พระผู้เจริญพร้อม

ครองสริ ิราชสมบตั ิครบ ๕๐ ปี บริเวณท่ีต้ังวัดไทยลุมพินีอยู่ในปริมณฑลสังเวชนียสถาน ที่ประสูติ ของพระสัมมาสัมพทุ ธเจา้ ณ สวนลมุ พนิ ีวัน ประเทศเนปาล รฐั บาลไทย ทำสัญญาเช่าท่ีดินน้ีเพื่อสร้างวัดจากรัฐบาลเนปาล จำนวน ๒ แปลง รวมพื้นที่ ๑๓ ไร่เศษ เป็นระยะเวลา ๙๙ ปี ... เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ยังได้มาดูความคืบหน้าของการสร้างอุโบสถวัด ศรีกีรติวหิ าร เมอื งกรี ตปิ ูร ทท่ี รงใหก้ ารอุปถมั ภ์เป็นประธานการก่อสร้าง เป็นอุโบสถแบบสถาปัตยกรรมไทยหลังแรกในเนปาล ตามมาด้วยเจดีย์ ทรงลังกาศิลปสถาปัตยกรรมไทยเช่นกัน ทำให้วัดน้ีมีความโดดเด่น ชาว เมืองและนักทอ่ งเทยี่ วพากนั มาสกั การบชู ามากข้นึ นอกจากน้ียังทรงทำพิธีบรรจุพระบรมธาตุ ๙ องค์ และเปิดอาคาร “ไทยกีรติ ภวัน” ภายในวัดศรีกีรติวิหาร ที่สร้างข้ึนเป็นศูนย์การศึกษา พระพุทธศาสนา โดยมีหอสมุดพระพุทธศาสนาอยู่ภายในอาคาร ในพิธี เปิดน้ันนายกรัฐมนตรีเนปาล ฯพณฯ เซร บาฮะดูร์ เทวา ได้กราบทูล ถวายการตอ้ นรบั และถวายพระพร เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ยังได้ประทานพระธาตุแห่งพระนางพิมพา ๓ องค์แก่วัดในโอกาสน้ีด้วย โดยอัญเชิญท้ังพระบรมธาตุและพระธาตุ จากประเทศไทย คืนกลับสู่ถ่ินเดิม อันเป็นถ่ินกำเนิดของพระสัมมา- สัมพุทธเจา้ และพระนางพมิ พา เยือนจนี สานสัมพันธ์อนั ยงั่ ยนื ในปี พ.ศ. ๒๕๓๖ ระหว่างวันท่ี ๒๐ มิถุนายน ถึง ๒ กรกฎาคม รวม ๑๒ วัน ที่เจ้าพระคณุ สมเด็จฯ เสด็จเยอื นสาธารณรัฐประชาชนจนี 150 พระผู้เจรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 5.indd 150-151

เปน็ ทางการ ตามคำกราบทลู อาราธนาของรัฐบาลจีน ทรงเปน็ ผนู้ ำทางศาสนาพระองคแ์ รกทร่ี ฐั บาลจนี กราบทูลอาราธนา เจ้าพระคุณสมเด็จฯ นำคณะสงฆ์จากประเทศไทยเสด็จเยือนเมือง ต่างๆ คือ ปักกิ่ง ซีอาน คุนหมิง และสิบสองปันนา โดยได้รับการ ต้อนรับเป็นอย่างดีจากประธานาธิบดีเจียงเจ๋อหมิน รัฐบาล และคณะ สงฆ์ ตลอดจนพุทธศาสนกิ ชนชาวจีน เป็นการเจริญศาสนสัมพันธ์ระหว่างไทย-จีนอย่างเป็นทางการเป็น คร้ังแรกในประวัติศาสตร์แห่งความสัมพันธ์ระหว่างประเทศท้ังสอง และ เป็นความสมั พนั ธท์ ่ยี ่งั ยืนจนถงึ ทกุ วันนี้ เม่ือปี พ.ศ. ๒๕๕๑ เกิดแผ่นดินไหวท่ีมณฑลเสฉวน เจ้าพระคุณ สมเด็จฯ ทรงพระเมตตาช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติคร้ังนี้ ทั้งคณะสงฆ์ และญาติโยมพุทธศาสนิกชนชาวจีน จึงมีพระบัญชาให้สำนักเลขานุการ สมเด็จพระสังฆราชรับบริจาคปัจจัยและสิ่งของท่ีจำเป็นแก่การยังชีพเพื่อ บรรเทาความเดอื ดร้อน ในเบ้ืองต้น จีนต้องการเต็นท์จำนวนมาก ปัจจัยท่ีได้รับบริจาคมาจึง ใชจ้ ดั ทำเตน็ ท์พกั อาศยั ขนาดใหญ่ อัญเชิญพระนามย่อ ญสส ซึ่งเป็นตรา สัญลักษณ์ประจำพระองค์ มาประดิษฐานเพ่ือความเป็นสิริมงคล ได้จำนวนเต็นท์ ๙ หลัง และมีผู้แทนพระองค์พร้อมคณะ นำเต็นท์ ท้งั หมดไปมอบให้ทเ่ี มืองเฉิงตู มณฑลเสฉวน นอกจากนเ้ี จา้ พระคุณสมเด็จฯ ยงั ประทานพระพุทธรูป “สมเด็จพระ สุวัฒนมงคลม่ิงเมืองเชียงแสน (สิงห์หน่ึงล้านทอง)” ขนาดหน้าตักกว้าง ๙ นิ้ว เน้ือบรอนซ์ปิดทอง ไปมอบยังวัดสำคัญที่ไต้หวันเนื่องในวโรกาส ครบ ๑๙ ปีแห่งการสถาปนาสมเดจ็ พระสังฆราชอกี ดว้ ย พระผ้เู จริญพร้อม 151 11/6/09 10:36:04 AM

เย่ียมพุทธศาสนกิ ชนชาวไทยในทวปี อเมริกาและยุโรป การเสด็จทวีปอเมริกาและยุโรปในปี พ.ศ. ๒๕๒๓ ทรงเลือกเองว่า ประสงค์จะไปที่วัดไทยก่อน และจัดรายการธรรมเทศนาและแผ่เมตตา จิตแก่มหาชนคนไทยเป็นการเฉพาะ แล้วจึงไปวัดในพระพุทธศาสนา หรอื ศาสนาอน่ื ๆ ตลอดเวลาที่จาริกอยู่ในเมืองต่างๆ กว่า ๑๐ เมือง เป็นเวลา ๑ เดือนน้ัน ทรงได้พบปะพุทธศาสนิกชนจำนวนมาก ท้ังชาวไทยและต่าง ประเทศ ทรงแสดงธรรมให้คนไทยยึดมั่นในชาติ ศาสนา และพระ มหากษัตริย์ และยังได้ตอบปัญหาข้องใจทางธรรมและการปฏิบัติสมาธิ กรรมฐานแกผ่ ้สู นใจด้วย ที่กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ นอกจากจะทรงไปเย่ียมวัดพุทธ- ปทีปแลว้ ยงั ทรงเย่ียมชมพระมหาวหิ ารเซนต์พอล ส่วนที่กรงุ ปารีส พระ ในคริสต์ศาสนานิกายโรมันคาทอลิกนิมนต์ไปชมการประกอบพิธีกรรม ทางศาสนา ณ วิหารโนเตรอดาม เและม่ือเจ้าพระคุณสมเด็จฯ เสด็จถึง สวติ เซอรแ์ ลนด์ ทรงได้รับพระมหากรุณาธคิ ุณจากสมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนีให้เข้าเฝ้าฯ ถวายพระพรชัยมงคลและถวายพระพุทธรูป ภปร และหนงั สือธรรมะ ยังทป่ี ระทับในนครโลซานน์ ในวอชิงตัน ดีซี ประเทศสหรัฐอเมริกา ทรงไปท่ีวัดไทย วัดญวน วดั เขมร วดั ลังกา ในนิวยอรก์ เสด็จไปทีว่ ัดวชิรธรรมปทีป เปน็ ตน้ ระหวา่ งการไปเยย่ี มวัดไทยตา่ งๆ เจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ ทรงเชญิ ชวน ให้พุทธศาสนิกชนทั้งหลายจัดต้ังเป็นมูลนิธิสำหรับจัดหาภัตตาหาร ถวายพระ มีการแต่งตั้งไวยาวัจกร หรือช่วยเป็นอนุศาสนาจารย์ของวัด และสำนักสงฆแ์ ตล่ ะแหง่ 152 พระผู้เจริญพรอ้ ม Buddha-Chapter 5.indd 152-153

วดั พระพทุ ธศาสนาธรรมยุตในสหรัฐอเมรกิ า ๑๖๑๐ ถนนมดิ เวย์ เมอื งโบลเิ วยี รฐั นอรท์ แคโรไลนา สหรฐั อเมรกิ า พระพุทธศาสนาได้หย่ังรากลงท่ีแห่งน้ีเมื่อวันที่ ๙ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๓๑ โดยเจ้าพระคุณสมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ทรงเป็นประธานกรรมการอุปถัมภ์การสร้างวัด ชื่อว่าแคโรไลนาพทุ ธจกั รวนาราม อาณาบริเวณของวัดแคโรไลนาพุทธจักรวนารามกว่า ๕๒ ไร่นี้ ม ี ชาวไทยถวายใหส้ ำหรับสร้างวัด เมื่อคร้งั ท่พี ระครพู ทุ ธมนต์ปรชี า (สมบัติ ปวิตฺโต) พระธรรมทูตได้รับนิมนต์ให้เดินทางมาร่วมประชุมคณะสงฆ์ ธรรมยุตในประเทศสหรฐั อเมรกิ า ที่วดั พุทธรตั นาราม เคลเลอร์ รัฐเทกซสั และเม่ือเสร็จจากการประชุมกไ็ ดเ้ ดนิ ทางตอ่ มาทรี่ ัฐนอรท์ แคโรไลนา เมื่อเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงเมตตารับไว้ในพระอุปถัมภ์แล้ว ได้อาราธนาพระเถรานุเถระ พร้อมทั้งเชิญคฤหัสถ์ ร่วมเป็นกรรมการ จัดประชุมวางโครงการดำเนินงานและจัดทอดผ้าป่าสามัคคีที่วัดบวรนิเวศ วิหาร เพอ่ื เปน็ ทนุ เร่มิ ตน้ การกอ่ สรา้ งอาคารต่างๆ ตามลำดับในโครงการ เช่น ศาลาอเนกประสงค์ ญสส ๘๐ พรรษา เพื่อใช้ประโยชน์ในการ ประกอบพิธที างศาสนา วัดแคโรไลนาพุทธจักรวนารามเป็นสำนักงานเลขานุการคณะสงฆ์ ธรรมยตุ ในประเทศสหรัฐอเมรกิ ารตัง้ แตป่ นี นั้ เป็นตน้ มา จนถึงปี พ.ศ. ๒๕๓๕ และปีพ.ศ. ๒๕๓๙ จนถงึ ปจั จบุ นั แสงธรรมในแดนอาทิตย์อุทัย พุทธศาสนิกชนชาวญ่ีปุ่นส่วนใหญ่เป็นชินโตและเซนในมหายาน ซงึ่ แตกต่างจากมหายานในประเทศไทย หากแตเ่ มื่อมีจัดการประชุมสดุ ยอด พระผเู้ จริญพร้อม 153 11/6/09 10:36:05 AM

เสดจ็ ที่ประทบั สมเดจ็ พระศรนี ครินทราบรม- ราชชนนี เมอื งโลซานน์ ประเทศสวติ เซอร์แลนด์ วัดพุทธปทปี กรุงลอนดอน เสด็จเยอื นพพิ ิธภัณฑล์ ฟู ร ์ ประเทศองั กฤษ กรุงปารีส ประเทศฝร่งั เศส ผู้นำชาวพุทธเพื่อการเผยแผ่พระพุทธศาสนาแห่งโลก ที่กรุงเกียวโต ใน เดือนเมษายน ปี พ.ศ. ๒๕๔๑ เจา้ พระคณุ สมเด็จฯ ก็ทรงรับนิมนต์ สื่อมวลชนต่างประเทศเสนอข่าวว่า สมเด็จพระสังฆราชของไทย เป็นหน่ึงในผู้เข้าร่วมประชุมที่โดดเด่น เนื่องจากเป็นคร้ังแรกของ ประวัตศิ าสตรป์ ระเทศไทย ท่ีสมเดจ็ พระสังฆราชผูม้ ตี ำแหน่งสงู สดุ ในหมู่ สงฆ์ เสดจ็ ไปทรงรว่ มประชุมยงั ตา่ งประเทศ งานประชุมคร้ังนี้มีผู้นำชาวพุทธระดับสูงจากประเทศในเอเชีย ๑๓ ประเทศ ซง่ึ รวมถึงองคท์ ะไลลามะจากทิเบต สองผู้นำชาวพุทธจากประเทศไทยและทิเบต ยามพบกันนอก ประเทศในฐานะอาคันตุกะทั้งคู่ ก็ยังทักทายกันน่ังสนทนากันในห้อง รับรองท่ามกลางบรรยากาศของความอบอุ่นยนิ ดี แม้บนเวทีใหญ่ ท่ามกลางผู้นำทุกประเทศและสื่อมวลชนทั้งหลาย 154 พระผเู้ จรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 5.indd 154-155

กรุงโรม ประเทศอิตาลี ในคราวเดินทางไปเปิด เสด็จเยอื นกรุงปารสี วัดพุทธปทีปที่กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ ประเทศฝรง่ั เศส (แวะกรุงโรมวนั ที่ ๓-๔ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๐๙) องค์ทะไลลามะก็เสด็จข้ึนไปพนมมือนมัสการเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ที่ ประทับเป็นประธานการประชุม และประทานพระสัมโมทนียกถา เปิดการประชุม ภาพอันอบอุ่นนอบน้อมนี้ได้ฉายขึ้นไปปรากฏบนจอ ขนาดใหญท่ ่เี ปน็ ฉากบนเวทีด้วย การประชุมครั้งนี้เป็นครั้งแรกท่ีนิกายต่างๆ ในพระพุทธศาสนาท่ี กระจัดกระจายอยู่ในหลายประเทศ เดินทางมาชุมนุมกัน และที่ประชุม ได้ข้อสรุปท่ีเป็นประโยชน์ต่อการเผยแผ่พระพุทธศาสนาสืบไป การ ประชุมครั้งต่อๆ มาก็ได้จัดข้ึนในประเทศไทยหลายคร้ัง ทรงรับเป็น ประธานจัดการประชุมสุดยอดผู้นำชาวพุทธเพ่ือการเผยแผ่พระพุทธ ศาสนาแห่งโลก ครั้งท่ี ๒ โดยให้มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยเป็นผู้จัด และการประชุมคร้ังท่ี ๔ มอบให้มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัยเป็น เจ้าภาพ ในปี พ.ศ. ๒๔๔๘ นอกจากน้ียังทรงเป็นกรรมการองค์กรสุดยอดผู้นำพุทธศาสนาโลก โดยมสี ำนกั งานใหญ่อยูท่ ่ีเมอื งเกยี วโต ประเทศญ่ีปนุ่ อีกดว้ ย พระผู้เจริญพรอ้ ม 155 11/6/09 10:36:06 AM

พระจรยิ าวัตรในต่างประเทศ การเสด็จไปดูการพระศาสนาและประกอบศาสนกิจแต่ละครั้งล้วน ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อพระพุทธศาสนาโดยรวม ทรงสนทนาให้คำชี้แนะ หลักธรรมแก่ผู้ไกลบ้าน ทรงเป็นกำลังใจแก่หมู่เหล่าท่ีกำลังทำหน้าที่ เผยแผ่พระพุทธศาสนาในแดนไกล ทรงเป็นตัวอย่างถึงความเป็นพระผู้มี ความออ่ นนอ้ ม รักษาพระวนิ ยั และรักษาศลี จรยิ าวตั รไวอ้ ย่างน่าช่ืนชม ยามไปอยู่ในท่ีหนาวเหน็บ ผิดกับอากาศในเมืองไทยท่ีทรงคุ้นเคย กย็ งั ทรงครองจวี รตามปกติ มีเพียงองั สะทีห่ นากวา่ ท่ีเคยทรงเทา่ นั้น เรื่องบิณฑบาต แม้ไม่ใช่ภาพปกติในท้องถิ่นนั้น แต่พระองค์ก็ไม่ได้ ละเวน้ เมอ่ื โอกาสอำนวย การเสวยผักและงดเน้ือสัตว์ ก็ยังทรงปฏบิ ตั เิ ช่นเดิม แม้ไปในดนิ แดนที่ ผู้คนบริโภคเน้อื สตั ว์ต่างจากบ้านเรา และใครๆ กอ็ ยากลิม้ ลองของแปลกใหม ่ มีผตู้ ิดตามเสด็จไปต่างประเทศครง้ั หนงึ่ เล่าวา่ ทรงเดินไปตามคนั ดิน อย่างคล่องแคลว่ ราวกบั ไม่ไดส้ ัมผสั พ้นื แมท้ รงเจริญพระชนั ษาสูงวัย ยงั ประทับกับพื้นดินพื้นหญ้าได้อย่างสบายพระองค์ และทรงพระเมตตา หว่ งใยรถในขบวนเสด็จทตี่ ามหลงั มาแต่ตดิ อยู่กลางลำธาร ด้วยพระวิริยะอุตสาหะของพระองค์ พระพุทธศาสนาสายเถรวาท ได้ประดิษฐานอย่างมั่นคงและเผยแผ่รุ่งเรืองไปในนานาประเทศทั่วโลก ไม่ว่าพระองค์จะเสด็จไปเยือน ณ ผืนแผ่นดินใด พระจริยาวัตรของ พระองค์น้ันงดงาม สม่ำเสมอ ทรงเป็นที่ช่ืมชมยินดีและปล้ืมปีติของผู้ท่ี ไดพ้ บเห็น กลนิ่ หอมในศลี วตั รของพระองคน์ ้ันฟุง้ ขจรไปไกล สรา้ งความ ประทับใจและก่อให้เกิดเป็นความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นในทุกมวลมิตร ประเทศทพี่ ระองคเ์ สด็จไปเยอื นจวบเทา่ ทกุ วันน้ี ชุลพี ร วิรยิ ะวงศ์ชัย : เรื่อง 156 พระผูเ้ จริญพรอ้ ม Buddha-Chapter 5.indd 156-157

วันที่ ๑๙ พฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๓๘ ทรงวางศิลาฤกษ์วดั ไทยลุมพินี ที่เนปาล ภาพ: สกล เกษม ัพน ์ุธ ินตยสารสารค ีด เสดจ็ ไปเปน็ พระอปุ ชั ฌาย์ในการ บรรพชาศากยบุตร ๗๓ รูป ที่ประเทศเนปาล ทรงนำผู้บวชใหมบ่ ิณฑบาตที่เนปาล พระผู้เจริญพร้อม 157 11/6/09 10:36:09 AM

เสดจ็ เยือนประเทศจนี อยา่ งเปน็ ทางการ วันที่ ๒๓ มิถุนายน ๒๕๓๖ ทรงลงพระนามสมุดเสด็จเยย่ี ม เมืองคุนหมงิ ประเทศจีน เมอื งคนุ หมิง ประเทศจีน ในระหว่างเสดจ็ เยอื นประเทศจนี 158 พระผเู้ จรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 5.indd 158-159

บรรยากาศการต้อนรบั ในคราวเสดจ็ เยอื นประเทศจนี พระสงฆ์และชาวจีนถวายการต้อนรับ ฯพณฯ เจยี งเจ๋อหมงิ ถวายการตอ้ นรับ ทท่ี ำเนียบประธานาธิบด ี พระผ้เู จริญพร้อม 159 11/6/09 10:36:12 AM

“...ทกุ คนท่รี วมอยู่ในหมคู่ ณะ หรือประเทศชาตเิ ดยี วกัน ต่างตอ้ งรบั ผดิ ชอบ ตอ่ ความผาสุกของกันและกนั ดว้ ยกนั ท้ังน้ัน แตส่ ำหรบั ผูน้ ำนั้น ในฐานะทเ่ี ปน็ ผู้นำ จำต้องปฏบิ ัตติ นใหเ้ ปน็ เย่ยี งอย่างท่ีดี แก่ผู้ตามหรือผูอ้ ยู่ในปกครองเปน็ อันดับแรก จงึ จะสมกบั ท่ีไดช้ อ่ื วา่ เป็นผูน้ ำ ฉะน้นั ผนู้ ำจงึ อยู่ในฐานะทตี่ อ้ ง รับผิดชอบหนกั กว่าผอู้ น่ื ในหมเู่ ดียวกัน ด้วยเหตนุ ้เี อง ในทางพระพุทธศาสนาจงึ เนน้ การปฏบิ ัติธรรม ของผูท้ ่เี ปน็ ผนู้ ำหรอื ผู้ปกครองหมคู่ ณะ หรือประเทศชาตมิ าก” ราชธรรมกบั การพฒั นาสงั คม 160 พระผ้เู จรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 6.indd 160-161

เสาหลักแหง่ บวรพทุ ธศาสนา ลุ ล่วงถึงพุทธศักราช ๒๕๓๒ ในวันศุกร์ที่ ๒๑ เดือนเมษายน ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ในพระบรมมหาราชวัง ได้มี พระราชพธิ ยี ่ิงใหญป่ ระทบั ในความทรงจำของพทุ ธศาสนิกชนทวั่ ประเทศ พระราชพิธีสถาปนา “สมเด็จพระสังฆราช” พระองค์ท่ี ๑๙ สังฆบดิ รแห่งสังฆมณฑลพระองค์ปัจจบุ นั นั่นเอง พระราชพิธสี ถาปนา บริเวณลานนอกกำแพงแก้วพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ด้านทิศเหนือ มีประชาชนรอเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทข้างทางลาด พระบาทกันเนอื งแน่น ท่ีชานหน้าพระอุโบสถตรงกับพระทวารกลาง เหล่าบรรพชิตจีนและ ญวนนั่งเรียงราย บนโต๊ะเคียงปูผ้าขาววางพานเคร่ืองสักการะที่เตรียม ถวายแด่สมเด็จพระสงั ฆราช พระผู้เจริญพรอ้ ม 161 11/6/09 10:37:34 AM

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรม ราชนิ ีนาถ พร้อมพระบรมวงศานวุ งศ์ เสดจ็ พระราชดำเนินถึงพระอโุ บสถ วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม เมือ่ เวลาประมาณ ๑๖.๓๐ น. ภายในพระอุโบสถ บนธรรมาสน์ศิลาหน้าฐานพระเบญจาบุษบกที่ ประดิษฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ประดับตกแต่งด้วยแจกัน ดอกบัวขาวแซมด้วยดอกหน้าวัวต้ังโต๊ะสลักลายปิดทอง ปูด้วยผ้าขาว วางพานพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ พร้อมด้วยเคร่ืองยศสมณศักด์ิ ประกอบด้วยพระสุพรรณบัฏวางบนพานแว่นฟ้ากลีบบัว ครอบด้วย ผา้ คลมุ ปกั ด้นิ ทอง ใบกำกับพระสุพรรณบัฏและใบประกาศพระบรมราชโองการ สถาปนาสมเด็จพระสังฆราช วางที่ขอบพานกลีบบัว พระตราตำแหน่ง สมเด็จพระสังฆราช วางบนตะลุ่มมุก พัดยศ ไตรแพรวางบนตะลุ่มมุก บาตรพรอ้ มด้วยฝาและเชงิ บาตรรมปดั ตรงข้ามที่ประทับ พระสงฆ์ ๑๓๖ รูปนั่งสงบนิ่งรอเวลาเจริญ ชัยมงคลคาถา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ เจ้าพนักงานอาลักษณ์กองประกาศิต สำนักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี อ่านประกาศกระแสพระบรมราชโองการสถาปนาสมเด็จพระสังฆราช ความตอนหน่ึงว่า “บัดน้ีเป็นที่ประจักษ์แล้วว่า สมเด็จพระญาณสังวรฯ เป็นผู้เจริญย่ิง ด้วยพรรษายุกาล รัตตัญญูมหาสถาวีรธรรม ยินดีในเนกขัมมปฏิบัต ิ เป็นอจลพรหมจริยาภิรัตยั่งยืนช้านาน ดำรงม่ันในศีลสมาธิปัญญามิได้ เส่ือมถอย มจี รยิ าวตั รสำรวมเรยี บร้อย ไมห่ วัน่ ไหวต่อโลกามสิ เป็นพหุล- ศรุตบัณฑิตผู้ทรงปรีชาญาณลึกซึ้งแจ่มใส รอบรู้ในพระไตรปิฎกธรรม 162 พระผู้เจริญพร้อม Buddha-Chapter 6.indd 162-163

วิสารท สามารถวิจัยวิจารณ์ธรรมนำมาแสดงได้ถูกต้องเท่ียงตรงบริสุทธิ์ บริบูรณ์ เก้ือกูลสงเคราะห์พุทธบริษัทโดยเสมอหน้าเป็นอเนกประการ ได้เป็นครูและอุปัธยาจารย์ของมหาชนมากมาย มีศิษยานุศิษย์แพร่หลาย ไพศาล เป็นท่ีเคารพสักการแห่งมวลพุทธศาสนิกบริษัทท่ัวสงฆมณฑล ตลอดจนอาณาประชาราษฎร์ท่ัวไป สมควรจะได้สถาปนาข้ึนเป็นสมเด็จ พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก ประธานาธิบดีแห่งสงฆมณฑล เพอื่ เป็นศรศี ภุ มงคลแด่พระบวรพุทธศาสนาสืบไป” ราชทินนามพิเศษ พระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏ คือ “สมเด็จพระญาณสังวร บรมนริศรธรรมนตี ิภิบาล อริยวงศาคตญาณวมิ ล สกลมหาสังฆปรณิ ายก ตรีปิฎกปรยิ ัตตธิ าดา วสิ ทุ ธจริยาธสิ มบตั ิ สุวฑั ฒนภธิ านสงฆวสิ ุต ปาวจนตุ ตมพสิ าร สุขุมธรรมวธิ านธำรง วชริ ญาณวงศววิ ฒั พทุ ธบริษทั คารวสถาน วจิ ิตรปฏภิ าณพัฒนคณุ วิบุลสลี าจารวตั รสนุ ทร บวรธรรมบพิตร สรรพคณศิ ร มหาปธานาธบิ ดี คามวาสี อรณั ยวาสี สมเดจ็ พระสังฆราช” แต่พระนามที่ใช้กันท่ัวไป ได้แก่ “สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จ- พระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก” คำว่า “สมเด็จพระญาณสังวร” เปน็ ราชทินนามที่ทรงไดร้ บั พระกรณุ า โปรดสถาปนาเปน็ สมเดจ็ พระราชาคณะในปี พ.ศ.๒๕๑๕ มีความหมายว่า ผู้สำรวมในญาณคอื ความร ู้ ราชทินนามน้ีพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้ พระราชทานสถาปนาแก่พระเถระผู้ทรงคุณทางวิปัสสนาธุระเท่านั้น คือ สมเด็จพระญาณสังวร (สุก) ในปี พ.ศ. ๒๓๕๙ เมื่อทรงได้รับ สถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราชในปี พ.ศ. ๒๓๖๓ จากน้ันตำแหน่ง พระผู้เจริญพร้อม 163 11/6/09 10:37:34 AM

“สมเดจ็ พระญาณสงั วร” กไ็ ม่ปรากฏวา่ มีพระเถระรปู ใดไดร้ บั พระราชทาน สถาปนาอีกเลย จนถึงเจ้าพระคุณสมเด็จฯ นับเป็นเวลาห่างกันนานถึง ๑๕๒ ปี สำหรับสมเด็จพระสงั ฆราชพระองคท์ ่ี ๑๙ เมื่อทรงไดร้ ับพระราชทาน สถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช ราชทินนามของพระองค์ยังคงเป็น เช่นเดิม และยังทรงเป็นสมเด็จพระสังฆราชพระองค์แรกที่มิได ้ เป็นพระบรมวงศานุวงศ์ แต่ได้รับพระราชทานราชทินนามพิเศษ เฉพาะพระองค์ ไม่ได้ใชพ้ ระนาม สมเด็จพระอรยิ วงศาคตญาณ ดังท่เี คย ปฏบิ ตั กิ นั สบื มา เช่น สมเด็จพระอรยิ วงศาคตญาณ สมเดจ็ พระสังฆราช (วาสน์ วาสโน) เป็นต้น พดั ยศพเิ ศษ เม่ืออาลักษณ์อ่านประกาศสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ใหม่ จบแล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวถวายน้ำพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ แด่สมเด็จพระสังฆราช ถวายพระสุพรรณบัฏ ถวายพระตราตำแหน่ง สมเด็จพระสงั ฆราช ถวายพดั ยศ เครอื่ งยศสมณศักด์ริ วม ๑๙ รายการ สำหรับพัดยศน้ัน เป็นของประจำตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ซึ่งมี โดยเฉพาะอยู่แล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานแด่สมเด็จ พระสงั ฆราชทกุ พระองค์ ใชถ้ ือเลม่ เดียวกนั มาแต่อดตี ลักษณะเป็นพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ พื้นตาดขาวลูกค่ันลายสลับ พนื้ ตาดทองปักลายกนกดว้ ยด้ินเล่ือม ลายกลางปักเปน็ รูปพระมหามงกุฎ ด้ามเป็นงา ท่ีคอแกะเป็นรูปพรหม ส้นแกะสลักเป็นบัวกลุ่ม ยอดงาแกะ เป็นรูปพระมหามงกฎุ หากแต่พัดยศที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระราชทานแด ่ 164 พระผเู้ จรญิ พร้อม Buddha-Chapter 6.indd 164-165

สมเด็จพระญาณสังวร ในโอกาสสถาปนาขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช พระองคน์ ้ี โปรดฯ ใหท้ ำข้นึ ใหม่ พระราชทานใหเ้ ป็นกรณพี เิ ศษ เป็นพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์พ้ืนตาดเหลือง สลับตาดขาว ปักดิ้น เล่ือมทองแร่ง ลายก้ามปูรัดร้อยใบเทศ ใจกลางปักเป็นช่อใบเทศแฉก ๙ กลีบ ด้ามงา คอแกะเป็นรปู เทพนม ส้นแกะเปน็ บวั กล่มุ ยอดแกะเป็น ฉตั ร ๓ ชนั้ และมตี ราพระราชลัญจกรอยตู่ รงกลางพดั ยศนนั้ ต่อมาในวาระท่ีเจ้าพระคุณสมเด็จฯ มีพระชันษาครบ ๘๐ ปี (พ.ศ. ๒๕๓๖) พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ได้พระราชทานพัดแฉกงาพิเศษ ประดับพลอยแด่เจ้าพระคุณสมเด็จฯ พัดแฉกงาประดับพลอยนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะพระราชทานแด่สมเด็จพระสังฆราช เพียงบางพระองค์ โดยปกติพัดแฉกงาพิเศษมีโอกาสใช้ไม่มากนัก คือใช้ในพระราชพิธี ถือนำ้ พระพิพัฒน์สัตยา และวนั รบั พระราชทานผา้ พระกฐินหลวง หนา้ ทส่ี ำคัญต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ พระเกียรติคุณของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ เป็นท่ีตระหนักมาช้านาน ว่าทรงไว้ซึ่งพระปริยัติธรรม และถึงพร้อมด้วยพระจริยาวัตรอันบริสุทธิ์ ทรงมีความรู้ในหลักศาสนาอย่างลึกซ้ึง เป็นแบบอย่างที่ดีและเป็นที่ เคารพของเหลา่ พุทธบรษิ ทั ด้วยเหตุนี้ในการทรงผนวชของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ปี พ.ศ. ๒๔๙๙ พระอุปัชฌาย์ คือ สมเด็จพระวชิรญาณวงศ์ สมเด็จ- พระสังฆราช ทรงเลือกให้เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ซ่ึงทรงดำรงสมณศักด์ิที่ พระโศภนคณาภรณ์ในขณะน้นั เปน็ พระอภบิ าลหรือพระพ่ีเล้ยี งของภิกษุ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ วั ระหว่างเสดจ็ ประทบั ณ วัดบวรนิเวศวหิ าร พระผเู้ จรญิ พร้อม 165 11/6/09 10:37:35 AM

และทรงปฏบิ ตั สิ มณธรรมเปน็ เวลา ๑๕ วนั พล.ต.อ.วสิษฐ เดชกุญชร อดีตนายตำรวจประจำพระราชสำนัก เล่าถึงการปฏิบัติธรรมและพระสมาธิในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในหนังสือ “สองธรรมราชา” ว่า “คงทราบอยู่แล้วว่า เม่ือทรงพระผนวชอยู่วัดบวรนิเวศดูเหมือนจะ ๒ อาทิตย์เศษเท่าน้ันเอง ไม่ทรงมีเวลามากนัก แต่ผมเช่ือว่าท่านทรง ขึ้นต้นถูกและได้ครูท่ีมีความสามารถ ครูรูปน้ีคือ สมเด็จพระญาณสังวร ท่านเป็นพระพ่ีเลี้ยงพระเจ้าอยู่หัวในขณะประทับอยู่ที่วัดบวรฯ เพราะ ฉะนน้ั ได้ครูธรรมทีเ่ รยี กว่า ‘ช้ันยอดสดุ ของเมืองไทย’ “ เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ยังประทานสัมภาษณ์แก่หนังสือฉบับเดียวกันน้ี เก่ียวกบั พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยู่หัว ระหวา่ งการผนวชเป็นพระภกิ ษุว่า “ได้มีความรู้สึกว่าพระภิกษุพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะได้ทรง พระผนวชตามพระราชประเพณีอย่างเดียวเท่านั้นหามิได้ แต่ทรงพระ ผนวชด้วยพระราชศรัทธาที่ตั้งมั่นในพระพุทธศาสนาอย่างแท้จริง มิได้ ทรงเป็นบคุ คลจำพวกทเี่ รียกวา่ ‘หัวใหม’่ ไม่เหน็ ศาสนาเป็นสำคญั … “ตัวอย่างเช่น เม่ือเสด็จฯ ไปทั้งในและนอกวัด ไม่ทรงสวมฉลอง พระบาท เสด็จฯ ไปด้วยพระบาทเปล่าทุกหนแห่ง ทรงปฏิบัติกิจวัตร ต่างๆ อย่างสมบูรณ์ ทรงรักษาเวลา เมื่อตีระฆังลงโบสถ์ทุกเช้าเย็น เวลา ๘.๐๐ น. และเวลา ๑๗.๐๐ น. กจ็ ะเสดจ็ ลงโบสถ์ทันที…” พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชศรัทธาในพระพุทธ ศาสนาเป็นพื้นเดิมอยู่แล้ว ด้วยทรงได้รับการอบรม “ปลูกฝัง” จาก สมเด็จพระราชชนนีมาแต่ครั้งยังทรงพระเยาว์ ฉะนั้นเม่ือทรงได้ “ครูดี” มาช่วยดูแล “หน่อพระธรรม” จึงเติบโตแข็งแรง เป็นพระมหากษัตริย ์ ผู้ “ครองแผน่ ดินโดยธรรม” 166 พระผู้เจรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 6.indd 166-167

ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๕๒๑ เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ก็ได้ทำหน้าที่สำคัญ คลา้ ยคลงึ กันน้ีอกี เม่ือสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมารทรงผนวช เสดจ็ มาประทับ ณ วัดบวรนิเวศวหิ ารเปน็ เวลา ๑๕ วนั เช่นกนั เจา้ พระคณุ สมเด็จฯ ขณะนัน้ ทรงดำรงสมณศกั ดทิ์ ี่ สมเด็จพระญาณสงั วร ทรงไดร้ บั อาราธนาให้เป็นพระราชกรรมวาจาจารย์ และทำหน้าท่ีเป็นพระอาจารย์ ถวายพระธรรมวนิ ยั ตลอดระยะเวลาที่ทรงผนวช ทรงปฏบิ ัติหนา้ ทเ่ี หล่าน้โี ดยเรียบรอ้ ยและสมบรู ณ์ครบถว้ นเป็นอยา่ งดี ถวายพระธรรมเทศนาในพระราชพิธีสำคญั เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงเป็นท่ีเคารพนับถือของพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวตลอดมา และได้ทรงรับหน้าที่ถวายพระธรรมเทศนาและ ถวายธรรมกถาแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชนิ ีนาถ และพระบรมวงศานวุ งศ์อยูเ่ นืองๆ รวมท้งั พระราชพธิ ี สำคัญต่างๆ เช่น ทรงเป็นผู้ถวายพระธรรมเทศนาพระมงคลวเิ สสกถา ในงานพระราช พิธีเฉลิมพระชนมพรรษาปี พ.ศ. ๒๕๐๗ และได้ถวายสืบต่อจากสมเด็จ พระสงั ฆราช (วาสน์) ต้งั แต่ปี พ.ศ. ๒๕๒๕ เป็นต้นมา พระมงคลวิเสสกถา เป็นเทศนาพิเศษอย่างหน่ึง ซ่ึงพรรณนาถึง พระราชจรรยาของสมเด็จพระเจ้าแผ่นดินเพ่ือจะได้ทรงพิจารณา เกิดพระปีติปราโมทย์ แล้วทรงบำเพ็ญราชธรรมนั้นย่ิงๆ ขึ้น เป็นการ อุปถมั ภพ์ ระราชจรรยาใหถ้ าวรไพบูลย์ ในปี พ.ศ. ๒๕๒๘ ทรงเปน็ ผู้อา่ นพระอภธิ รรมนำพระบรมศพสมเดจ็ พระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ ๗ ในกระบวน พระผ้เู จรญิ พรอ้ ม 167 11/6/09 10:37:35 AM

พระราชอสิ รยิ ยศ สูพ่ ระเมรมุ าศ ณ ทอ้ งสนามหลวง และอกี ครัง้ ในปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ทรงเปน็ ผู้อา่ นพระอภิธรรมนำกระบวน พระราชอิสริยยศเชิญพระโกศพระบรมศพ สมเด็จพระศรีนครินทรา บรมราชชนนี จากพระบรมมหาราชวังสู่พระเมรุมาศท้องสนามหลวง และถวายพระธรรมเทศนา เมือ่ วนั ท่ี ๑๐ มิถุนายน ปี พ.ศ. ๒๕๓๙ ทรงเป็นประธานสงฆเ์ จรญิ พระพุทธมนต์ในพระราชพิธฉี ลองสิริราชสมบตั คิ รบ ๕๐ ปี กาญจนาภิเษก ณ พระท่นี ัง่ จักรีมหาปราสาท จะเห็นได้ว่า ทรงแสดงพระธรรมในโอกาสสำคัญมาตั้งแต่ก่อนจะ ทรงได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราช และเมื่อได้รับการสถาปนาแล้ว พระองคก์ ็ยังทรงทำหน้าทสี่ ำคัญนีส้ ืบเนื่องต่อไป สองราชาผเู้ กือ้ กลู กนั ไม่เพียงแต่เจ้าพระคุณสมเด็จฯ จะได้รับความไว้วางพระราชหฤทัย ในการปฏิบัติหน้าท่ีในพระราชพิธีสำคัญๆ เท่าน้ัน หากแต่โดยส่วน พระองค์แล้ว ทรงมีความผูกพันใกล้ชิดและเป็นท่ีเคารพนบนอบของ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หวั และสมเด็จพระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ รวมท้ังพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์ ซึ่งในโอกาสเจริญพระชนมายุ ครบรอบปตี า่ งๆ จะเสด็จฯ มาบำเพญ็ พระราชกุศลที่วัดบวรนเิ วศวิหาร พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชศรัทธาในเจ้าพระคุณสมเด็จฯ อย่างยิ่ง มักจะเสด็จฯ มาเป็นการส่วนพระองค์อยู่เสมอ โดยเฉพาะ เวลาค่ำ จะทรงขับรถด้วยพระองค์เอง พร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มายังวัดบวรนิเวศวิหารเพื่อสนทนาธรรมและบำเพ็ญ พระราชกศุ ล 168 พระผูเ้ จรญิ พร้อม Buddha-Chapter 6.indd 168-169

นอกจากน้ีในเวลาท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินีนาถ เสดจ็ แปรพระราชฐาน ไมว่ ่าจงั หวดั ใด ก็จะทรงอาราธนาเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ไปด้วย เชน่ เสดจ็ แปรพระราชฐาน ไปประทับที่พระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน์ จังหวัดเชียงใหม่ในเดือน มกราคมทุกปี ก็จะทรงอาราธนาเจา้ พระคุณสมเด็จฯ ไปประทบั ท่ีสำนักสงฆ์ ดอยปุยซ่ึงอยู่ห่างจากพระตำหนักภูพิงคราชนิเวศน์ข้ึนไปข้างบน เพื่อทรง บำเพ็ญพระราชกุศลและสนทนาธรรมกบั พระองค์ แรกเริ่มสำนักสงฆ์ดอยปุยมีเพียงกุฏิไม้สูง ๒ ชั้นหลังเดียว มีบันได อยู่ด้านนอก เวลาท่ีพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จฯ ขึ้นไปสนทนาธรรมกับเจ้าพระคุณสมเด็จฯ จะทรงถอดฉลองพระบาทไว้ข้างล่าง และทรงมีปุจฉาวิสัชนาข้อธรรมกับ เจ้าพระคุณสมเดจ็ ฯ เปน็ การส่วนพระองค์เป็นเวลานาน ความสงบสงัดและธรรมชาติอันสดช่ืน สำหรับคนท่ัวไปคงช่วยให้ได้ พักผ่อนคลายความตึงเครียดจากการงานหรือความวุ่นวายในเมือง แต่ สำหรบั เจา้ พระคุณสมเดจ็ ฯ แล้ว หนา้ ท่ีของพระไมม่ วี ันหยุด พระองคย์ ังเสด็จ ตามขั้นบันไดทางเดินที่ลาดลงจากสำนักสงฆ์ดอยปุย มาท่ีหมู่บ้านแม้ว เพื่อรับบาตร และในบางโอกาสก็ได้เสด็จเย่ียมเยียนสำนักสงฆ์และวัด ในบรเิ วณใกล้เคียง รวมทั้งสนทนากบั ชาวบ้านกล่มุ ต่างๆ เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ กลับกรุงเทพฯ เจ้าพระคณุ สมเด็จฯ ก็เสด็จกลับมาปฏิบัติศาสนกิจด้านอ่ืนๆ ของพระองค์ เช่น วันจักรี เจ้าพระคุณสมเด็จฯ จะเสด็จไปท่ีวัดญาณสังวราราม จังหวัด ชลบุรี เปน็ ประจำทกุ ปี เพ่ือบำเพ็ญพระกศุ ลวนั แผ่นดินไทย วัดญาณสังวรารามนี้ เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงดำริที่จะสร้างถวาย สมเด็จพระมหาบุรพกษัตริยาธิราชเจ้าและพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระผเู้ จรญิ พรอ้ ม 169 11/6/09 10:37:36 AM

ทรงรับพระราชทานถวายพดั ยศจากพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยู่หัว ในพระราชพิธีสถาปนาสมเด็จพระสงั ฆราช ทรงเปน็ พระอภบิ าล คร้ังพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยูห่ ัว ทรงผนวช โดยสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชริ ญาณวงศท์ รงเปน็ พระราชอปุ ชั ยาจารย์ ในพธิ ีสมโภชหิรณั ยบฏั ที่พระสาสนโสภณ ณ วดั บวรนิเวศฯ 170 พระผ้เู จรญิ พร้อม Buddha-Chapter 6.indd 170-171

ด้วยทรงสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ท่าน คณะผู้สร้าง วัดญาณสังวราราม ในความอุปถัมภ์ของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ จึงร่วมกับ ประชาชนชาวไทยสร้างสิ่งอันเป็นปูชนีย์ที่สำคัญข้ึนหลายประการ ซง่ึ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ พร้อมทั้งพระราชโอรสและพระราชธิดาทุกพระองค์ ทรงพระมหากรุณา รับคำกราบบังคมทูลเชิญเสด็จพระราชดำเนินไปประกอบพิธีต่างๆ เช่น การวางศลิ าฤกษ์ การตัดลูกนิมิตอโุ บสถ สถานท่ีแห่งน้ีจึงเป็นเหมือนอนุสรณ์แห่งความกตัญญุตาของ เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ท่ีมีต่อสถาบันพระมหากษัตริย์ และพระมหา กรุณาธคิ ุณทีม่ ตี อ่ เจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ หากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงทราบถึงพระดำริในงาน พระกศุ ลต่างๆ ของเจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ ทรงพระกรุณาสนับสนนุ อปุ ถัมภ์ ทุกคร้ัง ไม่ว่าจะเป็นการบรรพชากุลบุตรศากยะท่ีเนปาล การสร้างหรือ ซ่อมแซมวัดวาอาราม เปน็ ต้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงฟังแถบบันทึกเสียงการบรรยาย ธรรมตา่ งๆ ของเจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ อยูเ่ สมอ และหากทรงทราบว่าผู้ใด กำลังศึกษาปฏิบัติธรรมอยู่ก็จะทรงมอบแถบบันทึกเสียงเจ้าพระคุณ สมเด็จฯ ให้ และยงั ทรงแนะวิธกี ารฟังด้วย เชน่ กรณที ่ีผหู้ นง่ึ กราบทูลว่า เจา้ พระคณุ สมเด็จฯ พูดเป็นชว่ งๆ ฟังไมส่ นกุ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัว ตรัสว่า อย่าคิดไปก่อนว่าเจ้าพระคุณสมเด็จฯ จะพูดว่าอย่างไร ถ้าเจ้า พระคุณสมเด็จฯ หยุดก็ให้หยุดด้วย เมื่อผู้นั้นนำไปปฏิบัติตามก็พบว่า แถบบนั ทึกเสยี งนั้นเป็นมว้ นท่ดี ีที่สุดมว้ นหน่งึ ... ครั้งหนึ่งท่ีดอยปุย เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงทราบข่าวว่าพระบาท พระผเู้ จรญิ พร้อม 171 11/6/09 10:37:37 AM

สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวประชวรหนัก เสด็จฯ รับการรักษาพระองค์ใน โรงพยาบาล ทันทีน้ันเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงหันไปทางทิศที่ต้ังของ กรุงเทพฯ และทรงหลับพระเนตรเจรญิ พระเมตตาและเปน็ กำลังพระราช หฤทัยแดพ่ ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยูห่ วั เมือ่ เจ้าพระคณุ สมเด็จฯ เสดจ็ รับการรกั ษาในโรงพยาบาล พระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงจัดหาแพทย์และยาอย่างดีท่ีสุดถวาย รวมถึง เสด็จฯ เย่ียมพระอาการและอาราธนาให้ “พระอาจารย์ตอ้ งช่วยพระองค์ เอง” ซึ่งเจ้าพระคณุ สมเด็จฯ กท็ รงรับอาราธนา นีค่ อื สองราชาทรงธรรม…ผู้เป็นม่งิ ขวัญของประชาชนคนไทย ทรงงานใกล้ชิด “สมเด็จยา่ ” สมเดจ็ พระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี หรือ “สมเด็จยา่ ” ของประชาชน ทรงใฝ่พระราชหฤทัยศึกษารอบรู้หลักธรรมในพระพุทธศาสนาอย่างลึกซ้ึง และมีพระราชประสงค์ให้ประชาชนคนไทยประพฤติปฏิบัติตามคำสอน ในพระศาสนาทีต่ นศรัทธานบั ถอื เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสงบสขุ มีความเอื้อเฟื้อ เผ่อื แผ่ตอ่ กัน สมเด็จย่าจึงทรงอาราธนาเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ให้เผยแผ่สาระ ทางพระพุทธศาสนาด้วยการใช้คำง่ายๆ เพื่อว่าประชาชนท่ัวไปจะได้ ทำความเข้าใจและประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น การจัดรายการ “การบริหารทางจิต” ทางสถานีวิทยุ อส ซ่ึงเจ้าพระคุณสมเด็จฯ เป็น ผู้ดำเนินรายการ หรือการเรียบเรยี งหนงั สอื หลักธรรมขึ้นมาใหม่ หน่ึงในหนังสือท่ีทรงสนพระราชหฤทัยเป็นอย่างมากและทรง ปรารถนาจะให้คนทั่วไปได้ศึกษาก็คือ มิลินทปัญหา หนังสือรวบรวม หัวข้อปุจฉาวิสัชนาทางธรรมระหว่างพระนาคเสนเถรกับพระเจ้ามิลินท์ 172 พระผู้เจริญพร้อม Buddha-Chapter 6.indd 172-173

ท่ีมีการใช้อุปมาในกระบวนการวิสัชนาพระธรรมวินัยเพ่ือให้เข้าใจง่าย โดยเฉพาะข้อธรรมที่ลุ่มลึก ทรงอ่านศึกษาหนังสือเล่มน้ีโดยละเอียด จริงจัง แต่ละหน้าหนังสือทรงขีดเส้นใต้บันทึกหมายเหตุสาระสำคัญ รวมทงั้ คำแปลคำศพั ทบ์ าลเี ป็นภาษาไทย องั กฤษ และฝรง่ั เศสไว้ หนังสือเล่มนี้มีคำบาลีแทรกอยู่เป็นระยะแบบทำนองเทศน์สมัยเก่า และคำศพั ทท์ ่ีเรยี งตดิ ต่อกนั ยาวเพียงเพ่ือโวหารลลี านั้น กท็ ำใหเ้ ข้าใจยาก สมเด็จย่าจึงทรงอาราธนาเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ปรับปรุงตัดคำบาลีและ คำศัพทอ์ อกเสยี บ้างโดยยงั รกั ษาสาระไว้ครบถว้ น ชวนอ่าน และสามารถ เขา้ ใจในพระธรรมวนิ ัยทย่ี กขนึ้ ปจุ ฉาวิสชั นาได้ถนัดยิ่งข้ึน จากน้ันทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์หนังสือมิลินทปัญหา ฉบับปรับปรุงน้ี แจกจ่ายในวโรกาสท่ีทรงมีพระชนมพรรษาครบ ๗ รอบ ตอ่ มาพระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ก็ได้ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ ใหจ้ ัด พิมพ์เป็นพระราชานุสรณ์ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ สมเดจ็ ย่า เมอ่ื วนั ที่ ๑๐ มนี าคม พ.ศ. ๒๕๓๙ อีกครั้งหน่งึ นอกจากมิลินทปัญหาแล้ว ยังมีเรื่องพระพุทธเจ้าทรงสั่งสอนอะไร ศีล พรหมวหิ าร ๔ วธิ ปี ฏิบัตใิ หถ้ กู ตอ้ งทางธรรมะ และอื่นๆ อกี การทรงงานของสมเด็จย่ากับเจ้าพระคุณสมเด็จฯ นั้น เป็นลักษณะ การทรงงานร่วมกัน โดยการส่งเอกสารลายพระหัตถ์ตรวจแก้ต้นฉบับ ผ่านคุณขวัญแก้ว วัชโรทัย ซ่ึงสมเด็จย่าตรัสชมเสมอว่า เจ้าพระคุณ สมเด็จฯ เขยี นเรอื่ งยากใหเ้ ป็นเร่ืองง่ายได้ดี ดงั ลายพระราชหตั ถท์ ่วี ่า “ศีล ที่ท่านเจ้าคุณสาสนโสภณเขียน ฉันได้อ่านหลายครั้งแล้ว เห็น วา่ ดีมาก” “คำนำสำหรับหนังสอื เรอ่ื ง ศลี นั้นก็ดีแลว้ จดั การพิมพ์ได้ ท่านเจา้ คุณ สาสนฯ ท่านเขยี นดจี รงิ ๆ” พระผูเ้ จรญิ พร้อม 173 11/6/09 10:37:37 AM

“เรียนท่านเจ้าคุณสาสนฯ ว่าท่ีท่านได้กรุณาเขียนหนังสืออย่าง มากมายตามความเห็นของฉันนนั้ ท่านทำประโยชน์มากสำหรับคนทว่ั ไป” เมื่อทรงตรวจแก้และอ่านทานจนสมบูรณ์พร้อม จึงโปรดให้จัดพิมพ์ เผยแพรส่ ู่ประชาชนท่วั ไป ต้อนรบั อาคันตกุ ะจากต่างแดน ในฐานะประมุขแห่งสงฆ์ ทรงเป็นตัวแทนของศาสนจักรในการ ตอ้ นรบั อาคันตกุ ะจากนานาประเทศท่มี าเยอื นประเทศไทยอยเู่ สมอ ไมว่ า่ จะเปน็ ผนู้ ำประเทศหรอื ผู้นำดา้ นศาสนาและความเชอ่ื อน่ื ๆ ส่วนหน่ึงของการต้อนรับอาคันตกุ ะจากต่างประเทศ ไดแ้ ก ่ พ.ศ. ๒๕๑๐ รับเสด็จเจ้าชายฟิลิป ดยุกแห่งเอดินบะระ สหราช อาณาจักร ต้อนรับองค์ทะไลลามะ และประธานาธิบดีแห่งอินเดียในปี เดยี วกนั น ี้ พ.ศ. ๒๕๑๕ ตอ้ นรับองคท์ ะไลลามะ แห่งทิเบต พ.ศ. ๒๕๓๔ เลขาธกิ ารคณะสงฆ์ พระลามะผู้ใหญ่จากภูฏานเข้าเฝา้ ถวายสกั การะ พ.ศ. ๒๕๓๖ ต้อนรับองค์ทะไลลามะ ณ พระอุโบสถวัดบวรฯ ต้อนรับ ฯพณฯ พวี ี นาราซิมหะ ราว นายกรฐั มนตรอี ินเดีย และนางเลยี บูทรอสกาหล์ ี ภรยิ าเลขาธิการองคก์ ารสหประชาชาต ิ พ.ศ. ๒๕๓๖ อาร์คบิชอปอัลแบร์โต ตริคาริโก เอกอัครสมณทูต วาติกัน เฝา้ กราบทูลลาในโอกาสพ้นวาระ พ.ศ. ๒๕๓๖ ถวายการต้อนรบั เจ้าชายฟลิ ิปปแ์ ห่งเบลเยียม ในโอกาสต่างๆ กม็ ักจะมีคณะสงฆ์จากเนปาล และเมียนมาร์ เป็นต้น เข้าเฝ้าถวายสักการะ ดว้ ยทรงมมี ติ รไมตรอี นั ดีต่อคณะสงฆ์ประเทศเหลา่ นี้ 174 พระผู้เจริญพร้อม Buddha-Chapter 6.indd 174-175

จากท่ีทรงเคยเสด็จไปอุปสมบทพระภิกษุ หรือเคยให้ความช่วยเหลือใน ย า ม ป ร ะ ช า ช น แ ล ะ ค ณ ะ ส ง ฆ์ ใ น ป ร ะ เ ท ศ เ ห ล่ า นั้ น ป ร ะ ส บ ปั ญ ห า ภั ย ธรรมชาติ เช่น ครั้งล่าสุดปี พ.ศ. ๒๕๕๑ พายุนาร์กีสถล่มจากชายฝ่ัง อ่าวเบงกอลจนถึงเมืองหงสาวดี เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ก็ทรงประทาน วโรกาสให้ พระดอกเตอร์อาชิน ญาณิสสระ ตัวแทนประธานสังฆสภา แห่งเมียนมาร์ และประธานโครงการช่วยเหลือผู้ประสบภัยกรณ ี เกิดเหตุการณ์พายุไซโคลนนาร์กีสพัดถล่มประเทศเมียนมาร์เข้าเฝ้า รับประทานปจั จัยจำนวน 1 ลา้ น ๓ แสนบาท และเคร่ืองอุปโภคบริโภค กว่าสิบคันรถยีเอ็มซี และเครื่องบิน 2 เท่ียวบิน เพ่ือช่วยเหลือพระสงฆ์ พุทธศาสนิกชนและประชาชนในเมยี นมาร์ อันที่จริงเจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงมีโอกาสต้อนรับอาคันตุกะจาก ต่างประเทศหรือเอกอัครราชทูตประจำประเทศไทยบ่อยคร้ัง ก่อนที่จะ ทรงได้รบั การสถาปนาเปน็ สมเดจ็ พระสงั ฆราช พระองค์ทรงมีมิตรภาพที่น่าประทับใจกับองค์ทะไลลามะ ประมุข ของทิเบต คราวที่องค์ทะไลลามะเสด็จเยือนประเทศไทยครั้งแรก ในปี พ.ศ. ๒๕๑๐ ได้เสด็จเยือนวัดบวรนิเวศวิหารด้วย ในโอกาสน้ันพระองค์ ได้ถวายคำแนะนำในการปฏิบัติสมาธิกรรมฐานแบบเถรวาทให้แก่องค์ ทะไลลามะ องคท์ ะไลลามะเปน็ ประมุขแห่งนกิ ายวชั รยานของทิเบต ทรงอธบิ ายถงึ สาระแห่งชีวิตคล้ายกันกับเถรวาท เพราะพระพุทธศาสนาท้ังสองนิกาย มตี น้ ตอทม่ี าจากพระบรมศาสดาองคเ์ ดียวกันนั้นเอง ในคราวเสดจ็ เยือนประเทศไทยเปน็ ครั้งท่ี ๔ ปี พ.ศ. ๒๕๓๖ โดยเป็น แขกรับเชิญของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ และทรงประทับแรมท่ีวัดบวรนิเวศ วหิ าร เมื่อทรงพบกันในพระอโุ บสถ องค์ทะไลลามะตรสั ทักทายพระองค์ พระผเู้ จรญิ พร้อม 175 11/6/09 10:37:38 AM

วา่ “พ่ีชายคนโตของข้าพเจา้ ” แม้ในยามพบปะกันนอกประเทศ คอื ในการประชุม The First World Buddhist Propogation Conference หรือการประชุมสุดยอดผู้นำ ชาวพุทธเพ่ือการเผยแผ่พระพุทธศาสนาแห่งโลกครั้งที่หน่ึง ที่ประเทศ ญป่ี นุ่ ในปี พ.ศ. ๒๕๔๑ ขณะทีเ่ จา้ พระคณุ สมเด็จฯ เสดจ็ ข้ึนกลา่ วบนเวที ภาพบนจอขนาดใหญ่ที่ตั้งบนเวทีก็ฉายให้เห็นองค์ทะไลลามะซ่ึงได้รับ รางวัลโนเบลสาขาสันติภาพเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๓๒ เสด็จขึ้นเวทีนมัสการ เจา้ พระคุณสมเด็จฯ เฉพาะพระพกั ตรอ์ ย่างนอบนอ้ ม เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงดำเนินบทบาทผู้นำด้านจิตใจของประเทศที่ เป็นศนู ย์กลางพระพุทธศาสนาอย่างประเทศไทยในเวทโี ลกอย่างสมศกั ดิ์ศรี สมเดจ็ พระสงั ฆราชผู้ทรงงานหนัก เจา้ พระคณุ สมเดจ็ ฯ ทรงเป็นสมเดจ็ พระสังฆราชของประเทศไทยมา จนถึงปัจจุบนั พ.ศ. ๒๕๕๒ รวมทงั้ สนิ้ ๒๐ ปี ทรงดแู ลกจิ การพระพทุ ธ ศาสนาทุกๆ ด้าน ไม่เว้นแม้แต่การเชื่อมโยงพระพุทธศาสนากับสังคม และประเทศชาตอิ ย่างเปน็ รูปธรรมด้วยพระเมตตาทเี่ ปี่ยมล้นในพระทัย พระองค์ทรงบริหารการพระศาสนาโดยมีพระธรรมวินัยเป็นหลัก ตามแบบแผนที่ปฏิบัติกันมา และยังทรงประยุกต์ให้เหมาะสมกับยุคสมัย ปัจจุบัน ทรงสนับสนุนการศึกษาพระพุทธศาสนาท้ังด้านปริยัติและปฏิบัติ ทง้ั ในประเทศและตา่ งประเทศ สมัยที่พระองค์มีพระพลานามัยแข็งแรง ทรงแสดงธรรมเทศนา พิเศษและมงคลวิเสสกถาเฉพาะพระพักตร์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แล้ว ยังเสด็จมาแสดงธรรมที่พระอุโบสถในวันธรรมสวนะ และเสด็จ ไปแสดงธรรมและอบรมจิตตภาวนา ณ ตึก สว ธรรมนิเวศ ในวัดบวร 176 พระผ้เู จรญิ พร้อม Buddha-Chapter 6.indd 176-177

นเิ วศวหิ ารเปน็ ประจำดว้ ย นอกจากน้ียังทรงประทานพระโอวาทและพระธรรมคติเตือนใจ พุทธศาสนิกชนในโอกาสต่างๆ ประทานพระพรปีใหม่แก่ประชาชน ชาวไทยในคืนวันสิ้นปีของทุกปี รวมท้ังวันสำคัญทางศาสนา เช่น วนั วิสาขบชู า และเผยแพร่พระนพิ นธ์อนั ทรงคณุ ค่าต่างๆ อีกมากมาย พระองค์ทรงมีพระภารกิจในการชำระอธิกรณ์สำคัญๆ หลายเร่ือง แต่ละเรื่องล้วนเป็นที่สนใจของพุทธศาสนิกชน โดยเฉพาะเร่ืองท่ีทำให้ เกิดการวิพากษ์วิจารณ์ว่าเป็นเหตุให้ศาสนาเสื่อม แต่พระองค์ก็ได้ม ี พระลิขิตออกมาตักเตือนผู้ท่ีเป็นต้นเหตุของเร่ืองด้วยพระเมตตา ทรงเชื่อมั่น ว่าพระพุทธศาสนามิได้ถึงกาลเสื่อม หากแต่เป็นตัวบุคคลต่างหากที่มี จิตใจเสอื่ มจากความดี แม้เม่ือพระองค์ประทับรับการรักษาในโรงพยาบาลเน่ืองด้วยพระ พลานามัยไม่แข็งแรงนัก ก็ยังทรงติดตามและทราบถึงความเป็นไป ในเรื่องต่างๆ ทั้งฝ่ายพุทธจักรและอาณาจักรอยู่ตลอดเวลา ผู้ใกล้ชิด จะทราบว่าพระองค์มิได้ทรงละวางจากพระธรรมวินัยที่ทรงยึดถือมา ตลอดชีวติ แม้ในยามประชวร ทุกคร้ังที่เสด็จกลับมาวัดบวรนิเวศวิหาร เพื่อทรงลงอุโบสถฟังพระ ปาฏิโมกข์ร่วมกับคณะสงฆ์ ตลอดจนทรงร่วมกิจกรรมในวันสำคัญทาง พระพุทธศาสนากับทางวัด พระภิกษุสามเณรในวัดบวรฯ และประชาชน รอบๆ วดั จะยินดปี รีดามารับเสดจ็ อยา่ งเนืองแน่น ทรงเปน็ ศูนย์รวมแห่งจิตใจของพุทธศาสนิกชนทั่วประเทศ และเป็น “เสาหลัก” ที่อุทิศตนเพื่อพระพุทธศาสนาและประชาชน อยา่ งแทจ้ รงิ ชุลพี ร วริ ิยะวงศ์ชยั : เรื่อง พระผเู้ จริญพรอ้ ม 177 11/6/09 10:37:38 AM

สมเด็จพระสังฆราชแหง่ กรุงรัตนโกสนิ ทร์ ตำแหน่ง “สมเด็จพระสังฆราช” มีมาต้ังแต่สมัยกรุงสุโขทัย เป็นราชธานี เร่ือยมาจนถึงกรุงรัตนโกสินทร์ในปัจจุบัน เป็น ตำแหนง่ สงู สุดในการบริหารปกครองพระสงฆ์ นน่ั คอื เป็นองค์ ประมุขของคณะสงฆ์ทั่วราชอาณาจักร โดยพระบาทสมเด็จ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดแต่งตั้ง หรอื “สถาปนา” ทำเนียบสมเด็จพระสังฆราช กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ ๑. สมเดจ็ พระสงั ฆราช (ศร)ี วดั ระฆังโฆสิตาราม พ.ศ. ๒๓๒๕ - ๒๓๓๗ ๒. สมเด็จพระสงั ฆราช (สุก) วดั มหาธาตยุ วุ ราชรังสฤษฎ์ิ พ.ศ. ๒๓๓๗ - ๒๓๕๙ ๓. สมเดจ็ พระสงั ฆราช (มี) วดั มหาธาตุยุวราชรังสฤษฎ์ิ พ.ศ. ๒๓๕๙ - ๒๓๖๒ ๔. สมเดจ็ พระสงั ฆราช “ญาณสงั วร” (สกุ ญาณสงั วร) วดั มหาธาตยุ วุ ราชรงั สฤษฎ์ิ พ.ศ. ๒๓๖๓ - ๒๓๖๕ ๕. สมเดจ็ พระสังฆราช (ด่อน) วดั มหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ พ.ศ. ๒๓๖๕ - ๒๓๘๕ 178 พระผู้เจรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 6.indd 178-179

๖. สมเดจ็ พระสงั ฆราช (นาค) วัดราชบรุ ณะราชวรวหิ าร พ.ศ. ๒๓๘๖ - ๒๓๙๒ ๗. สมเดจ็ พระมหาสมณเจา้ กรมพระปรมานชุ ติ ชโิ นรส วัดพระเชตพุ นวิมลมงั คลาราม พ.ศ. ๒๓๙๔ - ๒๓๙๖ ๘. สมเดจ็ พระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ วัดบวรนิเวศวิหาร พ.ศ. ๒๔๓๔ - ๒๔๓๕ ๙. สมเดจ็ พระอรยิ วงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสสฺ เทโว) วัดราชประดิษฐส์ ถติ มหาสมี าราม พ.ศ. ๒๔๓๖ - ๒๔๔๒ ๑๐. สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส วดั บวรนเิ วศวิหาร พ.ศ. ๒๔๕๓ - ๒๔๖๔ ๑๑. สมเด็จพระสังฆราชเจา้ กรมหลวงชินวรสริ ิวัฒน์ วดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม พ.ศ. ๒๔๖๔ - ๒๔๘๐ ๑๒. สมเด็จพระอรยิ วงศาคตญาณ สมเด็จพระสงั ฆราช (แพ ติสสฺ เทโว) วัดสทุ ัศนเทพวราราม พ.ศ. ๒๔๘๑ - ๒๔๘๗ ๑๓. สมเด็จพระสังฆราชเจา้ กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (ม.ร.ว.ชนื่ นภวงศ)์ วดั บวรนเิ วศวหิ าร พ.ศ. ๒๔๘๘–๒๕๐๑ ๑๔. สมเดจ็ พระอรยิ วงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กติ ตฺ ิโสภโณ) พระผเู้ จริญพรอ้ ม 179 11/6/09 10:37:39 AM

วัดเบญจมบพติ รดสุ ติ วนาราม พ.ศ. ๒๕๐๓ - ๒๕๐๕ ๑๕. สมเดจ็ พระอรยิ วงศาคตญาณ สมเดจ็ พระสังฆราช (อยู่ าโณทโย) วัดสระเกศราชวรมหาวิหาร พ.ศ. ๒๕๐๖ - ๒๕๐๘ ๑๖. สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเดจ็ พระสงั ฆราช (จวน อฏุ ฺาย)ี วัดมกฏุ กษัตรยิ าราม พ.ศ. ๒๕๐๘ - ๒๕๑๔ ๑๗. สมเดจ็ พระอรยิ วงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปุ่น ปุณฺณสิร)ิ วัดพระเชตพุ นวิมลมังคลาราม พ.ศ. ๒๕๑๕ - ๒๕๑๗ ๑๘. สมเด็จพระอรยิ วงศาคตญาณ สมเด็จพระสงั ฆราช (วาสน์ วาสโน) วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม พ.ศ. ๒๕๑๗ - ๒๕๓๑ ๑๙. สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก (เจรญิ สวุ ฑฒฺ โน) วัดบวรนิเวศวหิ าร พ.ศ. ๒๕๓๒ - ปัจจุบัน 180 พระผู้เจรญิ พรอ้ ม Buddha-Chapter 6.indd 180-181

ในวโรกาสทีส่ มเด็จพระเจ้าพ่ีนางเธอฯ เจริญพระชนมายุ ๘๐ พรรษา สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯ และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลยั ลกั ษณ์ ทรงเขา้ เฝ้าสมเดจ็ พระสังฆราช ทรงเป็นประธานเจรญิ พระพทุ ธมนต์ถวายพระราชกศุ ล แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ณ พทุ ธมณฑล วันที่ ๕ มถิ ุนายน ๒๕๔๙ พระผู้เจรญิ พรอ้ ม 181 11/6/09 10:37:41 AM

ถวายการตอ้ นรับ เจ้าชายฟลิ ลิปแห่งเบลเยยี ม ๑๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๓๖ อารค์ บชิ อปซลั วาตอเร เบนนิคคโี อ อัครศาสนทูตแหง่ วาติกันประจำ ประเทศไทยพรอ้ มคณะ เชิญสมณสาสน ์ ของสมเดจ็ พระสนั ตะปาปามาถวาย เจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ วันที่ ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๔๙ พ.ศ. ๒๕๑๕ ตอ้ นรับ ประธานาธิบดีแห่งอนิ เดยี พระธรรมสิงหบรุ าจารย์ (หลวงพ่อจรญั ) เขา้ เฝ้าถวายสักการะ เน่ืองในการฉลองพระชันษา ๙๐ ปี ณ โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ วันท่ี ๑๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๖ 182 พระผู้เจริญพรอ้ ม Buddha-Chapter 6.indd 182-183

ปี พ.ศ. ๒๕๔๒ ทรงประกอบพธิ มี อบ พระบรมสารีรกิ ธาตุ แก่พุทธศาสนิกชน ชาวศรลี ังกา ณ พระอโุ บสถ วดั บวรนเิ วศวหิ าร สวามอี วเรศานนท ์ มหาราช จากอินเดยี เข้าเฝา้ ถวายสกั การะ ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๔ องคท์ ะไลลามะกราบทลู ลาทต่ี ำหนกั คอยทา่ ปราโมช คราวเสด็จมาประทับท่วี ัดบวรนเิ วศวหิ าร ๑๖-๑๗ กมุ ภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๓๖ พระผูเ้ จริญพรอ้ ม 183 11/6/09 10:37:43 AM

“ปัญญาเป็นแสงสวา่ งอันประเสรฐิ ไม่มีแสงอื่นจะเสมอเหมอื น คนมีปัญญาใช่จะคมุ้ ได้แตต่ วั ยอ่ มค้มุ ได้ตลอดถงึ ผู้อ่นื ดว้ ย เหตดุ งั น้นั บณั ฑิตจงึ ได้สรรเสริญชีวิตของผู้มปี ญั ญา ว่าประเสรฐิ ฯ” เทศนากัณฑอ์ ริยทรัพย์ 184 พระผู้เจริญพร้อม Buddha-Chapter 7.indd 184-185

พระอัจฉริยภาพ ดึกสงัด ความมืดของท้องฟ้าบอกเวลาการพักผ่อนแก่สรรพชีวิตมา นานแล้ว ความเงียบก็โรยตัวคลุมพื้นท่ีรอบอาคารแล้ว แต่บุคคลท่ีอยู่ ภายในนนั้ ยงั ไมห่ มดภารกจิ ของวนั หลังจากทรงกำหนดสมาธิภาวนาอันเป็นปกติวิสัยท่ีขาดมิได้ เจ้าพระคณุ สมเดจ็ ฯ จะทรงงานต่อ ...นาฬิกาชีวิตของพระองค์เดินเช่นนี้มาเนิ่นนาน แม้ในขณะท่ีทรงมี พระภารกจิ มากมายในฐานะประมขุ ฝ่ายสงฆ์ พระองค์ประทับที่โต๊ะประจำ ปากกาในพระหัตถ์ลากเส้นสาย ถ่ายทอดความคิดท่ีกลั่นกรองและเรียบเรียงไว้อย่างดี ทรงตรวจทาน อา่ นซำ้ ทำความเขา้ ใจใหก้ ระจา่ ง ประหนง่ึ ทรงกำลังฟังพระธรรมเทศนา ทีแ่ สดงโดยพระองค์เอง และพระธรรมเทศนา พระธรรมบรรยาย หรือพระโอวาทท่ีเตรียม ในโอกาสต่างๆ ก็ได้ถอดคำมาบันทึกไว้เป็นงานพระนิพนธ์อันทรงคุณค่า ในภายหลัง พระผเู้ จริญพรอ้ ม 185 11/6/09 10:38:34 AM

หากนับรวมชนิ้ งานพระนพิ นธ์ จะได้ตวั เลขเกินหลกั รอ้ ยขึน้ ไป หากบันทึกจำนวนพิมพ์หนังสือพระนิพนธ์ บางเล่มจะได้หลักแสน ขึ้นไป ดังเชน่ พระนพิ นธ์เรื่อง “ชีวติ นน้ี ้อยนกั ” และ “วิธีสรา้ งบญุ บารม”ี ท่เี พียงเอ่ยชื่อ ผคู้ นก็คุ้นหคู ุน้ ตา งานของพระองค์ไม่เพียงปรากฏในรูปของตัวอักษร หากแต่ยังมีใน รูปของเสียง และสิง่ กอ่ สรา้ งตา่ งๆ มากมาย ทุกช้ินงานยังประโยชน์แก่พุทธศาสนิกชนโดยถ้วนท่ัว ไม่ว่าจะเป็น พระภิกษุหรือฆราวาส ไม่ว่าเด็ก ผู้ใหญ่ ไม่ว่าจะดำรงตำแหน่งฐานะ การงานการเงินเชน่ ใด อัจฉรยิ ภาพทสี่ ร้างได้ พระอัจฉริยภาพในการถ่ายทอดธรรมของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ นั้น น่าสนใจไม่น้อย ผู้ใกล้ชิดให้ข้อสังเกตว่า ทรงพูดช้าๆ ชัดเจน แต่ครบ ถ้วนความและสละสลวย เมื่อนำแถบเสียงการแสดงธรรมเทศนามาถอด เป็นอกั ษรเสรจ็ งานชน้ิ นั้นเป็นอนั ใช้ได้ ไม่ตอ้ งขดั เกลาแก้ไขอกี พระปัญญาน่ันเอง ที่ทรงหมั่นฝึกฝนอย่างใฝ่รู้ ท้ังในเร่ืองการ พระศาสนาด้านปริยัติและปฏิบัติ ท้ังในการศึกษาทางภาษาและความรู้ ท่วั ไป จงึ ไมเ่ พียงทรงเปน็ ปราชญผ์ รู้ อบรู้ เป็นครผู ู้มศี ลิ ปะในการถา่ ยทอด และเปน็ อริยสงฆผ์ ปู้ ฏิบตั ดิ ปี ฏิบตั ิชอบรวมอยู่ในพระองคเ์ ดียว ทกุ เชา้ ขณะเสวย พระองค์จะใหพ้ ระอ่านหนงั สือพิมพ์ภาษาองั กฤษใหฟ้ ัง เพื่อรบั รู้เร่ืองราวของบ้านเมอื ง และทบทวนภาษาองั กฤษไปพร้อมกัน ทุกปีจะทรงกำหนดช่วงเวลาเสด็จไปสนทนาธรรมกับพระวิปัสสนาจารย์ ฝ่ายอรัญวาสี ผลงานจากพระปรีชาของพระองค์จึงหลากหลาย มีความทันสมัย 186 พระผู้เจริญพรอ้ ม Buddha-Chapter 7.indd 186-187

แม้กาลเวลาผ่านไปคุณค่าของงานนั้นยังดำรงอยู่อย่างเข้มข้น มิได้เสื่อม ถอยไปตามสภาพภายนอก บริหารจิต ผ่านเสียงตามสาย อากาศยามเช้าสดชื่นแจ่มใส แสงแดดอ่อนให้พลังแก่ส่ิงมีชีวิตท่ีเพ่ิง ต่ืนจากการหลับใหล บางคนบริหารร่างกายเตรียมพร้อมสำหรับทำ กิจวัตรอื่นๆ ตอ่ ไปในแต่ละวนั แตส่ ำหรบั เชา้ วันอาทิตย์ หลายคนมีนดั “บรหิ ารจิต” กับสมเด็จพระ ญาณสงั วร สมเด็จพระสงั ฆราช ทางสถานีวิทยุ อส พระราชวงั ดสุ ติ ทรงริเร่ิมจัดรายการวิทยุ “การบริหารทางจิต” ทางสถานีวิทยุ อส พระราชวังดุสิตน้ี เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๑๑ ตามพระราชปรารภของสมเด็จ พระศรีนครินทราบรมราชชนนี เพื่อชักจูงให้ผู้ฟังหันมาสนใจฝึกฝนอบรม จติ ใจ ฝึกหัดทำใจให้สงบ ฝึกใช้ความคิดทก่ี อ่ เกิดปญั ญาและนำไปปฏิบัติ ในชีวติ ประจำวัน รายการน้ีแนะวิธีปฏิบัติทางจิตท้ังแก่เด็กและผู้ใหญ่ เพราะทรงเห็น ว่าเด็กยังเป็นไม้อ่อนดัดง่าย ขณะท่ีผู้ใหญ่แม้จะเป็นไม้แก่ท่ีหัดยากกว่า แต่กย็ ังจะไดร้ บั ประโยชนจ์ ากการฝึกหัดนี ้ การทำรายการมีการจัดเตรียมอย่างรอบคอบพิถีพิถัน เจ้าพระคุณ สมเด็จฯ ทรงให้นิมนต์และเชิญผู้ทรงคุณวุฒิหลายท่านมาประชุมร่วมกัน เพื่อหารือจัดทำ กำหนดหลักการและหัวข้อ แล้วนำมาประมวลให้อยู่ใน แนวพระราชประสงค์ ทรงจัดหัวข้อสำหรับบรรยายให้สัมพันธ์หรือลำดับ ต่อเนอื่ งกัน ผู้บรรยายซ่ึงเป็นผู้ทรงคุณวุฒิทั้งบรรพชิตและคฤหัสถ์จะบรรยาย ตามหลักการและหัวข้อของตน เน้ือหาส่วนใหญ่ก็คือหลักธรรมใน พระผเู้ จริญพรอ้ ม 187 11/6/09 10:38:35 AM

พระพุทธศาสนานั่นเอง แต่ผ่านการเลือกสรรมาให้เกิดความเข้าใจ ซาบซ้งึ มองเหน็ ถึงประโยชน์ในการบรหิ ารจติ ใจ เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงรับหน้าที่บรรยายในส่วนที่เป็นการบริหาร จิตสำหรับผู้ใหญ่ โดยทรงสอนการหัดทำสมาธิแบบประยกุ ต์ ง่ายตอ่ การ เขา้ ใจและนำไปฝึกปฏิบตั ใิ นชวี ติ ประจำวนั ของคนท่ัวไป ในเวลาต่อมา “การบริหารทางจิต” หลายตอนก็ได้มาปรากฏเป็น ตัวอักษรผ่านสายตาผู้อ่านท่ัวไปในนิตยสารศรีสัปดาห์ ซึ่งเป็นนิตยสาร ผูห้ ญิง และนิตยสารธรรมจกั ษุ นิตยสารเผยแผพ่ ระพุทธศาสนาของมูลนิธิ มหามกุฏราชวิทยาลัย ในพระบรมราชูปถัมภ์ นอกเหนือจากพระนิพนธ์ ทางพุทธศาสนาในลักษณะต่างๆ ท่ีทรงนำมาเผยแพร่อย่างสม่ำเสมอ แตค่ ร้ังยงั ทรงเป็นพระเปรียญ และสืบเน่ืองจากการจัดรายการนี้ ทรงเตรียมคำบรรยายขึ้นอีก ชุดหนึ่ง เรียกว่า “การบริหารทางจิต สำหรับผู้ใหญ่” เนื้อหาในเล่ม ประกอบด้วย มหามงคลพิธี สามัคคีก่อให้เกิดสุข กรรมมีความสำคัญ เหนือกว่าตัวบุคคลท้ังปวง การใช้หนี้กรรม ซึ่งเป็นคำสอนเก่ียวกับการ ฝกึ จติ ที่มคี ณุ ค่าอกี เรื่องหน่ึง และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั ทรงพระ กรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพิมพ์ในมหามงคลสมัยเฉลิมพระชนมพรรษา สมเด็จพระศรนี ครินทราบรมราชชนนที รงมพี ระชนมายุครบ ๘๐ พรรษา เสียงตามสายที่เชิญชวนผู้คนให้มาบริหารจิต ดำเนินรายการอยู่ได้ หลายปีกอ่ นจะเลกิ ไป เพราะพระภารกจิ ทมี่ ีเพิ่มขน้ึ มากมาย ให้ธรรมผา่ นตัวหนงั สือ ใหธ้ รรมในตนปรากฏ “การใหธ้ รรม ชนะการให้ท้งั ปวง” คติธรรมข้อน้ีคงอยู่ในพระทัยของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ มาตลอด 188 พระผู้เจรญิ พร้อม Buddha-Chapter 7.indd 188-189

ทรงอกั ษรจนี ที่วังนำ้ พรุ อ้ น คราวเสด็จประเทศจนี ตวั อย่างงานพระนิพนธ์ ลายพระหตั ถ์ภาษาจนี พระผเู้ จริญพร้อม 189 11/6/09 10:38:39 AM

ตวั อยา่ งจากพระนพิ นธ ์ ในนิตยสารศรีสัปดาห์ ระหวา่ งทรงงานที่วัดญาณสงั วราราม 190 พระผ้เู จริญพร้อม Buddha-Chapter 7.indd 190-191

และเชื่อได้ว่าทรงมุ่งม่ันที่จะให้ธรรมะไปถึงใจของทุกผู้คน และนำมาใช้ ในชีวิตประจำวันได้ จึงทรงพากเพียรนิพนธ์หนังสือเล่มแล้วเล่มเล่า บอกกลา่ วหลักธรรมของพระพทุ ธศาสนาทจี่ ารกึ ในภาษา “อา่ นยาก” และ มคี วามลกึ ซ้ึง “เขา้ ใจยาก” เพ่อื ให้คณุ คา่ เหล่าน้ี “อ่านงา่ ย” และ “เขา้ ใจง่าย” ท้ังยังหยิบอ่านได้เสมอยามต้องการ หรือส่งต่อแก่ผู้อ่ืนที่จะได้รับ ประโยชนต์ ่อไป ทั้งยังเหมาะแก่การพิจารณาใคร่ครวญที่ต้องใช้เวลาในการไตร่ตรอง และซึมซับ เพ่ือเข้าถึงเนื้อความซ่ึงนิพนธ์ไว้อย่างแยบคาย เช่น ความ ตอนหนง่ึ ในพระนพิ นธ์ “การใหธ้ รรม ชนะการใหท้ ั้งปวง” “การให้ธรรมที่แท้จริง ย่อมหมายถึงการทำตนเองของทุกคนให้มี ธรรม ให้ธรรมในตนปรากฏแก่คนทั้งหลายโดยอัตโนมัติ ไม่ต้องมีการ แสดงออก เป็นการส่ังสอนด้วยวาจา หรือเช่นด้วยการแสดงธรรมแบบ พระธรรมเทศนาของพระ” ความแยบคายในคติธรรมเช่นน้ี ปรากฏให้เห็นในพระนิพนธ์ของ พระองคเ์ สมอ แม้ในวิธีการนำเสนอก็มีความแยบยล ดังเช่น พระนิพนธ์เร่ือง “จิตตนคร นครหลวงของโลก” ซึ่งเป็นนครลับแล ที่มีท้ังความสวยงาม มลพิษ ความเจริญงอกงาม การเสื่อม ผู้ท่ีหลงเข้าไปจะชื่นชม แต่กลับ ออกมาแล้วจำทางกลับเข้าไปไม่ได้ และนครลับแลนี้ก็ไม่เห็นได้ด้วย ตาเนือ้ แตด่ ูได้ดว้ ยตาใจ เพียงทำความสงบ และดเู ขา้ ไปในจติ “จิตตนคร นครหลวงของโลก” เป็นหนังสือท่ีอ่านเพลิดเพลิน และ ช่วยให้เข้าใจตัวตนของเราอย่างเห็นภาพชัดเจน เพราะทรงใช้ภาษา ธรรมดาๆ แมจ้ ะมคี ำบาลี หรือ “คำพระ” สอดแทรกแตก่ ไ็ มเ่ ป็นอุปสรรค สำหรับคนทวั่ ไปในการเข้าถงึ เนอ้ื หาสาระสำคัญ พระผเู้ จรญิ พรอ้ ม 191 11/6/09 10:38:41 AM

ปริยตั บิ วกปฏิบัติ ทำยากใหง้ ่าย เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงทราบดีว่า ผู้ท่ีศึกษาพระพุทธศาสนาจะได้ ประโยชน์ยิ่งข้ึนหากได้มีการปฏิบัติธรรม ทรงเรียบเรียงพระนิพนธ์เกี่ยว กับการปฏิบัติสมาธิกรรมฐานไว้จำนวนมาก บางเล่มเป็นการปูพื้นฐาน เช่นเดียวกับรายการเสียงตามสาย “การบริหารทางจิต” แต่บางเล่มก็มี เนอื้ หาในระดับท่ียากขนึ้ พระนิพนธ์เก่ียวกับการพระพุทธศาสนาเชิงปฏิบัติ เช่น หลักการทำ สมาธิเบ้ืองต้น แนวปฏิบัติในสติปัฏฐาน การปฏิบัติทางจิต ธรรมกถาใน การปฏิบตั อิ บรมจติ เปน็ ตน้ การอธิบายธรรมภาคปฏิบัติไม่ใช่เร่ืองง่าย โดยเฉพาะการปฏิบัติ ธรรมข้ันสูง ผู้อธิบายจะต้องเป็นผู้ปฏิบัติธรรมหรือมีประสบการณ์ใน ธรรมมาด้วยตนเอง การที่พระองค์ทรงเป็นทั้งนักปริยัติ (สำเร็จภูมิ เปรียญธรรม ๙ ประโยค) และนักปฏิบัติ (ทรงนำพระธรรมที่ศึกษามา ปฏิบัติให้เห็นจริงในชีวิตของพระองค์และยังทรงปฏิบัติสมาธิกรรมฐาน ต่อเน่ืองมาโดยตลอด) จึงทรงนำความรู้ท้ังสองด้านนี้มาประยุกต์อธิบาย ให้เกดิ ความแจม่ แจ้ง ชัดเจน และเป็นประโยชนอ์ ยา่ งยง่ิ วเิ คราะหธ์ รรมขา้ มเสน้ ขอบเดิม จากพระปรีชาท้ังในทางปฏิบัติและปริยตั ิ และยงั ทรงศึกษาพระพุทธ ศาสนาอย่างท่ัวถึงและลึกซ้ึง จึงทรงสามารถวิเคราะห์วิจารณ์ธรรมขั้นสูง ได้อย่างแจ่มแจ้ง มีการเปรียบเทียบเชิงวิชาการที่น่าสนใจยิ่ง เช่น คำว่า สัจจะ ธรรม ศาสนา ปัญญา เป็นต้น ทรงวิเคราะห์ท้ังในเชิงพยัญชนะ และเชิงความหมาย ทำให้เราเข้าใจคำสอนของพระพุทธศาสนาได้ ละเอยี ดและกว้างขวางกว่าเดิม 192 พระผูเ้ จริญพรอ้ ม Buddha-Chapter 7.indd 192-193

ผลงานส่วนหนงึ่ มีดงั น ้ี โสฬสปัญหา แรกเริ่มทรงเตรียมเนื้อหาพระนิพนธ์เรื่องน้ีสำหรับเป็นคำสอนพระ ใหม่ในปี พ.ศ. ๒๕๒๔ เป็นเร่ืองราวของปัญหา ๑๖ ข้อ พร้อมท้ัง คำพยากรณ์คือคำกล่าวแก้ อันเป็นปัญหาธรรมช้ันสูงในพุทธศาสนา พระนิพนธ์เล่มนี้สะท้อนถึงพระอัจฉริยภาพของพระองค์ท่ีทรงวิเคราะห์ วิจารณ์ธรรมที่เป็นธรรมชั้นสูงได้อย่างแจ่มแจ้งชัดเจน ซ่ึงไม่ใช่เรื่องท่ี ทำได้ง่าย แสดงให้เห็นถึงพระปรีชาสามารถท้ังในทางปริยัติและปฏิบัติที่ สอดคล้องควบคู่ไปด้วยกันอย่างดี จึงทรงสามารถถ่ายทอดออกไปได้ อยา่ งซาบซึ้งกนิ ใจและตรงตามความหมายของข้อธรรมนัน้ ๆ ทศบารมี ทศพิธราชธรรม เปน็ ธรรมะ ๒ หมวด ทีท่ รงนำมาเรยี บเรยี งใหเ้ กย่ี วโยงกนั ดว้ ยเหน็ ว่า เป็นหลักธรรมที่มีความเก่ียวเนื่องกันอยู่ ทศบารมีเป็นบารมีทางธรรม โดยมีเป้าหมายอยู่ที่ประโยชน์สูงสุดของชีวิตคือ วิมุติความหลุดพ้น ส่วนทศพิธราชธรรมเป็นบารมีทางโลก โดยมีเป้าหมายสูงสุดอยู่ที่ ประโยชน์สุขของประชาราษฎร์ แต่ท้ังสองหมวดนี้ก็มีเนื้อหาที่คล้ายคลึงกัน และตา่ งกเ็ ปน็ บารมธี รรมดว้ ยกนั ทัง้ คู่ สิ่งสำคัญที่สะท้อนอยู่ในพระนิพนธ์เล่มนี้ก็คือ พระปรีชาสามารถ ในเชิงเปรียบเทียบและในเชิงประยุกต์ ทำให้ผู้อ่านเข้าถึงคำสอนของ พระพุทธศาสนาในแงม่ ุมทแ่ี ตกต่างและกว้างขวางยง่ิ ข้ึน ๔๕ พรรษาของพระพุทธเจา้ พระนพิ นธ์เร่อื งนี้นำเสนอเรื่องราวในพุทธประวตั ิ โดยเลา่ เหตุการณ์ ที่เกิดข้ึนไปตามลำดับปี นับแต่ที่พระพุทธองค์ตรัสรู้แล้วทรงเริ่มเผยแผ่ พระศาสนา จนกระท่ังเสด็จดับขันธปรินิพพานท่ีเมืองกุสินาราซ่ึงเป็นการ พระผ้เู จรญิ พร้อม 193 11/6/09 10:38:41 AM

นำเสนอพระไตรปิฎกในรูปแบบใหม่ตามลำดับพรรษาของพระสัมมา สัมพุทธเจ้า เพ่ือจะได้ทราบว่าพระสูตรไหนทรงแสดงก่อนหลังตามลำดับ ท้งั หมด พระองค์ทรงรวบรวมเอาความรู้และเร่ืองราวท่ีเก่ียวข้องกับพระพุทธ ศาสนา ท้ังจากพระไตรปิฎก อรรถกถาต่างๆ ตำราอื่นๆ รวมทั้งคัมภีร์ จากมหายานท่ีนำมาเปรียบเทยี บไวด้ ้วย ทรงเขยี นเลา่ ไว้อยา่ งพิสดารและ นา่ สนใจ เปน็ งานพระนิพนธท์ ี่ใหค้ วามรู้ในแงม่ มุ ต่างๆ ทีห่ ลากหลายและ ลมุ่ ลึกเก่ียวกับพระพุทธศาสนา เปน็ งานท่ีใชเ้ วลาและความทุ่มเทมหาศาล ปจั จุบนั จึงมีพระนิพนธถ์ ึง พรรษาที่ ๑๒ ยังไม่ได้ทรงนพิ นธ์พรรษาที่ ๑๓ ต่อ พระพทุ ธเจ้าของเราน้ันทา่ นเลศิ ล้ำ เป็นพระนิพนธ์ที่เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงนิพนธ์เป็นบทความลง พิมพ์ในนิตยสารศรีสัปดาห์ ซ่ึงออกเป็นรายสัปดาห์ต่อเนื่องมาเป็นเวลา หลายปี เนื้อหาของพระนิพนธ์น้ีทรงประสงค์จะแสดงพระพุทธธรรม ในด้านต่างๆ โดยทรงใช้ภาษาง่ายๆ ว่าด้วยเรอ่ื งราวของพระพทุ ธศาสนา หลากหลายรส ธรรมประดบั ใจ พระนิพนธ์อธิบายพุทธศาสนสุภาษิตสั้นๆ ทรงนิพนธ์ประทานแก่ กระทรวงศึกษาธิการเพื่อออกเผยแพร่แก่ประชาชนทางวิทยุกระจายเสียง เป็นการอธิบายพุทธภาษิตหรือธรรมให้ประชาชนเข้าใจพระพุทธศาสนา ไดแ้ บบงา่ ยๆ สัมมาทิฏฐิ ตามพระเถราธิบายของทา่ นพระสารีบตุ รเถระ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงมีพระราชปรารภถึงพระนิพนธ์ เรือ่ งนี้ว่า “พระธรรมเทศนาชดุ นี้ นอกจากแสดงขอ้ ธรรมสำคัญๆ อนั เป็น 194 พระผ้เู จริญพร้อม Buddha-Chapter 7.indd 194-195

แก่นคำสอนของพุทธศาสนาแล้ว ยังแสดงให้ประจักษ์ถึงปรีชาญาณอัน กว้างขวางล้ำลึกของพระสารีบุตรเถระในการอธิบายธรรมน้ีอีกประการ หนงึ่ และประการท่ีสาม สมเด็จพระญาณสงั วร (สวุ ฑฒฺ นมหาเถร) ได้นำ พระเถราธิบายแห่งพระอัครสาวกองค์นั้นมาอธิบายถ่ายทอดเพ่ิมเติม ให้พอเหมาะพอดีแก่ความรู้ความคิดของคนในยุคปัจจุบันให้เข้าใจได้โดย สะดวกและแจ่มแจง้ ” หลักพระพทุ ธศาสนา พระนพิ นธ์เรื่องนส้ี ำหรบั สอนหรืออธบิ ายพระพุทธศาสนาแกน่ ักเรียน นักศึกษา แต่คนท่ัวไปก็สามารถใช้เป็นคู่มือศึกษาพระพุทธศาสนา ทกุ ระดบั และนำไปปรบั เขา้ กับชวี ิตประจำวนั ได้ ภาษาที่ใช้ยงั มีความง่าย และสละสลวยเช่นเคย ทรงยกตัวอย่างท่ีใกล้ตัวหรือเป็นประสบการณ์ ของคนท่ัวไปมาประกอบการอธิบายอกี ด้วย ก้าวพ้นเส้นแบง่ แห่งภาษา เสียงหนักแน่นชัดถ้อยชัดคำจากพระโอษฐ์ขณะสวดพระปาฏิโมกข์ หรือเมื่อเอ่ยคำบาลี-สันสกฤต เป็นพระลักษณะท่ีเด่นชัดของพระองค์ เช่นผู้รู้นัยความหมายแท้จริงของคำน้ัน และชำนาญการใช้ภาษา ไม่ผิดเพ้ียนแม้วรรคตอนหรือจังหวะจะโคน เม่ือทรงเป็นครูสอนบาลี เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงเรียบเรียงวากย สมั พันธ์ ภาค ๑-๒ สำหรบั ใช้เปน็ หนงั สอื ประกอบการศึกษาของนกั เรียน บาลี และทรงอำนวยการจัดทำปทานุกรมบาลี ไทย อังกฤษ สันสกฤต ฉบบั พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระจนั ทบรุ ีนฤนาถ เปน็ ตน้ ภาษาบาลี-สันสกฤตมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการศึกษาทำความ เข้าใจพระพุทธศาสนาอย่างลึกซ้ึง และทรงผ่านเส้นแบ่งก้ันการเรียนรู้น้ัน พระผเู้ จริญพร้อม 195 11/6/09 10:38:42 AM

มาแล้ว ครน้ั เม่อื มาศกึ ษาตอ่ ท่ีวัดบวรนิเวศวิหาร มีชาวต่างประเทศสนใจ มาศึกษาพระพุทธศาสนาไม่ขาดสาย เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ก็ทรงเล็งเห็น ความสำคัญของภาษาต่างประเทศ จึงทรงอาศัยโอกาสน้ีเรียนรู้ภาษา ตา่ งประเทศเพมิ่ เตมิ เพอื่ ให้การเผยแผ่พระพุทธศาสนาขา้ มพน้ เสน้ ขวางก้นั ทางภาษา ภาษาตา่ งประเทศท่ีทรงเรียนรเู้ พมิ่ เตมิ ไดแ้ ก่ ภาษาอังกฤษ ทรงเรียนจากท่านสวามี สตั ยานนั ทปรุ ี เวทานตประทปี ปราชญ์ชาวอินเดีย และฝึกฝนให้คล่องแคล่วกับนางโจเซฟิน สแตนตัน ภริยาเอกอคั รราชทูตสหรฐั อเมรกิ าประจำประเทศไทย ภาษาจีน ทรงเรียนจากศิริ ศรสงคราม ซึ่งมาบวชเรียนอยู่ที่วัดบวร นิเวศวิหร ส่วนภาษาเยอรมันกับฝรั่งเศส ทรงเรียนกับหลวงแพทยสุทธ์ ิ พิสุจน์ โดยเฉพาะภาษาอังกฤษที่ทรงหมั่นฝึกฝนอยู่เสมอท้ังในการฟัง พดู อา่ น และเขยี น จนชำนาญการใช้พอท่จี ะนพิ นธ์หนังสือภาษาองั กฤษ ขนึ้ มาหลายเล่ม เช่น พระพุทธเจ้าทรงสัง่ สอนอะไร ศลี สันโดษ เป็นตน้ พระองค์ยังทรงริเริ่มและดำเนินการให้มีการแปลตำราทางพุทธ ศาสนา จากภาษาไทยเป็นภาษาอังกฤษ เช่น นวโกวาท วินัยมุข พุทธ ประวัติ อุปสมบทวิธี ภิกขุปาติโมกข์ และทำวัตรสวดมนต์ เป็นต้น รวมไปถึงผลงานพระธรรมเทศนาที่มีอยู่จำนวนมาก เท่าที่พิมพ์เป็นเล่ม เผยแพร่แล้ว เชน่ พระมงคลวิเสสกถา ปญั จคุณ ๕ กัณฑ์ ทศพลญาณ ๑๐ กัณฑ์ มงคลเทศนา สมั มาทิฏฐิ สังฆคณุ ๙ กณั ฑ์ เป็นตน้ พระอัจฉริยะด้านภาษาจึงเป็นคุณูปการย่ิงแก่การศึกษาและเผยแผ่ พระพทุ ธศาสนาท้ังในปัจจุบันและอนาคต 196 พระผู้เจริญพร้อม Buddha-Chapter 7.indd 196-197

รบั เสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ ัว ที่วัดรชั ดาภิเษก อำเภอบ่อพลอย จงั หวดั กาญจนบรุ ี พ.ศ. ๒๕๑๖ ประดษิ ฐานพระบรมรปู รชั กาลท่ี ๔ ณ พระตำหนกั เพช็ ร วัดบวรนเิ วศวิหาร วนั ที่ ๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๖ พระผเู้ จรญิ พร้อม 197 11/6/09 10:38:44 AM

ผลงานทีเ่ ปน็ พระนิพนธ์ ทรงนิพนธ์เร่ืองต่างๆ ไว้จำนวนมาก ท้ังท่ีเป็นตำรา พระธรรมเทศนา และทั่วไป พอประมวลได้ดังน้ ี ประเภทตำรา: ทรงเรียบเรียงวากยสัมพันธ์ ภาค ๑-๒ (สำหรับใช้เป็นหนังสือประกอบการศึกษาของนักเรียนบาลี) และยังอำนวยการจัดทำปทานกุ รมบาลี ไทย องั กฤษ สนั สกฤต ฉบบั พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรนี ฤนาถ ประเภทพระธรรมเทศนา มอี ยู่เปน็ จำนวนมาก เทา่ ท่พี มิ พ์ เป็นเล่มแลว้ เช่น ปญั จคุณ ๕ กณั ฑ์ ทศพลญาณ ๑๐ กณั ฑ์ มงคลเทศนา โอวาทปาฏิโมกข์ ๓ กัณฑ์ สังฆคณุ ๙ กณั ฑ์ มงคล วเิ สสกถา ญาณสงั วรเทศนา เป็นต้น ประเภทงานแปลเป็นภาษาต่างประเทศ ทรงริเร่ิมและ ดำเนินการให้แปลตำราทางพุทธศาสนา จากภาษาไทยเป็น ภาษาอังกฤษ เพื่อใช้ในการศึกษาพระพุทธศาสนา เช่น นวโกวาท วินัยมุข พุทธประวัติ ภิกขุปาฏิโมกข์ อุปสมบทวิธี และทำวัตรสวดมนต์ ทรงดำเนินการให้มีการแปลหลักสูตร นกั ธรรมตรี โท เอก ครบทุกเลม่ ประเภททั่วไป มีอยู่เป็นจำนวนมาก เช่น การนับถือ พระพุทธศาสนา หลักพระพุทธศาสนา พระพทุ ธเจ้าของเรานน้ั ทา่ นเลิศล้ำ ๔๕ พรรษาพระพุทธเจา้ พระพทุ ธเจา้ ทรงส่งั สอนอะไร (ไทย-อังกฤษ) วิธีปฏิบัติตนให้ถูกต้องทางธรรม พระพุทธ- 198 พระผเู้ จรญิ พร้อม Buddha-Chapter 7.indd 198-199

ศาสนากับสังคมไทย เร่ืองกรรม ศีล (ไทย-อังกฤษ) แนวปฏิบัติ ในสติปัฏฐาน อาหเุ นยโย อวชิ ชา สันโดษ หลักธรรมสำหรบั การ ปฏิบตั อิ บรมจติ การบรหิ ารจิตสำหรบั ผู้ใหญ่ บณั ฑติ กับโลกธรรม แนวความเช่ือ บวชดี บุพการี-กตัญญูกตเวที คำกลอนนิราศ สังขาร และตำนานวัดบวรนเิ วศวิหาร เปน็ ต้น กวา่ ร้อยงาน กับรอยทางเพ่อื พระพุทธศาสนา งานบูรณะเสนาสนะและพุทธสถาน นอกจากเป็นการสืบทอด พระศาสนาแลว้ ยังแสดงออกถงึ พทุ ธศลิ ปอ์ นั งดงามทส่ี ะท้อนความเจริญ รุ่งเรืองของชาติด้วย จึงเป็นงานอีกด้านหนึ่งที่เจ้าพระคุณสมเด็จฯ ทรงเอาพระทยั ใสอ่ ย่างมาก หากนับรวมงานด้านการก่อสร้างปฏิสังขรณ์ของเจ้าพระคุณสมเด็จฯ แล้ว จะต้องอศั จรรย์ใจกับจำนวนทีม่ มี ากถงึ เกอื บรอ้ ยรายการ การก่อสร้างและบูรณะวัดวาอารามต่างๆ มีท้ังท่ีอยู่ใกล้ไกล และ ในท้องถิ่นทุรกันดาร เช่น วัดรัชดาภิเษก อำเภอบ่อพลอย จังหวัด กาญจนบุรี วัดวงั พไุ ทร อำเภอหนองหญา้ ปล้อง จงั หวดั เพชรบุรี วัดล้านนา ญาณสังวราราม อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ วัดญาณสังวราราม จังหวดั ชลบรุ ี เป็นต้น แต่ละแห่งทรงคำนึงถึงลักษณะทางศิลปกรรม สถาปัตยกรรมและ วฒั นธรรมของทอ้ งถิ่นนัน้ ๆ ดว้ ย แม้ในเรื่องงานจิตรกรรมและลายวจิ ติ ร ตา่ งๆ ก็ทรงใหค้ วามสำคญั พระผเู้ จรญิ พร้อม 199 11/6/09 10:38:44 AM