เฮือนพื้นถิ่นอีสาน วิถีชีวิต และคติความเชื่อในใบลาน สมชาย นิลอาธิ,ราชันย์ นิลวรรณาภา,ณรงค์ศักดิ์ ราวะรินทร์

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานขื่อแปแลข้นึ เฮอื นแลอยู่น้ี - ยาวกว่าดวดคืบ ๑ ดแี ลฯฯ๒ ฯ ผิว่าลกั ขณะขื่อแปผิข่อื ๗ ศอกแป ๑๒ ศอกซื่อว่าพหุทญเฺ ญาแลฯขอ่ื ๘ ศอกแป ๑๓ ศอกดแี ลฯ - ข่ือ ๑๒ ศอกแป ๓๗ ศอกก็ดี ๔๐ ศอกชอื่ วา่ สหี รกฺขท้าวพระยาอยู่ดมี ไี ชยชำนะแลฯข่ือ ๒ วา แป ๔ วา ศอกบด่ แี ลฯ ขือ่ ๓ ศอก - แป ๙ ศอก ชอ่ื ว่าสีหรักแลฯขอ่ื ๒ วาศอกแป ๔ วา ๓ ศอกชอื่ วา่ คชฺชรักดแี ลฯข่ือ ๒ วา คืบแป ๕ วา คบื ชอ่ื วา่ - อสุ ฺสุภิรกั พอ่ ค้าพอ่ นาอยดู่ ีแลฯขื่อ ๒ วา แป ๖ วาศอกขื่อ ๓ วาคบื แป ๗ วา ๓ ศอกคบื ชอ่ื วา่ คชฺชลกั สมิ มะ- - ณะพราหมณอ์ ยู่ดแี ลฯฯเดือนเจยี งออก ๒ คำ่ แฮม ๒ ค่ำขนั้ ไดกด็ ีอยา่ ขนครัวขึน้ เฮอื นบ่ดีฯเดือนยีอ่ อกสามแฮมสามคำ่ อย่าขนครวั (๖) - ขึ้นเฮือนจักตายบ่ดีฯเดอื น ๓ ออก ๘ แฮม ๘ คำ่ อย่าขนครัวข้ึนเฮอื นเกรงจักตายแลฯฯเดือน ๔ ออก ๖ ค่ำ แฮม ๖ คำ่ บ่ดจี ักตายฯ - เดอื น ๕ ออก ๔ ค่ำแฮม ๔ คำ่ บด่ ีจักตายฯเดือน ๖ ออก ๔ คำ่ แฮม ๔ คำ่ อยา่ ขนครัวขนึ้ เฮอื นจักเป็นพยาธิไขป้ ว่ ยแลฯ - เดือน ๗ ออก ๕ คำ่ แฮม ๕ ค่ำขนึ้ เฮอื นดกี อ่ นฮ้ายลนุ เถิง ๓ ปีจกั ตายแลฯ เดอื น ๘ ออก ๘ แฮม ๘ ต่ำบ่ควร - เอาครวั ขน้ึ เฮือนเถิง ๓ ปีปว่ ยไขส้ ามคนตายผู้ ๑ ฯเดือน ๙ ออก ๒ แฮม ๒ คำ่ ขน้ึ เฮือนจกั ตายผู้ ๑ แลฯเดอื น ๑๐ ออก ๒ แฮม ๒ - - ค่ำข้ึนเฮือนตายผู้ ๑ บด่ ฯี เดือน ๑๑ ออก ๒ แฮม ๒ คำ่ ขึ้นเฮือนตาย ๒ คนทุกข์บม่ วั้ แลฯเดือน ๑๒ ออก ๑๒ แฮม ๑๒ คำ่ 151

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานลกั ขณะเอาไมเ้ ฮือนอยนู่ ี้ - อยา่ ขนครวั ข้นึ เฮอื นจักเปน็ โพยภยั อนตายน้ำตาบข่ าดหน้าแลฯฯช่วั ชน้ั ฯฯสิทธกิ าริยะ จกั กล่าวลักขณะแหง่ ปลูกเฮือน - อนั จกั เป็นมังคละแลวทุ ธีไว้ใหฮ้ ตู้ ามไผจกั กระทำนำได้แลฯฯผิว่าจักใหห้ าเอาไม้เฮือนให้ดใี ห้เอา - แตใ่ นเดอื นเจยี งเดือนย่เี ดอื น ๓ เดอื น ๔ นเ้ี ทินฯต้ังแต่เดอื น ๕ เดือน ๖ เดอื น ๗ เดอื น ๘ เดือน ๙ เดือน ๑๐ เดอื น ๑๑ - เดือน ๑๒ แต่ ๘ เดอื นนไี้ ม้ทง้ั หลายป่วยเสียบ่ดแี ลฯฯผวิ า่ เอาไมเ้ บ้อื งบัวรัพพาอย่ดู ีฯฯ เบอ้ื งอาคเนย์ได้สัตว์ ๔ - ตนี ฯทักขิณจกั ได้กนิ อาหารฯฯหรดโี จรจกั ลักของบด่ ฯี ฯปัสสิมจกั ไดน้ างฯพายยพั ไดข้ องดฯี ฯอุดรไดง้ ัวควายดีฯ เอาเสาแฮก เสาเขาขวญั อยูน่ แี้ ล (๗) - อสี านพระยายอ้ งยอดแี ลฯฯถ้าจักเอาเสาแฮกเสาขวญั ใหเ้ ป็นมังคละมุงคนุ อยูด่ มี ีสุขใหเ้ อาในเดอื นเจียงเดือน - ย่ีออกใหม่น้ันเทินอย่ดู ีมีลาภซะกานแลเดอื นแฮมอยา่ เอาไมเ้ ฮือนเทนิ บด่ ีฯผิวา่ ไม้ตน้ ใดเปน็ หงา่ ดก - ใบหนาปลอดดจี งิ เอาเปน็ เสาแฮกเสาขวญั เทินฯวทุ ธสี วสั สดีนักแลฯเมอ่ื จกั บกั ไมห้ วั ที่นั้นใหแ้ ตง่ - ขันข้าวตอกดอกไมข้ าวขัน ๕ บชู าเทวดาไตเ้ ทยี นแลว้ อ่วยหน้าเมอื ตาวนั ออกแลว้ จงิ อ่านคาถาอันนี้ ๓ ทีว่าดังนฯ้ี ฯ - โอมไม้โซ่นเปือกหนาจกั เมื่อโพเฮอื นทา้ วตื่นจักปลูกเฮอื นหมืน่ หอ้ งแลแสนเสาซหู่ ้องซู่ซนี อนซหู่ ้องคนเฝ้ากก 152

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานปลายไมห้ กั อยู่น้แี ล - มันจักเฮ็ดคอกควายปลายมันจักเฮ็ดคอกไก่ท่ำกลางมันจักไว้เฮ็ดไท้คำดีเยอฯฯว่าดังนี้แล้วจิงว่าดังน้ีโอนอไม้ลำ - นี้สังมางามยอดย่ิงเดนอหง่า ๑ นั้นคือดังฮังนาคหง่าต่ำน้ันคือดังฮังหงส์หง่าเนินน้ันถงเงินถงคำเพิ่นแล่นมาห้อย หงา่ ซันนั้น - เพิ่นขายขอ้ ยแล่นมาโฮมคือซอี ยู่วุทธิเดนอฯฯให้เอาขวานสับคาไว้ออกมาทักวา่ โอนอไมล้ ำน้ีสงั มา - งามยอดย่ิงเดนอกูอยากได้ไปเฮ็ดเสาเฮือนพระนางน้องนอนซมหม่นื หมนื่ หอ้ งพระนางนอ้ งคอื สนิ อนอยูว่ ฒุ สิ วัสสดี - มีริทธียนื ยาวหมน้ั แก่นเดนอดงั น้ีแลว้ จิงบักให้หักเทินฯปลายไมเ้ มื่อหกั ใหป้ น่ิ ไปเบ้ืองตาวันออกดแี ลฯล้มไป ดวดพน้ ขอื่ อยูน่ แ้ี ล (๘) - ไปเบ้ืองอาคเนยจ์ ักเสยี ของสตั ว์ ๔ ตนี ๒ ตีนแลฯล้มไปเบอื้ งทกั ขินจกั ไดก้ นิ อาหารดแี ลฯล้มไปหรดบี ่ดีแล - ลม้ เมอ่ื ปัสสิมบ่ดแี ล ลม้ ไปพายยัพบด่ ีแลฯล้มไปอดุ รแลอสี านเพนิ่ ซังแลฯฯผวิ า่ ดวดจมลงในขอื่ บด่ ี - ผอิ อกพ้นแปนวิ้ มอื ๑ ลูกจักตายฯออกพน้ แป ๒ นว้ิ มลี าภฯ ๓ น้วิ มีช้างม้างวั ควายแผ่ดี ๔ นิว้ จำ - เรนิ สัมปัตติเข้าของพ้น ๕ นวิ้ สทิ ธินกั แลฯฯ ซะบับ ๑ เอาขอื่ แทกแปไปได้ ๓ ชว่ั กำมอื ๑ พอ่ คา้ อย่ดู ี ๒ กำ - มือคนขออยดู่ ปี ลาย ๓ กำมอื ทา้ วพระยาอยู่ดฯี ปลาย ๕ กำมอื นายพรานอยดู่ ีปลาย ๕ กำมือไพรน่ อ้ ยเศรษฐี 153

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานเขิงเฮอื นปลูกเฮอื นอยู่นแ้ี ล - อยู่ดีฯปลาย ๖ กำมืออามาตย์อยูด่ ฯี ปลาย ๗ กำมือเสนาอยดู่ ฯี ปลาย ๘ กำมอื บค่ วรอยจู่ กั คนลำ้ กว่าน้นั ดีแลฯ - ผิว่าจักหาบอ่ นปลูกเฮือนทางคบกนั หนง่ึ อยา่ ปลกู ควำ่ โพนอย่าขุดลง ๑ อยา่ กวมตอไมใ้ หญ่ ๑ อย่าให้ไมใ้ หญห่ นบี หนึ่ง แลอย่า - ปลูกกวมบ่อนสตั วต์ าย ๑ นยั ยะ ๑ ให้ดลู ักขณะเทนิ ฯถ้าเขิงเฮือนในที่ไดใ้ ห้ปัดแผว้ แต่งขนั ข้าวตอกดอกไม้ - ไวท้ างกลางแล้วจงิ เขงิ เทินผิเขงิ เฮือนเอาเชือกเขียวเขิงเจา้ เฮอื นตายฯเชือกขาวจักอยดู่ ีฯเชือกแดงไฟจกั ไหมฯ้ เอาเขอื - เขาเขิงเจ้าเฮือนอยู่จักตายฯบ่ดีแลฯปลูกเดือนเจียงนาคนอนหลับปลูกเฮือนอยู่จักตายแลฯเดือนย่ีนาคนอนตื่นแล้ว ปลกู เดอื นปลูกเฮอื นอยู่น้ีแล (๙) - เฮือนอยู่ดีมีลาภสุขต่อเถ้าแลฯฯเดือน ๓ นาคไปหากินเหย่ือปลูกเฮือนอยู่ฮ้อนใจไฟจักไหม้แลเดือน ๔ นาคคืนมาอยู่ เฮอื น - แลว้ ปลูกเฮือนอย่ดู เี ปน็ มงั คละแลเดือน ๕ นาคพ่ายหนคี รุฑปลกู เฮอื นอยฮู่ อ้ นใจบ่ดแี ลฯเดอื น ๖ นาคก็พ่ายหนีครุฑบ่ดี - แลฯเดือน ๗ นาคกพ็ า่ ยหนปี ลกู เฮอื นอยบู่ ่ดีจกั พรากจากเฮอื นแลฯเดอื น ๘ นาคเหน็ ครุฑจักเสียของบฮ่ ้แู ล้วฯฯ - เดอื น ๙ นาคประดับตนปลกู เฮอื นมขี ้าวของกนิ บ่ฮหู้ มดแลฯเดือน ๑๐ นาคถอดเคร่อื งประดับเสียปลกู เฮือนอยเู่ ขน็ ใจ เสยี คนเฮอื นแลฯ - เดอื นใดกด็ แี ลฯออกคำ่ ๑ แฮมค่ำ ๑ปลกู เฮอื นมขี ้าวของเพงิ ใจออก ๒ คำ่ แฮม ๒ ค่ำปลกู เฮือนทกุ ข์โศกบ่ดอี อก ๓ แฮม ๓ ค่ำ 154

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานวันปลกู เฮือนแลอยนู่ ้ี - มีลาภออก ๔ แฮม ๔ คำ่ ปลกู เฮอื นมสี ขุ แลฯออก ๕ แฮม ๕ ปลกู เฮือนเปน็ ทุกข์โศกเพราะยิง(หญิง) ๖ แฮม ๖ ปลกู เฮอื นอยู่เย็นใจดี - ออก ๗ แฮม ๗ปลูกเฮอื น ดีมีลาภออก ๘ แฮม ๘ ปลกู ทกุ ขโ์ ศกแลฯออก ๙ แฮม ๙ ปลูกอยูด่ ีมีลาภฯออก ๑๐ แฮม ๑๐ - ปลกู เฮอื นจักเปน็ อนตายบ่ดแี ลออก ๑๑ แฮม ๑๑ ปลกู เฮอื นจกั ถ่อยสมบตั ฯิ ออก ๑๒ แฮม ๑๒ คำ่ ปลกู เฮอื น ดมี ีลาภ - ออก ๑๓ แฮม ๑๓ ปลูกเฮือนอยู่ดีสันเพงิ ใจแลฯออก ๑๔ แฮม ๑๔ คำ่ ปลกู เฮือนอยบู่ ่ดแี ลฯออก ๑๕ ค่ำแฮม ๑๕ คำ่ ปลกู เฮอื น - อยูบ่ ่ดีฟา้ จกั ผา่ ไฟจักไหมแ้ ลฯฯปลกู วัน ๑ จกั จิบหายไฟจกั ไหมแ้ ลฯวันสองฮ้อนใจไข้หนาวปลูกวนั ๓ ไฟ เดือนปลูกเฮอื นวันปลกู เฮอื นอยนู่ ้ี (๑๐) - จักไหม้แลฯ ปลกู วนั ๔ ฮอ้ นใจฯปลูกวนั ๕ อยอู่ ยเู่ ยน็ ใจมสี ุขแลฯปลูกวัน ๖ อยเู่ ย็นใจนกั แลฯปลกู วนั ๗ ยอ่ มได้ขา้ ว ของมากนัก - แลฯฯปลูกเฮือน เดือน ๕ ฮ้อนใจเดือน ๖ อย่ดู ีฯเดอื น ๗ จักตายฯเดือน ๘จกั เสียของฯเดอื น ๙ จักเป็นดีแลฯเดือน ๑๐ จัก- - เป็นพยาธฯิ เดือน ๑๑ จกั ผดิ เถยี งกันเดือน ๑๒ จกั เปน็ ดมี ีสขุ ฯเดือนเจียงอยู่กนิ ดีฯเดือน ย่ีอยู่สุขดีฯเดือน ๓ จักเสีย - ของฯเดือน ๔ ดแี ลฯฯปลูกวนั ๑ ทา่ นทำฮ้ายบด่ ีปลูกวัน ๒ ได้ ๒ เดือนจกั เปน็ ภายลนุ จักได้ของดฯี วนั ๓ เกรงไฟไหม้ อยูไ่ ด้ - ๓ เดือนจักขา้ วของมากฯปลูกวัน ๔ อยู่ ขินใจได้ ๔ เดอื นจกั ปว่ ายไขเ้ จบ็ บ่ดีฯวนั ๕ อย่ไู ดเ้ ดือน ๑จักได้ของเพงิ ใจดวี นั ๖ อยดู่ ี 155

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานปลกู เฮอื น แล - มีสุขแลฯวัน ๗ อยู่ได้ยืนสำบายแลฯจกั ปลกู เฮอื นทใ่ี ดกด็ ีให้แต่งขา้ วนำ้ โภชนะทั้งหลายหมาก ๓ เลยี นเทียน ๓ เลม่ - ขา้ วตอกดอกไม้บูชาแกว้ ทงั้ ๓ คือว่าพระพุดพระทำพระสงฆฺ เจา้ แลว้ เล่าใหแ้ ตง่ บชู าภสิ สฺ ฺนูกนั แลเท- - วดาแลอนั แล ๑๒ ขันขา้ วนำ้ โภชนะอาหารกลว้ ยออ้ ยหมากพลทู กุ ประการหมาก ๑๒ เลยี น เทียน ๑๒ เลม่ น้ำ- - เต้าหน่วย ๑ ถว้ ยใบ ๑ ไหนำ้ อนั ๑ เอากองใบคนู ยอฮดกกเสาซู่อนั แล้วให้เอาฝ้ายขาวเวียนแลว้ สูดมังคละมุงคุนแลว้ - จิงอา่ นมนตรอ์ าคมอันนว้ี า่ ฯนเมาพทุ ธฺ สฺส นเมาธมฺมสสฺ นเมาสงฆฺ สสฺ สพฺพสิทฺธกิ ารสฺส อิธถาเนสรหฺ ค- (๑๑) - ณปรฺริวารายา อคจสฺ นฺตุ อมิ ปํ ชู าสรกฺ ารํ ปฏิคณหฺ นฺตุ อมิ ํ อาชนหรํ ปริภุญณฺ นฺตุ สุวณณฺ ํ มเนาหเร - นิขิปปฺ ยนฺตุ นเมาพุทธฺ สสฺ นเมาธมฺมสฺส นเมาสงฺฆสฺส เสยฺยถทิ ํ หลุ ุ ๓ สวาหายะ เตสปํ ชู านภุ า - เวน มเตเชนกาเลนว สพฺเพสตฺตุ ภายํ เราคา วนิ สสฺ นฺต ุ อเสสเตา เยาภยยฺ อภเิ ส - อพพฺ ยา อนาคตา ปจจฺ ุปนนฺ ยภยยฺ วินาสฺสนตฺ ุ อเสสเตา สุปฺปพยฺ ญนฺ า สาลนี ํ เภาชนํ ว - รํ สคุ นฺทสฺส สมฺปนนฺ ํ สมฺพทุ ฺธสฺส ททามิหา สุปปฺ พฺยญฺนนํ สาลนี ํ เภาชนํ เอกาทสฺสนราชสฺส ภิสสฺ นุกมมฺ สสฺ - 156

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานมนตร์นำ้ ใสก่ กเสาวันขดุ ขุมปลูกเฮือน ขุดขุมเสาเหน็ เหลก็ แล - ททามหิ ํฯฯอา่ นอาคมอันน้ีเม่อื บชู าปลกู เฮือนทัง้ หลายแลฯฯ เยปคุ ลาเยสปุ ปฺ ยตุ ตฺ ามนสฺสทเฬหฯ อันนีม้ นตรน์ ้ำ - ใส่กกเสาดแี ลฯฯผวิ ่าจกั ปลกู เฮือวนั ๑ จกั ขดุ เสาให้ขดุ เสาปัสสมิ ก่อนฯวัน ๒ ใหข้ ดุ เสาอุดรกอ่ น - วนั ๓ ขุดเสาบัวรัพพาก่อนฯวนั ๔ ขดุ เสาหรดกี ่อนฯวัน ๕ ขดุ เสาทักขนิ ก่อนฯวัน ๖ ขดุ - เสาทกั ขินก่อนฯปลูกวัน ๗ ขุดเสาอาคเนย์กอ่ นดแี ลฯเมือ่ ขดุ เสานัน้ ผิว่าไดเ้ หลก็ บ่ดไี ดซ้ ืนจักได้เป็น - ดีมลี าภผิไดถ้ า่ นไฟได้ทอง บด่ ไี ด้ขที้ รายได้งจู กั ไดจักได้แกว้ แหวนแลฯฯได้กระดูกบ่ดีแล ผขิ ุดเสา ขุดเสาเลิกต้นื เห็นท่านเถอื กมากาย (๑๒) - ผขิ ุดเสาเล๊ิก ๒ ศอกปลายนิ้วมือขวางกด็ ี ปลาย ๔ นิ้วก็ดอี ยู่ดเี ฮือนท้าวพระยาเล๊กิ เพียงตาเฮอื นเสนาเพียงปากเฮอื น ไพร่นอ้ ยเพียง - ท้องนอ้ ยดีแลฯเพียงสายบอื เจ้าเฮือนอยดู่ ีเลกิ๊ กว่านั้นจกั เสยี ของต้ืนกว่านน้ั จกั เสยี ของบด่ ีแลฯเม่อื จกั ขุดเสานัน้ - เหน็ ท่านเอาเน้ือเถอื กมากายเจ้าเฮือนจกั ได้เงินคำดีฯผิว่าเหน็ ทา่ นฝูงอ่นื เอาไฟมากายนน้ั เจา้ เฮือนจัก - เจบ็ ไขบ้ ด่ ีผวิ า่ เหน็ บา่ วมาหาเฮากายไปก็ดีได้ยนิ เสียงขบั ก็ดเี สียงเปา่ ป่ีเสพกด็ ีเจา้ เฮอื นจักอยู่ดีมี - ลูกหลานหลายมสี ุขสวัสสดที กุ เม่ือทุกยามแลฯแฮกขุดเสาปลูกเสาก็ดเี มือ่ ขนึ้ กด็ หี ากได้ยนิ เสียงปแ่ี คนนนั้ ดนี ักแลฯ 157

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานแฮกปลกู เสาแล แฮกขุดเสาแล ทา่ นเห็นถอื สังมากาย คาถาสูด - ผวิ า่ เห็นทา่ นนงุ่ เส้ือผา้ แดงแลถอื ดอกไมแ้ ดงมากายนน้ั ไฟจกั ไหมเ้ จา้ เฮอื นจกั ตายบด่ ีฯผวิ ่าเหน็ ท่านหานหาบ น้ำมากาย - ดนี กั ผิว่าเหน็ ท่านเอาหมากดูกลูกไมห้ ัวมันมาเจา้ เฮือนดนี ักผวิ า่ เหน็ ท่านเอาเตาแลน่ มาหาน้ันจักไดข้ อ้ ยหญงิ - ชายดีแลฯจักปลกู เฮือนเปน็ มงั คละเมอื่ ยอเสาให้สดู คาถาว่า อฏุ ฺเฐหิ เทวตา พรฺหมฺ า อนนฺ ต - นุ นรย ิ เทวล ํ การสา นิรนฺตร ํ สพพฺ ลาภ ํ ภวิสฺสเร ดังนี้มนตร์ ๓ ทแี ลว้ ยอเสาแฮกคอ่ ยวางให้ปลายเสา - แฮกซ้ายไปก้ำอีสานก็ดีทักขินก็ดีวางไว้แล้วปลูกเสาขึ้นเทินฯฯปลูกเฮือนให้ปิ่นปลายเสาไปเบ้ืองเหนือดีมีลาภแลฯป่ิน ปลาย เสาสงู ก้ำปลายเสาซ่าย(สา่ ย)ให้ดเู ทิน (๑๓) - เสาไปอีสานจกั ไดข้ ้าวของมากนกั แลฯผิวา่ ปลูกขนึ้ แล้วผวิ ่าเสาแฮกสงู กว่าเพน่ิ ใหย้ อเสาอื่นหาแวนดผี วิ ่าต่ำกว่า- - เพน่ิ ได้ยอขึน้ หาบ่สดู้ ฯี ฯผิว่าใหด้ แี ท้อยา่ แทอ้ ย่ายอเสาขน้ึ แวนดีแลฯฯคนั ปลูกแล้วให้ขึ้นดูเสากำ้ - ทกั ขินยังสงู ดฯี ผิวา่ พน้ื เฮอื นให้กวา้ งกลางสะหน่อยแวนดีจำเรินสมบตั ิข้าวของแลฯผวิ ่าตำ่ ใต้สงู เหนือฮ้อนใจ - เปน็ ความฯสงู กำ้ ตาวันออกตำ่ ตาวันตกจกั ได้พ่นี ้องดภี ายลนุ จบิ หายฯต่ำเหนือสูงใต้บ่ดีแลฯผวิ า่ ปลูกเสาแฮก - ให้ดเู สาซ่ายเมอ่ื หาวันตกเจา้ เฮือนจกั ตายฯซ่ายเมอื่ วนั ออกแม่เฮือนจกั ตายฯซา่ ยเม่ืออุดรคนในคนเฮือนจักผิด 158

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานแปงปักตกู ่ายขนั้ ไดเมือ่ นอนเฮอื นเม่ือกนิ ขา้ ว - กันบ่ดซี ่ายเมื่ออสี านทา้ วพระยาจกั ให้ลาภกูณาเจ้าเฮอื นแลฯซ่ายเม่อื ก้ำทกั ขนิ อยู่ดีมีไชยชนะแพ้ข้าเศิกศัตรูแลฯ - ผวิ า่ จกั แปงปักตเู ฮือนกว้าง ๓ ฝาตีนปลาย ๒ น้วิ อยู่สวสั สดีแลฯประตกู ระฎวี ิหาร ๕ ฝาตีนดีนักแลฯ ปกั ตทู า้ วพระยา ๖ ฝาตนี - แพ้ขา้ เสกิ แลฯผวิ า่ กา่ ยข้นั ไดหนวันออกใหเ้ อาพระเจา้ ขึ้นก่อนดีฯกา่ ยหนอีสานเอาอนั ขาวคือว่าเงนิ - ขา้ วสารผ้าขาวข้นึ ก่อนดแี ลฯใหเ้ อาเหล็กงาช้างแลหญ้าแพดฮองภายนอกดนี ักแมน้ ว่าทุกขก์ ็สุขแลฯผวิ ่าเม่อื - นอนเฮอื นใหป้ ่นิ หนา้ ไปกำ้ วันออกดีผ้ชู ายให้นอนก้ำขวาดีแม่เฮอื นใหน้ อนกำ้ ชายดเี มือ่ กินขา้ วให้อว่ายหนา้ เอาไมค้ ีไฟแปงปกั ตูบ้านนอนป่ินหวั (๑๔) - เมอื่ วันออกมีอายุหมนั้ ยนื แลฯผวิ า่ อว่ ยหน้าไปหนใต้มขี ้าวของมีมากแลฯผิวา่ อว่ ยหน้าไปหนตาวนั ตกมยี ศศักด์ิแลฯ - ผวิ า่ อว่ ยหน้าไปหนเหนอื บ่ดีแลฯผิวา่ นอนปิ่นหัวไปบูรัพพามปี ระยา(ปญั ญา)แลปิน่ หัวไปทกั ขนิ มอี ายยุ ืนแลฯ - นอนป่นิ หัวไปหนปัสสิมบด่ ปี น่ิ หัวไปอุดรบด่ ีแลฯผิว่าจักเอาไม้คีไฟให้เอาไมด้ ู่เป็นแมค่ ีไฟนง่ึ - ข้าวกินอยดู่ แี ลฯ ไม้เปลือยเปน็ แม่คีไฟมักตอ้ งถกื ไขน้ ่ึงข้าวบูชาผีแลฯไมจ้ ิกไมฮ้ ังแกน่ มนั นึง่ ขา้ วเพือ่ คนหลาย - แลฯไม้ทัง้ มวลฝูงน้ีดแี ลฯอันอื่นกวา่ ไม้ทง้ั หลายอนั วา่ มานบ้ี ค่ วรเอาสักอนั แลฯผิว่าจักแปงปกั ตบู า้ นกำ้ บัวรพั พา 159

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานแปงเยยี ข้าว เฮอื นครวั โสกเสาเฮอื น - มไี ชยชนะศตั รกู ำ้ อาคเนยไ์ ฟไหมบ้ ่ดี แปงก้ำทักขินไดข้ า้ วของมากนักแล กำ้ หรดีจักมีโพยภยั อนตายบ่ดี - ก้ำปัสสิมจักมีลาภข้าวของเคร่อื งมากดแี ลก้ำพายยัพเจา้ ขนุ จักขม่ เหงบ่ดกี ้ำอดุ รอสี านดีขนุ นาง - ฮักจักให้ลาพภะขา้ วของเพงิ ใจแลผวิ ่าจกั แปงเล้าเยียไวข้ ้าวใหแ้ ปงกำ้ ปัสสมิ ดีนักแลฯฯ - ผิวา่ จกั แปงเฮือนครวั ใหไ้ ว้ก้ำอาคเนยด์ ีนกั แลผิว่าโสกเสาเฮือนให้เอาศอกผู้เจ้าเฮอื นแทกไปวา่ ดังนฯ้ี หักหัวก่าย - งง้ งง้ เพ่ินตีกองมาเฝ้าเค้าเมา้ หน้าใกล้คีงทูมกาเผาเป่าฮกั ฯว่าดังนี้ตามแต่มกั สั้นยาวทอ่ ใดให้ดีจงิ โสกขอบทอด โสกกลอน โสกกก โสกแม่มอง (๑๕) - เอาผวิ ่าจักโสกขอบทอดให้เอาวาเจ้าเฮอื นแทกไปวา่ ดังน้ี “สนิ มลู คนื มาเกา่ สองเถ้านัง่ ทรงทกุ ข์ นอนสุข กินเทา่ ชัว่ - ก้นถงฮ่วั เป็นฮ ู สาวซมซซู้ งิ ฮงั ทงั ป่วยไข้เสียคาบ มีของหลายเหลือทไี่ ว้ ข้ไี ฮ้เกดิ เป็นดี เศรษฐพี ลอยเปน็ ไฮ้ - นอนตน่ื ไดถ้ งคำ” ว่าไปตามมกั แล ฯ ผิว่าโสกกลอนเฮอื นให้นบั คไู่ ปว่าฯ “ต่อมกำฟู กำฮอมหอม- - สิน ได้ไฮต้ ่อตาย วายพดั พราก ยากฮ้ายพบ แกงบอนนอนหงาย ตนี ตากแดด ได้นางเอือ้ ยนางอม่ี า - เฮอื น”ฯวา่ ตามแตม่ กั แลฯผิวา่ โสกครกใหป้ ุนหนว่ ยไปวา่ “ครกมอง ทอ้ งช้าง อา่ งคำ” ดงั นแี้ ลฯผวิ า่ โสกแมม่ องให้ เอา 160

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานคาถาใส่เสาเฮือน คาถาข้ึนเฮือนใหม่ - ช่ัวตนี แทกไปให้วา่ ดังนี้ “ไฮต้ อ่ เถา้ บอ่ ยากขา้ วแสนปี เปน็ ดีกว่าท่าน บา้ นคนล้านซปู่ ี เปน็ ดบี ฮ่ ูไ้ ฮ้ท่านกูมีเป็นดี - บฮ่ เู้ สีย้ ง” ดงั นแี้ ล๚โอม สสี ีสวาหะ คาถาอันนย้ี ้ายก้ำอาคเนย์แล โอม สสสี วาห กำ้ หรดีแล โอมเช - ยยฺ สวาห ยา้ ยก้ำอสี าน คาถาทั้งมวลนี้ให้เขียนใสเ่ สาเฮอื นทง้ั ๔ ทศิ แลยํยยํ สสฺ คาถา๚อนั นจี้ ำเรนิ ๓ ที - ขึน้ เฮอื นใหมด่ ีนกั แล๚ คาเต ตสสฺ ปชชฺ ายนตฺ เิ ขเต วุตตฺ ํ วริ ุฬฺห มุลสนตฺ นํ ผาลมสมฺ า คาถาอนั นี้ - จำเรนิ เมื่อขน้ึ ใหม่ดแี ล*วัดพระสมเด็จเจา้ มมี ณฑล ๕๐ วาแลกระฎี แลหอ้ งแล ๕ ศอกเสาหนา้ ต่าง ๗ กำมือดวด ๘ ศอก ลักขณาวดั แลกระฎีแล (๑๖) - พ้ืน ๓ ศอกดีสมควรแลวดั หัวครูสงั ฆราชมณฑล ๒ เส้นกระฎี ๗ หอ้ งดวด ๗ ศอกเสาหน้าต่าง ๕ กำมือพื้น ๔ ศอกแล วดั หวั - - ซาพระพน่ี ้องมณฑล ๕๐ วากระฎี ๕ ห้องแลหอ้ ง ๕ ศอกเสาหน้าตา่ ง ๓ กำมอื ดวด ๖ ศอกพืน้ ๓ ศอกจิงสมควรพระ เจ้า - ตั้งไว้แลเจ้าเอยหมดลักขณาวดั แต่เท่าน้แี ล ๚๛ 161

ตาบ้านตาวดั ตาเมอื งทงั้ มวลแลแล สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานปรวิ าร อายุเตชะ (นาม๑)ให้ตงั้ ปริวารอสี าน อะ อา อิ อี เอ โอ ครฑุ นามะนะ อาทิตย์กำลงั เสน้ เผียก๖วาเปน็ นามครุฑแลถ้าถืกนาม๑ให้ต้ัง กลากิณี นาม ๑ ศรี มนุ ตรี อสุ สาหะ มูลละ ตามกำลังเทินตกทใ่ี ดฮู้แล กาลกณิ ี บรวิ าร อายุ นาม๒ต้ังปรวิ ารบัวรัพพา ก ข ค ฆ ง พยฆั นามมะ มนุ ตรี นาม ๒ เตชะ นาม๒กำลงั เผยี ก๑๕วาเป็นนาม๒ให้ดูตามกำลัง ศรี เป็นนามเสือแล๚ อุสสาหะ มลู ละ (๑๗) อสุ สาหะ มนุ ตรี กาลกิณี นาม๔ปรวิ ารทักขนิ ฏ ฐ ฑ ฒ ณสุนกั ขานามนาม๔กำลงั ๑๗ มูลละ นาม ๔ ปริวาร ว่าเป็นนามหมาแล ศรี เตชะ อายุ นาม๕ปริวารปัสสมิ ป ผ พ ภ ม มุสกิ ะนามะนาม๕ กำลังมี ๑๙ว่าเป็นนามหนูให้ดูตามนามอันน้ีแล้วถืกนามให้ตั้งตาม ศรี มูลละ อุสสาหะ กำลังวนั นั้นเทนิ เตชะ นาม ๕ มุนตรี อายุ ปรวิ าร กาลกิณี 162

อายุสถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานเตชะ ศรี นาม๖ตงั้ ปรวิ ารอดุ ร ส ห ฬ อํ เอ โก นาม๖กำลงั ม๒ี ๑วา่ เป็น ปรวิ าร นาม ๖ มลู ละ เสน้ เผยี ก๑เปน็ นามแบ้แล กาลกณิ ี มนุ ตรี อสุ สาหะ ต ถ ท ธ น นาคนามนาม๗นาคกำลงั ๑๐ว่าเปน็ เสน้ เผยี ก๑ ใหต้ ้งั ปริทห่ี รดใี ห้เวียนไปตามทศิ นน้ั เทนิ ฯ มูลละ อสุ สาหะ มุนตรี ย ร ล ว หตั ถนี ามมะนาม๘กำลงั ม๑ี ๒วา่ เปน็ เสน้ เผยี ก ๑ เปน็ ศรี นาม ๗ กาลกิณี นามช้างใหต้ ง้ั ปรวิ ารพายยัพเทนิ ฯ เตชะ อายุ ปริวาร เตชะ มุนตรี มลู ละ อายุ นาม ๘ อสุ สาหะ ปริวาร กาลกณิ ี มนตรี (๑๘) ผิวา่ ชือ่ ผู้หญงิ ช่อื บา้ นชื่อเมอื งชอื่ วดั ทงั้ เฮอื นสมณะพราหมณ์ ทกั ขนิ เฮอื นไฟไหม้บด่ ี เฮอื นผยี ักษผ์ เี ส้อื บ่ดี เฮอื นช้างล้านบ่ดีแล มวลนี้เอาหัวปลายชอื่ ผ้ชู ายเอาตัวตน เฮือนพระยาสีสนไชยดี เฮือนพระยาสสี ุโทดี เฮอื นโจรบ่ดีแล เฮอื นผียักษ์บด่ ีแล นามอนั ได้ใหต้ ามหนงั สือนี้บ่ผดิ แลจักสำ เฮือนผีเสอื้ บ่ดี เฮอื นอามาตยด์ ี เฮอื นเศรษฐดี แี ล เฮอื นนางสดี าน่งั ให้ วันตก ริทธีซ่ปู ระการน้ันแลฯฯ เฮือนพ่อคา้ ดนี ักแล เฮอื นพ่อครัวพอ่ บ้าน เฮือนสปั ปรุ สิ สะดี เฮือนหมอยามบ่ดแี ล เฮอื นคนท้ังหลายบดนี กั แล อุดรเฮอื นชายทกุ ข์ไฮ้ เฮอื นพระยาเวสสนั ตร เฮือนนางวิสาขาแล 163

เฮือนเสนาอย่ดู แี ลสถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานเฮือนพระยาสีสทุ โธอย่ดู ีแลเฮือนพระยาสีสนไชยดนี กัเฮือนโจรบด่ ีแลเฮอื นผเี สือ้ บด่ ีแล เฮอื นเจ้ามโหสถ เฮือนทุรเสนาเมียหลนิ่ ซูบ้ ด่ ี เฮอื นไฟไหม้บด่ แี ล เฮอื นผที ักกนิ บ่ดแี ล เฮือนซากซีน้ บ่ดแี ล เฮอื นนายพรานป่าอย่ดู ีนกั เฮอื นชระอุคคะเศรษฐี เฮือนนางสีดานง่ั ไหบ้ ่ดี เฮือนอัสสมุกขีบ่ดี เฮือนพอ่ ค้าอยดู่ ีแล เฮอื นตาบอดบ่ดี เฮือนเศรษฐดี ีนกั แล เฮอื นชชู กพราหมณบ์ ่ดี เฮือนพรานเนือ้ บด่ ี เฮอื นศัตรูปองฆ่าบด่ ี เฮอื นคนท้ังหลายอยดู่ ีแล เฮอื นพระยาเวสสันดรดีนักแล เฮอื นนางวสิ าขาบด่ ี เฮอื นอนาถปนิ ฑิกะเศรษฐี เฮือนกาลกณิ บี ด่ ีแล (๑๙) - ฯผิว่านักปราชญ์เจ้าท้ังหลายจักตั้งบ้านต้ังเมืองท่ีใดจักให้เป็นวุฒิสีสวัสสดีให้ดูตามตาบ้านตาเมืองตาวัด อันน้ีเทินฯฯ จกั ต้งั เฮอื นกด็ ีให้ - นบั ไปวา่ ดังน้*ี ปริวาร*อาย*ุ เตชะ*ส*ี มลู ละ*อสุ สาหะ*มุนตรี*กาลกณิ ี ดังนีเ้ วยี นไปตามทิศท้งั ๘ นนั้ เทินฯฯผวิ ่าจัก หาช่อื บ้านชือ่ เมอื งช่อื - ลกู หลานชื่อข้าคนช้างมา้ งัวควายเอาลกู เมียก็ดีให้ดูอันเปน็ มิตรแกต่ นให้เอาชอื่ แตน่ ้อยจักหาใหม่บเ่ อาฯผิวา่ จักต้ัง - บ้านใหมว่ ดั ใหม่ให้หาชือ่ อันเป็นมติ รแก่เฮาจกั จำเรินนกั แลฯจักกระทำคนดอมขุนทา้ วพระยากด็ ใี ห้ดชู อื่ อันเป็นมิตร - แก่ตนจักอยู่วัดเพิ่นบ้านเพ่ินก็ดีให้อยู่หนเตชะแลสิจักจำเรินกว่าเจ้าที่มากนักดีแลฯผิอยู่ก้ำกาลกิณี จักจิบหายบ่ดีแลฯ จักเขา้ บ้าน 164

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสาน- ใหม่แลเขา้ ศกึ ก็ดีใหเ้ ขา้ กำ้ สแี ลเตชะแพเ้ พน่ิ แลเข้าก้ำกาลกณิ ีเพิน่ แพ้เฮาแลจักตั้งเฮือนอย่กู ด็ ใี ห้ตาม - นามผเู้ จา้ เฮือนเทนิ ฯจกั ต้ังบา้ นเมืองทใ่ี ดใหเ้ อานามออกมาต้งั แล้วจิงเอาเผียกอนั วา่ ค่านามอนั นัน้ มาแทกแตซ่ ะดือ - บา้ นเมืองอันน้ันออกเม่ือบัวรพั พาใหไ้ ปชั่วเผียกอันหมายไวห้ ัน้ กอ่ นแล้วจงิ เวยี นไปให้ฮอดหนอีสานฯผิสีตกทใี่ ด - ใหไ้ วแ้ ก้วแหวนเงินคำหอพระเจา้ แลหอนอนก้ำเตชะไว้หออาวุธท้งั มวลกำ้ อายุไวเ้ ฮือนพอ่ แม่ผูเ้ ถ้าผ้-ู - แกอ่ ยกู่ ้ำปรวิ ารไว้บา้ นเพนิ่ อย่กู ้ำกาลกณิ ีไวว้ ิดเสียอันฮา้ ยกำ้ มุนตรีไว้ลกู หลานเลน่ อยู่กำ้ อสุ สาหะไวโ้ ฮง ทำ่ กลางเป็น (๒๐) - ต้นว่าโฮงไฟเฮือนครัวเยียข้าวอยู่ฯก้ำมูลละไว้ศาลาชุมนุมกวานสวานความอยู่แลฯจักไปเศิกว่าความไปท่ีไหนก็ดีให้ ออกก้ำเตชะ - ก้ำศรีจำเรินดีนักผิจักอยู่อย่าให้เพ่ินอยู่ก้ำเตชะก้ำศรีเพิ่นจักแพ้เฮาเอาไชยได้หลายประการนักฯถ้าจักใคร่รู้จักชื่ออัน เป็นมติ ร - แก่กนั ดังนฯี้ หมาแลนาคเป็นมติ รแกก่ นั นามแบ้แลหนูเป็นมติ รแก่กนั ฯครฑุ แลนาคศตั รกู ัน ฯเสือแลหมาแลแบ้ศตั รูกนั ฯ - ฯราชสีห์แลช้างศัตรูกันแลฯนามอันเป็นศัตรูกันอยู่ด้วยกันจักผิดเถียงกันฯนามอันเป็นมิตรกันอยู่ดอมกันจิงดีแลฯผิจัก ตง้ั บา้ นเค้าให้ - เอานามบ้านอันนั้นเอาว่าเป็นเผียกตามซู่อันจิงเอามาแทกสะดือบ้านอันน้ันก็สำริทธี(ฤทธี) ซู่ประการแลจาลักขณะตา บ้านตาวัดท้ังหลายแลว้ - แตเ่ ท่าน้แี ลท่านเอย ๚๛ 165

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานพ้นื ตำ่ ดวดสูงแฮก ลากเสา เจาะเสา ขุดเสา - ผิพื้นดวดสงู ช่อื สีหาลกั ดฯี พน้ื แลดวดสงู ท่อกันช่ืออุสสภุ ะลักว่ามาน้แี ลฯพ้ืนสูงดวดตำ่ ชอ่ื ธชั ชะลักบด่ เี ลยฯลกั ขณะ - ขุดเสาหนวันออกแลอสี านแลอาคเนยน์ ใ้ี ห้ฮมู นแลฯหนปสั สมิ แลพายยัพนี้ดงั เดนิ่ บ้านแลฯทักขิน ๓ แจง - แลฯอุตตระ ๔ แจงแลล่วงเล๊ิก(ลกึ ) ประมาณ ๒ ศอกปลาย ๔ มอื ดแี ลฯกวา่ น้นั บด่ แี ลฯถ้าจะไปตดั ไม้เสาแฮก - ล้มไปหนบวั รพั พาสำราญแลฯล้มไปปัสสิมมีเงนิ คำฯลม้ ไปพายยพั จกั มเี งนิ คำฯลม้ ไปอุดรไดล้ า(ภ)- - ภ ดีฯล้มไปอีสานจักได้ยศศักดดิ์ ีนักฯเม่อื ลากเสามาเจาะฮใู ห้ได้วันดกี อ่ นวนั ๑ ให้เอาปลายเสาไปอาคเนย์ - จิงเจาะแลฯวนั ๒ ปลายเสาไปทกั ขินมีไชยชนะ วนั ๓ ปลายให้ปัสสิมดีฯวนั ๔ เอาปลายเสาไปทักขินดีฯวนั ๕ เอา ปลายเสา โสกสว้ นยอเสาวันปลกู เอาใบไม้ผกู เสาแฮกแล (๒๑) - ไปอุดรดฯี วนั ๖ เอาปลายเสาไปหนอดุ รดีฯวนั ๗ เอาปลายเสาไปอาคเนย์แลทกั ขินดอี ย่าให้ถืกเกศนาคจิงเจาะเทิน - อยดู่ ีมีไชยชนะแลฯจักเจาะเสาใหว้ ัดหักเอาแตต่ นี เสาทอดจิงดีบนั้ เปน็ ส่วนจิงวา่ โสกดงั นี้เชยยะยกั ข-ี - ณี สุกขา มรณะ ดงั น้ีถา้ เจาะไดส้ ่วนไชยยะดีแลได้ส่วนยกั ขณิ ีอย่าเจาะบด่ ีแลฯได้สุกขะดนี กั แล - ไดส้ ว่ นมรณะบ่ดีจกั ตายอยา่ เจาะเทนิ ฯอัน ๑ เม่อื จกั ปลกู เสาใหด้ ูที่กอ่ นอยา่ ถืกเกศนาคบ่ดถี า้ จกั ปลูกหนอสี านจักเปน็ - ทุกข์แลฯปลูกหนบัวรัพพาผัวจักตายก่อนฯปลูกหนปัสสิมบ่ดีปลูกหนอาคเนย์หรดีจักได้ลาพพะ มากนักหนาแลฯปลูก หนพายัพจักได้ลา- 166

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานด้ามเสยี มขุดเสาแฮกชือ่ คนขดุ เสาแฮก - พพะ เงินคำแลฯฯเมอ่ื จกั เจาะปลูกเสาให้ได้วนั ดีจิงเลอื กเสาอนั งามมาเรยี งไวจ้ ิงเขียนช่ือพรหมจารี ๑ พรัสตรี ๑ - ช่ือเพชชะ ๑ สุดท้อง ๑ แลว้ ใหต้ กพรหมจารีเอาวางทีเ่ สาคนั วางเสาใดก่อนให้เอาเสานัน้ เปน็ เสาเอกถา้ ได้พรหมจา- - รกี ่อนให้เอาผา้ เก้ยี วเสาน้นั ถา้ ได้พรัสตรใี ห้เอาเหลอื งเกีย้ วเสานนั้ ฯถา้ ไดเ้ พชชะใหเ้ อาผ้าแดง - เกีย้ วเสานนั้ แลฯถา้ ไดเ้ สาสุดท้องใหเ้ อาผ้าดำเกย้ี วเสาน้ันฯจักขุดขมุ เสาให้เอาไม้ทองหลางเป็นด้ำ- - เสียมขดุ เสาแฮกเทินใหค้ นผู้ชอื่ วา่ จันน้นั ขุดเสาขวญั ผชู้ ่ือวา่ พ้วั นน้ั ขุดเสาแฮกน้ันเทนิ ฯเม่อื ขดุ ขุมเสาแฮกนัน้ ถ้า ปลูกเฮือนเอาข้ีขวายไปใหแ้ มน่ (๒๒) - ได้ถา่ นไฟบด่ ีให้นมิ นต์พระมาสดู มนตรแ์ ลว้ จิงเอาน้ำหดขมุ ก่อนจงิ อยูด่ ีแลฯถ้าได้ดังให้เอาน้ำมันแลใบบวั - หลวงแลหญ้าแฝกมาใส่กน้ ขุมจิงดมี ลี าภมากแลฯถ้าขดุ เสาเฮอื นจกั ใหด้ ใี หข้ ดุ หนทักขิณ ๓ มุมหนปัสสิม - เป็นวงเดอื นหนอุดร ๔ มมุ หนบวั รัพพาแลอาคเนยห์ รดี ๓ มุมหนพยัพดุจจะดงั เดือนเพง็ หนอีสาน ๔ - มมุ ดนี ักแลผู้ใดจกั ปลกู เฮือนจักขุดเสาแฮกเสาขวญั เอาข้ีขวายไปเบอ้ื งหัวนาคจกั แพพ้ ่อเฮอื นแมเ่ ฮือน - เอาข้ีขวายมาเบื้องหางนาคแพล้ กู หลานขอ้ ยคนบ่ดี ข้ีขวายเมื่อท้องนาคจักมีคำสุขกะเสมิ วฒุ ิจำเรินใจท่านจัก 167

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานแฮกยกเสาดูทเ่ี ฮือนอันจกั ปลกู น้ันตำ่ สูงแล - เมื่อแฮกยอเสาอว่ ยปลายเสาไปหนอีสานจักเปน็ ทกุ ข์ ให้ลาภขา้ วของเพิงใจแลฯใหด้ ีแท้ใหเ้ อาขี้ขวายเมอื่ หาทอ้ งนาค - ข้ีขวายเมอ่ื หางจงิ ดีแล๚ ถา้ ปลายเสาไปหนอาคเนยม์ ีลาภปลายไปหนหรดีจกั อยู่ดกี นิ ดถี ้าอว่ ยปลาย - ไปพายัพจักมไี ชยชนะปลายไปหนปสั สิมไฟจักไหมฯ้ ปลายไปหนอุดรผัวเมยี จกั เถยี งกัน ปลายไปหนทกั ขินจกั อยดู่ กี นิ ดี มี - ลาภมากนกั แล ถ้าจกั ปลกู เฮือนใหพ้ ิจารณาดูท่ีอันจกั ปลูกนนั้ ถา้ ตำ่ หนอาคเนยแ์ ล ทกั ขินแล ปสั สมิ จกั มีลาภมาก - นักหนาเกิดยศดตี ำ่ หนหรดีอยู่ยืนไปจกั ถอยลงแลตำ่ หนอุดรแลทักขินแลอีสานบด่ จี กั เสียตัวจักตายแลฯ เดือนปลูกเฮือนฮา้ ยดี ปลูกเฮอื นใหด้ นู าคอว่ ยหัวหางแล (๒๓) - อนั หนง่ึ ใหด้ ทู เ่ี ฮอื นกอ่ นจงิ ดถี า้ สงู หนอสี านจกั ตายสงู หนอดุ รจกั เสยี ขา้ วของเงนิ คำสงู หนบวั รพั พาแลอาคเนยม์ ไี ชยชนะ จักได้ข้าคน - เงินคำสูงหนทักขินอยู่ดีเย็นใจสูงหนหรดีซามตายสูงปัสสิมอยู่ดีกินดีสูงบัวรัพพาดีนักแลฯปลูกเฮือนเดือน ๕ จักทุกข์ เกดิ โพยอนั - - ฮ้ายมากนกั ปลูกเดอื น ๖ จะเกดิ ทรพั ยม์ ากนักแล เดือน ๗ จกั จบิ หายแลปลูกเดือน ๘ โจรจกั โคบชิงเดอื น ๙ สิ่งสนิ ทุกสถานจักถอ่ ย - เดือน ๑๐ ตวั จักตายบด่ ี เดือน ๑๑ จักเกดิ ถอ้ ยความเดือน ๑๒จกั ไดเ้ งนิ คำช้างมา้ ขอ้ ยข้าหญงิ ชาย งวั ควายมากหลาย เดอื น ๑ จักมที พั พะ(ทรพั ย์)มากอย่สู ุขสำราญ - เดือน ๒ จักเกดิ ทกุ ข์มากเดือน ๒ ๓ ไฟจักไหม้เกิดอันรา้ ยเดือน ๔ จกั ได้ชา้ งมา้ ข้าหญงิ ชายมากมายฯเดือน ๔ ๕ ๖ นาคเอาหัวไปหรดีหาง 168

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสาน- ไปบวั รพั พาทอ้ งไปทักขินหลงั ไปอุดรใหย้ กเสาทักขินข้ึนก่อนมีลาภเงินคำเดอื น ๗ ๘ ๙ นาคเอาหัวไปพายพั หางไปทกั - - ขนิ ท้องไปปสั สมิ หลังไปอีสานใหย้ กเสาขา้ งปสั สมิ กอ่ นจักไดผา้ ผอ่ นเงนิ คำเดือน ๑๐ ๑๑ ๑๒ นาคเอาหัว - ไปอดุ รหางไปปัสสมิ ทอ้ งไปพายพั หลงั ไปอาคเนย์ใหย้ กเสาหนพายัพข้นึ กอ่ นอยเู่ ย็นใจ เดอื น ๑ ๒ ๓ นาคเอา - หวั ไปบวั รัพพาหางไปอดุ รท้องไปอีสานหลงั ไปปสั สมิ ใหย้ กเสาแฮกหนอสี านมาก่อนจิงมลี าภข้าวของเงินคำข้าหญิง - ชายมากหลายแลปลกู เฮอื นเมอ่ื แฮกยกเสาขนึ้ อยา่ ใหถ้ ั่งหลงั นาคแลหางบด่ ลี ูกเมยี จักเปน็ เหตุถ้ายอเสาขึ้นทอ้ งนาคอยู่ วนั ปลูกเฮอื นคนขาวดำวันปลกู เฮอื นร้ายดอี ยู่นี้ (๒๔) - กนิ ดแี ล ๚๛ ปลูกเฮือนวนั ๑ ให้เอาคนขาวยกเสาแฮกจงิ ยกเสาทง้ั นั้นตามถ้าวนั ๒ คนขาวยกกอ่ นวนั ๓ คน - ดำยกก่อนวัน ๔ บณั ฑติ ยกกอ่ นวนั ๕ วัน ๖ คนมีกระกลู บรรดาศกั ด์ยิ กกอ่ นวนั ๗ คนผเู้ ถ้ายกกอ่ น - ดีแลฯฯปลูกเฮอื นวนั ๑ จกั เกดิ โรคาอยเู่ ถงิ ปี๑ จักไข้เจ็บกว่าคนทั้งหลายแลวัน ๒ จักได้สมบัติคาม - คนอย่เู ถิง ๒ เดอื นจักได้ลาภกว่าคนทง้ั หลายวัน ๓ อยูไ่ ฟจกั ไหม้อยู่เถิง ๗ เดือนจักเกดิ พยาธิมากวนั ๔ สุขกบั ทุกข์ทอ่ กันแล๚ 169

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานลักขณะ ขอ่ื ตง แลอยนู่ ี้ - วัน ๕ ปลูกจักได้ลาภอยู่เถิง ๕ เดือนจักได้ลาภมากแล วัน ๖ ปลูกเฮือนสุขกับทุกข์ท่อกันวัน ๗ ปลูกเฮือนจักเป็น พยาธิคนั เถงิ เดือน ๑ จัก - ไขเ้ จบ็ นักแลฯถา้ ปลกู ใหเ้ ปน็ มุงคุนเอาขื่อ ๖ ศอกตง ๑๐ ศอกคืบปลาย ๑๑ นิว้ แตพ่ ้นื ถึงขาง ๖ ศอกแต่หลังขางเถงิ ดวด - ๙ นิว้ โดยยาว ๓ วา ๕ นวิ้ ได้ สพั พลักแลลักขณะเฮือนใหญแ่ ต่ดินขึ้นเถิงฮอดปิง ๖ ศอกแตบ่ า่ ฮอดเถงิ ขื่อ - ๕ ศอกข่อื ๖ ศอกตง ๙ ศอก ๑๕ นวิ้ แม่นเป็นมือ้ มงุ คุนเสร็จมื้อ สพั พลักแลข่ือ ๓ วาแป ๙ วาศอกขือ่ ๒ วาแป - ๔ วาศอกขื่อ ๓ วา ศอกแป ๑๐ วา ข่อื ๕ วาศอกแป ๒๕ วา ขือ่ ๓ วา แป ๒ วา ๕ หลงั นชี้ อ่ื ว่าสหี าลกั ท้าวพระยา อยู่ (๒๕) - ดมี ีเตชะแลฯขอื่ ๓ วาศอกแป ๓ วาศอกขื่อ ๒ วาศอกแป ๔ วา ๓ ศอกข่อื ๒ วาคบื แป ๕ วาคบื ขื่อวาอกแป - ๒ วาศอกขอ่ื ๒ วาแป ๓ วาศอกข่ือ ๓ วาศอกแป ๕ วา ๔ หลงั นช้ี ่อื ว่าอุสภุ ลักชาวค้าแลเศรษฐอี ย่ดู ี - แป ๕ วา ข่อื ๒ วา ชอ่ื วา่ สัพพลักจักมขี ้าวของมากนักแล แป ๖ วาขอ่ื ๓ วาชื่อวา่ สหรมเี ตชะมากนกั แล - แป ๘ วาขอ่ื ๓ วาชอ่ื ว่าปราถะระสะดแี ป ๑๓ วาข่อื ๕ วาช่ือวา่ สหี ะลกั มีเตชะดแี ป ๒๔ ศอกข่อื ๙ ศอกก็ดี - นักแป ๑๕ ศอกขื่อ ๕ ศอกชื่อวา่ สหี ะลักดนี กั แลแป ๒๓ ศอกขอื่ ๙ ศอกนน้ั กด็ นี ักแลแป ๒๑ ศอก ขือ่ ๑๐ ศอกดีนัก แป ๒๐ ศอก 170

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสาน- ขือ่ ๑๐ ศอกดีนกั แป ๒๑ ศอกขื่อ ๗ ศอกปลายนิว้ มอื กด็ ี ๒ ซะบบั นชี้ ่อื ว่าคัชชลกั อุตตมะลกั ดนี กั แลฯถา้ จักแปง - ปกั ตเู อาเผยี กแทกขอบทอดทางขวางทางยาวแล้วทบ ๑๒ ส่วนจงิ เจาะปักตูท่ีถ้วน ๓ ห้ันอย่ากาย - น้ันปัก(ตู)ทา้ วพระยาได้ ๙ ฝา่ ตีนข้างขวาดี ดปี กั ตูเสนา ๗ ผืนตนี ข้างขวากด็ ีปกั ตคู นทกุ ข์คือทัง้ หลาย ๓๖ ตนี ข้างขวากด็ ี - ปกั ตูอยา่ แปงใกล้ คไี ฟแลแยงเสาแลเครือ่ งเฮอื นบด่ แี ล (๒๖) ตำรายา (ในใบลานหน้าน)้ี - ยากอ้ น(กลอ่ น)ให้เอาฮากขห้ี นอน ๑ ฮากผกั คุดน้อย ๑ ยาหัวออ้ ยดำดีแล อันหน่ึงหวั เขงิ ๑ เครือเข้าหม้ิน(ขมน้ิ ) ๑ - ปอไมต้ ับเต่าฮากเฮื้อนกวาง ผากลุมพกุ ยาหวั อ้อยดำ พาก ๑ ใหเ้ อาฮากฮงุ่ ผู้ - ใหเ้ อาเบ้ืองตาวนั ออกเอาฮากเดียว เอาฮากขามเบือ้ งตาวันออกฮากเดียวยาหัวออ้ ย - ดำดแี ลท่านเอย๚๛ 171

รปู แบบยันตท์ ีต่ ดิ สว่ นตา่ งๆ ของบา้ น สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานยันต์ลูกนแี้ คล้วแล แต้มถอื แคล้วแลยันต์ลูกนใี้ ส่เสาแล ยนั ตน์ ใี้ ส่ปลายเสาแล ลกู น้ีใส่กอดทอดแลฯฯลกู น้ใี สข่ ื่อแล ยันตก์ นั หนู ลกู นี้ใสป่ ลายดง้ั แล ลูกน้ตี ิดปากนอกแล 172

ลกู นต้ี อกขอ่ื แล ลูกนี้เขยี นใส่ผ้าออ้ มเด็กนอ้ ยสถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสาน เขยี นใสต่ ะก่วั อา่ งนำ้ ให้เด็กอาบ ลูกน้เี ขยี นตบหวั เด็กนอ้ ยดีนักแล รปู แบบแปลงท่ดี นิ ม่เี ป็นมงคลและไมเ่ ป็นมงคล 173

ยันตใ์ สข่ ่ือ ยนั ต์ใส่ดั้งเฮือนแล ปิดปกั ตเู ฮอื นแลสถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสาน ยนั ต์ตดิ ปลายเสาทั้ง ๒ แล 174

สถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานยนั ต์ติดปลายเสาท้ังสองแล อนั นใ้ี สเ่ สาแฮก ใส่เสาขวญั ค่กู นั ใส่เสาฮา้ ยดีใสเ่ สาหอ้ งแล ยันตน์ กขุ่มนีต้ ดิ หัวเสาทกุ เสาเสก ๗ ทีกันไฟไหม้จักลบู ไฟเหยียบไฟกด็ ีลงตะก่วั ใส่ฝามอื เสก ๙ คาบให้ใสป่ ลายคาเฮอื น เสก ๙ คาบเหน็บหลงั คาไฟไหม่มาใหเ้ อายนั ตแ์ ช่นำ้ ไวแ้ ลว้ จิงเอาไปสาดกันไฟบไ่ หม้เลย (๔) - สทิ ธกิ ารจักกลา่ วไชยยะให้ดฮู ดู ินตำ่ ไปเบ้ืองตาวนั ออกอาจารย์บอกว่าบด่ ีอยู่ได้แต่ ๓ ปตี ายบ่ดี ฯต่ำเมอ่ื เบ้ืองอาคเนย์อาจารยเ์ สวา่ - แพ้เมียฯต่ำเบื้องใต้มีลูกอ่อนจักตายมีข้าวของจักจิบหายต่ำเบื้องหรดีพระยาปักขีกายดอกบัวอยู่ดีเพราะตัวเองต่ำเม่ือ เบ้ืองตา- - วนั ตกอยูห่ ว่างอกพระยามารไฟจกั ไหม้ผนผานเกรงป่วยมรณา ตำ่ เมื่อเบอ้ื งพายยพั เกรงจักดบั ชวี งั มรณาตคันปลกู - แลให้เลิ๊กเสียต่ำเม่ือเบอื้ งอุดรเทพดาโอยพรทกุ เวลามีลกู หญิงลกู ชายจักมยี ศฐา ตำ่ เมือ่ เบ้อื งอีสาน - จักได้เปน็ มหาเศรษฐีมีลกู หญิงจกั ไดเ้ ปน็ นางเทวีดแี ล ฯฯ- 175

เฮอื นสหคเศรษฐีดีสถาบัน ิว ัจย ิศลปะและ ัวฒนธรรม ีอสานเฮอื นพระยาสีสนไชยดีพระยาสีสุทโธดีเฮอื นพระยาโจรบด่ ีเฮือนผีเสอื้ กนิ คนบ่ดี เฮือนมโหสถดี เฮือนคนพาโลลื้นเมีย เฮือนไฟไหมบ้ ด่ ี เฮอื นผียักษ์กินคนบด่ ี เฮอื นช้างหลม่ โฮงบด่ ี เฮอื นคนหนจี ากบ่ดี หล่ินบด่ ี เฮอื นนางสีดานงั่ ไหบ้ ่ดี เฮือนอัดสมูขบี ด่ ี เฮือนพานโี ชพอ่ ค้าดี เฮือนพรายบด่ ี เฮอื นชาดกเศรษฐดี ี เฮือนชูชกพราหมณ์บด่ ี เฮอื นนายนักการดี เฮือนศัตรเู บยี ดบด่ ี เฮอื นคนผทู้ กุ ขบ์ ่ดี เฮือนสหเศรษฐดี ี เฮือนนางวิสาขาดี เฮือนอนาปิณฑกิ เศรษฐดี แี ล เฮอื นกาลกณิ ีบ่ดี เฮือนพระยาเวสสนั ตรดี จักดูท่ีอยู่เฮือนไผดีบ่ดีให้ฮู้ขีดตาเหมือนดังตาหมากหาบนี้ให้ไว้เฮือนแม่นาตากกแถวเทิงนับดูเฮือนดีฮ้ายเพิงฮู้เทิน ฯเฮือนผู้ใดสมควรท่ใี ดไวท้ ี่นัน้ ฯเฮือนแมน่ า เฮอื นพระยาสีสนไชยเฮอื นพระยาสสี ทุ โธเฮอื นผเี สอื้ - เฮือนมโหสถ ฯเฮือนพรานแหฯเฮือนขินใจฯเฮือนผีกินคนฯเฮือนช้างสารฯแถว ๒ เฮือนคนท้ังหลายเฮือนเทวทัตฯ เฮือนนางสดี าบอื บ้านอย่หู ั้นฯ เฮือนเศรษฐฯี - เฮือนพ่อค้าฯ๓ฯเฮือนยาจกฯเฮือนพรานฯเฮือนเศรษฐีฯเฮือนขินใจฯ๔ฯเฮือนคนทั้งหลายเฮือนพระยาเวสสุวัณเฮือน นางวสิ าขา เฮอื น- - เศรษฐฯี เฮอื นคนตาบอด ฯ๕ฯนามทิศ ๓๒ วา ฯนามจัน ๑๕ วา นาม ๑ จบตำราปลกู เฮือนแตท่ า่ นเทา่ นแี้ ล ฯ๚๛ 176