✍️©️

\\)(ฟ้ งวน)© เบ็นกระสึอ ๑ เบนกรง (ฉบบนอฅองว่า เบน ภง=ผีโพง ? ชอบกินของโสโครก เบนไค้ทํ้งชายและ หญิง) ๑ เบนชวายลอง ๑ ร่างผีปอบ (รูปอบ) ๑ รูรอง ๑ เบนกวาม ๑ เบนน!ว ๑ เบนแช ๏ เบน มอง (มองกร่อ ?) ๑ เบนคะกริว ๑ สาเหฅุเหล่าน ไห้บอกคืนไค้ภายในเดือนหนึ่ง แค่ถาเบนขำของหลวง ก็ดื ล้กคำมาขายก็ดื แม้นานเท่าไคก็ให้บอกคืนไค้ สาเหตุเหล่านึ่ท่เยอมให้บอกคืนไค้ เพราะมองคำยคาไม่ เห็น เหคอื่นนอกเหนือกว่านึ่ คาสามารถมองเห็นไค้ ไม่ควรให้บอกคืนเพราะเหตุนน มาครา ๑ บกกล ๒ กนฝากของไว้ควยก็น ผู้ หนึ่งน1นหากมาเอาของคน มนกลํบเอาของของอีกผู้หนง ไป โคยเวคนาจะลกทรพก็ ก็ให้ไหมคามจารีฅล้กทรพก็ ผีเบนของกล้ายกน ไม่ไค้คงใจล้กทรพก็ แค่หยิบไปผิค ให้เอาของมาคืนกนและก็ไ14คำเกม อย่าไหมเกิก มาครา ๑ บกกล ๒ กนเวรวากกลากน ผูหนง ไปฒัของท่านมาซ่อนไว้ อีกผู้หนึ่งนนอำของ'ไว้ เ

๖๘ เจ้าของไม่อยู่ เขาก็นำของมาแบ่งก,นกนละครึ่ง พังพับให้ชดใช้กนละกรึ่ง ผิกนที่สองร้ว่ากนที่หนึ ของท่านมาไว้ที่บ่าน ม*นก็ไม่ซ่อนของน1น, แก่โ!'ไม ให้เจ้าของร้ ผิไม่รู้พัวผ้พักชอง ให้กนที่สองช น1แทํง์สน ผิไค้พัวผู้พักของมา และกวรจะไหม ๙ เ ก็ด็เ ๘ เท'าก็คี ให้ผู้ล*กชคใช้ ๔ ส่วน ผ้อำไว้ชดใช้ ๒ ส่วน (ฉบ่บ่เสาไห้ค*ด์ผิดเบน ๔ ส่วน) เพราะม*นํไม บอกให้เจ้าของรู้ และให้ชดใช้น*อยกว่าผู้พัก ไม่ได้ซ่อนของไว้ โจรมาพ*ก่อย่ (จอด) ที่เรือน เจ้าเรือนก็ร้ว่าเบื่น โจร แก่ยอมให้มาพักอยู่ ให้ไหม ๓๓0 เงิน ผิไม เบนโจรและยอมให้พักอย่ ให้ไหม ©80 เงิน มาตรา ® โจรไปปลนท่านแก่ไม่พันได้อะไรไป ให้ไหมคนละ ๓๓0 เงิน โจรขนเรือนท่าน แต่ไม่พ ไค้ลกของสิงใค ให้ไหมคนละ ๓๓0 เงิน ผิเข่าบริเว บ้านพังไม่พันไค้ล*กของ ให้ไหม ๑©0 เงิน เข่ กลางบ้าน พังไม่พันขนบนเรือน ให้ไหม ©80 เงินแ

*5^ มาครา © ขาของไพร่กก็ ขำชองขนก็กี หนีไป พักที่เรือนท่าน ล่าเช่ร่เรือนไมพับพัวขํปๅน^ ให้ ©๑๐ เงิน มาฅรา ๏ ยมหอกยืมคาบท่านไปฆ่ๅฤนที่ไม, กวรฆาถงฅาย กวามผคๆเกคกบเจุๅVIอก!.จุ'ๅกาบ ไห้'ไV)ม ๑®๐ เงิน ส่วนที่เหลือให้ผู้ฆ่ากนชกใช้ไห้กวบ ผิ1จุ หอกเล่าคาบรู้ว่าเขาจุะยืมไปฆ่ากน ก็ให้ไหมกวามผิคผู้ ฆ่ากนและเจ่าหยกเจ่าดาบคนล!กวึ่ง มาฅรา ๑ ไม่มเหตุไม่มีงาน หากติกลอง (พัวง กลองเบากลอง) ไหไหม ๓ต0 เงิน ผิกนปล่นฆ่าพ้น กนขโมยพัน เบนชู้เมียพัน (มกเมีย) ฆ่าพันคาย ไ เสียงกลองไมวงไปช่วย ไห้ไหม ©๑0 เงิน ให้เช มาครา 6 พี่น้องมาเยี่ยมพันกินเหล่าเมา เรือนไปส่ง หากไม่ไปส่งและไม่ให้นอนพัๅง ญาติน,น กลบไปถกฆ่าคายระหว่างทาง ให้เล่าของเหล่เชคใช้เ ๑๑0 เงิน ผิเช่าเหล่าบอกให้นอนพัาง แค่ไม1ยอมนอน ให้บอกเพี่อนบ้านให้เบนพยาน ล่ามไเไปถูกฆ่าคายร หว่างทาง ก็เลิกแล่วพันไป อย่าว่าอะไรแก่เช่าเหล่า

ฟ่อ ผเจำเหลำ’ไปส่งผ้เมาถึงเรือน เจำเรือนผู้ บอกใหนอนกาง เจำเหลามาถูกฆ่าคายกลางทาง ให้ เมาชคใช้ค่ ามน ๑๑๐ เงิน ผิผ้เมาบอกให้นอนค่างแลว ไม่ยอมนอนมาถูกฆ่าฅายกลางทาง อย่าว่าอะไรแก,ผู มาฅรา ๑ เจำเรือนไม่ไค้เรืยกร้อง แค่ไปกินเห ที่เรือนท่านเองก็ค่ หรือเจาเรือนเขญท่านมากินเหลาก ช่วยท่างานแล3ว่เลยงเหลากํนก็คี ฅกกาบอกให้นอนค ถาไม่ยอมนอน ก็ทองไปส่ง หากไม่ไปส่ง เพื่อน คาย ให้,ใช้กำ ๓๓0 เงิน ผิไปส่งถึงเรือน แล็ว์ผู้เมาไม่บ'ง(ๆ*บให้นอน หรือบอกแล่วแกไม่ยอมนธนก็ดี ผู้เลยงเหล่ากล*บม ฆ่าฅายกลางทาง อย่าว่าอะไรแก1ผู้เมา เพราะเมื่อมนหา เพี่อนมากินเหล่า มนก็ล่องไปส่งเพื่อนอย ผ้เมาเหล่าเพราะเหตุน1น มาตรา ต กนมากินเหล่ายาในเรือนท่านจนถึ มากก็เบนกวามผิดของเล่าเหล่า ผิเล่าเหล่าไม่พ บ้าน ท่านฆ่ามไเดาย ให้เล่าเหล่าชคใช้ค่า ๓๓0

๓)® ผิIขญใจให้ใช้ ๒๒๐ เงินหรอ ©@0 เงิน การกินเหลำ ถากนแฅเวลากลางวน กไม่มีความผิดแก่เจ่าเหล่าแล ลกษณะฝากของกนไว้ กรณีที่เอาของใส่หีบใส่ มอง ? ไว้ แลำนำไปฝากโดยเจ่าของไม่เบิ1ดให้ด เบน แต่บอกว่ามีของส่งใดบ่าง ผู้ร้บ่ฝากก็ไม่เห็นของ แต่ ร'บเอาไว้ ต่อมาของหายไป ก็ควรให้ผู้ร้บ์ไว้ชดใช้ตาม กำที่เจ่าของบอกไว้ เพราะผู้ร,บฝากอยากไม่ฅรวจุดของ เอง ผิเจ่าของไม่ไค้บอกไว้ว่ามีของส่งใด แต่Iจ่าของ กลาสบถไค้ ก็ให้ผู้รบฝากชคใช้ฅามนนเถิก มาครา ๑ หากของฝากนนเสียหายควย โจรลํกไป หรือไฟไหม้ น์าท่วมลอยไปก็คีและมีผู้รุ้เห็นเบนพยาน ไม่ควรให้ห้ร้บฝากใช้ค่าของนนทะงสน มาฅรา ๑ เจาเรือนจะ ไปที่อื่น จึงฝากลูกไว้ ผู้ร'บ ฝากดแลลกท่านไม่เรียบร้อยเด็กดกนาดาย ว'วกวาย เหยียบดาย หรือถูกโจุรล่กไปก็คี ให้ผู้รบฝากชดใช้ค่า ลกท่าน ๓๓ง เงิน มาดรา 6 ผู้ใดฝากของไว้ในเรือนในแพท่านก็หี หากโจรมาลํก่ของนํนไปไม่ร้หํวใคร ให้ผู้รบฝากใช้ของ

๓) I* นใ.เทงสิน ฅ่อเมื่อใคได้ตำโจร จึงให้ไหมมไเให้แก่เจ แลำให้เจาของคืนของให้แก1ผู้รบฝากนน.ทงสนเถิต ลำษณะเช่าวำกวาย ยืมของแก่กนทุกชนิค เช่าวำกวายพ่านไปทำนา ผิสูญเสียไปเพราะโจรปลน อคคายก็คื ววกวายมรๆคาเท่ าใค ให้ผู้เช่าชดใช ค่าแรง'ว่วก'วายที่ได้ท่านาไปแลํวเท่าใด ให้ผู้เช่ ให้แก่เจ่าววกวายคามทื่ใด้คกลงกันไว้แท่แรก ผิยงไม่ท ไค้ทำนาเลย ก็ไม่คองใช้ท่าแรงให้ ผิวัวกวายทายคว โรค ให้ชดใช้ท่าครึ่งเคียว ยืม'วัวกวายท่านทำนาหรือลากเกวียน หากโจรกั ไปหรือกัฅว์อดฅาย หรือแข่งขาหัก ให้ชค,ใช้ค่า เจ่าของ แล่วมอบสคว์ไว้ให้แก่ผู้ยืม ผิรู้หัวโจ หกัง ให้เจ่าของวํว์กวายไหมโจร แกัวให้คืนท่าวัวก แก1ผู้ยืมผู้เช่า ผิวัวกวายเบึนโรคฅายเสียก่อนกัง บอกเจ่าของ ให้ผู้ยืมชด,ใช้ท่ากรึ่งเคียว ผิไค้บอกเจ ของและได้ร้ก่ษาแกัว แท่ไม่ทายคายไปก็ดี ผ้ยืมผ ไม่ฅองชดใช้ค่าว'วกวาย หันคายคำยกรรมของหันเอง แม้อยู่กับเจาของในววัณนก็ย่อมจะคายแล

๓) ะก มาครา ๑ ยืม'ช้างม่าท่านมาขี่ ปล่อยให้หลคไป ท่านผิอึ่นจุบไค้ ให้ผู้ยืมเสียค่าไถ่ ผิซนมาบาคเจุ๊บมว ราม (ปานกลาง ?) เสีย ให้ผู้ยืมชคใช้ค่าท่งสิน แล่ว มอบช*นมำให้ผิยืมไป ผิชางมท่เบนโรกฅายไม่ท่นบยก เจาของ ให้ผิยืมชคใช้ค่าครึ่งหนึ่ง ผํได้บอกเจำ'ของและ ไค้ช่วยกนรกษาแฅ่ดายไป อย่าว่าอะไรแก่ผู้ยืม ถือว่า สฅว่ฅายควยกรรมของมนเอง ผิยืมของไม่มีวิญญาณ เช่นผาเสิอไปนุ่งห่ม แล่ว เสียหายไป ให้ผิยืมใช้ ผิเสีอผาขาคหรือไฟไหมี ให้ผ ยืมชดใช้ค่าท่งสิน แล่วมอบผาเสิอให้ผู้ยืมไป มาดรา ๑ ยืมเรือท่านไปขี่และแคกห่กหรือขโมย ล่กไปก็ดี ให้ผิยืมชดใช้ค่าเรือนน มาครา ๑ เจาให้ขาไปรืบจาง (กินจุน) ข-นคน หมากท่าน คนหมากหวิ)หรือ'ไม่หก แด่ดกคนไมีคาย ให้เจาจางเจ าหมากเผาศพให้ ผิข่า'น*น’ไม่หา'!)แค่เจ็บบ่1ว ให้ผ็จำงช่วยค่ารกษาพยาบาลกรง'หนึง

๓) (X มาครา ๑ เจาของตํนหมากไปว่าจ่างท่านฅ่อเจำกน เจากนก็ยินยอมให้ไป ขาม4นหากฅกฅนหมากคาย ให้ผู จางเผาศพให้ ผิขานนเจ็บบายไม่ฅาย ให้ผ้ห้างช่วยค รกบาพยาบาลครึ่งหนึ่ง มาครา ๏ หากเจาของคเใ-เหมากไปวานม4นให้ขน ต่อเจาของมน เจาของก็ยินยอม หากห้าม4นฅกคนไม้คาย ให้เจาหมากใช้ค่าผู้คายกรงหนึ่ง ถือเบนเคราะห์ของ มนกรงหนึง เพราะว่าเจาม4นยอมให้ม4นไป ถาเจาม่น'ไ ยินยอมให้มนไป ผู้วานก็ย่อมจะเอาต่วมVIปไม่ไห้ มาครา ๑ มไแเอบจางหรือวานขาท่านไปขนคน หมากโกยไม่แจง [น้เห้าของขานนทราบ หากขำท่านคก คนหมากคาย หรือคายควยเหฅุอื่น หรือหกบหนึ่ไป ให้ มนผู้เอาขำท่านไปขนคนหมากชกใช้ค่ากนนนทงสน ผิห้ๅ ท่านเจ็บบวยกให้มนรกษา,ให้หาย หากไม่หายไม่ ก่อยยํง์ ช'ว กล*บ่คืนเบนกนค ให้ม'นชคใช้ก่าท่านทงสน มาฅรา ๑ ม่นจำงหรือวานขำท่านไปถือถุง ขํง หรือหาบหามทำงานอย่างใคก็คี แล้วกลบใช้ให้ขำท่า

ไปขนก่นหมากหรือก่นไม้อื่น จนคกลงมาคายก็ดี ไปขี่ เรือล่มคายกดี หรือคายควยเหคอย่างอื่น (ไม่คางกบ เรืองที่คกลงกนไว้) ใหผู้จางชคใช้ค่าท่านท1งหลาย มาครา ๑ จางขาท่านไปกาค่างเมึอง โคยไม่บอก ให้เจาของขานนรื ฃานนคายหรือหลบหนีไปก็คี ให้ผู้ จางชคใช้ค่าคำของขาทงสน ผิบอกให้เจำของช้าน,นทราบ และเจำของยินยอม ให้ไป ขานไเคายควยไรกกดี หลบหนีโจรปลนฆ่าคาย ก็ดี ถกช้างเถื่อนแพงคาย ววกวายขวคคายกดี เสือVIมี แรกหมขบก็ดี ช้ามน'เกนอื่นไม่เบนไรแค่มีนคายก็ดี กรณีเช่นนีอย่าว่าอะ ไรแก1ผ้'จ่างเถิก ผิผุ้จำงปล่อยไปหรือ เบ็นโรกไม่ขวยรอ'อา หรอ 1ปผุเ?!ยไถู?! ร''ผาอาย เลือก'คฅายก็ก่ ไห้ผ้รางชกไซล่าขยงขาV1านที'1ส่น มา?!รา ๑ เจ้า?เใเไหขำ,ไปเที่ยวรบ'จำงท่าน เพ ให้ไค้เบยประจำวน (เบยมั้อ) ขานนไปอายที'นก็ที อย่าว่าอะไรแก่ผ้วาร ผิฅายเนระนวางทารเน เทผุวาร

ฟ่ *5 เผาศพให้ ผิเจ็บบ่1-วยไป ให้ผิจำงช่วยค่ารว้าบาพ กรึ่งหนึ่ง มาครา ๑ ไพร1นอยเอามำเจำขุนไปเที่ยว จ ขาหกหรือฅาบอค ให้ใช้ค่ารำเค็มรากา แล*วมอบมำไว แก่มน ผิปล่อยให้3ภ้หลคไป เสียค่าไถ่เท่าใค ชฅใช้ค่าไถ่นน มาครา ๑ ไพร,ไทยเอา3ช้าท่านไปคามหนทาง วง จนลมถึงหกหรอเคลค ให้ผิซานาญ (ผิ-ๆ) ค็ราคา-ว ค่าเค็มเท่าใค ค่าลคลงจากเค็มเท่าใค ให้มํนชคใช้ค่า ลคลงนนอย่าไหมแล มาครา ๑ ผู้ใคเบนเจำ'ของม้า มาวีงไปเหยีย กนคาย ให้ผู้นนชคใช้ค่าผู้คายเค็มค่า ถำไร]คายเพียง แค่เจํบบวย ใน้รว้าบามนให้หาย มาครา ๑ ช่างมาพวฅ (พรวคพราค ?) กอหว้ๅ นองแนง แช่งขาค ขี่เกวียนก็คี ผกงาคอ (คืวบ่ค็) สายจมูกงำขาค เชือกขาค งำลู่ ? ก็คี ให้รองค:ไ

#5๓) ให้กนหลีกทางใครไม่หลีกทางชำงม่างาควายเหยียบคาย อย่าให้ว่าอะไร ผิมไเหลีกทางแค่ไม่ทนจึงถกเหยียบคาย ให้เจาของชางมางํวกวายชดใช้ก่าผู้คายครึ่งหนึ่ง เพราะ ว่าเจาของไม่รู้เปรียบไค้กํบชำกนพี่นํองโกรธกไเฆ่าพ้นกํน กเบนกวามผิคของผุ้นึ่1แ เพราะเจานายพี่นองพ่อแม่ไม่ร้ จะตำหนิเขาไม่ไค้ ผิความผดห!เกมาก กไค้?ทัม่ตํวผ้นึ่น.แล มาครา ๑ ชำงม2ากคํงเมา!ค้น (ใ.ค้าวน) ให้รอง ฅะโกนให้กนหลีกระยะ ๕๐ วา ๑๐๐ วา ผ้ใคทะนงคน ไม่หลีกหากชำงฆ่าคายกํสนเรึ่องกน หากไม่คะโกนให้รู้ กำชำงฆ่าหรือเหยียบคาย ให้มไเชคใช้ค่าคืน ๖๖๐ เงิน ผิไม่คายแค่เลียราชการ ให้ชดใช้ ๓๓๐ เงิน ผิยงรบ ราชการไค้ ให้ชดใช้ ๒๒๐ เงิน และถายากจนให้ชดใช้ ๑๑ ๐ ! ง น กนจะหลีกชาง หลีกให้ไกล ๓0 วา ๒๐ วา ผิ ชำงดให้หลีกให้ไกล ๑®๐ วา ๕๐ วา ผิหลกมาให้ไกล ๑ วา ๒ วา ผิงิวควายคให้หลีกให้ไกล ๓ วา ๔ วา ๕ วา ๖ วา

๓)&/ ผิกนยงไล่ตาม งวก'วาย กอย่ไม่ร1องคะโกนให้VIลึก ก็เบนกวามผิคของผ้ไล่ผ้จูง แลกนเกินคามทางเหนสควท ไม่ร้จำใจกนก็พึงหลีกให้ไกลไว้ก่อน จะตำหนิสควไม่ แต่ใ'ห้ฅิผไล่ผิจงแทนผิงำกวายขว้คชนเจ็บขนากเสี ทวยวะเสยราชการ ให้ชกใช้ ๓๓๐ เงิน ผิฅายให้ชคใ ๖๖๐ เงิน เจ็บเล็กนิอยยงไค้'ราชการ ให้ชกใช้ ๒ เงิน หากยากจนให้ชกใช้ ๑©๐ เงิน ผิไม่มีกนไล่ สกาขวิกกนคายเอง ให้เอาค่าของ งำกวายฅวนน ชกใช้ค่าของผู้ฅายเพราะเบนไปคามใจ ของสฅว้ ผิผ้ไล่สฅว้ไม่คะโกนบอกให้ท่านหลีกทาง งำกวาย เหยียบกนคาย ให้เจำของงำชกใช้ค่าของผ้ฅายเค็มค่า ผิบากเจ็บ กให้มํนร้ก่ษาให้หาย ลำบากเจ็บเลียราชกา ก็ให้มนชกใช้คามกรณี มาครา ๑ จูงงำกวายเชือกยำอย่กำเมือ ปล่อยให้ สำว์ขวิกหรือเหยียบกนคายให้มีนชกใช้ก่าผิคายเค็มค่า ผิเจาของงำกวายบอกให้หลีก เขาไม่ยอมหลีก หาก งำควายขว้กเหยียบคาย อย่าว่าอะไรกบเจาของงำกวาย

๓)ส์ มาฅรา ๑ ผู้ใคไล่งำควายให้ชนกันคาย ให้ผู้ไล่ ชคใช้ค่างำกวายเค็มค่า แลำมอบสํฅว์'ที่กาย,ไว้กับมํน มาฅรา ๑ ผ้ใคยให้ท่านค่อส้กันหากตายไป ให้ผ ยุชคใช้ค่าผู้ฅายเค็มค่า ผิแข,งขาตีนมือห์ก ให้ผ้ยชคใช้ ค่าทะงสน แลำมอบกนนไเให้ผ้ยุไว้ ผิเจ่าของคนผู้นน ยำรำกนของคนอย่ให้ค็ราคาค่ากนนึ่นว่าลคลงเท่าใค ใ ผ้ยชคใช้ค่าเพมเค็มให้ ส่วนค่ารกษาเท่าใค ให้ผู ชคใช้ และคนนใแจ็บไม่ไค้ค่าเบยประจำวำแบ็นค่าท่าง เท่าใด ให้ผ้ยท่านเบนผู้ชคใช้ควย มาครา ๑ ลำงำควายขวิคคนคาย ให้แบ่งค่า ของสํตวให้เจาของงำและ'ชคใช้ค่าผู้'คายคนละกรง มาครา ๑ งำควายเลยงไว้ในทุ่ง ไปชนงำควาย ถึงอีกท่งหนึ่ง ผิคำท่ไปชนนนตายก็เสร็จสินกันไป ลำคำเจาที่คาย ให้ขายฅำ'ไป1ชนเขานน'ไค้ค่าเท่า'ใค ' ^ห เจำของและ,ชก'ใช้ค่ากัคว้คำที่คายอย่างละคนึ่งห,นึ่ง สำว ชนค,ใกกัให้ตกสนแบบเคยวก'นน ลำกำ มาครา 0 ช้างค่างที่ไปชนช้างอีลที่หนึ่ง ไปชนเขาถึงที่นนคายไปก็เ^าแลวกันใบ่ แค่๓ช้างเ

{^๐ ที่ตายให้ขายชำงฅำไปชนนไแเบ่งเงินให้เจำของ ชคใช้ค่าชำงตำที่ตายคนละครึ่ง มาฅรา ๑ ลำษณะงำควายกินขำวแรก (ข่าวก่น ยำเล็กอย่หรือฅนํกลำ ?) มีคงน ผิงำควายกินขาวแรก ให้เจำของงำควายหาไก่ ๒ คำ เทยน ๒ เล่ม ให้แก่ เจาของนา แล่วให้ใช้ค่าขำ,วก่นละ ๓,๓0๐ เบย หาก ไม่ใช่ขำวแรก ผิเบนขำวฅอนจะปลก (คือยำยปลูก) ให้ปลูกแทน ลำงำควายกินขำวแรกท่าน เจางำควาย ไม่'ไปเจรจาฅกลงก่บเจ่าของขาว ส่วนที่ทะนงตนให้ชคใช้ ©๑๐,๐๐๐ เบย และส่วนที่ควรชคใช้ในตอนแรกเท่า ใค ก็กงฅองใช้ตามนนควย ตาม (คมภร) มหาก่นไฅยว่า งำควายกินขำว เหยียบชำวเล็ยหายตอนแรก ไม่ว่าตอนขำวยำเล็กอย่ห ตอนจะปลูก ให้คราคาก่นละ ๕๐ เบย ผิขำนำไปเลย3 ให้ชคใช้ ๓ เท่า ผิเจำของพาไปเลยงให้ชคใช้ ๔ เท หาทกินคนข่าวเมื่อปานทลาง ให้ฅีวาคาคาเละ ๒00 เบํ ผิ'ข่าพาไปเลั้ยงให้ชคใช้ ๓ เท่า ผิเจำพาไปเลั้ยงให้

๘๑ ค่า ๔ เท่า ผิกินฅนขาวเมื่อออกรวงให้ฅีรากาฅนละ ๕๐๐ เบย ถำเจำของเลียงง1วกวายเองให้ชคใช้ ๕ เท่า งำควายกินขำวเมื่อเบนเมล็ค (ข้าวมาน) เสียหายเท่าใค ให้ใช้แทนเท่านน มาครา ๑ งำก'วายกินข้าวและ'ข้าวสวนค็ค็ ให้ เจำของข้าวสวนจํบผกไว้แลำบอกเข้าของงำควายให้มา เอากลบไป หากไม่มาเอาคายเบนอย่างไร อย่าว่าอะไร แก่เข้าสวนเข้านา ผิเข้าสวนเข้านาไม่ไปบอกเข้าของ งำควาย ส่กว์นนกาย ให้เจาสวนเจานาชกใช้ค่าสืกว เค็มค่าแลำให้เจวของงวกวายช'กใช้ค่าของปลกของชาอ1น เสียหายนน ผิเข้าสวนเข้านาพนแทงสำว่คายยงทนน ให้ชคใช้ค่าส,คว์เค็มค่า ผิสกวไม่กาย ให้ปฏิบคกาม'ใจ เข้าของงำควาย ข้าไม่อยากเอาสคว่นนกลบไป ก็ให้ ค็ราคาส,โกวให้เข้าสวนเข้านาช,กใช้ และมอบสควไว้ให้ เข้าสวนเข้านาใช้ ข้าเข้าของงำควายคองการสำ'ว์นํ้นก ให้เข้าสวนเจานารกบาใหหาย ถาเจาของมาถามหใสคา เจ่าสวนเจ่านา'ไม่บอกก'วาม'จริง กลบอำไว้ ให้ไหมมน

๘๒ เท่าราคาส'ฅว์ ล่าม'นขายส*ฅวน่นไป ถือว่าม'นลํกทรํพย ให้ไหม ๔ เท่า มาตรา ๑ เบี่คไก'ทมหมากินข่าวนา ข่าวส ท่านก็ดี ให้บอกกล่าวเจ่าของส'ฅวให้ผูกข*'งไว้ ล่าบ ๒ ครง ๓ ครง ล่งไม่ผกไม่ขงไว้ ล่าเข่าสวนตีส'ฅว์ตาย ให้เจาของส\"ฅว์และเจ้าสวนกินส^ว้น1นกนละกรึ่ง บอกกล่าวให้เจาของส่ฅว์ผกขืงสฅว์ไว้ เจ้านาเขาสวน ค็สค'ว์ท่านคายก่อนแล่วจึง'ไปบอกท่าน ให้เจ้าสวนใช สฅว์นนเค็มค่า แลวมอบสฅว้ที่ฅายไว้ให้ม่น ผิเจ้าส เจานาฅีสํฅว์ท่านคายไม่บอกให้ท่านทราม)แล1วเอาสกๅนน ไปกินเสีย ร์กกข่าย ? ถือ'ว่ามนล้กิทข่พย์ ให้ไ ประเพณี มาตรา @ ผู้ใคไล่งำควายมาจากท่ง มีงำควาย ของผู้อื่นฅิคมาควย ให้ไล่กลบไป ผิไม่ไล่กลบไป เข่า ของงำควายตามมาท'นที่กลางทางท็คื มาท่นที'กอกก็คี ให้เข่าของงำควายเอาสฅวคืนไป ไม่ตองเสียค่าไถ่ แล อย่า'ว่าอะไรแก่ผู้ตอนสตว์มา แต่ล่ามนซ่อนมนอำสตว์ไว้

๘๓ หรือฆ่ากินขายกินก็คี ถือว่าลำทรืพย์ ให้ไหมฅามปร เพณี ผิตะงใจไล่งำกวายท่านมาพรำมกำงำกวายมนก็คี หรือถำสำว้ติคมาเถิงกลางทางล่ต่วจะกลำ]คืนไป มํน กลบไล่ตอนไว้ไม่ให้กลบไปเขาฝง ภายหล่งเจพองงำ กวายฅามมาทนกลางทาง ก็ถือว่า ม่นล่กทรํพย์ ให้ไหม ตามประเพณี ผิมาถืงบำนม่นไม่ซ่อนไม่อำและบอก เพื่อนบานให้ร้ อย่าไหมมไเ เพียงแต่ให้เจาของม งำควายกลำไปไค้ไม่คำงเสียค่าไล่ มาตรา ๑ ผ้ใดคิดโลภ อำไร่นาที่ดินท่านไว้ ให้ไหม ๑®0 เงิน ผิยากจนให้ไหม ๕๒ เงิน มาตรา 0 ผ้ใดขคเหมือง ผ่านที่นาของท่านโดย ไม่บอกให้ฟ้าของได้หราบ ให้ไหม ๓๓,๐0๐ เมีย อีกนโ)หนึงให้ไหม ๑๑,๐0๐ เมีย มาฅรา ๑ ทำนาติดก้น ผู้หนึงชวนไปทดนำเขา นา มนไม่ยอมไปช่วย แต่กอยขโมยนาจากนาท่าน หรือแอบขุดหนองนาท่าน ฟ้นาฟ้าหนองได้ฆ่ามนตาย ก็เบนอนสุดสนก้นไป อย่าว่าอะไรแท่ฟ้านา ผิไม่ฆ่ามน

๘๔ ก็ให้ไหม ©,80๐,000 เบั้ย (ฉบบนอฅองว่า แ หนึ่งหมื่นเบั้ย) มาครา 0 อกอาจ (สหาว) ชิงไร่นาท่าน หรือ ไถตินนาท่านเสีย ให้ไหม ๒๒,๐00 เนย ผิเจำน ขอหาว่ากระทำผิดเสิอนา ทำให้จำกนลกเมีย งำควาย อย่าให้ว่าอะไรเลย เพราะกรรมเขาหมคสิน แม่นอย่ ไรกฅ่อ์งคายอย่เอง มาฅรา © ผู้ใคอุกอาจเผือ (คราค ?) คนจำว ท่านปลูกไว้เสียหายเท่าใก ให้ชดใช้ค่าจำวที่ปลกเท่าน1น ส่วนความผิดที่มํนเผึอฅนจํวท่านเสียหาย ให้ไหม เงิน ผู้ใดถอนคนเจำทํ้ง ให้ไหม ©®๐ เงิน มาครา © ผู้ใดอุกอาจยาดฝาย (ชิง ? ฝาย) ท่านเสียหาย พ้นหลักฝายมองฝาย ? (มอง-ใดยปกติ หมายถึงกระเดื่องคำจํวชนิคพ้อาลัยกำลัง'นาค ว่า มองนา) ของท่านเสีย ให้ไหม ๓๓,00๐ เบั้ มาครา 8 ผู้ใดใช้ดาบพ้นที่อย่ท่านเบนฅ่นว่าเร ให้ไหม ©๑0 เงิน ผิเอาพร’าพ้นที่อย่เบี่นตนว่า

ท่าน ๘๕ ไหม ©๑,๐๐๐ เบย ผิเอาไม้เท่าฟากที่อย่ท่าน มาฅรา ๑ ทุบเรือนท่านเวลากลางคืน ให้ไหม ©©๐ เงิน (ฉบบเสาไห้ คคผิคเบน ชิ,® 00 เงิน) ผิทุบเรือนท่านเวลากลางวไเ ให้ไหม ๕๒ เงิน ผิฅครว ให บานท่านให้เบนช่องเพื่อซะพากไแข8าไปลกทรพย์ ไหม ©©๐ เงิน ผิพ้นกระไค พะองคนฅาลท่านก็คี ให้ไหม ๒๒,๐๐๐ เบย ผ้ใคอกอาจพ้นกำงวำท่าน ให้ ไหมกำงละ ๒๒๐ เงิน ลกรอกกเช่นเคียวก,น เพราะคาง วนนึ่รํกษางวไว้ มนอุกอาจพ้นเสีย จึงให้ไหมรากาสง เพราะเหฅุนน ผ้ใคคีเฉลวบานอ,นท่านบกไว้ท่เใคก็คี ให้ไหม ๓๓,๐๐๐ เบย อกน์ยหนึ่ง คีเฉลวเกรื่องหมายนา (แสคงอาณาเขฅนา) หมายให้าน หมายหนอง ให้ไหม น ๑©,๐๐๐ เบย กรณีเกลียดชํงกน แล่วเอาหนำไม้ กงธนู ไล่ฆ ไล่ยิงไก่ยิงนกถึงณีอนท่าน ผิไม่ตกลงยินยอมกน ให้

๘๖ ไหมบ!นกระบอก (เล่ม) กะ @๑,000 เบย ผิไล่พ้น หมพ้นหมาถึงเรือนท่าน ให้ไหม ©๑,๐๐0 เบย มาฅรา ๑ อกอาจเอาคาบ เอาพรืาพ้นรวบานท่า ไม่ฅํ้งใจจะเขาลกทรืพย์ท่าน ให้ไหม ๑๑,๐๐๐ ถ1าเพียงแต่ถอคคาบจากผกเดินฅามถนน ผิคอาญาเมือง ให้ไหม ๑๑๐ เงิน มาฅรา ๑ ผู้ไหล่หล่นไม้ เสั้อม่านเสิอเมืองเบน เสนียด (ขีดขวง) พ้นเสั้อเรือนท่านเสียก็คี เบนกา ผิดเสั้อบัาน เสอเมืองเสอเรือน ให้หาเครื่องบชาเสอ เมืองเสั้อบ้านแล่วบุซาให้ถกฅ่อง ผิไม่เลยงดไม่บ เฑ้เรือนลกเมืยง*วกวายฅายให้มนผู้ค้ดผุ้พ้นน8น ทงสิน อย่าไหมเลยให้ชดใช้ค่าก็เท่าก*บสินไหมในฅ'วแ ผ้ใคล่ฑไม้ลำมะลอก (ฉบับนอฅองเรียกไม้ยะ แค่ฉบบเสาไห้ไม่บอกชื่อไม้) ที่หวงห่ามให้ชดใช้ฅนล ๕๒ เงิน ผิล่หล่นใหญ่พอทำล่นหอกไห้ ให้ไหม ๕๒ เงิน ผิล่นเหมาะสำหร่ม,ใช้ราชการ (ถกการเมื ให้ไหมค้นละ ๑®0 เงิน ผู้ใดค้ด!เถาพริก (เครือพริก

๘’ ๓) ท่าน ให้ไหมคนละ ๒๒,๐๐๐ เมีย ฅณถาพล ไหม เถาละ ๑©,๐๐๐ เมีย อีกนยหนึ่งฅกเถาพริกเถาพลูท่าน ให้ไหมเถาละ ๒๗,๕๐๐ เมีย เบนเงิน ๒๓ เงิน ผิ ฅคฅนมะพริาวฅนหมากคนคาลฒ้ลานท่านก็อีให้ไหมฅน- ละ ๕๒ เงิน ลกหมากให้ไหม 6 ทะลาย ฅีรากาทะลาย ละ ๑๑,๐๐๐ เมีย ลกลูกหมากแห้ง ให้ไถ่ค่าเบนเมีย และให้ไหมเบนแบบลำทรพย์เถิก มาครา ๑ ผู้ใกปลูกพืช เบนคนว่าหมากไม้ชนิค ใคก็ค เจำของที่จะชิงเอาของปลูกไป ให้แบ่งของเบน ©๐ ส่วน ให้แก่เจา'ที่ส่วนหนึ่ง ให้แค่ผู้ปลูก ๙ ส่วน (ฉบบเสาไห้ กํคผิคเบนส่วนหนึ่ง) ฅำฅนกลวยคนอํอย ท่านคายไป ให้Iหมคนละ ๑๑,๐๐๐ เมีย ฅคฅนรมีาที่หวงห้าม (ข์คขวง) ให้ไหมคนละ ๑๑๐ เงิน ล้กหล ? หรือฅีฅายเส่ยก็อี ฅีรากาหลละ ๑๑,๐๐๐ เมีย ให้1หม ๓ เทาเบน ๓๓,๐๐๐ เบย ลกกลาขา-วเทน,ไปปลูกที่นาให้อี'รากาขำวคนละ ๒,๒๐๐ เมีย ให้ไหม ©0 เท่า เบน ๒๒,000 เบั้ย เพราะว ๆ}าวเบนของประเส'ว่^กวาทุก

๘๘ ผ้ใดพ้นหางงำหรือหฅาน่องงำท่านเสีย ให้ ๓๓,๐๐๐ เบั้ย พ้นหางกวายก็ไหมเช่นเดียวกนน ผ้ใคผูกม่ดท่านโคยไม่สมควร (ผกท่านผิค) ให้ ไหมค่าเส,นเชือก ๑®๐ เงิน นายฅีนผู้ไม่กินนาผูกมด ท่านโดยไม่สมควร ให้ไหม ๒๒๐ เงิน นายตีนกินนา ผกมดท่านไม่สมควร ให้ไหม ๓๓๐ เงิน นายกขำนผูก ม\"ดท่านไม่สมควร ให้ไหม ๓๓๐ เงิน นายม่าผูกม่ ท่านไม'สมควร ให้ไหม ๕๕๐ เงิน นายช่างผูกม่ค์ท ไม่สมควร ให้ไหม ๑,®๐0 เงิน (ฉบ้บเสาไห้เบ็ ๑®0 เงิน และฉบ่บ่นอคองเบึน ๑®,00๐ เงิน) ล่า กนผู้ทื่เขาผูกมกนึ่นมีความผิดจริง แท่ไม่ ถึงข1น จะผ ให้ไหมครึ่งหนึ่งของอ'ตราท่กล่าวมาแลำ มาครา ๑ ผู้ไม่มียศไม่ควรผูกมดท่านได้ (บ่ห่อน น*บ่ผูกท่านได้) ย่อมพึ่งพาให้ผู้มียศมีกำล่งผกม่ดท่าน เมื่อมาทราบว่าผู้นนไม่มีความผิด ก็ควรให้ผ้มียศมีกำล ช่วยเสียสินใช้คำย เพราะมนพ้งความไม่พิจารเแา จึงผูกมดท่าน ตนก็เขำเบนกวามฅามผิผิคควย

๘6 มาครา ๑ ผูกบัคท่านไม่ไค้ (ฉบับเสาไห้ว่า ผูกท่านก็ไค้) ใส่กวาม (นาบโทษ) ท่านว่ามีกวามผิค ใหญ่หลวง อาจทำไห้ท่านฉบหายสญเสียสมบํฅก็ไค้ เมื่อ พิเกราะห์คแบัวหากวามผิคมีไค้ ให้ไหม ๑๑๐ เงิน ฅคสินคีก่าสีนใช้คามกวามผิค ที่เบนมาแบัวก็ให้เล็งคู สมบ่ฅมากหรือนอย สมบํคมากก็'ไห้ค่ค่สีนอย่างหนํก สมบํคนอยก็ให้บัคสินอย่างเบา อย่าให้กนทั้งหลาย แบบอย่าง มาครา ๑ ขำรก (บัก-ในที่นคงหมายกวามว่า เบนช้) เมียเจาเมียขุน โทษถึงประหารชีวิค เพราะ รํกเมียเจาเมียขนแล หากไม่ฆ่ามนก็ให้ขายมนเอาก่าบ มนทั้งสน มาครา ๑ ไพร1ขำ'ขนก็คีราๆเมียท่าน ท่านไค้ฆ่ แค่ไม่คาย ผิบังสามารถรกบาให้หายไค้ ให้เรียกสนใช้ จากบัน ๓๓๐ เงิน ผิยากจนสมเใช ๒๒๐ เงินหรือ ๑๑๐ เงิน ผิบักเมียเจาขนผู้ใหญ่ โทษควรถึงฆ่าคาย ไ คีรากาสินใช้เพราะเบน,ขำ,ของคน ? (บัาคนบ่เพ็งแค่งแล

*30 ผิฆ่าผุ้,ชายหาย ให้ขายผู้หญิงให้แก่ผำมันแล คล\"ง ผิไม่ฆ่าผู้ชายให้ตีราคาก่าผ้หญิง แบ่งครึ่งให้ (กงหมายความว่า ให้ข่าผู้เบ่นชายชุ้ชดใช้เงินจำนว ผิบ่งเมีชู้ (ยงรำย) หลายที ๒ ที ๓ ที มอบให้บ่วม ขายเมียมนเสีย ผิผำไม่ขายเมียแต่ฆ่าชายช้ฅาย เร ม\"นฆ่ากนคีคาย ให้ตีราคาชายช้คนหนึ่งราคา ๓๓๐ ให้ซคใช้ ๔ กน มาฅรา ๑ เจามก (กงแปลว่าเบึนช้มากกว่าจะ รกเฉย ‘ๆ) เมียของบ่าตนให้ปล่อยข่าผ้บ่วให้เบ่น มาตรา 8 ผู้ใคเบ่นสอชู้ให้แก่เมียท่าน ให้ @80 เงิน ผิยากจนให้ไหม ๕๒ เงิน อ*น “สื่อช้” นึ่ หมายความว่าม\"นพูคให้ผู้หญิงมาหาผู้ชายทีบำนม หนึ่งมันชวนผู้ชายไปอยู่ในที่รโห^าน (ที่สงำ) แบ ผ้หญิงไปให้ อย่างหนึ่ง มอมเหบ่)มอมยาเขาท1งส เช่นนเรียกว่าลื่อชู้ให้แก่กน ผิข่าผู้หญิงผ้ชา ก่อน (หากเบนบ่นมีจมบ่นแต่ก่อน) ผู้ใช้ (คือมอมเหบ่!

สิ่© ไม่รู้ ก็ไม่เบนเรื่อง “สื่อ” เพียงแต่ให้ส่งสอนม'นเถิค แต่ถ้ารู้ว่าเขาทงสองม้ากัน (ม'กก'นเบ็'นก\"น) มาท่อน ม'นไม่กลำโทษกลำผิคและเบนสื่อหนหนึ่ง ไห้ไหม ๑®,๐00 เบย ผิมอมเหล่า ๒ ที ๓ ที ให้ไหม ๓๓,00๐ เบย ผิเบนเมียเจ่าขุนผู้ใหญ่ ให้ไห บาทเงิน แต่ถ้ายากจน ให้ไหม ๕๒ เงิน มนเห็นแท่ สินจ่าง กินและสมาคมกับกนผิค ให้มนเสียสินใช้เพราะ เหฅุนน ลห้าษณะมิจฉาจารชำเรามีคํงน ขามห้า (รก-แค่ กงหมายกร11-1นช) เมยขาใหใหม ๕๒ เงน ขามกเมย ไทย ให้ไหม ๕๒ เกิน ถือนมเคำหนึ่งนอกเสอ ให้ไหม ๒๒,๐๐๐ เบย ถือนม ๒ เคำในเสอ ให้ไหม 0®,๐๐0 เบย (ฉบบเสาไห้ กค่ผิอเบน ๑,๐0๐ เบย) นายฅีน ไม่กินนามห้าเมียท่าน ให้ไหม ๒๒๐ เ*น ถือ'นม,เท่า'หน นอกเสั้อ ใหไหม ๒๒,0๐0 เบย กุมกออกอนม ๒ เอา นอกเสอ ให้ไหม ๔๔,000 เบย ถือนม ๒ เต่าในเสื่อ

ลิ่ 1® ให้ไหม ๒๒,๐๐0 เบย นายตีนกินนาหรือนายกวานม4ก เมียท่าน ให้ไหม๓๓0 เงิน ถือนม ๒ เท่านอกเสิอ ๖๖,๐๐๐ เบย ถือนม ๒ เท่าในเสอ ให้ไหม ๓๓,๐๐๐ เบย นายมำม้กเมียท่าน ให้ไหม ๕๕๐ เงิน ถือน เฅาหนึงนอกเสอ ให้ไหม ๕๕,๐๐๐ เบย ถือนม ๒ เฅานอกเสอ ให้ไหม ๑®0,000 เบย ถือนม ๒ เท่า ในเสอ ให้ไหม ๕๕,0๐๐ เบย ซายชำงม'กเมียท่า ให้ไหม ๑,©๐๐ เงิน ถือนมเท่ๅหนึ่งนอกเส อ ให้ ๑®0,๐๐๐ เมีย ถือนม ๒ เฅานอกเสิอ ให้ไหม ๒๒๐,๐๐๐ เมีย ถือนม ๒ เท่าในเสิอ ให้ไหม ๑๑๐,๐๐๐ เบ23ย มาฅรา ๑ ฅระกูลพระยาเสนาอมๅอย์เ,ชำเมีองก็ดี มกเมยท่าน ให้ไหม ๓,๓๐๐ เงิน เจาหมี่นอนกินเมือง เลกมกเมยทาน ใหไหม ๒,๒๐๐ เงน ผิเจาขนมลนาย ก็ให้คดสินถามประเพณีอนหนักยินเบา เรียกสินใช้ก•ร ได้หลบไค้นอนควยกนเบนเกณฑ์ ให้แบ่งส่วนลงแบบ เดียวกํบไพร1ผู้กระทำผิคน*น

๓ มาครา ๑ เจาเขน,นายช้างนายม*านายก'ว่าน,นายค้น ก็ค้ ไค้เมียท่านมาเบนเมีย ให้ไหมคามรากาสินใช้กรณี ม้กเมียท่านนึ่นเถิค ฅีรากาสินไหมสินใช้คงน เพี่อมิใ ผู้ใหญ่คูหมีนผ้นอย เมื่อจะฅํคสินค้ราคาสินใช้ให้พิจารณา คกาามหนกเบาผ้คีหรือเข็ญใจ อนึ่ง ให้คค่านาที่เ (ศกคินา ?) ว่ามีเท่าใค ให้คราคาสินใช้ฅามค่านาขอ เขา ว่าเบนนายชำงนายท่า บางก็เบนนายใหญ่ บาง เบนนายเล็ก ท่างผ้ค้บางเขญใจ ให้พิจารณาคูค่านาของ เขาเพราะเหคน1น มาครา ๑ เมียผ้ใคไปหาชู้ถึงเรือน ผู้ชายไค้จบ และทอค ไม่ไค้นอนร่วมกนให้ณีคท่า ขาวคอกคอกไม้ไ ขมาผ้ท่ว ผิผผิวไม่ยินยอม จะไหมใหจงไค กใหเฆยน เมยมน ๒0 ท ๓๓ บ แลวจงไหมคามกรณอนไมไค นอนร่วมกนนนเถึก เพราะว่าหญงมนเลว ไปหาผู1ชาย ถึงเรือน มาครา ๑ ผู้ใคชำเราลกหลานท่านกาย ให้มน ร่วมท่บผินึ่น ผิมนไมยอม ไหไหม เงน

๔๔ มาตรา ๑ ฅามกฏหมายพม่า (กองยายีม่าน) ว่า คิวยล*กษณะมํก์เมียท่าน ลูกหลานท่านก็คิ หากผู้ชายม เมียอยู่แล่ว ก็ให้ไหมคามประเพณีก่อน ส่วนที่ผู ว่ามีเมียแลำยำเบนชู้ให้พน (ปาต) หำพนหูเสีย ปรากฏว่าเบนหญิงเลวแย่งผิวท่าน ผิมไเไม่ให้คิดหูพ ก็ให้ไหมก่าหข้างละ ๕๒ เงินหรือ ©๑0 เงิน ค่าหำ ๕๒ เงิน พิจารณาคามผ้มียศและเข็ญใจเถิก ข่อนอยู่ นอกกฎหมายมีงราย ส่กษณะผ้หญิง ๒๐ จำพวก มีคิง์นั้ มาฅรบิฅุรกฺข บิ!คุรกขิฅา มาฅุรกฺขิฅา ภาฅุรกฃิฅา ภาคินิกข็ฅา ญาติรกขิฅา โคฅตรกฺขิคา ปฌจสหธมมีกรกขิฅา เบ็1นผ้หญ ๘จำพวกก่อน ธนก็คา สนทวาลินี สหกฅติกา โภควาสิ อรภฅฅ จุมมิควาสินิ อรภฅฺปาณิ กมมการิ มหฅติกา ถชาหฅา ทาสีภริยา สามีกา สปริทณฑา ปริโภควาสิน เบ็1นเมีย ชิ ๒ จำพวกแล รวมท1งสนเบนหญิง ๒0 จำพวก จากผู้หญิง ๒๐ จำพวกนชายใดเล่นชู้ควยเมีย©๒จำพวก

6๕ ผู้ใกก็คี มิจฉาจาร ขืนภัณฑไทย ? (กงภักผิคจาก ทณฑภัย) คือสินไหม ๑ ๑ ๐ เงิน ก็ฅกแก่'ชายผู้นน ชายใกกระทำมิจฉาจารเบนช้กบเมีย ๏๒ จำพวก ผู้ใก ผู้หนึ่ง ถูกองค์มิจฉาจารเบนการผ้หญิงผ้ชายแท้ ฅาม กฎหมาย (คอง) คืราคากวามผิคให้ไหมเท่าใค ก็ให้ ลคลงครึ่งหนึ่งสำหรบกรณีสินไหมแก่ผู้มีชู้รกผู้หญิง จำพวกนึ่น คือให้ไหม ๕๒ เงิน และกรณีทีไค้กบสกว เกร'จฉาน คือวำกวายและม่าท่านนึ่น ให้กงสินไหมครึ่ง หนึ่งของหญิง ๘ จำพวก กล่าวคือ ไหมเพียง ๒๓ เงิน มากรา ๑ ผ้ใคไค้เมียมาอยู่ในบาน พ่อแม่ผู้หญิง ก็ฅกแก่งขายเจกให้มาอย่เรอนผวกานบ่วะเพณ ลูกสาว หรึอหลานสาวมีสื่อหมอ และผู้เถาผู้แก่วู้เห็น ภายหลว เบี่อ1ซํงิไม่สงเกราะหกรุณาเลียงถู ไมนบเบนลูกเบนเมย ทีงไปมีเมียใหม่ ให้เอาลูกสาวคืนไค้เปล่า ๆ ผิภัวอ จาก เมียมนรกพอแมพนอวเวอนเกภ 1 เวอนหสว) แส* พ่อแมพนองผู้หญิงให้สี่!อหมอผ้เ1ฆ่าผู้เแก1มากิคค่

ลี่๖ ค่าหญิงแก่พี่น*องผ้'ชายครึ่งหนึ่งเถิด แล่วิให้ผู้หญิ ไปอยุ่ก'บพ่อแม่พี่นองม่นค้ง่เดิม ผุ้ใควิดนำในหลมหนองยํ๋านำนาท่านเพื่อ ไซทอดแหในเวลากลางก’น ให้ใช้เงินค่าแห ๆ ละ ๕'๕,๐๐0 เบั้ย ล่ากนเผือก (นำวเพื่ยก) ให ๒๒,๐0๐ เบ็ย พักลอบวิคลิก ? หนองท่านเสีย ผิปลา ไม่ค่อนเปลั้ย ให้ไหม ๒๒,๐0๐ เบ็ย ผิปลาอ่อใแปลย ให้ไหม ๓๓,๐๐๐ เบั้ย ให้คิดค่าไซหพังละซีกเง หพังละหวั้นเงิน (หวนเท่าก'บเห)อง) ผิม*นไม่มีไซ ใช้เกรองมืออนหาปลาทีในนาหรือหนองนำท่าน คิด ปลาพนนำละ ๒ เงิน (นำหน'กพนเท่าก'บ @.๒ กิโลกร'ม) ให้คิดทุกพันนำเสมือนมนพักทร้พย์ อย่าไหมมนเลย ผ้ใคไสแพล่องนำมาชนฝายท่านทะลุพังเสีย มนสร้างชดใช้ ล่าสร้างชดใช้ไม่ได้ให้ฅีราคาฝายให *@๐ เงน ฝายเลก ๕๒ เงิน ผใดล่องเรอแพใหญ่ล่อ พายไม่ไหวจนชนฝายท่านทะลุเสียงาน ให้มนสร้างชด ไม,ได้ ให้คิดราคาฝายใหญ่ ๕๒ เงิน ฝายเล็ก ๒๓ เงิน เพราะเกินกำพังมนล่อพายไม่ไหว

4*9 ผู้ใคอกอาจทำ'ให้หอบชาฝายเสียหาย ผิคผฝาย ฝายทะลุพงเสีย ให้สร้างหอบชาฝายขนคงเดิม แล่ว,ให้ มนจคเกรองพลีกรรมบูชาให้ถกฅํอง แล่วให้ม่นสร้าง ฝายขนให้เหมือนเดิม ผิม่ใเสร้างฝายไม่ไค้ ให้มน-จ่คการ เลุยงกผู้กนที่มาสร้างฝายนนฺจนกระทงแล่วเสร็จ ผิม,น'ไม่ ยอมเลยงค ให้เอาเงินจากมน ๕อ เงินมาจ่ายเลยงกน ท,ง!)วง ผิมไเไม่ยอมสร้างหอบชา ไม่ยอมจ่คหาเครื่อง บชา แต่จะขอสร้างฝายให้เหมือนเดิม อย่ายอมให้มํน สร้าง ถึงว่าม,นเบนผ้ก่อสร้างก็จะไม่มนคง เพราะเหคุ ผิกผิหอ ให้มนหาเครื่องพลกรรมบูชาให้จงไค้ก่อน แล่ว จึงให้มนสร้างฝาย ผิไม่ยอมจ่คหาเครื่องบูชาฝาย ก่ไม่ยอม ให้สร้างฝาย ให้กิคราคาฝายใหญ่ ๓๓0 เงิน ฝายเลก ๑๑๐ เงน ผฺใตมกเฉลว,ในที่,ไพ่ควรบก,ให้ไห:ม ๕๒ เงิน ผู้ ใคฅีเฉถวหมายนาท่านเสึยหาย (กงหมายความว่าเฉลว เกรื่องหมายแสคงเขตนา) โหฅรากาเฉสวอนส\" ©๐ เงน ไหม ๙ เท่า ผ้ใคฅีเฉลวอนท่านแร'านาแวกสวนเสีผหาย

(ในที่นึ่กงเบนเฉลวประกอบพีธ1) ให้หาเหลำ ๒ ไห ไก่ ๒ ค่ เทียน ๒ เล่ม ขำวคอกดอกไม้บชาเส็อนา เสอสวนก่อน ส่วนที่อุกอาจให้ไหม ©๑0 เงิน ผู้ใคทีเครื่องหลากนาท่านทีง สิงส่ฅว์ลงกนข เสียหายเท่าใก ให้มนชกใชเท่านน ส่วนที่อุกอาจที หลากนาท่านทิง ให้ไหม ๑๑0 เงิน ผิยากจนให ๕๒ เงน ผูใกขใส่ขาวแรกท่านกงแก่กอนV?ว่านกลำไปจน ฅอนจะยายปลูกจะเก็บเกี่ยว ให้มนหาเหลำ ๒ ไห ๒ กู่ เทียน ๒ เล่ม ขาวกอกกอกไม้บชาขว่'ญขำวและ เสอนา ผิเพียงแก่เยี่ยวไม1ไค้ข ให้มนหาไก่กู่หนึ่ง เหลาขวกหนึง (พางหนง) เทียนค่หนึง ขำวกอกกอกไม บูชาเสอนา ถาถึงฅอนเกยวขาวแลํวอย่าว่ากะไรเถ ใคขีเยยวใส,พ่อนขาวท่าน (เพาขำว) ให้หา ๒ ไห ไก่ ๒ ค่ ขาวคอกคอกไม้บูชาเสั้อนาขวญขำ'ว สวนทอุกอาจขใสขาว ให้ไหม ๑๑0 เงิน เพราะว่ ขำวเบนของวิเคษเลยงชีวิฅกนาางหลาย

ผู้ไคเลยงง*วควาย,ให้ลงกินข่าวกล่าเมึ๋อจะหว่าน ให้ ฑั-เงำกวายนนไว้ วอให้ เจ้าของงำกวายหว่านกลำแทน คงเดิม แลำจึงส่งงำควายคืนให้ไป ผิงำกวายกินขำว เมื่อฅอนจะย้ายปลกให้เจ้าของงำกวายหากลำมาซคใช้แทน ผิตงใจไล่ำ)กวายลงกินกลำขำวท่าน ให้หากลำขำวมา ชกใช้ แลำให้เจ้าของขำวฅีลํตว์แลำปล่อยไป ผิไม่ยอม ให้คืลํฅว์ ให้ไหม ๕๒ เงนเบนส่วนที่อุกอาจฅะงใจไล่ งำกวายลงกินกลำขำวท่าน ผิงำกวายมีจำนวนมาก คู แลไม1ไหว บำเอญไปกินขำวกลำท่านเสียหายเท่าใค ให้ เจ้าของงำกวายใช้เท่านน อย่าคือยาไหมเลย ผิลงกิน ขำวเมื่อตอนจะปลกเสียหายเท่าใค ให้เจาของงวกวาย หาพนธ ขำ'วอย่างเคียวกนมาปลูก'ช,ตใช้ ผิตนขาวลมไม่ ถึงเสียหาย ให้เจ้าของงำกวายปลูกขนให้เหมือนเดิม ผิฅงใจไล่สตวลงกินขาวกลา ใหหาขาวกลามาแกน แลจ ให้คืสฅวนนและปล่อยตำ,ไป ลำ'ใม,ยอม'ให้ด ตองไหม ๕๒ เงน งำควายลงกินขำวเมื่อตนแก่เสียหายเท่าใค ให้ใช้เท่านน ผิต*งใจไล่สตว์ลงกินขำวท่าน ให้ชคใช้

900 ๒ เท่า อย่าฅึ อย่าไหมเกิด ผิง*วกวายกินพ้อนข ให้ชดใช้ ๒ เท่า ข้คสินดิงนฅามคำสมมตีราชเข้า คามพระยามูลข้นไดรยเข้าแข้ว หากกินยามข้าวข ตีราคากอละ ๕0 เบํ้ย เมื่อเที่ยงคน (ข้นคํง์อย่ได ราคากอละ 6 0 0 เบั้ย เมื่อข้าวเร็มเบนเมล็ด (ข้งม ตีราคากอละ ๒๕๐ เบย เมื่อข้าวเบนรวง ตีราคากอล ๕00 เบํ้ย ข้ดสินข้งนั้ในวนครื่งกร ะนนแล ผู้ใดลกกข้าข้าวท่าน ตีราคากำมือละ ๑ เงิน ชดใช้ทุกกำมือ อย่าไหมเลย เรื่องล*กกล่าข้าวนน'บว่า แฅกด่างก'บข้กทร'พย์อื่น ผ้ใดเกี่ยวข้นข้าว พ้ ท่านทั้ง ให้ตีราคากอละ ๒ เงิน คิดทกกอแด่อย่าไห ผิข้กรวงข้าวท่าน ให้ตีราคารวงละเหํ้เองเงินคิดทุ แด่อย่าไหม ผู้ใคเผาพอนข้าวท่านเสียหาย ให้ตีราคา ข้าวพ้อนละ ๒ เงิน คิดทุกพ้อน แด่อย่าไหม ผู้ใด ข้าวเบนเมล็ด ท่านให้ตีราคาหาบละ ๒ เงิน ไหม๔เท่า ข้กฟางที่ท่านม'ดกองเข้าไว้ ให้ตีรากาม'ดละเหเองเงิน ให้ใช้ ๙ เท่า

๑0© ผู้ใคหามศพลงในนาท่านระหว่างเวลาหว่านกลำไป จนถงเวล เจะเกยวขาว ใหมอบขาวนนให้แก่เจุๅขกงศพ แลวให้เจาของศพชกใช้ข,'าๅนน และให้จํดเกร้องขอขนา เจาของนา ประกอบควยเหลำ ๒ ไห ไก่ ๒ กํ เท่ยน ๔ เล่ม ข่าวศอกดอกไม้ ผิหามศพลงในนาข่าวแรกก็ไห้ มอบนาน1นึ่ไว้แก่เจ้าของศพ ให้เจำของศพชดใช้ข่าวไร่ นน ๒ เท่า แล่วให้หาหมูฅวหนึ่ง ขนาดฅีนเต็มกำมือ เหล่า ๒ ไห ไก่ ๒ กู่ เทียน ๔ เล่ม ชำวฅอกกอกไม้ มอบให้เชำของนาบูชาเสอนาขวญขาว ผ้ใคเอาผีคิบ (กงหมายถึงศพทีฅายใหม่ ๆ) มาผงมาทีงลงในนาทียง ให้ผลอยู่ทุกบ ก็ให้Iชำของศพนนเอาเสีย แล่วให เหล่า ๒ ไห ไก่ ๒ กู่ ขาวฅอกคอกไม้ ขอขมาเชำของ นา ผู้ใคเอาศพมาเผาทีนาท่าน ให้ม้นเผาเสียให้สนซาก แล้'วให้หาเหล่า ๒ ไห ไก่ ๒ กู่ เทียน ๒ เล่ม ชำวคอก คอกไม้ ขอขมาเชำของนาเถิค ผู้ใคขุคทำลายแทน'าท่าน (แคะะแยกทกฝายเชำ กลองหรือเหมือง^คู หรือ กนคู ?) ผิแทใหญ่ ให้ไหม ๕๒ เงิน ผแทเล็ก ให้ไหม เงิน

• อ1ส) ผ้ใกทำนาขุมท่าน เจาของนาขุมเรียกเอาค่านาเมือ เวลาข*าวฅนฅํ้งมนกงขนากปกคไม่ขาค เอาค่านากรง หนึ่ง เมื่อข้าวสกจึงมาเก็บอีกให้กรบ กเจาของนาขุ เรียกค่านาไค้กรบภายในกรีงที่ ๒ ที่ ๓ อย่าว่าอะ ไรเ ผิทวงถาม ๕ ครง ๖ กรีง ยํงชำระไม่กรบให้เข้าของนา ขมยึคเอาข้าวให้ก้มค่านา แลวอย่ายอมให้ทำนาฅ่อไป ผิใคทำนาขมของท่านไม่ท่ว้ถง ให้ส่งกืนแก่เข้าของอย่ สืบช่วงให้ผู้อื่นทำนา ผิสืบช่วงไห้ผู้อื่นไป ให้เอานาคืน ที่งหมค ผู้ใคทำนาของท่าน ให้ค่านากรบทกบไม่ล่าข้า อื่นจะไปเพมค่าเช่าให้แก่เข้าของนาขุมเพี่อแย่ง ผู้ทำอยู่ก่อน อย่าปล่อยให้เข้าของนาคกสิน โก้หากปล ไป ผู้มก้มีย่อมจะไปขนรากาค่าเช่าแก่เข้าของนา ถาห ชนะก็จะเอานานึ่นไปทำ จกว่าไม่ชอบธรรม ผิใกทำนาท1าใเ ที่งนาบางส่วนหรือที่งหมกให้รำง โกยไม่มีเหฅผล และไม่บอกให้เข้าของนาทราบ เมื่อ เจก้ของนาไปทวงค่านา มนจึงบอกว่าปล่อยนาที่งไว้

ฅองบงกบใหมน1ชกาVเาใหจง,ไค้ • 0๓ เสียเถิก แลวให้เรียกนาคืน ผูเคถางนา,ซง?กรางเบนบ่าขนา?ไล่องใช้ขวานพน ฅนไม ใหทำนา ๗ บีจงเอากำกรึงหนึงเบนเวลา ๒ บี! กอจากนนจงกคค่าเค็มรากา ภายหลงมาเจาของนาจะ เรยกนากนอย่าปล่อยให้ เพราะว่านากลายเบนบีๅไปแล่'ว ถำม่น1ไม่อุคส!หะแผวถางให้เบนนาคี เจาของสีจะไม่ไค้ ค่านาเลย ผนารำงเบนบาออบาแขมรกมาก ผิใกถางให้ เบนนาค หล่งจาก ๓ บี1 จึงให้ค่าเช่ากรึ่งหนี่งเบีนเๅลๅ ๗ บ ฅ่อไปจึงเสียเค็มค่า เจำของนาจะเรียกนาคืน อย่าให้ผู้ถางยอม ผินารำงเบนบาหญำรกมาก ให้ทำนา ๒ บี1 แล่วจึงเสียค่าเช่ากรึ่งหนึ่งเบนเวลา ๔ บี1 แล่วจึง กคเค็มรากา เจำของนาจะเรียกนาคืน ล่องให้ผู้ถางทำ นากรบ ๑๐ บี1ก่อนจึงจะเรี ยกกืนไปไค้ ท่าเจ่าของนาจะ ให้ผู้อื่นทำ ผ้ถางอย่ายอมปล่อยให้ ที่กล่าวมานิว่าท่ว์ย นาอาศโ)นาฝน ผิเบนนาอาศโ)นาจากเหมืองฝายหรือกง์หํน ฅกนา (หลุก) กว่าจะทำนาไค้ท่องลำบากมาก กรณีเช่น

© 0 (&. นั้ทำนา ©0 บี่แล่วรึง,ให้ค่าเช่าครึ่งหนี่งเบนเวลา ๗ เลียเค็มรากาเบ็'นเวลา ๔ บ ผินาร่างเบนบืาแขมเลา รกน้ก ให้ทำนา ๕ บแล่วจีงให้ค่าเช่ากรึ๋งหนึ่งเบ ๒ บี่ ก่อจากนึ่นจีงกัดเค็มรากาทกบี่ ผินาร่าง หญ้ารทนก ๒ บ ๔ บี1อย่าเพงค็คค่าเช่า หลง์รากนึ่นจีงก เค็มวากไทุกบ ทื่กล่าวนึ่ว่าคํวยนาอาศยนาเหมือ ฝายแล ผ้ใค ทำนาท่าน แฅ่เคมมาไค้ขำวมากมาย ต่อมา ฉิบหายเสียบาง สามารถทำไค้เท่าใคให้ทำเท่านน ที่ เหลือทำไม่ไหวให้คืนให้ แก่เจ่าของนาขมอย่าหวงนาท่ เอาไว้ให้ทงร่าง ล่าหวงนาท่านไว้จนรกร่างให้เลียค่ ๒ เท่า ผู้ใคร่]โรกประจ่าฅว่ทำนาไม1ไค้หรือร่บราชก มากไม่มีเวลาอยู่ทำนา ไค้แก่ให้ผู้หญิงผู้ย่าไปท เบนทำไม่ไหว จึงทงนาให้รกร่างไปบางส่วน เจ่าของ นามาทวงถามค่านา ก็อ่างว'าบี่นึ่ข่าวไม่ค็นาร่างเลียบ และขอลดค่านา ให้พิจารณาคหาก ๒ บี่ ๓ บี่แล่ว่ก็ย่ง อ่างอย่างเคียวกนนึ่ ให้ถอคถอนเสียอย่าให้ทำนาก

00๕ ผู้ใคขอทำนาท่านและไค้ท่านาแนัว เวลาเจาของนามงาน รีบต่วนทำไม่ทน เจำของนาวานให้มนช่วย มนไม่ไป ช่วย อำงว่าฅิคงานอื่น กรนเจาของนามาทวงถามค่านา มนก็ไม่รกนับถือ กล่าวคือ ไม่ฅอนรบควยชา'วเหล่าหมาก พล ค่านาก็,ให้คราวละเลกสะฟ้อย โกหกนักเพื่ยนเช อย่าให้มไเท่านาต่อไปเลย ผู้ใคท่านาท่าน มนลมกไเนาเสยให้แปลงนอยเบน แปลงใหญ่กว่าง เมื่อปลกขำวไค้ขำวมากกว่าบก่อน ๆ กึอลมกไเนาให้เบนแปลงใหญ่เพื่อเจ่าของนา หากเบน เสนึ่ยก (ขก) ก็ฅกแก่ผ้ล่มคืน'นา ไม่กกแก่เจาของนา เพราะเจำของนาไม่ได้มอบหมายให้มนล่มกนนา ค่านา ก็กวรลคหย่อนให้มไเ เพราะมนทำคุณไม่กลำความคาย ไม่กนัวเสนียค จึงล่มกนนาให้ เมื่อมไแล่กท่านา ผู้อื่น มาท่าต่อ จึงให้เจำของนาขนค่านาฅามสมกวรเถิก ผุ้ใกทำนาท่านแปลงใหญ่แปลงยาวมาก มนกนับ ก!นแปลงหนึ่งให้เบน ๒ แปลง ๓ แปลง และไค้ขำวไม่ เท่าเกิม เจำของนาไปทวงถามค่านา มนไค้ขำวนัอยลง

00๖ จึงขอลคค่านา ให้เรียกค่านาเท่าเคิมอย่าลคให้ กำม จะไม,ทำนานึ่นฅ่อใป ให้มนลมกํนนาลง'ให้เหมือนเดิม ให้จงไค แม่ว่ามไเฅายไปก่อน ก็ให้ลูกเมียที่ยำอ ก่นนๆให้ ผิเขาหากำล่งที่'จะล*มีกนนาลงมิ'ไค้ ก็ให้หาห ฅำหนึ่งขนาคฅีนเต็มกำมือ เหกำ ๓ ไห ไก่ ขาวคอ คอกไม่ไปกำงผู้อื่นกํมกํนนาให้ อย่าให้นาเกำของน เสียหาย แมนมีนมาขอท่านาน1นอย่างเคม เจาของนาก็ ให้มไเท่ ๆนๆกํงเคิม ค่านาก็อย่าเรียกเพม แม่จะเบน เสนียดท็เบี่นก'บผู้ค่นค่นนานนเอง ผู้ใคทำ-นาท่าน แลวท่งนาท่งหมกให้รกจ่าง ควยเหตุใคเหตุหน็งก็คาม ค่อมาข่าวเรั้อเกิดขั้นในนา เหล่าน*น เก็บเกี่ยวขำวไค้เกิน ©๐ ทาบขั้นไป ค่านาเค็มเบน ๓ ส่วน จ่ายให้เจ่าของนาส่วนหนึ่ง ฉะนนก็ให้แบ่งค่านาเบน ๕ ส่วน จ่ายให้เจ่าของนาส่ๅน หนึ่ง ผิไค้ข่าวนอยกว่า ® 0 หาบ ให้มนแสคงกวาม ร\"กินขถือเจ่าของนาตามสมกวรเถิด เพราะมนยงกินข่าๅ ในนาของท่านอยู่

๑0^ ผ้ใคหานาทำกินไม่ไค้ กำลงมนกิไม่มี ไค้แต่ไป ยาปลกขำวที่ข์างเหมือง'ขำงนาทำนภายนอกกิคี ผินาเดิม น1นทำควยนาเหมืองฝายหาอกังหนท็กน'ไ (หลุก ) ให้มัน ช่วยสรำงทำควยฅามกำลง ผิม่นไม่ช่วยสรืางทำ ค่านา เดิมนนเบนเท่าไค ให้มไเช่วยส่วนหนึ่งในเจ็คส่วน มิฉะนนกีให้แบ่งเบน ๙ ส่วน [ห้มนช่วยส่วนหนง เพราะเหฅอกอาจ มน!ค้กํนเพราะนา’ท่าน ทีกล่าวนี ว่าควยกรณีไค้ขาวเกิน ๕ หาบ กให้มนช่วยโคยหาของ ฝากให้ฅามกำลงอย่ากำหนคขนาค'ว่ามาทนอยเท่าใค ผิมน ไม่ช่วยสรางทำอย่าให้มไเท่านาเลย ผินาเดิมนนอาศัย นาฝน อย่าว่าอะไรแก่มนเถค ผิทำนาแบ่งขาวกน ให้เจำของนาไค้ค่านาไปก่อน (ฉบ่บ่เสาไห้ว่า--ผ้เคำ,นาแ'กิค่าท1งมวล ฉบบนอตองว่า- หอผิเคำเจาของนาแก้ค่านบเลียง) บ่นลุขาวของผู1ค'ให้ ได้คืนไปก่อน ที่เหลือจึงแบ่งก่นคามทีฅกลงกนใว่เกิค มาฅรา ๑ เจาขนหรือผิใคกิคี ทำนาอาศัยนาฝน หรือนาเหมืองฝายกิคื หากทำนาไม่เบนหรือไม่กระเหม็ค

๑0๘ กระแหม่ (บ่ชิบ่'ช่าง) ทำไม่หมคท้งให้รกรำงเสียบางส่ว ก็,สี มนอางว่าขาวไมคขอลคค่านาลง ให้ผ่อนให้ ๓ ถามนยง™อยู่อย่างเค้ม ค่านาก็อย่าลค'ให้ และนาก็อย่ ไห้มนทำ ผิผู้ [คขุมน''เกิน ใค้ราชการประการใค นานนหาก เบนนาขุมการเมืองมาแค่ใบราณ เจาขมบ่าวพระยา ผู้ใหญ่ไค้ทำหนำสีอแจงไว้ (กาคหน'งสือพนแพแท้) เจ่ ขุมเขาใท่านาขุมนํ้เบ็นนาขมขอ,3ตนเอง ม'นเอาไปทำ ทานแก่พระธรรมพระสงฆ์ ใช่ไม่ไค้ (บ่ขืนะะะไมขน) ให้ ไค้แต่เพียงค่านา เพราะว่านานนไม่ใช่ของกน ที่แท้เบ นาขุมราชการมาแต่โบราณ กรนเมื่อเจ่าขุมตาย ที่นอง ลูกหลานของมนจะเอาไร่นานนไปเบ็!นของ1ขา โคยอำง วานานเบนนาขุมมาแฅโบราณชวบ่ย่าพ่อแม่อน เช่นน ม็ได้ ผู้ใคไค้ตำแหน่งราชการนน (เอาการเมืองนนไค้) กอาจเยานานนออกขุมกน โกฅามนน ถามนไม่ขมกินก็ค้ หรือฅายเสียภดิ นากึกล''บคืนมาที่เดิม เพราะว่ฅ์ถสี ก็คาม ยินเกี่ยวเนื่องกบแผ่นดินท้าวพระยา

๑0^ ของขุมการเมืองแฅ่โบราณ จะให้ลด'แอ?]ขาดไปจากเค็ม ไม่ไห้ และของทงหลายมี ๒ ประเภท ประเภท ๑ ว่า ถาวรปพไาโภคไค้แก่ของบริโภคอไเมไเกงเคลื่อนยายไม่ไค ไม่ควร,ให้ลคนอย'จากเคิม แม้ผ้ขมนึ่นคายจะส งไว้'ให้พ นองลุกเมียญาฅิผ้ใด ถาหากควรเบนของราชการไม่ควร ให้ไห้ไป ไค้แก่ไร่นา บายางสร5างที่ก่นเบนของ'ขมกบ ราชการน1นแท้แล อีกประเภท ๑ ว่าสํกก่คคโภคไค้ แก่ผๆเสอเงินทองแกวแหวนชไงมไชำหญิงชายงวกวาย เหล่านึ่ เบนของไปกบฅว นอกจากนน มะพราว ค1ล หมาก พล ซึ่งมไ!,ไค้ปลกสร*างในที่ขมการบานการIมีป็งอีค มนจะให้ทานว่ฅถเหล่านืแก่พระธรรมพระสงฆ์ หรือสง ไว้ให้แก่ญาฅิพี่นอง ก็ใน้ไค้ (ขืน-ขน) เพราะว่ สรางทำขืนเบนว่ฅถุของมีนเอง มาครา ๑ มีบานช่องที่หนึ่ง มไเหากไปแผวถาง บายางเบนบาน ไม่ไค้เบนที่ขมของผ้ใค และไม่มีผู้ใค ให้เบนบายางในราชการมาแค่ก่อน หากมํนปรารถนาจะ ให้ทานก่บวควาอารามที่ใคอีค ให้ถามทาวพระยาผู้กิน

๑๑0 บานเมืองที่นนก่อนจึงอุทิศให้ไค้แล เพราะแผ่นทินท1ง หมคเบนของห้าวพระยามหากษํตริย์ ไร่นาที่ทินที่ใคเบนที่ขมราชการ ค้ใคร้อขอจาก ทาวพระยา องค์เบนปกวีสระ ค้นนอาจหยาคนาให้ทาน หรือขายกินก็ให้พำไค้ มิฉะนนไพร่!]านไพร่เมืองเจ มูลนายจะให้อะไรใครก็ไม่ไค้ วํฅถเหล่านึ่อาจุมีวิ หรือใม่มืวิญญาณ เจ้าของวตถอาจขายหรือแลกเปลี่ยน ก็ให้พำไค้จึงค้แล มิฉะนึ่นก็จะไม่ทิแล มาตรา ๑ เจ้า'ขุน'ไปทวงถามค่านา ลำหากเบน เวลาคำชวคกาล ให้ค้พำนาน1นชวนให้นอนลำง ผิไม่ ยอมนอนคางให้ค้พำนาไปส่ง ผิไม่ไปส่งจะเบนอนตร ตามทาง'ไว้'รในมนผู้ทำนา ? ผิว่าเขาไปก่นหลายกน จะ ขอกลบให้ไค้ และห้ามไม่ให้ไปส่ง ให้ค้พำ คาบเขาไป หากเขาไปเบนอไเตรายตามทางเบนอน เสร็จสนกน ค้พำนาไม่มีความผิค มาตรา ๑ คน ๒ กนชวนก่นเขาบา ไปพบเสือ หมหมสตวนนเขากคค้ ๑ อีกค้หนึ่งพอจะช่วยก่นไค้แต่

9 ชิ 6) ไม่ช่วยปล่อยไว้ให้ฅาย ให้ช่วยใช้ค่าผู้ฅายครึ่งหนึ่ง (ฉบบนอฅองว่า ให้ผิลงมือชวนก่อนชคใช้ค่า) แล‘วให้ ช่วยลูกเมียผิคายเผาศพให้ ผิค่างกนค่างชวนกVIป เสือ หมีหมหมางก'คคาย อย่า-ว่าอะไวก'บผิที่ย่,งิรอคอยู่ ผิชวน กำไปล่าเสือหมีหมหมาสำวใค ๆ ก็ฅี ผิ ๑ บาคเจ็บไม่ ถึงคาย อย่าให้คนอื่นละทีงผิบาคเจ็บ ให้1ช่วยก่นรกษา ให้หาย ผิไค้ส่คว์คำนไเมาให้ผิเจ็บไปครึงคว ให้แค่เขา ท8งหลายครึ่งคำ ผิ ๑ เบนผิร้ายชำชวนคนค้ไปขโมยฃองท่าน เจา ของไค้ฆ่าคนคีคาย ให้ผิร้ายชคใช้ค่ากนฅี ๒๕0 เงิน ไหม ๒ คนรวมเบน ๗๕๐ เงิน ผิเจาของฆ่าผิรายคาย อย่าว่าอะไรกบกนค้ ส่วนโทษทีมนไปลกทรพยควยนน ให้คำสนคามกฎหมายบานเมืองเถึค ? ผิ ๏ บงกบให้ท่านขนคนไม้จนฅกคาย ให้ บงคบชคใชคา ๒๕๐ เงน แลวใหชายลูกเมยผคายเผ1 ศพนน

๑©]® ผู้ใควานท่านไปโค่นไม้ไหล้ ไม่ฅงใพะให้ ทไ) เผอิญไม้ล่มทไม่คาย ให้ผ้วานชคใช้ค่า ๒๕0 เงิน อย่าไหม แลวให้ช่วยลกเม้ยผ้คายเผาศพนน ผิไม้ลม ไม่บอกกล่าวคงใจจะให้ทไ]ท่าใเคาย ให้ชคใช้กนหนึ่ ๒ คนเบน ๗๕๐ เงิใเ ^านหนึ่งหรือ ๙๙๐ เงิน ผิไม่ เจตนาแค่ถกหํวแตก ให้ผ้วานชกใช้ค่านาม่นรํกษา ๑๑๐ เงิน แล่วให้'หาเหลำ,ไห ไก่คู่ผูกมือเรียกขวญม ผิหำเคสีคอวไวะขาคให้ช่วยกำรำบา ค่ายาเท่าใคให้ผู วานเสีย เมื่อรไาบาหายแล่ว ให้หาหมฅวหนึ่ง เหล่ ไก1คู่เรียกขวํญม่น ผิฅงใจให้ทไม่หำแตก ให้ไหม ๒ เงิน ผิห่วเคลีตอ'ว*'ย-วะขาค ให้ไหม ๒ คนเบื่น ๕๐๐ เงิน ผ้ใคล่เกลอบเผาไร่ท่าน เมื่อไม่ถึงฤคเผา ให้ เผาใหม่ให้เรียบร’อ?) ให้หาเหล้าไห ไก่ค่ หมูคำหน ข่าวตอกดอกไม้บชาเสิอไร่ มิ'ฉะนนกให้ เราะ ไร่ท่าน ให้เรียบรอย

• ๑๓ ผู้ใคสักลอบกวาก (ทะลวง ?) เอาที่ไร่ท่าน เสีย ของในไร่เท่าใค ให้ฅึรากา แสัวให้ใช้ค่าฅีเสียว่า ซิ เงิน ให้ใช้ ๓ เท่า ล'กลอบต*'ดร,ว'ไร่ท่าน ผิสัตว์ไม่ทนลงทินข*,ท ให้ มันหาเหสัาไห ไก่ก่หนึ่ง ฃาวตอกดอกไม้บูชาเสอไร่ ผิสัตว์งำกวายลงกินของในไร่เสียหายเท่าใด ให้มนชด ใช้เท่านน ส่วนค่ารวที่มันสัค ให้มนชดใช้เงิน ซิ0 ผ้ใคขั้ใส่ไร่ท่านในระหว่างเอานำเชาไร่,'1นก'3“ ถงดอนเก็บเกี่ยวข่าวแลว (แรกแดนนำไร่แลวตอเทาเอา ข่าวแลำ) ให้มันหาเหล่าไหไก่คู่ขาวตอกดอกไม่ เพอ1'ห้ เข่าของไร่บชาเลอไร่ ผิเยี่ยวใส่ไร่ท่าน เยี่ยวรดของปลุกในไร่ ใหหํก ฅ่คเสีย แล่วให้มันชดใช้ตาม'3าคาขอานน ไม่ตอ'3ไหม แล่วให้'หาเทลำไทไก่ก่'ข่าว1ตอก,อฑไม้บู'ชา!.'สอไร่เกิด ผู้ใดตีเคยี่องหลากไร่ท่าน'กา ให้สิงสัตว์งำค เขำกินของในไร่เสียทายเท่าใคให้ใช้เท่าน*ใ'เ แล่วให้ใช้

๑•๔ ค่าเกรองหลากไร่ท่าน ๕0 เงิน แลวจํคเหลาไหไกคข คอกคอกไม้ บูชาเลอไร่เถิค ผู้ใคลกลอบฅงิาคนขาวไร่ ให้ครากากอละเสยวเงิ เบ็นเบย ©,๒๕0 ลักข่าวไร่รากาหาบละ ๒ เงิน ให้ไ ๓ หาบ ลกขาวบางไร่ ฅีรากาพันนา (©.๒ กิโลกรม) ละเสยวเงิน [ห้ไหม ๓ เท่า ล,กหมากเคือย ไร่ ฅีราคา ๓ มาสก เบน ๓00 เบย ให้ใช้ ๓ เท ลกเคอยครากากาละ ๑00 เบีย ให้ใช้ ๙ เท่า ลํ (ฉบบเสาไห - เคา ฉบบนอคอง เคาแคง) ลกใหญ่สก แก่ ตีรากาลูกละ ๓00 เบย ใช้ ๙ เท่า ลกแคงลกอ่อ ลูกละ ©50 0 0 เบย ให้ ๗ ลูก ล้กแคงไทย (แคงลาย) ลูกแกลูกละ ©00 เบยเช้ ๙ เท่า แคงไทยลกอ่อนล ละ ๓00 เบย ใช้ ๙ เท่า แคงจุงลูกอ่อนหรึอแก,สกละ ©๕๐ เบยใช้ ๙ เท่า ลกลอบคคเถาแคงเมือยงเสกอย่ ตีรากาเถาละ ©,00๐ เบย เถาแคงเมื่อออกคอกเถาสะ ๒,000 เบย ใช้ ๙ เท่า

ซิ® & มาครา ๑ ค้คเถาแคงเมื่อค้นเล็กอยู่ เถาละ๕0๐ เบย ใช้ ๙ เท่า เมื่อออกคอกเถาละ ๑,๐00 เบย ใช้ ๙ เท่า ลํกนํ้าเคำ (หมากนา) ลกละ ๓00 เบย ใช้ ๙ เท่า ลกหมากพกลูกละ ๕๐๐ เบย ใช้ ๙ เท่า ฅคเถานาเฅา เถาละ ๕๐๐ เบย ใช้ ๙ เท่า เมื่อคอนอถกคอกเถาละ 9,000 เนย ใช้ ๙ เท่า ลกลอบค,คเถาหมากพกเมื่อ คนอ่อน เถาละ ๑,๐๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า เมื่อคอน ออกคอกออกลูกเถาละ ๒,๐๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า ค!ๆข่าวบางฅีราคากอละ ๓๐๐ เมีย ใช้ ๙ เท่ ฌัาลอบคํคคํนเดือยกอละ ๓๐0 เบีย ใช้ ๙ เท่า ลก เผอกพนนา (๑.๒ กิโลกรม) ดืรากา ๒๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า ลํกงาพ้นนาละ ๕๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า ลกขิง พ้นนาละ ๕๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า ลํกข่าพ้นนาละ ๒๐๐ เบย ใช้ ๙ เท่า ลํกขมื่นพ่น'นาละ ๒๐๐ เนย ใช้ ๙ เท่า ลํกถํว ๑ กำ ครากา ๑๐๐ เบย ใช้ ๙ เท่า ลกเมล็คถวพา ? พนนำละ ๑,๐๐๐ เนย ใช้

©๑๖ 1๙ เท่า พักลอบพัดพันผายคนละ ๔,000 เบั้ย ผายพันนาละ 6 เงิน ใช้ ๙ เท่า พัดพันพริกท่านตนละ ๔๒ เงิน ให้ใช้คืนเท่ ลกพริกอ่อนพันนาละซีกเงิน พริกแก่พันนาละ ๒ ใช้ ๕ เท่าทกสง พัดเถาพลเถาละ ๒0 เงินใช้ ๔ ลิกํพ่พ่นนํ้าละ ๓0๐ เบยใช้ ๔ เท่า ล*กหมากแห*ง่พั ละเสยวเงิน ใช้ ๙ เท่า ลูกหมากใหญ่ทะลายละ 6 เงิน ใช้ ๙ เท่า พักมะพร่าวลูกละ ๒00 เบยใช้ ๙ เท่า หมาก ซึ่งมลกพันละ ๓๓ เงินใช้ ๔ เท่า พันหมาก ไม่ออกลูกพันละ ด๑ เงินใช้ ๔ เท่า พัดพันมะพ มีลูกคีรากาพันละ ๕0 เงินใช้ ๔ เท่า พันมะพร ติดลูกพันละ ๒๒ เงินใช้ ๔ เท่า พัดพันเมี่ยง ซา) ติครากาพันละ ๕0 ๔ เท่า ที่ว่านั้หมายถึงพันเมี่ยงที่กำพังจะเ พังไม'เหมาะที่จะเด็ดใบพันละ ๒๒ เงินใช้ ๔ เท่ เมยงคนเลกตนละ 66 เงินใช้ ๔ เท่า พักลอบพัดพ กลายบาน ตนละ ๒,000 เบยใช้ ๙ เท่า กลายคีบ