รายงานผลการจัดกิจกรรม 238 ปี กรุงรัตนโกสินทร์

เสน่ห่ ์ไ์ ทยด้า้ นดนตรีีเรื่อ�่ งเรื่อ่� งเก่า่ ...คนแก่่การดำ�ำ เนินิ ชีวี ิติ ของคนไทยในปััจจุบุ ันั ที่่ม� องข้า้ มความสำ�ำ คัญั และคิดิ ว่า่ เครื่่อ� งดนตรีไี ทย นั้้�นล้ำ��ำ สมััย จนเปรีียบเสมืือนเป็็นสิ่�งที่่�ถููกลืืมไปจากสัังคมไทย เพราะการรัับวััฒนธรรมใหม่่ ๆ เข้้ามามีีบทบาทในสัังคมแต่่ในทาง กลัับกัันในอีีกมุุม ในกลุ่�มบุุคคลที่่�รัักและชื่�นชอบเครื่่�องดนตรีีไทย เช่่น คนเฒ่่าคนแก่่หรืือคนที่่�ชื่ �นชอบในสิ่ �งนี้้�อยากที่่�จะเผยแพร่่ให้้กัับ ผู้ �ที่ �สนใจ ถึึงแม้้บุุคคลบางส่่วนที่่�อาจจะไม่่แสดงออกในสาธารณชน แต่่เมื่ �อมีีการเผยแพร่่บุุคคลเหล่่านี้้�ก็็จะมีีกำำ�ลัังใจที่่�จะออกมาแสดง ความสามารถในด้้านที่่�ถนััดและสิ่�งที่่�ชื่�นชอบ เพื่่�อให้้เห็็นถึึงเสน่่ห์์ และเอกลักั ษณ์ข์ องเครื่่อ� งดนตรีไี ทย กำ�ำ กับั ภาพยนตร์โ์ ดย ก้อ้ งเกียี รติิ โขมศิิริิ 51

เสน่ห่ ์ไ์ ทยด้า้ นศิลิ ปะการแสดง (การแสดงหุ่�นละครเล็ก็ ) เรื่่�อง เสีียงจัังหวะจากหััวใจ (The Rhythm From My Heart) สร้้างขึ้ �นจากชีีวิิตจริิงของเด็็กหนุ่ �มที่่�มีีความบกพร่่องทางการได้้ยิิน แต่่มีีความฝัันที่่�จะเป็็นนัักเชิิดหุ่่�นละครเล็็ก โดยได้้พยายามที่่�จะฝึึกฝน ตั้ง� ใจ ไม่ย่ ่อ่ ท้อ้ ต่อ่ อุปุ สรรคที่่เ� ผชิญิ ท้า้ ยที่่ส� ุดุ ความพยายามนำำ�พาเด็ก็ หนุ่�ม ไปสู่่�ความสำ�ำ เร็็จในการสืืบสานศิิลปะหุ่�นละครเล็็กที่่�ยิ่�งใหญ่่ได้้ในที่่�สุุด และแม่่ของเด็็กหนุ่ �มก็็ภููมิิใจในตััวลููกชายมาก ที่่�สุุดท้้ายความพยายาม ของเค้า้ ก็็สำ�ำ เร็็จ กำำ�กับั ภาพยนตร์์โดย ธนิติ ย์์ จิติ นุกุ ูลู 52

เสน่่ห์์ไทยด้้านวััฒนธรรมไทย เรื่่�อง ลิิซ่่า ๒๓๘ (Lisa 238 RS) หุ่่�นยนต์์ที่่�ถููกสร้้างขึ้�นเพื่่�อเป็็นตััวแทนการเผยแพร่่ วััฒนธรรมไทย และอยู่�ในขั้�นตอนสุุดท้้ายก่่อนจะปล่่อยลิิซ่่าสู่�โลก ภายนอก คืือการป้้อนข้้อมููลเกี่ �ยวกัับการปฏิิบััติิตััวอย่่างให้้ดููไทยแท้้ โดยมีีรััตนะซึ่�่งเป็็นผู้้�ช่่วยของ ดร.โกสิินทร์์ คนประดิิษฐ์์ลิิซ่่า คอยฝึึกลัักษณะนิิสััยเกี่�ยวกัับ ขนบธรรมเนีียมประเพณีีไทยให้้ลิิซ่่า ลิิซ่่าเป็็นเหมืือนหุ่ �นยนต์์ขี้ �สงสััยที่่�ชอบถามนู้ �นถามนี่่� รััตนะได้้ เริ่ �มต้้นฝึึกลิิซ่่าด้้วยการให้้ยิ้ �มก่่อน ยิ้้�มอย่่างไรให้้ดููเป็็นยิ้ �มที่่�จริิงใจ ลิิซ่่าพยายาม จะยิ้�ม แต่่ก็็ไม่่ผ่่านเพราะไม่่เข้้าใจว่่าการยิ้�มมัันมีี ความหมายยัังไง รััตนะต้้องคอยสอนคอยอธิิบายให้้ลิิซ่่าฟัังจนเข้้าใจ และสามารถสื่�ออารมณ์์ทางสีีหน้้าได้้อย่่างดีี กำ�ำ กัับภาพยนตร์์โดย ธนิิตย์ ์ จิติ นุกุ ููล 53

54

รายการ AJ&JJ’s Journey ตอน #รััตนโกสิินทร์์ ๒๓๘ ปีี ชุดุ “สุุดยอดแห่่งกรุุงรัตั นโกสิินทร์์” รายการ AJ&JJ’s Journey ตอน #รััตนโกสินิ ทร์์ ๒๓๘ ปี ี ชุดุ “สุดุ ยอดแห่ง่ กรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์” จำ�ำ นวน ๑๐ ตอน ความยาวตอนละ ๕ นาทีี เผยแพร่่ทางสถานีี โทรทัศั น์์ไทยรััฐทีีวีี ช่่อง ๓๒ ทุุกวัันจัันทร์์ - วันั ศุกุ ร์ ์ ตั้้ง� แต่่วัันที่่� ๒๑ เมษายน - ๔ พฤษภาคม ๒๕๖๓ เวลา ๑๔.๒๐ - ๑๔.๒๕ น. นำ�ำ เสนอเกี่�ยวกับั สถาปััตยกรรม การศึึกษา อาหาร ดนตรีแี ละนาฏศิิลป์ ์ ศาสนสถาน ย่า่ นชุุมชนใต้ร้ ่่มพระบรมโพธิสิ มภาร ป้อ้ มปราการป้้องกันั เอกราชของไทย ประติิมากรรม จิติ รกรรม ภููมิิปััญญาไทย ในแต่่ละตอน จะนำำ�เสนอสิ่�งที่่เ� ป็็นสุดุ ยอดแห่่งกรุงุ รัตั นโกสิินทร์์ โดยรููปแบบการนำ�ำ เสนอเป็็นรายการสำ�ำ หรับั เยาวชนแนว Edutainment ดำ�ำ เนิินรายการแนว Vlog โดยนำำ�นักั แสดงวััยรุ่�น ๒ คน คืือ เจเจ ชยกร จุุฑามาศ และ เอเจ ชยพล จุุฑามาศ (พี่่น� ้อ้ งฝาแฝด) เป็็นคนดำ�ำ เนินิ เรื่�องหลักั และ รอง เค้า้ มูลู คดี ี ศิลิ ปินิ แห่ง่ ชาติิ สาขาศิลิ ปะการแสดง (ภาพยนตร์์- ละครโทรทัศั น์์) ประจำ�ำ ปีี พ.ศ. ๒๕๖๐ เป็็นพิิธีกี รร่ว่ มในการพาไปดูสู ถานที่่�แต่่ละแห่่ง โดยการเล่า่ ประวัตั ิิความเป็น็ มาเรื่อ� งราว เกร็็ดความรู้�ในสิ่ง� นั้้น� ๆ 55

ตอนที่่� ๑ พิพิ ิิธภััณฑ์ก์ ารศึึกษาแห่ง่ ชาติิ โรงเรียี นสวนกุุหลาบวิิทยาลััย พระบาทสมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั ทรงก่อ่ ตั้ง� โรงเรียี นสวนกุหุ ลาบ วิิทยาลััยขึ้�น ซึ่่�งเปรีียบดั่�งจุุดเริ่�มต้้นโรงเรีียนรััฐแห่่งแรกของประเทศไทย ภายในพิิพิิธภััณฑ์์ การศึึกษาแห่่งชาติิ โรงเรียี นสวนกุุหลาบวิทิ ยาลััย มีีจารึึกศิลิ าที่่ม� ีพี ระราชโองการของรััชกาลที่่� ๕ ที่่�มีีต่่อนัักเรีียนในโรงเรีียนสวนกุุหลาบวิิทยาลััย และบอกถึึงความเป็็นมาของโรงเรีียน โรงเรีียน สวนกุุหลาบวิิทยาลััยมีศี ิิษย์เ์ ก่่าเป็็นนายกรััฐมนตรีีแล้ว้ ทั้้�งหมด ๘ ท่่าน หนึ่ง่� ในนั้้น� คือื พลเอกเปรม ติิณสููลานนท์์ โรงเรีียนสวนกุุหลาบถืือว่่าเป็็นสิ่�งที่่�ทำำ�ให้้ทุุกคนรู้�ว่าพระมหากษััตริิย์์ของเราทรง ห่ว่ งใยประชาชนในด้า้ นการศึึกษาตลอดมา 56

ตอนที่่� ๒ โลหะปราสาท ณ วัดั ราชนััดดารามวรวิหิ าร โลหะปราสาทณวัดั ราชนัดั ดารามวรวิหิ ารเป็น็ โลหะปราสาท แห่ง่ แรกและแห่ง่ เดียี วในประเทศไทย สร้า้ งขึ้น� ในสมัยั รัชั กาลที่่� ๓ สร้า้ งเสร็จ็ แล้ว้ เป็น็ เพียี งปราสาทโกลน หลังั จากนั้้น� ก็ม็ ีกี ารบูรู ณะเรื่อ� ยมา แต่ย่ ังั คงโครงสร้า้ งเดิมิ เอาไว้้ จนกระทั่่ง� ถึึงรัชั กาลที่่� ๙ ในปีี พ.ศ. ๒๕๐๖ โลหะปราสาทถึึงได้เ้ สร็จ็ สมบูรู ณ์ ์ ต่อ่ มาในปีี พ.ศ. ๒๕๓๙ จึึงได้้มีีการบููรณะขึ้�นอีีกครั้้�งหนึ่�่ง เป็็นสถาปััตยกรรมที่่�ยิ่�งใหญ่่และ สวยงาม มีียอดทั้้�งหมด ๓๗ ยอด ซึ่�่งหมายถึึงพระโพธิิปัักขิิยธรรม ๓๗ ประการ หรืือ ธรรมที่่�เกื้�อกููลการตรััสรู้� ภายในโลหะปราสาทเป็็นช่่องกลวงจากฐานตลอด ยอดแกนกลางหลักั เป็น็ ซุงุ ต้น้ ใหญ่ส่ ูงู ถึึงยอดปราสาท โดยเจาะลำำ�ต้น้ ตอกเป็น็ บันั ได เวียี นขึ้�น ๖๗ ขั้้�น 57

ตอนที่่� ๓ ข้้าวแช่่ ข้า้ วแช่่เป็น็ อาหารของคนมอญจะทำำ�ในพิธิ ีบี วงสรวงเทวดาในช่ว่ ง เทศกาลสงกรานต์์และจะนำ�ำ ไปถวายพระที่่�วััด ข้้าวต้อ้ งหุุงอย่า่ งประณีีต ซาวน้ำ��ำ หลายครั้้ง� เมื่�อหุุงเป็็นข้้าวสวยแล้ว้ ต้อ้ งเอามาขััดจนเมือื ก ก่อ่ นนำำ�ไปแช่น่ ้ำำ�� อบดอกมะลิิ อาหารที่่� ทานกับั ข้้าวแช่่หลักั ๆ มีี ๗ อย่่าง คือื กะปิทิ อด ไชโป๊๊หวาน เนื้้อ� ฝอย หมูฝู อยผัดั หวาน พริิกหยวกสอดไส้้ และมีีของหวานเป็็นกะละแมและข้้าวเหนีียวแก้้ว ส่่วนคนไทย ก็็มาวิิวััฒนาการโดยใช้้น้ำำ��แข็็ง ซึ่่�งเป็็นสิ่�งหายากในอดีีต ต้้องนำำ�เข้้ามาจากสิิงคโปร์์ ฉะนั้้�น ก็็จะสามารถทำำ�ได้้เฉพาะในวัังเท่า่ นั้้น� จึึงถืือเป็น็ อาหารชาววังั ตั้�งแต่่สมััยเริ่�มก่่อตั้ง� กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ 58

ตอนที่่� ๔ จิิตรกรรมฝาผนังั วััดสุทุ ััศนเทพวรารามราชวรมหาวิิหาร วัดั สุทุ ัศั น์์ มาจาก สุทุ ัสั สนนคร คือื นครที่่ป� ระทับั ของพระอินิ ทร์์ บนยอดเขาพระสุเุ มรุุ วัดั สร้า้ งขึ้น� ในสมัยั รัชั กาลที่่� ๒ แต่ม่ าสร้า้ งเสร็จ็ ในสมัยั รัชั กาลที่่� ๓ จิิตรกรรมฝาผนัังต่่าง ๆ ภายในวััด จึึงเป็็นจิิตรกรรมคาบเกี่�ยวสองรััชกาลด้้วยกััน เป็็นจิิตรกรรมฝาผนังั ชิ้น� เอกของกรุุงรััตนโกสินิ ทร์์ ภาพวาดในวิิหารวััดสุทุ ััศน์ ์ วาดขึ้้�น ในสมััยรััชกาลที่่� ๓ เกี่�ยวกัับพุุทธประวััติิ ประวััติิอดีีตพระพุุทธเจ้้าทั้้�ง ๒๘ พระองค์์ และเสา ๘ ต้้นในวิิหาร ก็็จะเป็็นภาพวาดโลกสััณฐาน ป่่าหิิมพานต์์ และทวีีปทั้้�ง ๔ ที่่อ� ยู่่�ล้อ้ มรอบเขาพระสุเุ มรุุ และภาพวาดชิ้้น� เอก คือื ภาพช้า้ งสิบิ ตระกูลู ในป่า่ หิมิ พานต์์ ส่่วนที่่ม� าของคำ�ำ ว่า่ เปรตวัดั สุทุ ัศั น์์ มาจากเสาต้้นสุุดท้า้ ย ด้้านที่่ห� ัันหน้า้ ออกหน้้าต่่าง จะมีภี าพอยู่่�ด้้านบน เป็็นภาพพระอรหันั ต์ ์ ยืนื โปรดเปรตตนหนึ่ง่� อยู่� 59

ตอนที่่� ๕ ป้อ้ มปราการ กรุงุ รััตนโกสิินทร์ม์ ีีป้้อมปราการล้้อมรอบ ทั้้ง� หมด ๑๔ ป้้อม ปััจจุุบัันมีีป้้อมมหากาฬและป้้อมพระสุุเมรุุที่่�ยัังเหลืืออยู่่� ป้้อมปราการเป็็นสิ่ �งก่่อสร้้าง ทางยุทุ ธศาสตร์เ์ พื่่อ� ใช้ส้ ำ�ำ หรับั ป้อ้ งกันั ตนเองในยามสงครามหรือื ใช้เ้ ป็น็ ที่่ม�ั่น� สร้า้ งขึ้น� ตั้�งแต่ส่ มััยพระบาทสมเด็็จพระพุทุ ธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช ป้้อมมหากาฬ เป็็นป้้อมที่่�ถููกสร้้างขึ้�นเพื่่�อใช้้รัักษาพระนคร มีลี ักั ษณะเป็น็ รูปู แปดเหลี่ย� ม มีกี ำ�ำ แพงล้อ้ มรอบ ๒ ชั้้น� เป็น็ ป้อ้ มที่่ร� ักั ษาพระนครประจำ�ำ ด้า้ นตะวัันออก ป้อ้ มพระสุเุ มรุุเป็น็ ป้อ้ มที่่ส� วยงาม มีพีื้้น� ที่่ส� ามารถใช้ป้ ระโยชน์์ ได้อ้ ย่่างมากมาย มีเี ชิงิ เทินิ ช่อ่ งยิิงปืืน ห้้องเก็็บกระสุุนดิินดำำ�และยุทุ โธปกรณ์ต์ ่่าง ๆ ต่่อมาในปีี พ.ศ. ๒๕๒๔ กรมศิิลปากรได้้บููรณะซ่่อมแซมตามรููปแบบเดิิม โดยดููจากภาพถ่่ายในรััชกาลที่่� ๕ ยัังใช้้พื้้�นที่่�โดยรอบสร้้างสวนสาธารณะชื่�อ “สวนสัันติิชัยั ปราการ” และยังั มีพี ลับั พลา ชื่่�อ “พระที่่น� ั่่ง� สันั ติชิ ัยั ปราการ” 60

ตอนที่่� ๖ เรืือพระราชพิธิ ีี เรือื พระราชพิธิ ีี เป็น็ พาหนะสำ�ำ คัญั ที่่พ� ระมหากษัตั ริยิ ์ใ์ ช้เ้ สด็จ็ พระราชดำ�ำ เนินิ ใช้้ต่่อสู้้�กัับข้้าศึึกหรืือใช้้ในการพระราชพิิธีีสำำ�คััญต่่าง ๆ เช่่น พระราชพิิธีีถวายผ้้ากฐิิน พระราชพิธิ ีบี รมราชาภิิเษก สืบื เนื่่�องมาจนถึึงปััจจุบุ ััน โดยในพิิพิธิ ภััณฑสถานแห่ง่ ชาติิ เรือื พระราช พิิธีี ได้จ้ ััดแสดงเรืือพระที่่น� ั่่�ง ๔ ลำำ� ดัังนี้้� ๑. เรืือพระที่่�นั่่�งสุุพรรณหงส์์ โขนเรืือเป็็นรููปหงส์์ เป็็นเรืือพระที่่�นั่่�งชั้�นสููง สำำ�หรัับพระเจ้้าอยู่่�หััวหรือื พระราชวงศ์ช์ั้น� สููง สร้้างขึ้น� ในสมััยรัชั กาลที่่� ๕ และได้ร้ ัับรางวัลั ยกย่อ่ ง ให้้เป็น็ เรือื มรดกโลกจากองค์ก์ ร World Ship Trust ๒. เรืือพระที่่�นั่่�งนารายณ์์ทรงสุุบรรณ รััชกาลที่่� ๙ กรมศิิลปากรร่่วมกัับ กองทััพเรืือและสำำ�นัักพระราชวัังสร้้างขึ้ �นใหม่่เพื่่�อถวายพระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร ในมหามงคลวโรกาสพระราชพิิธีีกาญจนาภิิเษก และทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ ฯ พระราชทานนามเรือื พระที่่น� ั่่ง� ว่า่ เรือื พระที่่น� ั่่ง� นารายณ์ท์ รงสุบุ รรณ รัชั กาลที่่� ๙ ๓. เรืือพระที่่�นั่่�งอนัันตนาคราชโขนเรืือเป็็นพญานาค ๗ เศีียร ใช้้เป็็นที่่� ประดิษิ ฐานพระพุุทธรููปสำ�ำ คัญั หรืือผ้า้ กฐิินในขบวนพยุุหยาตราทางชลมารค ๔. เรืือพระที่่�นั่่�งอเนกชาติิภุุชงค์์ เป็็นเรืือพระที่่�นั่่�งรอง สร้้างขึ้�นในสมััย รัชั กาลที่่� ๕ โขนเรืือจำำ�หลัักลายปิดิ ทองรููปงููหรือื นาคตััวเล็ก็ ๆ จำ�ำ นวนมาก 61

ตอนที่่� ๗ วัดั ระฆังั โฆสิิตารามวรมหาวิหิ าร วััดระฆัังโฆสิิตารามวรมหาวิิหาร เดิิมชื่�อวััดบางหว้้าใหญ่่ สร้้างขึ้ �นในสมััยกรุุงศรีีอยุุธยา ต่่อมาในสมััยกรุุงรััตนโกสิินทร์์มีีการขุุดพบระฆัังในวััด พระบาทสมเด็็จพระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราชจึึงโปรดเกล้้าฯ ให้้นำ�ำ ระฆัังที่่�ขุุดได้้ไปไว้้ ที่่�หอระฆัังในวััดพระศรีีรััตนศาสดาราม และพระราชทานนามใหม่่ว่่า วััดระฆัังโฆสิิตาราม ทรงสร้้างพระปรางค์์ถวาย นัับเป็็นพระปรางค์์ต้้นแบบของกรุุงรััตนโกสิินทร์์ที่่�มีีทรวดทรง งดงาม ภายในวััดมีีหอพระไตรปิิฎก เดิิมเป็็นพระตำำ�หนัักของรััชกาลที่่� ๑ ครั้้�งสมััย รับั ราชการอยู่�กรุุงธนบุรุ ีี ลักั ษณะเป็น็ ตำ�ำ หนักั ๓ หลังั แฝด ภายในยังั มีตีู้�พระไตรปิิฎกขนาด ใหญ่อ่ ยู่�หอละ ๑ ตู้้� มีพี ระวิหิ ารสมเด็จ็ พระสัังฆราช (ศรี)ี ซึ่ง�่ ท่า่ นเป็็นสังั ฆราชองค์แ์ รกของ กรุุงรััตนโกสิินทร์์ วิิหารประดิิษฐานของรููปหล่่อสมเด็็จพระพุุฒาจารย์์ โต พรหมรัังสีี อดีีตเจ้้าอาวาสวััดระฆัังในสมััยรััชกาลที่่� ๔ - ๕ เป็็นพระมหาเถระรููปสำ�ำ คััญที่่�มีีผู้้�คนนัับถืือ อย่่างมากในประเทศไทย 62

ตอนที่่� ๘ บ้้านบาตร ชุุมชนบ้้านบาตรเป็็นชุุมชนเก่่าแก่่ตั้�งแต่่เริ่�มก่่อตั้�งกรุุง รัตั นโกสินิ ทร์ ์ มีอี ายุยุ าวนานกว่า่ ๒๐๐ ปีี เป็น็ ชุมุ ชนที่่ม� ีกี ารทำ�ำ บาตรพระ ภูมู ิปิ ััญญา ของไทย ที่่ส� ืบื ทอดต่อ่ กัันมาแต่โ่ บราณ การทำำ�บาตรต้้องใช้้ความละเอีียดอ่่อนและ ความอดทนสูงู เพราะทุกุ ขั้น� ตอนต้อ้ งทำำ�ด้ว้ ยมือื มีอี ุปุ กรณ์ช์ ่ว่ ยอำ�ำ นวยความสะดวก ไม่ก่ี่อ� ย่า่ ง บาตรนั้้น� ไม่ไ่ ด้ม้ ีคี วามสำ�ำ คัญั แค่เ่ พียี งเป็น็ ภาชนะใส่อ่ าหารของพระภิกิ ษุสุ งฆ์์ เท่า่ นั้้น� ยังั นับั เป็น็ หนึ่ง�่ ในเครื่่อ� งอัฐั บริขิ ารหรือื เครื่่อ� งใช้ส้ อยที่่จ� ำ�ำ เป็น็ ของพระสงฆ์์ และ ในพระวิินััยยัังบอกไว้้ว่่าพระสงฆ์์จะสามารถใช้้บาตรดิินและบาตรเหล็็กได้้เท่่านั้้�น ปััจจุุบัันความนิิยมในบาตรพระที่่�ทำ�ำ ด้้วยมืือลดน้้อยลงเหลืือเพีียงการจำ�ำ หน่่ายเป็็น ของที่่�ระลึึกหรือื รัับสั่ง� ทำำ�จากพระภิิกษุุสงฆ์โ์ ดยตรงเท่่านั้้น� ทำ�ำ ให้้ชาวบ้้านส่่วนใหญ่่ หัันไปประกอบอาชีพี อื่น� 63

ตอนที่่� ๙ โขน โขน คือื การแสดงนาฏศิลิ ป์ช์ั้น� สูงู องค์ก์ ารศึึกษา วิทิ ยาศาสตร์์ และวัฒั นธรรมแห่ง่ สหประชาชาติิ(UNESCO)ได้ข้ึ้น� ทะเบียี น“โขน”และให้เ้ ป็น็ ตัวั แทน รายการมรดกวััฒนธรรมที่่�จัับต้้องไม่่ได้้ของมนุุษยชาติิ เป็็นมรดกสำ�ำ คััญประจำ�ำ ชาติิ ไทยที่่ม� ีคี ุณุ ค่า่ และมีอี ิทิ ธิพิ ลต่อ่ วัฒั นธรรมไทยในหลายรูปู แบบ การแสดงโขนครั้้ง� แรก จััดแสดง ณ โรงละครแห่่งชาติิ พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพล อดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร และสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง เสด็จ็ พระราชดำำ�เนินิ ทอดพระเนตรการแสดงนาฏศิลิ ป์์ ไทยในโอกาสเปิิดโรงละครแห่่งชาติิ เมื่�อวัันที่่� ๒๓ ธัันวาคม พ.ศ. ๒๕๐๘ นัับเป็็น ปฐมฤกษ์์ของการดำ�ำ เนินิ กิิจการโรงละครแห่่งชาติิ 64

ตอนที่่� ๑๐ พระยารักั ใหญ่่พระยารักั น้อ้ ยพิพิ ิธิ ภัณั ฑสถานแห่ง่ ชาติิ พระนคร ประติมิ ากรรมพระยารักั ใหญ่่ พระยารักั น้อ้ ย เป็็นศีรี ษะ หุ่�นหลวงซึ่�่งจััดแสดงอยู่�ในพิิพิิธภััณฑสถานแห่่งชาติิ พระนคร หุ่่�นหลวงเป็็น ศิลิ ปะการแสดงที่่ม� ีมี าตั้ง� แต่ส่ มัยั อยุธุ ยา ใช้ว้ ัสั ดุมุ าประดิษิ ฐ์เ์ ป็น็ รูปู ร่า่ งท่า่ ทางเหมือื นคน มีีคนเชิิดและคนชัักให้้เคลื่่�อนไหวเหมืือนหุ่ �นกระบอก หุ่่�นหลวง ตััวพระคู่ �นี้ �เป็็น ศิิลปะรัตั นโกสินิ ทร์์ อายุรุ าว ๒๐๐ ปีี เป็น็ ไม้้แกะสลัักลงรัักปิดิ ทอง เขียี นสีี ประดัับ กระจก โดยศีรี ษะหุ่�นพระรามมีวี รรณะกายหรือื ผิวิ สีเี ขียี ว ทรงชฎา และพระลักั ษณ์์ มีีวรรณะหรืือ ผิิวกายสีีทอง เป็็นไม้้แกะสลัักจากไม้้รัักฝีีพระหััตถ์์พระบาท สมเด็จ็ พระพุุทธเลิศิ หล้้านภาลััย รััชกาลที่่� ๒ 65

66

รายการ AJ&JJ’s Journey ตอน #รัตั นโกสินิ ทร์์เมื่อ่� วัันวาน รายการ AJ&JJ’s Journey ตอน #รัตั นโกสินิ ทร์เ์ มื่อ� วันั วาน จำำ�นวน ๑๐ ตอน ความยาวตอนละ ๑๐ นาทีี เผยแพร่ท่ างสื่อ� ออนไลน์ ์ นำ�ำ เสนอเกี่ย� วกับั รัตั นโกสินิ ทร์์ เมื่อ� วันั วาน เนื้้อ� หาเกี่�ยวกัับประวััติิความเป็น็ มา องค์ค์ วามรู้�ทางด้า้ นศาสนา ศิลิ ปวััฒนธรรม วิถิ ีชี ีวี ิติ สถานที่่�สำำ�คัญั ทางประวัตั ิศิ าสตร์์ เพื่่�อสร้า้ งแรงบันั ดาลใจให้้ผู้�ชมอยากไป ค้้นหา เยี่�ยมชม และร่่วมอนุุรัักษ์์สถานที่่�นั้้�น ๆ ซึ่่�งจะก่่อให้้เกิิดการท่่องเที่่�ยวเชิิงวััฒนธรรม โดยรููปแบบการนำำ�เสนอเป็็นรายการสำำ�หรัับเยาวชนแนว Edutainment ดำำ�เนิินรายการแนว Vlog โดยนำำ�นักั แสดงวัยั รุ่�น ๒ คน คืือ เจเจ ชยกร จุฑุ ามาศ และเอเจ ชยพล จุฑุ ามาศ (พี่่น� ้้องฝาแฝด) เป็็นคนดำำ�เนิินเรื่�องหลักั และรอง เค้า้ มูลู คดีี ศิิลปิินแห่่งชาติิ สาขาศิิลปะการแสดง (ภาพยนตร์-์ ละครโทรทัศั น์์) ประจำ�ำ ปีี พ.ศ. ๒๕๖๐ เป็น็ พิธิ ีกี รร่ว่ มในการให้้ข้้อมูลู ความรู้�ทางประวััติิศาสตร์์ และสอนเรื่�องวัฒั นธรรม มารยาท ความมีีน้ำ��ำ ใจแบบคนไทยสอดแทรกอยู่�ในรายการ ตอนที่่� ๑ อุทุ ยานพระบรมราชานุุสรณ์์พระบาทสมเด็จ็ พระพุุทธเลิศิ หล้้านภาลัยั หรืืออุทุ ยาน ร.๒ อุุทยานพระบรมราชานุุสรณ์์พระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิิศหล้้านภาลััย หรืืออุุทยาน ร.๒ เป็็นโครงการเฉลิิมพระเกีียรติิพระบาทสมเด็็จ พระพุทุ ธเลิศิ หล้า้ นภาลัยั ของมูลู นิธิ ิพิ ระบรมราชานุสุ รณ์พ์ ระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธเลิศิ หล้า้ นภาลัยั ในพระบรมราชูปู ถัมั ภ์์ เพื่่อ� เป็น็ การสนองพระมหากรุณุ าธิคิ ุณุ ที่่ไ� ด้พ้ ระราชทานศิลิ ปะ อันั งดงามไว้เ้ ป็็นมรดกชาติิ แบ่ง่ พื้้�นที่่อ� อกเป็น็ ๖ ส่ว่ น ส่ว่ นที่่� ๑ เรือื นไทยโบราณจัดั แสดงพิิพิิธภััณฑ์์ขนมไทยจำ�ำ ลอง ส่ว่ นที่่� ๒ โรงละครกลางแจ้ง้ สำ�ำ หรับั ใช้จ้ ััดแสดงโขน ละคร ดนตรีี ตามบทพระราชนิิพนธ์ใ์ นพระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิศิ หล้้านภาลััย ส่ว่ นที่่� ๓ อาคารทรงไทยหมู่่� ๕ หลังั จััดเป็็นพิพิ ิิธภััณฑ์ว์ ิถิ ีชี ีีวิิตไทยสมััยต้้นกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ในสมััยรััชกาลที่่� ๒ ส่่วนที่่� ๔ สวนพันั ธุ์�ไม้ใ้ นวรรณคดีรี วบรวมพันั ธุ์�ไม้ใ้ นวรรณคดีนี านาชนิดิ และงานประติมิ ากรรมตามบทพระราชนิพิ นธ์ใ์ นพระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธเลิศิ หล้า้ นภาลัยั อาทิ ิ รููปหล่่อตััวละครเรื่อ� งสังั ข์์ทอง ไกรทอง รามเกียี รติ์� ส่ว่ นที่่� ๕ อาคารเรือื นไทยหมู่่� ๙ หลังั จัดั เป็น็ พิพิ ิธิ ภัณั ฑ์พ์ ระราชประวัตั ิพิ ระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธเลิศิ หล้า้ นภาลัยั มีสีื่อ� มัลั ติมิ ีเี ดียี เกี่ย� วกับั พระราชประวัตั ิิ พระราชกรณียี กิจิ รวมถึึงพระอัจั ฉริิยภาพในทางวรรณกรรม ศิลิ ปกรรม ดนตรีไี ทย นาฏศิิลป์ ์ จิติ รกรรม สถาปััตยกรรม เป็น็ ต้น้ นอกจากนี้้ย� ัังมีพี ระที่่�นั่่ง� สนามจันั ทร์์จำำ�ลอง (ศาลาทรงงาน) ส่ว่ นที่่� ๖ พื้้�นที่่ต� ิิดริมิ แม่น่ ้ำ�ำ� แม่่กลอง จุุดชมวิวิ จุดุ ถ่า่ ยรููป มีเี รืือประพาสอุทุ ยาน 67

68

ตอนที่่� ๒ วังั บางขุนุ พรหม วัังบางขุุนพรหม เดิิมเคยเป็็นที่่�ประทัับของสมเด็็จพระเจ้้าบรมวงศ์์เธอ เจ้้าฟ้้าบริิพััตรสุุขุุมพัันธุ์� กรมพระนครสวรรค์์วรพิินิิต พระราชโอรส ในพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๕ กัับสมเด็็จพระปิิตุุจฉาเจ้้า สุุขุุมาลมารศรีี พระอััครราชเทวีี สร้้างเสร็็จและทำ�ำ พิิธีีขึ้�นตำำ�หนัักใหม่่ เมื่�อวัันที่่� ๒๘ ธันั วาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ หลัังจากเปลี่ย� นแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ รััฐบาลได้้ใช้ว้ ัังบางขุุนพรหมเป็็นที่่ต�ั้ง� ของกรมยุวุ ชนทหาร สภาวััฒนธรรมแห่ง่ ชาติิ และหน่่วย ราชการอีีกหลายแห่่ง จนถึึงปีี พ.ศ. ๒๔๘๘ ก็ไ็ ด้เ้ ริ่ม� ใช้เ้ ป็น็ ที่่ต�ั้ง� ของสำำ�นักั งานใหญ่่ของธนาคารแห่ง่ ประเทศไทย จนมีกี ารอนุุรักั ษ์์และปรับั ปรุงุ อาคารเพื่่อ� จัดั ตั้้�งเป็็นพิิพิิธภัณั ฑ์์ ธนาคารแห่ง่ ประเทศไทยในเวลาต่่อมา เพื่่�อเปิดิ ให้้ประชาชนได้ม้ ีโี อกาสเข้า้ ชมวังั บางขุนุ พรหมอย่า่ งใกล้ช้ ิดิ พร้อ้ มกับั เรีียนรู้�ประวััติศิ าสตร์เ์ งินิ ตราของประเทศไทย 69

ตอนที่่� ๓ พระราชวัังรามราชนิิเวศน์์ (พระราชวังั บ้า้ นปืืน) พระราชวัังรามราชนิิเวศน์์ (พระราชวัังบ้้านปืืน) พระบาทสมเด็็จ พระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว โปรดเกล้้าฯ ให้้สร้้างขึ้�นเมื่�อเสด็็จประพาสจัังหวััดเพชรบุุรีี อยู่�ที่�ตำ�ำ บลบ้้านปืืน เพื่่�อใช้้ประทัับแรมเวลาเสด็็จพระราชดำำ�เนิินมาที่่�เพชรบุุรีี พระองค์์ โปรดเกล้้าให้้คาร์์ล ซิิกฟรีีด ดอห์์ริ่�ง สถาปนิิกชาวเยอรมััน ผู้้�ออกแบบวัังบางขุุนพรหม มาออกแบบพระราชวัังบ้้านปืืน โดยย่่อส่่วนมาจากพระราชวัังตากอากาศของพระเจ้้า ไกเซอร์์แห่่งเยอรมััน โดยใช้้สถาปััตยกรรมแบบบาโรก และอาร์์ตนููโว ซึ่�่งทั้้�งสถาปนิิก วิิศวกร และมััณฑนากรเป็น็ ชาวเยอรมันั ทั้้�งหมด 70

ตอนที่่� ๔ ชุมุ ชนย่่านกะดีจี ีนี ๑ ชุุมชนย่่านกะดีีจีีน เป็็นย่่านประวััติิศาสตร์์ เก่่าแก่่แห่่งหนึ่�่งในกรุุงเทพมหานคร ในบริิเวณลุ่�มแน่่น้ำำ�� เจ้้าพระยา ที่่�มีที ั้้ง� คนไทย คนจีีน ฝรั่่ง� โปรตุุเกส และมุุสลิิม ที่่อ� ยู่�ร่วมกัันมา ๒๕๐ ปีี ประกอบด้ว้ ย ชุมุ ชน ๖ ชุุมชน คืือ ชุุมชนวัดั กัลั ป์ย์ าณ์์ ชุุมชนกุฎุ ีจี ีีน ชุุมชนวััดประยุุรวงศ์์ ชุุมชนบุุปผาราม ชุุมชนกุุฎีีขาว และชุุมชน โรงคราม ซึ่่�งมีีความหลากหลายทางมรดกวััฒนธรรม ๓ ศาสนา ๔ ความเชื่�อประกอบด้้วย พุุทธเถรวาท พุุทธมหายาน คริิสต์์ และ อิิสลามชุุมชนย่่านกะดีีจีีนยัังมีีศาสนสถานเก่่าแก่่สถาปััตยกรรมของ บ้้านเก่่าที่่�มีีร่่องรอยทางประวััติิศาสตร์์หลงเหลืือให้้ได้้เห็็น เช่่น ขนม อาหาร ที่่�สืืบทอดกัันมายาวนานถึึง ๕ ชั่่�วอายุุคน ห้้างสรรพ สิินค้้าแห่่งแรกในสยามของนายหัันแตร โอสถศาลา หรืือคลิินิิก แพทย์์ และโรงพิิมพ์์หนัังสืือภาษาไทยของหมอบรััดเลย์์ โดยมีีเส้้น ทางท่่องเที่่�ยวย้้อนวัันวานของชุุมชน คืือ เส้้นทางท่่องเที่่�ยววิิถีีพุุทธ- มุสุ ลิมิ -ย่า่ นกะดีจี ีนี เริ่ม� จากวัดั บุปุ ผาราม/ชุมุ ชนโรงคราม/บ้า้ นพระยา ราชานุปุ ระดิษิ ฐ์/์ มัสั ยิดิ บางหลวง/บ้า้ นพาทยโกศล แล้ว้ จบที่่ว� ัดั กัลั ยาณ์์ และเส้น้ ทางท่อ่ งเที่่ย� ววิถิ ีพี ุทุ ธ-คริสิ ต์์ เริ่ม� จากวัดั กัลั ยาณ์/์ ศาลเจ้า้ เกียี น อัันเกง/ชุมุ ชนกุุฎีีจีนี /วัดั ซางตาครู้้�ส แล้ว้ จบที่่ว� ัดั ประยุรุ วงศ์์ 71

ตอนที่่� ๕ ชุมุ ชนย่่านกะดีจี ีีน ๒ เส้้นทางท่อ่ งเที่่ย� ววิถิ ีีพุทุ ธ-มุุสลิมิ -ย่่านกะดีจี ีีน เริ่�มจากวัดั บุปุ ผาราม/ชุมุ ชนโรงคราม/บ้้านพระยาราชานุุประดิษิ ฐ์/์ มััสยิิดบางหลวง/ บ้า้ นพาทยโกศล แล้้วจบที่่�วัดั กััลยาณ์์ วัดั บุปุ ผารามสร้า้ งมาแต่ค่ รั้้ง� สมัยั กรุงุ ศรีอี ยุธุ ยาเดิมิ มีชีื่อ� ว่า่ “วัดั ดอกไม้”้ ในสมัยั รัชั กาลที่่�๔ได้บ้ ูรู ณปฏิสิ ังั ขรณ์์แล้ว้ พระราชทานนามใหม่ว่ ่า่ “วัดั บุปุ ผาราม” มีภี าพจิิตรกรรมกามเทพน้้อยและนางฟ้า้ ฝรั่่�งเหาะลอยบนเพดานพระวิิหารอันั สวยงาม ชุมุ ชนโรงคราม ในอดีตี ชุมุ ชนได้ผ้ ลิติ และจำ�ำ หน่า่ ยสียี ้อ้ มผ้า้ สีนี ้ำำ��เงินิ หรือื เรียี กว่า่ สีคี ราม ทำ�ำ มาจากครามซึ่ง�่ เป็น็ พืชื ชนิดิ หนึ่ง�่ แต่ป่ ััจจุบุ ันั ไม่ม่ ีใี ครประกอบ อาชีพี นี้้แ� ล้้ว บ้า้ นพระยาราชานุปุ ระดิษิ ฐ์ ์ สันั นิษิ ฐานว่า่ สร้า้ งขึ้น� ในช่ว่ งต้น้ รัชั กาลที่่� ๕ เป็น็ เรือื นไม้ส้ ักั ทอง ใต้ถ้ ุนุ สูงู หลังั คาทรงปั้้น� หยา มีมี ุขุ หน้า้ ผสมแบบจั่ว� เรือื นมนิลิ า ตัวั เรืือนประดัับลูกู ไม้้แบบขนมปัังขิงิ ปััจจุบุ ัันตระกููล “อหะหมัดั จุุฬา” เป็น็ ผู้้�ดูแู ลใช้เ้ ป็็นศููนย์์การเรีียนรู้�ประวัตั ิศิ าสตร์ข์ องชุมุ ชน มััสยิิดบางหลวง (กะดีีขาว) เป็็นศาสนสถานของชาวมุุสลิิม สร้้างขึ้�นในสมััยรััชกาลที่่� ๑ เรีียกกัันว่่า กะดีีขาว เพราะเป็็นอาคารก่่ออิิฐปููนทาสีีขาว ทั้้ง� อาคารยกเว้้นหลังั คาและบานประตูทู าสีเี ขีียว ออกแบบเป็น็ อาคารทรงไทยแห่่งเดีียวในโลก ที่่ม� ีหี น้า้ บัันอันั โดดเด่น่ ด้ว้ ยการผสมผสานศิิลปะทั้้ง� ไทย จีีน และฝรั่่ง� บ้้านพาทยโกศล สำ�ำ นัักดนตรีีไทยที่่�สืืบทอดกัันมาตั้�งแต่่กรุุงรััตนโกสินิ ทร์ ์ มีที ายาทรุ่�นที่่� ๕ ท่่านจางวางทั่่ว� พาทยโกศล เป็น็ หัวั หน้้าควบคุุมวงปี่่พ� าทย์์ ประจำ�ำ วังั บางขุนุ พรหม ต่อ่ มาได้เ้ ปลี่ย� นมาเป็น็ วงดนตรีไี ทยชาวบ้า้ นในนาม “วงพาทยโกศล” ที่่�รับั จ้า้ งเล่น่ ดนตรีี รวมถึึงมีผี ลงานบันั ทึึกเสียี งลงแผ่น่ เสียี งมากมาย ได้ร้ ่่วมงาน พระราชพิิธีสี ำำ�คัญั ต่่าง ๆ ของชาติิเรื่�อยมา วัดั กัลั ยาณมิติ ร รัชั กาลที่่�๓ทรงสร้า้ งพระวิหิ ารหลวงและพระประธานชื่อ� “พระพุทุ ธไตรรัตั นนายก”หรือื หลวงพ่อ่ โตเป็น็ พระพุทุ ธรูปู ปางมารวิชิ ัยั องค์ใ์ หญ่่ สููง ๑๕ เมตร พระอุโุ บสถมีีพระประธานเป็็นพระพุุทธรููปปางปาลิิไลยก์ ์ มีหี อพระธรรมมณเฑีียรเถลิงิ พระเกีียรติิเป็็นที่่�เก็็บพระไตรปิิฎกสมััยรัชั กาลที่่� ๔ และยัังมีีระฆังั ใบใหญ่่ ที่่�มีเี ส้้นผ่า่ นศููนย์์กลางเกืือบสองเมตรใหญ่ท่ ี่่ส� ุุดในประเทศไทย 72

73

ตอนที่่� ๖ ชุมุ ชนย่า่ นกะดีจี ีนี ๓ เส้้นทางท่อ่ งเที่่�ยววิถิ ีีพุุทธ-คริิสต์-์ เริ่�มจากศาลเจ้้าเกียี นอันั เกง/ชุมุ ชนกุฎุ ีจี ีนี /วััดซางตาครู้้�ส แล้ว้ จบที่่�วัดั ประยุรุ วงศาวาสวรวิิหาร ศาลเจ้า้ เกียี นอันั เกงหรือื ศาลเจ้า้ แม่ก่ วนอิมิ กล่า่ วกันั ว่า่ สร้า้ งในสมัยั สมเด็จ็ พระเจ้า้ ตากสินิ มหาราชแต่เ่ ดิมิ มีศี าลเจ้า้ สร้า้ งขึ้น� ๒แห่ง่ ใกล้ก้ ันั คือื ศาลเจ้า้ โจวซือื กง และศาลเจ้้ากวนอูู ต่่อมาในสมััยพระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว มีีชาวฮกเกี้ �ยนคณะหนึ่่�งได้้รื้ �อสร้้างใหม่่ให้้เหลืือเพีียงศาลเจ้้าเกีียนอัันเกงในปััจจุุบััน มีีเจ้้าแม่่กวนอิิม ประดิิษฐานเป็น็ ประธานของศาลเจ้้า บ้้านวิินด์์เซอร์์ ของ “ตระกููลวิินด์์เซอร์์” มีีรููปแบบทางสถาปััตยกรรม “เรืือนแบบขนมปัังขิิง” ประดัับประดาด้้วยไม้้ฉลุุเป็็นลวดลายตามหน้้าจั่�ว ช่อ่ งระบายอากาศตอนบนของผนังั และเหนือื ประตููหน้า้ ต่่าง ลูกู กรงระเบียี ง และรอบชายคา อันั เป็น็ ที่่�นิยิ มในสมััยรัชั กาลที่่� ๕ วััดซางตาครู้้�ส เป็็นวัดั คริิสต์น์ ิกิ ายโรมันั คาทอลิกิ ตามประวัตั ิกิ ล่่าวไว้้ว่่าสมเด็็จพระเจ้า้ ตากสิินมหาราชได้้พระราชทานที่่�ดินิ แก่่คุุณพ่่อกอร์ท์ ่่านตั้�งชื่อ� ที่่�ดิินผืืนนี้้�ว่่า “ค่่ายซางตาครู้้�ส” แล้้วสร้้างวััดชั่่�วคราว “วััดซางตาครู้้�ส” ซึ่�่งเป็็นศููนย์์รวมจิิตใจของชาวคริิสต์์ที่่�อาศััยอยู่�ในย่่านนี้้� ส่่วนใหญ่่เป็็นชาวโปรตุุเกสที่่�ตามมาตั้�งแต่่ กรุุงศรีอี ยุธุ ยา โบสถ์์หลังั ปััจจุบุ ัันเป็น็ หลัังที่่� ๓ สร้้างขึ้น� ในสมััยรัชั กาลที่่� ๖ มีีอายุมุ ากกว่า่ ๑๐๐ ปีี วัดั ประยุรุ วงศาวาสวรวิหิ าร เป็น็ พระอารามหลวงในสมัยั รัชั กาลที่่� ๓ มีอี ีกี ชื่อ� ว่า่ “วัดั รั้้ว� เหล็ก็ ” เพราะมีรีั้ว� เหล็ก็ เป็น็ กำำ�แพงวัดั อยู่�เป็น็ บางตอน ทำ�ำ เป็น็ รูปู หอก ดาบและขวาน มีพี ระบรมธาตุเุ จดียี ์ท์ี่่ส� ร้า้ งเสร็จ็ ในสมัยั รัชั กาลที่่�๔เป็น็ พระเจดียี ์อ์ งค์ใ์ หญ่ท่ รงกลม สัณั ฐานรูปู โอคว่ำ�ำ� สูงู ๖๐เมตรเส้น้ ผ่า่ นศูนู ย์ก์ ลาง๕๐เมตร มีพี ระเจดียี ์เ์ ล็ก็ ๑๘ องค์์ เรียี งรายรอบพระเจดีีย์อ์ งค์์ใหญ่่ มีีเขามอ ภููเขาจำ�ำ ลองขนาดใหญ่่ตั้�งกลางสระน้ำ��ำ และ พริินทรปริยิ ัตั ิธิ รรมศาลา 74

75

ตอนที่่� ๗ หอจดหมายเหตุุแห่ง่ ชาติิ หอจดหมายเหตุแุ ห่ง่ ชาติเิ ป็น็ หน่ว่ ยงานราชการสังั กัดั กรมศิลิ ปากร กระทรวงวัฒั นธรรม ที่่จ� ัดั เก็บ็ เอกสารจดหมายเหตุ ุ บันั ทึึกต่า่ ง ๆ ของหน่ว่ ยงานราชการ และเอกสารส่ว่ นบุคุ คลมากกว่า่ ล้า้ นรายการ เช่่น เอกสารลายลักั ษณ์์อัักษร ภาพถ่า่ ย โปสเตอร์์ แถบบัันทึึกภาพ และแถบบัันทึึกเสียี ง ตั้้ง� แต่ป่ ลายรัชั กาลที่่� ๔ จนถึึงปััจจุบุ ันั ซึ่ง�่ พระบาทสมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั ทรงเล็ง็ เห็น็ ความสำำ�คัญั ของหนังั สือื ราชการเป็น็ อย่า่ งยิ่ง� และมีีพระราชกระแสให้้นำำ�เอกสารสำ�ำ คััญไปเก็็บรัักษาไว้้ในหอจดหมายเหตุุต่่อมาสมเด็็จพระเจ้้าบรมวงศ์์เธอ กรมพระยาดำำ�รงราชานุภุ าพ ทรงดำำ�ริจิ ัดั ตั้้ง� หอจดหมายเหตุขุึ้น� และหอรูปู ขึ้น� เพื่่อ� เก็บ็ รักั ษาเอกสาร และรูปู ถ่า่ ย ไว้ใ้ ห้้คนรุ่�นหลังั ได้้ศึึกษาค้น้ คว้้า และปััจจุุบันั มีหี อจดหมายเหตุุแห่่งชาติ ิ ส่่วนภูมู ิภิ าค จำ�ำ นวน ๑๐ แห่่ง 76

ตอนที่่� ๘ คลองรอบกรุงุ เมื่�อแรกเริ่�มกรุุงรััตนโกสิินทร์์มีีคลองคููเมืืองเดิิมมาตั้�งแต่่ กรุุงธนบุุรีีที่่�เป็็นทางเชื่�อมระหว่่างแม่่น้ำ�ำ� เจ้้าพระยาด้้านบริิเวณท่่าช้้างวัังหน้้าหรืือ สะพานสมเด็็จพระปิ่่�นเกล้้าในปััจจุุบััน อ้้อมไปจรดแม่่น้ำ�ำ�เจ้้าพระยาทางด้้านปาก คลองตลาดตรงโรงเรียี นราชินิ ีใี นปััจจุบุ ันั ต่อ่ มาในปีี พ.ศ. ๒๓๒๖ สมัยั พระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุฬุ าโลกมหาราช ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ ฯ ให้ข้ ุดุ คลองคูเู มือื งเพิ่่ม� เติมิ โดยเชื่�อมแม่่น้ำำ�� เจ้้าพระยาตอนเหนืือที่่�ตำำ�บลบางลำำ�พูู ผ่่านวััดบวรนิิเวศวิิหาร วัดั เทพธิดิ าราม วัดั สระเกศราชวรมหาวิหิ ารวังั บูรู พาภิริ มย์์ ไปออกแม่น่ ้ำ�ำ�เจ้า้ พระยา ตอนใต้้ เป็น็ ระยะทางประมาณ ๓.๔ กิิโลเมตร เรียี กกัันว่า่ คลองรอบกรุุง ซึ่ง�่ คลอง รอบกรุุงนี้้� มีีชื่�อเรีียกแตกต่่างกัันไปหลายชื่�อ ส่่วนที่่�เริ่�มตั้�งแต่่แม่่น้ำำ�� เจ้้าพระยา ตรงวััดสัังเวชจนถึึงสะพานผ่่านฟ้้าลีีลาศตรงช่่วงปากคลองมหานาคนิิยมเรีียกว่่า คลองบางลำ�ำ พูู เมื่�อผ่่านสะพานหัันเรีียก คลองสะพานหััน เมื่�อผ่่านวััดบพิิตรพิิมุุข (วััดเชิงิ เลน) เรียี กว่่า คลองวัดั เชิิงเลน และช่่วงสุุดท้้ายก่อ่ นบรรจบแม่น่ ้ำ��ำ เจ้้าพระยา เรีียกว่่า คลองโอ่่งอ่่าง คลองหลอดทั้้�งสองคลอง คืือ คลองหลอดวััดราชนััดดา คลองหลอดวัดั ราชบพิธิ เป็น็ คลองขุดุ ตั้้ง� แต่ร่ ัชั กาลที่� ๑ เมื่อ� ทรงโปรดฯ ให้ข้ ุดุ คลองรอบกรุงุ 77

ตอนที่่� ๙ สะพานข้า้ มแม่น่ ้ำ�ำ� เจ้้าพระยาในกรุงุ เทพมหานคร กรุุงเทพมหานครมีีสะพานข้า้ มแม่น่ ้ำ�ำ� เจ้้าพระยาจำ�ำ นวน ๑๓ แห่ง่ คือื สะพานกาญจนาภิเิ ษก สะพานภูมู ิพิ ล ๑ และ ๒ สะพานพระราม ๙ สะพาน กรุงุ เทพ สะพานพระราม ๓ สะพานสมเด็็จพระเจ้า้ ตากสิิน สะพานพระปกเกล้า้ สะพานสมเด็็จพระปิ่่น� เกล้้า สะพานพระราม ๘ สะพานกรุงุ ธน สะพานพระพุุทธยอดฟ้้า (สะพานปฐมบรมราชานุุสรณ์์) สร้้างขึ้�นในรััชสมััยพระบาทสมเด็็จพระปกเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว เมื่�อ พ.ศ. ๒๔๗๒ ข้้ามสะพาน แม่น่ ้ำำ�� เจ้า้ พระยาเชื่อ� มจังั หวัดั พระนครกับั ธนบุรุ ีเี ข้า้ ด้ว้ ยกันั เนื่่อ� งในโอกาสสถาปนากรุงุ เทพมหานคร ครบ ๑๕๐ ปีี และโปรดเกล้า้ ฯ ให้ม้ ีพี ระราชพิธิ ีฉี ลองพระนครครบ ๑๕๐ ปีี ด้้วยพระราชดำ�ำ ริิที่่�จะทรงสร้้างสิ่�งที่่�เป็็นอนุุสรณ์์รำำ�ลึึกถึึงพระมหากรุุณาธิิคุุณของพระบาทสมเด็็จพระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช ผู้้�ทรงสถาปนากรุุงเทพมหานคร และพระบาทสมเด็จ็ พระปกเกล้า้ เจ้้าอยู่่�หััวเสด็็จพระราชดำ�ำ เนินิ ทรงเปิดิ สะพานเมื่อ� วัันที่่� ๖ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๕ สะพานพระราม ๖ เริ่�มก่่อสร้า้ งในรัชั กาลที่่� ๖ แล้้วเสร็จ็ สมัยั รัชั กาลที่่� ๗ ซึ่่�งพระกรุุณาโปรดเกล้า้ ฯ พระราชทานนามว่่าสะพานพระราม ๖ หมายถึึง พระบาทสมเด็็จพระมงกุุฎเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััวรััชกาลที่่� ๖ และโปรดเกล้้าฯ ประกอบพิิธีีเปิิดสะพานให้้ขบวนรถไฟเดิินผ่่านข้้ามเป็็นปฐมฤกษ์์ในวัันที่่� ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๐ เป็น็ สะพานเหล็ก็ ที่่�ส่ว่ นหนึ่�่งให้ร้ ถผ่่าน อีกี ส่ว่ นเป็็นทางรถไฟข้้ามแม่น่ ้ำ��ำ เจ้้าพระยา เพื่่�อเชื่อ� มทางรถไฟฝั่�ง่ ตะวันั ออกและฝั่�ง่ ตะวันั ตกของแม่น่ ้ำำ��เจ้้าพระยาเข้า้ ด้ว้ ยกันั 78

ตอนที่่� ๑๐ ถ้ำำ��เขาหลวง ถ้ำ��ำ เขาหลวง khao luang Cave เป็น็ ถ้ำ�ำ� ที่่ม� ีคี วามสวยงามด้ว้ ยมีหี ินิ งอก หินิ ย้อ้ ยทั่่ว� ทั้้ง� ผนังั ถ้ำ��ำ และมีีพระพุุทธรููป และเจดีีย์์โบราณสมััยอยุุธยาประดิิษฐาน อยู่�ในถ้ำ�ำ� ซึ่�่งพระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๔ ได้้เสด็็จมาและโปรดเกล้้าให้้ทำ�ำ ปฏิิสัังขรณ์์ใหม่่ และพระบรมวงศานุุวงศ์์ร่่วมกัันสร้้างพระพุุทธรููป เพิ่่ม� อีกี เกือื บร้อ้ ยองค์ ์ มีปี ูชู นียี วัตั ถุทุี่่ส� ันั นิษิ ฐานว่า่ มีตีั้ง� แต่ส่ มัยั อยุธุ ยา เช่น่ รอยพระพุทุ ธบาท ซึ่ง่� ที่่ฐ� านมีลี วดลายปูนู ปั้้น� เทีียบได้้กัับลายปููนปั้้�นสมััยอยุุธยาหลายแห่่ง หลวงพ่่อถ้ำำ�� หลวง พระพุุทธรููปปางมารวิิชััย มีีพระพัักตร์์สี่�เหลี่�ยม ตามแบบพระพุุทธรููปสมััยอยุุธยา พระพุุทธรููปแบบอู่�ทอง เป็็นหนึ่่�งในหลัักฐานที่่�เก่่าแก่่ที่่�สุุดของเขาถ้ำ��ำ หลวง พระพุุทธไสยาสน์์และเจดีีย์์แปดเหลี่�ยมประดัับลายปููนปั้้�น และอีีกหนึ่�่งความงามตามธรรมชาติิที่่�ทำำ�ให้้ทุุกคนที่่�มา เที่่ย� วถ้ำำ��หลวงแห่่งนี้้ต� ้อ้ งประทัับใจก็็คือื เพดานถ้ำ�ำ� มีีปล่อ่ งขนาดใหญ่่ เวลาที่่แ� สงอาทิิตย์์สาดส่อ่ งเข้้ามาจะเกิดิ เป็็น ลำำ�แสงธรรมชาติิ ที่่ท� ำ�ำ ให้้เกิิดภาพที่่�งดงาม 79

80

สารคดีี “ใต้้ร่ม่ พระบารมีี ๒๓๘ ปีี กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์”์ สารคดีี “ใต้ร้ ่ม่ พระบารมีี ๒๓๘ ปีี กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์”์ เนื้้อ� หาเกี่ย� วกับั ความเจริญิ รุ่�งเรือื งในยุคุ สมัยั กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ ์ จำ�ำ นวน ๑๐ ตอน เผยแพร่ท่ างสถานีโี ทรทัศั น์์ ๒ ช่่องรายการ เผยแพร่่สารคดีีสถานีีโทรทััศน์์ช่อ่ ง ๙ MCOT HD เผยแพร่่ออกอากาศสารคดีีฉลองกรุุงรััตนโกสินิ ทร์์ ๒๓๘ ปีี ทางสถานีีโทรทัศั น์์ช่่อง ๙ MCOT HD ระหว่า่ งเดือื นเมษายน - พฤษภาคม ๒๕๖๓ (วันั จันั ทร์์ - ศุุกร์)์ ช่ว่ งเวลา ๑๙.๐๐ - ๒๐.๕๐ น. จำำ�นวน ๑๐ ตอน/เรื่อ� ง ความยาวตอนละ ๕ นาทีี เผยแพร่ส่ ารคดีีสถานีโี ทรทััศน์์ PPTV และสถานีโี ทรทัศั น์์ อัมั ริินทร์์ทีวี ีี เผยแพร่อ่ อกอากาศสารคดีฉี ลองกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ๒๓๘ ปีี ทางสถานีโี ทรทัศั น์์ PPTV และสถานีโี ทรทัศั น์ ์ อัมั รินิ ทร์ท์ ีวี ีี ระหว่า่ งเดือื นเมษายน - พฤษภาคม ๒๕๖๓ (สถานีีโทรทััศน์์ PPTV ช่่วงเวลา ๐๖.๓๐ - ๐๘.๐๐ น. และสถานีีโทรทัศั น์ ์ อัมั ริินทร์์ทีวี ี ี ช่่วงเวลา ๑๑.๐๐ - ๑๒.๓๐ น.) จำำ�นวน ๑๐ ตอน ความยาวตอนละ ๕ นาทีี ดำำ�เนินิ รายการโดย ยงยุทุ ธ มััยลาภ 81

ตอนที่่� ๑ รัชั กาลที่่� ๑ กอบกู้�กรุุง บำำ�รุุงประชาราษฏร์์ พระบาทสมเด็็จพระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราชได้้ปราบปราม เหตุุจราจลในกรุุงธนบุุรีี ขุุนนางข้้าราชการพร้้อมใจอััญเชิิญเสด็็จขึ้ �นเฉลิิงถวััลยราชสมบััติิ เพื่่อ� บำ�ำ รุงุ ราษฎรให้ร้ ่ม่ เย็น็ และทรงสถาปนากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ เมื่อ� วันั ที่่� ๖ เมษายน พุทุ ธศักั ราช ๒๓๒๕ พระองค์์ได้้ตั้�งพิิธีียกเสาหลัักเมืืองเพื่่�อวางรากฐานกรุุงรััตนโกสิินทร์์ และพระราชกรณีียกิิจ ที่่ส� ำำ�คัญั คืือ ชำ�ำ ระกฎหมายปกครองแผ่น่ ดิิน เรีียกว่่า กฎหมายตราสามดวง 82

ตอนที่่� ๒ รัชั กาล ๒ ฟื้้น� ศาสตร์์ ฟื้้น� ศรีี ปฐพีไี ทย ในสมััยพระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิิศหล้้านภาลััย เป็น็ ช่ว่ งที่่แ� ผ่น่ ดินิ ปราศจากศัตั รู ู จึึงเป็น็ เวลาอันั เหมาะสมในการสร้า้ งสรรค์์ ศิิลปวััฒนธรรม อัันเป็็นความเจริิญและเกีียรติิยศแห่่งแผ่่นดิินเมื่ �อท่่าน ทรงว่่างจากภาระแห่่งการปกครอง การทำำ�นุุบำำ�รุุงศิิลปะ วััฒนธรรม ถืือเป็็นพระราชกรณีียกิิจสำ�ำ คััญของพระองค์์ที่่�ทรงสร้้างสรรค์์และ ทรงสนัับสนุุนกวีีสำ�ำ คััญ นาฏศิิลป์์ การละคร ดนตรีี จนกลายเป็็นสมบััติิ ล้ำำ��ค่า่ ของแผ่น่ ดินิ 83

ตอนที่่� ๓ รััชกาลที่่� ๓ เศรษฐกิิจก้้าวไกล วิไิ ลพุทุ ธศาสนา พระบาทสมเด็็จพระนั่่�งเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว ทรงมุ่�งมั่�นด้้านการเติิบโตทางเศรษฐกิิจ ได้้ทำ�ำ ติิดต่่อค้้าสำ�ำ เภากัับจีีนอย่่างเฟื่่�องฟูู รายได้้ของรััฐเพิ่่�มมากขึ้�น กำำ�ไรจากการค้้าขายทรงนำ�ำ มาใช้้ปฏิิสัังขรณ์ว์ ัดั วาอาราม โดยนำ�ำ ศิิลปกรรมจีีนมาใช้อ้ ย่่างงดงาม 84

ตอนที่่� ๔ รัชั กาลที่่� ๔ วิทิ ยาการวิลิ าส วิิทยาศาสตร์์เฟื่่�อง พระบาทสมเด็จ็ พระจอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั ทรงตระหนักั ถึึง ภัยั ของจักั รวรรดินิ ิยิ มตะวันั ตกที่่ใ� กล้เ้ ข้า้ มา จึึงทรงมุ่�งมั่น� พัฒั นาเมือื งในด้า้ นต่า่ ง ๆ ให้้ทัันสมััยทััดเทีียมกัับตะวัันตก เช่่น ด้้านการศึึกษาทรงจััดตั้้�งโรงเรีียนสำำ�หรัับ ราษฎรในพระนคร และหััวเมืือง ด้้านคมนาคมให้้ขุุดคููคลองเพิ่่�มเส้้นรอบนอก ตััดถนนเส้้นเจริิญกรุุง ด้้านเศรษฐกิิจทรงปรัับปรุุงระบบเงิินตรา โดยใช้้เหรีียญ กษาปณ์เ์ ป็น็ ครั้้ง� แรก 85

ตอนที่่� ๕ รัชั กาลที่่� ๕ วิิวััฒน์พ์ ัฒั นา สยามสง่่า รัักษาเอกราช พระบาทสมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั พระองค์ม์ ีพี ระราชปณิธิ านในการพัฒั นาประเทศให้เ้ จริญิ ก้า้ วหน้า้ ทรงยกเลิกิ มอบคลานเครื่่อ� งแต่ง่ กายและทรงผม ทรงยกเลิกิ ระบบการปกครองแบบจตุสุ ดมภ์์ โปรดให้ต้ั้ง� กระทรวงต่า่ ง ๆ โดยมีเี สนาบดีเี ป็น็ เจ้า้ กระทรวง มีกี ารจัดั ตั้้ง� ธนาคาร โรงพยาบาลศิริ ิริ าช การไฟฟ้า้ การประปา การรถไฟ ไปรษณีีย์์และโทรเลขเป็็นแห่่งแรก และเกิิดการเปลี่�ยนแปลงโครงสร้้างทางสัังคมไทย คือื การเลิิกทาส 86

ตอนที่่� ๖ รััชกาลที่่� ๖ ประกาศความเป็น็ ชาติิในสังั คมโลก พระบาทสมเด็จ็ พระมงกุฎุ เกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั มีภี ารกิจิ อันั ใหญ่ห่ ลวง คือื การนำำ�ประเทศชาติ ิ ฝ่า่ วิกิ ฤติจิ ากภัยั ของมหาอำำ�นาจของโลกไปให้ไ้ ด้้ ทรงยกฐานะโรงเรียี น ข้า้ ราชการพลเรือื นให้เ้ ป็น็ มหาวิทิ ยาลัยั จุฬุ าลงกรณ์ ์ อีกี ทั้้ง� ยังั ทรงก่อ่ ตั้ง� กองเสือื ป่า่ แก่ข่ ้า้ ราชการ ส่ว่ นเยาวชนทรงนำำ�กิจิ การลูกู เสือื ให้ม้ ีคี วามพร้อ้ มทั้้ง� ร่า่ งกายและจิติ ใจ ทรงก่อ่ ตั้ง� ดุสุ ิติ ธานีีเป็็นเมือื งทดลองตามแบบระบอบประชาธิิปไตย มีกี ารแก้ไ้ ขพระราชบััญญัตั ิธิ ง โดยเพิ่่ม� สีีน้ำ��ำ เงิิน ต่อ่ มาเป็น็ ธงไตรรงค์์ที่่�ใช้้เป็น็ สััญลักั ษณ์ข์ องประเทศไทยในปััจจุบุ ััน 87

ตอนที่่� ๗ รััชกาลที่่� ๗ เปลี่่ย� นแปลงวัฒั นาประชาธิิปไตย พระบาทสมเด็็จพระปกเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว ทรงมุ่�งมั่�น กิิจการบ้้านเมืืองหลายด้้าน ได้้แก่่ จััดตั้้�งโรงเรีียนประถมศึึกษา พร้้อมทั้้�ง พระราชทานทุุนเล่า่ เรีียนหลวงเพื่่�อให้้ราษฎรมีีโอกาสศึึกษาต่อ่ ขั้น� สููง โปรดให้้สร้้าง สะพานพระพุุทธยอดฟ้้า ทรงวางรากฐานการปกครองในระบอบประชาธิิปไตย โดยทรงตั้ �งอภิิรััฐมนตรีีสภาเมื่ �อครั้้�งคณะราษฎรก่่อการเปลี่ �ยนแปลงการปกครอง พระองค์์ทรงยิินยอมเป็็นพระมหากษััตริิย์์ภายใต้้รััฐธรรมนููญตามระบอบ ประชาธิิปไตย และพระราชทานรััฐธรรมนููญฉบัับถาวร เมื่�อวัันที่่� ๑๐ ธัันวาคม พุุทธศัักราช ๒๔๗๕ 88

ตอนที่่� ๘ รัชั กาลที่่� ๘ ยุคุ สมัยั แห่่งความหวัังและความดีี พระบาทสมเด็จ็ พระปรเมนทรมหาอานันั ทมหิดิ ล พระอัฐั มรามาธิบิ ดินิ ทร ทรงเป็็นยุุวกษััตริิย์์ที่่อ� ายุนุ ้้อยที่่�สุุดในพระราชจักั รีีวงศ์์ เมื่�อวันั ที่่� ๑๕ พฤศจิกิ ายน พุุทธศัักราช ๒๔๘๑ เสด็็จนิิวััติิพระนครครั้้�งแรกได้้สร้้างขวััญและกำำ�ลัังใจแก่่ราษฎรทั้้�งมวล พระราชกรณีียกิิจ ที่่�สำำ�คััญ ได้้แก่่ เสด็็จพระราชดำำ�เนิินตรวจพลสวนสนามของกองทััพทหารสััมพัันธมิิตร นับั เป็น็ การแสดงเกียี รติภิ ูมู ิขิ องชาติไิ ทย และเสด็จ็ พระราชดำ�ำ เนินิ ไปทรงเยี่ย� มราษฎรย่า่ นเยาวราช และสำำ�เพ็ง็ เพื่่�อประสานรอยร้้าวของคนจีีนและคนไทยให้้กลับั มาเป็็นหนึ่�่งเดียี วกััน 89

ตอนที่่� ๙ รััชกาลที่่� ๙ พระบารมีปี กเกล้้ามิิรู้�ลืม พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร ทรงครอง สิิริิราชสมบััติิยาวนานกว่่าพระมหากษััตริิย์์ในกรุุงรััตนโกสิินทร์์ ทรงเสด็็จพระราชดำำ�เนิินถิ่�นทุุรกัันดาร ทอดพระเนตรเห็็น ปััญหาความยากจน การประกอบอาชีีพ และปััญหาสุุขภาพ เพื่่�อเป็็นการแก้้ปััญหาตั้ �งแต่่ต้้นทางจึึงพระราชทานโครงการ อัันเนื่่�องมาจากพระราชดำำ�ริิไว้้กว่่า ๔,๐๐๐ โครงการ ทรงเป็็น พระมหากษััตริิย์์อัันเป็็นที่่�รัักยิ่ �งแก่่ปวงชนและตราตรึึงอยู่ �ใน ดวงใจตราบนานเท่่านาน 90

ตอนที่่� ๑๐ รััชกาลที่่� ๑๐ ธำำ�รงรัฐั กษััตรา สืืบสานรัักษา และต่อ่ ยอด พระบาทสมเด็จ็ พระปรเมนทรรามาธิบิ ดีศี รีสี ินิ ทรมหาวชิริ าลงกรณ พระวชิริ เกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั มีพี ระราชปณิธิ านแน่ว่ แน่ท่ี่่จ� ะบำำ�บัดั ทุกุ ข์ ์ บำำ�รุงุ สุขุ ประชาชน มีชี ีวี ิติ ความเป็น็ อยู่�ที่ด� ีขีึ้น� และประเทศชาติเิ จริญิ มั่น� คง มีพี ระราชประสงค์ใ์ ห้ค้ นไทยมีคี วามสามัคั คีีเสียี สละ จึึงเกิดิ โครงการจิติ อาสาพระราชทานตามแนวพระราชดำ�ำ ริใิ นพื้้น� ที่่ต� ่า่ งๆ ทั่่ว� ประเทศ ทรงตระหนักั ถึึงด้า้ นสาธารณสุขุ จึึงพระราชทานทรัพั ย์แ์ ก่โ่ รงพยาบาลทั่่ว� ประเทศ ทางด้า้ นแนวพระราชดำ�ำ ริติ ลอดจนพระราชกรณียี กิจิ ล้ว้ นสืบื สนองพระราชปณิธิ าน ของรัชั กาลที่่� ๙ ดั่่ง� พระปฐมบรมราชโองการที่่ว� ่่า “เราจะสืืบสาน รัักษา และต่่อยอด และครองแผ่น่ ดินิ โดยธรรม เพื่�อ่ ประโยชน์ส์ ุุขแห่ง่ อาณาราษฎรตลอดไป” 91

รายการสารคดีี “เล่า่ เรื่่อ� งไทย ๆ กับั สายสวรรค์์ ขยันั ยิ่�ง” ชุุด ใต้ร้ ่่มพระบารมีี ๒๓๘ ปีี กรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ เผยแพร่่ทางสถานีีโทรทัศั น์ไ์ ทยทีีวีสี ีชี ่่อง ๓ (ช่อ่ ง ๓๓) วันั ที่่� ๒๐ เมษายน - ๑ พฤษภาคม ๒๕๖๓ (วัันจันั ทร์์ - ศุกุ ร์์) เวลาประมาณ ๑๖.๔๕ - ๑๖.๔๗ น. เนื้้�อหา เกี่�ยวกัับประวััติิความเป็น็ มา การสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ พระราชประวัตั ิริ าชวงศ์จ์ ัักรีี พระราชพิธิ ีี ประเพณี ี ศิิลปวััฒนธรรม ในยุคุ สมััยกรุุงรัตั นโกสิินทร์ ์ จำำ�นวน ๑๐ ตอน ความยาวตอนละ ๒ นาทีี ดำำ�เนินิ รายการโดย สายสวรรค์์ ขยัันยิ่�ง และสามารถรับั ชมย้อ้ นหลัังได้้ที่่ช� ่อ่ งทาง Youtube ตอนที่่� ๑ บางกอกในอดีตี ก่อ่ นเข้้าสู่�การสถาปนากรุุงรัตั นโกสิินทร์์ ออกอากาศ วัันจันั ทร์ท์ ี่่� ๒๐ เมษายน ๒๕๖๓ ราชอาณาจักั รไทยมีปี ระวัตั ิสิ ืบื ย้อ้ นกว่า่ ๘๐๐ ปี ี มีกี ารเปลี่ย� นแปลงที่่ต�ั้ง� มาทั้้ง� หมด ๔ ครั้้ง� คือื กรุงุ สุโุ ขทัยั กรุงุ ศรีอี ยุธุ ยา กรุงุ ธนบุรุ ีี และกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ซึ่่�งมีที ี่่�ตั้�งคือื กรุุงเทพมหานครหรืือเมืืองบางกอกในสมัยั โบราณ สมัยั สมเด็จ็ พระนารายณ์์มหาราช มีกี ารสร้า้ งป้้อมบางกอกหรือื ป้้อมวิิไชยเยนทร์ข์ึ้�น ๒ ฟากแม่น่ ้ำ�ำ�และสายโซ่ใ่ หญ่ข่ึ้น� กั้�นทั้้�ง ๒ ฝั่�่งเพื่่อ� กันั ศัตั รููรุุกราน พระเจ้า้ ตากสินิ มหาราช กอบกู้�เอกราชสำ�ำ เร็จ็ และสถาปนากรุงุ ธนบุรุ ีเี ป็น็ ราชธานี ี จึึงโปรดให้ส้ ร้า้ งพระราชวังั บริเิ วณป้อ้ มและพระราชทานชื่อ� ป้อ้ มใหม่ว่ ่า่ ป้้อมวิิไชยประดิิษฐ์์ พระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุฬุ าโลกมหาราช ทรงปราบปรามจราจลสำำ�เร็จ็ และเสด็จ็ เถลิงิ ถวัลั ยราชสมบัตั ิมิ ีพี ระราชดำำ�ริวิ ่า่ กรุงุ ธนบุรุ ีมี ีลี ักั ษณะ เป็็นเมืืองอกแตก ไม่ม่ั่น� คงในการต่อ่ สู้้�กัับข้า้ ศึึก และฝั่่�งตะวัันตกเป็น็ ท้อ้ งคุ้�งน้ำ�ำ�เซาะทรุดุ พัังอยู่�เสมอ จึึงทรงพระกรุุณาโปรดเกล้า้ โปรดกระหม่อ่ มให้ท้ รงสร้า้ งพระราชนิิเวศน์์ มณเฑียี รสถานใหม่่ขึ้น� ฝั่่�งตะวัันออกบริิเวณกำำ�แพงพระนครเดิิม กรุงุ ธนบุรุ ีี 92

93

ตอนที่่� ๒ พระราชพิธิ ีียกเสาหลักั เมืือง ออกอากาศ วัันอัังคารที่่� ๒๑ เมษายน ๒๕๖๓ พระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุฬุ าโลกมหาราช ทรงเสด็จ็ เถลิงิ ถวัลั ยราชสมบัตั ิิ วันั ที่่� ๖ เมษายน พุทุ ธศักั ราช ๒๓๒๕ ย้า้ ยพระราชวังั จากฝั่ง่� ตะวันั ตก ไปยังั ฝั่ง่� ตะวันั ออกและมีรี าชพิธิ ียี กเสาหลักั เมือื ง เมื่อ� วันั ที่่� ๒๑ เมษายนในปีเี ดียี วกันั เมื่อ� ๒๓๘ ที่่แ� ล้ว้ การยกเสาหลักั เมือื งเป็น็ ธรรมเนียี มพิธิ ีพี ราหมณ์เ์ รียี กว่า่ พระราชพิธิ ีนี ครฐาน เพื่่�อเป็น็ ที่่�ให้้กับั เทวดาสิิงสถิิตป้้องกัันภัยั อันั ตราย และเป็็นที่่�ยึึดเหนี่่�ยวจิิตใจให้ป้ ระชาชนเกิดิ ความร่ม่ เย็น็ และเจริญิ รุ่�งเรือื ง 94

95

ตอนที่่� ๓ พระบรมมหาราชวััง ศููนย์์กลางการปกครองพระราชอาณาจัักร ออกอากาศ วันั พุุธที่่� ๒๒ เมษายน ๒๕๖๓ พระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุฬุ าโลกมหาราชทรงปราบดาภิเิ ษกขึ้น� เป็น็ พระมหากษัตั ริยิ ์์ ในพุทุ ธศักั ราช ๒๓๒๕ และทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ โปรดกระหม่อ่ ม โดยให้้สร้้างพระบรมมหาราชวัังขึ้�นให้้มีีลัักษณะเหมืือนกรุุงศรีีอยุุธยา พระมหาราชวัังเป็็นพระราชวัังหลวงที่่�สร้้างขึ้�นพร้้อมกัับการสร้้างพระนคร เมื่�อพุุทธศัักราช ๒๓๒๕ โดยยึึดตามแบบของพระราชวัังหลวงสมัยั กรุุงศรีอี ยุุธยาเมื่อ� แล้้วเสร็จ็ ทรงมีีพระราชพิธิ ีปี ราบดาภิิเษกโดยสัังเขปเป็็นสวััสดิมิ งคล พระบาทสมเด็็จพระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช เสด็็จพระราชดำำ�เนิินโดยขบวนพยุุหยาตราทางชลมารคจากพระราชวัังกรุุงธนบุุรีี ข้้ามแม่่น้ำ��ำ เจ้้าพระยามายัังพระบรมมหาราชวััง ทรงประกอบพระราชพิิธีีปราบดาภิิเษกเสด็็จเถลิิงถวััลยราชเป็็นพระปฐมกษััตริิย์์ในพระราชวงศ์์จัักรีี และเฉลิิมพระราชมนเฑีียร แล้ว้ ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ โปรดกระหม่อ่ มให้ท้ ำำ�การก่อ่ สร้า้ งพระนครต่อ่ ให้เ้ สร็จ็ สิ้น� พระราชวังั มีปี ้อ้ มทั้้ง� หมด ๑๗ ป้อ้ ม แบ่ง่ พื้้น� ที่่เ� ป็น็ ๓ ส่ว่ น คือื เขตพระราชฐานชั้น� นอก เขตพระราชฐานชั้�นกลาง และเขตพระราชฐานชั้�นใน เมื่�อเสร็็จสมบูรู ณ์จ์ ึึงมีพี ิิธีรี าชาภิิเษกเป็็นตามแบบแผนราชประเพณีี เมื่�อพุทุ ธศัักราช ๒๓๒๘ 96

97

ตอนที่่� ๔ วััดพระศรีีรัตั นศาสดาราม พระอารามแห่่งพระบรมมหาราชวััง ออกอากาศ วันั พฤหััสบดีที ี่่� ๒๓ เมษายน ๒๕๖๓ วััดพระศรีีรััตนศาสดาราม ตั้้ง� อยู่�ในเขตพระราชฐานชั้น� นอก ด้า้ นตะวัันออกของพระบรมมหาราชวััง สร้้างขึ้น� เมื่อ� พุทุ ธศัักราช ๒๓๒๕ โดยพระบาท สมเด็จ็ พระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช มีีพระราชประสงค์ใ์ ห้้เป็น็ ที่่�ประดิษิ ฐานพระพุุทธมหามณีรี ัตั นปฏิมิ ากรหรือื พระแก้ว้ มรกต และสถานที่่�บำำ�เพ็ญ็ พระราชกุุศล ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ โปรดกระหม่อ่ มให้อ้ ัญั เชิญิ พระพุทุ ธมหามณีรี ัตั นปฏิมิ ากรจากพระราชวังั เดิมิ กรุงุ ธนบุรุ ีี มาประดิษิ ฐาน เมื่อ� วันั ที่่� ๒๗ มีนี าคม พุทุ ธศักั ราช ๒๓๒๗ พร้้อมกับั พระราชทานนามพระอารามใหม่น่ ี้้ว� ่่า “วัดั พระศรีรี ััตนศาสดาราม” หรืือเรีียกสามััญว่่า “วัดั พระแก้้ว” สิ่�งก่่อสร้้างต่่าง ๆ ภายในวััดพระศรีีรััตนศาสดาราม เป็็นผลงานสถาปััตยกรรมและศิิลปกรรมชั้�นเยี่�ยมของช่่างสมััยกรุุงรััตนโกสิินทร์์ พระอุุโบสถที่่� ประดิิษฐานพระแก้้วมรกตใช้้เป็็นที่่�ประกอบราชพิิธีีต่่าง ๆ พระระเบีียงจิิตรกรรมฝาผนัังเรื่�องรามเกีียรติ์� ซึ่่�งเป็็นจิิตรกรรมฝาผนัังที่่�ยาวที่่�สุุดในโลก พระมณฑปประดิิษฐาน พระไตรปิิฎกฉบัับทอง ที่่�สังั คายนาในสมััยรัชั กาลที่่� ๑ และเจดียี ์ท์ องสร้้างขึ้�นเพื่่อ� กตััญญุุตา ทรงอุทุ ิิศถวายแด่ส่ มเด็จ็ พระราชชนกและพระบรมราชชนนีี 98

99

ตอนที่่� ๕ โบราณราชประเพณีีในสมััยรััชกาลที่่� ๑ แบบแผนแห่ง่ แผ่น่ ดินิ สยาม ออกอากาศ วัันศุกุ ร์ท์ ี่่� ๒๔ เมษายน ๒๕๖๓ ในช่่วงเริ่�มต้้นของการสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ พระบาทสมเด็็พระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช ต้้องทำำ�ศึึกสงครามป้้องกัันพระนครควบคู่่�กัับ การสร้า้ งบ้้านแปลงเมืือง และทรงฟื้้�นฟููศิิลปวััฒนธรรมในทุกุ ๆ ด้้านให้้เหมือื นที่่ก� รุุงศรีีอยุุธยารุ่�งเรืือง ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ โปรดกระหม่อ่ มให้ป้ ระกอบราชพิธิ ีปี ราบดาภิเิ ษกโดยสังั เขปก่อ่ นในเบื้้อ� งต้น้ และโปรดให้ข้ ้า้ ราชการผู้�รู้� ครั้ง� กรุงุ เก่า่ ร่ว่ มกันั ตรวจสอบ ตำ�ำ ราการราชาภิิเษกสมััยกรุุงศรีีอยุุธยา แล้้วแต่่งตั้�งเรีียบเรีียงขึ้�นเป็็นตำำ�ราราชาภิิเษกครั้้�งกรุุงศรีีอยุุธยาสำำ�หรัับหอหลวง เมื่�อราชมณเฑีียรสถานสร้้างขึ้�นใหม่่แล้้วเสร็็จ ในปีีพุุทธศัักราช ๒๓๒๘ จึึงโปรดให้ต้ั้�งการพระราชพิิธีบี รมราชาภิเิ ษกให้้สมบููรณ์์ตามแบบแผนสืืบมาจวบจนถึึงรัชั กาลปััจจุุบััน นอกจากนี้้�ยัังมีีพระราชพิิธีตี ่า่ ง ๆ ที่่�พระมหากษััตริยิ ์์ทรงปฏิิบัตั ิิในแต่่ละเดืือนตามที่่ป� รากฏในพระราชพิิธีี ๑๒ เดือื น พระราชนิิพนธ์์ในรัชั กาลที่่� ๕ และการฟื้น้� ฟููขบวนพยุหุ ยาตราทางชลมารคและทางสถลมารคที่่�สืืบทอดมาตั้�งแต่ค่ รั้้�งกรุุงศรีีอยุธุ ยา 100