า OTOP เป‘นของดีประจำชุมชน สร‚างรายได‚ให‚กับชาวบ‚านได‚ เป‘นอยtางดี ตtอมาในป- พ.ศ.2547 ทรงพระกรุณาโปรดเกล‚าฯ ให‚ผู‚เชี่ยวชาญการทอผ‚ายกไปฝ¿กสอนศูนยŒศิลปาชีพบ‚าน เนินธัมมัง จนทอผ‚ายกได‚สำเร็จ พัฒนาฝ-มือทอผ‚ายกเมือนครได‚อยtางสวยงาม กลุtมสมากชกิ สามารถทอผ‚าตามแบบราช สำนกั ทีไ่ ด‚รับการฟµน¶ ฟอู ยtางถกู ต‚องตามองคปŒ ระกอบของผ‚าโบราณนำมาใชใ‚ นพระราชพิธีสำคัญในราชสำนกั 1. The raising silkworms of group / Lifestyle Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center was established after Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother visited Baan Noen Thammang, Mae Chao Yu Hua Sub-district, Chian Yai District, on October 7, 2536 (B.E.) and received problems and sufferings from the villagers about poverty. Which has the main occupation in farming but products is insufficient. So, the head of family have to go out to find a work outside, no main occupations. With the mercy of Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother, She donated her personal assets to established Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center in B.E. 2537. Also granted the handicrafts work as an additional occupation such as ncoetwtobnuwildeianvginbgeacnaudsheatnhdeicoraldft breuvilidvianlg. LbaetgearnintoB.Ed.e2te5r4io2r,aSteh.eChuarsregnivtleyn, thheer oolwdnbupirlodpinegrtiys tuosebduialds aa place to process products from Krajood (Lepironia articulata) to be another income. The products are sold as OTOP products, which are make a good product of community and be good income as well. In B.E. 2547, Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother graciously the expert of brocade silk weaving to teach at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center until successfully in Brocade silk weaving and developing skill of Nakhon Si Thammarat city Borcade silk beautifully. Members of Group can weave cloth according to the royal court style that has been properly restored according to the elements of ancient cloth to use in the important royal ceremonies of the royal court. 368

ศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง มีจำนวนสมาชิกเพิ่มมากขึ้นในทุก ๆ ป- เพราะสามารถสร‚างรายได‚ให‚กับครัวเรือนได‚ โดยไมtต‚องไปทำงานนอกบ‚านไมtสิ้นเปลืองคtาที่พัก คtาเดินทาง ซึ่งงานที่นี่สtวนใหญtจะเน‚นการทอผ‚าเป‘นหลัก ซึ่งผ‚าที่ นำมาใช‚ทอนั้นจะเป‘นผ‚าฝาย ที่ทางกองศิลปาชีพนั้นได‚สtงมาให‚กับสมาชิก เมื่อทอเสร็จเรียบร‚อยแล‚วก็จะรวบรวมสtง ให‚กับกองศิลปาชีพ นำไปจำหนtายอีกครั้ง นอกเหนือจากการทำกระจูดและการทอผ‚าแล‚ว สมาชิกยังมีการถักโครเชตŒ การป¥กผ‚าด‚วยมือ เป‘นลวดลายตtาง ๆ ที่สื่อถึงวัฒนธรรมของไทย เป‘นลายผ‚าของไทย เพื่อเพิ่มลวดลายให‚กับผ‚าทอ เป‘น การเพมิ่ มลู คาt ใหส‚ ินคา‚ เพมิ่ รายไดใ‚ หก‚ บั ชาวบ‚านมากขนึ้ ทั้งนี้ ศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ยังเปºดเป‘นศูนยŒการเรียนรู‚เพื่อให‚บุคคลที่สนใจ ทั้งชาวบ‚านและนักเรียน นักศึกษาที่สนใจในศิลปหัตกรรม อยากเรียนรู‚หรืออยากฝ¿กอาชีพเพื่อหารายได‚เสริม ก็สามารถไปศึกษาเรียนรู‚ได‚ฟรีไมtมี คtาใช‚จtายใด ๆ ทั้งสิ้น จะได‚คำแนะนำดี ๆ จากกลุtมสมาชิก เพราะนอกจากจะได‚ถtายทอดความรู‚แล‚ว ยังเป‘นการขยาย กลุมt ศลิ ปาชีพใหก‚ ว‚างขวางและเป‘นท่รี ูจ‚ ักมากขนึ้ การจัดการโครงการศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง เป‘นโครงการพระราชดำริในสมเด็จพระบรมราชินีนาถ โดยกtอตั้ง เม่ือ พ.ศ. 2537 ณ ต.แมtเจ‚าอยtหู วั อ.เชียงใหญt จ.นครศรีธรรมราช เริม่ แรกมีสมาชกิ 10 คน ทอผา‚ ตามพระราชเสาวนยี Œฯ สtงกองศิลปาชีพสวนจิตรลดา ป¥จจุบันมีสมาชิก ประมาณ 131 คน มีสำนักงานพัฒนาชุมชนเข‚าไปเป‘นหนtวยงานเสริม สนับสนุน กี่ทอผ‚า จำนวน 20 ชุด และโรงเรือน 1 หลัง ซึ่งอยูtในการควบคุมดูแลของชุดประสานงานจากกองพันทหาร ชtางท่ี 402 กองทพั ภาคท่ี 4 The member of Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center is increasing every year because they can make an income to their family without having to work outside their hometown. No accommodation and travel expenses. Most of work at here is mainly focusing on weaving, The fabric used for weaving is cotton from Royal Arts and Crafts Division has sent to members. When weaving is cKTorhamajoipoclduelttaeun,rdeit wfwaebilarlvicibnepg,agtMatetehrmnesbreetdorsaaandldsdospheaantvtteetronCsroRocohfyeawtl,oAHvreatnsndafanebdmricbCsrr,oafAidtdsedrDyeidvtiospiovroanrdifououcrtsspveaallltiutneegr.nasEnxdtchlaiuntdccereoanfrsvoinemyg income to the villagers. Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center also open to be a learning center for villagers and students who interested in arts and crafts. Interested person who want to learn or practice professionally for make an extra income, They can learn without any cost at all and They will receive a good advice from group’s members. In addition to transferring knowledge, It also expands the arts and crafts group to be well-known. For the Management of Ban Noen Thammung Arts and Crafts Center, It is a royal initiative project of Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother which established in B.E. 2537 at Mae Chao Yuhua Sub-district, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province. As Initial phase, There were 10 members weaving according to Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother instructions and send to Arts and Crafts Division, Chitralada Garden. Currently, There are about 131 members with Community Development Office as an additional support unit, 20 sets of looms and 1 house which is under the supervision of the 402nd Engineer Battalion, 4th Area Army. 369

วธิ กี ารจัดจำหนtาย 1. จดั สงt ให‚กองศิลปาชีพ สวนจิตรลดา 2. จำหนาt ยทัว่ ไป ณ ร‚านค‚า ในศนู ยศŒ ิลปาชีพฯ โดยการดำเนนิ งานของกลมtุ ทอผา‚ แบtงออกเปน‘ 2 ประเภท คอื ประเภทท่ี 1 ทางกองศิลปาชพี สวนจติ รลดา จะจดั สtงด‚ายผา‚ ฝายมาให‚กบั กลมุt สมาชิก โดยผาt นทางกองทพั ภาค ท่ี 4 และมอบหมายใหก‚ บั ชุดประสานงานเป‘นผ‚แู จกจtายให‚กบั สมาชิก เม่ือสมาชิกทอเสรจ็ เรียบรอ‚ ยแลว‚ ทางชดุ ประสานงานจะเปน‘ ผด‚ู ำเนินการรวบรวมผลติ ภณั ฑผŒ ‚าทอท้งั หมด แลง‚ สtงกลบั ไปยังกองศลิ ปาชีพ สวนจติ รลดา ประเภทท่ี 2 เมอื่ สมาชกิ วtางเว‚นจากการทอผา‚ จากกองศลิ ปาชพี ฯ สมาชิกจะรวบรวมเงนิ กันเพือ่ ไปซ้ือด‚ายจาก ตำบลเกาะยอ อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา ซงึ่ จะเป‘นดา‚ ยโทเรและดา‚ ยไหมประดิษฐŒ นำมาทอแลว‚ จำหนtายใหก‚ บั กลมtุ เพือ่ จำหนtายในพ้ืนที่ และจงั หวดั ใกล‚เคยี ง Distribution method 1. Delivered to Royal Arts and Crafts Division, Chitralada Garden 2. General sales at shops in the Arts and Crafts Center The operation of weaving group is divided into 2 types: Type 1 Royal Arts and Crafts Division, Chitralada Garden will deliver cotton threads to group members via 4th Army Area and assigned to coordination team to distribute to members. When members finished the weaving, coordinating team will be responsible for collecting all woven fabric products and send back to Royal Arts and Crafts Division, Chitralada Garden Type 2 When members are free of weaving from Royal Arts and Crafts Division, Chitralada Garden. They will collect their money to buy threads from Ko Yo Sub-district, Singhanakhon District, Songkhla Province. Which will be Toray threads and artificial silk threads to weaved and sold to the group in the area and nearby provinces. 370

2.อตั ลักษณr วฒั นธรรมและภมู ิป¡ญญาการทอผา{ ของกลมwุ /ชมุ ชน ผ‚ายกเมืองนคร เป‘นงานศิลปหัตถกรรมอันทรงคุณคtา สร‚างชื่อเสียงให‚เมืองนครศรีธรรมราช โดดเดtนด‚าน ศิลปวัฒนธรรมมาตั้งแตtอดีต ความเชี่ยวชาญในฝ-มือของชtางทอผ‚าทั้งการออกแบบลวดลายและการทอยก แสดง เอกลักษณŒที่ชัดเจนเป‘นมรดกทางวัฒนธรรมแบบฉบับของชtางฝ-มือชั้นสูงแหtงหนึ่งของไทย ความรู‚ในการทอผ‚ายกเมือง นครเป‘นภูมิป¥ญญามรดกเฉพาะครอบครัวไมtถtายทอดให‚บุคคลทั่วไป ผู‚ที่สามารถทอผ‚ายกเมืองนครในป¥จจุบันจึงลด น‚อยลง ประกอบกับป¥จจุบันผ‚าที่ผลิตจากโรงงานอุตสาหกรรมมีขายทั่วไปในท‚องตลาด หาซื้อได‚งtายและราคาถูก จงึ กtอใหเ‚ กดิ ความซบเซาในการผลิตและการใช‚ผา‚ พืน้ บ‚าน ภมู ปิ ญ¥ ญาการทอผ‚านบั วันจะสูญหายไป ผลงานอัตลักษณŒทางวัฒนธรรมที่โดดเดtนของกลุtมศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ตำบลแมtเจ‚าอยูtหัว อำเภอเชียร ใหญt จังหวัดนครศรีธรรมราช ที่สำคัญของกลุtมศูนยŒศิลปาชีพเนินธัมมัง และเป‘นความภาคภูมิใจของชุมชน คือ การทอ ผ‚า ลายผ‚ายกเมืองนคร ผ‚าทอพื้นเมืองจังหวัดนครศรีธรรมราช ที่ทอสืบตtอกันมาแบบโบราณ ซึ่งเป‘นผ‚าที่ได‚รับการ ยกยtองมาแตtโบราณ มีศูนยŒกลางอยูtที่นครศรีธรรมราช มีการแลกเปลี่ยนรับเอาศิลปวัฒนธรรมจากจีน อินเดีย และ อาหรับชาติตtาง ๆ เหลtานี้ได‚นำเอาวิชาการการทอผ‚ามาถtายทอดไว‚ ซึ่งทำให‚ชาวพื้นเมืองรู‚จักการทอผ‚าทั้งผืนเรียบและ ผา‚ ยกดอก สำหรับลายผ‚ายกเมืองนครที่เป‘นที่นิยมมาก และถือวtาเป‘นลวดลายที่สวยงาม ได‚แกt ลายเกล็ดพิมเสน เป‘นลาย โบราณที่มีความสวยงามมาก ทอเป‘นลายอยูtบริเวณท‚องผ‚า ลักษณะลวดลายเป‘นรูปสี่เหลี่ยมขนาดเล็ก และผลึกรูปเพชร เจียระไน ผ‚ายกเมืองนครลายเกล็ดพิมเสนที่พบมีทั้งผ‚ายกทองและผ‚ายกไหม สtวนลายราชวัตร เป‘นชื่อลายผ‚าที่ได‚รับ พระราชทานจากพระบาทสมเด็จพระปกเกล‚าเจ‚าอยูtหัวเสด็จ นิวัตเิ มืองสงขลาเมื่อป- 2475 เป‘นผ‚า \"ลายยกดอกก‚านแยtง\" หรือที่ชาวบ‚านเรียกวtา \"ลายหลังนกเขา\" เนื่องจากวtามีลายคล‚ายลายขนบนหลังนกเขา สำหรับผ‚ายกเมืองนครนั้น ผ‚ายก เมืองนครถือเป‘นผ‚าสำหรับเจ‚าเมือง ขุนนางชั้นสูงและพระบรมวงศานุวงศŒ ในสมัยกtอนเป‘นของที่พระมหากษัตริยŒ พระราชทานให‚กับบุคคลสำคัญ เจ‚านายและข‚าราชบริพารชั้นสูง ใช‚สวมใสtเวลาเข‚าเฝาเป‘นการแสดงสถานะของบุคคล ตอt มามกี ารดดั แปลงเปน‘ ผา‚ สำหรบั คหบดี เจา‚ นายลูกหลาน เจา‚ เมอื ง และสามญั ชนทัว่ ไปใช‚นงุt สำหรบั งานพธิ ีสำคญั ในสtวนของผ‚าฝายนั้น ผลงานการทอของสมาชิกศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง จะมีความละเอียดกับลายผ‚าทอ โบราณ เชtน ลายพิกุลกอบแก‚ว, ลายพิกุลดอกสร‚อย, ลายดาหลา, ลายลูกแก‚ว, ลายกระจูด เป‘นต‚น ในขณะที่ผลงานจัก สานกระจูด สมาชิกของศูนยŒฯ ได‚พัฒนารูปแบบของผลิตภัณฑŒตtอเนื่องมีผลงานที่สร‚างสรรคŒ ทั้งแบบ และสีสัน ลวดลาย ที่แปลกตา ตอบสนองความต‚องการของลูกค‚าตtอเนื่อง และยังได‚รับรางวัลพระราชทานรางวัลชนะเลิศการประกวด ผลงานสมาชิกศูนยŒศิลปาชีพภาคใต‚ พระตำหนักทักษิณราชนิเวศ ประจำป- 2547 จากสมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ ในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช บรมนาถบพิตร อีกด‚วย ทั้งนี้ การพัฒนาศักยภาพของกลุtมศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ตำบลแมtเจ‚าอยูtหัว อำเภอเชียรใหญt จังหวัด นครศรีธรรมราช ยังเป‘นแหลtงทtองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมตามรอยผ‚ายกเมืองนครศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง สามารถ พัฒนาสิ่งดึงดูดใจนักทtองเที่ยว และการเข‚าถึงแหลtงทtองเที่ยวเป‘นสำคัญ ที่มีจุดเดtนที่เรื่องราว และความเป‘นมาของตัว วัฒนธรรมนั้น ๆ เป‘นหลัก การสร‚างเรื่องราวบอกกลtาวถึงที่มา ความสำคัญของผ‚ายกเมืองนคร จะชtวยเพิ่มศักยภาพใน การสร‚างความดึงดูดใจ และเห็นคุณคtาในวัฒนธรรมพื้นถิ่นของตนเองได‚ โดยใช‚อัตลักษณŒ วัฒนธรรมและภูมิป¥ญญา ท‚องถ่ินของผลติ ภณั ฑŒเปน‘ การตอบสนองของนกั ทอt งเทีย่ วไดอ‚ ยtางยงั่ ยนื 371

2. Identity, Culture and Weaving wisdom of group/community Nakhon Si Thammarat brocade silk is a valuable handicraft that creates a reputation to Nakhon Si Thammarat province, Outstanding in arts and culture since the past. The expertise of weavers in both of pattern design and brocade technique shows a cultural heritage identity of Thailand's craftsmen. The knowledge of Nakhon Si Thammarat brocade silk is a family inheritance that is not passed down to public. Those who can weave Nakhon Si Thammarat brocade silk in the present are reduced also the fabrics from industrial factories are generally sold in the market that easy to buy with a low price. Causing stagnation in production and traditional use. The wisdom of weaving is going to lost. The outstanding cultural identity and the pride of Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Mae Chao Yu Hua Subdistrict, Chiang Yai District, Nakhon Si Thammarat Province is Nakhon Si Tadhmamiremdaraatndbrowceaadveedsilski.ncAe lothceal awnociveennt ctilmoteh. oTfheNackehnotnerSiofThwaemamvinagratispNroavkihnocen tShiatThhaams mbeareant province. There is an exchange of arts and culture from China, India and Arab countries which made the native people know how to weave Flat and Brocade techniques. The popular and beautiful pattern of Nakhon Si Thammarat brocade silk is Kled Pimsen, An ancient pattern that is very beautiful. Woven in a pattern on the cloth, the pattern is in the form of small squares and diamond-cut crystals. Nakhon Si Thammarat brocade silk with Kled Pimsen pattern found in both of silk brocade and golden brocade. As for Ratchawat pattern, it is the name that was bestowed by King Prajadhipok during his visit to Songkhla in B.E. 2475. It is a \"Karn Yang brocade pattern\" or local name called “Back of the dove pattern” because the pattern similar to the feather pattern on the back of the dove. Nakhon Si Thammarat brocade silk is classified as the cloth for the governor, nobleman and royal family member. In previous time, It is given by the King to important person, noble lords and courtiers to wear when attending an audience to show a person's status. Later, it was adapted to be cloth for wealthy people, the lords and family, the governors and ordinary people to wear for important ceremonies. As a part of cotton, The weaving works of members from Baan Noen Thamman Arts and Crafts Center are detailed with ancient weaving patterns such as Pikul Kob Keaw, Pikul Dok Soi, Da Lar, Marble, Krajood patterns etc., While Krajood weaving product members from Baan Noen Thamman Arts and Crafts Center has continuously developed product styles, Has creative works in both of designs and colors with unusual patterns to respond on customers need also received a royal award for the first prize from B.E. 2547 Southern Arts and Crafts Center contest at Thaksin Ratchaniwet Palace from Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother In His Majesty King Bhumibol Adulyadej The Great as well In this regard, The potential development of the Baan Noen Thammung Arts and Crafts Center, Mae Chao Yu Hua Sub-district, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province. It is a cultural travelling place for Nakhon Si Thammarat brocade silk that can develop tourist attraction and accessibility with mainly highlighted by stories and backgrounds of culture. To Creating the principal story of Nakhon Si Thammarat brocade silk that will increase the potential for attractiveness and local culture value by using the identity, culture and local wisdom of products for respond to the tourists sustainably. 372

3.ลายผ{าประจำกลมุw /ต{นกำเนดิ มาจากไหน ผ{ายกเมืองนครทอลายพกิ ลุ เถื่อนดอกลอย ผ‚าทอลายพิกุลเถื่อนดอกลอย เป‘นลายผ‚าที่ทอลายเลียนแบบธรรมชาติคือดอกพิกุล ท‚องผ‚าทอเป‘นลายคล‚าย ดอกพิกุลมีกลีบดอกเล็ก ๆ คั่นด‚วยลายลูกขนาน หน‚านางเป‘นลายลูกแก‚วโบราณ มีกรวยเชิงชั้นเดียวทอด‚วยลายตายtาน หัดดัดแปลงซึ่งเป‘นลายประยุกตทŒ ่เี ชิงผา‚ (ชายผา‚ ) ด‚านลtาง 3. Group's fabric pattern / Where did the origin from? Nakhon Si Thammarat brocade silk, Pikul Thaern Dok Loi pattern Pikul Thaern Dok Loi pattern, It is an imitation of nature pattern from Pikul flower (bullet wood). The body of cloth is woven in a pattern similar to bullet wood with small petals separated by a parallel ball pattern. The face of cloth is patterned with ancient marbles pattern. There is a single layered cone woven with an applied of Ta Yarn Hud pattern which is an applied pattern at the foot of cloth (hem) below. ผ{ายกเมืองนครทอลายเกล็ดพมิ เสน ผ‚าทอลายเกล็ดพิมเสน เป‘นผ‚ายกนครกลุtมลายกรวยเชิงหลายชั้น ลายเกล็ดพิมเสนเป‘นลายผ‚ายกเมืองนคร โบราณที่มีความสวยงามมาก ทอเป‘นลายอยูtบริเวณท‚องผ‚า ลักษณะลวดลายเป‘นรูปสี่เหลี่ยมขนาดเล็ก และผลึกรูปเพชร เจีนระไน, ลักษณะกรวยเชิงจะมีความละเอียดอtอนช‚อย ลวดลายหลายลักษณะประกอบกัน ริมผ‚าจะมีลายขอบผ‚าเป‘น แนวยาวตลอดทั้งผืน กรวยเชิงมี 3 ชั้น ลักษณะพิเศษของกรวยเชิงรูปแบบนี้ คือ พื้นผ‚าจะมีการทอสลับสีด‚วยเทคนิคการ มัดหมเี่ ป‘นสีตาt ง ๆ เชนt แดง นำ้ เงิน มtวง สม‚ นำ้ ตาล Nakhon Si Thammarat brocade silk, Kled Pimsen pattern Nakhon Si Thammarat brocade silk, Kled Pimsen pattern, It is a brocade silk in a multi-layered cone pattern group that is very beautiful. Woven in a pattern on the body of cloth. The pattern is a small square and diamond-shaped crystals, the cone shape is delicate with multiple patterns combined. The edge of cloth has a pattern along the entire piece. The cone base has 3 layers. The special feature of this cone pattern is woven by use alternating colors with ikat technique into different colors such as red, blue, purple, orange, and brown. 373

ผา{ ยกเมอื งนครทอลายพกิ ุลโบราณ ผ‚ายกเมืองนครทอลายลูกแก‚วโบราณ ท‚องผ‚าทอด‚วยลายลูกแก‚วโบราณทั้งผืน เชิง (ชาย) ผ‚าทั้ง 2 ข‚างทอด‚วย ลายลูกก‚วดัดแปลงสลับสี เป‘นผ‚าชิ้นที่สามารถนำไปใช‚งานได‚หลากหลาย เชtน ตัดเสื้อ ผ‚าถุง นุtงหน‚านาง ตัดชุดไทย เป‘น ตน‚ Nakhon Si Thammarat brocade silk, Ancient marble pattern Nakhon Si Thammarat brocade silk, Ancient marble pattern, The body of cloth is woven with ancient marble pattern, 2 sides of the foot of cloth (hem) are woven with alternating marble pattern. It is a fabric that can be used for variety purposes, such as cutting clothes, sarongs, Dressing gowns, Dressing Thai dresses, etc. ผ{ายกเมอื งนครทอลายกระจดู ผ‚ายกเมืองนครทอลายกระจูด บริเวณท‚องผ‚าทอเป‘นลายดอกกระจูดทั้งผืน สtวนชายผ‚าทั้ง 2 ข‚าง คั่นสลับสี ด‚วย ลายดอกกระจูดดัดแปลง ใช‚กระบวนการทอ ลักษณะมีท‚องผ‚าและกรวยเชิงสองด‚าน สามารถนำไปตัดเย็บใช‚งานได‚ หลากหลาย เชนt ตดั เสอ้ื ผ‚าถงุ นงtุ หน‚านาง ตดั ชุดไทย เป‘นต‚น Nakhon Si Thammarat brocade silk, Krajood pattern Nakhon Si Thammarat brocade silk, Krajood pattern, The body of the cloth is woven in a pattern of Krajood flowers throughout the piece, 2 sides of the hem is separated by alternating colors with an applied Krajood pattern, Using the weaving process to have the body of cloth and two-sided cone. It can sewing into a variety of uses such as Clothes, Sarongs, Dressing gowns, Thai dresses, etc. 374

4.ภมู ิป¡ญญาการทอผ{า ผลงานการทอผ‚าไหมของสมาชิกศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง จะมีความละเอียดกับการทอผ‚าไหมที่เป‘นลายผ‚า ทอโบราณ เชtน ลายพิกุลกอบแก‚ว, ลายพิกุลดอกสร‚อย, ลายดาหลา, ลายลูกแก‚ว, ลายกระจูด เป‘นต‚น สมาชิกของศูนยฯŒ ได‚พัฒนารูปแบบของผลิตภัณฑŒให‚มีความหลากหลายมาอยtางตtอเนื่องมีผลงานที่สร‚างสรรคŒ ทั้งแบบ และสีสัน ลวดลาย ที่แปลกตา และมีการเรียนรู‚กระบวนการย‚อมไหมด‚วยสีธรรมชาติเพิ่มเติม เพื่อตอบสนองความต‚องการของลูกค‚า อยtางตtอเนอ่ื ง ทั้งนี้ การพัฒนาศักยภาพของกลุtมศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง ตำบลแมtเจ‚าอยูtหัว อำเภอเชียรใหญt จังหวัด นครศรีธรรมราช ยังเป‘นแหลtงทtองเที่ยวเชิงวัฒนธรรมตามรอยผ‚ายกเมืองนครศูนยŒศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมัง สามารถ พัฒนาสิ่งดึงดูดใจนักทtองเที่ยว และการเข‚าถึงแหลtงทtองเที่ยวเป‘นสำคัญ ที่มีจุดเดtนที่เรื่องราว และความเป‘นมาของตัว วัฒนธรรมนั้น ๆ เป‘นหลัก การสร‚างเรื่องราวบอกกลtาวถึงที่มา ความสำคัญของผ‚ายกเมืองนคร จะชtวยเพิ่มศักยภาพใน การสร‚างความดึงดูดใจ และเห็นคุณคtาในวัฒนธรรมพื้นถิ่นของตนเองได‚ โดยใช‚อัตลักษณŒ วัฒนธรรมและภูมิป¥ญญา ทอ‚ งถ่ินของผลติ ภณั ฑŒเป‘นการตอบสนองของนกั ทtองเทย่ี วไดอ‚ ยาt งยง่ั ยืน 4.Wisdom of Weaving The works of weaving silk by the members of the Ban Noen Thammang Arts and Crafts Center are detailed with silk weaving, i.e., ancient woven fabric patterns such as Pikul Kob Kaew pattern, Pikul Dok Sroi pattern, Dala pattern, Plexiglass pattern, Krajood pattern, etc. Members of the center have developed a product model to continue to have creative works, both designs, colors, and perplexing patterns, and learn more about the process of dyeing with natural dyes to meet the needs of customers on a continuous basis. In this regard, the development of the potential of the Ban Noen Thammang Arts and Crafts Center Group, Mae Chao Yu Hua Subdistrict, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province is also a cultural tourist attraction of Nakorn’s brocade fabric, Ban Noen Thammang Arts and Crafts Center. It can develop tourist attractions and access tourist attractions that are mainly focused on the story and history of that culture. Creating a story about the significance of Nakorn's brocade fabric will cinuclrteuarese, atnhde wpiostdeonmtiaalstoa sauttsrtaacintaabnlde rveaslpuoenosenet'os tloocuarilstcsu. lture by using the product's local identity, 375

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย อาจารย์ ดร.กรกลด คําสขุ ผู้เช่ียวชาญด้านการออกแบบเคร่อื งแต่งกาย ณ กล่มุ ศูนยศ์ ิลปาชพี บา้ นเนินธมั มัง จังหวัดนครศรีธรรมราช Picture of the fieldwork and data collection by Professor Dr.Koraklod Kumsook Costume Design Specialist at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province 376

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย อาจารย์ ดร.กรกลด คําสุข ผู้เช่ยี วชาญด้านการออกแบบเคร่อื งแต่งกาย ณ กล่มุ ศูนย์ศิลปาชพี บา้ นเนินธมั มัง จังหวัดนครศรีธรรมราช Picture of the fieldwork and data collection by Professor Dr.Koraklod Kumsook Costume Design Specialist at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province 377

รูปภาพการลงพ้ืนท่ีเก็บขอ้ มูลโดย อาจารย์ ดร.กรกลด คําสขุ ผู้เช่ียวชาญด้านการออกแบบเคร่อื งแต่งกาย ณ กล่มุ ศูนยศ์ ิลปาชพี บา้ นเนินธมั มัง จังหวัดนครศรีธรรมราช Picture of the fieldwork and data collection by Professor Dr.Koraklod Kumsook Costume Design Specialist at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province 378

รูปภาพลายผ้าประจํากลุ่ม ณ กลุ่มศูนยศ์ ิลปาชีพบา้ นเนินธมั มัง Picture of Group's fabric pattern at Baan Noen Thammang Arts and Crafts Center, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province 379

2.ผ{เู ช่ยี วชาญลงพืน้ ทีเ่ ก็บขอ{ มลู ภาคใต{ ณ กลุมw บ{านตรอกแค จ.นครศรธี รรมราช ชอ่ื กลุมw : กลtมุ บา‚ นตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรธี รรมราช ประธานกลwมุ : นางวไิ ล จิตรเวช ภาคใต{ : จังหวัดนครศรธี รรมราช ทต่ี งั้ : 1/1ม.4 ต.ขอนหาด อ. ชะอวด 801 ตำบล ขอนหาด ชะอวด นครศรีธรรมราช 80180 ช่ือผเ{ู ช่ยี วชาญลงพืน้ ท่ี : อาจารยŒ ดร.กรกลด คำสขุ 2. Southern region Fieldwork and Data collection at Baan Trok Khae weaving group Nakhon Si Thammarat Province Group Name : Baan Trok Khae weaving group Nakhon Si Thammarat Province Group Chairman : Mrs.Wilai Jitrawet Southern Region : Nakhon Si Thammarat Province Location : 1/1 Moo 4, Khon Hat Sub-district, Cha Uat District, 801 Khon Hat Sub-district, Cha Uat District, Nakhon Si Thammarat province 80180 Name of the expert on a fieldwork : Professor Dr.Koraklod Kumsook รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บข้อมูล กลุ่มบ้านตรอกแค จังหวัดนครศรธี รรมราช Picture of the fieldwork and data collection at Baan Trok Khae weaving group, Nakhon Si Thammarat Province 380

1.วธิ ีการเล้ยี งไหมของทางกลมwุ /วิถีชีวิต ความเป‘นมาของกลุtมบ‚านตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช เมื่อวันจันทรŒที่ 7 ตุลาคม พ.ศ.2536 สมเด็จพระนางเจ‚าฯพระบรมราชินีนาถได‚เสด็จฯ ทรงเยี่ยมราษฎรในพื้นที่บ‚านเนินธัมมัง ตำบลแมt เจ‚าอยูtหัว อำเภอเชียรใหญt จังหวัดนครศรีธรรมราช ได‚มีพระราชเสาวนียŒให‚จัดตั้งโครงการศิลปาชีพบ‚านเนินธัมมังขึ้น เพื่อสtงเสริมงานศิลปาชีพในพื้นที่และหมูtบ‚านใกล‚เคียงได‚ริเริ่มจัดตั้งกลุtมทอผ‚าเพื่อเป‘นอาชีพเสริม เพิ่มรายได‚ให‚กับ ราษฎร และเพื่ออนุรักษŒงานศิลปาชีพท‚องถิ่นให‚คงอยูt ตtอมาได‚มีพระราชเสาวนียŒให‚กtอสร‚างศาลาศิลปาชีพหลังใหมt ใน หมูtที่ 4 บ‚านตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวดขึ้น เพื่อฟµ¶นฟูการทอผ‚าพื้นเมืองในภาคใต‚ที่มีลักษณะเฉพาะของ ภาคใตอ‚ ยtูเดมิ เมื่อพูดถึงผ‚าไทยโดยเฉพาะผ‚าที่มีความงดงาม ประณีต และมีประวัติความเป‘นมายาวนาน นtาสนใจ หนึ่งในนั้น ต‚องยกให‚ “ผ‚ายกเมืองนคร” ผ‚าทอพื้นเมืองของจังหวัดนครศรีธรรมราช มรดกภูมิป¥ญญาที่สืบตtอกันมาแตtโบราณของ ชาวนคร สันนิษฐานกันวtามีการทอผ‚าลวดลายสีสันแบบ “ผ‚ายกเมืองนคร” กันมาตั้งแตtสมัยอยุธยาตอนปลายหรือ รัตนโกสินทรŒตอนต‚น แบบอยtางการทอผ‚าที่มีลักษณะพิเศษสลับซับซ‚อนและพิถีพิถันนั้น ได‚มาจากเมืองไทรบุรี และเมื่อ ประกอบกับวัสดุที่นำมาทอเป‘นสิ่งสูงคtามีราคา จึงทำให‚ผ‚ายกเมืองนครได‚รับการยกยtองงานประณีตศิลป½ชั้นเยี่ยมมา ตั้งแตtรัชกาลสมเด็จพระพุทธเลิศหล‚านภาลัย จนกลายเป‘นเอกลักษณŒของการทอผ‚าที่ขึ้นชื่อในลำดับต‚น ๆ ของเมืองไทย ในเวลาตtอมา แตtเดิมผ‚ายกเมืองนครถือเป‘นผ‚าสำหรับพระบรมวงศานุวงศŒ เจ‚าเมือง และขุนนางชั้นสูง ตtอมาจึงมีการ ดัดแปลงเป‘นผ‚าสำหรับคหบดี เจ‚านายลูกหลานเจ‚าเมือง และสามัญชนทั่วไป ใช‚นุtง สำหรับงานพิธีสำคัญตtาง ๆ เมื่อเวลา ผtานไป มรดกวัฒนธรรมผ‚าทอไทยอยtางผ‚ายกเมืองนคร แทบจะเหลือสถานะเพียงโบราณวัตถุในพิพิธภัณฑŒ จนกระทั่ง สมเด็จพระนางเจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป-หลวง ทรงฟµ¶นฟูการผลิต “ผ‚ายกเมืองนคร” ให‚ กลับมาอีกครั้ง ด‚วยฝ-มือชtางทอของมูลนิธิสtงเสริมศิลปาชีพฯ ที่ “ศูนยŒศิลปาชีพเนินธัมมัง” และ “ศูนยŒศิลปาชีพบ‚าน ตรอกแค” จังหวดั นครศรีธรรมราช และกลายเป‘นผลติ ภัณฑŒ OTOP ทข่ี ึ้นชือ่ ในปจ¥ จบุ นั นางวิไล จิตรเวช ประธานกลุtมทอผ‚าบ‚านตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช ได‚ กลtาวไว‚วtา จุดเริ่มต‚นของผลิตภัณฑŒ OTOP ผ‚ายกเมืองนคร เริ่มมาจากโครงการศูนยŒศิลปาชีพ โดยมีศูนยŒศิลปาชีพที่บ‚าน ตรอกแค จัดหาวิทยากรมาชtวยสอนและอบรมกลุtมทอผ‚า เพื่อจำหนtายในชุมชนและ ใช‚เองด‚วย ซึ่งชtวงแรกมีสมาชิก 21 คน ในชtวงเริ่มต‚นนั้น มีการทอผ‚าเป‘นผ‚ายกดอกประมาณ 10 ลาย ตtอมาจึงสtงผ‚าเข‚าคัดสรร และได‚รับเลือกจากกรมการ พัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย ให‚เป‘นผลิตภัณฑŒ OTOP ระดับ 5 ดาว ตั้งแตtครั้งแรก ซึ่งทำให‚ผ‚ายกเมืองนครจาก กลมtุ ทอผ‚าบา‚ นตรอกแคเปน‘ ท่รี ‚จู กั แพรtหลายมากข้ึน 381

1. The raising silkworms of group / Lifestyle The history of Baan Trok Khae weaving group, Khon Hat Sub-district, Cha Uat District, Nakhon Si Thammarat Province. On Monday of October 7, 2536 (B.E), Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother visited people in the area of Baan Noen Thammang, Mae Chao Yu Hua Sub-district, Chian Yai District, Nakhon Si Thammarat Province was advised to established of Baan Noen Thamman Arts and Crafts Project in order to promote arts and crafts in the area and nearby villages, Weaving groups have been initiated as a supplement occupation to increase income of people and conserve local arts and crafts. Later, Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother was advised to build a new arts and crafts pavilion at Moo. 4, Baan Trok Khae, Khon Hat Sub-district, Cha Uat District to revive the unique traditional weaving of southern region. If we are talking about Thai fabrics, especially fabrics that are beautiful, exquisite and have an iwanneteaarveninsctgiienfngatbhrtiiicsmtooerfyNo. afOkNnhaeoknhoSofintThhSeaimmThmmaamursamtt aPbrreaotvgiinpvceeeon.pTtleoh.e“ItWNaiisskdhaoosmnsuhmSei erTidthaagtmheamtthaatrthaehtabwsreboaecvaeidnneginswhileiktrh”it,ecadolslooinrcfcuaell patterns of “Nakhon Si Thammarat brocade silk” has been around the late Ayutthaya period or the early of Rattanakosin period. The special, intricate and meticulous style of weaving comes from Saiburi and when combined with a weaving materials which is a valuable thing. Resulting in Nakhon Si Thammarat brocade silk has been praised for its fine art since the reign of King Buddha Loetla Naphalai until becoming “Thailand top rank unique weaving”. Originally, Nakhon Si Thammarat brocade silk was a cloth for the royal family, governors and nobles. Later, it was adapted into a cloth for the wealthy, The lords, the governors family and ordinary people to ware them for important ceremonies. Over time, The cultural heritage of Thai weaving fabrics such as Nakhon Si TThhaemQmueareant bMrootchaedrerseivlkivainlmg othset rpemroadiuncstioonnlyoafr\"tifNaactkshoinnthSei Tmhuamsemumar.aUt nbtriol cHaedreMsaijlek\"staygQaiunewenithSirtihkiet skill of the weavers from Foundation for the Promotion of the Arts and Crafts at \"Noen Thamman Arts and Crafts Center\" and \"Baan Trok Khae Arts and Crafts Center\", Nakhon Si Thammarat Province and became a well-known OTOP product at today. Mrs. Wilai Jitrawet, Chairman of Baan Trok Khae Weaving Group, Khon Hat Sub-district, Cha Uat District, Nakhon Si Thammarat Province said that The beginning of Nakhon Si Thammarat brocade silk as OTOP products started from the Arts and Crafts Center project by Baan Trok Khae Arts and Crafts Center providing an instructor to teach and train the weaver for sale in community and personal use. At the beginning, there were 21 members and about 10 brocade patterns were weaved. Later, the fabric was sent to sort and be selected by the Department of Community Development. Ministry of Interior to be a 5-star OTOP product from the first time which made Nakhon Si Thammarat brocade silk from Baan Trok Khae weaving group more widely known. 382

ในเวลาตtอมามีการทำงานรtวมกับมหาวิทยาลัยราชภัฏนครศรีธรรมราช การทำวิจัยเรื่องลายโบราณที่ได‚รับเลือก ให‚เป‘นผลิตภัณฑŒ OTOP ระดับ 5 ดาวตั้งแตtครั้งแรก โดยการมุtงเน‚นเรื่องการผลิตผ‚าทอที่มีคุณภาพ ถ‚าสังเกตจะพบวtาผ‚า ยกเมืองนครมีลักษณะเป‘นผ‚าที่เรียกกันวtา เนื้อแนtน ดอกดี ดอกเดtน และที่สำคัญผ‚ายกเมืองนครนี้เป‘นลายโบราณของ จังหวัด ซึ่งที่อื่นไมtมีและเป‘นการทองจากฝ-มือของชาวบ‚านที่มอี ัตลักษณŒ หากไปศึกษาจะพบลายโบราณลักษณะนี้มีอยูtใน พิพิธภัณฑŒเมืองนคร ซึ่งกtอนหน‚านี้ต‚องเรียกวtาเกือบจะสูญหายไปแล‚ว แตtได‚รับการฟµ¶นฟูขึ้นมาใหมt หากจะเรียกวtาเป‘น ลวดลายแหงt ประวัตศิ าสตรŒ กรรมวิธีการทอผ‚าของกลุtมทอผ‚าบ‚านตรอกแคมีประมาณ 10 ขั้นตอน ขึ้นอยูtกับประเภทของผ‚าที่ทอวtาเป‘น ผ‚าขาวม‚า ผ‚ายกดอก หรือผ‚ายกเมืองนคร โดยมีการทำงานที่เป‘นระบบในลักษณะของกลุtมชุมชน และได‚รับการ สนับสนุนจากรมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย มาอยtางตtอเนื่อง ทั้งการคัดสรรผลิตภัณฑŒ การพัฒนาผลิตภัณฑŒ รวมถึงสนับสนุนงบประมาณในการแปรรูป และปรับปรุงผลิตภัณฑŒให‚สอดคล‚องกับความต‚องการของตลาดและ กลุtมเปาหมาย ทั้งยังสtงเสริมด‚านการตลาดผtานงานแสดงสินค‚าตtาง ๆ ที่ทำให‚ผู‚ผลิตมีโอกาสได‚พบกับผู‚บริโภคโดยตรง โดยนอกจากงานแสดงสินค‚า OTOP แล‚ว ผ‚ายกเมืองนครยังมีวางจำหนtายที่ศูนยŒศิลปาชีพในพระราชดำริสมเด็จพระนาง เจ‚าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถฯ ระหวtางประเทศที่จังหวัดพระนครศรีอยุธยา สtวนในจังหวัดนครศรีธรรมราชนั้น สามารถ เลือกชมได‚ที่ ร‚านนครธรรม ร‚าน 12 นักษัตริยŒ สนามบินนครศรีธรรมราช และยังมีจำหนtายออนไลนŒผtาน Facebook ชื่อ กลุtมทอผ‚าบ‚านตรอกแค อีกด‚วย ณ วันนี้ “กลุtมทอผ‚าบ‚านตรอกแค” ยังคงพยายามพัฒนาผลงานและผลิตภัณฑŒให‚มี คุณภาพและตรงกับความต‚องการของกลุtมเปาหมายมากขึ้นเรื่อย ๆ เพื่อสร‚างงาน สร‚างอาชีพ และสร‚างรายได‚ให‚กับ ชาวบ‚านตtอไป พร‚อมทั้งสืบทอดมรดกภูมิป¥ญญาของบรรพชนที่ได‚สร‚างสรรคŒไว‚ ให‚เป‘นความภาคภูมิใจของลูกหลานเมือง นครในอนาคตสบื ไป 383

Later, there was a collaboration with Nakhon Si Thammarat Rajabhat University. Doing a research on ancient patterns that have been selected as a 5-star OTOP product form first time by focusing on quality of production. if you can observe, you will find that Nakhon Si Thammarat brocade silk has a characteristic of a cloth that is known as dense texture, good and prominent brocade. Importantly, Nakhon Si Thammarat brocade silk is an ancient pattern of the province which is not available anywhere else also weaving from villager that have an identity. If you go on study, you will find ancient patterns like this in Nakhon Si Thammarat Museum which previously had to be lost but has been restored. It can be called a pattern of history type oTfhefawbericaviwngheptrhoecressit oifsBaloainncTlrootkh,KhBareocWadeeavionrg GNraokuhponhasSiabTohuatm1m0 astreatpsbdroepcaednedinsgilkonwtihthe systematically work as a community group by continuously supported from Department of Community Development, Ministry of interior both in Products assortment, Product development, including budgets for processing and improving products to complied with market needs and target groups also make a marketing promoted through various trade fairs that allow manufacturers to meet with consumers directly. In addition to the OTOP trade show, Nakhon Si Thammarat brocade silk is also available for sale at International Royal Arts and Crafts Center under the Royal Initiative of Her Majesty Queen Sirikit The Queen Mother at Phra Nakhon Si Ayutthaya Province. For Nakhon Si Thammarat province, The products can be viewed at Nakhon Tham Shop, 12 NaKasat Shop, Nakhon Si Thammarat Airport and also available online through Facebook called Baan Trok Khae weaving group. Nowaday, Baan Trok Khae weaving group is continue to develop their works and products for a quality that meet the needs of target group, To create a jobs and career for generate income to the villagers continuously, As well as inherit the wisdom from ancestors that have been created to be the pride of the descendants of Nakhon Si Thammarat province in the future. 384

2.อตั ลกั ษณr วัฒนธรรมและภูมปิ ¡ญญาการทอผา{ ของกลwุม/ชมุ ชน ผ‚าทอยกดอก ผ‚ายกเมืองนคร เป‘นชื่อเฉพาะ หมายถึงผ‚าทอพื้นเมืองของจังหวัดนครศรีธรรมราช ที่สืบตtอกันมา แตtโบราณ ด‚วยการทอยกเพิ่มลวดลายด‚วยเส‚นพุtงพิเศษ ทำให‚เกิดลายนูนบนผืนผ‚ามีลาย เชิงผ‚าเป‘นกรวยเชิงชั้นหรือ เชิงซ‚อนกันหลายชั้นและกรวยเชิงขนานกับริมผ‚า โดยดัดแปลงนำลายอื่นมาเป‘นลายกรวยเชิง ผ‚ายกเมืองนครจึงนับเป‘น วัตกรรมสร‚างสรรคŒที่ทรงภูมิป¥ญญาของเมืองนครมาแตtโบราณกาล ถ‚าพิจารณาเนื้อผ‚าและลวดลายยกดอกบนผืนผ‚าจะ เห็นวtา ผ‚ายกเมืองนครมีความโดดเดนt สวยงาม มคี วามเป‘นเอกลกั ษณŒ และอัตลักษณŒ อันเป‘นแบบฉบับของชtางฝ-มือชั้นสูง ของเมืองไทยที่สร‚างคุณคtาแก‚ผ‚ายกเมืองนครอยtางแท‚จริง ผ‚ายกเมืองนครซึ้งเป‘นผ‚าทอพื้นเมืองที่มียาวนานนับร‚อยป- เป‘นความงดงามทางวัฒนธรรม ที่ชtางทอผ‚ารังสรรคŒผลงานด‚วยวิธีการคิดค‚น วัสดุเส‚นใยมาใช‚ในการทอผ‚าเป‘น เครื่องนุtงหtม ทั้งเส‚นทอง ใยไหมและใยฝาย แล‚วนำมาประดิษฐŒลวดลายจนกลายเป‘นวัฒนธรรมที่มีอัตลักษณŒ เฉพาะของ ทอ‚ งถ่นิ สืบทอดตอt มาจนถงึ ป¥จจุบนั การทอผ‚ายกเมืองนครนับเป‘นภูมิป¥ญญาดั้งเดิมของจังหวัดนครศรีธรรมราช ในป¥จจุบันผ‚ายกเมืองนครเป‘น ผลิตภัณฑŒที่แตกตtางจากผ‚าทออื่น ๆ ดอกผ‚าจะยกนูนขึ้นเห็นลายชัดเจนและมีความละเอียดอtอน ประณีตในตัวของผืนผ‚า มีความเป‘นเอกลักษณŒของความเป‘นโบราณแบบดังเดิมของคนสมัยกtอน ผ‚ายกเมืองนครถือเป‘นผ‚าสําหรับเจ‚าเมือง ขุน นางชั้นสูงและพระบรมวงศานุวงศŒ ในสมัยกtอนเป‘นของที่พระมหากษัตริยŒพระราชทานให‚กับบุคคลสําคัญ เจ‚านายและข‚า ราชบริพารชั้นสูง ใช‚สวมใสtเวลาเข‚าเฝา และเป‘นการแสดงสถานะของบุคคล ตtอมาได‚มีการดัดแปลงเป‘นผ‚าสําหรับคหบดี เจา‚ นายลูกหลานเจ‚าเมือง และสามัญชนทั่วไปใช‚นงั่ สาํ หรับงานพิธสี าํ คญั ตาt ง ๆ ผ‚ายกเมืองนคร เป‘นผ‚าทอพื้นเมืองของจังหวัดนครศรีธรรมราชที่ทอสืบตtอกันมาแตtโบราณ เป‘นผ‚าที่ได‚รับการยก ยtองมาแตtโบราณวtาสวยงามแบบอยtางผ‚าชั้นดี การทอผ‚ายกมีกระบวนการทอโดยเพิ่มลวดลายผ‚าให‚เป‘นพิเศษขึ้น มี ขั้นตอนและวิธีการทอ คล‚ายการทอผ‚าขิดหรือผ‚าจก แตtตtางกันที่บางครั้ง ผ‚ายกจะทอเป‘นลายพิเศษ มีตะกอเขาลอยยก ดอกแยกเส‚นยืนตtางหาก ซึ่งจะยกครั้งละกี่เส‚นก็ได‚ขึ้นอยูtกับการออกแบบลายทอต‚องการลวดลายอยtางไร มีลายมีเชิงท่ี แปลกออกไป การทอจึงต‚องใช‚ขั้นตอนและวิธีการเก็บลายด‚วยไม‚เรียวปลายแหลม ตามลวดลายที่กำหนดจนครบคัดยก เส‚นยืนขึ้นเป‘นจังหวะ มีลวดลายเฉพาะสtวนสอดเส‚นพุtงไปสานขัดตามลายที่คัดไว‚ การเก็บตะกอเขาลอยยกดอกเพื่อผู‚ทอ จะได‚สะดวกไมtต‚องคัดเก็บลายทีละเส‚นเป‘นความสามารถ และเทคนิคเฉพาะตัวของชtางแกะดอกผูกลาย ซึ่งการร‚อย ตะกอเขาลายนี้ใช‚เวลามากเพราะต‚องทำด‚วยมือทั้งหมด บางลายเสียเวลาหลายเดือนกวtาจะมัดเขาเสร็จและเมื่อร‚อย ตะกอเสร็จแล‚ว ถ‚าเป‘นกี่กระตุกก็จะทอได‚รวดเร็วแตtถ‚าเป‘นกี่โบราณก็จะทอได‚ช‚าการทอผ‚ายกดอกนี้สามารถตกแตtง ลวดลายให‚สวยงามและทอออกมาไดห‚ ลากหลายสี 385

2. Identity, Culture and Weaving wisdom of group/community Brocade, Nakhon Si Thammarat brocade silk is a unique name refers to native woven fabric of Nakhon Si Thammarat province that has been inherited since ancient times by weaving adding patterns with special wept lines make an embossed patterns on the fabric. At the foot of fabric is a tiered or overlapping cone and a cone parallel to the edge of fabric with the modifying from other pattern to be cone pattern. Nakhon Si Thammarat brocade silk is a creative innovation that has been the wisdom of Nakhon Si Thammarat since ancient times. If you look and considering at the fabric and brocade pattern, you will see Nakhon Si Thammarat brocade silk is unique and beautiful. There iosfaNuankihqounenSeisTshaanmdmidaernattitbyrothcaatdies tsyilpki.cNalaokhf oTnhaSiliaTnhda'smhmighar-acltabssroacratidsaenssilwkhios acretraatdeittihoenatlruweevaavliuneg fabric that has been around for a hundreds of years. It is a cultural beauty which the weavers create works by inventing fiber materials used to weave clothes into clothing, including gold threads, silk fibers and cotton fibers, then invent patterns until it becomes a culture that has a unique identity of local inheritance to the present Nakhon Si Thammarat brocade silk is the traditional wisdom of Nakhon Si Thammarat Province. Nowadays, Nakhon Si Thammarat brocade silk is a different product from other woven fabrics. The brocade is clearly visible and delicate patterns. The intricacy of fabric is the uniqueness of original ancient style of people in the past. Nakhon Si Thammarat brocade silk is the cloth for governor, High nobles and royal family. In the past, it was a gift given by the King to an important person, noble lords and courtiers to wear when attending and shows a status of a person. Later, it was adapted into cloth for barons, the governors family and ordinary people to wear for various important ceremonies. Nakhon Si Thammarat brocade silk is a native woven fabric of Nakhon Si Thammarat province that has been woven from generation to generation. It is a fabric that has been regarded from ancient times as a beautiful example of fine fabrics. Brocade has a weaving technique by adding a special fabric pattern. There are steps and technique of weaving similar to Khit or Jok fabric but the bdrifofecraedneceseispatrhaattedsotmheetiwmaersp blirnoecsadwehciclohthcains wboevelinfteidntoasamspaencyiatlimpeatstedrnepbeynduesde oTankothKehadoesLigoni pattern and it has different pattern. Weaving requires a patterned process with a birch-tipped stick according the design pattern until the line is selected and to lifted the warp line rhythmly. There is a specific pattern to inserted the wept line to the selected pattern. Collecting Tako Khao Lai Yok Dok so that the weavers will be convenient without having to collect patterns one by one. It is a unique skill and technique of a flower carver. It takes a lot of time to weave this pattern because it has to be done entirely by hand. Some pattern took several months to finish tying them. If it is a loom, it will weave quickly, but if it is an ancient loom, it will be slower. This brocade silk can be decorated and weaved in a variety of colors. 386

3.ลายผา{ ประจำกลุwม/ต{นกำเนิดมาจากไหน ลายเชิงผา‚ (ลายกรวยเชิง) เป‘นลายสวt นลtางของผา‚ หรอื อยtูริมผ‚า ตามที่พบมี 3 ลักษณะ ดงั น้ี แบบที่ 1 ผ‚ายกเมืองนคร มีเทคนิคทอแบบกรวยเชิงซ‚อนหลายชั้น เป‘นผ‚าสําหรับเจ‚าเมือง ขุนนางชั้นสูงและ พระบรมวงศานุวงศŒ ซึ่งนิยมทอผ‚าด‚วยเส‚นทองลักษณะกรวยเชิง จะมีความละเอียดอtอนช‚อย ลวดลายหลายลักษณะ ประกอบกัน ริมผ‚าจะมีลายขอบผ‚าเป‘นแนวยาวตลอดทั้งผืน กรวยเชิงสtวนใหญtมีตั้งแตt 2 ชั้น และ 3 ชั้น ลักษณะพิเศษ ของกรวยเชิงรูปแบบนี้ คือพื้นผ‚าจะมีการทอสลับสีด‚วยเทคนิคการมัดหมี่เป‘นสีตtาง ๆ เชtน แดง น้ำเงิน มtวง ส‚ม น้ำตาล ลายทอ‚ งผ‚าพบนิยมทอผ‚าพ้นื และยกดอก เชtน ยกดอกลายเกรด็ พมิ เสน ลายดอกพิกุล เปน‘ ต‚น แบบที่ 2 กรวยเชิงชั้นเดียว นิยมทอผ‚าด‚วยเส‚นทองหรือเส‚นเงิน จะพบในผ‚ายกเมืองนครซึ่งเป‘นผ‚าสำหรับ คหบดีและเจ‚านายลูกหลานเจ‚าเมือง ลักษณะกรวยเชิงจะสั้น ทอคั่นด‚วยลายประจำยามก‚ามปู ลายประจำยามเกลียวใบ เทศ ไมtมีลายขอบในสtวนของลายท‚องผ‚านิยมทอด‚วยเส‚นไหมเป‘นลวดลายตtาง ๆ เชtน ลายดอกพิกุล ลายก‚านแยtง ลาย ดอกเขมร ลายลกู แกว‚ ฝูง เปน‘ ต‚น แบบที่ 3 กรวยเชิงขนานกับริมผ‚า ผ‚ายกเมืองนครลักษณะนี้เป‘นผ‚าสำหรับสามัญชนทั่วไปใช‚นุtง ลวดลายกรวย เชิงถูกดัดแปลงมาไว‚ที่ริมผ‚าด‚านใดด‚านหนึ่ง โดยผสมดัดแปลงนำลายอื่นมาเป‘นลายกรวยเชิงเพื่อให‚สะดวกในการทอและ การเก็บลายสามารถทอได‚เร็วขึ้น ผ‚าลักษณะนี้มีทั้งทอด‚วยไหม ทอด‚วยฝายหรือทอผสมฝายแกมไหม ที่พบจะเป‘นผ‚านุtง สำหรับสตรี หรือใช‚เป‘นผ‚านุtงสำหรับเจ‚านาคในพิธีอุปสมบท โดยผสมดัดแปลงนำลายอื่นมาเป‘นลายกรวยเชิงเพื่อให‚ สะดวกในการทอและการเก็บลายสามารถทอได‚เร็วขึ้น ผ‚าลักษณะนี้มีทั้งทอด‚วยไหม ทอด‚วยฝายหรือทอผสมฝายแกม ไหม ทพ่ี บจะเป‘นผา‚ นtงุ สำหรบั สตรี หรอื ใช‚เปน‘ ผา‚ นุtงสำหรบั เจา‚ นาคในพิธอี ุปสมบท โดยการทอผ‚ายกนคร ซึ่งชtางพื้นบ‚านจะเรียกเครื่องมือทอผ‚าประเภทนี้วtา “เกหรือกี่” ซึ่งมีอยูt 2 ชนิด คือเกยก กับเกฝ¥ง สําหรับเกยกนั้นเป‘นเครื่องมือทอผ‚าที่สร‚างขึ้นมาให‚สามารถเคลื่อนที่ได‚ ตั้งบนพื้นถอนออกและประกอบได‚งtาย สtวนใหญtใช‚ไม‚เนื้อแข็งทําเพราะมีความแข็งแรงทนทาน เกยกกับเกฝ¥°งนั้นมีขนาดเดียวกัน แตtเกยกทําตั้งสูงกวtาเพื่อให‚เท‚า ถีบ กระตุกด‚ายเวลาทอผ‚าสะดวกขึ้นและไมtติดพื้น เกยกเหมาะสําหรับเคลื่อนย‚ายนําไปใช‚ทอในสถานที่ตtาง ๆ แม‚แตtบน เรือนก็ทอได‚ สtวนเกฝ¥°งเป‘นเครื่องทอผ‚าที่ใช‚เสาฝ¥°งยึดอยูtกับดินเคลื่อนที่ไมtได‚มักจะสร‚างไว‚ตามใต‚ถุนเรือน เป‘นเครื่องทอ ผ‚าทีน่ ยิ มใชก‚ นั มากกวาt เกยก ทั้งนี้ลายผ‚าประจำกลุtมบ‚านตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช ประธานกลุtมได‚ กลtาววtา “ลายดอกแค” ซึ่งเป‘นลายอัตลักษณŒของกลุtมบ‚านตรอกแค เป‘นลวดลายจากดอกไม‚ สtวนลายที่จำหนtายได‚ดี ท่สี ดุ จะเป‘น “ลายพกิ ุล” และ “ลายดอกจูด” 387

3. Group's fabric pattern / Where did the origin from? The cloth pattern (Cone pattern) is a pattern at the bottom or along the edge of fabric, As found in 3 types as follows: Type 1: Nakhon Si Thammarat brocade silk, that have many layers of complex conical weaving techniques. It is a cloth for the governor, High nobles and royal family which is popular with weaving with gold threads in a conical style. There will be a subtle delicacy and multiple patterns combined. At the edge of fabric will have a pattern along entire piece. Most of the cones are from 2 layers and 3 layers. The Special characteristics of this type of cones is that the fabric is weaved in alternating colors with Ikat technique in different colors such as red, blue, purple, orange, brown. The body of fabric patterns are commonly found in plain and brocade weaving, such as, Kled Phimsen brocade pattern, Pikul brocade pattern, etc. NakhonTySpieT2h:aSminmglaeraltayberroecdadceonseil,kI,t Wishaichpoipsuulaser dwefoarvinwgeawltithhygpoeldopolresailnvedr Tthhreeagdosv.eIrtniosrsfofuanmdiliyn. The shape of the cone is short, woven separated by Prachamyarmkampoo pattern. Prachamyarmkriewbaitate pattern. There is no border pattern in the part of the pattern of the cloth. It is commonly woven with silk threads in various patterns such as Pikul pattern, Karn Yang pattern, Khmer flower pattern, Look Kaew Foong pattern, etc. Type 3 The parallel cone along the edge of fabric This Nakhon Si Thammarat brocade silk is a cloth for ordinary people to wear. The conical pattern was adapted on one side of the fabric by mixing and adapting of other patterns into conical pattern for convenience of weaving and collecting pattern that make a faster weaving. This type of fabric is woven with silk. Woven with cotton or weaving mixed with cotton and silk. Found to be a skirt for women or used as sarong for the Naga in the ordination ceremony by mixing, modifying other patterns into a conical pattern to make it easier to weave and collect patterns can be weaved faster. This type of fabric is woven with silk. Woven with cotton or weaving mixed with cotton and silk. Found to be a skirt for women or used as sarong for the Naga in the ordination ceremony The weaving of Nakhon Si Thammarat brocade silk, Local craftsmen will call the weaving tool \"gae or kee\", which has 2 types: gae-yok and gae-fung. Gae-yok is a mobility weaving tool which is standing on the floor, easy to remove and assemble, Most of them are made from a solid wood bhiegchaeurstehaitnistostmroankgeaandfoodturkaicbklet.ogathee-yothkreaandd wgahee-nfuwngeahvainvge ma osraemceonsvizeenibeuntt gaaned-ynookt isstiscektttootbhee floor. gae-yok is suitable for moving and use to weaving in various places, even on the house can be woven. Gae-fung is a weaving tool that uses poles embedded into the soil that cannot move, Usually built in the basement of house. It is a weaving tool that more popular than gae-yok. The fabric pattern of Baan Trok Khae group, Khon Hat Subdistrict, Cha Uat District, Nakhon Si Thammarat Province The group chairman said that \"Dok Khae pattern\" is an identity of the Baan Trok Khae group which is a flower pattern. The best selling patterns are “Pikul pattern” and “Khajood pattern”. 388

ลวดลายผาb ยกเมืองนครทีท่ อกนั มาแตโl บราณ มักเปน\\ ลวดลายท่ีพบเห็นไดอb ยlรู อบตัวของชlาง ทอผาb ลวดลายเหลาl นีถ้ กู ถlายทอด ตlอ ๆ กันมา ดbวยวิธีการจดจําหรือทอลอกเลียนแบบอยlางไวbนับเป\\นภูมิ ป•ญญาและฝ—มือของชlางทอผbาอยlางแทbจริงลวดลายผbายกเมือง นครแบlงออกเปน\\ กลมุl ใหญl ๆ ดังน้ี 1) กลุlมลายพันธุŒไมb เป\\นลวดลายจากดอกไมbและตbนไมb ไดbแกl ลายดอกพิกุล ลายดอกพิกุลแกbว ลายดอก พิกุลเถื่อน ลายดอกพิกุล ลbอม ลายดอกพิกุลกbานแยก ลายดอกพิกุลสลับลายลูกแกbว ลายดอกมะลิรlวง ลายดอก มะลิตูมกbานแยlง ลายดอกเขมร ลาย ดอกไมb ลายใบไมb ลายตายlานดั ลายหัวพลู เม็ดพรกิ ไทย ลายเครือเถา 2) กลมlุ ลายสัตวŒ ไดแb กl ลายมbา ลายหางกระรอก ลายหงิ หbอยชมสวน ลายแมงมมุ กbานแยงl 3) กลุlมลายเรขาคณิต ไดbแกl ลายเกล็ดพิมเสนทรงสี่เหลี่ยม ลายเกล็ดพิมเสนรูปเพชรเจียระไน ลายกbาน แขlง ลายราชวัตร ลายเกbากี ลายดาสมกุ ลายตาราง ลายลกู โซl ลายลูกแกbว ลายลกู แกbวฝูง 4) กลุlมลายเบด็ เตล็ด ไดbแกl ลายไทยประยุกตŒ ลายไทยประยกุ ตŒผสม ลายพมิ ทอง และลายอน่ื ๆ กลุlมทอผbาบbานตรอกแค จังหวัดนครศรีธรรมราช โดยนางวิไล จิตเวช เป\\นประธานกลุlม ซึ่งมีอัตลักษณŒสำคัญคือดอกผbาจะยก นนู ข้นึ เห็นลายชัดเจน และมีความละเอยี ดประณตี เห็นคณุ คlาถึงมรดกภมู ิปญ• ญาผbายกเมืองนคร The pattern of Nakhon Si Thammarat brocade silk that have been weaved since ancient times usually came from the weavers' surroundings and It has been passed down through generations by memorization or imitation that is a truly wisdom and skill of the weavers. Nakhon Si Thammarat brocade silk pattern is divided into large groups as follows: 1) Plants group It is a pattern from flowers and trees, such as Pikul pattern, Pikul Keaw pattern, Pikul Thauen pattern, Pikul Lorm pattern. Pikul Karn Yak pattern, Pikul mixed with marble pattern, Mali Ruang pattern, Mali Toom Karn Yang pattern, Khmer flower pattern, flower pattern, leaf pattern, Ta Ya Nat pattern, Hua Plu pattern, Pepper grain pattern, Krua-Tao pattern 2) Animal pattern group including Horse pattern, Squirrel tail pattern, Hing Hoy (Fireflies) chom suan pattern, Mangmoom (Spider) karn yang pattern 3) Geometric pattern group including Square shape of Borneo camphor flake patter, Diamond cut pattern, Kan Kang pattern, Ratchawat pattern, Kawkee pattern, Dasmook pattern, Check pattern, Chain pattern, Marble pattern, Look Kaew Foong pattern 4) Miscellaneous pattern group including Applied Thai patterns, Applied Mixed of Thai pattern, Pimthong pattern and other patterns group cBhaaainrmTaronk. WKhhaicehwheaasvainngimgrpoourpt,anNtakidheonntitSyi tThhaatmthmearfaatbrpicrofvloinwceer bwyillMbrse. rWaiislaeidJiutrpawtoetseaes tthhee pattern clearly and exquisitely detailed Appreciating the heritage of the local wisdom of Nakhon Si Thammarat 389

4.ทางกลมุw ใช{วัสดุอะไรในการการย{อมสีธรรมชาติ และสที ่ีได{เปน„ สีอะไรบา{ ง จากการลงพื้นที่สัมภาษณŒประธานกลุtมบ‚านตรอกแค ตำบลขอนหาด อำเภอชะอวด จังหวัดนครศรีธรรมราช นั้น วตั ถุดบิ การทอผ‚ายก เปน‘ วัตถุดบิ ท่จี ำเปน‘ ในการทอผ‚ายก มดี ังน้ี 1. เส‚นไหม คือ เส‚นไหมที่มาจากธรรมชาติ เป‘นเส‚นไหมดิบจากการปลูกหมtอนเลี้ยงไหมที่สtวนใหญtผลิตจากภาค อสี าน สtวนภาคใตน‚ ้ันภมู ิอากาศไมเt หมาะสมกบั การปลูกหมอt นเลย้ี งไหม จึงไมไt ด‚มีการย‚อมสธี รรมชาติกนั เอง สวt นมากจะ ได‚รบั เส‚นไหมมาจากศนู ยŒศลิ ปาชีพ 2. เส‚นไหมเงินหรือเส‚นไหมทอง ใช‚สำหรับเป‘นเส‚นพุtงพิเศษ เพื่อให‚เกิดลวดลายยก บนผืนผ‚าที่มีความงดงามกวtา การใช‚เส‚นไหมปกติ เส‚นไหมเงินหรือเส‚นไหมทองเกิดจากการนำเส‚นเงินหรือเส‚นทอง มาดึงให‚เป‘นเส‚นเล็กและบาง นำไป ป¥°นหรือพนั รวมกับเส‚นด‚าย โดยใหเ‚ ส‚นด‚ายเปน‘ แกน 4. What material does the group use for natural dyeing? And what color is it? According to an interview with the chairman of Baan Trok Khae group, Khon Hat Subdistrict, Cha Uad District, Nakhon Si Thammarat Province, The raw materials needed for weaving brocade silk are as follows: 1. Silk threads are silk threads that come from nature. It is a raw silk from the cultivation of sericulture that is mostly produced from the Northeast. In southern part, the climate is not suitable for growing silkworms. Therefore, there is no natural dyeing. Most of them will get the silk thread from the arts and crafts center. 2. Silver silk threads or golden silk threads are used for special wept lines. in order to create a raised pattern on the fabric that is more beautiful than using normal silk threads Silver silk or gold silk threads are made from taking silver or gold threads and pulling them into small and thin threads that are spun or intertwined with the threads by giving the threads a core. 390

รูปภาพการลงพ้นื ท่ีเก็บข้อมูลโดย อาจารย์ ดร.กรกลด คําสขุ ผู้เช่ยี วชาญด Picture of the fieldwork and data collect Costume design expert at Baan Trok Khae we 391

ด้านการออกแบบเคร่ืองแต่งกาย ณ กลุ่มบ้านตรอกแค จ.นครศรธี รรมราช tion by Professor Dr.Koraklod Kumsook, eaving group, Nakhon Si Thammarat Province 392

393

รูปภาพการทอผ้าและการข้ึนก่ีผ้า ณ กล่มุ บ้านตรอกแค จ.นครศรธี รรมราช Picture of weaving and loom process at Baan Trok Khae weaving group, Nakhon Si Thammarat Province 394

ขอ้ มูลรายละเอยี ดผา้ โครงการสบื สานภมู ปิ ญั ญาการทอผา้ และองคค์ วามร้สู ําคัญเกีย่ วกับไหมไทย ในการพฒั นาผลิตภณั ฑ์ Fabric Information Project to continue weaving wisdom and important knowledge about Thai silk in product development of Northern Region 395

396

ภาคเหนอื 1.ชื่อลาย : ผ‚าซนิ่ กะเหรี่ยง (นิ กิ) นิ หมายถงึ ซ่ิน กิ หมายถึง การมัดยอ‚ ม ลายโบราณ / ลายอตั ลกั ษณr / ลายทีม่ ีผลตอw การเรียนรูเ{ ชิงประวัตศิ าสตรr : เรยี กตาt งกันดว‚ ยสำเนยี งของภาษาแตtละท‚องถนิ่ ของชาวกะเหรย่ี ง นิ กิ (อมกอœ ย) แหลwงทีม่ า : กะเหรย่ี ง เทคนิคการผลติ : ทอจากฝาย : ยอ‚ มสีเคมี ลายมัดหมี่ : ยอ‚ มสธี รรมชาตจิ ากรากยอกป¦า (เคาะ) 1.Pattern Name : Karen Sin (Ni Ki) Ni means Sin, Ki means tie-dye. Ancient patterns / Identity patterns / Patterns that affect historical learning : Called differently with the accent of each local language of the Karen people, Ni Ki (Om Koi). Source : Karen Tribe Production techniques : Weaving from cotton: Chemical dyeing, Ikat pattern: Natural dyeing from the roots of Yok (knocking) 397

ภาคเหนือ 2.ชื่อลาย : ลายจก(ตtาอูก)ิ ลายโบราณ / ลายอตั ลกั ษณr / ลายที่มีผลตwอการเรยี นรเ{ู ชงิ ประวตั ิศาสตรr : ซ่นิ มัดหม่ีใชท‚ ้ังกะเหรย่ี งโปวŒ และปกาเกอt ญอ และยังใช‚ในกลtุมกะเหร่ียงราชบุรี แหลงw ท่มี า : กะเหรยี่ ง บา‚ นขนุ อมแฮดนอก ต.สบโขง อ.อมกอœ ย จ.เชยี งใหมt เทคนคิ การผลติ : เทคนคิ การสอดด‚าย สที ี่ใช‚ : เปน‘ สีธรรมชาติ ทอดว‚ ยฝาย 2.Pattern Name : Jok (Ta U Ki) pattern Ancient patterns / Identity patterns / Patterns that affect historical learning : Sin Ikat are used by both Pwo and Paka-Kyaw karen also used by the Ratchaburi Karen group. Source : Karen, Ban Khun Om Haad Nok, Sop Khong Subdistrict, Omkoi District, Chiang Mai Province Production techniques : Threading Usage color : Natural color, Woven with cotton 398

ภาคเหนอื 3.ช่ือลาย : ผา‚ หมt กะเหรยี่ ง ยะ หรือ หยะ ลายโบราณ / ลายอตั ลักษณr / ลายทม่ี ีผลตwอการเรยี นรูเ{ ชิงประวตั ศิ าสตรr : มีชายครยุ ดา‚ นเดียว ทอผา‚ ด‚วยกี่เอวหน‚าแคบ 3 ชนิ้ มาเย็บประกบกนั ใหผ‚ ืนใหญขt นึ้ เทคนคิ การผลิต : การทอด‚วยฝาย ขึ้นลายดว‚ ยเส‚นยนื สลับสีเส‚นฝาย สที ่ใี ช‚ : เปน‘ สีธรรมชาติ 3.Pattern Name : Karen blanket Ya or Yha pattern Ancient patterns / Identity patterns / Patterns that affect historical learning : There is a ruffled hem on one side. Weaving with 3 narrow waist looms to sew together to make a larger piece. Source : Karen Tribe Production techniques : Cotton weaving, Patterned with warp alternating colors of cotton threads Usage color : Natural color 399