✍️©️

๑ ๓) กามสวนอย่างเคยวกบกรณีหย่ากน ส่วนเงินค่าขืนหมาก นนเบนของผ่าย1ชาย'ซึงยงเม1คาย พ่อแม่ผ้หญิงไม่ควรยึค ไว้ ให้คืนแก่ผายชายไป ผิฅายทงสามีภริยา ให้สม!]ฅเบนของพ่อแม่พี่นอง ผายหญิง ถาพ่อแม่พ่นองผายหญิงไม่มี ให้สมบฅเบนของ พ่อแม่พ่นองผายชาย ถำญาติไม่มีที่งสองผ่าย ให้แบ สมบฅเขาพระกลงครึ่งหนึ่ง (เขาเล่มพระยาเสนาอมาฅย่) ให้ทำบญส่งส่วนกุศลไปให้เขาที่งสองครึ่งหนึ่ง ที มานึ่ หมายถึงกรณีไม่มีลูก ถำมีลก สม!)ฅก็ตกเบนของ ลู!'ไ มาตรา ๑ พ่อแม่เบนเพื่อนก่น ให้ลูกแต่งงานก่น ที่งสองผ่ายมีขำวของ เงินทอง ขำคนเท่าๆ กไ), ที่งสอง คนอยากอย่บำนไหใ),ก็อย่บ่านน2น ( บ่ว่าสบ่ว่าซือ ? ) ต่ มาอย่ต่วยก่นไม่ไค้ ต*องการหย่าขาคกไ ของผู้ชายแบ่ง คืนให้ผ้ชาย ของผ้หญิงแบ่งคืนให้ผู้หญิง สมมตที่หา ไค้คิวยกน,ให้แบ่งครึ่ง มีลูกหญิงให้ภริยา มีลูกชายให้ สามีไป หากเขาธย่ควยกไไปซนแก่เถา สามีตายให้

๑๘ สมบฅเบ็นของภริยา ภริยากายใบสมบกเบ็เนของสาม ถาคายทงกู [หสมบคิเบนของลก ถาไม่มีลกใหํญิาคิผ่า หญง และญาฅิผ่ายชาย ไคสมบฅผ่ายละกรึ่งบนึ่ง ฤา ญาคิผายใคไม่มี ใบสมบกเบ็นของญาคิอีกผ่ๅยหนึ่งนึ่ร หากไมมญาฅทงสองผ่าย ใบเอาสมบกเขำพระกล,งครึ่ง หนง ทาบุญสงสวนกุศลไปใบเขๅพงสองครึ่ง•เงนึ่ง มาครา ๑ ถาพ่อแม่ผู้หญิงขายลกสๅวไปอย่เรี สาม เมอจะบยากนใบคืนค่าผู้หญิงฅๅมขํบ่คคลงทํ,มีไร เคม สมบคทํบาไค้ควยกนใบไเบ่งญ็,น ๓ ส่วน ขๅย เค ๒ สวน หญงไคสวนบนง ถาหญิงไม่ช่วยทำมา หากน อยาแบงสมบคใบ ลูกหญงชายใบเม(นของสามี แค่ถามาอยู่เรือนสามีเบน1'วลๅนานมๅก จุะเรียกค่า กนคามทฅกลงกนไมไค เพราะหญิงก็แกไฤบุไม)คามบ่บ เคือนบ ถพลูกชายก,ยิน ใบลคค่าหญิงลง ๑ 0 0 1รูน ถามลูกหญงกอน ไหลคกาบแ]งลง ^0 บา*อเรูน บ่า มีเ1ฃๅ เมมลูกเลยเวลา ๓ บ ไหลคกๅหญิงลง ^0 เรู‘แ อยู่ควย]กนจนแก,เก่า สาม่ฅายก1อนใบภริยาไคสมบค

ซี) ภริยาตายก่อนไหสามีไคสมบค ถาคายที่งค่ ใหญาติผาย ชายไค้สมบฅ ถาไม่มีญาฅิผายชาย ให้ญาติผายหญิงไค้ สมบฅ ถาไม1มีญาติที่งสองผาย ให์เอาสมบ*ค.เข่าพ กลงครึ่งหนึ่ง และทำบุญส่งส่วนกุศลไปใหํเขาท1งสอ หนึ่ง มาครา ๑ ชายไปอยู่กินก่บหญิงไม่มีขนหมาก (บ1 ขอบบ่ขํนํ ) แค1นำเงินไปเบนทน หรือหากทนของผ้หญิง ไม่มี ทุนของผู้ชายก็ไม่มี หรือหากทุนของหญิงก็มาก ของชายก็มาก เมื่อเขาจะหย่าก่น ให้หญิงและชายช9ก เอาตนทุนส่วนของคนออกก่อน ส่วนที่เหลือให์แบ่งเบน ๓ ส่วน ให้ผู้ชายส่วนเคียว ผู้หญิงสองส่วน ถา ผ้หญิงไม่ช่วยทำมาหากิน ให้ไเบ่งกนคนละครึ่ง ถาผ ไม่ช่วยทำมาหากิน ให้ไเบ่งสมบํคเบน ๔ ส่วน ให้หญิ ๓ ส่วน ชายส่วนเคียว มาครา ๑ หากชายใปอย่กินก9บหญิงควยมือเปล่า ไม1มีทน ผายหญิงมีทุน ตางช่วยกนทำมาหากิน เมื่อ จะหย่าก่น ใหหญิงชกทนออกเลืยก่อน ทเหลือแบ่ง

เสูป็0 เบน ๔ สวน ใหหญิง ๓1 ส่วน ชายส่วนเคียว หาก ชายไมซวยทามาหากน มแคมอและมแต่กิน อย่า!ห8ชาย ไคสง!คเลย หากหญิงไม1ช่วยทำมาหากิน ไห่แบ่ สมบคเบน ๓ สวน ใหหญิง เฏ ส่วน ชายส่วนเคียว เพราะ'ว่าบ่านเบนของหญิง ผู้ชายมาอาศยอยู่แล มาครา © หากชายไปอยู่กินกำหญิง!นบ่'ๅนห ชายมทนแคผ่ายเคียว เมื่อจะหยบ่กน!หช่ๅยช่กิทนอ เสียก่อน ที่เหลือแบ่งกนละกรึ่ง หากหญิงไม่ชวย มาหากน ให้แบ่งสมบกเบน ๓ ส่วน ใหชาย เฏ ส่วน หญงสวนเคยว หากชายไม่ช่วยทำมาหากิน ใหำบ่ง สมบฅเบน ๓ สวน ใหหญิง เฎ ส่วน ชายส่วนเคียว ขอกวามททลาวมาขางกน แล^ทีชุ*;กล่าวกายหบ่'ง จา™ กล่า'วกึงก'รณที่อยู่[คำยก่นมีก'วามเชุวิญรุ่ง^ หากมีแค่หนสิน ก็ให้แบ่งหนสินกนกามส่วนแบบ1^วก-บ การแบ่งสมบ่กนนเกิค มเกร' © ^!3ป,ส^พงกรยาไวไมยอมหย่าเบนเวสา ครบ ๓ บ ให้ต่ต่สินว่าหย่ากนแล่'ๅ แต่ถาบกรบ ๓ ปี

เ3)๑ ยํงขาคแม่แต่,วนเคียว ก็ย\"งเบนภริยาเขาอยุ่ จะฅคสิน ว่าหย่ากนแลวยงมิไค้ มาครา ๑ สามีซอภริยาไว้แลํว้ละทงภริยาไปมีภริยา ใหม่ หญิงจะขอคืนค่าฅวก็ไม่ยอมร'!! พอครบ ให้ถ้คสิน'ว่าหย่าขาคก้น ให้หญิงคืนค่าตํวให้กามท ลง (ไว้เดิม) นั้นเถิก มาฅรา 0 ชายไปอยู่กินก!!ไพร่เมือง ชายน1นไม' สามารถอคทนร'!เราชการได้ (การเมือง) รึงระทั้ง'สกเมืย ไปถึงบ'หนึ่ง ให้หญิงแก่งงานใหม่ก'บชายที่ร'!เราชกา ได้ ถ้าชายคนเดิมกล'!เมาจะว่าอะไรมืไค้ เพียงแก่ให้ คืนเข่าของเงินทองที่นำมาใช้ในการแก่งงานนน แก่ถ้า หญิงแก่งงานใหม่ก่อนกรบกำหนค ให้ใช้เงินหนึ่งในสาม ค่าของหญิงให้แก่ผัวเก่า และให้คืนเข่าของที่นำมาใช้ใน การแก่งงานถ้วย หากชายหนํไปทำให้เสียราชการเจ่าขุน ให้หญิงแก่งงานใหม่ก'!)ชายที่ปฏิบก'5าชกาแด้ โกยไม่ ถ้องเสียค่าอะไร เพียงแก่ให้คืนเข่าของ ที่ผัวเก่า แก่งงานถ้วยเท่านั้น

เธธ1*1 หากชายมิใช่ผู้ร'บราชการ แท่เบนลูก สกร่วย ? เศรษฐี' พ่อท่า ลูกขนหมายนา และละท งเมียไปถึง ๓ ก็ไห่,หญิงแฅ่งงานใหม่ไห้ หาก,ชายกล'บคืนมา เท่ของให้เท่านน หากผำท้งเมียไปถึง ๓ บ ฝากของมาให้เมีย ก็ย*,งถึอว่าเบ็1นเมียอยู่ หากหญ งานใหม่หรือมีซ้ ให้ผำเก่าไค้ร',บเงินหนึ่งในสามขอ เมีย แท่าใหหย่าก่นเสีย ท่าย',งอยากจะอย่ก็น เท่ม ก็ไม่ให้ไห้ร'บเงินถ',งกล่าว หากท1งสอง หย่าก่น (ฉบบเสาไห้ว่า หาก,ที่ง็สองหย่าก*นอึก ๒ ฉบ ว่าย'งมีไคหย่าก่น) หญิงก็ไม่คืนเท่ของให่,ชาย ก็ย'งน',บว่าหญิงเบ็นเมียอยู่ ความย*,งไม่เสร็จลั้ หญิงมีชู้ ให้ไหมชายชู้ ๑๐๐ บาทเงิน ให้คืนเท่ ที่ย',งไม่ไค้คืนให้ผำเก' า และให้ไหมหญิงนึ่น ©00 หรือท่าเบนคนยากจน ไหม ๕๒ เงิน แท่ท่าย''งไม่หม เยื่อใยท่นก็อย่าให้ไหม หากหญิงนึ่,นมิช้ ๒ ที ๓ อ',นสั้นค่าฅำ ผวเท่าจะไหมค่าคำมิไค้ มาตรา ๑ ท่าของท่าวบ่าวของพระยาเสนาอมาฅย์ ไปอยู่กินก'บไพร่ หากมีลูก ๓ กน ใหือยู่เบนไพร่กบแม่

!ส)๓ ๒ คน ไปเชนขำกบพ่อกนหนึ่ง (ขํคกบขอความที่เกย กล่าวมาแล่ว แสคงว่า มาครานึ่เพ่มเฅมเขำมาภายหห หากห้าผู้เบนพ่อคายที่เรือนไพร่ ก็ให้คืนแค่เงิ แค่งงานเขำพระกล่ง เงินส่วนที่จ่ายไป่แลวอย่าให้เรีย คืน มอบลูกไว้ให้'เบนไพร,กบแม่ หากผัวเบนห้าของไพร่ หรือของพ่อกา หรือขุน หมายนา มีไค้เบนห้าของหลวง เมื่อไปอยู่ก็นกบไพร่ แลว หากจะหย่าล่น ให้คืนแค่เขาของที่นำมาแค่งงาน มอบลูกทุกกนไว้กบแม่ แม้เมียคายก็อย่าพาลูกไปบานที่ ผัวอยู่เดิม (เรือนหล่ง) ของบ้านผัวก็อย่านำมาห้านเมี (เรือนหห้า) แค่ห้าไค้รบล่ายินยอมจากพ่อแม่พี่ พ่นธุ ก็ให้นำไปไค้ ล่กษณะมรดก มาครา ๑ พ่อแม่คาย ลูกมีหลายคน หากแบ่ง บ้นเขำของกนไม่ไค้ ห้าพ่อแม่สั่งไว้อย่างไค รู้เห็น ก็ให้เบนไปคามล่าสั่งนน ห้าผู้คายมีไค้สั ไว้ ให้พ่จารณาว่าลกคนไหนถอพ่อแมเบนสครูหรอ

๒๔ พ่อแม่ขายลูกกนไหนไปหรือไม่ไคํขาย ลกกนไหนยากจน หรือไม่ ลูกกนไหนทำคุณแก่พ่อแม่ ก็แบ่งให กามกวร มากรา ต พ่อแม่มีลูกซาย ๓ คน หญิงกนหนึ่ ลกชายกนหนึ่งไปกินนาอยู่ก*บขุน คนหนึ่งไปบวช คนหนึ่งไปคำขาย หญิงผู้นองอยู่เลยงคอุบฏ พ่อแม่กายใหํแบ่งเบ็1น 8๔ ส่วน ให้ลกผ้ไปกิน กบขุน ๒ ส่วน เพราะพ่อแม่ยงหวงพึ่งไค้อย่ ไปคำขาย ๒ ส่วน เพราะคำพ่อแม่สญเลึยทรืพ่ย่สมบํกไ ท1งหมด ก็ย'งหวํงืจะพึ่งลูกได้ ให้ลูกผ้ไปบวช ๕ เพราะจะเบนผู้ช่วยให้พ่อแม่พนทุกข์ ( คงหมายกวาม ช่วยให้ไปสวรรค์ ) ส่วนลูกสาวคอยธย่ร'กิษาอบ่ฏ^เา พ่อแม่มิให้ลมบ่ฅ้สญหายไป ให้ได้ส่วนแบ่ง ๖ ส่วน ลกษณะพ่ยแม่บุ่เย่าฅายาย หากส่งเสีย,ใหํเแบ่ง ให้ลูก ให้ข่าหญิงชายประการใคก็ดี ก็ควรทำฅามผ ส่งทุกประการ เพราะเหตุว่า ทร่พย่ลมบํกนนเบี่นของ ผู้ฅายทํ้งํ้สั้น

เสเ & ผิลูกหลานมีอยู่หลายกน ผ้โคมีกณฅ่อพ่อแม่มาก ก็ให้ใคมรคกมาก หากลูกคนใคใชคาสคร์และศิลปะกัา ขายไค้กำ1ร ก็ไม่กวรนำมาแบ่งบนก‘น. (กงหมายถึง เรืองพ่อแม่ใหทน,ไปกำขาย ไม่ควรนำกำไรมาแบ่งก มาฅรา ๑ เขาของลึงใคที่ถกเจ่าขนข่มเหงเอาไ หรือลูกโจุรแย่งชิงไป พ่อแม่ไม่สามารถเอาคืนมา หาก พ่อแม่คายไป ลูกหลานคนใคสามารถเอาของกังกล่าว คืนมาไค้ ก็ควรเบนของเขาผ้นน ไม่ควรนำมาแบ่ง บนกัน มาตรา ๑ เมื่อพ่อแม่กังมีชีงิคอยู่ รักใคร่แ ของลกคนใคไป ก็ไม่ควรนำของนนกกับมาแบ่งกันอ มาครา 6) ลกคนใคก้เงินพ่อแม่ไปทำทน เมื่อ พ่อแมคาย ควรเอาแค่คนเงินมาแบ่งกัน ส่วนกำไรให้ เบนของลูกผู้น,น มาครา ๑ หากกังไม่กันแบ่งมรคก ลูกกนใดเอ ของไปซอนไว หากรืภายหกัง ใหไอาของนนมาแบ่งกน ไม่ตองปรับไหมผ้นำของไปซ่อน เพราะของนนเบนขอ พ่อแม่เขาเอง

มาครา ๑ ถาหากพ่อไปไค้กบขาผ้หญิง และมิ กวรให้ลูก'ไค้ไเบ่งมรคกกรึ่งข0งส่วนหนึ่ง เขาเบนเชือสายของพ่อ แค่แม่เบนเพียงขำ มิไค้เบ เจาบานเจาเรือน จึงควรให้ไค้ส่วนแบ่ง เพียงครึ่ง ส่วน มาครา ๑ พอแม่ 1ปขอลูกผ้อนมๅเลยงเบนลก ลก เลียงกวรไค้ส่วนแบ่งครึ่งส่ๅน ถาพ่อคายไปก่อนแลว แม่จึงไปขอคูกผค้นมาเลยง หรือถาแม่คายไปแลว พ่อจึงไปขอลกผ้ค้น^ๅเค้ยง กวร [ห้ลูกเลียง 1ค้รบเพียงหนึง1นสของส่วนหนึ่ง ผิเบนลูกจากแม่กนแรกหรือแม่กนห^ง มิกวรเ- สมบ่ฅทงสองจำพวก มาครา 0 ลูกเมียนอยและลูกเมิยหลวงมิขๅมิ1สมอ กน ควรไค้รบส่วนแบ่งเบ่ๅก่น มาครา ๑ หากแม่เบ็นเจาของบำน1รือน ลกของ ผวเก เและลูกของผวใหม่ ควรไค้รบส่วนแบ่งเพ่ๅก'น

เย} ๓) หากแม่ไม่มีลูกกบผัวใหม่ และ แม่ผ้เบน Iจำของ บานเรือนคายก่อน ให้ผัวใหม่ไค้สมบ?กรึ่งหนึ่ง ลูกผวเก่ากรงหนึง แค่ผัวใหม่จะผัธงอย่ในบำนเมีย คายไปน1น หำมไม่ให้นำสมบ?กผับไปบ่านของคน ถา หากจะกผับไปบ่านฅนเมื่อใค คองแบ่งสมบ?ส่วนของคน ใหํแก่ลูกผัวเก่าอีกกรึ่งหนึ่ง มาครา ๑ หากหญิงมีลูกกบ่ผัวเก่า แผัวนำ มาอย่เรือนของผัวใหม่ มีลูกผับผัวใหมอก หากผัว คายไป ควรแบ่งสมบ?ให้ลุกผัวเก่ากรึ่งส่วน แค่ให้ ลกผัวใหม่ที่เบนเจาของบานเรือนกนละหนึ่งส่วน มาครา ๑ พ่อมีเมีย ๒ กน เมียกนแรก ( อยู่ เรือนหลง ) ไม่มีลูก มาอยู่ผับเมียใหม่ (อยู่เรือน มีลก หากพ่อและเมียกนแรกคาย สมบ?เรือนหผังก็ คกเบนของลกเมียใหม่ หากเมีย ใหม่คายลง สมบฅก เบนของลกฅนผัวย ญาฅิของเมยกนแรกไม่มีสิทธิจะว่า อะไรไค้ แค่ถำเมียกนแรกมีลูกกให้ลูกไคสมบฅที่อยู่ใน บ่านของแม่คน ส่วนลกของเมยใหมควร I.ห้ เครบสมบฅ

ของพ่อแม่ทงสองบาน (ฉบ!เวฅเชียงหมน ว่าใหลกของ ภรรย1กนหลงไครบสมบฅแฅ่ทีอย่ในบานของแม่คนแห่ง เคียว ) มา^รา ๑ ผวไปอยูกบเมย มลกกVIหนงหรือสอง คน แลว เปซอภรรยานอยจุากพ่อแม่มๅภๅยหลง มีลก ควยกน หากพ่อแม่ฅาย ใหํแบ่งสมบ่อเบน 0* ส่ๅน ใหลูกเมียหลวง ๓ ส่วน ลูกเมียนอย ๒ ส่ๅน ส่วน เมียนอยให้ไคีส่วนหนึ่ง ( ฉบบเลาไห้ มีว่า 1มึ ไคส ^นหนงเทาลูกเมยหลวง เขๅใจุว่า ‘เท่าลกเมียหลๅง, า]ะเกนมๅ เพราะฉบบอืนไม่มี และกวรจุ:แปลกำว่า เทา คามภาษาโบราณว่า แท่ถาหากว่า ขอความกอนนึ วิงซากบขอความท่อ 1ปทีว่า แท่ถาลูกเมียVIล'วงมิคนเคีย แฅถาลูกเมยหลวงมคนเคยๅ ลูกเมียนอยมีหถายอน ที ใหแบ่งคามจำนวนมากจุ'านๅนพ่อยเถิค ถ8าลูกเมียหลวงก็ไม่มี ลูกเมียนอยก็ไม่มี (ผวแถะ เมียหลวงฅๆย) ก็ใหํสมบิตเบ็1นของเมียน้อย แล-ญ น้อย ญาทของเมียหลวง’!มีมีติทธ๊ระว่าอะไ7ไติ แต่

อย่ายอมให้เมียนำ)ยพาสมบํคทงคระกลไป (เท่าอย่าห้อพา ครำหนีเสียฅระกล) ลกษณะหน มาครา ๑ ไพร่คนประจำหอกหรือเครื่อง (อาวธ) เบ็น'หนีท่านคำง'ชำระคอกเนยมากมายนก คอกเบยส่วน ที่ใช้ไปแลำเท่าใคก็ให้เบนไปตามนน คอกเบยส่วนที่คาง อยู่ให้คิคได้ไม่เกนเงินที่ก้มา ถำไม่มีเงินใชโเละมีลูก ให้ ขายลูกใช้หน ปล่อยพ่อแม่ให้เบนพลหอก อย่าให้ขาค ราชการบานเมือง (มนมีลกยิงลูกชายห้อขายใช้หน ไว พ่อแม่แทนเคํะาหอกอย่าห้อขาคการเมือง ? ) ถาไม่มีลูก ให้เอานาขม ( ? ) ใช้ หาก-พอใช้หนที่งตนท,งตอกแลำ จึงยอม ( ผิท่วมหนี'ท่าน,ทำคอก,บงเคาแล'วเยยยอม ? ) มาครา 0 ใช้ไพร,เกาหอกเคาเครื่อง ทือหน (เบน หน ท้อ-ถอ) ท่านเบนคอกมากนำก็ใหเอาคอกเท้าเคา ( ตนเงิน ) ผิหาสำ ( หาอะไร ) ใช้ไม่ไค้ ให้™ ตำลกเมยแจกแกเล่าหนไคเพาใคใหเอาเพานนเถค (อาน

๓๐ แลวไม่เข้าใจ วาต่างก'บมาตราผัคขนไปอย่างไร หร เบนเรื่องเคียวก'นแต่มาแก้ไขเพึมเติมภายหล่งว่า เมื่ ลูกเมียใช้หนั้แล่ายาไม่คุ้มทน ก็ให้เบึนพบแก่เข้าหน มาครา © ผัว'ไปก้หนั้ท่าน โดยเมียไม่ทราบเรื่อง ถาผัวฅาย เมียไม่ต่องใช้หน็ ท่ยท่พ่อแม่ไปก็หนีท่านโ ลูกหลานไม่ทราบเรื่อง หากฅายไป ลกหลานไม่ฅอง ใชหนี แม้ในกรณีที่ลกหลานไคทร\"พยมรคกผ้ฅาย ก ฅองใช้หนี เพราะวา เขาอย่บํกนเคียวกน ผํวไบ เงนเจาหนีก็กวรบอกให้เมียทราบ เมียก็หนีเค้าหน บอกให้ผวร้ บ่เย่าไปก็หนี เข้าหนก็ควรบอกให้ลกหล รู้ เพราะเหฅุน็จึงไม่ควรต่องใชหน็ ผิเข้า หนีสบถ และผู้อย่รกผู้คาย เกรงผ้ฅายจะไปเบนเปรค จะใช้หนี ให้ก็สุคแค่ใจเขา มาครา ซิ ผู้ใคเบนหนท่าน กางคอกเบียเบนจำ- นวนมาก เจาหนีจะค้ฅคอกเบียเกนกว่าค้นทนไม่ไค้ ถาคอกเบยมจานวนเทากบทน.แลว เจาหนีอาจแจงลก

๓๑ หนี'ว่าจะสมทบคอกเนยที่กำงอยุ่เบนคนเพื่อคอคอกเบย (ทบคน) ค่อไปก็ให้ทำไค้ มาครา ๑ ผ้ใคไปคาประกนหนีท่าน (คาหนี) ผ้ กู้หนีหนีไป ให้ผ้คาประกน'ใช้แค่คนเงินก่อน เมื่อใค ไค้ฅวผ้กู้'หนีมา จึงให้ผ้ก้ใช้คนเงินคืนแก่ผ้คาประกน แลว จึงให้ผ้กู้ใช1คอกเบยแก'เจึาหนี ห้าไม่มีเงินใช้ ให้เอา ฅำผู้กู้ขายเพื่อใช้หนี (ฉบบเสาไห้ คคผค'ไปเบน ให้เอา “ ผืวม่นขาย ”) ให้ใช้ส่วนที่ผู้คาปร ะกนออกแทนไปก่อน เหลือเงินเท่า1ใครืงกค'ใช้คอกเบยของเจ่าหนี หากลูกหนี คาย ให้ผ้คาประก่นใช้แค่คนที่ยมไป หากผ้กู้หมคฅว ใหขายฅำผ้กู้ใช้หนีเช้าหนีที่งฅนที่งคอก ห้าขายไค้ ไม่พอใช้คนเงินยืม ขาคเท่าใคให้ผ้คาประก่นใช้ให้ แค่ ผ้คาประกนไม1คองใช้ค่าคอกเบย มาครา ๑ ผ้ใคไปก้เงินจากท่านหลายกนควยก่น ไมมค้กาประกน ผ้นีนหมคคำไม่มีเงิน วะ 1ช้หน ให้ ขายฅวผ้นีนแบ่ง-ชำระเช้าหนี ชำระไค้เท่ ปคให้ เท่านน เพราะเหฅว่าเช้าหนีให้กู้ยืมง่ายเกินไป

๓]๒ มาฅรา 0 เจ้าหน็ไปทวงหนั้ไม่ได้เงิน จึงท ลุกหนเจ็บปวคเท่าใด ก็อย่าว่ากระไร ใหลูกหนํ้ใชแค่ ตนเงิน ไม่ตองใช้คอก เพราะเจาหนืมาทำรายท่าน ผิ ลูกหนืข์คสนแท้ (ทกข์รายแท้ ) แมํจะ ไคีตกลง ก่อนอย่างใคก็ควรม่อนปรนกนบาง ( ก็หอปลงไว้พ่อง) ถ้าใม,คำงค่าคอกเบั้ย ให้ใช้ตนเพียงครึ่งเค เหตุว่าลูกหนข\"คสนน,ก หาอะไรมาใช้ไม่ไท้ ถาหากเจา หนทวงถามหลายกรง ไม่ไค้ริบซิ าระหนั้ ก็ควรบอกเจ้ ขุนใหไาราบก่อนแลำจึงควรใช้กำล่งบ'งคับเอา มาครา 6 ร้อขายของหรือฝากของไว’ไเก่กน ล่า ผู้ร่บไวเอาของไปใช้กินเสีย ล่าหากไม่ไคํต์กลงก*'นไว้ ก่อนว่พะคิดคอกเบั้ย ห่ามมิให้เจ้าชองคิคคอกเบย มาตรา 9 ผู้ใค'ซอของท่าน แฅ่ไม่ร้อหิง หลอก ลวงหนี ไป (บ่ซอแท้แปลส่ายไป) เจ้าของหรึอผู้ธึ่นจ้บฅำ ได้ในภายหล'ง ใหไ]ร'บไหมของที่หลอกลวงไปน,น เท่า ก*บล่กทร*พย์

๓๓ หากเจาของรู้ที่อยู่ของผู้เอาของไป และค้นเคยก่น มาแต่ก่อน มไเจะกู้ของท่านแต่ท่านไม่ให้ มนจึงหลอก ลวงเอาไปเช่นนื ให้มไเ'ใช้คืนเท่าตำ (ใช้กอบเท่า) หากมนทบฅเจำของ ก็ให้มนใช้ค่าของคืนเท่าค่ว แลวให้ไหมค่าบาตเจ็บตามมากตามนํอย ลกษณะวิวาท (ดากนตกน) มาตรา ๑ กู้ไม่มีทรพยสินค่ากู้มีทรพย์สินไหม ๓๓,๐๐๐ เบีย มาตรา ๑ กู้ใคค่าคนระค่บเคียวก่นกู้ไมมกวามผิต ใหไหม ๓๓,๐๐๐ เบย ผิค่ากู้ใหญ่กว่าตน ให้ขอขมาตามสมควร ให กราบและยกเท้าขนบนหำเพี่อถ่ายโทษ หากไม่ยอมขอ ขมา ให้เฆี่ยน ๗ ที หรือ ๑๕ ที แลว!เล่อยไป (ปล่อย เสีย=ไล่จากท้าน ?) เพี่อมิให้กนเอาเมนเยี่ยงอย่าง ก่น ผิค่าก่นและข่ว่าจะฆ่า แต่ไม่มอาวุธ ลุกขนไปแต่ มีคนหำมก็คี ไม1มีกนหำมกคี ไม่โป แต่มีกนไปบอกก คี ? (บ่ไปมีกนบอกก็คี) ให้ไหม ๓๓,๐๐0 เบย

๓๔ ผิหมายมนว่าจะฆ่าให้ร้ฅ่อหนำ ให้ไหม ๑0๐ บ เงิน หมายมนว่าจะฆ่าท่านลบหส้'งมีผู้ไปบอก ๕๒ เงิน ผิโกรธกนมาก่อน ขำ งหนึ่งชวนกนรายไปว่าจะ แฅ่ไม่ไค้ฆ่า มืผู้บอกให้ทราบ ถือเสมือนฆ่าแค่ไม่คา (พยายามฆ่ากนคาย) ให้ไหม ๖๐๖ บาทเงิน (ท ๖๖๐ บาท เงิน) มาครา ๑ กนสองกนฅ่อสู้ก่น ผ้ลงมือก่อนคีท่าน ไม่แคกเถือกไม่คก กนหลงนึ่คีคอบโก้จนกนแรกเถือก ฅก ให้ลงโทษเท่าก่น ผิหำแคกท่งก่ ให้ผู้ลง ใช้เบย ๕๕, ๐๐๐ เบย มาครา 0 ผู้ลงมือคีท่านก่อนให้หำแฅก คองไหม หนงแสนหนึ่งหมื่นเบย หรือ ๑๐๐ บาทเงินครา มาครา ๏ ท่านคีมนค่วยมือหำไม่แคก มนกลืบ ใช้ไมืคะพก (กอน) คีคอบท่านหำแคก ให้ไหม ๑๑0, 000 เบย

๓เ# มาครา ๑ ท่านใช้ไม้คะพคฅีหํวมโแเฅกหรึอไม่แฅก กค มนกลบใช้คาบพ้นท่านคายก็คี ไม่คายก็คี ก็ให้ค,ค สินคามกรณีทคาย ที่ไม่คาย และที่บาคเจ็บนนเถึค มาครา ๑ ผู้ใคถึอไม้คะพคไปฅีท่าใเถึงบ้าน (ไป ชูฅึ,ท่าน) เบ้าบ้านใช้ไม้คะพคคีคาย ถือเบนเลิกแบ้วกไเ อย่าว่าอะไรแก่เบ้าที่ แค่บ้]เบ้าที่ใช้หอกคาบหบ ยงพ้นแทงคาย หรอไม่คายก็คี ให้เบ้าที่ชคใช้ค่าคาม กรณีคาย ไม่คาย เสียและไม่เสียอวโ]วะคามบาคเจ็บมาก บ้อย หากคายก็ให้ไหมคามกรณีคายเถิค มาครา ๑ ผ้ใคถือหอกคาบกงธนหบ้าไม้ไปถึงบ้าน ท่าน เบ้าที่ไค้ฆ่าคาย อย่าว่าอะไรแก่เบ้าที่และลกเ ผู้คายเลย (ฉบ้บเสาไห้ กล่าวถึงแค่ลูกเมียผู้คายไม่กล่าว ถึงเบ้าที่ แค่อีกสองฉบบกล่าวถึงที่งสองผาย) มาครา ๑ มไเไปฅีท่านถึงบ้านให้เบ้าที่บาคเจ็บ ให้ไหมคามบ้กษณะบาคเจ็บ โบราณกล่าวไว้ว่า ท่านค่าให้ค่าคอบ ท่านค้ให้ คีคอบ ท่านใช้มีอคีให้ใช้มีอค้คอบ ท่านใช้ไม้ฅให้ใช้ ไม้ค้คอบ ท่านถือคาบใน้ถอคาบคอบ ท่านถอหอกให้

๓๖ ถือหอกตอบ ผู้ใคกระทำเช่นน เรียกว่าไม่ผิดอาชญา เมืองแล ผิสองสหายถึก*น ผายใดบาดเจ็บ ผายใดคายกค ถือ'ว'าท่ง์ลองส'หาว (=สามหาว ? อกอาจ) พอกน โบราณท่านไม่ปริบไหม เหตุมีคาถากล่าวมาแค่โบราณ ค่งนั้ สุรถทฺโธ อวิจจาโร สฅฺถหฅโถ จรฆรํ อุปคฌ เคหสามี ฆาเจฅวา อโทสมี มาดรา ๑ ผู้ใดฆ่าผู้ไม'มืกวามผิดคาย ให้ไหมเท่า กบ ๔ คน ฅีรากากนละ ๓๓0 เงิน ผิฆ่าแล่ว่ไม่คายเบี่นแค่เสียอวํย'วะ ให้ใช้ คิดเบึนเงิน ๙๙0 เงิน ผิฆ่าไม่คายแค่บาดเจ็บมากน ก็ด็เ ให้ใช้ ๒ คนคิดเบ็1นเงิน ๖๖0 เงิน มาครา ๑ หากถอดคาบไล่พนแค่ไม่ถก ให้ไหม ๓๓๐ เงิน ผถอคคาบ'ว่า'ซะ พ้นแค่ไม่ท'นไค้ไล่พ้น ไหม IV; ๒๒๐ เงน ผิถือดาบว่าจะพ้นแค่ย'งไม่ไค้ถอดคาบจากผก ให ไหม ©00 บาทเงิน

ผิถือดาบอยู่กับ'ที่มน'ว่าจะฟ้นท่าน ให้'1หม ๕ บาท เพองเงิน มาครา 6 กนดีควยกนสองสามคนลืห่ เผิค1ฤรธ กน รึงรวมเงินกน'ไปฆ่าผู้’!ม่มิความผิตฅๅย ควร1]7*'บ ไหมคามโทษผิคใจกนและฆากนนะน ให้ไหมกนหนื่งIบน เงน ๓๒๐ เป็นกรา เพราะเขาเบนกใ4คีและสหาว (กำแหง อุกอาจ) ให้ไหมราคาแพง เพราะมิฉะนแคน โกรธกนก็จะไปฆ่ากนเสีย มาครา ๑ ถาตผูไมมอวามผดกงคาย ไหไหม @,๓๒0 เงินฅรา ถาไม่ฅายแห่เสียอวยวะ ให้ไหม ๙®-๐ เงิน กำไม'เสียอวย'วะแห่เจ็บมาก ให้ไหม ๓๓๐ เงิน หากเจ็บเล็กนอยถึงเลือคตก ไห้ไหม ©60 เงินตรา หากเจ็บเล็กนอยเลือดไม่ตก ให้ไหม ๕๒ เงิน ผิ'ใช้มิอ ก็ไม่แตกไม่ชา ให้ไหม @@,๐๐๐ เบย มาฅรา 9 ฅกลงให้กนไปฆาท่านแค่ไม่ได้ฆ่า ให้ ไหม ๓๓๐ เงิน โดยให้ผู้ว่าจางและผ้ร'บจำงเสียเงินคน ละครึ่ง ผิฆ่าท่านตายก็ให้ใช้กนละครึ่ง ผิพูดจาก ไม่ไปฆ่าท่านจริง ให้ไหม ๕๒ เงิน

๓?I มาฅรา ๑ คนสองกนตีปลาก่น ผู้หนึ่งกาย ก็ให้ เลกแล่ว ก่นไป เพราะเขาฅีปลาก่น ผิท่าวพระยาเจ่าขนทึปลาก่น และมีผู้ยุให้ทำก่งนน หากผืายหนึ่งฅายลงให้ผู้ที่ยุยงท่านเผาศพ เสียเพร ไปเคี่ยวเข็ญให้ท่านฅ่อสู้ก่น มากรา 6 ลูกบานด่าและตีเมีย เมียวงข็นเรื ของเจ่าบิ,!น ลูกบานย'งฅามขนไปตีเมียอีก ให้ไห ๒๒,๐๐๐ เบย ผินายม่านคามข็นไปตีเมียถึงเรือนลูกม่าน ให น ข ๓๓,๐๐๐ เบย ลกษผะใส่ดจามกน มาครา ๑ กล่าวเท็จให้ทุกข์แก่ท่าน (ปากผิคทุก อนทกว่า) เจาคำไม่รู้เห็น มนใส่กวามว่าร้ สอบคไม เบนกวามจริงให้ไหม ๓๓,๐๐๐ เมย มาครา ๑ ใส่กวามว่าลูกเมียขำกนท่านมีช้ เอากา ผ้หญิงไปว่าแก่ผู้ชาย เอากำผู้ชายไปว่าแก่ผ้หญิง ส คไม่เบนกวามจริงให้ไหมให้ผายละ ๓๓,๐๐๐ เบย รวม ท1งสองผายเบน ๖๖,๐๐๐ เบย กนแบบน็ไค้ชึ่อว่า

ตา& วิฅรจูฬ หลอกใหทานโกรธกน เบ่นเหมือนเค่าค่วชึ่อ จฅรจูฬ กาบกวาม'ไปมาระVIว่างพระเจาพาราณลึกไ)พระ ยานาก มากรา ๑ ใสกวาม (นาบ) ท่านว่าจางให้กนโป ฆา ไค่สวนเน่เบ๊นกวานจริง ให้ไหน ๓๓๐ เงิน ผิเข็ญ ใจให้ไหม ๒๒๐ เงิน หริฏ (1ฐานหนึ่ง) ๑๑๐ เงิน มาครา ๑ ใสกวานว่าทานลกทริพข็ ไท่สวนไน1 เบนกวานจรง ใหใชเงินกนเท่ารๅกๅ■กรนึ่ฆ่ โทษที ใสกวาม'วาทานลกทรพยแล;;โทษทล,กทริทยท่ๅนห-!ริกญๅ ไมเทากน กรณลกทรพย ถาเจาของจบไห้พริกนทํ้งของ กลางในมอ กอาจฆ่าให้คายไห้ และถาไห้ของในมือ (ฉบบวคเชียงหนนว่ๅ ถาไม่ไห้ของในมือ) ไน1ฆ่าให้คา แคนำไปส่งให้เจาขุน หากโทษหนํกก็อาจถกฆ่าคายได แค่การใส่กวานว่าล้กทรพย์ไน่ผิคกวานเมือง (กลองเมือง) ไม1กวรลงโทษถึงฆ่า เพราะสินใช้ไม่เท่ากน คือถาใส่ กวามว่าลกทริพย์เท่าใค ให้ใช้คืนจำนวนเท่านน เ ใส่กวามว่าท่านล,กเงิน ๑0๐ ให้ไหม ๑๐๐ เงินแล (แค่

๔อ กำอิกทริพย้ ©00 เงิน คัองถกปริบหลายเท่า คูใ อิกษณะทริพย์ห่อจๆกนืไป) อิกษก!ะสกทรท!แเกะสกท! อิกนกฅีรากาคัวละ ๕00 เบย ไหม ๙ เท่า อ ใก่ฅีราคาท่ว่ละ ๑,000 เมย ไหม ๙ เท่า ผิเบนไก่ มีราคาแพง ให้ผุ้อิกใช้ค่าฅามรากาทื่เจ้าของ ไห้ไหมอีก ๘ ฅำ ๆ ละ ๑,๐00 เบย ผิมิใช่ไก่ก่อไก่ ชนฅีรากาฅํวละพ้นเบยใช้ ๙ คัว กำเบนไก่แจ้ ฅีร ดำละ ๕,๐๐0 เบยใช้ ๙ คำ ถาพนไก่ฅ่อไก่ชนฅีรากา รากาฅวถะ ๒๒ เงิน (ฉบบเสาให้กดผิคเบน ๒๒๐ เงน) ใช้ ๕ เท่า ผิเบนไก่ล่ามห3งินนอยเจาพนพวกเล่นไก่ รากาฅวละบาทเงินใช้ ๙ ดำ ผิเบนไก่ชองเจ้าแสนฅีร ดำละ ๕๐ เงินใช้ ๔ เท่า ผิรากาแพงถึง ๑00 เง ใช้ ๓ เท่า ผิรากาแพงถึง ๒๐๐ เงินใช้ ๒ เท่า ผิอิกเบคฅีรากาคัวละ ๑,๕00 เบั้ยใช้ ๙ ท่านฅรากาคัวละ ๓,๐0๐ เมย ผิอิกหมาไล่อิกวหม ให้ใช้ค่าหมานน แลวไหมอีก ๘ คัว ผิเบึนหมาพรานกิ

๔๑ รากาคิวละ ๒๐ เงิน ใช้ ๙ เท่า ผิเบนหมาฅีแท้,ใลืค่อคำ ได้ คิวใคอไเพระยาให้คูแล ให้ฅีรากาคิวละ ๑๐๐ เงิน ใช้ ๓ คิว ถารากาถึง ๑๕๐ เงิน ให้ใช้ ๓ คิว ถา เข็ญใจ ให้ฅคสินเบน ๓ สถาน (ถาน) ลกหมฅีรากา ฅวละ ๑๐,๐๐๐ เบยใช้ ๙ เท่า รากาของ ©๐,๐๐๐ เบย ลงมาให้ใช้ ๙ เท่า ถาเกน ๑๐,๐๐๐ เบยข็นไปให้ใช ๔ เท่า หมคิวผ้ก็คี คิวเมีย?,ได้ ฅีรากาคิวละ ๑๐,๐๐๐ เบยไหม ๙ เท่า ถำมีลกอยู่ในทองกิคให้คิวละ๑๑,๐๐๐ เบนย (/กงจะรวมรากาแม1แล ะลูกเข1า* คฯวเ* ยกน)\\ ลกงวถุน (เถอน ?) ควถ*ะ3ก (/ก๐าล^งหน1ุม)\\ ท*ะวรากไ ฅำละ ๑๑๐ เงินใช้ ๔ คิวผิเบนงำมีรากาแพง*1เห*ๆไ*ช-' ก่าฅามรากาซือก่อนแลวไหมอก ๓ ฅวเบนเ3น ๓๓๐ เงิน ผิลกงำคิวเมียครากๆคิวละ ๕๒ เงินไหม ๔ เท่า ลูก[น ทองกิคให้คิวละ ๑๐ เงินใช้ ๔ เท่า ผิลกงำคิวสื่อ (คิวยงไม่มีทอง) ฅีรากาคิวละ ๒๒ เงนใข ๔ เทา มาฅรา ๑ ลกกวายถุนคิวถึกหรือคิวสื่อ (ยงไม่มี ทอง) ฅีรากา ๑๑๐ เงิน ผิมีลูกใน,ทอง ทีรากาลูก

๔1® ®0 เงิน ต’องใช้ ๔ เท่า หากเบนกวายมีรากาสูง ใ ใช้ค่านะนก่อน แลวจึงไหม ๓ ตำคือ ๓๓0 เงิน การล*กงำล*กกวายน็ แม้จะฆ่าผ้ลืกตาย ก็ยำเอา ทร่พย์สมบํฅ้ของบ้นไค้อีกโดยแบ่งลมบ'ฅใซ้เบนสินใ แลำให้เบนสมบ*ฅของไพร่บ้าง ผิล*กงำกวายท่านมาฆ่าทิน พี่น*องเพื่อนบ ไม่ทราบและมาร่วมทินคำยให้ไหม 8®๐ เงิน ผิข่าของท่านไปเบ้ก (งำกวาย) มา บ้ามีขาวของ อยู่ ให้เอาบ้าวของน,นใช้เบนสินใช้ เหลือเท่าใคให เบ้านายบ้านํ้นไว้ ผิขำไปลก (วำกวาย) มา เบ้านายไม่ทราบและมา ร่วมกินดำย ให้ไหม @*๐ เงิน ผิเอาแกงไปให้ผ้อื่นกิน ให้ไหมถำยละ @80 เงิน เพราะว่ามไเไม่พิจารณาดให้ ดี ผิผู้ใคไม่ทราบและไปร่วมทิน เห็นทรากน่าสงส*'ย ให้บอกเบ้าขุนให้ทราบจึงจะพํน่ผิด ลกมาตรากาฅวละ ๓๓0 เงิน ให้ไหม ๔ ดำเบน เงิน @,๓๒0 เงิน ผิ (บ้าทวนน) ไม่หายไปให้ไหม

๔๓ ๓ ควเบ็เน ๙๙0 เงิน ผิหายไปอีองใช้แทนอีกคำหนึ่ง รวมเบน ๑,๓๒0 เงน ฌัาช้างคีรากาคำละ ๓,๓00 เงิน ให้ไหม ๓ อีว เบน ๙,๙00 เงิน ผิ (ช้างฅำนน) หายไปให้ใซ้แทนอีก อีวหนึ่งรวมเบน ๑๓,๒๐ เงิน อีกกนกนหนึ่ง ให้ใช้ ๓ กน หาก (กนเดิม) หาย ไป ให้ใช้ แทนอีกกนหนึ่ง รวมเบน ๔ กน เบนเงิน ๑,๓๒๐ เงน อีกแพะคีรากาคำละ ๑0 เงิน ให้ไหม ๓ เท่า ผิ (อีวเดิม) หายไป ให้ใช้แทนอีกคำหนึ่งเบน ๔ คำ รวม เบนรากา ๔๐ เงิน อีกสิงคีรากาคำละ ๒ เงิน ให้ไหม ๓ คำ และ ใช้แทนคำเดิมอีกคำหนึ่ง เบน ๔ คำ รวมเบนรากา ๒ ๐ เงน มาครา ๑ กนฑ้ยเขาอีกของยำบานท่าน แม้ไม่ ทน'ไค้ของ'ไปก็คี หากเช้าบานไค้ฆ่าคาย (ฉบบนอฅอง ว่า ฆ่าแค่ไม่คาย ซึ่งเช้าใจว่าจะถูก) ให้มน ^ผู้ราย)

(3เ (X ไถ่'ซี'โฅเบนเงิน ๓๓๐ เงิน หรือทากเข็ญใจให้แต่งเ ๓ 1ฐาน ผิฆ่าคนร้ายคาย อย่าเอาสมบ'ฅของผ้ดายมาปร'น ไหมอีกเพราะส่วนที่เสียชีว่ฅไปถือว่าพอแผัว ผู้ใคลักพาเมียท่านหนี แห้วนำมาส่งคืน มีน เพราะห้าไม่พามาส่งกืนก็ย่อมไม่มีใกรรู้ไม่มีโทษ คุณก'บโทษห'11ทลบก่ไ;'ไป หากผู้ผักพาได้หผับนอนผ หญิงนั้น ก็ให้ไหมส่วนที่หผับนอนผับเมียท่านนน ธรรมเนียม (ฅามกอง-กลองธรรม) หากม''นไม่เอามา ส่ง ห้องให้ผู้ผัวมาฅามคำเยง ให้ไหมส่วนผักพ ท่านเบี่นเงิน ๙๙0 เงิน ส่วนมิจฉาจารไม่ห้องไหม เพราะโทษ'ผักพานั้นคุ้มโทษที่งหมคแผัว ผิผักผัาของท่านไปนานกี่บกเยือนกี่วน ท่านขาค เบยมีย ^ค่า'จ่างรายวน) ไปเท่าใดให้ใช้เท่านน มาหรา @ ผัาผู้ซายผักพาขำผู้หญิงของท่าน ได้แต่■ย่าผู้ชายคืนมา ให้ ชายมนแบ่งเงินให้เขำนายของ ขำชายและหญิงผืายละครึ่ง ภายหลังหากได้ฅำขำหญิง มาโดยผัองเลียเงิน หรือผัองไถ่ผัวเบึนรากาเท่าไ

๔๕ เจ่านายของขำชายเบนผ้เสีย แล*วให้เจำนายของขำหญ คืนเงินของขำชายที่ไค้ไว้กรึ่งหนึ่งนนคืนให้เจ่านายขอ ชายไป หากไค้ตำขำที่งสองผายมา เสียค่าใช้จ่าย (พ่นยาก) เท่าใค ให้เจำนายของขำชายฌนผ้ออกท1งสั้น หากไค้ ขำหญิงคืนมาก่อน เสียค่าใช้จ่ายเท่าใค ยํงไม่ก่องจ การไค ๆ ที่งสิน ฅ่อเมื่อใคไค้ขำชายมา จึงให้เจ่านาย ของขำชายใช้ส่วนที่ผายหญิงออกเงินไปก่อนแล9วนน มาครา ๑ ขำหญิงขำชายรกกน เจ่านายของขำ หญิงจะไก่ขำชายมา เจ่าของก็ฅีรากาเสียแพง กรนจะ ให้ผายขำชายไถ่ขำหญิงไปก็ไม่ยอมจ่คการ ขำ'ที่งสอง เลยพาก่น,หนีไป กรณีนึ่ให้เจ่านายของขำชายใช้ค่ ของขำหญงเค็มค่า หากไค้ฅำขำหญิงคืนมา ก็'ให้เจำ- นายของขฬายชคใช้ค่าใช้จ่ายที่งสั้น มาครา ๑ ผเจำนายของขำชายชะไถ่คำขำหญิง มาแก่งกํบขำชาย ผายหญิงก็โก่งรากามาก กรนจะ ให้ผายหญิงไถ่คำขำช')ยไป กไม่ยอมจคการ ถาทงสอง

๔๖ พากนหนีไป ค่างกนอย่าโทษกนให้แต่ละผ่ายVIา ของคนมา โคยออกค่าใช้จ่ายเอาเอง มาฅรา ๑ ณัาเงนลกทองมีคํงนแล ผิคนผิใค ฌัาทอง 8,000 หนึ่งใช้เท่าหนึ่ง ผิลํกเงินคงแค่ เงิใเ ๘๐๐ เงินลงมา ๕๐๐ เงิน ก็ให้ไถ่คามค่าก่อนแ ไหมเพมขนอีก ๓ เท่า ผิลกฃนาค ๓๐๐ เงินและ ๒๐๐ เงิน ให้ไถ่คามค่าแลไไหมเพี่มขนอีก ๔ เท่า ผิล ๑๐๐ เงินถึง ๕๐ เงิน ให้ไถ่คามค่าแลไไหมเพี่มข ๕ เท่า (ฉบไ]เสาไห้ ค่คผิคเบน ๔ เท่า) ผิลืกขน ๔๐ เงินถึง ๓ เงิน ให้ไถ่คามค่าแลวไหมเพี่มข เท่า มาครา ๑ ลกเงน ©0,000 กค ๔,00๐ กค ให้ใช้ ๓ เท่า ลกขนาค ๔,0๐๐ เงิน ๓,๐๐๐ เงินแล ๒,๐๐๐ เงิใเ ใช้ ๔ เท่า ลํกขนาค ๙๐๐ เงินถึง เงินใช้ ๕ เท่า ลไเขนาค ๔๐๐ เงิน ๓๐๐ เงิน ๒๐0 เงิน ๑๐๐ เงิน ใช้ ๖ เท่า ลกขนาคแค่ ๙๐ เ ๕๐ เงิน ใช้ ๗ เท่า ลํกขนาค ๔๐ เงิน ๓0 เงิน ใ

๙ ๓) ๘ เทา ลกขนาค ๑0 เงิน ๓ เงิน ๒ เงิน ๑ เงินใช้ ๙ เท่า ลักเบยหนึ่งล่านพยใช้ ๕ เท่า ลํกขนาคเท่าหม ถึงหกหมนเมีย ใช้ ๕ เท่า ลกฌั้ยขนาดฟ้าหมื่ สองหมนเบย ใช้ ๘ เท่า ลักเมียขนาดหนึ่งหมื่น หนึ่งพไแบย ใช้ ๙ เท่า ลักขำวดีราคากวะเช้าละ ๑,๑00 เบั้ย ให้ไห เท่า ถาถึงกระบุง ให้ดีรากๆ ๓,๓00 เป้ย ใช้ เบน ๒๙,๗00 เป้ย ผิลักขำว หาใ] ๑ หรือ ๒ หาบ ให้ใช้ ๑๑,๐0๐ เป้ย ลั]ลักขำว ๕ หาบ ให้ใช้ ๒๒,0 เป้ย (ฉบบเสาไห้ กคผคเบน ๒๒0,000 เบย) คน ในบริเวณหำน ๆ หนึ่ง มี ๑๖ ครำเรือน คุ้นเคยร้ลักลัน กนหนึ่งไปลกงวกวายขำวของท่าน เล ของทราบเขำไม่ยนยอม ดามบ่'ระเพณโบราณ'ให้ท่ง ๑๕ เรือนช่วยใช้คืน เพราะอย่บานเดียวลัน ไม่สงสอนลัน ปล่อยให้เพื่อนไปลักของท่าน หากเขาเถียงว่าล ของท่านเองฅำเขาไม่รู้ไม่เห็นควย เจาขุนแด่โบราณก

๔&/ ไม่ร*บพง ฅคสนว่าเขาร้เห็นควยกไเกลิบอบายว่าไม,ร บ้งก่บให้เขาฅองใช้ควย กำโบราณมีเช่นน ผู้มีบญญา จงค่อยพิจารณาดกามธรรมลักร (ฉบบเสาไห้เบนธรร ลัก) หากผ้ลิกของเบนคนคีให้ม่น'ใช้ ๔ เท่า หรือ ๙ เท่า แลวให้ลับออกไปเสียจากท่านไปอย่ใ ไกล ขนาดฅีกลองไม่ไค้ยินเสียง อย่าให้เบนโทษแก ชาวบาน นไ]หนึ่ง ท่านหนึ่งมี ๖ กรำเรือน โจรล ในเรือนหนึ่งไปสั้น รืวและประฅท่านไม่ถกงด ห ลกไม่ไค้ ให้ชาวท่านอีก ๕ เรือนไณ ช่วยก่นใช้ของ ท1งหมด เมื่อใดไค้ทราบว่า เพื่อนท่านกนใคลิกของ ให้ไหมผู้น1น ๔ เท่าหรือ ๙ เท่า แลำให้ขบออ จากท่านเช่นเคยวก่น สกษณ[ะร]ลน ลำ และลํก ลักษณะซ่อน กำ และลิก มี ๓ ประการ โทษเามี ต่าง ‘ๆ ก่น คงนี ผิลกกวรไหม ๔ เท่าหรือ ๙ เท่ ลักษณะซ่อนมี ๒ ประการ ผร้ว่าเบนของถกลักมา มน

๔ลิ่ เอาซ่อนไว้ ให้ไหมครึ่งเท่าของผู้ลว้า ผิเขาไม่ร้ว่า ของถกลว้ามา แต่เขาใจว่าเบนของผินำมาฝากนน จึง ซ่อนไว้ให้ไหมผิซ่อนครึ่งรากาของของ ผิอำของไว้ให้ VIเหมเทIาราคาขอขงนะน มาครา ๑ ผิใคไค้ขมเงินขมทองจากแม่นค้น ให้ แบ่งเขาพระคลง และให้ผิพบกนละครึ่ง ผิผิพบไม่แจง ความแต่อำไว้ให้เอาของเขาพระคลงทหมค อย่าไหมอีก ส่วนที่ควรจะไค้ครึ่งหนึ่งน1น นำไปเขาพระคล1ง ถือ เสมือนถกไหมแลว ผิ'ไม่พบขมทรพย์ใส่ความ (นาบ) ว่าพบ ให้ ไหมผู้ใส่กวามเท่าราคาของ อนึ่งให้คูสมบ?ของผู ความนน ม่นํแกลำจะให้ท่านเส่ยสมบ?ของท่าน ให้ ไหมผู้ใส่ความท่านเท่ากบสมบ?ของผู้ถกใส่กวามนน (ฉบบเสาไห้ ให้ไหมเท่ากบสมบ?]ของผิใส่กวาม) มาครา ๑ ท่านไม่ไค้ฆ่ากนใส่ความว่าท่านฆ่า ไหมเท่ารากาของคนคือ ๓๓ว เงิน ใส่ความว่าท่านลว้า งำควายให้ไหม ๑๑๐ เงิน ใส่กวามว่าท่านลว้าไก ให้ใช้ค่าไก่ฅวหนึ่ง คือ ©,0๐0 เบย ใส่ความว่า

๕๐ ลํกเงิน ๑๐๐ ก็ให้ไหม ©๐๐ เงิน โทษใส่กวามนให้ คํคสินคามราคาว่ฅถอย่าค่คสินคามสินไหม ใส่กวามว่า ท่านลำของสอบคูไม่เบนกวามจ'รง ให้ไหมเท่าราคาขอ นน ผิใส่ความในเร์องไม่เบนคำว่ฅถ เช่น ใส่กวามว่า เบนชู้เมีย ให้คำสินคามสินไหม มาครา ๑ ผิปลอมแปลงทอง หรือเงินคำเงิน แคงก็คี แกะพิมพ์ (ร้ข'วกเหล็กครา) ทำเงินก็คี ฆ่าเ'จำคำแส่วิเกาะกมเอาสมบ้ค (เอากรำ) ผิใคร้วิธี และปลอมแปลงเงินคำปลอมออกใช้ โทษควรถึงคา หากไม่ฆ่าให้คาย ก็ให้รืบทรพย์สมบฅเขาพระคลำ เงินปลอมทองปลอมให้ช่างเงินช่างทองผิมีความร้ฅรวจค ผิไค้เงินปลอมเท่าใค ให้เจาพนำงานเหรียญกษาปณ (นายครา) มาหล่อค ไม่ตองไหมมีน แค่ให้ผกความ มันไว้ ( เอาคำชินมน) หากได้เงินปลอมจากมินถึง กรง ให้ถือว่ามนปลอมแปลงเงินและทอง การฆ่าเส แล่วเกาะกุมเอาทร*'พยสมบํฅเข่าพระกล่ง

(5เ๏ ผิใส่กวามว่าท่านแกะแม่พิมพ์ปลอมแปลงเงินและ ทอง ให้พิจารณากู ให้ไหมผู้ใส่ความเท่ากํบรากาทรพย สมบ่!ฅของผู้ถูกใส่กวาม การใส่กวามเบนเรื่องผิกกฏหมาย (กองเมือง^ กลองเมือง) แค่ไม่ควรลงโทษถึงประหารชีวิฅเพราะ เหฅุว่าสนใช้ไม่เท่ากบกรณีลกทรพิ!ย์ ให้ใช้เพี ราคาของที่ใส่กวามเท่าน8น ใส่กวามว่าลก! ๑๐๐ เงิน ให้ใช้ ๑๐๐ เงิน ผ้ใคไค้แม่พิมพ์เหรียญกรามา ถาไม่สามารถบอก แหล่งที่มาไค้ กวรไค้รีบโทษริบทรํพย์สมบค้เ ผิไค้แม่ พิมพ์เหรียญกรามาอย่าอำไว้ ให้นำไปให้เจาหนาท (ผ้ร้) ก จึงจะพนผิก มาฅรา ๑ ผ้ใคทำยาพิษเบน (รู้ห้วนพิษ) และ วางยาให้ท่านกาย ให้เอาเจาของยาพิษเนรเทกให้พน แคน ริบสมบกเขำพระคลำ อย่าฆ่าอย่าขายม่นํ ผู้ใค กงว่า (ใส่ความ ?ใ ท่านรู้วิธีทำยาพิษ (รู้งวนรู้ลอง) ให้ฅงฅํวมไแบนสิน'ไหม

๕'® มาฅรา ชิ ผุ้ใคเอาไฟไปจดกอไผ่ก็คี สวนก็คี ไฟไปไหม้เรือน อนึ่ง ไฟในเรือนมํน ม?!บองก้นไม ปล่อยให้ไหม้เรือนมไเ แล้วปลิวไปไหม้เรือนท่าน ขายคำมนได้เงินเท่าใคให้เอามาใช้แทนทรืพย์สินขอ ทั้งหลายเถค ผ้ใคแกล้งเผาเรือนท่าน ให้ริบเอาทล้พย์สม ของผู้เผาทั้งหมอ มาครา ชิ ให้พิเคราะห์คว่าขำวของเสียหายม นอยเท่าโค ล้าเสียของราคาถูกให้ไหม ๓๓0 เงิน เสียของราคาแพง ให้ใช้ ๔ เท่าราคาของ มาครา ชิ โจรล้กขำวของชาวล้านชาวเมืองไ ล้าล้าวพระยาเสนาอำมาตย์เล้าขนได้ของมา ควรคืน เจาของ ไม่ควรคิคค่าจาง เพราะว่าล้วเบนล้าวพระ เสนาอำมาตย์ ไม่ปกบองไพร่ไทยให้ล้นจากการท เบียดเบยนของโจร ไพร่ไทยเบ็1นผ้ส'ล้างล้นสริ''(ง ไร่นา ให้เบ็เนผ่นล้านผุ่เนเมือง ไม่ควรคิคสีน'ล้า เหฅฺนน

&๓ มาฅรา 0 โจรตำงำควายท่านไปฆ่าสู่ติ'นกินติบ เพื่อนบ้าน เพื่อนบ้านก็ร้ว่าเบนของโจรและร่วมกินด ถือว่าเขาสมาคม (สมาสบ) กบโจรมีความผิด ไห้ไหม เพื่อนบ้านน1แคนละ *©๐ เงินนอกเหนือไปจากที่ไหมโจร นํ้นแติว มากรานว่าฅามกำโบราณ ผู้จะพิพากษากํไห้ พิจารณาความหนำเบาความม่งมีหรือเข็ญใจของเขาน8นเถิค มากรา © โจรติกิงำกวายมาขายแก่ชาวปานก็ดี หาเพื่อนบ้านมาซำยทำงานแลำฆ่างำควายให้กินกีดิ อนึ ว่ารำเการพเจ่าขุนจึงฆ่าให้กินก็ดี ผู้กินไม่ควรมีคว อช่าบ้งก'บให้ฅ่องเสียสินไหม มาฅรา © คนร่ายลำของท่านมาขาย ถามผู้ซอก็ ไม่ยอมบอกดำผู้ขาย ภายหติงสอบไค้ความว่าบ้นรู้จำผู้ ขายแด่บิ!ดกวามจริง (อำ) ไว้ ให้ไหมผู้บี่คความจริง ไว้เท่าติบผู้ลำของ มาครา 8 กนร่ว่ยลำของท่านไปขายที่รโห3าน (ที่สงำ) เบ็1นบ้นว่า ที่บ้านก็ดี คามถนนก็คึให้เจ่าขอ ไถ่โดยเสียเงินครึ่งรากาก่อน หากขายกนที่คลาค ให้

ง(๔ เจ็าของไถ่เอาจากผิซั้อเท่ารากาที่จ่ายไปก่อน คำกนร*ายมา จึงให้ไหมคืนไห้เจาของ และ'ให้ผู้ลก่ใ เงินกึ่งรากาคืนแก่ผ้ซอของในที่รโหฐานควย ที่กล่ ม1งถึงของไม่มีวิญญาณ หากเบนของมีวิญญาณเซ่นก และงำควายถว้ผู้รายลำไปขายยำกลางคลาคมีพยานร้เ หากไม่ร้จำคำผู้ขาย ให้เจำของรไของคืนไปเปล่า ๆ ผิขายของโจรในที่รโหฐาน ผู้ซอไม่รู้จำโจร ให้ไหม ซอครึ่งเท่าของสินไหมโจร ผิผู้ซอร้จึก [จรแค่บิ1คกวาม ให้ไหมเท่ากไ]โจร หากไค้คำโจรมาและบอกว่าไปขายไว้ที่ใค ให้ ไปเอาของมาคืนให้เจำของให้ผู้ซอเรียกเงินคืนจา อย่าไหมผู้ซอเลย มาครา ๑ ท่านลืมของไว้ที่บานผ้อื่น เ'จาของ3งา ถามหา เจาบานก็กวรคืนของให้ไม่ฅองเรียกค่าไถ่ เพราะว่าลืมไว้ในบ้าน ใกรจะมาหยิบไปก็ไม่ไค้ กวรคองเสียค่าไถ่ ผิเจาบ้านอำของไว้ ให้ไหมเ ของ

๕๕ มากรา ๑ ของไม่มีวิญญาณเช่นเงินและทองคก หาย ให้ผู้เก็บไค้รองประกาศ ณ ที่เก็บไค้ ๓ กรง หากไม่มีผู้เห็นหรือไค้ยิน ก็ให้บอกเพื่อนบานให้ทราบไว้ โคยนำของไปให้เพื่อนม่านคแลืวิจึงเก็บไว้ เมื่อใคเช่า- ของมาถามหา ให้แบ่งรากๆของออก ไห้แก่เช่าของ และผู้เก็บไค้ผายละกรึ่ง มาครา 0 ขณะที่ไค้ของ ผู้ไค้ไม่คะเกนให้ทราบ ไม่มีใกรร้เห็นค้วิยเลย เก็บไว้จนกระท3งเช่าของไปทวง ถามจึงบอก ให้แบ่งรากาของเบน ๓ ส่วน ให้ผู้เก็บไค้ ส่วนเคียว ให้เจาของไปสองส่วน มาครา ๑ ผู้เก็บของไค้ไม่คะโกนไม่บอกผู้ใค เอา มาเก็บไว้ เช่าของมาทวงถามมนก็อำไว้ จนกระทงจบ ไค้ว่าเก็บของไค้ ให้คืนของที่งหมคไปอย่าไหม เพราะ ของนนก็ไม่ได้เสียหายไป ส่วนที่มไเกวรจะไค้ ก็ไม่ให แก่มีน น่บว่าพอสมควรแลว มาครา ๑ ผ้เก่บ1ค้ คะโกนบอกเหกนทงหลายรู มีผู้เห็นของ แค่พอเ'จาของมาถามหามนกลบ,อำไว้ จน

**๖ กระทงเถียงไม่หลค จึงยอมรบ เนื่องจากมันอำของ ให้มนถีนของนนแก1เจาของที่งหมค มาครา ๑ ของที่เก็บไค้ไม่หาย (เลีย) เจาขอ มาทวงถาม มันโกหกค้าของหายแมัว ภายหลงทราบ กวามจริง ให้ไหมเท่ารากาของ มาฅรา ๑ มันไม่ใช่เจาของ แท่โกหกว่าเบนของ ของมัน ภายหลงจึงทราบกวามจริงให้ไหมมันเท่าร ของ มักษณะอไ*ไค้ของท่าน (เก็บไค้) โคยถือเบน ความผิค และไม่เบนกวามผิค มีคงนื่ มาฅรา 0 ผู้ใดไค้ง'วกวายเบี่คไก่หมูหมา มนไม่ บอกให้เพื่อนบ่านร้และฆ่าสํฅว์นนกินให้ไหมเ กรพย์ ผิมนบอกเพื่อนบ่นให้รู้แบ่วรึงฆ่าส่ฅว์นน เพื่ยงแต่'ให้ใช้ค่าสต-วนนคืน,ไม่ตอง‘เหม หากมิใด้ฆ่าสฅว์น1นกิน ให้เจ้าของไถ่สฅว ผิได้ง*'วควายภายในเมือง ให้เสียค่าไถ่ ๓,๓๐0 เนย (ฉบบเสาไห้ ก*คผิดเบน ๓๓0 เนย) ผิไค้ง*'วกวายจาก

๕(ฟ้ ในบ่า ให้เสียค่าไถ่ ๖,๖๐0 เบ่ย ผิไค้ในเมือง ห่างไกลออกไป ให้เสียค่าไถ่ ๑๒,๐๐0 เบ่ย ผิไค้ย,1งแคน (ชายแคน?)ให้เจาของและผิเก็บไค้ ไค้กนละครึ่ง ผิไค้เบ่คไก่หมูหมาภายในเมือง ให้เสียค่าไถ่ คง หมูตำละ ๑,๐๐๐ เบย หมาตำละ ๓,๐๐๐ เบ่ย ห่าน ตำละ ๒,๐๐๐ เบ่ย เบ่คตำละ ๕๐ เบย ไก่ตำละ ๑๐๐ เบย ผิไปไค้มาจากนา ให้แบ่งให้เจาของและผิเก็บไค้ ผิไค้มาที่หลุคหายไปภายในเมือง ให้เสียค่าไถ่ ๑๑,๐๐๐ เบย ผิไค้จากบ่าให้เสียค่าไถ่ ๒๒, ๐๐๐ เบ่ ผิไค้จากต่างเมือง ให้เสียค่าไถ่ ๔๔,๐๐๐ เบ่ย ยำแคนที่ (ชายแคน ?) ให้แบ่งให้เจาของมาและผิเก ไค้ คนละครึ่ง ผิไค้ช็างที่หลคหายไปภายในเมือง ให้เสียค่าไถ่ ๓๓,๐๐๐ เบ่ย ผิไค้จากบ่า ให้เสียค่าไถ่ ๖๖,๐ เบ่ย ผิไค้-จากตางเมืองหรือ,ไค้ในกลุ่มซางเถื่อนก็คี ให้ เสียค่าไถ่ ๑๓๒,๐๐๐ เบ่ย ผิไค้ยำแคนที่ (ชายแคน ให้แบ่งให้เจำของชำงและผิเก็บไค้คนละครึ่ง

๕๘ มาครา 0 เจ็าขุนหรือผู้ใคไค้ขำทาสท่านภายใน เมือง ไห้เอาฅำไปส่งเจำม\"นแลวให้เจำฐ]นเสยค่าบวยก ระหว่าง ๒,๐๐๐ เบั้ย ถึง ๓,๐๐๐ เบย อย่าให้เกน แม้ว่าขำท่านจะอยู่ที่บานถึง ๓ วน จะคิกค่าขำวก็ใ วนละ ๔๐๐ เบย ๓ วนเบน ๑,๒๐๐ เบย กวรให้ค่า บ่1วยการ ๓,๐๐๐ เบยลงมา ม')ครา ๑ ขำทาสท่านหนีไปอยู่คบ้ยผใกถึง ๓ โกยไม่บอกเพื่อนบำนให้รู้ ถือว่าม\"นขโมยขำท่าน ให ไหมม\"นเท่ารากาขำทาสนน ผิบอกเพื่อนบ้านและเจุ ให้รู้ กให้คิกค่าขำวไค้วนละ ๔๐๐ เบย ผิร้ที่อยู ขำให้นำฅ\"วมนไปส่งคืน ถาไม่ส่งคืน ข่าของท่านฅาย เพราะถูกผูกคอหรือแทงคอตายก็คื โจรฆ่าเสียก็คิ' หรือ แอบหนีไปทีอนก็ฅี เห้เราบานใช้เงนแทนกรืงหนึ่ง ราคาทาสนน เพราะเหตุที่ไม่นำข่าท่านไปส่ง แก- บองกนอนฅรายไม่ไต้ เกิคเหฅในมึอม่'น โบราณกล่ ไวว่า จบไต้ข่าท่านตองร',กษา'ไว้,ให้3ต้นกงอย่า'ให้สูญ ไป และเมื่อระเอาฅวไปส่ง ก็ให้คูแล'รงคืม่นไม่ผูกม่ท

๕๙ ขาท่านไว้ให้;]นกง ให้ขาท่านหนีไปไค้ ให้มไเใช้กำ ของขาทาสนนกรึงหนึ่ง เพราะเหฅนึ่น ผิว่าเจาบาน เอาฅวขาทาสไปส่ง หรือบอกให้เจาของขำไปรํบฅำ แค่ขำท่านเบนพยาธิคายเสียส่อน อย่าว่าอะไรแถ่เจา- บำนผู้ไค้ค่วพ้ทาสนนเลย มาฅรา ๑ กนขี่เรือเรือล่มจะจมนาคาย ผู้ใคช่วย ไค้ให้ไค้รบรากากำบวยการกรื่งหนึ่งของรากากนผ นาคาย อีกกรึ่งหนึ่งให้แส่เจานายของผู้นึ่น ผ้ใครบจางถ่อเรือพาท่านขำมฟาก บรรทุกกนมาก จนเรือล่ม ถาผู้ถ่อเรือ ช่วยไค้ก็สีนเรื่องไป หากกน จมนาคาย ให้มไเใช้เงิน ๖๖๐ เงิน ผิผู้อื่นช่วยไว้ไค้ ให้ผ้รขจ่างถ่อเรือใช้เงินให้แก่ผู้ช่วยน1น ต®๐,00๐ เบ เบ็1นการร้คุณท่าน หาก เบนเรื่องวานกไเให้ช่วยถ่อเรือไปส่งหากเรือ ล่มลง ถำผู้ถ่อเรือช่วยไว้ไค้ก็สั้นเรื่องไป ผิผู้อื่นช่วยไว้ ไค้ ให้ผ้ถ่อเรือใช้เงินให้ผู้ช่วยไว้ไค้นน 66 เบั้ย เบนค่ารู้คุณท่าน

๖0 บุคคลใดว่ายนากำลิงจะจมนาฅาย ลิามีผ้ช่วยไว้ได้ ให้ใช้เงินค่ารู้คุณท่าน @6,00๐ เบย แฅ่ลิาจะ รางว'ลกรึงหนึ่งของราคาคนน1น อย่าให้เลย มาตรา ® เรือเบาขนเรือหนำทำให้เรือทน*กเสีย หายเท่าใด ให้เรือเบาใช้ค่าเสียหายทงสีน ผิมีคนฅาย ไห้เรือเบาใช้ ๓ ๓๐ เงิน ผิเรือหนำต่อเรือหนำซนก่น เสียหายเท่าใด ให้ออกเงินใช้กนละครึ่ง มาครา © หาบเบาชนหาบหนำทำให้หาบหนำ เสียหายเท่าใด ให้หาบเบาใช้ค่าเสียหายทงํ้สีน ของหนกเจ็บปวดหกลมเบึนอะไขไป ให้ไหมผู้หาบข0ง เบา ๒ เท่า มาครา ๑ คนฅวเปล่าชนก*น หาบหน'ก่ต่อหาบ. หนว้เชนกน หาบเบาต่อหาบเบาชนก่นท่อก่ๅเๅด้ ก่ๅฃน ก็ด้ มีใจทะนง (ลหาว) พอก่น ซนก่นเจ็บก็อึ ข เสยหายกด ใหอยกเงินคนละกรึง ผิทะเลาะก่นค่าก่น ดว์ย ผู้ใดผิดให้ไหมผู้น1น

๖๑ ผิท่านวานส่งขำมท่า เรือล่มตาย ให้ผู้ส่อเรือ เผาศพให้เรียบรอย (แสคง'ว้าเบนช็อก1วามที่แก้ไขเพี่ม เดิมเขำมาภายหลง) มาฅรา ๑ ผู้ไปฅำเปล่าชนผู้หาบของเสียหายเท่า ใค ให้ผู้ไปฅำเปล่าใช้ค่าเสียหายท่งสีน ผิผู้'หาบข บาคเจ็บให้ไหมผู้ไปกำเปล่าผู้มาชนนนเถิค เกวียนเบา ชนเกวียนหน์กเสียหายเท่า,ใค ให้ผายเกรียนเบาช ท่งสํ้น มาฅรา ๑ ในการเคน นง หรือนอนก็คี ให้ นายม็าหลีกให้นายขำงผ้มืยศสูงกว่ากน ให้พลเคนเท หลีกนายมำ ให้กนธรรมคาหลีกพอเดินเท่า (คนคาย ห้อพิกนายฅีน) ให้ลกท่านหลีกนายท่าน ให้กนห หลีกหาบของบ่าวของขุน ให้กนธรรมคาพลเดินเทา หลีกหาบกาและหาบขำขนหาบหญา หากไม่หลีก หาบ เกคไปชนกนธรรมคาพลเดินหว่า และผายหลงไปทบก กนหาบของคำยมือท่หนึ่ง ให้ไหม 5)๑,๐0๐ เบย เพราะ

๖!2) เหตุว่าท่านหาบของ ส่วนมนไปคำเปล่า แลวทะนง ทุบทีท่าน จืงให้ไหมเพราะเหตุน,น ผิมนค่อยท่านทีหนึ่ง ๒ ที ๓ ที เลือดไม่ออก ไม่ ชาไม่แคก เจ็บยามเทียว ให้ไหม 68,000 เบั้ย มนค่อยท่านก่อนทำให้ เจ็บ ท่านค่อยคอบถึงเลือด ให้ถือว่าท*คเทียมก่นถึงแม้จะเบนเจาขน กำค่อยท่านก ท่านค่อยคอบถึงเลือดออก ก็'ให้ถือว่าท้คเทียมก่น มาครา ๑ ให้ชำงหลีกเกวียน ผิทะนงคนไม'ยอม หลีก ทำให้ของเสียก็ที เกวียนห*ก่ก็ที ให้นายชำงขคใ คืนเท่าที่เสียหายไป มาครา 6 ผู้ใคยิงหนาไม้ ยิงกงธน ซ*คหอก ซ'ค ดาบ ไม้เท่า กธนดิน บกหอก ไว้ทๅว ? (กงจะกดผิด จากห่าว) เพราะท่านก็ที ถือพรำมีดเดินตามถนนถกท่าน ก็ที ถกกนตายโดยไม่เจตนาก็ที ให้ม*นชดใช้ค่ากนตา คามโบราณเมือ งเถิด ผิไม่ถึงคายเพียงแค่บาดเจ็บ ให ยู้นนรำษาจนกระท่ง์ค่อยยำช่ำ (ห้อผ้นนยาตวงแกวน) ผิตุ้รบบาดเจ็บไม่ยินยอมแค่จะไหมให้จนไค้ ก็ให้ปร

ไว๓ คูว่าสินใช้ควรจุะเบ่นเท่าใค ให้ใช้เพียงหนึ่ง ผิฟาดถูกเสอชาค ให้ใช้ค่าเสี่อนไแเลวมอบเสี่อนไเให้มน ผู้ว่ายค่าเสิอให้แลวนน มาฅรา ๑ ผู้ใคขดห่าว (เครื่องมึอขึงสายคิกไว้ ถามีผู้สะคดสายนน ของมีคม เช่น หอกหรือธน จะพ1ง มาถูกคิว) ไว้ที่ริมรวบาน ใส่ขวากใส่หลาวไว้ริมรวบาน กีคี หากวำกวายส่ฅว่เลยงท่านไปถกเขาถึงตาย ให้มน ใช้ค่าสดว์นึ่น ผิส่ฅว์บาคเจ็บให้มนริกษาให้หาย ผิเจ มากให้มน'ชด'ใช้ค่าของสํฅว่นน แลวมอบสฅว้ให้แก่ผู้ใส่ ขวาก ผิอาวธถกกนตายตอนกลางคืนให้เลิกแลกิก่นไป ไม่ควรกล่าวหาเจาของบานแต่ประการใค หากอาวธถูก กนฅายตอนกลางวน ให้เว่าบานชดใช้ค่ากนที่ตาย๓๓๐เงิน เพราะเหฅว่าในตอนกลางวน ผิกนทงหลายย่อมไปเก็บ ผกเก็บไม้กิน ไมมใครไปขโมย โบราณเมืองว่า กน ที่แ3หลายตองการ■บ'องกสิแรวบ้าน ย่อมจะเอาหนามไปสะ ไว้รอบรวบกิน ไมเคยเอาขวากมาใส่ ไม่เคยขดห่าว ลอมสกกรง ไห้มนชคใช้เพราะเหตุนน ผิอาวุธถูกกน

*5 (&. คายฅอนกลางคืน ไม่ควรให้ชดใช้ค่าของคนที่ฅาย เพราะอาซจะไปฃโมยของท่าน หรือไปฆ่าท่านก็ใม่ท ได้ น่าสงสโ)อย่างย็ง มาครา อ ผ้ใด'ช,กพ 1โจรมาขโมยหรือปลน (กรุบ) ท่าน ให้ไหมผ้ช่กพาโจรมาเท่ากโาที'ไหมโจร ผู้ใด'ชิง ( ยาค) เอาลกเมียขากนวำกวายท่านไป ให้ไหม ๑๑๐ เงิน ผิชิงเอาสกเมียขำคนไบ่โดยไม่ผกม ให้ไหม ๒๒0 เงิน ผิผกมคไป ให้ไหม ๓๓๐ เงิน หาลง ไต่ ? ไต่สวน หรือจะ เบนใต้) ทีหนึ่ง ๒ ที ๓ ที ไม่มา ให้บอกเจาขน1ชกช,วน'ให้ลง'จึงการ1ชิงเอา ผิโกรธกืนแลวไปชิงทร้พย์ท่าน เจาบานเจำ'ที่ ห้วแฅกเลือคออกคายก็คีไม่กวรคำหนิ เพราะอาชญา เมีองไม่คอบให้ชิงเอา ผิไม่ไค้บอกเจาขน จึงไปชิงเอ ไม่ไค้ แต่กลบไปต่อย (ฅี) เห้าบานเห้าที่ ให้ เงิน หรอกรณีเข ญใจไหม ๑๑๐ เงิน ผิม่นไม่ชคใช้ใ ก็ให้คีมไแเลวปล่อยไป ผิเห้าบค้นIจุาที่ไค้คีผต่'าชิงช ของบาดเจบเท่า [ค ให้ถอวาทคเทยมกน เพราะเหคว่า

๖๕ ไม,แจงให้Iจาขุน! ผิเจ่าขุนให้หาตํวม่‘นไม่กอ11มา เขำ ขุนสงใหชงขาวของ จงควรชิงแล ผิม่นทะนงคนฅีกน ของเจาขุน หรือถือหอกคาบพรำมีกว่า'จะพน โทษถึมี แก่มนผู้นน ผิมไเฅีผู้ไปชิงของเจ็บให้ไหม ๓๓0 เงิน ผิเข็ญใจ ไหม ๒๒0 เงินฐานหนึ่ง และ ๑๑0 เงิน มาฅรา ๑ ขำทำวพระยาเสนาอมาฅยหนีบงงาน มา พกทํไพร,ไทยพ่อคาขาขนผิใกก็คื ให้พาไปส่ง อย่าให้ พน ๓ วน หรือส่งข่าวไปก็ไม่ตำหนี ผิล่วงเลยพน๓วน ไม่บอกให้เพื่อนบำนนายทำนร้ ให้ไหมมน ๑๑0 เงิน ผิพน ๓ วนก็คื ไม่พ่น ๓ ว้นีก็คื ขำผ้นึ่นเกย เบนกนรายปลนท่านแค่ก่อน เจำเรือนทราบว่าเบนกน ฑ้ยแค่ยอมให้พห้ไที่ทำนตํงนึ่น โทษกนรำยควรถึงฅาย เจ่าเรือนก็ควรถึงคายทํวย หากโทษกนรำยกวรเบน เจ่า เรือนก็ควรเบนควย ผิเกิน ๓ วนแล่วจึงมาบอกข่าวที่ไป พกที่ทำนนน ขาผ้นนเบนกนรำยไปขโมยของท่าน อไเ จะฅองเสิยสินใช้คืนเท่าราคาให้ผู้ขโมยและเวิาเรือนชคใช้ กนละครึ่ง และให้ที่ราคาความผิดที่'ให้ขำของท่านมา

๖๖ ที่เรือน ให้ไหม ๑®0 เว้น หากผู้มาพกนนถูกฆ่ ไม,รู้จํกฅำคนฆ่า ให้เจำเรือนใช้ค่าของขำท่านเฅ็มราค ไมตอง'ไหม ผิเขาไม่ส่งดำขำท่านแค่เก็บไว้ทำงาน ขา ผู้น,น,ไค้ขโมยขำวชอง'จากท่า'วพระยาเจำขนมาไว้ทีเ ก็ให้เอาของนนกืนที่งหมคเถิค ผิของนนหายไปใน ที่พ้กอยู่ที่เรือน เจำเรือนก็ฅองชคใช้ของนน มาฅรา ๑ ผู้ใคไค้ขำวของท่าน ไค้ฆ่าท่านผ ประการใคก็คี ผ้เจำหน็ไค้ขายฅ่อกไเไบ่หลายทอคแล มาภายหลำผู้เจำโทษจึงรู้ตำผู้ทำผิค ก็ควรให้เจำขอ รายคนแรกนนชด,ใช้แทนกวามผิค กล่าวคือไห้เอาค่าต ของขำผู้นํ้นทคแทนสินใช้เถิค ลกษณะขามี ๕ จำพวก คือ ซอคำยขำวของ ถูกขาหญิง ๒ มอบฅวเบนขา ๓ ฉิบหายคำยกวามผิค อย่างใคอย่างหนงจึงเขาเบนขำ ๔ ขํอยมาเบนขำ จากเหตุ ๕ ประการนี ไม่ควรเอามาเบนขำ มาตรา ๑ การซอขาคนจากกนแลำจะขอขายคืน ไค้ กรณเบนบา ๑ ตาฟาง ๑ เบนหมอยาพษ (ช่