Han Duvarları-Faruk Nafiz ÇAMLIBEL

FarukNafizÇamlıbelHanDuvarlarıDEVLETKİTAPLARIMİLL ÎE Ğ İ T İ MB A S I M E V İ-İ S T A N B U L1969

TEMEL E S E R 3 MilliEcjitimBakanlığının16.1.1969tarihve755sayıhmucipleri.YayımlarveBasılıEğitimMalzemeleriGenelMüdürlüğününl(j. 1.1969tarihve01050sayılıemirleriylebirincideiaolarak20.000adetbasılmıştır.

Kitaplar,insanlararasındadüşüncevebilgi­leri,inançveduygularıyayan,zekâvekültürün,ilimvesanatın,değerhükümlerinindünyaöl­çüsündepaylaşılmasınavezamaniçindedeva­mınayardımedenvasıtalardır.Kitaplar,birmil­letinkültürdeğerlerinidündenbugünetaşıyanvarlıklarolarakmillîkültürüntemeltaşlarıveaynızamandainsanlığınpaylaştığıilimvefikirdünyasınaaçılankapılardır.Buvasıflariylekitaplar,milletlerinvein­sanlığınzekâsınavekültürünebüyüktesirleribakımındanmedeniyetleriyayanvetarihiyapankuvvetlerinbaşındagelir.Eskiçağlardanberiyazılankitaplarındeğer­leriçokdeğişikolmuştur.Yazıldıklarıyakınçev­revezamaniçindebile,pekazokuyucununil­gisiniçekebilenkitaplaryanında,uzunyıllarvehattaasırlarboyuncazevkveistifadeileokunanvedünyaölçüsünderağbetgörenkitaplarvar­dır.Birmilletinveyainsanlığınfikirvekültürhazinesiniteşkiledecekkitaplartemelkitapde­ğerinikazanır.Kitabıneğitimvekültürbakımındandeğe­rinigözönündetutankalkınmaplânımız,üstün

eserlerinhazırlanıpyayılmasınadaözelbir yerayırmıştır.Türk Yazarlarınıneserleri,yeninesil-anlayacağıgibisadeleştirilerekbasılacak,Kültürününtemeleserleridilimizeçevrile­rekyayınlanacaktır.BusuretleİkinciBeşYıllıkKalkınmaPlânıDönemiiçindebinciltlikbirte­meleserlerkitaplığıvücudagetirilmesineçalışı­lacaktır. Böylebirtemeleserlerserisininkültürha­yatımızayapacağıhizmetindeğeribüyüktür.Birtaraftanalfabedeğişikliğininvedildeözleş­meakımınınzarurîolaraknesillerarasındamey­danagetirebileceğiboşluklarıdoldurmakmüm­künolacakveböylecemillîkültürmirasımızınyenikuşaklaraintikalisağlanacaktır.Diğertaraf­tanbütüninsanlığınvemedeniyetdünyasınınmüşterekmalıhalinegelmişolanilim,kültürvesanathazinelerindenyabancıdilleribilmeyenlerdefaydalanabileceklerdir.Bilhassabugünündünyasında,çağımızınistediğiinsanşahsiyetininteşekkülübakımından,kitabındeğeridahaçokönemkazanmıştır.İnsa­nıntabiatkarşısındakigücününtemeliniteşkiledenilimveteknolojigibi,insanınkendikendi­sinitanımasıvegeliştirmesibakımındanbüyükbirkaynakolanfelsefe,edebiyatvesanateğitimidebirseçkinlerzümresininimtiyazıolmaktançıkmıştır.MillîEğitimdavasınısadecebirokul­larmeselesisayandargörüşünötesinde,vatan­daşeğitiminiherbakımdansağlayacakbirdev-vasıflılerin Batı

letanlayışını,bütünbatılıülkelerdeolduğugibi,bizdebenimsemişbulunuyoruz.Bueğitim,özelyayınevlerininkendiimkânveölçülerinebıra­kılamayacakbirşümulvemânataşır.MillîEğitimBakanlığınınelealdığıtemelkitaplaryayını,millîkültürvesanatımızınde­ğerlerini,ilimvesanatdünyasınınmüşterekha­zineleriniTürkokurunaulaştırmakla,bugünküveyarınkinesillerindüşüncevezevkolgunlu­ğunakatkıdabulunmuşolacaktır.Herbakımdangüzelneticelervadedenbuteşebbüsefikir,sa­natveilimadamlarımızınyardımcıolacaklarınıümitediyorum.Memleketfikirhayatınakazandırmakiste­diğimizdeğerlerbakımındaniyiseçilmesigere­kentemelkitaplar,okulöğreniminidesteklemekvetamamlamak,TürkGençliğininkabiliyetleri­ningeliştirilmesinivebütünvatandaşlarımızınfaydalanacağıbirtemelkitaplığınteşkilinihedefalmaktadır. SüleymanDemire!BAŞBAKAN

Birmilleti,milletolarakyaşatanveşahsiyetsahibikılanenesaslıunsur,millîkültürdür.Kaynağımomille­tintarihinden,dil,din,ahlâk,san'atvegeleneklerindenalanmillîkültür,millîdayanışmanın,birlikveberaber­liğintemelidir.Millîkültür,millîşuuruyaratır.Millîşuurunukay­bedenmilletler,teknikteilerleselerdahi,benlikleriniveistiklâllerinikoruyamazlar.Busebeple,millîvarlıkveistiklâlimizintemeliolankültürümüzüyaratan,şekilvemuhtevasıileTürkmilletineşahsiyetinikazandırmışolanfikirvesan'ateser­leriyle,insanlığınmüşterekmalısayılanfikirvesan'ateserleriniçağdaşilimvetekniğindeğerlimahsulleriniazizmilletimizesunmak,millîşuurumuzudaimacanhveuyanıktutmamızınilkşartıdır.BinTemelEserfikri,böylebiranlayıştandoğmuş­tur. BinTemelEser,konuşulan,yaşayan,canhTürkçe-mizîehemmillîkültürümüzüyoğurandüşünceveduygudünyamızıaksettirecek,hemdeBatı'nınilim,fikirveteknikalanlarındakigörüşleriniyurdumuzagetirecektir.Neticeolarak.BinTemelEser,millîşuurubesleye­rek,geçmiştenkuvvetalıpgeleceğeyönverecekiyiva­tandaş,iyiinsanyetiştirmedebüyükyardımcıolacaktır.İlhamıERTEMMilliEğitimBakanı

FAKUK H A N NAFİZÇAMLIBELve D U V A K L A R I FarukNafiz,1898Mayısının18.Cumagünü,İs­tanbul'dadoğmuştur.Babası,eskiOrmanveMaâdinNezâretibaşkâtiplerindenSüleymanNafizAnnesiRuhiyeHanım,tüccardanibrahim NecatiBey'inkızıdır.FarukNafiz,ilktahsiliniBakırköyRüşdiyesi'n-deyapmış,ortatahsiliniHadîka-iMeşveretîdâdîsi'n-detamamlamıştır.YüksektahsiliçindebirmüddetTıbFakültesi'nedevametmiştir.DahaTıbFakültesi'ndetalebeikenneşrettiğişiirleriyledikkatiçekenşâir,kısazamandaşiirvesanatçevrelerindetanınmış;büyüktakdirvealâkagörmüştür.OnunilkşiirleriPeyâm-ıEdebî'de(1913-1914),Edebîyat-ıUmûmiyeMecmûası'nda(1916 -1919),YeniMecmûa'da(1918),ÜmîdMecmûası'nda(1919-1921),Şâir(1918-1919),BüyükMecmua(1919),Nedîm(1919)mecmualarında;Birinci Kitap, İkinciKitapgibiisimlerle,sekizkitaphâlindeçıkan,şiir-nesirvehikâyekitaplarında,(1920-1921)veYarın(1921-1922)mecmûası'ndaneşrolunmuştur.1917-1918deİleriGazetesiyazıheyetineka­tılanFarukNafiz,1922debugazetenintemsilcisiBey'dir.

II olarak Ankara'yagitmiş,aynıyıl,KayseriLisesiede­biyatmuallimliğinegönderilmiştir.1924deAnkaraErkekMuallimMektebi,1925deAnkaraKızLisesiedebiyatmuallimiolmuş,ayrıcaAnkaraLisesi'ndeedebiyatokutmuştur.1932deİstanbul'daKabataşLisesiedebiyatmuallimliğinenakledilenşâir,buli­sedekimuallimliğisırasındaayrıcaAmerikanKızKoleji'ndeyıllarca,edebiyatdersivermiştir.FarukNafiz,1946daDemokratParti'den,İs­tanbulMilletVekiliseçilmişveonunmebuslukha­yâtı27Mayıs1960ihtilâlinekadardevametmiştir.Buihtilâlde,bütünmilletvekiliarkadaşlarıylebir­liktetevkifedilerekYassıada'yagönderilenşâir,Ha­ziran1960danEylül19661'ekadarburadakalmışvemeşhurYassıadaMahkemesisonundasuçsuzgö­rülerekberâetetmiştir.Buhâdisedensonrasiyâsîhayâtadevametmekistemeyenşâir,sâdeceYassı-ada'daarkadaşlarıylebirliktemâruzkaldığıacıbas-kı'yı,çokkuvvetliveçokmanâlı,satirikdörtlüklerhâlindenazmederek,vaktiyleyazdığıHanDuvarlarışiirinemukabil,ZindanDuvarlarıadiyle,yassıbirkitap hâlinde neşretmiştir. Ankaraveİstanbul'daedebiyatmuallimliğiyap­tığıyıllardaGüneş,Tavus,Hayat,YedigünvebizzatçıkardığıAnayurdmecmualarındanbaşkaAnkaraveİstanbul'unmuhtelifmecmuavegazetelerindeşiir­ler,fıkralar,makalevemusahabelerneşredenFarukNafiz,yineİstanbul'daAkbabaveKarikatürgibimi­zahmecmualarınaDeliOzanveÇamdevirentakmaadlarıylemizahîvesatirikmanzumeleryazmıştır.

III FarukNafiz,şiire,birgönüliklimiolanmemle­ketininmahallîvetârihîatmosferineuygun,biraşkşâiriolarakbaşlamıştır:Onunilkşiirleri,İstanbul'­daBalkanSavaşı'nmveBirinciDünyâHarbi'ninkaybedildiği,üzgünveümitsizyıllardakiromantikduygulariçindedir:Böyledevirlerdeinsanlarınherşeydençok,yaAllaha,yaaşka,yâhuddaherikisinesarıldığıgörülür.Devrinmarazîhassasiyeti,gençin­sangönülleriniaşkürperişlerinedahakuvvetlesü­rükler. 1918'lerden1930'larakadarolanzamaniçindeedebiyatımızınyegânekudretliaşkşâirişöhretiyletanınanveşiirleriozamanıngençkızvegençerkekdefterlerineihtimamlayazılanFaruk Nafiz'inbuba­şarısındaTürkçe'yigüzelkullanışınınte'sîriçokbü­yüktür.OkadarkiFarukNafiz,meselâ,aruz'la.söylediğişiirlerdebuveznibirTürkaruzuhalinekoyanMuallimNâcî,TevfikFikret,MehmedAkif,AhmedHâşimveYahyaKemalserisininsonustaşâiridir. Onunşiiri,bilhassabumeziyetibakımından,üs-tadşâirYahyaKemaltarafındantakdiredilmişve:Birlübbüdürcihandaelezz-i lezâizin,Hermısra-igüzidesiFaruk Nafiz'in.gibi,YahyaKemal'in,herşâiriçinkolaysöyleyeme­yeceğibiriltifatladeğerlendirilmiştir.Yıllarilerledikçe,aşkşairliğiesasvasfınıkay­betmemekleberaber;FarukNafiz'in,şiiredahabaş­kaduyguvedüşüncelerigetirdiğideolmuştur:Fa­kirlerinvemuztariplerinderdortağıolmak;yeni

I V güreeskişiirdenbâzıasilçizgileraksettirmek;ilha­mınıKtsas-ıEnbiyâ'danalan,yeniduyguvedüşünceşiirlerisöylemek;şiire,ince,İstanbulpeyzajlarıiş­lemekv.b.gibitürlüilhamlar,teessürler;duygular,düşünceler,buşiirleredikkatedeğerbirçeşitlilikvermiştir. FakatFarukNafiz'inbirdememleketşairliğidevresivardır:Şâir,çocuklukvegençlikhayâtınıyaşadığıBal­kanHarbi,Birinci DünyaHarbiveİstiklâlSavaşıyıllarında,çeşitliyurdfelâketveıztıraplarıiçindebüyümüştü.1922deİleriGazetesimuharririolarakAnadolu'yageçmiş,birmüddetAnkara'dakaldıktansonra,edebiyatmuallimiolarak,Ulukışlayoluyla,Kayseri'yegitmişti.FarukNafiz'inAnadolu'yuiçin­dentanımasınafırsatverenbuyolculuk,1928deda­hagenişbirimkânlatamamlanmıştı:DevrinMaârifVekiliMustafaNecati'ninriyasetindekiŞarkVilâ­yetleriniTedkikHeyeti'ndebulunanşâir,buheyetleSivas,Erzincan,Gümüşhane,Tırabzon,Erzurumil­lerimizigörmüşvedönüşteKastamonu'yutanımakfırsatınıbulmuştu.Otârihlerdebirİstanbulşâiriiçinçokmühimveçokyeniolanbuçeşitvataniçi seya­hatleri,FarukNafiz'inedebîhayâtındadönümnoktasıolmuştu:Budevirde,şâirinsanatındabirmemleketedebiyatıvücûdagetirmeidealiyertutar.FarukNafiz,buidealinilkşaheseriniHan Du­varlarıadlı,büyükşiiriylevermiştir.HanDuvarla­rındanbaşka,KızılSaçlargibivemühimbirkısmıHayatMecmûası'nda(1926-1928)çıkanÇobanÇeş­mesi,Sanat,Yolcuile Arabacı, Çankaya,Kız Husye­niVurdular,MemleketTürküleri,Dağlar,AyşeSana,

V Ali,AUaha Ismarladık, BugünYoldanGeçenlerv.b.gibimanzumeleri,hepbuidealinvebuyurdintıbâ-larmınşiirleridir .1Buşiirlerinbirkısmıdavezin,şekil, dilvesöy­leyişbakımından,Türkhalkşiirininlezzetinitattı­rır.Memleketşiirlersöylemek,FarukNafiziçin,Anadolu'yubirçokcepheleriyleiçindentanımışol­maktandoğanbiranlayıştır.Şâir,buarada,Türkşiirinin, umumiyetle, Türk edebiyatının odevirde na­sılbiryoltakipetmesilâzımgeldiğini,sağlambirgörüşle,düşünür.OnunSanatisimlişiirinde,bizzatyapmayaçalıştığıbumemleket edebiyâtı'mnbirfel­sefesivardır.Bumanzumedeegzotikveyakozmopo­litsanatzevkiyleyerlivemillîsanatanlayışıustalık­lakarşılaştırılırveşâir,sebebinidebelirterekbu,ikinci sanatı tercih eder: Başkasan'atbilmeyiz,önümüzdedururken,Söylenmemişbirmasal gibiAnadolu'muz.Arkadaş,bizbuyolda türkülertuttururken,Sanauğurlarolsun,ayrılıyoryolumuz!AncakMemleketEdebiyatıyapmak,FarukNa­fiziçin,oyıllardaüzerindengeçenfırtınalarlasar­sılmış,fakirleşmiş,muztaripAnadolu'nunbuhâlin­denistifâdeedenbirgösteriş yapmak'tanvehertür­lüsiyâsîmaksatlarlayabancıideolojilerdenuzak,sa­mîmibirharekettir.Bununiçindirkişâir,Anadolu'­nunıztırâbınayerindevekuvvetliçizgilerletemas1Şâirin,Kayseri'deyazmayabaşladığıveyağmurdua­sıgibiyerliveşiirliparçalarlasüslü,manzum,Canavarpi­yesideaynımemleketedebiyatıeserlerindendir.

V I etmekleberaber,dahaçok,operişanhaliylebilegü­zelvesevimlibirvatandayaşayanhalkımızınincelikveüstünlüklerinigösteren,iyiruhlubiredebiyatmeydanagetirmiştir.YinebununiçindirkiFarukNafiz'inbutarzşiirlerindedörtasırevvelkisazşâiriKaracaOğlan'mşiirlerinibesleyen,yurdgüzellerineveyurdgüzelliklerineâit,yerliçizgilergörülür:Yağkandillerininvetürlübakımsızlıklarınisleriilekararmışhan duvarları'nâa birerâyetgibiışılda­yanâşık tarzışiirler;fidanveyasöğüdboyluköykız­ları;toprağadizvuruşlarıiçimizikımıldatan,dağgi­biTürkzeybekleribunlararasındadır.Buşiirlerde,tekerleklerindememleketin inlediğiduyulan,emek-darkağnılardakuşuçmaz yollardanpervasızakıpgiden,kızılsaçlı,köykızlarıdavardır;biryerdenbiryeredurmaksızınyolcutaşıyanveömürleriyol­larda geçen arabacıların duyguları da... Kısaca,buşiirlerdegörülen,ozamaniçinyenidünyâbüyükromancıReşadNuri'nin Anadolu sah­neleriylesüslüromanlarındaolduğugibi,yalnızze­kâlarında,tecrübe,tevazu'veirfanlarındadeğil,ız-tıraplarmdadabirincelikvesevimlilikbulunan,sı­cak ve asîl bir milletin dünyasıdır. • HanDuvarlarıkitabı,FarukNafiz'inşiirdeMem­leketEdebiyatıyapmakistediğiyıllardasöylenmişşiirleriyletertiplenmiştir.Bukitaba,şâirindahabaş­kazamanlarda,heceilevearuz'lasöylediğidahabaş­kaşiirlerdealınmıştır.Fakatbuşiirleriokuyanlar,onlardayinebirmemleketşâiri'ninhususiyetlerini

V I I bulacaklardır.Esasen,FarukNafiz'insan'atmdaçokmühim birvasıf,onungürlerininneDoğunede Batı edebiyatlarınınözentisindeolmayanyerliliğidir.Aynıgürlerde,okuyucu,sâde,temizveahenklibirTürkçe'ninzevkiniduyacaktır.AsrımızTürkçe-siniçokiyikullanan,veTürkmilletininmeydanagetirdiğidileşuurlasâdıkkalanFarukNafiz,kendiçağınınşiirTürkçesine:Hangisözlerle ninem gönlünüaçmışsabana,Beno sözlerlegönül vermedeyim sevgilime.Sözlerimninnikadarduygulu olmak yaraşır,Bağlıdırçünküdilimgönlüme, gönlümdilime.kıt'asmdabelirttiğigibi,birgönül dilivermeğemu­vaffakolanşâirlerdendir.• Eserleri: FarukNafiz'inbellibaşlıeserleri,şiirkitaplarıile,manzumvemensurtiyatrolardır.Şâirin,ayrıcaromanvemizahvadisindeyazılmışvekitaphâlindeneşrolunmuş eserleri de vardır: ŞiirKitapları:ŞarkınSultanları(1918),Gö­nüldenGönüle(1919),DinleNeyden(1919),ÇobanÇeşmesi(1926),SudaHalkalar(1928),BirömürBöyleGeçti(seçmeşiirler,1933,4defabasılmıştır.),ElimleSeçtiklerim(1934),Akarsu(1936,1940),TatlıSert(mizahîşiirler,1938),AkıncıTürküleri(1938,1939),HeyecanveSükûn(seçilmişşiirler,

VII I 1959),ZindanDuvarları(Yassıadaşiirleri,1967),HanDuvarları(1969).TiyatroEserleri:Canavar(Manzumpiyes,1925,1965),Akın(Manzumpiyes,1932,1965),Öz-yurt(Manzumpiyes,1932,1965),Kahraman(Man­zumpiyes,1933,1965),YaylaKartalı(1945),DevAynası(Henüzneşrolunmamıştır.ŞâirinbundanbaşkatikGöz Ağrısıisimli,birpiyesadaptasyonuvardır. MektepTemsilleri:BirDemetteBeşÇiçek(1933),Yangın(1933).Roman:YıldızYağmuru(1936).NihadSamiBANARLI

M E M L E K E TŞ I I R L E R I

HANDUVARLARIYağızatlarkişnedi,meşinkırbaçsakladı,Birdakikaarabayerindedurakladı.Nedensonrasarsıldıaltımdademiryaylar,Gözleriminönündengeçtikervansaraylar..Gidiyordum,gurbetigönlümleduyaduya,UlukışlayolundanOrtaAnadolu'ya-İlksevgiyebenziyenilkacı,ilkayrılık!Yüreğiminyaktığıateşlehavaılık,Göksarı,topraksan,çıplakağaçlarsan...-3-

ArkadazincirlenenyüksekTorosdağlan,öndeuzunbirkışınsoldurduğuetekler,Sonradönen,dönerkeninliyentekerlekler...EllerimtakılırkenrüzgârlarınsaçmaAsıldıarabamızbirdağınyamacına.Hertaraftayükseklik,hertaraftaıssızlık,Yalnızarabacınındudağındabirıslık!Buıslıklauzayan,dönen,kıvrılanyollar,UykuyavarmışgibigörünenyılanyollarBaşınıkaldırarakboşluğudinliyordu,Göklerbulutlanıyor,rüzgârserinliyordu.Serpilmeyebaşladıbiryağmurinceince,SonyokuşnoktasındandüzlüğeçevrilinceNihayetsizbirovaağarttıbenzimizi,Yollarbirşeritgibiufkabağladıbizi.Gurbetbenimuttasılçekiyordukendine,Yol,hepyol,dâimayol...Bitmiyordüzlükyine.Necivardabirköyvar,nebirevinhayâli,Sonunademdirdiyorinsanayolunhâli.Arasırageçiyorbiratlı,ikiyayan,BozukdüzentaşlannüstündetıkırdayanTekerlekleryollarabirşeyleranlatıyor,Uzunyollarbusestensilkinerekyatıyor...KendimikaptıraraktekerleğinsesineUzanmışım,kalmışımyaylınınşiltesine.Birsarsıntı...Uyandımuzunsürenuykudan,Geçiyorduarabayolabenzerbirsudan.KarşıdahisargibiNiğdeyükseliyordu,Sağtaraftançıngırakseslerigeliyordu:Ağırağırönümdengeçtidevekervanı,Birkenardagöründübeldeninvîranhanı.-4-

AlacabirkaranlıksarmadaykenheryeriAtlarımızçözüldü,girdikhandaniçeri.BirdevabulmakiçinbağrındakiyarayaToplanmıştıgariplerşimdikervansaraya.Birnoktadabirleşmişvatanındörtbucağı,Gurbetçekengönüllerkuşatmıştıocağı.Birparıltıgördümügözlerhemendalıyor,Göğüslerçekilereknefeslerdaralıyor,Şişesiisbağlamışbirlâmbanınışığı,Heryüzeçiziyordubirhüzünkırışığı.GitgidebirerâyetgibiderinleştilerYüzlerdekiçizgiler,gözlerdekiçizgiler...Yatağımınyanındaesmerbirduvarvardı,Üstündeyazılarlahatlarkarışmışlardı:Fânîbirizbırakmışburdayatmışsakimler,Aygınbaygınmanîler,açıksaçıkresimler...Uykuyavarmakiçinbuhazîngünde,erken,KapanmayangözlerimduvarlardagezerkenBirdenbirekıpkızılbirkaçsatırlayandı,Budörtmısradeğildi,sankidörtdamlakandBengaripçizgilerleuğraşırkenbaşbaşaRaslamıştımduvardabirşâirarkadaşa:OnyılvarayrıyımKınadağı'ndanBabaocağından,yarkucağındanBirçiçek dermeden sevgibağındanHuduttanhududa,atılmışım benAltındadabirtârih:Sekizmartotuzyedi..Gözümimzayerindebaşkabiradgörmedi.Artıkbahtınaçıktır,uzunetme,arkadaş!-5-

Nehudutkaldıbugün,neaskerlik,nesavaş;Arayagittidiyeiçlenmebaharına,Huduttangötürdüğünşanyetişiryârına!...Ertesigünbaşladıgündoğmadanyolculuk,Soğukbirmartsabahı...Buztutuyorhersoluk.UfkututuşturmadanfecrinilkalevleriArkamızdakalıyorşehrinkenarevleri.Bulutlarınardındagünyanmadansönüyor,Höyüklerbirdağgibiuzaktangörünüyor...Yanımızdangeçiyorağırağırkervanlar,Birderebeyigibikurulmuşeskihanlar.Bizbusonsuzyollardavarıyoruz,gitgide,İkidağortasındaboğulanbirgeçide.SıkıbirpoyrazbenititretirkeniçimdenGeçidiatlayıncaşaşırdımsevincimden:Ardımdakalanyerleranlaşırkenbaharla,Önümdekiarazîörtülüşimdikarla.Bugeçitsankiyazdankışıayırıyordu,Buradasonfırtınasondalıkırıyordu.YaylımıztüketirkenyollanaynıhızlaSavrulmayabaşladıkarlaretrafımızda.Karlaretrafıbeyazbirkaranlığagömdü,Kardeğil,gökyüzündenyağanbeyazölümdü...GönlümdecanverirkenköyevarmakemeliArabacıhaykırdı:\"İşteAraplıBeli!\"Tanrıyardımcıolsungayrıyoldakalana,Bizmenzilevararakatlançektikhana.BizdenevvelburayainenüçdörtarkadaşKurmuştulartutuşanocağakarşıbağdaş.Çıtırdayançalılardörtcanacankatıyor,Kimihaydut,kimikurtmasalıanlatıyor...-6-

GözlerimeçökerkenağıruykusisleriÇiçekliyorduvarıocağınakisleri.Buakisleduvardaçizgilerbeliriyor,Kalbimeateşgibişusatırlargiriyor:Gönlümüçeksedeyârin hayâliAşmayakudretim yetmez cibâliYolcuyumbirkuruyaprakmisâliRüzgârınönünekatılmışımbenSabahleyingökyüzüparlak,ufukaçıktı,Güneşlibirhavadayaylımızyolaçıktı...BugurbettengurbetegidenyolunüstündeBenüçmevsimdeğişmişgörüyordumüçgünde.UzunbiryolculuktansonraIncesu'daydık,Birhanda,yorgunargın,tatlıbiruykudaydık.Gündoğarkenbirölümrü'yâsiyleuyandım,Başucumdagördüğümşusatırlarlayandım!Garibim,nâmımaKeremdiyorlarAslı'mıelalmış haremdiyorlarHastayımderdimeveremdiyorlarMaraşlıŞeyhoğluSatılmıştımbenBirkitabekokusuduyuluyoryazında,Korkarım,yayakaldınbugurbetçıkmazında.EyMaraşlıŞeyhoğlu,evliyalaradağı!Bahtınalanetolsunaşmadmsabudağı.Azdeğildir,varmadanseningibiyurduna,Postverenleryabanınhayduduna,kurduna!...ArabamıztutarkenErciyeş'inyolunu:7-

\"Hancı,dedim,bildinmiMaraşhŞeyhoğlu nu Gözleriuzunuzunburkuîukaldıbende,Dedi: —Hanasağindi,ölüçıktıgeçende!Yaşarangözlerimdeherşeyartıkdeğişti,BizimgaripŞeyhoğluburadangeçmemişti...GönlümüMaraşh'nmyaktıkarahaberi.Aradanyıllargeçti,işteogündenberiNezamanyoldabirhanraslasamirkilirim.Çünküsizdegizlenendertleribenbilirim,Eyköylerihududabağlayanyaslıyollar,Dönmeyenyolcularaağlayanyaslıyollar!Eygaripçizgilerledoluhanduvarları,Eyhanlarıngönlümüsızlatanduvarları...-8-

SAN'AT Yalnızseningezdiğinbahçedeaçmazçiçek,Bizimdiyarımızdabinbirbahânsaklar!Kolumuzdantutaraksenistersenbiziçek,incinirdüzcaddededağdagezenayaklar.SenkubbesindeincebirmozayikarardaGezersinkırkasırlıkbirmabediniçini,Bizisararbirsülüsyazıgörsekduvarda,Bizeheyecanverirbirparçayeşilçini...-9-

SenraksınadalarkeniçintitrerderindenÇiçeklibirsahnedebirbeyazkelebeğin,BizimdekalbimizikımıldatıryerindenToprağadizvuruşudağgibizeybeğin.FırtınayıandıranorkestrasesleriBirürperişgetirirseninsinirlerine,IstırapçekenlerinacıklınefesleriBizdegeçerenhazinbirmûsikîyerine!SenanlayanbirgözlesüzersinuzunuzunYabancıbirşehirdebirkadınheykelini,BizduyarızenbüyükzevkiniruhumuzunGörüncebirköylününkıvrılmayanbelini...Başkasan'atbilmeyiz,karşımızdadururkenYazılmamışbirdestangibiAnadolu'muz.Arkadaş,bizbuyoldatürkülertuttururkenSanauğurlarolsun...Ayrılıyoryolumuz!- 1 0-

KıZıLSAÇLARöncebaygınbiriniltiydiyamaçtanduyulan.Sonrabirgölgebelirmiştikuşuçmazyoldan:Asya'nıntitreterekbağnyanıktoprağınıGeliyor,baktım,uzaktansökülenbirkağnı.\"İnleyen,memleketimdirbutekerlekte!\"dedim;\"Hangibirköylübukağnıylesürünmekte?\"de­dim. Canlıbiryüzbanayaklaştı,mehabetledolu;Kimbu?Nerdenbugeliş?Hangiyolunyolcusubu?... —11-

Bugelen,biryuvasızkuşgibipervasızdı;Bugelenköylü,sesindentanıdım,birkızdı.Sankivurmuşdaonunbirkarasevdabaşına,Kahramanlargibiyalnızçıkıyordağbaşına,Neuzunyolyürümüşhâli,neyorgunlukizi...Saçınınrengibakırdandı,bakırdanderisi.Yaklaşırkenbubakırtenligüzel,kıvrılarak,Karlıgönlümdegüneşgördükızılbiryaprak.Birkızılgündoğuyorsandımobaştanyarma;Gözlerimyandıdokundukçakızılsaçlarına.Öylebirkorgibikızgındıkikorkuttubeni;Dökülürkensaçı,kıpkırmızı,kantuttubeni.Anladımben,neyeherruhatekindirdenemez;Neyebirkuşgibihersaçtagönüldinlenemez!Anladımbenkidokunmazsanaağyarıneli...GönlümünsarmakiçinyandığıbinbirgüzeliOtutuşmuşbaşmensonraunutturdubana;Gözlerimgörmüyoretrafı,güneşvurdubana!•Kağnıkayboldu.Güneşbattı.Birishaksesivar.Kızuzaklaştı.Fakatbendeobaşdönmesivar.-12-

YOLCUILEARABACı—Gurbetademdenkara,hasretölümdenacı,Nezamantükenecekbuyollar,arabacı?—Henüzbana\"Yolununsonubudur!\"den­medi, Benömrümüharcadım,buyollartükenmedi.—Atlanhızlısürkiköyepekgeçvarmasın,Nişanlımıngözleriyollardakararmasın.—Düştüğümyollargibisonsuzdurbenimtasam,Bekleyenimolsadarazıyımkavuşmasam...-13-

—BirkeregörsegözümköyünaydınlığınıKülbağlariçerimdebukızılkoryığını.—Senindeyolunbiter,dinergözündeyaşlar,Benimuğursuzyolumbittiğiyerdebaşlar!-14—

ÇOBANÇEŞMESİDerindenderineırmaklarağlar,Uzaktanuzağaçobançeşmesi.Eysuyunsesindenanlayanbağlar,Nesöylerşudağaçobançeşmesi?\"GönlünüŞîrîn'inaşkısarınca\"Yolalmışhayâtınufuklarınca,\"OhızladağlarıFerhatyarınca\"Başlamışakmağaçobançeşmesi...\"-15-

Ozamanbaşındanaşkındıderdi,Mermerioyardı,taşıdelerdi.Kaçyanıkyolcuyasoğuksuverdi,Değdikaçdudağaçobançeşmesi!VefasızAslı'yayolgösterenbu,Kerem'insazınacevapverenbu,Kuruyangözlereyaşgönderenbu...Sızmadıtoprağaçobançeşmesi.Leylâgelinoldu,Mecnunmezarda,Birsusuzyolcuyokşimdidağlarda.AteştenkızaranbirgülarardaGezerbağdanbağaçobançeşmesi.Neşâiryaşdöker,neâşıkağlar,Târihekarıştıeskisevdalar:Beyhudeseslenir,beyhudeçağlarBirsola,birsağaçobançeşmesi!...-16-

A L İ Namlunadayanır,yoladalarsın,Duruşun,bakışınyaman,beAli!Boşunatetiğinekurcalarsın?Vardahaateşezaman,beAli!Yıllanmışbirçınarpusulukyerin,Nerdeysegelecekbeklediklerin.Varikiatımlıkcanıkederin,Deseneişleriduman,beAli?-17-

OnusenbüyütdesöğütboyuncaKendiniellereversinogonca!Sözümekanmadınbunuduyunca,Gönlündügözünüyuman,beAli!...Geldilerbeklenençiftlerormana,Duruyorikigenç,nehoş,yanyana.Birkurşunkadına,birdeçobana,Çınlasınyıllarcaorman,beAli!Görünceuzanmışyârkucağına,Boynunudolamışzülfübağına,KurşunukahpeyeatacağınaKendineçevirdin...Aman,beAli!-18—

A T Bingemlebağlananyağızatşâhakalkıyor,GittikçeyükselenbaşıAllâhakalkıyor!Sonmacerayıdinlememişvarsaanlatın;Râmetmekisteyenleromağrur,asîlatm.Beyhudedir,heruzvunabirhalkabulsada;Boşturköpüklüağzınagemlervurulsada...CoştukçaböyleselgibibağrındahisleriBirgünbaşındakalmayacaktırseyisleri!-19-

Sonşanlımacerasınıtâriheanlatın:ZinciriçindebağlıdurankahramanatıuGittikçeyükselenbaşıAllâhakalkıyor;Asrınbaşeğdisandığıatşâhakalkıyor!1919 -20-

TAÇGIYENMÎLLETBinbirgeçitaştınki,Sırat'dandahainceBirkerrefakatmenzil-imaksûdaerinceDevrildivurulmuşgibihakanlar,önünde;Çıktınkanınınhakkıolantahtaogünde..HicranlarıkalbindebirikmişsenelerleGirdinyenibİrdevre,metinan'anelerle.Târîh,ezelîşânmadestanyazadursun,Bayramyaratıryaslıgöllerdecülusun!Cevherlerininfarkıyokalnındakiterden;-21-

Tahtındahakıymetli,emînolki,zaferden!Hakkınbusenin,senkibütünşânüşerefsinÇeksinneyebirbaşkasınınhükmününefsin?Hakkınbusenin;yoksabugünyâdelolurdu,Şahlanmasa,kurtarmasaazminAnayurd'u...Mademkibugündüşmanısensürdünatınla,Hakkınyaşamakhaşrekadarsaltanatınla!...—22-

FÂTİH'EKASİDEFethin50 0 üncüyılında...Enginlereatsürdüğünakşamdıkenardan.Kalyonlarıemrinleyürüttünkaralardan;ÇılgınBoğaz'mtaşlakilitlendiğigündeZincirlerevurdundelideryayıönünde;Açtınyenidenmucizelerdevrinecedvel...Sânî-iMuhammedmisin,eyFâtih-ievvel?Târih,odevirlerdeviripgelmişolanpîr,Görmüşsededevlerdevibinlercecihangir,23-

Der-hâtırederbirseni\"Fâtih\"denilince;Birsenbucihanfâtihibeşkıt'adilince...Zaptettiğiniklimehavârîgibigirdin;Dünyâyaogünsenmedenîfethigetirdin!Çöktüysehücumunlabirerdağgibisedler,Çiğnenmediatnallarıaltındacesedler;AllâhakavuştuysaezansesleriyerdenBirgünbileeksilmediçanlarkulelerden;BirköhneçağmhükmünesonverdiğinandaHükmünleseninbiryeniçağdoğducihandaFethetmedinİstanbul'uyalnızbuseferle,Serhaddinituttunvatanınaynızaferle,Tuttunvemuhafızgibidurdunbaşucunda;Fâtihkılıcınkabzasıhâlâavucunda!Ruhunbeşasırsonravücûdungibicanlı;Hâlâkıratüstündeyağızbirdelikanlı!1953 -24-

MEHMETÇİK' EKASİDEEymilletiminlâhzadahalkettiğiordu!Baktınkibütünbirvataneldengidiyordu,BoğduncoşarakdüşmanınıngayzınıkandaDerlerki,esaretdenilenhalkacihandaBirgeçtimihürboyna,asırlarkıramazmışBirsecdeeden,birdahabaşkaldıramazmışAncaksenozincirisöküpkırmayıbildin;Ciciktengenişalnınlanetaptın,neeğildin-25-

Dünyâsenisehpâyaçekerkengözübağlı;Mağlûbuogüngördücihangaalibedalı...Birtaştı,fakat,benliğinensonrakabındanSarsıldıcihankükremişarslangazabından.Çarpıştınölümlerle,boğuştunheyecanla;Şildinkaragözlerdenakanyaşlarıkanla!Memnunkapanırgözlerimölsemdevatand;Mademkicihanneş'eli,mademkibuandaSeyretmedebirkaafileTürkordularındanŞarkınebedîfecriniİzmirsularından!1922 -26—

AYŞESANASaklıyoriçindeyüzenhayâliNezamangözlerinyaşlansa,Ayşe!DiyememboynunaolsunvebaliSevdiğinogüzelçobansa,Ayşe!GönlünüyorarakbütünbütüneBenzedinsararmışyabangülüne.Güvenmesanaandiçtiğigüne,Yabütünsözleriyalansa,Ayşe?-27-

CanınakarışmakistiyorcamKimgörsebugüneşbaşlıçobanı.GünyüzlüZeyneb'inçekildikanı,GözyaşıdöküyorKezban'sa,Ayşe.Çobanınbirkızılyelesaçları,Ateştir,alınmazelesaçları,Ahhelesaçları,helesaçları...Yakarparmağınadolansa,Ayşe!Ayşe,kaççobandan,tehlikelidir,Kendiniateşeatandelidir.Kuşlaraemniyetetmemelidir.Buluştuğunuzyerormansa,Ayşe!One,birdenbirekarşımdasoldun,Birandaboşaldm,birandadoldun?Yoksa,dünçocukken,anamıoldunYanarımkederinbundansa,Ayşe!—28—

SOFRA Ufkubirfırçadahasbahçeyedöndürdübahar,Erguvangöklerinaltındasularleylâkî...Mevsiminçizdiğicennettebirıssızlıkvar:Birbenimbahçede,birpîr-imugan,birsâkî.Dalarım,görmediğimyüzlerehayran,oturup,Uhrevîâlemietrafımatoplarbugurup;NicedevletlilerinruhunaelpençedurupNicebirhâtıradanbahsederim,âfâkî.-29-

CanatarbahçeyemihmanlarımakşamezanıGeleceksormayanerdeyseKerem,Aslıhan'ıGeleceksoframaavdetteMohaçkahramanı,NevhalardinletecekmersiyesindenBakî.1942 -30-

YENİKEREMGerçekmi,yalanmıduyduğumhaberBaharla,dediler,köyedönmüşün.Kucaktaçıkmıştınyolabirseher,Sılayabirakşamyayadönmüşün...BembeyaztenindetüterdiyeryerDahadünanandanemdiğinsütler,GelişmişgörüncesenibuseferDedimki:Biriçimsuyadönmüşün!-31-

Zambağıntoziyleçizilmişkaşın,Dersiniceylândanalmışbakışın,Sevincişakıyorsendeherkuşun...KısraklaboyölçentayadönmüşünAçılsanhasretindenizlerineVaramaz,sevdiğim,sudizlerine...Dökülmüşsaçlarınomuzlarına,Bulutlaörtülenayadönmüşün.Kırılıpdökülençağdasınnazdan,Aşkıöğrenmeneyılvarenazdan,BanavarmakiçinverdiğinsözdenBendeanlamadım,niyedönmüşün1935 -32-

KOLSUZ Sağkolukesilmişomuzbaşından,Devadımlariylebiryolcugitti:SolundabirkılıçgibisallananTekkoluanlattı,bubiryiğitti.Birdağdı,gölgesikararttıyolu,Ardıncayürürken,içimyasdolu,Canlandıgözümdekesilmişkolu,Sınırdadüşmanıgöğsündenitti.-33-

EBEDıYYETYOLUNDAFecrebenzettiğibayraklakefenlenmişAta,Çıktıbirkorgibimermerkapısındansarayın;Gönlümüz,bayrağıöğrendiğigündenberitâ,Duymamıştırbukadarhüznünüyıldızlaayın.Gidiyor,gizliyereksırgibibizdensesini,Çıkıyor,ilkolarak,biryolaBaşbuğ,bizsiz;Bizkidünyâdabırakmazdıkonungölgesini,Bunehicranlıseferdirkiberaberdeğiliz!-34-

SenkiGayyâ'yadüşenbirnicemilyonTürkünDehşetindensararırkenyüzüyaprakyaprak,Onubirandaçevirmiştinölümdendahadün,Tunçelin,yalçınirâdenle,kolundantutarak...VebugünbirnicemilyongeliyorbiryeredeEbedîyolculuğundansenidöndürmekiçin,—Senihicranlıyolundanalıkoymaknerede?—Gücüancakyetiyorkabrineyüzsürmekiçin!1938 -35-

FERHAT Taşkesilsemduramam,dağlarınötesindeKanıkalbimdeçarpanbirkadıngeldesinde!Benbatıyakoşarken,kulaklarımsesinde,Rüzgârgöğüsgeçirir,dereçağlaryolumda.Yaydankopanokgibikanataçtımderine,Kapanmakistiyorumbuhızladizlerine...Delmekiçinnefesimyettikülünkyerine,Birerkümebuluttusıradağla*-yolumda.-36-