หนังสือทั่วไป-คู่มือพัฒนาทักษะสมอง EF สำหรับครูปฐมวัย

โอกาสทีเ่ ดก็ ได้รบั จากการทำ� กจิ กรรม ทกั ษะสมอง EF • เด็กเรียนรู้และจดจ�ำวิธีเล่นผ่านช่วงการเล่น • ความจ�ำเพ่อื ใชง้ าน (Working Memory) สาธิต • มุ่งเปา้ หมาย(Goal-Directed Persistence) • ได้เลือกและตัดสินใจในการจุดและลากเส้น รเิ ร่มิ ลงมอื ท�ำ (Initiating) ด้วยตนเองเพอ่ื ใหเ้ กิดเปน็ รปู สเ่ี หลีย่ ม วางแผน จดั ระบบด�ำเนินการ (Planning and Organizing) • มีอิสระท่ีจะคิด เลือก หรือตัดสินใจท่ีจะ จดจอ่ ใสใ่ จ (Focus/Attention) ระบายสีหรือวาดลวดลายอย่างไรก็ได้ไป พรอ้ มๆ กบั ไดเ้ หน็ ความหลากหลายทปี่ รากฏ ขน้ึ ทงั้ รปู สเ่ี หลยี่ ม สแี ละลวดลาย • ต้องจดจ�ำเงื่อนไขและสังเกตช่องที่วาดหรือ • ริเรมิ่ ลงมอื ท�ำ (Initiating) ระบายไปแล้วด้วย เพ่ือท่ีจะไม่ให้ท�ำซ้�ำกัน จำ� เพอื่ ใช้งาน (Working Memory) หรอื เพ่ือดดั แปลงจากที่เคยทำ� ไปแล้ว ยดื หยุน่ ความคดิ (Shift/Cognitive Flexibility) จดจ่อ ใส่ใจ (Focus/Attention) ติดตามประเมนิ ตนเอง (Self - Monitoring) ควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) • จำ� เพ่ือใชง้ าน (Working Memory) จดจอ่ ใส่ใจ (Focus/Attention) ย้ังคิด ไตร่ตรอง (Inhibitory Control) ตดิ ตามประเมนิ ตนเอง (Self - Monitoring) ยดื หยนุ่ ความคิด (Shift/Cognitive Flexibility) ควบคุมอารมณ์ (Emotional Control) กิจกรรมเพิ่มเตมิ • เปลย่ี นจากการลากเส้นต่อจุดให้เปน็ สี่เหลี่ยมและสามเหล่ยี ม • เปลีย่ นจากท�ำงานเดยี่ วเป็นงานคู่ โดยช่วยกนั จุดและผลัดกนั ลากเสน้ • ลากเส้นอิสระตามเสยี งเพลง แล้วเลือกระบายส/ี ลวดลายในช่องโดยอสิ ระ 251

วัย 4-6 ปี “ความหลากหลายของพน้ื ท่ีท่ีคงท”ี่ (คณติ ศาสตร์และมติ สิ มั พันธ์) วตั ถปุ ระสงค์ • ไดล้ องคดิ ลองจดั วางได้อยา่ งหลากหลายรปู แบบ • ไดเ้ หน็ วา่ พน้ื ทท่ี เ่ี ทา่ กนั (คงท)่ี สามารถเปลยี่ นแปลงรปู รา่ ง รปู ทรง ได้หลากหลายรปู แบบ กระบวนการ/วธิ กี าร • เร่ิมต้นจากครูจัดวางบล็อกไม้ส่ีเหล่ียมลูกบาศก์ไว้ให้เป็น รปู 3x3 252

• ครูชวนให้เด็กลองเปลี่ยนต�ำแหน่งบล็อกไม้ โดยมีเง่ือนไขให้จัดวางในลักษณะ ด้านชนด้าน โดยสาธติ ใหเ้ ดก็ ๆ เข้าใจวา่ ลักษณะของดา้ นชนดา้ นคืออะไร • ครูท้าทายเด็กให้ทดลองวางบล็อกไม้ตามเงื่อนไขของด้านชนด้านในจ�ำนวน บล็อกที่เทา่ กนั วา่ จะสามารถวางได้กีแ่ บบที่ไม่ซำ้� กัน 253

สอ่ื /อุปกรณ์ • บลอ็ กไม้ส่ีเหลย่ี มลกู บาศกท์ ีม่ ขี นาดเทา่ กัน จ�ำนวน 9 ช้นิ (ต่อเดก็ 1 คน) โอกาสที่เด็กไดร้ ับจากการท�ำกิจกรรม ทกั ษะสมอง EF • เด็กเรียนรู้จดจ�ำวิธีเล่นและเงื่อนไขผ่าน • จ�ำเพือ่ ใชง้ าน (Working Memory) ชว่ งการสาธติ • มุ่งเป้าหมาย (Goal-Directed Persistence) • เด็กทดลองอย่างอิสระในการปรับเปล่ียน รเิ ร่มิ ลงมือทำ� (Initiating) วิธีการจัดวางบล็อก เพ่ือให้เกิดรูปทรงที่ ยืดหย่นุ ความคิด (Shift/Cognitive Flexibility) หลากหลาย แต่ยังคงยึดเง่ือนไขข้อตกลง วางแผนจัดระบบดำ� เนนิ การ (Planning and Organizing) ในเร่ืองด้านชนด้านและจ�ำนวนบล็อกท่ี จำ� เพ่อื ใชง้ าน (Working Memory) เท่ากัน ยง้ั คดิ ไตรต่ รอง (Inhibitory Control) จดจ่อ ใสใ่ จ (Focus/Attention) ตดิ ตามประเมนิ ตนเอง (Self - Monitoring) การลดทอนกิจกรรม กอ่ นจะท�ำกิจกรรมนี้ ครูอาจเรมิ่ โดยการชวนเดก็ 1 - 4 คน เล่นวางบล็อกไม้ ส่ีเหล่ียมลูกบาศก์ให้เกิดความหลากหลายอย่างท้าทาย โดยเร่ิมตั้งแต่ 2 ช้ินแล้ว ค่อยๆ เพิ่มข้ึนทีละหนึ่งช้ิน โดยก�ำหนดการวางว่าต้องมีด้านใดด้านหนึ่งติดกัน แบบด้านชนด้าน เพ่อื เป็นการสงั่ สมประสบการณ์ใหก้ บั เด็กๆ กอ่ น 254

กจิ กรรมตอ่ ยอด หลังจากเปิดโอกาสให้เด็กได้ทดลองปรับเปล่ียนรูปแบบการวางบล็อกอย่าง อิสระด้วยจ�ำนวนบล็อกที่เท่ากันและใช้เง่ือนไขด้านชนด้านเหมือนกันแล้ว เด็กๆ จะไดเ้ ห็นความหลากหลายของรูปทรงทปี่ รากฏอยา่ งเป็นรูปธรรม เพื่อเป็นการเชื่อมกิจกรรมจากสามมิติมาสู่สองมิติ ซ่ึงมีข้อดีในการบันทึก ความหลากหลายในรูปร่างของพ้ืนที่ท่ีมีความคงที่ให้ปรากฏชัดว่าสามารถท�ำได้ กี่แบบ ให้ครูจัดเตรียมกระดาษการ์ดแข็งตัดเป็นรูปส่ีเหลี่ยมจัตุรัสขนาดประมาณ 8 x 8 ซม. มาให้เด็กทดลองจัดวางด้วยเง่ือนไขเช่นเดียวกับกิจกรรมแรกท่ีเล่นกับ บลอ็ กลกู บาศก์ (แตไ่ มม่ กี ารวางซอ้ นกนั ) โดยเรมิ่ จดั วางตงั้ แตค่ นละ 2 ชน้ิ แลว้ คอ่ ยๆ เพ่ิมทีละชิน้ จาก 2 ช้ินเปน็ 3 ชิ้น จนถงึ 4 ชิน้ ในท่สี ดุ และทกุ คร้งั ให้มกี ารบนั ทึก ลงบนแผน่ ตารางหนว่ ย (กระดาษตารางหนว่ ย ขนาดตารางหนว่ ยละประมาณ 1.5 ซม.) เพื่อให้เด็กเห็นผลของความหลากหลายของรูปร่างในขณะท่ีใช้จ�ำนวนแผ่นการ์ด ส่ีเหลีย่ มจัตรุ สั ในจำ� นวนทเี่ ทา่ กนั หรือมีค่าเทา่ กับขนาดโดยรวมพืน้ ที่ท่ีเทา่ กนั หมายเหตุ : ทง้ั นี้ ความเขา้ ใจในเรอื่ งความคงทขี่ องพนื้ ท่ี เดก็ บางคนอาจยงั ไมเ่ ขา้ ใจ หรอื ไมส่ ามารถอธบิ ายไดอ้ ยา่ งชดั เจนไมใ่ ชเ่ รอ่ื งทเ่ี ดก็ คนนน้ั จะถกู ประเมนิ วา่ ผดิ ปกติ แตก่ จิ กรรมนเี้ ปน็ โอกาสใหเ้ ดก็ สง่ั สมประสบการณ์ (Working Memory) เพอื่ ใหน้ ำ� ไปประกอบกับประสบการณ์ใหม่ช่วยให้เกิดการเรียนรู้และเข้าใจได้อย่าง รวดเร็ว ในภายภาคหน้า 255

10 การประเมนิ เปา้ หมาย การประเมินข้นั ตอน ของแผนการจดั ประสบการณ์ และกระบวนการจดั กจิ กรรม c 3 12 การประเมินความสมดุลของแผนการ การประเมินแผนการจัดบรรยากาศ จดั สิง่ แวดลอ้ มกอ่ นการสอน และวิธีการสร้างวนิ ัยเชิงบวกในช้นั เรียน การส�ำรวจ ตรวจสอบและทบทวนตนเอง ในบทบาทและกระบวนการเรยี นการสอน เพือ่ พฒั นาการส่งเสริมทกั ษะสมอง EF ใหก้ ับเด็ก ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปนัดดา ธนเศรษฐกร 256

ในชีวิตประจ�ำวัน มีเหตุการณ์เกิดข้ึนมากมายท่ีต้องอาศัยทักษะ สมอง EF ในการจัดการให้บรรลุเป้าหมาย เพ่ือให้การด�ำเนิน ชีวติ เปน็ ไปอย่างปกติสุข ถงึ แมว้ า่ ในเดก็ ปฐมวยั สมองสว่ นหนา้ ทเี่ ปน็ ทปี่ ฏบิ ตั กิ ารของทกั ษะสมอง EF จะ ยงั เจรญิ เตบิ โตไมเ่ ตม็ ท่ี และทกั ษะสมอง EF จะยงั ไมเ่ ชยี่ วชาญนกั แตเ่ มอ่ื เดก็ ๆ ตอ้ ง ใช้ชีวิตประจ�ำวันร่วมกับผู้อื่นในสังคมและสิ่งแวดล้อมที่แตกต่างหลากหลาย และ เปลี่ยนแปลงได้อยู่ตลอดเวลา พวกเขาก็จ�ำเป็นจะต้องใช้ทักษะสมอง EF ในการ รับมือกบั เหตกุ ารณต์ า่ งๆ ที่เขา้ มาในแตล่ ะวนั อย่างหลีกเลย่ี งไม่ได้ ห้องเรียนปฐมวัยท่ีตระหนักถึงความส�ำคัญของการส่งเสริมพัฒนาการทักษะ สมอง EF จะคำ� นงึ ถงึ ความสามารถในการใชท้ กั ษะสมอง EF ของเดก็ ปฐมวยั ทมี่ ขี อ้ จ�ำกัดตามพัฒนาการและประสบการณ์ของเด็กแต่ละคน และลดข้อจ�ำกัดน้ันด้วย การเพิ่มโอกาสให้เด็กได้ดึงทักษะสมอง EF มาใช้ปฏิบัติและฝึกฝนได้อย่างเต็ม ศกั ยภาพ นอกจากนีย้ งั ค�ำนงึ ถงึ การจดั สงิ่ แวดล้อม และการสรา้ งบรรยากาศในชั้น เรยี นใหค้ วามสมดลุ กบั ความตอ้ งการพน้ื ฐานทางรา่ งกายและจติ ใจของเดก็ เพอ่ื สรา้ ง สภาวะแวดล้อมให้เด็กมีความพร้อมในการเรียนรู้ และความกล้าที่จะเผชิญความ ทา้ ทาย สามารถใชท้ กั ษะสมอง EF ในการลองผดิ ลองถกู ควบคมุ อารมณ์ คดิ ทบทวน และลองคดิ วเิ คราะห์ หาวธิ กี ารแกป้ ญั หาใหม่ ตดั สนิ ใจลองทำ� ใหม่ จนกวา่ จะสำ� เรจ็ ลลุ ว่ งตามเปา้ หมาย ดังนั้นในบทน้ี จึงให้ความส�ำคัญกับการประเมินการพัฒนาทักษะสมอง EF ใน หอ้ งเรยี นปฐมวยั โดยมเี ปา้ หมายหลกั คอื ครปู ฐมวยั สามารถสรา้ งหอ้ งเรยี นทสี่ ง่ เสรมิ ทกั ษะสมอง EF ของเด็กปฐมวัยใหพ้ ัฒนาสูงสดุ ไดอ้ ยา่ งเตม็ ศกั ยภาพ เพราะฉะนน้ั วัตถุประสงค์ของการประเมินจึงเบนเข็มออกจากวิถีเดิม ที่มุ่งเน้นการประเมิน พฒั นาการและความสามารถของเดก็ ไปสกู่ ารชวนครปู ฐมวยั ใหล้ องทบทวนบทบาท และกระบวนการเรียนการสอนของตนเอง ว่าสามารถสร้างห้องเรียนท่ีกระตุ้นส่ง เสริมทกั ษะสมอง EF ของเดก็ ได้อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพหรือไม่ 257

การประเมนิ การพฒั นาทกั ษะสมอง EF การประเมินการพัฒนาทักษะสมอง EF ที่เกิดข้ึนกับเด็กในห้องเรียนปฐมวัย จะวิเคราะห์ความสมดุลระหว่างการจัดการเรียนการสอนของครูและพัฒนาการ ประสบการณ์และความต้องการพื้นฐานทางร่างกาย และจิตใจของเด็กแต่ละคน ในห้องเรียนปฐมวัย ด้วยการตรวจสอบการวางแผนกิจกรรม และทบทวน กระบวนการจดั การเรยี นการสอน เพอ่ื ลดขอ้ จำ� กดั ทไ่ี ปยบั ยง้ั การสง่ เสรมิ พฒั นาการ สมอง EF และเพ่ือเพ่ิมโอกาสในการส่งเสริมพัฒนาการทักษะสมอง EF โดยมี วัตถปุ ระสงคย์ อ่ ย ดงั นี้ 1. เพ่ือตรวจสอบแผนการจดั ประสบการณ์ให้มวี ตั ถปุ ระสงค์ท่ีชัดเจน และ มีกระบวนการสอน การจัดส่ิงแวดล้อมและบรรยากาศท่ีเอื้อต่อการใช้ ทกั ษะสมอง EF และการบรรลวุ ตั ถปุ ระสงค์ของแผน 2. เพอ่ื ทบทวนกระบวนการสอนและกระบวนการเรยี นรู้ ใหเ้ ปน็ ไปตามแผน กจิ กรรม 3. เพื่อปรับเปลี่ยนแผนกิจกรรมและกระบวนการสอนให้สามารถกระตุ้น พฒั นาการทกั ษะสมอง EF 4. เพ่ือปรับเปล่ียนส่ิงแวดล้อมให้เด็กมีโอกาสฝึกฝนการใช้ทักษะสมอง EF ตามแผนกจิ กรรม 5. เพื่อปรับเปลี่ยนวิธีการสร้างบรรยากาศ และส่งเสริมพฤติกรรมให้เด็ก มีความพร้อมในการเรียนรู้และกล้าเผชิญความท้าทายของกิจกรรมและ สง่ิ แวดล้อม การประเมินการพัฒนาทักษะสมอง EF ในห้องเรียนปฐมวัยจะวิเคราะห์ จากการวางแผนการจัดประสบการณ์ และการสะทอ้ นความคดิ หลงั การสอน ดังน้ี 258

1. การประเมนิ การวางแผนการจัดประสบการณ์ การประเมินการวางแผนการจัดประสบการณ์ คือการประเมินวัตถุประสงค์ ข้ันตอนและกระบวนการ การจัดสิ่งแวดล้อมและบรรยากาศ ว่ามีความสอดคล้อง กับพัฒนาการทั้ง 4 ด้าน พัฒนาการทักษะสมอง EF และประสบการณ์ของเด็ก แต่ละคนในชั้นเรยี นหรือไม่ โดยใชข้ อ้ คำ� ถามประกอบการประเมนิ ดงั นี้ 1) การประเมินเปา้ หมายของแผนการจัดประสบการณ์ • กิจกรรมนี้มีวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรม โดยระบุเป็นพฤติกรรมที่คาดหวัง ชัดเจนทส่ี ามารถวัดและประเมินไดห้ รือไม่ เชน่ เดก็ สามารถอธิบายรปู ทรง ได้ เด็กสามารถบอกความเหมอื นและความแตกต่างได้ เดก็ สามารถทำ� ตาม ขอ้ ตกลงในกลุ่มได้ • กิจกรรมนี้ปลูกฝังคุณค่าและเจตคติท่ีดีต่อตนเอง ต่อผู้อ่ืน ต่อส่ิงแวดล้อม และธรรมชาติ และตอ่ การเรียนรดู้ ้วยหรอื ไม่ • กิจกรรมน้ีเหมาะสมกับอายุ ความสามารถ และความสนใจของเด็กในช้ัน เรียนหรือไม่ 2) การประเมนิ ข้ันตอนและกระบวนการจัดกิจกรรม • กจิ กรรมน้ีเป็นสถานการณใ์ หม่ ที่กระตนุ้ ใหเ้ ดก็ ตอ้ งใช้ทกั ษะสมอง EF และ ความรู้ และประสบการณ์เดิมในการลงมอื ปฏิบัตใิ หบ้ รรลเุ ป้าหมายหรอื ไม่ • กจิ กรรมนี้มกี ารเพ่มิ โอกาสพฒั นาทักษะสมอง EF ใชห่ รือไม่ • กจิ กรรมนม้ี คี วามยากและสลบั ซบั ซอ้ นในระดบั ทเี่ ดก็ สามารถใชเ้ วลาในการ ลองผิดลองถูก และเรียนรู้วิธีการท�ำด้วยตนเอง หรือ ปฏิบัติได้จนบรรลุ เป้าหมายจากคำ� แนะน�ำของคร/ู เพือ่ น/กลมุ่ หรือไม่ • กจิ กรรมนีม้ ีการแบง่ ข้นั ตอนและกระบวนการเป็นล�ำดบั ชัดเจน หรือไม่ • ขนั้ ตอนและกระบวนการสอดคลอ้ งกบั วัตถปุ ระสงค์ หรอื ไม่ 259

3) การประเมนิ ความสมดุลของแผนการจดั ส่ิงแวดลอ้ มกอ่ นการสอน • ส่ือ อุปกรณ์ ของเล่น พื้นที่จัดวาง และพ้ืนท่ีการใช้งานที่จัดขึ้นสอดคล้องกับ กจิ กรรมและวตั ถปุ ระสงค์ หรอื ไม่ • สอ่ื อปุ กรณ์ ของเลน่ พนื้ ทจ่ี ดั วาง และพน้ื ทก่ี ารใชง้ านทจี่ ดั ขนึ้ ตามแผนกจิ กรรม EF ใชส้ ำ� หรบั การกระตนุ้ การทำ� งานประสานกนั ของระบบประสาทสมั ผสั (SI) หรอื ไม่ • สอ่ื อปุ กรณ์ ของเลน่ พนื้ ทจ่ี ดั วางและพน้ื ทกี่ ารใชง้ านทจ่ี ดั ขน้ึ ตามแผนกจิ กรรม EF มคี วามเหมาะสมกบั อายุ ความสามารถ และความสนใจของเดก็ ในชน้ั เรยี น หรอื ไม่ • มีการจัดสื่อ อุปกรณ์ ของเล่น พ้ืนที่จัดวางและพื้นที่การใช้งานส�ำหรับเด็กท่ี ตอ้ งการความชว่ ยเหลอื เปน็ พเิ ศษในการใชง้ านและลงมอื ปฏบิ ตั ิ หรอื ไม่ • มกี ารจดั และบรหิ ารเวลา เพอ่ื ใหแ้ นใ่ จวา่ เดก็ ในชน้ั เรยี นทกุ คนไดใ้ ชส้ อ่ื อปุ กรณ์ ของเลน่ พนื้ ทจ่ี ดั วางและพน้ื ทก่ี ารใชง้ านทจ่ี ดั ขนึ้ อยา่ งชดั เจน หรอื ไม่ • มีการจัดข้ันตอนและกระบวนการเปล่ียนผ่านกิจกรรม (Transition) มาใช้สื่อ อปุ กรณข์ องเลน่ พนื้ ทจี่ ดั วางและพนื้ ทกี่ ารใชง้ านอยา่ งชดั เจน ราบรนื่ หรอื ไม่ และสอดคลอ้ งกบั กจิ กรรมอน่ื ๆ ในแผนการจดั ประสบการณ์ หรอื ไม่ • มีการจัดสื่อ อุปกรณ์ ของเล่น พ้ืนที่จัดวางและพ้ืนท่ีการใช้งานท่ีมีความ แตกตา่ งหลากหลาย เชญิ ชวนและทา้ ทายความสามารถ หรอื ไม่ c 3 • มีการตรวจสภาพการใช้งาน และความปลอดภัยของส่ือ อุปกรณ์ ของเล่น 12 พน้ื ทจี่ ดั วาง และพน้ื ทก่ี ารใชง้ านเรยี บรอ้ ยแลว้ หรอื ไม่ • มีการท�ำความสะอาดส่ือ อุปกรณ์ ของเล่น พ้ืนที่จัดวางและพื้นท่ีการใช้งาน เรยี บรอ้ ยแลว้ หรอื ไม่ • มกี ารแบง่ พน้ื ทกี่ จิ กรรมตา่ งๆ ในหอ้ งเรยี นเปน็ สดั สว่ นชดั เจน หรอื ไม่ • มกี ารแบง่ พน้ื ทสี่ ำ� หรบั กลมุ่ ใหญ่ กลมุ่ เลก็ และสว่ นรายบคุ คล หรอื ไม่ • มกี ารจดั วางสงิ่ ของเปน็ หมวดหมู่ มรี ะเบยี บ เดก็ เขา้ ถงึ ได้ หยบิ จบั และจดั เกบ็ ได้ หรอื ไม่ • มกี ารจดั มมุ ผอ่ นคลายอารมณ์ หรอื ไม่ 260

• มีสิ่งของหรือสัญลักษณ์ของเด็กที่แสดงความรู้สึกเป็นเจ้าของและเป็น สว่ นหนง่ึ ในหอ้ งเรยี น หรอื ไม่ • มเี ดก็ ทต่ี อ้ งการความชว่ ยเหลอื เปน็ พเิ ศษในการมสี ว่ นรว่ มและลงมอื ปฏบิ ตั ิ ในกจิ กรรมน้ี หรอื ไม่ 4) การประเมนิ แผนการจดั บรรยากาศและวิธีการสรา้ งวนิ ยั เชิงบวก ในชนั้ เรยี น • ครูท�ำรายการพฤติกรรมคาดหวังท่ีต้องการเห็นจากเด็กในช้ันเรียน หรอื ไม่ • ครูท�ำรายการพฤติกรรมไม่คาดหวังท่ีอาจรบกวนกระบวนการสอนและ กระบวนการเรียนรู้ และ/หรือ เป็นอันตรายต่อตนเอง ผู้อื่น และสิ่งของ ในระหว่างการท�ำแต่ละกิจกรรมให้บรรลุวัตถุประสงค์ตามแผนการจัด ประสบการณ์ หรอื ไม่ • กิจกรรมน้ีต้องการข้อตกลงร่วมกันในการใช้สื่ออุปกรณ์ และ/หรือ การมี ปฏิสัมพันธ์กันในกลุ่มท่ีเอ้ือต่อกระบวนการสอน และกระบวนการเรียนรู้ ใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายของกจิ กรรมนนั้ ๆ หรอื ไม่ • กิจกรรมนี้ต้องการใช้สัญลักษณ์ภาพ และ/หรือ เสียงท่ีช่วยให้เด็ก มพี ฤตกิ รรมคาดหวงั และเออื้ ตอ่ กระบวนการสอน และกระบวนการเรยี นรู้ ใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายของกจิ กรรมนน้ั ๆ หรอื ไม่ • กจิ กรรมน้ีตอ้ งการการสอน และ/หรอื มกี ารทบทวน วธิ กี าร มปี ฏสิ มั พนั ธ์ ในกลมุ่ และ/หรอื ในชน้ั เรยี น ทเี่ ออ้ื ตอ่ กระบวนการสอน และกระบวนการ เรยี นรู้ ใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายของกจิ กรรมนนั้ ๆ หรอื ไม่ • เด็กทุกคนรู้จักแผนผังห้องเรียน รู้เวลาและวิธีการใช้พ้ืนท่ีตามวัตถุประสงค์ ของการจดั พนื้ ทตี่ ามทค่ี รกู ำ� หนดไว้ หรอื ไม่ • เดก็ ทกุ คนรทู้ เ่ี กบ็ สง่ิ ของสว่ นตวั และรเู้ วลาและวธิ กี ารหยบิ ใช้ และจดั เกบ็ ได้ อยา่ งเหมาะสมกบั ตารางกจิ วตั รประจำ� วนั ทก่ี ำ� หนด หรอื ไม่ 261

• เด็กทุกคนรู้ที่เก็บส่ิงของ ของเล่น วัสดุและอุปกรณ์ที่เด็กสามารถหยิบใช้ได้ รู้เวลา และวิธีการหยิบใช้ และจัดเก็บได้อย่างเหมาะสม ตามตาราง กจิ วตั รประจำ� วนั ทก่ี ำ� หนด หรอื ไม่ • ครูมีวิธีการสร้างวินัยเชิงบวกในการสื่อสาร มีปฏิสัมพันธ์กับเด็กๆ เพ่ือให้เกิด การปรับเปล่ียนพฤติกรรมท่ีไม่เหมาะสม และส่งเสริมพฤติกรรมคาดหวัง ในหอ้ งเรยี นปฐมวยั หรอื ไม่ 2. การประเมินการสะท้อนความคิดหลงั การสอน คือการทบทวนข้ันตอนและกระบวนการสอนของครูหลังท�ำกิจกรรม ว่าเป็นไปตาม การวางแผนกจิ กรรม หรือไม่ ดังนี้ • ครสู อนตามขน้ั ตอนและกระบวนการไดถ้ กู ตอ้ ง ครบถว้ น ตรงตามแผนกจิ กรรม หรอื ไม่ • ขั้นตอนและกระบวนการสอนของครู น�ำไปสู่กระบวนการเรียนรู้ของเด็ก ไดต้ รงตามแผน หรอื ไม่ • ขน้ั ตอนและกระบวนการสอนของครู ชว่ ยสง่ เสรมิ ทกั ษะสมอง EF หรอื ไม่ • ครูพบว่าเด็กสามารถเข้าใจและลงมือปฏิบัติได้ตามวัตถุประสงค์ของกิจกรรม ในแตล่ ะขน้ั ตอน หรอื ไม่ • ครูได้เพิ่มโอกาสพัฒนาทักษะสมอง EF ให้กับเด็กในช้ันเรียนตรงตามแผน กจิ กรรม หรอื ไม่ • ครไู ดเ้ พม่ิ โอกาสพฒั นาทกั ษะสมอง EF อน่ื ๆ ทไี่ มไ่ ดร้ ะบไุ วใ้ นแผนกจิ กรรม หรอื ไม่ • ขั้นตอนและกระบวนการสอนน้ี ท�ำให้เเกิดกระบวนการเรียนรู้ท่ีเหมาะสมกับ อายุ พฒั นาการ และประสบการณข์ องเดก็ แตล่ ะคนในชน้ั เรยี น หรอื ไม่ • ครูพบปัจจัยเก้ือหนุนอื่นๆ หรือ เทคนิคใหม่ที่เอ้ือให้ข้ันตอนและกระบวนการ สอนของครู และกระบวนการเรยี นรขู้ องเดก็ เปน็ ไปตามแผนกจิ กรรม หรอื ไม่ • ครูพบว่าความรู้ ความเข้าใจ ความสามารถ และประสบการณ์เดิมของเด็ก ในชั้นเรียน คือ อุปสรรคที่ท�ำให้ข้ันตอนและกระบวนการสอนของครูและ กระบวนการเรยี นรขู้ องเดก็ ไมเ่ ปน็ ไปตามแผนกจิ กรรม หรอื ไม่ 262

• ครูพบอุปสรรคอ่ืนๆ ท่ีท�ำให้ขั้นตอนและกระบวนการสอนของครูและ กระบวนการเรยี นรขู้ องเดก็ ไมเ่ ปน็ ไปตามแผนกจิ กรรม หรอื ไม่ • ครูมีความคิดเห็นวา่ การพัฒนาทักษะสมอง EF ในช้ันเรียนน้ีจะต้องมีการ เปลยี่ นแปลง/ปรบั ปรงุ แผนกจิ กรรม/ขนั้ ตอนและกระบวนการสอน หรอื ไม่ นอกเหนือจากพ่อแม่แล้ว ครูปฐมวัย นับได้ว่าเป็นบุคคลหนึ่งที่มีความส�ำคัญ อย่างยิ่งต่อชีวิตของเด็กปฐมวัย เพราะเป็นผู้มีอิทธิพลในการส่งเสริมหรือยับย้ัง พัฒนาการของเด็กปฐมวัย และเป็นผู้มีส่วนในการสร้างเครือข่ายเส้นใยประสาท ท่ีจะกลายเป็นบุคลิก ลักษณะนิสัย ความเช่ือ และทัศนคติของเด็กปฐมวัยท่ีมีต่อ โลกใบน้ีตอ่ ไปในอนาคต เป็นข้อเท็จจริงที่ว่า เด็กปฐมวัยได้รับผลกระทบโดยตรงต่อพฤติกรรมการ แสดงออกของครู บทบาทในการสรา้ งบรรยากาศการเรยี นรแู้ ละการจดั ประสบการณ์ การเรยี นรใู้ หก้ บั เดก็ ดงั นนั้ ครปู ฐมวยั ทตี่ ระหนกั ถงึ ความสำ� คญั ในบทบาทหนา้ ทข่ี อง ตนเองและจรรยาบรรณของความเป็นครู จะค�ำนึงถึงความสามารถของตนเอง หมน่ั ตรวจสอบและพฒั นาความสามารถของตนเองอยเู่ สมอ ให้สามารถตอบสนอง ความต้องการพื้นฐานทางร่างกายและจิตใจของเด็ก และจัดการเรียนการสอน ท่ีส่งเสริมพัฒนาการรอบด้านอย่างเป็นองค์รวม โดยเฉพาะอย่างย่ิงการส่งเสริม พัฒนาการทักษะสมอง EF ซ่ึงเป็นทกั ษะทจ่ี �ำเปน็ ต่อการประสบความส�ำเร็จในชวี ิต แน่นอนว่าการประเมินพัฒนาการของเด็กปฐมวัยมีความส�ำคัญ เพราะจะเป็น ข้อมูลใหร้ ้วู า่ พฒั นาการของเด็กเป็นอย่างไร อยูพ่ ัฒนาการข้นั ใด และระดับใด ซ่งึ เปน็ ประโยชนต์ อ่ ครใู นการวางแผนการสอนวา่ จะตอ้ งสง่ เสรมิ พฒั นาการเดก็ ดา้ นใด หรือต้องต่อยอดความรู้ ความสามารถของเด็กในเรื่องอะไรต่อไป แต่อยา่ งไรก็ตาม การประเมินแตผ่ ลลพั ธ์จนมองขา้ มการประเมนิ กระบวนการสอนและกระบวนการ เรียนรู้ จะส่งผลให้ครูขาดข้อมูลท่ีส�ำคัญต่อการพัฒนาทักษะการจัดกระบวนการ สอนและกระบวนการเรียนรู้ ทชี่ ่วยใหเ้ ด็กปฐมวัยบรรลตุ ามเป้าหมายท่ีกำ� หนดไว้ 263

ดังนัน้ การประเมนิ การพฒั นาทกั ษะสมอง EF ในชน้ั เรยี นปฐมวยั จึงถกู พฒั นา ขน้ึ เพอ่ื ใหค้ รปู ฐมวยั ใชเ้ ปน็ เครอ่ื งมอื ในการตรวจทานการวางแผนกจิ กรรม และการ ทบทวนกระบวนการสอนและกระบวนการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นในช้ันเรียนปฐมวัย เพื่อน�ำข้อมูลไปใช้วางแผนกิจกรรม ออกแบบกระบวนการเรียนการสอน จัดสรร สิ่งแวดล้อม สร้างบรรยากาศการเรียนรู้ และการใช้วิธีการสร้างวินัยเชิงบวกให้มี ประสทิ ธิภาพ สามารถส่งเสรมิ พฒั นาการทกั ษะสมอง EF ของเด็กปฐมวัยตอ่ ไปได้ อยา่ งเต็มศกั ยภาพ “ตราบใดท่ีการส่งเสริมพัฒนาการเด็กปฐมวัยเป็นเร่ืองของกระบวน การสอนและกระบวนการเรียนรู้แล้ว การประเมินพัฒนาการและความ สามารถของครูในการจัดการเรียนการสอน ก็มีความส�ำคัญไม่น้อย ไปกวา่ การประเมินพฒั นาการและความสามารถของเด็กปฐมวยั !!”

รายช่ือคณะทำ� งาน คมู่ อื พฒั นาทกั ษะสมอง EF Executive Functions สำ� หรบั ครูปฐมวยั ดร.วรนาท รกั สกุลไทย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. ปนดั ดา ธนเศรษฐกร อาจารยธ์ ิดา พทิ ักษ์สนิ สุข อาจารย์วิวรรณ สารกิจปรชี า อาจารยก์ รองทอง บุญประคอง ดร.อัญจลา จารมุ ลิ นิ ท สภุ าวดี หาญเมธี อาจารยภ์ ูวฤทธ ์ิ ภวู ภิรมยข์ วัญ อาจารยล์ ลดิ า วงั ตาล อาจารย์เกศนิ ี วฒั นสมบตั ิ อาจารย์ปวล ี รุจิรวงศ์ อาจารยส์ ลิลดา ทศานนท์ คณะบรรณาธกิ าร บรรณาธกิ าร อาจารย์ธิดา พทิ ักษ์สินสุข บรรณาธิการร่วม ภาวนา อรา่ มฤทธิ ์ บรหิ าร ธนรร หาญวรโยธิน ครีเอทฟี สุทธินนั ท์ เชยโต ทป่ี รึกษา รองศาสตราจารย์ ดร. พัชรี ผลโยธนิ รองศาสตราจารย์ ดร. นวลจนั ทร์ จุฑาภกั ดีกลุ ขอขอบคุณภาพจาก : โรงเรียนอนุบาลกกุ๊ ไก่ โรงเรียนอนุบาลมณีรัตน์ โรงเรยี นอนบุ าลชา้ งเผือก โรงเรยี นอนบุ าลจติ ตเมตต์ (ปฐมวัย) โรงเรียนปลกู ปัญญา โรงเรยี นเพลนิ พฒั นา โรงเรียนอนบุ าลเทพารกั ษ์

สนับสนุนโดย สรา้ งสรรคโ์ ดย สำ� นักงานกองทนุ สนบั สนนุ การสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.) สำ� นักสนับสนุนสุขภาวะเด็ก เยาวชน และครอบครัว (สำ� นกั 4) อาคารศูนย์การเรียนรู้สขุ ภาวะ 99/8 ซอยงามดูพลี แขวงทงุ่ มหาเมฆ เขตสาทร กรงุ เทพฯ 10120 สถาบันอาร์แอลจี (รักลกู เลริ น์ นิ่ง กรุ๊ป) 932 ถ.ประชาชื่น แขวงวงศส์ วา่ ง เขตบางซ่อื กรุงเทพฯ 10800 โทร. 0 2913 7555 เวบ็ ไซต์ : www.rlg-ef.com เฟซบุค๊ : www.facebook.com/พัฒนาทักษะสมอง EF รว่ มสร้างสรรค์โดย 266