หนังสือเรียนธรรมศึกษาโทพระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ

0 พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 0

1 วชิ ากระทธู รรม บทนำ การเรียงความแกก ระทูธ รรม เปน การแสดงออกซง่ึ ความรู ความเขา ใจ ความคดิ และ ความรสู ึก ของผูเ ขยี นซึ่งไดมาจากการศึกษาวิชาธรรมะ พทุ ธะ และเบญจศีลเบญจธรรม วาสามารถจะ ถา ยทอดความรู ความเขา ใจ ความคิด และความรูสกึ ออกไปสผู ูอ่ืนไดดหี รอื ไม การเรียนรวู ชิ าธรรมะ พุทธะ และเบญจศีลเบญจธรรม เปรียบเหมอื นนกั เรียนไปเกบ็ เอา ดอกไมที่ตา งสี ตา งขนาด มากองรวมกันไว สวนการเรยี งความแกก ระทูธ รรม เปรยี บเหมอื น นักเรียนคดั เอาดอกไมเ หลาน้นั มาปก แจกนั จะทำไดสวยงามแคไหน กข็ ้ึนอยกู บั ความสามารถของแต ละคน ท่จี ะแตงอยางไร ตามหลกั ธรรมคำสอนในพระพทุ ธศาสนา การเขยี นหรอื การพดู ทจ่ี ดั วาดีน้นั ตองเกิด ประโยชนแ กผ ูอา นหรือผฟู ง ๔ ประการ คือ ๑. ไดค วามรคู วามเขา ใจ ๒. เกดิ ความเลือ่ มใสใครปฏบิ ตั ิ ตาม ๓. กลาทำความดี ๔. มีความบนั เทิงใจ ไมเ บอ่ื หนา ย ๑. ผอู านหรอื ผูฟงจะไดรบั ความรู ความเขาใจน้นั ผเู ขยี นและผูพดู จะตอ งมีความรู ความเขาใจในเรื่องน้ันเปนอยา งดเี สยี กอ น สรุป สน้ั ๆ คอื จำได เขาใจชดั ปฏบิ ตั ิถกู ตอง ๒. ผอู านหรือผฟู ง จะเกดิ ความเลือ่ มใส ใครป ฏิบัตติ าม ผูเขียนหรือผพู ูดจะตอ งชี้แจงใหเ ห็น โทษของการไมป ฏิบตั อิ ยา งน้นั วา ไมด ีอยางไร ๓. ผูอานหรือผฟู งจะกลาทำความดี ผเู ขยี นหรือผพู ดู จะตอ งช้แี จงใหเหน็ คุณคาหรือ ประโยชนข องการปฏบิ ตั อิ ยา งนน้ั วา ดีอยางไร ๔. ผูอา นหรอื ผูฟง จะมีความบันเทิงใจ ไมเ บอ่ื หนา ย ก็เพราะไดรับความรคู วามเขา ใจ เหน็ โทษของการไมปฏิบัติ และเห็นคุณประโยชนข องการปฏบิ ัตนิ น้ั ๆ น่ันเอง ฉะนนั้ วชิ ากระทูธรรมจึงเปน วชิ าท่สี ำคญั นาศึกษาวิชาหนง่ึ เพราะเปน การเอาวิชาที่เรียนแลว มา ประตดิ ประตอ ใหไดใ จความสอดคลอ งกับกระทธู รรมตามท่สี นามหลวงออกมา เปนการแสดงใหเหน็ ถงึ ความรู ความเขาใจ ความคิดและความรูสึกท่แี ทจรงิ ของผูเขยี น และเปนเหตใุ หเกดิ ความรูความเขาใจ ความคิด และความรูสึกแกผ อู ืน่ ดว ย นักเรียนจึงควรเอาใจใสฝก คิด ฝกเขียน ฝก พูดบอ ย ๆ จะ ไดเปนคนดีมี ความสามารถ โปรดนึกถงึ พทุ ธภาษิตบทหนึง่ อยูเสมอวา ทนโต เสฏโฐมนสุ เสสุ ผฝู กฝนตน (อยเู สมอ) เปนผปู ระเสรฐิ ที่สดุ ในมวลมนุษย พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 1

2 หลกั เกณฑการแตงกระทู ผจู ะแตงกระทู จำเปนจะตอ งทราบหลักเกณฑในการแตง กระทกู อ น หลักเกณฑใ นการแตง กระทูน นั้ ผูศ ึกษาพึงทราบตามท่สี นามหลวงแผนกธรรมไดว างเปนหลักเอาไวด งั ขอ ความวา แตง อธิบายใหส มเหตสุ มผล อา งสภุ าษิตอ่นื มาประกอบดวย ๑ ขอ และบอกชอ่ื คมั ภรี ท่ีมาแหง สภุ าษิตน้ันดวย สุภาษิตท่ีอางมานั้น ตอ งเรียงเชอ่ื มความใหสนทิ ตดิ ตอ สมกบั กระทูต ัง้ ชน้ั นี้ (ธรรมศึกษาชน้ั ตร)ี กำหนดใหเขียนลงในใบตอบ ตัง้ แต ๒ หนา (เวน บรรทดั ) ขึน้ ไป วิธกี ารแตง กระทู เม่อื ทราบหลักเกณฑการแตง กระทูโ ดยยอแลว ตอ ไปควรทราบวิธีการแตง วธิ กี ารแตง กระทมู ี องคป ระกอบใหญ ๆ ๓ อยาง คอื ๑. คำเร่ิมตน ไดแกค ำวา บัดนี้ จักอธบิ ายขยายความธรรมภาษติ ทไี่ ดย กข้ึนนกิ เขปบท เพอื่ เปนแนวทางแหงการศกึ ษา และปฏิบัติธรรมตามสมควรแกเวลา หรอื อ่นื ใดตามทีเ่ หมาะสม ๒. คำขยายความ คอื อธบิ ายเนื้อความแหง ธรรมภาษติ ซงึ่ เปนกระทูป ญ หา พรอมทั้ง อางสภุ าษิตอ่ืนมาประกอบอยา งนอย ๑ ขอ พรอมท้ังบอกทม่ี าใหถกู ตอ ง ๓. คำลงทา ย คอื สรปุ เนอ้ื ความที่ไดอ ธิบายมาแลว โดยยออกี ครง้ั หนึ่ง ใหส อดคลอ งกับกระทู ปญ หา จบลงดวยคำวา สมกับธรรมภาษิตวา ……….หรือ พระพทุ ธองคจ ึงตรสั วา………. ตามความเหมาะสม (ชองวางท่เี วน ไวหมายถึง กระทูปญ หาพรอ มท้งั คำแปล) พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 2

3 โครงสรางแบบอยางการแตงกระทู (สภุ าษิต)................................ ................................... ................................. ................................... (คำแปล)................................................................ ........................................................................... บัดนี้ จะไดอธบิ ายขยายเนื้อความแหง กระทธู รรมสภุ าษิตทไ่ี ดลขิ ิตไว ณ เบอื้ งตน พอเปนแนวทางการปฏิบตั ิและศึกษา สำหรบั ผสู นใจ เปนลำดับไป ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ........................ ................................................สมกบั สภุ าษติ ท่ีมาใน...........................................วา (สุภาษิต)................................ ................................... ................................. ................................... (คำแปล)................................................................ ........................................................................... ความวา .............................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ...………………..สมกบั สภุ าษิตทมี่ าใน(ที่มา).................................................................วา พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 3

4 (สุภาษติ )................................ ................................... ................................. ................................... (คำแปล)................................................................ ........................................................................... ความวา .......................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ...………… สรุปความวา.................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................... .................................................…….................. พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 4

5 พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 5

6 พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 6

7 พุทธศาสนสุภาษติ ๑. ชีวเตวาป สปฺปโฺ  อป วิตุตปรกิ ฺขย ปฺ าย จ อลาเภน วติ ตฺ าป น วีวติ ถึงสน้ิ ทรัพย ผมู ีปญ ญากเ็ ปนอยูไ ด แตอัปปญญา แมมที รพั ยก็เปนอยูไ มไ ด. ที่มา: (มหากัปปน เถรคาถา) ขทุ ทกนิกาย เถรคาถา ๒. ปาณิมหฺ ิ เจ วโณ นาสฺส หเรยยฺ ปาณนิ า วสิ ํ นาพฺพณํ วสิ มนเฺ วติ นตฺถิ ปาป อกุพพฺ โต ถา ฝา มือไมม แี ผล ก็พึงนำยาพษิ ไป ดวยฝามอื ท่ยี าพษิ ซมึ เขา ไปไมได ฉนั ใด บาปยอมไมท ำ แกคนผไู มท ำ ฉนั น้ัน. ทมี่ า: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย ธรรมบทคาถา ๓. น หิ ปาป กตํ กมมฺ ํ สชฺชขุ รี วํ มุจฺจติ ฑหนตฺ ํ พาลมนฺเวติ ภสฺมาจฺฉนโฺ นว ปาวโก บาปกรรมที่ทำแลว ยอ มไมเ ปลยี่ นแปลง เหมอื นนมสดท่ีรดี ในวนั นัน้ บาปยอ มตามเผาเขลา เหมือนไฟทเ่ี ถากลบไว. ท่มี า: (พุทธภาษิต) ขุททกนิกาย ธรรมบทคาถา ๔. เอวํ กจิ ฺฉาภโต โปโส ปตุ อปริจารโก ปตริ มจิ ฉฺ า จรติ วฺ าน นิรยํ โส อุปปชฺชติ ผทู ีม่ ารดา บิดา เลี้ยงมาโดยยากอยางนี้ ไมบ ำรุงมารดา บดิ าประพฤตผิ ิดในมารดา บิดา ยอ มเขาถึงนรก. ที่มา: (โสณโพธสิ ตั วภ าษิต) ขทุ ทกนิกาย ชาดก สัตตตินิบาต ๕. พรฺ หฺมาติ มาตาปต โร ปุพพฺ าจรยิ าติ วุจจฺ เร อาหุเนยยฺ า จ ปุตฺตานํ ปชาย อนุกมปฺ กา มารดา บดิ า ทานวา เปนพรหม เปนบุรพาจารย เปนทนี่ ับถือของบุตรและเปนผอู นุเคราะห บตุ ร. ท่ีมา: (โสณโพธิสตั วภ าษิต) ขุททกนิกาย ชาดก สัตตตนิ บิ าต ๖. มธฺวา มฺ ตี พาโล ยาว ปาป น ปจฺจติ ยทา จ ปจฺจตี ปาป อถ ทุกฺขํ นิคจฉฺ ติ ตราบเทาทีบ่ าปยังไมไหผ ล คนเขลายงั เขา ใจวา มีรสหวาน แตบาป ใหผลเมอ่ื ใด คนเขลายอมประสบ ทุกขเม่ือนน้ั . ที่มา: (พุทธภาษิต) ขุททกนิกาย ธรรมปทคาถา ๗. โย จตตฺ านํ สมกุ ฺกเํ ส ปเร จ อวชานติ นหิ ิโน เสน มาเนน ตํ ชฺา วสโล อิติ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 7

8 ผูใดยกยองตนและดหู ม่ินผอู นื่ เปนคนเลวเพราะการถอื ตัวเอง พึงรูวาผนู ัน้ เปน คนเลว. ทมี่ า: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย สตุ ตนิบาต ๘. กลฺยาณเมว มุเฺ จยยฺ น หิ มุฺเจยยฺ ปาปป  โมกฺโข กลฺยาณิยา สาธุ มุตฺวา ตปฺปติ ปาปก ํ พึงเปลงวาจางามเทานนั้ ไมพงึ เปลงวาจาชวั่ เลย การเปลง วาจา งามยังประโยชนส ำเร็จ คนเปลง วาจาชวั่ ยอมเดือดรอน. ทม่ี า: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย ชาดก เอกนิบาต ๙. อปฺปเกนป ปาภเฏน วจิ กขฺ โณ สมฏฺ ฐาเปติ อตฺตานํ อณุ อคคุ วึ สนธฺ มํ ผมู ปี ญญาเฉลียวฉลาด ยอมตง้ั ตนไดดว ยทุนแมน อ ย เหมอื นคน กอไฟกองนอยข้นึ ฉะนัน้ . ที่มา: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย ชาดก เอกนิบาต ๑๐. อโมฆํ ทวิ สํ กยิรา อปเฺ ปน พหุเกน วา ยํ ยํ ววิ หเต รตฺติ ตทูนนฺตสฺส ชีวิตํ ควรทำวันคนื ไมใ หเปลาจากประโยชนน อ ยหรือมาก เพราะวนั คืน ผา นบุคคลใดไป ชีวติ ของบุคคลน้นั ยอมพรองจากประโยชน. ท่มี า: (สิรมิ ณั ฑเถรภาษิต) ขุททกนิกาย เถรคาถา ๑๑. อาทิ สีลํ ปติฐา จ กลยฺ าณฺจ มตกุ ํ ปมขุ ํ สพพฺ ธมฺมานํ ตสมฺ า สีลํ วิโสธเย ศีลเปน ทีพ่ ึ่งเบอื้ งตน เปน มารดาของกลั ยาณธรรมท้งั หลาย เปน ประมขุ ของกัลยาณธรรม ท้งั ปวง เพราะฉะนัน้ ควรชำระศีลใหบรสิ ทุ ธ์ิ. ท่มี า: (สวี ลเถรภาษิต) ขทุ ทกนกิ าย เถรคาถา ๑๒. ปูตมิ จฉฺ ํ กสุ คเฺ คน โย นโร อุปนยฺหติ กุสาป ปูติ วายนตฺ ิ เอวํ พาลปู เสวนา คนหอปลาเนาดว ยใบหญา คน แมหญา คากพ็ ลอยเหมน็ เนา ไปดว ย ฉนั ใด การคบคนพาลก็ฉันน้นั . ทมี่ า: (ราชธีตาภาษติ ) ขุททกนกิ าย ชาดก มหานบิ าต ๑๓. อทุ พนิ ฺทนุ ปิ าเตน อทุ กุมฺโภป ปูรติ อาปูรติ พาโล ปาปสฺส โถกํ โถํป อาจินํ แมหมอ น้ำยอมเตม็ ดวยหยาดนำ้ คนเขลาสัง่ สมบาปแมท ีละนอ ยๆ ก็ยอ มเตม็ ดวยบาป ฉันนั้น. ทมี่ า: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย ธรรมปทคาถา พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 8

9 ๑๔. ยสฺส รุกฺขสสฺ ฉายาย นิสเี ทยยฺ สเยยยฺ วา น ตสสฺ สขํ ภุฺเชยฺย มิตฺตทุพฺโภ หิ ปาปโก บคุ คลนั่งหรือนอนท่ีรมเงาตนไมใ ด ไมควรหักกิ่งไมนน้ั เพราะผปู ระทุษรา ยมิตรเปนคนเลวทราม. ที่มา: (โพธิสัตวภาษิต) ขุททกนกิ าย ชาดก มหานิบาต ๑๕. สเจ ภาเยถ ทุกขฺ สสฺ สเจ โว ทุกขฺ มปฺปย ํ มากตฺถ ปาปกํ กมมฺ ํ อาวี วา ยทิวา รโห ถา ทานกลวั ทุกข ถาทานไมรกั ทุกข กอ็ ยา ทำบาปทั้งในทแ่ี จง ทั้งในท่ีลับ. ทมี่ า: (พุทธภาษติ ) ขุททกนิกาย อทุ าน พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 9

10 วชิ าธรรม ทุกกะ คอื หมวด ๒ กมั มฏั ฐาน ๒ สมถกมั มฏั ฐาน กมั มฏั ฐานเปนอุบายสงบใจ วปิ ส สนากัมมฏั ฐาน กมั มฏั ฐานเปนอุบายเรอื งปญ ญา อง. ทุก. ๒๐/๗๗ อธิบาย : กัมมัฏฐานเนอ่ื งดวยบริกรรม อนั เปน อุบายทำใจใหสงบ ไมเ กี่ยวกบั ปญ ญา จดั เปน สมถกัมมฏั ฐาน. กัมมฏั ฐานเน่อื งดวยทัศนะทางใจในคติของธรรมดา ปรารภสภาวธรรมและสามัญญ ลักษณะ จัดเปนวปิ ส สนากัมมฏั ฐาน ภาวนา ๒ ก็เรียก กเิ ลสกาม กาม ๒ กเิ ลสเปนเหตใุ คร วตั ถุกาม พัสดุอนั นาใคร. ขุ. มหา. ๒๙/๑ อธิบาย : กิเลสกาม ไดแกก เิ ลสใหใคร คอื ราคะ โลภะ คือความอยากได อสิ สา คอื ความรษิ ยาหรือความหึง อรติ ความไมยนิ ดีดวย อสันตุฏฐิ ความไมสนั โดษ เปน ตน วัตถุกาม ไดแ กก าม คณุ ๕ คือ รปู เสยี ง กล่ิน รส โผฏฐัพพะ อันเปน ทน่ี า ปรารถนารักใครช อบใจ อามสิ บูชา บชู า ๒ ปฏิปตตบิ ูชา บชู าดวยอามิส ( คือส่ิงของ ) บูชาดว ยปฏิบัตติ าม. อง. ทุก. ๒๐/๑๑๗ อามสิ ปฏสิ นั ถาร ปฏิสันถาร ๒ ปฏสิ นั ถารดว ยอามิส (คือสิ่งของ) ธมั มปฏิสันถาร ปฏสิ ันถารโดยธรรม อง. ทุก. ๒๐/๑๑๖ อธิบาย : ปฏิสันถาร ไดแ ก การตอ นรบั แขกผมู าถงึ ถ่ิน อามิสปฏิสันถารไดแกต อ นรับดว ยให ส่ิงของ เชน ใหน้ำรอนหมากพลู อาหารเปนตน ธัมมปฏิสันถาร แกก ันมาวา กลา วธรรมใหฟงหรอื แนะนำกนั ในทางธรรม ขา พเจาเห็นไมใ ชอาการรบั แขก มติของขา พเจา ไดแกต อ นรับโดยควรแกฐานะของ แขกผมู า ควรลกุ รบั กราบไหวกท็ ำ ไมควรทำอยางนนั้ กท็ ำความเออ้ื เฟอ ดวยประการอื่น แมเจาถนิ่ มี ปรารถนาดี แตท ำไมค วรแกฐ านะของแขก การปฏิสันถารนนั้ อาจเสยี เชน แขกเปนคนชัน้ สงู เจาถ่ินทำ พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 10

11 การตอ นรบั อยางคนสามญั ดูเปน ไมสำคัญในแขกผนู ้นั เลย อกี ผา ยหน่ึง แขกเปนคนสามัญ เจาถ่นิ ตอ นรับ แขง็ แรง อยา งทำแกแ ขกชัน้ สูง ดเู ปน ต่นื หรือเซอะไป ธัมมปฏสิ นั ถาร หมายเอาการตอ นรบั ทีท่ ำพอดีสม แกฐานะของแขก กายิกสุข สุข ๒ เจตสิกสุข สุขทางกาย (สุขเกิดจากรูป เสยี ง กลน่ิ รส และสัมผสั ) สขุ ทางใจ. ( สขุ เกิดจากการปฏบิ ตั ธิ รรม ) อง. ทุก. ๒๐/๑๐๑ ตกิ ะ หมวด ๓ อกุศลวติ ก ๓ กามวติ ก ความตริในทางกาม พยาบาทวติ ก ความตรใิ นทางพยาบาท วหิ งิ สาวติ ก ความตรใิ นทางเบยี ดเบยี น อง. ฉกก. ๒๒/๔๙๖. อธิบาย : ความตริประกอบดวยกามราคะ เชน คดิ แสไ ปในการทำกาเมสมุ จิ ฉาจาร และทำทรุ า จารผดิ ประเพณี และประกอบดวยอภิชฌา เชนคดิ แสไปในทางหาลาภอันไมช อบธรรม จัดเปน กามวิตก ความตรปิ ระกอบดวยพยาบาท มโี ทสะเปน มูล คอื คิดทำลายหรอื ตดั รอนผูอื่น จดั เปน พยาบาทวิตก ความ ตรปิ ระกอบดว ยเจตนาเปน เหตุทำความลำบากใหแกผ อู ่ืน มีโมหะเปน มูล เชน ใชค นหรอื สัตวพ าหนะเกนิ พอดี ไมป รานีไมคดิ ถึงความลำบากของเขา ของมัน หรือแสวงหาความสนกุ เพือ่ ตนเองในทางลำบากของ ผอู น่ื จดั เปน วหิ ิงสาวิตก กุศลวติ ก ๓ เนกขัมมวิตก ความตริในทางพรากจากกาม อพยาบาทวติ ก ความตรใิ นทางไมพยาบาท อวิหงิ สาวิตก ความตริในทางไมเบยี ดเบยี น อธิบาย : ความตริเปนไปเพอ่ื ทำใจไมใ หล ุอำนาจแกกเิ ลสกามและไมติดอยูในวตั ถกุ าม จัดเปน เนกขัมมวติ ก แตเ นกขมั มศัพทน้ีทานหมายเอาออกบวช เพราะความมุงหมายของผูบ วช ยอมเปนไปในทาง นน้ั ความตรเิ ปนไปดว ยอำนาจเมตตาในผูอนื่ ปรารถนาความดีความงามเพอื่ เขา จัดเปน อพยาบาทวิตก ความตริเปน ไปดวยอำนาจกรุณาในผอู ่ืน จะทำอะไร ๆ เนือ่ งดวยผอู ืน่ เปน ตนวาจะใชค นหรือสัตว มี ปรานคี ิดถงึ ความลำบากของเขาของมนั ไมใชต รากตรำ ไมท ำความลำบากใหแ กเ ขาแกมนั โดยไมจ ำเปน จัดเปนอวหิ งิ สาวิตก พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 11

12 อคั คิ ( ไฟ ) ๓ ราคัคคิ ไฟคือราคะ โทสคั คิ ไฟคอื โทสะ โมหัคคิ ไฟคอื โมหะ. ขุ. อุ. ๒๕/๓๐๑. อธิบาย : กิเลส ๓ ประเภทน้ี จัดเปนอคั คิ เพราะเปนสภาพเผาลนสนั ดานใหรอ น. อธปิ เตยยะ ๓ อตั ตาธิปเตยยะ ความมีตนเปนใหญ โลกาธปิ เตยยะ ความมโี ลกเปนใหญ ธัมมาธปิ เตยยะ ความมธี รรมเปน ใหญ. องฺ ติก. ๒๐/๑๐๑. อธิบาย : อัตตาธปิ เตยยะน้นั พึงเหน็ เชนคนจะทำบุญ ปรารภภาวะของตนผเู ปนอสิ ระ ทำ ดว ยมงุ ใหส มภาวะของตน ผทู ำมุงผลอนั จะไดแ กต น หรือมุงความสะดวกแหง ตนก็เชน นั้น โลกาธิปเตยยะ นนั้ พงึ เห็นเชน ผนู ้ันทำบุญ ดวยมงุ จะใหผูอน่ื สรรเสรญิ หรอื ไมทำ เกรงเขาจะนนิ ทา หรอื ทำตามความ นยิ มของเขาท้ังหลายธัมมาธปิ เตยยะนนั้ พึงเห็นเชนผูท ำไมมงุ อยา งอ่ืน เปน แตเ ห็นสมควรเหน็ วาถูกกท็ ำ หรือทำดว ยอำนาจเมตตากรุณาเปน อาทิ สจั จญาณ ญาณ ๓ ปรชี าหยง่ั รูอรยิ สจั กิจจญาณ ปรชี าหย่ังรกู ิจอันควรทำ กตญาณ ปรชี าหยัง่ รูก จิ อนั ทำแลว. สํ มหา. ๑๙/๕๓๐ อธบิ าย : ปรชี าหยงั่ รวู า นีท้ ุกข น้ที ุกขสมุทัย นีท้ ุกขนโิ รธ น้ีทุกขนโิ รธคามนิ ีปฏิปทา จัดเปน สจั จญาณ ปรีชาหยัง่ รวู า ทุกขเปนธรรมชาติทีค่ วรกำหนดรู ทกุ ขสมุทยั เปน สภาพทีค่ วรละเสีย ทุกขนิโรธ เปน สภาพท่ีควรทำใหแ จง ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา เปน ธรรมชาติทค่ี วรทำใหเกิด จัดเปน กจิ จญาณ ปรชี าหยัง่ รกู ิจ ๔ อยาง นั้นวาทำสำเร็จแลว จดั เปนกตญาณ ญาณ ๓ น้ี เปน ไปในสัจจะ ๔ อยา งละ ๓ จึง เปน ๑๒ เรยี กวา อริยสจั มอี าการ ๑๒ กามตัณหา ตัณหา ๓ ภวตัณหา วภิ วตณั หา ตณั หาในกาม ตณั หาในภพ ตณั หาในปราศจากภพ. องฺ ฉกกฺ . ๒๒/๔๙๔. พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 12

13 อธิบาย : ความอยากไดอ ยากพน อยางแรง ท่ีเรียกวา ทะยาน วาด้ินรน จดั เปนตณั หา ความ อยากไดว ตั ถกุ ามอนั ยงั ไมไ ด และความหมกมนุ อยูในวัตถกุ ามอนั ไดแ ลว จัดเปน กามตณั หา ความอยาก เปนอยใู นภพทีเ่ กดิ ดวยอำนาจความอาลัย และความอยากเกิดในภพท่ปี รารถนาตอ ไป จดั เปน ภวตณั หา ความอยากเปนนน่ั เปน น่ี สงเคราะหเ ขาในประเภทนี้ดว ย ความอยากไมเปนอยูในภพที่เกดิ คอื ความอยาก ตายเสยี ดวยอำนาจความเบ่ือหนายและความอยากดบั สญู ไมเ กิดในภพนั้น ๆ อกี จัดเปน วิภวตณั หา ความไมอยากเปนน่ันเปน นี่ สงเคราะหเขาในประเภทนีด้ ว ย ปาฏหิ ารยิ ะ ๓ อทิ ธิปาฏิหาริยะ ฤทธิ์เปน อัศจรรย อาเทสนาปาฏิหารยิ ะ ดกั ใจเปน อศั จรรย อนสุ าสนปี าฏหิ าริยะ คำสอนเปนอัศจรรย. ที. สี. ๒/๒๗๓. อธิบาย : การแสดงฤทธไ์ิ ดพ น วิสยั ของสามัญมนุษย เชนนริ มิตตัวไดต าง ๆ ลอง หนได ดำดนิ ได เดินน้ำได เหาะได ทานจดั เปนปาฏหิ ารยิ ะอยางหนง่ึ แตห มายเอาการแสดงฤทธโ์ิ ตง ๆ อยางน้ี หรอื หมายเอาการแสดงฤทธิ์เปนธรรมาธิษฐาน เปรียบดวยบคุ ลาธษิ ฐาน ขอฝากปราชญไวเพอ่ื สนั นษิ ฐาน. การ ดักใจทายใจคนได ทานจดั เปน ปาฏหิ าริยะอยางหนงึ่ . คำส่ังสอนอันอาจจงู ใจคนใหน ยิ มไปตาม ทา นจัดเปน ปาฎหิ ารยิ ะอยา งหนึ่ง. ปาฏิหาริยะ ๓ น้ี ทานวามีในสมเดจ็ พระผูมพี ระภาคเจา และยกยองอนสุ าสนี ปาฏหิ าริยะวา เปน อัศจรรยยงิ่ กวา ๒ อยา งขา งตน พระวนิ ัยปฎ ก ปฎ ก ๓ หมวดพระวินัย พระสุตตันปฎ ก หมวดพระสุตตนั ตะ ( หรอื พระสูตร ) พระอภธิ รรมปฎ ก หมวดพระอภิธรรม. วิ. ปรวิ าร. ๘/๑๒๔. อธิบาย : ศัพทวาปฎ ก เปน ชอ่ื แหงกระจาดหรือตระกรา เอามาใชใ นท่ีน้ี ดวยหมายเอาความ วาเปนหมวดท่ีรวบรวม ดุจกระจาดเปน ที่รวมสงิ่ ของตาง ๆ มีผักตา ง ๆ ท่ซี ้อื มาจากตลาดเปน ตน . ปาพจน ในที่น้ีทา นแบงเปน ๓ พระวินยั คงท่ี พระธรรมแบง ออกเปน ๒ หมวด ท่แี สดงโดยบุคลาธษิ ฐาน หรือ เจอื ดว ยบุคลาธษิ ฐาน จดั เปน พระสุตตนั ตะ ๑ หมวดท่ีแสดงโดยธรรมาธิษฐานลว น จัดเปน พระอภธิ รรม ๑ ทงั้ ๓ นี้ เปนหมวดหนงึ่ ๆ ท่รี วบรวมปกรณมีประเภทเดยี วกนั จงึ จัดเปน ปฎกหนงึ่ ๆ โลกัตถจรยิ า พุทธจรยิ า ๓ ญาตัตถจริยา ทรงประพฤตเิ ปน ประโยชนแ กโ ลก ทรงประพฤตเิ ปนประโยชนแ กพระญาติ หรือโดยฐานเปน พระญาติ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 13

14 พุทธตั ถจริยา ทรงประพฤตปิ ระโยชน โดยฐานเปน พระพุทธเจา. มโน. ปุ. ปฐม. ๑๐๔. อธบิ าย : โลกัตถจริยานัน้ ไดแ กทรงประพฤตเิ ปน ประโยชนแกม หาชนท่นี บั วา สตั วโลกท่ัวไป เชน ทรงแผพ ระญาณเล็งดสู ัตวโลกทุกเชาคำ่ ผูใ ดปรากฏในขายพระญาณ เสด็จไปโปรดผูนัน้ กลา วสน้ั ทรง สงเคราะหคนท้งั หลายโดยฐานเปนเพอื่ นมนุษยด วยกัน นบั เขาในขอนี้ ญาตตั ถจรยิ า ไดแกทรงสงเคราะหพ ระญาตโิ ดยฐานเปนพระญาติ เชน ทรงพระอนญุ าตใหพวก ศากยะผเู ปน พระญาตแิ ละเปนเดยี รถยี  จะเขา มาอปุ สมบทในพระพทุ ธศาสนา ไมต อ งอยูติตถิยปรวิ าส ๔ เดือนกอน เหมือนพวกเดยี รถียอ น่ื น้เี ปน ญาตตั ถจริยาโดยเฉพาะ เมอ่ื เพง ถึงพระพทุ ธจรยิ าอนั เปนไปเพอื่ สงเคราะหพระญาติ การเสด็จไปเทศนาโปรดพระญาติ ณ นครกบิลพสั ดกุ ็ดี การเสดจ็ ไปหา มพระญาติ ฝายศากยะและโกลิยะผูวิวาทกนั ดว ยแยงนำ้ เขา นาก็ดี จดั เขาในขอน้กี ็ได พุทธัตถจรยิ านัน้ ไดแกพ ระพทุ ธกจิ ที่ทรงบำเพญ็ ใหเ ปน ประโยชนแ กมหาชนโดยฐานเปน พระพุทธเจา เชน ทรงบัญญัติสกิ ขาบท อนั เปนอาทิพรหมจรรยบ า ง อนั เปน อภิสมาจารบา ง เพ่ือนิคคหะ พวกภิกษุหนา ดานไมล ะอาย ซงึ่ เรยี กวา ทุมมงั กุผเู กอยาก คือผูไมคอยรูจักอายบา ง เรียกวาอลัชชี ผไู มม ี ยางอายบา ง และเพ่ือวางระเบียบนำความประพฤตแิ หงพวกภิกษุผูรกั ดีรักงาม ซ่งึ เรยี กวาเปสละบา ง ผมู ี อายเรยี กวา ลชั ชบี า ง และทรงแสดงธรรมประกาศพระศาสนา ใหบรษิ ัทท้ังคฤหัสถบรรพชิตรูท วั่ ถึงธรรม ประดิษฐานพระพทุ ธศาสนาใหย ่ังยืนสบื มา กลา วส้ัน ทรงทำหนาท่ีของพระพทุ ธเจา นับเขาในขอ นี้ วฏั ฏะ ( วน ) ๓ กิเลสวัฏฏะ วนคอื กิเลส กัมมวัฏฏะ วนคอื กรรม วปิ ากวฏั ฏะ วนคอื วบิ าก. อภ.ิ สงฺ. ๔๖. อธบิ าย : สภาพ ๓ น้ี ไดช ื่อวา วน เพราะหมุนเวียนกันไป คอื กเิ ลสเกิดขน้ึ แลว ใหทำกรรม คร้ันทำกรรมแลว ยอมไดรับวิบากแหงกรรม เมอื่ ไดรับวบิ าก กเิ ลสเกดิ ขึ้นอีก วนกนั ไปอยางน้ี จนกวา พระอรหัตตมรรคจะตดั ใหขาดลง ท้ัง ๓ น้ีเรียกวา ไตรวัฏฏะ สกิ ขา ๓ อธสิ ีลสกิ ขา สิกขาคอื ศลี ย่ิง อธจิ ิตตสกิ ขา สกิ ขาคอื จิตย่งิ อธปิ ญญาสกิ ขา สิกขาคอื ปญญาย่ิง. องฺ. ติก. ๒๐/๒๙๔. อธิบาย : ปฏิปทาทตี่ ้งั ไวเพ่ือศกึ ษา คอื ฝกหดั ไตรทวารไปตามช่อื วาสิกขา.ในเบ้อื งตน ควรหัด ปฏิบัติรกั ษามารยาทกายวาจาใหเ รยี บรอยปราศจากโทษสมควรแกหมูกอ น นี้จัดเปนสลี สิกขา. ในลำดบั น้นั ควรหดั รักษาจิตใหอยูในอำนาจ อาจทำใหแนแนว ควรแกก ารงานในคราวตองการ นจี้ ัดเปนจติ ตสิกขา ใน พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 14

15 ทีส่ ดุ ควรหัดใชปญ ญา ใหรอบรูสภาวธรรม อนั เปนไปดวยความเปน เหตแุ ละผลแหงกนั และกัน จัดเปน ปญญาสิกขา. เพง ธรรมอนั อุกฤษฏ เรียกวา อธิสลี สกิ ขา อธจิ ิตตสิกขา อธปิ ญ ญาสิกขา จตกุ กะ หมวด ๔ อบาย ๔ นริ ยะ นรก ติรัจฉานโยนิ กำเนดิ ดริ ัจฉาน ปตติวิสัย ภมู แิ หง เปรต อสรุ กาย พวกอสุระ ขุ. อิติ. ๒๕/๓๐๑. อธิบาย : ภูมิกำเนิด หรือพวกอันหาความเจริญมิได จัดเปนอบายนิรยะ ทานวา เปนภูมทิ ี่ ลงโทษคนผทู ำบาปตายแลว ไปเกิดข้นึ ณ ท่ีนั้น มนี ายนิรยบาลเปนผูท ำกรรมกรตา ง ๆ ใหไดค วาม เดอื ดรอน แสดงโดยบุคลาธิษฐานดวยถูกไฟลวกและถกู ประหารดุจความเขาใจของพวกพราหมณค รง้ั เวทิก สมยั คือยุคถอื ลทั ธิตามพระเวทวา คนบาปตายไปแลวถกู พระยมชำระแลวลงโทษใหต กนรก และตองเสวย กรรมกรณต าง ๆ แตในปนู หลังกลาวเพยี งนรกและคนทำบาปไปเกดิ เองในภมู ินนั้ การถูกเพลิงลวกหรอื ถกู ประหารกเ็ ปน อยูในภมู นิ ั้นเอง ไมก ลา วถงึ นายนิรยบาล เปนกลเม็ดอยู กำเนดิ ดริ ัจฉานท่ไี มมีภูมิเปน ท่ี ตา งหาก ตอ งอาศยั มนุษยโลก ปรากฏแลว นอกจากนีย้ งั มีนาคและครุฑมพี ิภพเปน ท่ีอยู มพี ระราชาใน พวกกันเอง เปน สัตวผ บู รบิ รู ณ แมอ ยา งนน้ั ทานก็จดั เปนอบายเพราะไมเ ปนภัพพบุคคลเหมอื นมนษุ ย ศัพทวา เปรต แปลวา ผลู ะไปแลว หมายเอาผผี ูเคยเปน มนุษยมากอ นยังไมไ ดถ อื กำเนิดอ่นื ไดใ นศพั ท สัมภเวสี ผแู สวงหาทเ่ี กดิ ในเมตตสตู ร ภายหลังหมายเอาเฉพาะจำพวกทำบาปมีโทษไมถงึ ตกนรก แตมี รปู รางทรวดทรงไมสมประกอบ ตกยาก ไดค วามอดอยากเปนลนเหลอื เดือดรอนไปในทางเปน อยขู อง ตนเอง พวกเปรตน้ี ดเู หมอื นอาศัยมนุษยโลกกม็ ี พึงเหน็ อยา งพวกเปรตพระญาติเกา ของพระเจา พิมพิสาร ซึ่งกลา วถงึ ในตโิ รกุฑฑสูตร และในอรรถกถาแหงสูตรนนั้ ดูเหมอื นมภี ูมิสำหรับเปรตเหลา น้ันกม็ ี พงึ เหน็ อยางพวกเปรตซึ่งกลา วถึงในชาณสุ โสณีสูตร นอกจากน้ี ยังมีเปรตอกี จำพวหน่ึง อยปู ลกี ตามลำพงั ใน มนษุ ยโลก ไดเ สวยสุขเสวยทกุ ขปนกัน มีวมิ านอยู มีสมบัติ ไดเสวยสขุ ในวิมานตลอดกลางวนั ครัน้ คำ่ ลง ตอ งออกจากวิมานไปรบั กรรมกรเหมอื นสัตวน รกตลอดกลางคนื พอสวางก็กลับวมิ านไดอกี อสรุ กาย ในบาลไี มกลาวถึงเลย ในอรรถกถากไ็ ดพบเพียงสกั วาช่ือ ในปทานุกรมสํสกฤต แก อสรุ ศัพทวา ผูเปน อยู อธิบายวา ไดแ กผเี ปน อทสิ สมานกาย ประเภทท่ชี ัว่ ตรงกับผไี มมชี ือ่ ผเู ที่ยวหลอก มนษุ ยใ หตกใจกลัว ผแี ปลกจากเปรตเพราะเที่ยวหลอก เปรตไมหลอก เปนแตค นไปพบเขาเอง หรือเมื่อ จะรอ งทุกขแ กค น กแ็ สดงตวั ใหเ ห็นเปนอทิสสมานกายหรือไม ไมชดั นัก แตกลาวถึงทั้ง ๒ อยาง อาหาร ของสัตวน รก ทานกลาววากรรม อาหารของสตั วด ริ จั ฉาน เปนตามประเภทของมัน ที่เปนสว นใหญ ของ เกดิ ในสรรี ะแหง สัตวดว ยกนั เปนตนวา เนอื้ และเลอื ดก็มี ของนบั เขาในภูตคาม เปน ตนวา หญาและใบไมก็ มี อาหารของเปรต ทานกลา ววากรรมดวย ผลทานอนั ญาติมติ รผยู งั เปนอยใู นมนุษยโลกบรจิ าคแลว อุทิศไป ถงึ ดว ย อาหารของอสรุ กายไมไดร ะบไุ วช ัด เทยี บอาหารของยกั ษเลว ๆ ของเกิดในสรีระแหง สัตวด ว ยกนั ไม พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 15

16 เลือกวา ดหี รือเสยี สกปรกหรือไม ขาพเจาจักเปรียบสัตวน รก เปรต อสุรกาย เพ่ือเปนทางสนั นิษฐาน สตั วน รก เชนคนโทษถูกรบั อาญาแผนดิน ตอ งเสวยกรรมกรณอ ยูในพันธนาคาร แตรัฐบาลใหอ าหารกินไม อดอยากมากนกั เปรต เชน คนตกทุกขไ ดยากหากนิ ในทางเท่ียวขอทาน อสุรกาย เชน คนอดอยากอยาง น้นั แลว เทีย่ วลอบทำโจรกรรมในคำ่ คืน ตลอดถงึ การหลอกลวงเอาทรพั ยข องผูอื่น. อปสเสนธรรม ๔ พจิ ารณาแลวเสพของอยา งหน่ึง พจิ ารณาแลวอดกลั้นของอยางหน่ึง พิจารณาแลวเวน ของอยา งหน่ึง พิจารณาแลวบรรเทาของอยา งหนึ่ง. ท.ี ปาฏ.ิ ๑๑/๒๓๖. อธิบาย : ขอ ตน เสพของอนั สบาย ตางโดยเปนจีวร บณิ ฑบาต เสนาสนะ คิลานเภสชั บุคคลและธรรมเปนตน ท่เี สพเขากศุ ลเกิดขน้ึ และเจริญขนึ้ อกศุ ลไมเ กิด ท่ีเกิดขน้ึ แลวเสอื่ มสิน้ ไป ขอท่ี ๒ อดกลัน้ อารมณอ นั ไมเปนท่ีเจริญใจ ตา งโดยหนาว รอน หวิ กระหาย ถอยคำเสียดแทง และทุกขเวทนา อนั แรงกลา ขอ ท่ี ๓ เวนของไมสบาย ตา งโดยประเภทอยา งน้ัน ทเี่ สพเขา อกศุ ลเกดิ ขึ้นและเจริญขนึ้ กศุ ลไมเ กดิ ท่เี กดิ แลว เส่อื มส้ินไป ขอ ที่ ๔ บรรเทาอกศุ ลวติ กอันสัมปยตุ ดวยกาม ดวยพยาบาท ดวย วหิ งิ สา อัปปมัญญา ๔ เมตตา กรุณา มทุ ติ า อุเบกขา ท.ี ส.ี ๙/๓๑๐ อัปปมญั ญา แปลวา ภาวนามีสัตวห าประมาณมิไดเ ปน อารมณ เพราะแผไ ปโดยไมเจาะจง ไม จำกดั วาเปนมติ รหรือศตั รูเปน ตน เมตตา โดยพยญั ชนะ ไดแ กค วามสนิทสนม คือ รักใคร เวน จากราคะ โดยอรรถ ไดแ ก ปรารถนาความสขุ ความเจริญเพอ่ื ผูอ ื่น. กรุณา โดยพยญั ชนะ ไดแกค วามหว่นั ใจ เมื่อเหน็ ผูอ น่ื ไดท กุ ขร อ น โดยอรรถ ไดแ กค วามปรารถนาเพื่อจะปลดเปลื้องทุกขข องเขา. มทุ ิตา โดยพยญั ชนะ ไดแ กค วามชนื่ บาน โดยอรรถ ไดแกความพลอยยินดดี ว ย ในเม่อื เห็นผอู นื่ ไดด.ี อุเบกขาโดยพยญั ชนะ ไดแ กค วามวางเฉย โดยอรรถ ไดแ กค วามวางตนเปนกลาง ในเมือ่ จะแผเ มตตากรณุ าไปไมบ งั ควร เชน เอาใจชวยโจรเปน ตัวอยา ง หรอื ในเม่อื จะพลอยยนิ ดดี วยสมบัติของอกี ฝา ยหนึ่ง จำจะยินดดี ว ยวบิ ตั ขิ องอีกฝา ยหนงึ่ เชน ๒ ฝา ยเปนความกนั จะพลอยยินดดี ว ยฝายชำนะกจ็ ำจะยนิ ดดี ว ยความแพข องอีกฝา ยหน่งึ . ธรรม ๔ อยา งนี้ ที่แผโ ดยเจาะตัวก็ดี โดยไมเจาะตัวแตยงั ไมจำกัดมงุ เอาหมูนี้หมูน้ันกด็ ี จดั เปน พรหมวหิ าร แปลวา ธรรม เปนเครอ่ื งอยูของพรหม โดยอธบิ ายวา พรหมโดยอบุ ตั กิ ็ดี พรหมโดยสมมติ คือ ผูใหญก็ดี ยอ มอยดู วย ธรรมเหลาน้.ี ทแ่ี ผโดยไมเ จาะตวั ไมมจี ำกดั จดั เปนอปั ปมัญญา แปลวา ภาวนามีสตั วหาประมาณมิไดเ ปน อารมณ เปนปฏิปทาของภกิ ษใุ นพระธรรมวินัยน้ี พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 16

17 โอฆะ ๔ กาโมฆะ โอฆะคือกาม ภโวฆะ โอฆะคือภพ ทฏิ โฐฆะ โอฆะคอื ทฏิ ฐิ อวิชโชฆะ โอฆะคืออวชิ ชา. สํ. มหา. ๑๙/๘๘. กาม ภพ มิจฉาทิฏฐิ และอวชิ ชา ชื่อวา โอฆะ เพราะเปน เหมือนหว งนำ้ ท่ีทว มใจสตั วใหจ มลง ในวัฏฏทกุ ข อธิบาย : กาม ภพ อวชิ ชา พึงรูโดยนยั อันกลาวแลว ในอาสวะ ๓ ทฏิ ฐิ หมายเอามิจฉาทิฏฐิ สภาพ ๔ นี้ ไดช ื่อวา โอฆะ เพราะเปน ดุจกระแสนำ้ อนั ทวมใจสัตว ไดชื่อวาโยคะ เพราะประกอบสัตวไว ในภพ ไดช ือ่ วาอาสวะเพราะเปนสภาพหมักหมมอยใู นสนั ดาน ปรญิ ญา กจิ ในอรยิ สจั ๔ กำหนดรทู กุ ขสัจ ปหานะ ละสมทุ ัยสจั สัจฉกิ รณะ ทำใหแจง นโิ รธสจั ภาวนา ทำมคั คสัจใหเกิด. สํ. มหา. ๑๙/๕๓๙. อธบิ าย : อริยมรรคเมอื่ เกิดข้นึ ยอมทำกิจ ๔ น้ีในขณะเดียวกัน บริษทั ๔ ภกิ ษุ ภิกษณุ ี อุบาสก อบุ าสกิ า อง จตุก ก . ๒๑/๑๗๘ อคุ ฆฏิตัญู บุคคล ๔ ผูอ าจรูธ รรมพอทา นยกหวั ขอ ข้นึ แสดง วิปจิตัญู ผอู าจรูธรรมตอ เมื่อทานอธิบายความแหงหวั ขอ น้นั เนยยะ ผูพอแนะนำได ปทปรมะ ผมู ีบทเปนอยางยงิ่ อง จตุก ก . ๒๑/๑๘๓ อธบิ าย : บุคคลที่ ๑ เปน ผมู ปี ฏิภาณเปน อยางดี ทานผเู ทศนายกเพียงหวั ขอขึน้ แสดง ก็ เขาใจแลว ตัวอยา งเชน พระอสั สชิแสดงแกพ ระสารีบตุ รครง้ั ยงั เปน ปริพาชกวา ความเกิดและดบั แหง ธรรม ท้ังหลายเพราะเหตุ พระสารีบุตรเขาใจดีวา หวั ใจพระพุทธศาสนาถอื วา สิ่งน้นั ๆ สารพัดทกุ อยา งเปน เหตแุ ละผลแหงกนั และกนั เกดิ ขึ้นเพราะเหตุ ดับกเ็ พราะสน้ิ เหตุ บุคคลท่ี ๒ มปี ฏิภาณไมถึงอยา งน้ัน ตอ พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 17

18 ไดฟงอธิบายความจงึ เขาใจได ตวั อยา งเชน พระปญจวัคคยี ไ ดฟง พระศาสดาตรัสวา ปญจขันธ เปน อนัตตา แลว ทรงอธบิ ายวาถา ปญจขนั ธเปนอัตตาแลวไซร ปญ จขนั ธน ้นั กจ็ ะไมพึงเปนไปเพ่ือความลำบาก และจะพึงปรารถนาไดตามใจวา ขอจงเปน อยางนเี้ ถดิ อยาไดเปนอยางนั้นเลย ทานเขาใจแลว บคุ คลท่ี ๓ ไดแกผพู อจะฝกสอนอบรมไดตอ ไป อยางคนสามญั บุคคลท่ี ๔ ไดแ กบคุ คลผูสักวา ฟง ไมยงั ประโยชนใ ห สำเรจ็ เพราะการฟง มรรค ๔ โสดาปตติมรรค สกทาคามมิ รรค อนาคามิมรรค อรหัตตมรรค ว.ิ ญาณทสส น. ตติย. ๓๑๙ อธิบาย : ญาณคือความรเู ปน เหตุละสงั โยชนไ ดเด็ดขาด เรียกวามรรค มรรคนัน้ จำแนกเปน ๔ ดวยอำนาจกำจัดสงั โยชนแ ตเพยี งเอกเทศบาง สน้ิ เชิงบา ง ๑. โสดาปตตมิ รรค เปน เหตุละสังโยชนได ๓ คือสกั กายทฏิ ฐิ วิจิกจิ ฉา สีลพั พตปรามาส ๒. สกทาคามมิ รรค เปน เหตุละสังโยชนได ๓ เหมอื นโสดาปตติมรรค กับทำราคะ โทสะ โมหะ ใหเบาลง ๓. อนาคามิมรรค เปนเหตลุ ะโอรมั ภาคยิ สังโยชนไดทง้ั ๕. ๔. อรหตั ตมรรค เปน เหตลุ ะสังโยชนไดท งั้ ๑๐ ผล ๔ โสดาปต ติผล สกทาคามิผล อนาคามิผล อรหัตตผล ท.ี ปาฏ.ิ ๑๑/๒๔๐ อธบิ าย : ธรรมารมณอนั เกดิ สบื เน่ืองมาแตมรรค เสวยกำไรที่มรรคไดทำไวน้ัน เรียกวาผล ผล น้นั ก็มชี อ่ื เปน ๔ ตามมรรค จกั แสดงขอ อุปมาเปรยี บมรรคกบั ผลพอเล็งเห็น. สงั โยชนเ หมอื นโรคในกาย มรรคเหมอื นการรักษาโรคใหหาย ผลเหมือนความสุขสบายอนั เกดิ แตค วามส้นิ โรค. อกี อปุ มาหน่ึง สังโยชน เหมือนโจรในปา มรรคเหมอื นกริ ยิ าปราบโจร ผลเหมือนความสงบราบคาบเกิดมีเพราะหมดโจร พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 18

19 พระอริยบคุ คล ๔ พระโสดาบัน พระสกทาคามี พระอนาคามี พระอรหันต ท.ี สี. ๙/๑๙๙. ปญ จกะ คอื หมวด ๕ อนุปุพพีกถา ๕ ทานกถา กลาวถึงทาน สลี กถา กลาวถึงศีล สัคคกถา กลาวถึงสวรรค กามาทนี วกถา กลาวถึงโทษแหงกาม เนกขมั มานสิ ังสกถา กลาวถึงอานิสงสแ หง ความออกจากกาม มหาวคค. ปฐม. ๔/๓๐. อธิบาย : เทศนาทแ่ี สดงไปโดยลำดับ เพ่ือฟอกอัธยาศัยของเวไนยสตั วใ หหมดจดเปนชัน้ ๆ เรียกอนุปพุ พกี ถา มนี ยิ มเปนพเิ ศษ ๕ อยา งนี้ ทานกลา ววา เปนพระธรรมเทศนาที่พระศาสดาทรงแสดง ในคราวทผี่ ูฟ ง มอี ปุ นสิ ยั สามารถจะบรรลธุ รรมพิเศษ กอนแตทรงแสดงอริยสัจ มอี รรถาธิบายวา ใน เบอ้ื งตน ทรงแสดงประโยชนแ หงการให เพอื่ ละความเหน็ แกตวั และความตระหนี่เสียแลว มใี จเผื่อแผ สงเคราะหผอู นื่ ดวยกำลงั ทรพั ยข องตนเอง ในลำดับน้ัน ทรงแสดงประโยชนแ หงศลี คอื ความประพฤติ เรยี บรอย เพ่อื เวนจากเบยี ดเบียนผอู ื่น ไมท ำภัยอันตรายใหเ กดิ ขึน้ ในหมูท่ีตนเขาอยูดวย และเพื่อรูจกั นบั ถือเขา ในลำดับนนั้ ทรงแสดงสมบัตคิ อื ความดคี วามงามอันคนผใู หแ ละคนผูม ีศีลจะพงึ ไดพ งึ ถงึ ในมนษุ ยโลก ตลอดข้ึนไปถงึ สวรรค เปน อัสสาทะ คือรสอรอ ยแหงกาม เพอ่ื เห็นอานสิ งสแ หงทานและศีลย่งิ ขึน้ ในลำดบั น้นั ทรงแสดงอาทีนพแหงกามวา แมใหสขุ โดยประการตา ง ๆ แตก ็ยังเจือดว ยทกุ ข ไมค วรเพลดิ เพลนิ โดย สว นเดยี ว ควรเบื่อหนายดวยเหมอื นกัน ในที่สุดทรงแสดงอานสิ งสแหงความออกจากกาม คอื ทำจติ ไมใ ห หมกมนุ อยใู นกาม เพอื่ ยังฉันทะใหเกิด คนผไู มเ หน็ แกต ัว ใหท รัพยของตนเกอ้ื กลู ผอู ่นื มีศลี ประพฤติ เรยี บรอย ไมท ำรายเขา และไมเยอ หยง่ิ ต้ังตนไดใ นกามสมบตั แิ ลว ไมเ พลิดเพลินหมกมนุ อยูในนน้ั ยงั แล เหน็ โทษและเบ่ือหนาย มงุ สขุ อันสงบยิง่ ขึ้นไปกวานน้ั อีก เปน ผคู วรรับเทศนาอยางสงู คอื อริยสัจ เหมอื น ผาอนั ฟอกหมดจดแลว ควรรบั นำ้ ยอมมปี ระการตา ง ๆ สดุ แตผ ูยอมจะนอมไปฉะน้ัน อาวาสมจั ฉรยิ ะ มจั ฉรยิ ะ ๕ กลุ มจั ฉริยะ ลาภมจั ฉรยิ ะ ตระหนท่ี ีอ่ ยู ตระหน่ีสกลุ ตระหนลี่ าภ พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 19

20 วัณณมัจฉรยิ ะ ตระหน่ีวรรณะ ธมั มมัจฉรยิ ะ ตระหนี่ธรรม อง นวก. ๒๓/๔๘๑ อธิบาย : ความหวงถ่ิน ไมพ อใจใหคนตางดาว ตา งชาติ ตางนกิ าย เขา มาอยูแทรกแซง จดั เปนอาวาสมจั ฉรยิ ะ ความหวงสกุลไมย อมใหสกลุ อ่นื เขา มาเกย่ี วดองดวย จัดเปนกุลมจั ฉรยิ ะ ความหวง สกลุ อปุ ฏ ฐากของภิกษุ ไมพอใจใหบำรุงภกิ ษอุ ื่น คอยกดี กนั เสยี จัดเปน กุลมัจฉริยะในฝายบรรพชิต ความ หวงทรัพยพ ัสดุไมใหผ อู น่ื จดั เปน ลาภมัจฉรยิ ะ ความหวงคณุ ความดี ไมปรารถนาใหคนอน่ื สไู ด จดั เปน วณั ณมจั ฉริยะ. อีกอยา งหน่ึง วณั ณะแปลวา สีกาย ความหวงสวยหวงงามอันเปน กเิ ลสของหญิงสาว ก็ นบั เขาในวัณณมจั ฉรยิ ะ. ความหวงธรรม หวงศิลปวทิ ยา ไมปรารถนาจะแสดงจะบอกแกคนอืน่ เกรงวาเขา จะรเู ทยี มตน จัดเปนธมั มมจั ฉรยิ ะ ขันธมาร มาร ๕ มารคอื ปญ จขันธ กเิ ลสมาร มารคอื กเิ ลส อภสิ งั ขารมาร มารคอื อภสิ งั ขาร มจั จมุ าร มารคือมรณะ เทวปุตตมาร มารคือเทวบุตร วิ. ฉยนุสส ติ. ปฐม. ๒๗๐ อธิบาย : ปญจขนั ธ ไดช อื่ วามาร เพราะบางทที ำความลำบากให อนั เปนเหตุเบ่อื หนา ย จนถึงฆาตัวตายเสียเองก็มี กิเลสไดช อื่ วา มาร เพราะตกอยใู นอำนาจแหงมนั แลว มนั ยอมผูกรดั ไวบ างยอ ม ทำใหเสยี คนบา ง อภิสงั ขารคือกรรมฝายอกุศล ไดชือ่ วามาร เพราะทำใหเ ปน ผูทุรพล มจั จุ คือมรณะ ได ชือ่ วามาร เพราะตัดชีวิตเสีย. เทวบุตรผูมงุ รา ย ไดชอ่ื วามาร เพราะเปนบคุ ลาธิษฐานแหงสภาวะอนั ทำลายลา ง ขน้ึ ช่ือวาเทวบตุ รไมใ ชเปน มารทุกองค เปน เฉพาะผูมุงราย โดยนัยน้ี ปญจขนั ธกด็ ี กิเลสกด็ ี อภสิ ังขารกด็ ี นาจะหมายเอาเฉพาะสวนอันใหร าย มจั จุ นาจะหมายเอาในเวลาทีช่ วี ิตกำลังเปน ประโยชน ตนประโยชนท าน เชน ถายังเปนอยตู อไปจะไดบรรลุธรรมพเิ ศษ เชนพระศาสดาทรงปรารภถึงอาฬารดาบส และอทุ กดาบส เม่อื ครง้ั ทรงพระดำรหิ าผูส มควรรับปฐมเทศนา หรือจกั ไดส งั่ สอนมหาชน เชน พระศาสดา ทรงอธษิ ฐานพระชนมายเุ ม่อื แรกจะทรงบำเพ็ญพทุ ธกิจ ขา พเจาจึงแกไ วอ ยางนี้ เวทนา ๕ สขุ ทุกข โสมนัส โทมนสั อุเบกขา. สํ. สฬ. ๑๘/๒๘๗. อธิบาย : สขุ ไมมาเปน คกู บั โสมนัส เชน สขุ มาในเวทนา ๓ หมายเอาทง้ั สขุ กายสขุ ใจ สุขมา เปนคูกับโสมนสั เชนสขุ ในเวทนา ๕ นี้ หมายเอาเฉพาะสุขกาย ทุกขไมม าเปนคกู ับโทมนัส หมายอาท้ัง พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 20

21 ทุกขกายทัง้ ทุกขใจ ทุกขมาคูกับโทมนสั หมายเอาเฉพาะทกุ ขก าย โสมนัสหมายเอาสขุ ใจ โทมนัสหมาย เอาทกุ ขใ จ อุเบกขาหมายเอาความเฉยแหง ใจ เพราะอุเบกขาทางกายไมม ี กายเปนปกตอิ ยจู ัดวาเปน สุข ฉักกะ หมวด ๖ จริต ๖ ๑. ราคจรติ มีราคะเปน ปกติ ๒. โทสจรติ มโี ทสะเปน ปกติ ๓. โมหจรติ มีโมหะเปนปกติ ๔. วติ กั กจริต มวี ิตกเปนปกติ ๕. สัทธาจริต มศี รทั ธาเปนปกติ ๖. พุทธิจรติ มคี วามรูเปน ปกติ วิ. กมม ฏฐ านคคห. ปฐม. ๑๒๗. อธิบาย : คนท่ี ๑ มปี กติรกั สวยรกั งาม จะพึงแกด ว ยพจิ ารณากายคตาสติ หรืออสภุ กมั มัฏฐาน คนที่ ๒ มปี กตหิ งุดหงิดโกรธงาย จะพึงแกดว ยเจรญิ เมตตา คนท่ี ๓ มีปกตเิ ขลางมงาย จะพึงแกดวยเรยี น ถาม ฟง ธรรม และสนทนาธรรมโดยกาลดว ย อยกู ับครู คนท่ี ๔ มปี กตนิ ึกพลาน จะพึงแกด ว ยสะกดอารมณ เชน เพง กสิณหรือเจริญอานาปานสติ กมั มฏั ฐาน คนท่ี ๕ มปี กติเชือ่ งา ย จะพึงนำไปดว ยกถาเปน ท่ตี ้ังแหง ความเลือ่ มใส เชน กลาวถึงคุณพระ พทุ ธ พระธรรม พระสงฆ คนที่ ๖ เรียกวาญาณจรติ กม็ ี มีปกตใิ ชความคิด จะพึงนำไปดวยแนะใหใ ชความคดิ ในทางท่ี ชอบ เชน ใหค ำนึงถึงไตรลักษณ. ธรรมคุณ ๖ ๑. สวฺ ากฺขาโต ภควตา ธมโฺ ม พระธรรมอนั พระผมู ีพระภาคเจาตรสั ดีแลว ๒. สนฺทิฐโก อันผูไ ดบรรลจุ ะพงึ เห็นเอง ๓. อกาลิโก ไมประกอบดวยกาล ๔. เอหปิ สฺสิโก ควรเรยี กใหม าดู ๕. โอปนยโิ ก ควรนอ มเขา มา ๖. ปจฺจตฺตํ เวทติ พฺโพ วิฺูหิ อนั วญิ ชู นพงึ รเู ฉพาะตน อง. ติก. ๒๐/๒๙๔. อธบิ าย : บทวา สฺวากขฺ าโต หมายความกวาง ทานพรรณาวา ไดใน ๒ สทั ธรรม คือ ปริยตั ิ กับปฏิเวธ ปรยิ ัติ ไดชอ่ื อยางนนั้ เพราะตรัสไมว ิปรติ คือตรัสไดจรงิ เพราะแสดงขอ ปฏบิ ัตโิ ดยลำดบั กันที่ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 21

22 ทานเรยี กวา ไพเราะในเบื้องตน ทามกลาง ทีส่ ุด มีทง้ั อรรถทัง้ พยญั ชนะบริสุทธ์ิบริบูรณส้นิ เชงิ และ เพราะประกาศพรหมจรรย อยางนัน้ ปฏิเวธ ไดช อ่ื อยา งนั้น เพราะปฏิปทากบั พระนิพพานยอมสมควรแก กันและกัน. ต้งั แตบทวา สนฺทิฐิโก เปน ตนไป ไดใ นปฏเิ วธอยา งเดียว บทวา สนฺทิ ฐโิ ก หมายความวา ผใู ดไดบ รรลุ ผูน น้ั ยอ มเห็นเอง รูเอง ไมตองเชือ่ ตามคำผูอนื่ บทวา อกาลิโก หมายความวา ใหผ ลในลำดับแหง การบรรลุ ไมเ หมือน ผลไมอ ันใหผ ลตามฤดู บทวา เอหปิ สสฺ ิโก หมายความวา เปน คุณอศั จรรยด ุจของประหลาดที่ควรปาวรอ งกนั มาดมู าชม บทวา โอปนยโิ ก หมายความวา ควรนอ มเขา ไวในใจของตน หรอื ควรนอมใจเขาไปหา. บทวา ปจฺจตฺตํ เวทติ พโฺ พ วิฺูหิ หมายความวา ผใู ดไดบ รรลุ ผูน ั้นยอ มรแู จงเฉพาะตน อนั ผูอ นื่ ไมพลอยมาตามรูต ามเห็นดวยได มติของขา พเจาวา พระธรรมในท่ีน้ดี ูเหมือนทานผแู สดงไมไดหมายจะแยกโดยวิภาค กลาวรวม ปนกันไป แตเ ม่อื จะกลาวแยกบทวา สฺวากฺขาโต นาจะไดในปริยตั อิ ยางเดียว และไดช อื่ อยางนนั้ เพราะ ตรสั องิ เหตแุ ละเพราะตรสั แตพ อดเี ปนกลาง ไมห ยอ นไมต ึงดวยก็ได ขอ วาไดในปฏิเวธนน้ั ความอธิบายอยู ขา งมัว แมพ รรณนามากไปอยางไรก็ไมพนมวั และคำวาปฏิปทากบั พระนิพพานสมควรแกกันและกันนน้ั ปฏิปทาก็ไดแกปฏบิ ตั ินัน้ เอง แกไปขา งปฏบิ ัติกอนน่นั แลจงึ จะกระจาง เพราะปฏิบตั นิ ับเขา ในบทนกี้ ไ็ ด เพราะเปนมชั ฌิมาปฏิปทาและอนบุ ุพพปฏปิ ทา เมือ่ ปฏบิ ตั ิดีแลว ผลแหง ปฏบิ ัติจึงจกั ปรากฏวาดีตามกนั บทวา สนทฺ ิฐ โิ ก อาจไดใ นธรรมอน่ื จากปฏเิ วธดวยกไ็ ดเพราะปรยิ ตั ิกต็ อ งการความเขา ใจท่ีได เห็นเอง ปฏิบัติก็ตอ งการความรูจ ักทางท่ีไดเ หน็ เอง ในลำดบั น้นั ปฏิเวธจึงเกิด ทใ่ี หเจาตัวรวู า ทำใหแ จง แลว บทวา อกาลิโก กเ็ หมอื นกัน เพราะผูฟง ปรยิ ัติยอมไดปสาทะและศรทั ธาเปนตน ในขณะฟง นน้ั เองกม็ ี ปฏิบตั ยิ อ มเปนท่ีนยิ มในกาลทุกเม่อื ไมเปน ไปในบางคราว และไดอ านิสงสแหงการปฏบิ ตั ิ ในทนั ทีกม็ ี บทวา เอหปิ สสฺ ิโก เปรียบดว ยการดดู วยมงั สจักษุ นาจะไดในปรยิ ตั แิ ละปฏิบตั ดิ ว ย เพราะ ปริยัตเิ ปน คุณที่ควรจะชวนกันมาฟง และเพราะปฏิบัติเปน คุณท่ีควรจะชวนกันใหท ำตาม เพื่อจะไดชมปฏเิ วธ ดว ยน้ำใจ บทวา โอปนยิโก นาจะไดใ นปฏิบัตดิ ว ย เพราะแมป ฏบิ ตั ิก็ควรนอ มเขา มาดวยทำตามหรอื ทำ ใหเ กิดขึน้ บทวา ปจฺจตตฺ ํ เวทิตพโฺ พ วิ ฺูหิ ก็เหมือนกัน เพราะการปฏบิ ัตอิ นั จะใหไดผ ลดี อนั ผู ปฏบิ ัตติ องรูจกั ทำใหสมควรแกฐานะของตน เพราะอยา งนี้ ขาพเจาจึงเห็นวา พระธรรมในทน่ี ี้ ทานผูกลาวไมไดหมายจะแยกโดยวิภาค กลาวรวมกนั ไป. ไมก ลาวถงึ ปฏิบัตธิ รรมบางเลย ไมเปนอบุ ายใหเกิดอตุ สาหะ เม่ือไมปฏิบตั ปิ ฏเิ วธจะ เกดิ ขึน้ ไฉน ปรยิ ตั อิ ันแสดงเพอื่ ชักนำใหป ฏิบัติ กห็ าประโยชนม ไิ ด พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 22

23 สัตตกะ หมวด ๗ วสิ ุทธิ ๗ ๑. สีลวสิ ุทธิ ความหมดจดแหงศีล ๒. จติ ตวิสทุ ธิ ความหมดจดแหงจิต ๓. ทฏิ ฐวิ ิสุทธิ ความหมดจดแหงทิฏฐิ ๔. กังขาวิตรณวิสทุ ธิ ความหมดจดแหงญาณเปน เครือ่ งขาม พน ความสงสยั ๕. มคั คามัคคญาณทัสสนวสิ ทุ ธิ ความหมดจดแหงญาณเปน เคร่ืองเห็น วา ทางหรอื มใิ ชท าง ๖. ปฏปิ ทาญาณทสั สนวิสทุ ธิ ความหมดจดแหงญาณเปนเคร่อื งเหน็ ทางปฏิบัติ ๗. ญาณทสั สนวสิ ทุ ธิ ความหมดจดแหงญาณทัสสนะ ม. ม. ๑๒/๒๙๐. อธิบาย : การรกั ษาศีลตามภูมิของตนใหบริสทุ ธิ์ จัดเปน สลี วสิ ทุ ธิ สมาธิ ทั้งที่เปนอุปจาร ทง้ั ทเ่ี ปนอปั ปนา โดยท่ีสุดขณิกสมาธิ คือสมาธชิ ว่ั ขณะพอเปน ปทฏั ฐานแหงวิปส สนา จัดเปนจติ ตวิสทุ ธิ การพจิ ารณาเห็นนามรูป โดยปจ จัตตลักษณะ คอื ลกั ษณะเฉพาะตน เชน ธาตดุ นิ มีลกั ษณะ แขง็ เปนตน และโดยสามญั ญลกั ษณะ คือลกั ษณะท่เี หมอื นกนั ท่วั ไป ไดแ กท ุกสง่ิ ลวนเปน อนิจจงั ทุกขัง อนัตตา จัดเปนทฏิ ฐวิ ิสทุ ธิ การกำหนดจบั ปจจยั แหง นามรปู น้นั วา เพราะอะไรเกิดข้ึน นามรูปจงึ เกิดขนึ้ เพราะอะไรดบั นามรูปจงึ ดบั จนเปนเหตุสิ้นสงสยั ในนามรปู ทั้งท่เี ปนมาแลวในอดีต ทัง้ ท่ีกำลังเปน อยูในปจ จบุ ัน ทง้ั จกั เปน ในอนาคต จัดเปน กงั ขาวิตรณวิสุทธิ ญาณอนั รจู กั หย่ังลงวา นที้ าง น้ีมใิ ชท าง แหงธรรมพเิ ศษ จดั เปนมคั คามคั คญาณทัสสนวิสทุ ธิ วปิ ส สนาญาณ ๙ จัดเปนปฏิปทาญาณทสั สนวสิ ุทธิ ญาณในอรยิ มรรค ๔ จดั เปน ญาณทัสสนวิสุทธ.ิ วิสุทธิ ๗ น้ี เปน ปจจัยสง ตอกันข้ึนไปเพ่อื บรรลุพระนิพพาน เหมอื นรถ ๗ ผลดั ตา งสง ตอ ซึ่งคนผูไปใหถึงสถานท่ปี รารถนา พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 23

24 อัฏฐกะ หมวด ๘ อวิชชา ๘ ๑. ไมรจู กั ทกุ ข ๒. ไมร จู ักเหตุเกดิ ทกุ ข ๓. ไมร ูจกั ความดับทกุ ข ๔. ไมร จู กั ทางถึงความดับทกุ ข ๕. ไมรจู ักอดีต ๖. ไมร ูจกั อนาคต ๗. ไมรจู กั ทง้ั อดตี ทัง้ อนาคต ๘. ไมร ูจกั ปฏจิ จสมุปบาท ขุ. จฬู . ๓๑/๙. ธมม สงคณ.ี ๓๔/๑๘๐ อธิบาย : ๔ อยางขางตน ไดแ กไมรูแจง อรยิ สัจ ๔ ไมร ูจกั อดตี น้ัน คอื ไมร จู ักสาวหลัง เมอ่ื พบเหน็ ผลในปจจุบนั ไมร ูจกั สาวหาตนเคา วาอะไรเปนเหตุใหเกิดมีขนึ้ ไมรูจกั อนาคตนัน้ คือ ไมรูจกั คาดหนา ไมอาจปรารภการท่ีทำ หรอื เหตอุ ันเกดิ ขึ้นในปจจบุ นั แลว และคาดหนาวา จักมีผลเปนอยางนนั้ ๆ ไมรูจกั ท้ังอดีตทงั้ อนาคตนั้น คือไมร ูจ ักโยงเหตุในอดีต และผลในอนาคตใหเ น่อื งถงึ กัน ไมรจู ักปฏิจจสมปุ บาทนน้ั คือไมร จู กั กำหนดสภาวะนน้ั ๆ โดยความเปนเหตุเปน ผลแหง กนั และกนั เนื่องกันไป ดจุ ลูกโซเ ก่ยี ว กนั เปนสาย ฉะนั้น นวกะ หมวด ๙ พุทธคณุ ๙ อติ ิป โส ภควา แมเ พราะอยา งนี้ พระผูมีพระภาคเจาน้นั ๑. อรหํ เปน พระอรหันต ๒. สมฺมาสมฺพทุ ฺโธ เปนผูตรัสรูชอบเอง ๓. วชิ ฺชาจรณสมฺปนฺโน เปน ผถู ึงพรอมดว ยวิชชาและจรณะ ๔. สุคโต เปน ผูเสดจ็ ไปดีแลว ๕. โลกวทิ ู เปน ผรู ูแจง โลก ๖. อนุตฺตโร ปุรสิ ทมมฺ สารถิ เปน สารถแี หง บรุ ุษพึงฝกได ไมม บี รุ ุษอื่นยิง่ ไปกวา ๗. สตฺถา เทวมนสุ สฺ านํ เปน ศาสดาของเทวดาและมนษุ ย ทัง้ หลาย ๘. พทุ ฺโธ เปนผตู ่นื แลว เปนผเู บกิ บานแลว ๙. ภควา เปน ผมู โี ชค อง. ตกิ . ๒๐/๒๖๕. พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 24

25 ภควโต สาวกสงฺโฆ สังฆคุณ ๙ พระสงฆส าวกของพระผมู ีพระภาค ๑. สปุ ฏิปนฺโน เปน ผปู ฏิบตั ดิ ีแลว ๒. อุชุปฏปิ นโฺ น เปนผปู ฏบิ ตั ติ รงแลว. ๓. ญายปฏปิ นฺโน เปนผูปฏิบัติเปนธรรม. ๔. สามจี ิปฏิปนโฺ น เปน ผปู ฏิบตั สิ มควร ยททิ ํ นค้ี อื จตฺตาริ ปรุ สิ ยคุ านิ คูแ หงบุรษุ ๔ อฐ ปรุ ิสปุคคฺ ลา บรุ ุษบคุ คล ๘ เอส ภควโต สาวกสงโฺ ฆ น่พี ระสงฆส าวกของพระผมู ีพระภาคเจา ๕. อาหุเนยโฺ ย เปน ผคู วรของคำนบั ๖. ปาหุเนยฺโย เปนผูค วรของตอ นรับ ๗. ทกขฺ ิเณยโฺ ย เปนผูควรของทำบญุ ๘. อฺชลิกรณีโย เปน ผูควรทำอญั ชลี (ประณมมือไหว) ๙. อนตุ ฺตรํ ปุ ญฺ กฺเขตตฺ ํ โกกสฺส เปน นาบญุ ของโลก ไมม นี าบุญอื่นยิง่ กวา อง. ตกิ . ๒๐/๒๖๗. อธบิ าย : พระสงฆน้ี หมายเอาจำพวกพระสาวกผูไดบรรลธุ รรมวิเศษ ทสกะ หมวด ๑๐ บารมี ๑๐ ทาน ศลี เนกขัมมะ ปญ ญา วริ ยิ ะ ขันติ สัจจะ อธฏิ ฐาน เมตตา อเุ บกขา ข.ุ จริยา. ๓๓/๕๙๖. อธบิ าย : ศพั ทวา บารมี สันนิษฐานวาออกจากศพั ท บารมี แปลวาคณุ สมบตั หิ รือปฏปิ ทา อนั ยวดยิง่ ทานพรรณนาวา พระสมั มาสัมพุทธเจา ทกุ พระองค ไดทรงบำเพ็ญมาแตค ร้ังยังเปน พระโพธิสตั ว เม่ือบารมเี หลาน้ีเตม็ แลวจึงจะไดตรสั รู บารมเี หลานก้ี ระจางแลว โดยมาก จกั แกเ ฉพาะบางประการ เนกขัม มะ ไดแกการออกบวช โดยอธบิ ายวา ออกจากกาม สัจจะ นาจะไดแ กความซอ่ื ตรง หรอื ความตั้งใจทำจรงิ หรือการมุงแสวงหาความจรงิ แตในชาดกปกรณจ ัดเอาการยกเอาความเปน จรงิ อยอู ยา งไร ขึ้นต้ังอธิษฐาน เพือ่ สำเร็จผลทมี่ งุ หมายเปน สัจจบารมี อธิษฐาน ไดแ กก ารตั้งใจมั่น อุเบกขา ไดแ กความไมยินดียนิ รา ย บารมีเหลานี้ ทา นแจกออกเปน ๓ หมวด คอื บารมี อุปบารมี ปรมัตถบารมี สริ ิเปน บารมี ๓๐ ทัศ บารมี ๓ หมวดนีต้ างกันอยา งไร สนั นษิ ฐานยาก ความเขาใจของพระคันถรจนาจารย กไ็ มแ นล ง เหมือนกัน ทา นแกทานอยางหน่งึ วา การใหไ มไดร ะบุพสั ดุ จัดเปนทานบารมี การใหพัสดุภายนอก จัดเปน ทานอุปบารมี การใหอ วยั วะและชีวิต จดั เปนทานปรมัตถบารมี อีกอยา งหน่ึงวา การสละพัสดุ ภายนอก จัดเปนทานบารมี การสละอวัยวะ จัดเปนทานอปุ บารมี การสละชีวิต จดั เปน ทานปรมตั ถ พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 25

26 บารมี อปุ บารมี เปนศพั ทท น่ี าสันนษิ ฐานกอ น ตามพยัญชนะแปลวา บารมีใกลหรอื บารมีรอง เรยี งไวใ น ระหวา งกลาง สนั นิษฐานวา ปรมตั ถบารมีเปน ยอด รองลงมาอปุ บารมี โดยนัยนไี้ ดความวา เปนบารมที ี่ รองปรมตั ถบารมีลงมา พิเศษกวา บารมีเฉย ๆ แบงบารมีอยางหนึ่งออกเปน ๓ จำตอ งอาศัยเกณฑ ตามที่ ทานตัง้ มาแลว ทานแบงงาย สละชีวิตเพ่อื ประโยชนแ กค นมาก หรอื เพ่ือเปลอ้ื งทุกขค นอืน่ จัดเปนทาน ปรมัตถบารมี สละอวัยวะแหงรา งกาย เชน พยายามเพอื่ จะทำประโยชนห รอื เปล้อื งทกุ ขเ ขา แตตอ งเสยี อวยั วะของตนในการทำอยา งนั้น จดั เปนทานอปุ บารมี สละทรัพยเ พอื่ เก้อื กูลหรือเพอ่ื เปลอ้ื งทุกขเ ขา จดั เปนทานบารมี ศลี ทีร่ ักษาเพราะตอ งพราชีวิตรางกายและโภคทรัพยอาจแบงเปน ๓ ไดเหมือนกนั สว น บารมีท่เี หลอื ยงั จะตอ งหาเกณฑแบงอกี ไมใชทำงาย แมทำไดแลว ยังไมพ นฟน เฝอ ขาพเจา สนั นษิ ฐานเหน็ เกณฑแบง อีกทางหนึ่ง บารมที ่ีพระโพธสิ ัตวบ ำเพญ็ ในชาตหิ างไกล ตามท่ีกลาววา ครัง้ เสวยพระชาติเปน มนษุ ยก็มี เปนดิรัจฉานกม็ ี สับสนกนั จดั เปนเพยี งบารมี ทบี่ ำเพ็ญในชาตใิ กลเขา มา กอนหนา ปจฉมิ ชาติ เพยี ง ๑๐ ชาติ ตามท่กี ลาววา คร้ังเสวยพระชาติเปน มนษุ ยเปนพนื้ และเปน มนุษยวิสามญั มลี กั ลน่ั อยู ชาตเิ ดียวท่ีวา เปนพระยานาค จัดเปนอปุ บารมี ทพ่ี ระมหาบุรุษทรงบำเพ็ญในปจ ฉมิ ชาติ กอนหนาตรสั รู พระโพธิญาณ จัดเปน ปรมัตถบารมี จักพรรณนาเฉพาะปจฉิมชาติ พระองคน อ มพระชนมเ พ่ือประโยชนแก คนมาก ดวยพระเมตตา จัดเปนพระทานบารมแี ละพระเมตตาบารมี เสดจ็ ออกมหาภเิ นษกรมณ จดั เปน พระเนกขมั มบารมี ทรงสำรวมในศลี สมควรแกเปนบรรพชิตจดั เปน พระศีลบารมี ทรงบำเพญ็ เพียรและ ทรงอดทนตอความลำบากยากเขญ็ จดั เปน พระวริ ยิ บารมีและพระขันติบารมี ทรงต้ังพระหฤทัยมน่ั ใน ปฏปิ ทา ตงั้ พระหฤทยั จริง ๆ เพือ่ แสวงหาความจริง จดั เปน พระอธิษฐานบารมีและพระสจั จบารมี ทรง รกั ษาพระหฤทยั คงท่ี ไมใ หวิการเพราะยนิ ดียนิ รา ย จดั เปนพระอเุ บกขาบารมี พระปรีชาทำพระองคใหเ ปน ผูต่ืน รูเ ทาถงึ การณแ ละอาจเล็งเหน็ ขางหนา ไมงมงาย นำพระองคใ หหลีกจากกิริยาอนั มิใชทาง ดำเนินใน ปฏิปทาอันเปนทาง ตลอดถงึ ไดบ รรลพุ ระอนตุ ตรสัมมาสัมโพธิญาณ จัดเปนพระปญญาบารมี (เพิม่ คำอธบิ ายของสมเด็จพระมหาสมณเจา ) จดั ตามเกณฑน ้ี สมดวยเคาเรื่องทท่ี า นจัดไวเปน ๓ กาล คอื ทเู รนิทาน เรื่องหา งไกล ๑ อวิทูเรนิทาน เร่ืองไมไ กลนกั ๑ สันติเกนิทาน เรือ่ งใกลชิด ๑ แตแบง ระยะกาลตางกนั ไป ทเู รนทิ าน ทานจัดจำเดิมแตต ้ังปรารถนาเพ่ือเปน พระพทุ ธเจา ณ สำนกั พระพุทธทปี ง กร จนถึงจตุ จิ ากชาตเิ ปนพระ เวสสนั ดร อบุ ตั ิขน้ึ ในดสุ ิตเทวโลก อวิทเู รนทิ าน ต้ังแตจตุ ิจากดุสิตพิภพ จนถงึ ตรัสรูพระสพั พัญุตญาณ ณ ควงไมพ ระมหาโพธิ สนั ติเกนทิ าน ต้ังแตต รสั รูจนถงึ ปรนิ พิ พาน สว นชาดก จัดเรือ่ งตาง ๆ เปน อนั มาก ที่กลาวความเสวยพระชาติสับสนกนั เปนสามัญนบิ าตอนั ไดแ ก ทูเรนทิ าน จัด ๑๐ เร่ืองทีก่ ลา ว ความเสวยพระชาติไมส บั สน เวนเรอื่ งหน่ึง เปนมหานบิ าต อันไดแ กอ วิทูเรนทิ าน โดยนัยน้ี เร่อื งในปจ ฉมิ ชาตไิ ดแกส นั ตเิ กนทิ าน บารมี ทา นกลา ววา พระปจเจกพุทธะและพระอรยิ สาวกไดบ ำเพ็ญมาเหมือนกัน อยางเดยี วกัน กบั ของพระพทุ ธเจา หรอื ตางกนั ไมไ ดก ลา วไวช ดั นาจะเปน อยา งเดียวกัน แตร ะยะกาลสนั้ กวา พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 26

27 กรรม ๑๒ ใหผลตามคราว หมวดท่ี ๑ ๑. ทฏิ ฐธรรมเวทนียกรรม กรรมใหผ ลในภพน้ี ๒. อุปปช ชเวทนยี กรรม กรรมใหผ ลตอ เม่อื เกดิ แลว ในภพหนา ๓. อปราปรเวทนียกรรม กรรมใหผ ลในภพสืบ ๆ ๔. อโหสกิ รรม กรรมใหผลสำเรจ็ แลว ๕. ชนกกรรม หมวดท่ี ๒ ๖. อุปต ถัมภกกรรม ใหผ ลตามกิจ ๗. อุปปฬกกรรม ๘. อุปฆาตกกรรม กรรมแตง ใหเกดิ กรรมสนบั สนุน กรรมบบี คั้น กรรมตัดรอน ๙. ครกุ รรม หมวดท่ี ๓ ๑๐. พหุลกรรม ใหผ ลตามลำดบั ๑๑. อาสนั นกรรม ๑๒. กตัตตากรรม กรรมหนัก กรรมชนิ กรรมเมื่อจวนเจียน กรรมสักวา ทำ วิ. กงข า. ตตยิ . ๒๒๓ อธิบายธรรม ๑๒ หมวดท่ี ๑ แสดงเวลาท่ีกรรมใหผ ลวา กรรมทีท่ ำแลว เปนกุศลหรืออกุศลกต็ าม ยอมใหผ ล ดงั นี้คอื กรรมบางอยา งใหผลในชาติน้ี เชน พระเทวทัตถูกแผน ดนิ สบู กรรมบางอยางใหผ ลในชาติหนา เชนพระเทวทัตไปเกิดในนรกอเวจ.ี กรรมบางอยางใหผ ลในภพตอ ๆ ไปไมมกี ำหนด เชน พระพาหิยะ ถูก แมโคขวดิ นพิ พาน. (ตาย) กรรมบางอยางไมมโี อกาสใหผ ล เพราะถกู กรรมอืน่ ท่ีแรงกวา ทำลาย เชน พระ องคุลิมาล แมจะฆา คนไวมาก แตไดบรรลุพระอรหตั ผลนพิ พานไปเสียกอ นจึงไมตอ งไปตกนรก หมวดท่ี ๒ แสดงหนา ทีข่ องกรรมวา กรรมทีท่ ำแลวมีหนา ท่ี อยางน้ีคือ ๑ นำใหไ ปเกิดใน ภพใหม เชนเกิดเปน มนษุ ย เทวดา เปน ตน ๒. ใหก ารสนับสนนุ กรรมอนื่ ทีเ่ ปนฝายเดยี วกนั เชน คนที่มี บุพเพกตปญุ ตา ก็จะสนับสนนุ ความพากเพียรพยายามในปจ จบุ นั น้ีใหไ ดรบั ความสำเร็จในกิจการทท่ี ำ ๓. เบียดเบียนกรรมทีต่ รงกนั ขาม เชนคนที่ทำปาณาตบิ าต เกดิ มาเปนมนษุ ยแ ลว มีโรคมาก มีอุปสรรคมาก พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 27

28 เปนตน ๔. ตัดรอนหรอื ทำลายกรรมทีต่ รงกันขาม เชนนันทมานพไปขม ขนื พระอบุ ลวัณณาเถรี แลว ถูก แผน ดนิ สบู ความจริงนนั ทมานพนั้นยังหนุมอยูยังไมถ งึ อายุขยั แตก รรมทเี่ ขาทำนนั้ หนกั มาก ไปทำลาย กุศลกรรมทีร่ กั ษาชีวติ ของเขา จงึ ตองตาย หมวดท่ี ๓. แสดงลำดบั ของกรรมทใ่ี หผ ล คือ กรรมหนัก ยอ มใหผลกอ น เชน พระเทวทัตได ทำอนันตริยกรรม คอื ทำพระโลหิตพระศาสดาใหหอ ข้ึน และทำสังฆเภท แตเมือ่ ถูกแผน ดินสูบถงึ กระดกู คาง ไดถ ึงพระพุทธเจาวาเปน สรณะ อนันตรยิ กรรมหนักกวา การถึงพระพุทธเจาเปน สรณะ ฉะนั้น พระ เทวทัตจงึ ตอ งตกนรกอเวจีกอ น ตอจากนั้นจึงจะไดเปนพระปจ เจกพุทธเจาดวยกุศลกรรมท่ีถงึ พระพทุ ธเจา เปน สรณะ ถาไมมกี รรมหนัก กรรมทีท่ ำบอย ๆ จนเคยชนิ ยอ มใหผลเหมือนนายโคฆาตคนหน่งึ ฆาโคมา ๔๕ ป ครัน้ ใกลตายเขาคลานไปมารองเหมอื นโค ตายไปตกนรก เมื่อไมม ีกรรมเคยชิน กรรมทีท่ ำ เมอ่ื เวลาใกลต ายยอ มใหผ ล เหมือนบุรุษเข็ญใจคนหน่ึงน่งั ดูสนุ ขั ของเศรษฐกี ินอาหาร เขาเกดิ ความคดิ วาเปน หมาเศรษฐี ยังดกี วาเขาผเู ปนมนษุ ยเ สยี อีก. หลังจากน้ันไมกช่ี ่วั โมง เขาตายไปเกิดในทองแหงสุนัขตวั นนั้ เพราะกรรมคือมโนกรรมอันเปน อกศุ ลทเี่ ขาคิดเมื่อใกลจ ะตาย เม่ือกรรมทีท่ ำใกลตายไมม ี แมกรรมทที่ ำโดย ไมม เี จตนา กใ็ หผ ลได เชน คนท่ีทำอะไรโดยประมาทเปน เหตใุ หผ อู ่ืนเสียของ หรอื เสียชวี ิต ก็จะถกู คนอน่ื ทำตนเองใหเสียของ หรอื เสียชีวิตโดยไมไดตัง้ ใจไดเชนเดยี วกัน **************** พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 28

29 วิชาอนพุ ุทธประวัติ บทนำ อนุพทุ ธประวตั ิ คอื ประวัตขิ องพระสาวกทีร่ ับฟง คำสง่ั สอนจากพระศาสดาแลวเพยี รพยายาม ปฏิบตั ิฝก หัดกาย วาจา และใจตามนัน้ จนไดบรรลุผลสูงสุดในพระพทุ ธศาสนา คอื พระอรหัตผล พระ ธรรมสังคาหกาจารยไ ดร วบรวมประวตั ิของทานเหลานน้ั ไวในพระบาลโี ดยยอ ๓ ดาน คือ ๑. อปาทาน วาดว ยการสรางสมความดี ต่ังแตไ ดรับการพยากรณจ ากสำนักพระพุทธเจา ใน ปางกอนจนถึงชาตสิ ุดทาย แตละรปู ใชเวลาอยางนอ ยท่สี ุด ๑ แสนกัป ๒. เอตทัคคะ คอื ความเปน ผูเลศิ เพราะมีความชำนาญในดานนัน้ ๆ เชน พระสารีบุตรเถระ เปนผเู ลิศกวา ภิกษทุ ้งั หลายดานมปี ญญามาก ๓. เถรคาถา รวบรวมคำพดู ทพี่ ระเถระเหลานั้น ไดก ลา วไวใ นโอกาสตา ง ๆ ซง่ึ เปน ขอคิดคติ ธรรมสำหรับ ปจฉมิ มาชนตาชน จะไดน ำไปประพฤติปฏิบัติตามกุศลฉันทะของแตล ะบคุ คล ครั้นตอมา พระอรรถกถาจารย ไดอธิบายบาลเี หลานน้ั ใหก วา งขวางออกไป จึงทำใหไดป ระวัติ ความเปนมา ของพระสาวกเหลาน้ันชดั เจนยง่ิ ขนึ้ ซงึ่ ในทน่ี ไ้ี ดก ำหนดเปน ๙ หัวขอดวยกัน คอื ๑. สถานะเดมิ หมายถงึ ชอ่ื เดิมของแตละทาน ชอื่ บดิ ามารดา วรรณะ ประเทศท่ีเกิด ๒. ชวี ิตกอนบวช หมายถงึ การศึกษา การประกอบอาชีพ การแตงงาน และการดำเนนิ ชีวติ อ่นื ๆ เชน เปน นักบวช นกั พรต เปนตน ๓. มูลเหตุของการบวชในพระพทุ ธศาสนา หมายถึง เหตจุ ูงใจทจ่ี ะทำใหทา นเหลา นั้นท้งิ อาชพี การงาน และลัทธเิ ดมิ เขามาบวชในพระพทุ ธศาสนา ๔. การบรรลธุ รรม หมายถึง การท่ีทา นเหลาน้ันไดบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนา ต้ังแตโ สดา ปตตผิ ลจนถึงอรหัตผล วาเกดิ ขึน้ ไดอยางไรบา ง อันจะทำใหผูศ กึ ษาเหน็ วาการบรรลุธรรมใน พระพุทธศาสนาน้นั มีหลายวธิ ี จะทำใหค ลายความยึดมน่ั ๕. การประกาศพระพทุ ธศาสนา หมายถึง พระเถระเหลา นน้ั ไดเ ปนกำลังในการชว ยพระ ศาสนา ประกาศ ศาสนาอยางไรบา ง ซงึ่ จะทำใหเห็นไดว า การประกาศพระศาสนาของพระเถระแตล ะรูป น้ัน แบง ออกเปน ๒ ภาค คือ ๑. ในขณะทท่ี านยงั มีชีวติ อยู เชน พระสารบี ตุ รเถระ สามารถนำคนเขา มานบั ถือ พระพทุ ธศาสนาไดม ากมาย จนพระศาสดายกยองวา “ เหมอื นมารดาผูใหก ำเนิดบุตร “ ๒. หลังจากทา นปรินิพพานแลว ประกาศดวยปฏปิ ทาของทาน เชน พระมหากัสสปเถระ มี คนเล่ือมใสในปฏิปทาของทา น แลวบวชตามอยา งทา น ตามตำนานกลา ววามีหลายแสนรูป ๖. เอตทคั คะ หมายถึง ตำแหนงอนั เลิศกวา ภกิ ษรุ ูปอืน่ ในดา นตา ง ๆ เชน มีปญญามาก มี ฤทธ์ิมาก มีศรัทธามาก เปน ตน อนั พระศาสดาทรงยกยอ งแตละทาน ตามความเชี่ยวชาญท่ีไดบำเพ็ญมา เปนเวลานาน พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 29

30 ๗. บุญญาธกิ าร หมายถึง ความดอี นั เปนอุปนสิ ัยแหงพระนพิ พาน และทอี่ ดุ หนุนเกอ้ื กลู ความ ปรารถนาตำแหนง นั้น ๆ ท่ีแตละทา นไดวางเอาไว ซึ่งตองบำเพญ็ เปน เวลายาวนาน หลังจากไดรบั การ พยากรณแลว ตองใชเ วลาถงึ ๑ แสนกัปเปน อยา งนอ ย ๘. ธรรมวาทะ หมายถงึ คำพูดที่พระเถระแตละรปู ไดก ลาวไวในโอกาสตาง ๆ อนั จะกอใหเกดิ ความรูส กึ ถงึ บาปบญุ คณุ โทษ และผดิ ชอบชวั่ ดี แกผ ูทไี่ ดอา นและไดย ินไดฟ ง ๙. ปรินิพพาน หมายถึง การท่ีพระเถระเหลาน้นั ไดจากโลกนไ้ี ปดว ยอนปุ าทเิ สสนิพพานธาตุ ท่ไี หน เมอ่ื ไร และโดยวธิ ีใด ในหนงั สือน้ี แสดงประวตั ิพระเถระผใู หญ ๔๐ รปู เฉพาะทา นทไี่ ดร ับเอตทคั คะจากพระ ศาสดาเทา นน้ั และการทีพ่ ระสาวกจะไดรบั เอตทคั คะนั้น พระอรรถกถาจารยอ ธบิ ายวา พระศาสดาทรงใช หลักเกณฑ ๔ ประการ คือ ๑. อตั ถปุ ปตตโิ ต ไดรับการยกยองเพราะเหตกุ ารณทเ่ี กดิ ขนึ้ เชน ครง้ั ทพ่ี ระศาสดาเสดจ็ ลง จากดาวดึงส สัตวโลก ท้ังเทวดาและมนุษยป ระชมุ กันเปนจำนวนมาก ในจำนวนน้ันมีทง้ั ปุถุชน พระ โสดาบนั พระสกทาคามี พระอนาคามี พระอรหันต พระมหาสาวกท่วั ไป พระมหาโมคคัลลานเถระ และ พระสารบี ุตรเถระ ทรงถามปญหากบั ปถุ ุชน และอริยบคุ คลเหลา น้ัน ปถุ ชุ นแกปญหาของปุถุชนได แต แกป ญ หาของพระอรยิ บคุ คลไมได พระอริยบุคคลชัน้ ตำ่ กวา แกป ญหาของพระอริยบุคคลชนั้ สูงไมไ ด พระ อรยิ บคุ คลท่ัวไป แกป ญ หาของพระมหาโมคคัลลานเถระไมไ ด พระมหาโมคคัลลานเถระ แกป ญ หาของ พระสารบี ตุ รเถระไมได พระสารีบุตรเถระ แกป ญ หาของผอู ืน่ ไดท ้งั หมด แตแกปญหาอันเปนวสิ ัยของ พระพุทธเจา ไมได เหตกุ ารณ ทเ่ี กดิ ขึ้น (อุตถปุ ปตต)ิ น้ี จงึ ทรงยกยองพระสารบี ตุ รเถระ วามปี ญ ญามาก วา สาวกท้งั หลาย ๒. อาคมนโต ไดรบั การยกยองเพราะทำบุญมา คอื แตละรูปท่ีไดร ับยกยองวาเลศิ ในทางนน้ั ๆ ลว นแตเคยเห็นภกิ ษอุ ่นื ไดรบั ตำแหนง เชน น้นั จากพระศาสดพระองคกอน ๆ แลวปรารถนาตำแหนงเชนน้นั บาง จงึ ไดทำบญุ อนั สามารถอำนวยผลน้ันมายาวนานทา นกลาววาหลังไดรับพยากรณแลว ตอ งบำเพ็ญ บารมีถึงแสนกัปข้นึ ไป ๓. จิณณวสโิ ต ไดรับการยกยอ งเพราะมีความเชี่ยวชาญในดา นนน้ั ๆ โดยการฝก ฝนเร่ืองทีต่ น ปรารถนาอยา งเดียว เชน พระสารีบตั รเถระปรารถนาจะมปี ญ ญามากกวาใคร เกดิ ภพใดชาตใิ ดกฝ็ กฝนแต ปญ ญามาตลอด จนนับภพนบั ชาติไมถ วนในท่สี ดุ ก็เปน ผูเชย่ี วชาญดานปญ ญา เปน ตน ๔. คุณาดเิ รกโต ไดร ับการยกยองเพราะมคี ุณสมบตั ิดา นนั้นเหนอื กวารูปอ่นื เชน ภกิ ษุท่ีมฤี ทธ์ิ หลายรปู แตทุกรปู มฤี ทธ์ิสูพระมหาโมคคัลลานเถระไมไ ด เพราะพระมหาโมคคัลลานเถระ ทานสรางกุศล และฝก ฝนเรอื่ งฤทธม์ิ ามากกวาภกิ ษรุ ปู อ่ืนทั้งหมด ประวตั พิ ระสาวกน้ี มีความสำคญั ไมนอ ยไปกวา ประวัตขิ องพระศาสดา เพราะพระศาสดา พระธรรม และพระสาวก ตองอิงอาศยั กนั ตลอดเวลา ถามแี ตอยา งใดอยางหนึ่งกจ็ ะไมเ กดิ ประโยชนเ ลย เหมือนหมอยา และคนไขทห่ี ายโรค มแี ตพระศาสดา ไมม ีพระธรรมและพระสาวก ก็เปรยี บเหมอื นมแี ต หมอ แตไมม ียา และไมม ีคนไขท หี่ ายโรค จะรวู าหมอเกง ไดอยา งไร มีแตพระธรรม แตไ มมีพระศาสดา และพระสาวก ก็เปรยี บเหมอื นมยี า แตไมมหี มอผรู จู ักยา และไมมคี นไขท ห่ี ายโรคจากยาขนานนนั้ หรอื มี พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 30

31 ทง้ั พระศาสดาและพระธรรม แตไ มมพี ระสาวก กเ็ ปรยี บเหมอื นมีทง้ั หมอและยา แตไ มเคยใชรกั ษาใครเลย จะเช่อื ไดอยา งไรวา หมอน้นั เกง และยานั้นดี ฉะนั้น จึงไดกลาววา ประวีตพิ ระสาวกมคี วามสำคญั ไมนอ ย ไปกวา ประวัตขิ องพระศาสดาศึกษาประวัตพิ ระสาวกกเ็ ทา กับไดศึกษาประวัติของพระศาสดา และศกึ ษา พระธรรมไปในตวั ดว ย หวงั วา เมื่อไดศกึ ษาประวตั พิ ระสาวกทั้ง ๔๐ รูปนแี้ ลว ผูศกึ ษาจะมีความรูแ ละความเขา ใจถึง แรงจงู ใจท่ที ำ ใหท านเหลา นั้นออกบวชในพระพทุ ธศาสนาปฏิปทา ทีท่ ำใหทา นไดบรรลธุ รรม ความเขา ใจ ความซาบซ้ึงในพทุ ธธรรมของแตละทา น ทถ่ี ายทอดออกมาจากใจ อนั พระธรรมสังคาหกาจารยร วบรวม เปน เถรคาถาไวบาง จากเรื่องอนื่ ๆ บา ง ซึ่งท้ังหมดน้จี ะทำใหผ ูศึกษามีทัศนคตทิ กี่ วา งขวาง ยอมรับฟง ผอู น่ื ทม่ี ีปฏิปทาไมเหมอื นตน อันจะนำไปสคู วามสามคั คีปรองดอง เพ่ือทำงานเผยแผพ ระพทุ ธศาสนา และ ไมทำใหเกดิ ความเน่ินชา ในการปฏิบตั ิธรรมเพราะมวั แตว ิวาทะกัน พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 31

32 ๑. ประวัตพิ ระอญั ญาโกณฑญั ญะ ๑. สถานะเดิม ชื่อโกณฑญั ญะ สวนทม่ี ีคำวา อัญญานำหนานน้ั เกิดจากพระศาสดาทรงเปลงอทุ านตอนทานได ดวงตาเหน็ ธรรมวา อญญ าสิ วต โภ โกณฑฺโญ แปลวา โกณฑัญญะไดรแู ลวหนอ คำวา อัญญา จึง เปน คำนำหนาช่ือของทา นตั้งแตน ้ันมา เกิดทบ่ี า นพราหมณช ่อื โทณวตั ถุ อยใู กลก รุงกบิลพสั ด วรรณะพราหมณ การศกึ ษาจบไตรเพท และรูตำราทำนายลกั ษณะ ๒. มลู เหตแุ หง การบวชในพระพทุ ธศาสนา ทานเปน ๑ ในจำนวนพราหมณ ๘ คน ท่คี ัดจากพราหมณ ๑๐๘ คน เพ่ือทำนายพระ ลกั ษณะของพระราชกุมาร ซง่ึ ทา นไดท ำนายวา พระราชกุมารจะไดต รสั รูเปน พระสัมมาสมั พุทธเจา อนั ตา งไปจากพราหมณอ ืน่ อกี ๗ คนทีท่ ำนายวา พระราชกมุ ารมีคตเิ ปน ๒ คอื ถาอยูครองฆราวาสจะได เปน พระเจาจักรพรรดิราช ถาออกบวชจะไดตรสั รูเ ปนพระสัมมาสมั พุทธเจา เพราะเชื่อตำราทำนายลกั ษณะของตน เม่ือทราบขาววาเจา ชายสิทธตั ถะ เสดจ็ ออกบรรพชา จึงไดออกบวชตาม ๓. การบรรลธุ รรม ทา นไดบ รรลุโสดาปต ตผิ ล เพราะฟง ปฐมเทศนาทป่ี าอสิ ปิ ตนมฤคทายวัน และบรรลพุ ระอรหตั ผล เพราะฟงอนัตตลักขณสตู รทปี่ าอสิ ิปตนมฤคทายวันเชน กนั เม่ือทา นไดบรรลโุ สดา-ปตตผิ ลแลว ไดทูล ขอบวชกับพระผมู พี ระภาคเจา ทรงอนญุ าตใหเปนภิกษดุ วยพระวาจาวา จงเปน ภิกษุมาเถิด ธรรมอนั เรา กลา วดแี ลว จงประพฤติพรหมจรรยเ พอ่ื ทำท่สี ุดทุกขโดยชอบเถดิ วธิ บี วชแบบนเี้ รยี กวา เอหิภกิ ขอุ ปุ สมั ปทา ทานเปน พระสงฆสาวกรปู แรกในพระพุทธศาสนา ๔. งานประกาศพระศาสนา พระอัญญาโกณฑัญญะ มผี ลงานสำคัญคือ ใหนายปณุ ณะ บตุ รของนางมันตานีนองสาวของทา น บวชในพระพทุ ธศาสนา ซึ่งตอ มาไดเปน กำลังสำคญั ในการชว ยประกาศศาสนา โดยมีกุลบตุ รบวชในสำนัก ของทานเปน จำนวนมาก ๕. เอตทัคคะ พระอญั ญาโกณฑัญญะ ไดร ับยกยองจากพระสมั มาสัมพุทธเจา วา เลศิ กวาภิกษุทัง้ หลาย ผู รตั ตัญู แปลวา ผูรรู าตรี หมายความวารูธ รรมทอ่ี งคสมเดจ็ พระสมั มาสัมพุทธเจาตรัสสอนกอนใคร ทั้งหมด ๖. บุญญาธิการ ( การสรางบารมี ) ในกาลแหง พระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ทา นไดปรารถนา ตำแหนงรตั ตัญู คือรู ธรรมกอ นใคร แลวไดท ำบุญมาตลอดจนถึงกาลแหง พระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา วิปส สี ไดเกิดเปน กุม พี ช่ือมหากาล ไดถ วายทานอันเลิศ ๗ ครั้ง จึงไดรบั เอตทคั คะนี้ พระธีรวฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 32

33 ๗. ปรินิพพาน ในบัน้ ปลายชีวิต ทานไดท ูลลาพระศาสดาไปจำพรรษาในปา หิมพานต ท่ฝี ง สระฉทั ทันต ๑๒ พรรษา เม่ือใกลจ ะปรินิพพานไดม าทูลลาพระศาสดา แลว กลับไปปรินิพพาน ณ สถานทน่ี ั้น นพิ พานมี ๒ อยา งคือ สอุปาทิเสสนิพพาน แปลวา ดบั กเิ ลสมเี บญจขันธเ หลือ หมายถึงพระ อรหันตท่ียงั มีชวี ิตอยู อนปุ าทเิ สสนิพพาน ดับกิเลสดวยเบญจขันธด บั ดวย หมายถึงพระอรหนั ตท สี่ น้ิ ชีวิต ดังน้นั อนปุ าทิเสสนพิ พานจงึ นาจะใชค ำวา ปรนิ พิ พาน จึงไดใชอยางนี้ ********************************* ๒. ประวตั ิพระอรุ เุ วลกัสสปเถระ ๑. สถานะเดิม ทา นมีช่อื วาตามโคตรวา กสั สปะ ตอมาบวชเปน ฤษี ต้ังอาศรมอยูทต่ี ำบลอรุ เุ วลา จงึ ไดน ามวา อรุ ุเวลกสั สปะ เกิดทเ่ี มืองพารณาสี กอ นพระผมู ีพระภาคเจาเสด็จอบุ ัติ เปนคนวรรณะพราหมณ การศึกษา เรียนจบไตรเพท ๒. มูลเหตแุ หง การบวชในพระพุทธศาสนา อุรเุ วลกสั สปะ มนี อ งชาย ๒ คน คนรองช่ือวานทกี สั สปะ เพราะต้ังอาศรมอยูท่ีทางโคงแหง แมน ำ้ คงคา คนเล็ก ชอ่ื วา คยากสั สปะ เพราะตัง้ อาศรมอยูที่ตำบลคยาสีสะ พีน่ อ งทั้ง ๓ ตั้งสำนักสอนไตรเพทแกค นทั้งหลาย อรุ ุเวลกสั สปะ มีบริวาร ๕๐๐ คน นทกี สั สปะมี ๓๐๐ คน คยากัสสปะมี ๒๐๐ คน ตอมาตรวจดูสาระประโยชนใ นคัมภรี ของตน เห็นเพียงแต ประโยชนใ นปจ จบุ นั เทา น้ัน จงึ ชวนกันออกบวชเปน ฤษี บำเพญ็ พรตดวยการบชู าไฟ ตั้งอาศรมอยตู าม ตำบลตาง ๆ ดงั กลาวแลว คร้งั นั้น พระศาสดา ทรงสง พระสาวก ๖๐ รูป ไปประกาศพระศาสนา สว นพระองคเองเสดจ็ ไปแควนมคธ เสดจ็ ไปโปรดอุรเุ วลกัสสปะ ทรงขออาศยั พักในสำนักดว ย อรุ เุ วลกัสสปะ ไมเ ตม็ ใจ จงึ บอก ใหไปพกั ในโรงบูชาไฟ ซงึ่ มีนาคดรุ า ยอยใู นนัน้ พระศาสดาไดเ สดจ็ เขาไปพกั ตลอดทงั้ คืนโดยไมม ีอันตรายแต อยางใด แตอุรุเวลกัสสปะกย็ ังไมย อมรบั ยงั มีมานะวาตนเองเหนือกวา พระศาสดาทรงใชอ ุบายวิธีหลาย อยางเพื่อพิสูจนใหอุรเุ วลกัสสปะรตู ัววาไมไ ดเปน พระอรหนั ต ในทส่ี ดุ เขาจึงยอมรบั ความจรงิ ทิ้งลทั ธขิ อง ตน ลอยบรขิ ารชฎิลลงในแมน ำ้ ทูลขอบรรพชาอปุ สมบทกับพระศาสดา พรอ มดว ยบรวิ ารทรงอนุญาตให เปน ภิกษดุ วยพระวาจาวา พวกเธอจงเปน ภกิ ษุมาเถดิ ธรรมอนั เรากลา วไวดแี ลว จงประพฤติพรหมจรรย เพ่อื ทำทส่ี ดุ ทุกขโดยชอบเถดิ ๓. การบรรลธุ รรม เมอื่ อรุ เุ วลกัสสปะ พรอมทั้งบรวิ าร ลอยบรขิ ารและเคร่ืองบูชาไปตามสายแมน ำ้ นองชายทัง้ สอง ทราบจึงพรอมดวยบรวิ ารพากนั มาขอบวชในสำนกั ของพระศาสดา ทรงอนุญาตใหเ ปนภกิ ษเุ ชน เดยี วกบั อุรุ เวลกสั สปะกบั บรวิ าร จงึ รวมเปนภกิ ษุท้ังสนิ้ ๑๐๐๓ รปู ทรงพาภกิ ษเุ หลานนั้ ไปยังคยาสีสะตำบล ประทบั นัง่ บนแผน หิน ทรงใหสมณะทง้ั หมดบรรลพุ ระอรหตั ดวยอาทิตตปริยายเทศนาใจความยอ วา ตา หู พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 33

34 จมูก ล้ิน กาย ใจ เปน ของรอ นเพราะไฟ ( กเิ ลส ) คอื ราคะ โทสะ โมหะ ความแก ความตาย ความเสียใจ ความคร่ำครวญ ความทุกข ความโทมนสั ความคบั แคนใจ ๔. งานประกาศพระศาสนา พระอุรุเวลกสั สปเถระเปน กำลังสำคญั ย่ิง ในการประดษิ ฐานพระพทุ ธศาสนาในแควน มคธ โดย ประกาศตนเปนสาวกของพระศาสดาตอหนาชาวมคธทต่ี ดิ ตามพระเจาพมิ พสิ ารมาเฝาที่ลัฎฐวิ นั ทำใหค น เหลานั้นหมดความสงสัย ต้งั ใจฟงพระธรรมเทศนาจนไดดวงตาเหน็ ธรรม ๑๑ สว น อกี หนง่ึ สวนตั้งอยูใน สรณคมน ตั้งแตน นั้ มา ชาวมคธไดหันมานับถอื พระพุทธศาสนาเปน จำนวนมาก ๕. เอตทัคคะ พระอรุ ุเวลกสั สปเถระ ไดรบั ยกยองจากพระผมู ีพระภาคเจาวา เปน ผเู ลิศกวาภกิ ษุ ทง้ั หลาย ผูมีบรวิ ารมาก ๖. บญุ ญาธิการ ในกาลแหง พระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ตุ ตระ ( องคที่ ๑๓ ) ทานไดเ ห็นภิกษรุ ูปหนึ่งมบี ริวารมาก จึงสรา งความดแี ลว ปรารถนาตำแหนงเชน น้ัน พระศาสดาทรงพยากรณวา จะไดส มปรารถนาในศาสนาของ พระสมณโคดม ๗. ธรรมวาทะ การบูชายัญ ลว นแตม งุ หมายรูป เสยี ง กลิ่น รส และสตรี ขาพระพทุ ธเจารูวา นัน่ เปนมลทิน ในขนั ธท ้งั หลาย จงึ ไมย ินดใี นการ เซนสรวงและการบชู ายญั ๘. ปรนิ ิพพาน พระอรุ เุ วลกัสสปะ ไดเปน กำลงั สำคญั ชว ยพระศาสดาประกาศพระศาสนาในแควนมคธ สุดทาย ไดป รนิ พิ พานดวยอนุปาทเิ สสนิพพานธาตุ ดุจดวงประทีปที่โชติชวงชัชวาลแลว มอดดบั ไป ********************************** ๓. ประวัติ พระสารบี ตุ รเถระ ๑. สถานะเดิม พระสารีบุตรเถระ ชือ่ เดมิ วา อุปตสิ สะ เปนชอื่ ทีบ่ ดิ ามารดาตัง้ ให เพราะเปน บุตรของตระกลู ผู เปนหวั หนาในอปุ ตสิ สคาม บดิ า ช่ือ วังคนั ตพราหมณ มารดา ช่อื นางสารี หรือรูปสารี เกดิ ท่ีอุปติสสคาม ไมไ กลพระนครราชคฤห กอ นการอุบตั แิ หง พระผูมีพระภาคเจาของเรา ท้ังหลาย ๒. มลู แหงการบวชในพระพุทธศาสนา อุปตสิ สะมีสหายคนหนึ่งชื่อ โกลติ ะ เปน บุตรของตระกลู ผเู ปน หัวหนาในโกลิตคาม ท้ังสองมี ฐานะทางครอบครวั เสมอกัน จงึ ไปมาหาสูและไปเท่ยี วดว ยกนั เปน ประจำ อยมู าวนั หนงึ่ คนทัง้ สองนน้ั กำลังดมู หรสพบนยอดเขาในกรงุ ราชคฤห เห็นมหาชนประชุมกัน ไดค วามสังเวชวาคนเหลานที้ ง้ั หมด ภายในรอ ยปเทา น้นั กจ็ ะเขา สูปากของมจั จรุ าช จึงตดั สนิ ใจวา ควร พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 34

35 แสวงหาโมกขธรรม และเมอ่ื จะแสวงหาโมกขธรรมน้นั ควรไดบรรพชาสักอยา งหน่งึ จึงพากันไปบวช ใน สำนกั ของสัญชยั ปรพิ าชกพรอมกับมาณพ ๕๐๐ คน ทง้ั สองนัน้ เรยี นลทั ธขิ องสญั ชัยไดท้งั หมดโดยเวลาไมนานนัก ไมเหน็ สาระของลทั ธิน้นั จงึ ไปถาม ปญหากบั สมณพราหมณท ่เี ขาสมมตกิ ันวา เปนบัณฑติ ในท่นี ั้น ๆ สมณพราหมณเหลานนั้ ถกู คนทง้ั สอง ถามแลว แกป ญหาไมได แตค นทงั้ สองนัน้ แกปญ หาสมณพราหมณท ั้งหลายได เมอ่ื เปนอยา งนน้ั คนทั้งสอง นั้น เม่ือจะแสวงหาโมกขธรรมตอ ไป จงึ ไดทำกตกิ ากนั วา ใครบรรลอุ มตธรรมกอน จงบอกแกอกี คนหนึง่ วันหน่ึง อปุ ติสสปรพิ าชกไปยงั ปริพาชการาม เหน็ พระอัสสชเิ ถระเทย่ี วบิณฑบาตอยูในกรุงรา ชคฤห คิดวา บรรพชติ ผสู มบรู ณดว ยมรรยาทอยางน้ี เราไมเคยเห็น ชื่อวาธรรมอนั ละเอียดนาจะมีใน บรรพชิตนี้ จึงเกดิ ความเลื่อมใสมองดูทา น ไดต ดิ ตามไปเพอ่ื จะถามปญ หา ฝายพระเถระไดบณิ ฑบาตแลว ไปยังโอกาสอนั เหมาะสมเพ่อื จะฉันอาหารปริพาชกไดต้ังตัง่ ของ ตนถวาย เม่ือพระเถระฉนั เสร็จแลว ไดถามถึงศาสดา พระเถระอางเอาพระสัมมาสมั พุทธเจา ปรพิ าชกถาม อกี วา ศาสดาของทานมวี าทะอยางไร พระเถระตอบวา ธรรมเหลา ใดเกดิ แตเหตุ พระตถาคตตรัสเหตแุ หง ธรรมเหลานัน้ และเหตุแหง ความดับแหงธรรมเหลา นน้ั พระมหาสมณะตรสั อยา งนี้ อปุ ติสสปริพาชก ไดด วงตาเห็นธรรม คอื บรรลโุ สดาปตติผล ดวยการฟงธรรมน้แี ลวกลับไปบอก เพอ่ื น และแสดงธรรมใหฟง โกลิตะกไ็ ดดวงตาเห็นธรรมเหมือน กันจึงพากันไปลาอาจารยส ญั ชยั เพ่ือไปเฝา พระศาสดา พระศาสดาทอดพระเนตรเหน็ สองสหายพรอมกับบรวิ ารแตไ กล ไดต รัสวา นี้จะเปน คูส าวกช้นั เลศิ ของเรา ทรงแสดงธรรมตามจริยาแหงบริวารของสหายทงั้ สองใหดำรงอยูในพระอรหัตแลว ไดประทาน เอหิภกิ ขอุ ปุ สมั ปทาแกพวกเขา พรอ มกับอปุ ติสสะและโกลติ ะดว ย เม่อื ทง้ั สองบวชแลว ภิกษุทัง้ หลายเรียก อปุ ตสิ สะวา สารีบตุ ร เรียกโกลิตะวา โมคคัลลานะ ๓. การบรรลุธรรม พระสารบี ตุ รบวชไดก ่งึ เดือน (๑๕ วัน ) อยูในถ้ำสุกรขตะ ( สว นมากเรยี กสุกรขาตา ) กบั พระ ศาสดา เม่ือพระศาสดาทรงแสดงเวทนาปรคิ คหสูตรแกท ฆี นขปรพิ านชกผเู ปนหลานของตน สงญาณไปตาม พระธรรมเทศนาไดบ รรลุพระอรหตั ถงึ ทส่ี ุดแหง สาวกบารมญี าณ เหมือนบคุ คลบริโภคภัตท่เี ขาคดมาเพ่ือ ผูอ ื่น พระอัครสาวกท้ังสองบรรลพุ ระอรหัต ถงึ ที่สดุ แหง สาวกบารมีญาณในทใี่ กลพ ระศาสดาท้ังคู คอื พระสารีบุตรฟงเวทนาปรคิ คหสตู รในถำ้ สกุ รขตะ พระโมคคัลลานะฟง ธาตกุ รรมฐานทีก่ ลั ลวาลมุตตคาม ๔. งานประกาศพระศาสนา พระสารบี ุตรเถระ นับวา ไดเ ปน กำลังสำคัญยิ่งในการชวยพระศาสดาประกาศพระพุทธศาสนา มีคำเรียกทานวาพระธรรมเสนาบดี ซงึ่ คูก บั คำเรียกพระศาสดาวาพระธรรมราชา ทานเปนที่ไวว างพระทัย ของพระศาสดามากท่สี ุด ดังพระพุทธดำรัสทต่ี รสั วา ดกู อนภิกษุท้งั หลาย เธอท้งั หลาย จงเสพ จงคบ สารี บุตร และโมคคัลลานะเถดิ ทั้ง ๒ รปู น้ีเปน บณั ฑิต อนุเคราะหเ พอ่ื นพรหมจรรย สารบี ุตร เปรียบเหมอื น ผูใ หกำเนดิ โมคคัลลานะเปรยี บเหมือนผูบำรงุ เล้ียงทารกท่ีเกดิ แลว สารบี ุตรยอ มแนะนำในโสดาปตตผิ ล โมคคัลลานะยอ มแนะนำในผลชั้นสูงข้นึ ไป พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 35

36 ๕. เอตทัคคะ พระสารีบตุ รเถระ ภายหลงั จากบรรลุพระอรหตั แลวเปน ผมู ปี ญ ญามากสามารถแสดงธรรมได ใกลเคยี งกับพระศาสดา และสามารถโตตอบกำราบปราบปรามพวกลทั ธภิ ายนอกทมี่ าโตแยง คัดคา นพระ ธรรมคำสอนในพระพุทธศาสนาไดอยางดี พระศาสดาจึงทรงต้ังทานไวในตำแหนง พระอคั รสาวกเบอื้ งขวา และเอตทคั คะวา เลิศกวาภกิ ษทุ ั้งหลายผมู ีปญ ญามาก ดังพระพุทธดำรัสวา ดกู อ นภกิ ษุท้งั หลาย สารบี ตุ ร นี้เปนผูเลิศกวา ภกิ ษุทั้งหลายผมู ีปญ ญามาก ๖. บุญญาธิการ เมือ่ พระสมั มาสัมพุทธเจา พระนามวา อโนมทัสสี เสด็จอบุ ัติในโลก พระสารีบตุ รเกิดในตระกลู พราหมณม หาศาล ไดเหน็ พระนิสภเถระ พระอัครสาวกเบื้องขวาของพระองคไดกลาวอนุโมทนา อาสนะ ดอกไม แกด าบสทง้ั หลาย มคี วามเลื่อมใส ปรารถนาฐานันดรนน้ั ในใจวา โอหนอ แมเ ราก็พงึ เปน พระ สาวกของพระพุทธเจาองคหนึง่ ในอนาคตเหมอื นพระนิสภเถระนี้ จงึ ถวายบงั คมพระศาสดา แลว กระทำ ความปรารถนาอยา งน้ัน พระศาสดาทรงเหน็ วา ความปรารถนาของเขาจะสำเรจ็ โดยไมมอี ันตราย จึง พยากรณว า เมอื่ เวลาลวงไปหนึ่งอสงไขยยิง่ ดว ยแสนกปั แตก ปั นไี้ ป จกั ไดเ ปนอคั รสาวกของพระโคดม สมั มาสัมพทุ ธเจา มีนามวาสารบี ุตร ทา นไดบ ำเพญ็ บารมี มที านเปน ตน มาตลอดมิไดข าดจนชาติสุดทา ย ไดถ ือปฏสิ นธิในครรภของนางรูปสารีในอุปติสสคาม ไมไ กลจากพระนครราชคฤห และไดร บั เอตทัคคะตาม ความปรารถนาทกุ ประการ ๗. ธรรมวาทะ คนทีท่ ูนของหนักไวบนศีรษะตลอดเวลา ตองลำบากดวยภาระ ฉันใด ภาระทเ่ี ราแบกอยกู ็ ฉัน น้นั เราถูกไฟ ๓ กอง เผาอยู เปนผูแบกภาระคอื ภพ เหมอื นยกภูเขาพระสุเมรมุ าวางไวบนศีรษะ ทอ งเที่ยวไปในภพ คนผมู ีใจตำ่ เกยี จคราน ทิ้งความเพยี รมสี ตุ ะนอย ไมม ีมารยาท อยาไดสมาคมกบั เรา ในทท่ี ุก สถาน ในกาลทกุ เม่ือ สว นคนผมู สี ตุ ะมาก มีปญญา ตง้ั ม่นั ในศีลเปน ผูประกอบดวยความสงบใจ ขอจงตั้งอยบู น กระหมอ มของเราตลอดเวลา ๘. ปรินพิ พาน พระสารบี ุตรเถระปรินิพพานกอ นพระศาสดา โดยไดกลับไปปรินพิ พานท่บี านเกิดของทาน กอน ปรนิ ิพพาน ทานไดไปทูลลาพระศาสดาแลวเดนิ ทางไปกบั พระจุนทเถระนองชาย ไดเทศนาโปรดมารดาของ ทานใหบ รรลุโสดาปตติผล แลวปรนิ ิพพานดวยโรคปก ขนั ทกิ าพาธ พระจนุ ทเถระพรอมดวยญาตพิ ี่นอ งทำ ฌาปนกจิ สรรี ะของทา นแลว เกบ็ อฐั ธิ าตุไปถวายพระศาสดา ทเี่ ชตวนั มหาวิหาร เมอื งสาวัตถี ทรงโปรดให กอเจดียบรรจอุ ฐั ิธาตุของทานไวท ่ีเชตวนั มหาวิหารนัน้ **************************************** พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 36

37 ๔. ประวัติ พระโมคคลั ลานเถระ ๑. สถานะเดมิ พระโมคคัลลานเถระ ช่อื เดิมวา โกลิตะ เปน ชื่อที่บดิ าและมารดาตัง้ ให เพราะเปนบุตรของ ตระกลู ผูเปน หวั หนา ในโกลิตคาม บดิ า ไมป รากฏชอื่ กลาวเพยี งวาเปน หัวหนาในโกลติ คาม มารดา ชื่อโมคคัลลี หรอื มุคคลี ทั้งคเู ปน วรรณะพราหมณ เกดิ ท่ี บานโกลติ คาม ไมไ กลจากนครราชคฤห กอ นการอบุ ัตแิ หงพระผมู พี ระภาคเจาของเรา ทงั้ หลาย (แกก วา พระพุทธเจา ) ๒. มลู เหตแุ หงการบวชในพระพุทธศาสนา โกลิตะมีสหายทรี่ กั ใครสนทิ สนมกนั มากคนหนึง่ ชอ่ื อปุ ตสิ สะ เปนบตุ รของตระกูลผูเปนหวั หนา ในอปุ ตสิ สคาม ไปมาหาสูและเท่ียวดวยกนั เปน ประจำ อยูมาวันหนึ่ง สหายท้ังสองน้นั กำลังดูมหรสพบนยอดเขาในกรงุ ราชคฤห เหน็ มหาชนมาประชุม กนั เพ่อื ชมมหรสพ จึงเกดิ ความคิดข้นึ โดยแยบคาย วาคนเหลานที้ งั้ หมดภายในรอยปเทา น้ันกจ็ ะเขาสปู าก ของมัจจุราช จึงทำการตดั สนิ ใจวา เราทัง้ สองควรแสวงหาโมกธรรมและเมอ่ื จะแสวงหาโมกขธรรมนน้ั ควร ไดบ รรพชาสักอยางหน่ึง จึงพากนั ไปบวชในสำนกั ของสญั ชัยปริพาชก พรอมกบั มาณพ ๕๐๐ คน โกลิตะ พรอมกับสหายเรียนลทั ธขิ องสญั ชัยไดทง้ั หมดโดยเวลาไมน านนกั ไมเ ห็นสาระของลทั ธินน้ั รูส ึกเบอ่ื หนาย จึงคดิ แสวงหาโมกขธรรมตอไป โดยทำกติกากนั วา ใครบรรลุอมตธรรมกอ น จงบอกแกอ ีกคนหน่ึง อปุ ติสส ปริพาชกไดฟงธรรมจากพระอัสสชเิ ถระ ไดดวงตาเห็นธรรม คือบรรลโุ สดาปต ตผิ ล จึงกลบั มาบอกโกลิตะผู เปนสหายและแสดงธรรมใหฟ งโกลิตะไดด วงตาเห็นธรรม คอื บรรลโุ สดาปต ติผลเชน เดียวกนั จงึ พากนั ไปลา อาจารยส ญั ชยั เพ่อื ไปเฝา พระศาสดาพระศาสดาทอดพระเนตรเหน็ ทงั้ สองสหายพรอมกบั บริวารแตไกล ได ตรสั วา น้จี ะเปน คูสาวกช้นั เลิศของเรา ทรงแสดงธรรมตามจรยิ าแหง บริวารของสหายทงั้ สองใหด ำรงอยูใน พระอรหัตแลว ไดประทานเอหิภกิ ขอุ ปุ สัมปทาแกพวกเขาวา เธอท้งั หลายจงเปน ภกิ ษุมาเถดิ ธรรมอันเรา กลาวไวดีแลว เธอทง้ั หลาย จงประพฤตพิ รหมจรรย เพอ่ื ทำท่ีสดุ ทกุ ขโดยชอบเถิด ๓. การบรรลุธรรม ทา นพระมหาโมคคัลลานเถระ บวชได ๗ วนั เขาไปอาศยั บา นกัลลวาลคามในมคธรัฐ บำเพ็ญ สมณธรรม ถูกถีนมิทธะ คอื ความทอแทแ ละความโงกงวงครอบงำไมสามารถบำเพ็ญสมณธรรมได พระ ศาสดาไดเ สดจ็ ไปโปรดใหสลดใจ ดว ยพระดำรสั มี อาทวิ า โมคคลั ลานะ ความพยายามของเธอ อยา ไดไร ผลเสียเลย แลวสอนธาตกุ รรมฐาน ใหท านพจิ ารณารา งกายแยกออกเปนธาตุ ๔ คือ ปฐวี ธาตุดิน อาโป ธาตุน้ำ เตโช ธาตุไฟ วาโย ธาตุลม เน้ือและหนงั เปนตน เปนธาตดุ ิน เลือดเปน ตน เปนธาตุนำ้ ความ อบอุนในรางกายเปน ธาตไุ ฟ ลมหายใจเปน ตน เปน ธาตลุ ม แตละสว นนไี้ มใ ชเราไมใชของเรา และไมใ ช ตวั ตนของเรา ทานกำจดั ความทอ แทและความโงกงวงไดแลว สงใจไปตามกระแสเทศนา ไดบรรลุมรรคทัง้ ๓ เบ้อื งบนโดยลำดบั แหง วิปส สนาแลว ถึงท่ีสดุ แหง สาวกบารมีญาณในขณะไดบรรลุผลอนั เลิศ คอื อรหัตผล ๔. งานประกาศพระศาสนา พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 37

38 พระมหาโมคคัลลานเถระทำงานประกาศพระศาสนาสมั พนั ธเ ปนอันดีกับพระสารบี ุตรเถระ ผู เปนพระอัครสาวกเบือ้ งขวา ดังจะเหน็ ไดจากพระพทุ ธดำรัสทีต่ รัสวา ดกู อ นภิกษทุ ง้ั หลาย สารบี ุตรเปรยี บเหมือนมารดาผูใหก ำเนดิ แกบตุ ร โมคคลั ลานะเปรียบ เหมือน นางนมผเู ล้ยี งทารกทเ่ี กดิ แลว สารีบตุ รยอมแนะนำใหต งั้ อยูในโสดาปตติผล โมคคัลลานะยอม แนะนำใหตั้งอยูในคุณทสี่ งู ขึน้ ไป ๕. เอตทัคคะ พระมหาโมคคัลลานเถระ เมื่อสำเร็จพระอรหัตแลว เปน ผมู ฤี ทธ์มิ าก สามารถทองเท่ียวไปยังเท วโลกและในนรกได ปราบผูร า ยทั้งหลาย เชน นันโทปนันทนาคราชเปนตน ได จงึ ไดรับการยกยองจากพระ ศาสดา วาเปนผูเ ลศิ กวาภกิ ษุท้งั หลายในทางเปนผมู ฤี ทิธิ์ ๖. บญุ ญาธิการ ในอดตี กาลนานหน่งึ อสงไขยกับอีกแสนกปั ในพุทธปุ บาทกาลแหงพระพุทธเจาทรงพระนามวา อโนมทัสสี พระมหาโมคคัลลานะบังเกดิ ในตระกลู คหบดมี หาศาลชอ่ื สิรวิ ฒั นกุ ม พี มีสหายชือ่ สรทมาณพ สรทมาณพ ออกบวชเปนดาบสไดท ำบญุ แลว ปรารถนาตำแหนง อัครสาวกท่ี ๑ ในศาสนาของ พระสมณโคดม และไปชวนสริ วิ ัฒนกุ มพีใหป รารถนาตำแหนง สาวกท่ี ๒ สิรวิ ัฒนกุม พีไดต กลงตามนั้น แลวไดถวายมหาทานแกพระพทุ ธเจาและพระสาวกเปนเวลา ๗ วัน วันสุดทา ยไดถวายผามรี าคามาก แลว ปรารถนาตำแหนง อัครสาวกท่ี ๒ เขาไดท ำกุศลกรรมตลอดมา จนถึงชาติสุดทาย เกดิ ในครรภข องนางโมค คลั ลพี ราหมณี มชี อ่ื วาโมคคลั ลานะ ออกบวชในพระพทุ ธศาสนาแลว ไดรบั ตำแหนง อคั รสาวกตาม ปรารถนาท่ตี ้ังไว ๗. ธรรมวาทะ ไฟไมไ ดต งั้ ใจเลยวา เราจะเผาไหมค นโงเ ขลา คนโงเขลาตา งหากเขาไปหาไฟทกี่ ำลังลุกอยูแ ลว ใหไ ฟไหมต นเอง ดกู อ นมารผูใจบาป ทา นเขาไปหาพระพุทธเจา แลวเผาตัวของทานเอง เหมอื นกบั คนโงท ่ี ไปจับไฟ ดกู อนมารผใู จบาป ทานเขาไปหาพระพุทธเจา แตก ลบั ไดบ าปกลับมาซำ้ ยงั เขาใจผิดวา ไมเห็นจะ บาปอะไร ( บาปแลว ยงั โงอ กี ) ๘. ปรนิ ิพพาน พระมหาโมคคัลลานเถระ ปรินิพพานท่ตี ำบลกาฬศิลา แควน มคธ กอนพระศาสดา แต ภายหลังพระสารบี ตุ ร ๑๕ วัน พระศาสดาเสดจ็ ไปทำฌาปนกจิ แลวใหนำอัฐธิ าตมุ ากอเจดยี  บรรจุไวท ่ีใกล ประตเู วฬวุ นั วิหาร ***************************************** พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 38

39 ๕. ประวัติ พระมหากสั สปเถระ ๑. สถานะเดิม พระมหากสั สปเถระ ชือ่ เดมิ วา ปปผลิ เปนชอื่ ท่บี ดิ าและมารดาตง้ั ให แตม กั เรียกกนั ตาม โคตรวา กัสสปะ บดิ าชื่อ กปล ะ มารดาไมป รากฎชอื่ เปน วรรณะพราหมณต ระกลู มหาศาลเชื้อสายกสั สปโคตร ทานเกดิ ท่หี มบู านพราหมณ ชื่อมหาติตถะ ตัง้ อยใู นเมอื งราชคฤห ภายหลังพระมหาบุรษุ เสด็จ อุบัติ ๒. มลู เหตแุ หงการบวชในพระพุทธศาสนา พระมหากสั สปเถระ เปนลูกพราหมณม หาศาล บิดาและมารดาจึงตองการผูสบื เชอื้ สายวงค ตระกูล ไดจ ดั การใหแตง งานกับหญิงสาว ธดิ าพราหมณมหาศาลเหมือนกัน ชอ่ื ภัททกาปล านี ในขณะ ทา นมอี ายุได ๒๐ ป นางภทั ทกาปล านมี ีอายไุ ด ๑๖ ป แตเพราะทั้งคูจตุ ิมาจากพรหมโลกและบำเพญ็ เนกขัมมบารมมี า จึงไมยินดีเรอื่ งกามารมณเ หน็ โทษของการครองเรอื นวา ตองคอยเปนผรู ับบาปจากการ กระทำของผูอน่ื ในท่สี ดุ ท้งั สองไดตัดสนิ ใจออกบวชโดยยกทรพั ยสมบัตทิ งั้ หมดใหแกญาตแิ ละบรวิ าร พวก เขาไดไ ปซอื้ ผา กาสาวพสั ตรแ ละบาตรดนิ จากตลาด ตา งฝายตา งปลงผมใหแกก ันเสร็จแลวครองผากาสาว พัสตรส ะพายบาตร ลงจากปราสาทไปอยา งไมมคี วามอาลัย เม่ือปป ผลิและภทั ทกาปลานีเดินทางไปดวยกนั ไดร ะยะหน่งึ แลว ปรึกษากันวาการปฏิบตั เิ ชน นี้ ทำให ผูพบเหน็ ติเตียนได เปน การไมสมควร จึงแยกทางกัน นางภัททกาปลานไี ปถึงสำนกั นางภกิ ษณุ ีแหง หนึง่ แลว บวชเปน นางภกิ ษุณีภายหลังไดบรรลพุ ระอรหัตผล เม่ือทัง้ สองคนแยกทางกัน พระศาสดาประทบั อยทู ี่พระคันธกุฏี วดั เวฬุวันทรงทราบถงึ เหตุนนั้ จงึ ไดเสดจ็ ไปประทบั น่ังท่โี คนตน พหปุ ตุ ตนิโครธ ระหวา งเมืองราชคฤหก ับเมืองนาลันทา เพอ่ื รอรบั การมา ของเขา ตนนโิ ครธน้ันมลี ำตนสีขาว ใบสีเขยี วผลสแี ดง ปป ผลิเหน็ พระองคแลวคิดวา ทานผนู ้ี จกั เปน ศาสดาของเรา เราจักบวชอทุ ศิ พระศาสดาองคน ี้ จงึ นอ มตัวลงเดนิ เขาไปหา ไหว ๓ ครัง้ แลวกราบทูล วา ขาแตพระองคผูเจรญิ ขอพระผูมพี ระภาคเจาจงเปนศาสดาของขาพระองค ขา พระองคเปน สาวก ลำดบั นน้ั พระศาสดาไดบวชใหท า นดวยทรงประทานโอวาท ๓ ขอ คือ ๑. ดกู อ นกัสสปะ เธอพงึ ศึกษาวา เราจกั เขาไปตัง้ ความละอาย และความเกรงใจในภกิ ษุท้ังที่ เปน เถระ ปานกลาง และบวชใหม ๒. ธรรมใดเปน กศุ ล เราจกั เงี่ยโสตลงฟง ธรรมน้ัน พิจารณาเน้อื ความน้ัน (ของธรรมนน้ั ) ๓. เราจักไมทงิ้ กายคตาสติ คือพจิ ารณารา งกาย เปนอารมณ ( อยูเสมอ ) วธิ ีบวชอยา งน้ีเรยี กวา โอวาทปฏคิ คณูปสัมปทา แปลวา การบวชดว ยการรับโอวาท ๓. การบรรลธุ รรม ครนั้ บวชใหท า นเสร็จแลว พระศาสดาทรงใหท านเปน ปจ ฉาสมณะเสดจ็ ไปตามทางไดหนอ ยหนง่ึ ทรงแวะขางทาง แสดงอาการจะประทบั น่ัง พระเถระทราบดังนน้ั จึงปผู า สังฆาฏอิ ันเปนแผนผาผืนเกาของ ตน เปน ๔ ชน้ิ ทีโ่ คนตน ไมแหงหนงึ่ พระศาสดาประทับนงั่ บนสังฆาฏินัน้ เอาพระหัตถลบู ผา พลางตรัสวา กสั สปะ สังฆาฏอิ นั เปน แผน ผา เกาผืนนีข้ องเธอ ออ นนุม พระเถระรคู วามประสงคจึงกราบทูลวา ขอพระผู พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 39

40 มพี ระภาคเจา จงทรงหมผาสงั ฆาฏนิ ้ีเถิด พระเจา ขา แลว เธอจะหม ผาอะไร พระศาสดาตรสั ถาม พระ เถระกราบทลู วา เมือ่ ไดผา สำหรบั หม ของพระองค ขา พระองคจักหมไดพระเจาขา พระศาสดาไดทรง ประทานผา หม ของพระองคแ กพระเถระ ๆ ไดห ม ผาของพระศาสดา มิไดทำความถอื ตวั วา เราจะไดจวี ร เคร่ืองใชสอยของพระพทุ ธเจาแตคิดวาตั้งแตนไ้ี ปเราจะทำอะไรใหดีกวา นอ้ี ีก จึงไดส มาทานธุดงค ๑๓ ขอ ในสำนักพระศาสดา หลังจากบวชได ๘ วัน ก็ไดบรรลุพระอรหตั พรอ มดว ยปฏิสมั ภทิ า ๔. งานประกาศพระศาสนา พระมหากสั สปเถระ เปนพระสนั โดษมักนอย ถอื ธดุ งคเ ปนวัตร ธดุ งค ๓ ขอท่ีถือตลอดชีวิตคอื ๑. ทรงผาบังสุกลุ เปน วตั ร ๒. เท่ียวบินฑบาตเปน วัตร ๓. อยปู า เปนวัตร การเผยแผพ ระพุทธศาสนา ของทานจงึ ไปในทางเปน แบบอยา งท่ดี ขี องคนรนุ หลังมากกวาการแสดงธรรม ทานไดแสดงคณุ แหงการถือ ธุดงคของทานแกพ ระศาสดา ๒ ประการคือ ๑. เปนการอยูเ ปน สุขในปจ จุบัน ๒. เพ่ืออนุเคราะหคนรุน หลัง จะไดถือปฏิบัติตาม พระศาสดาทรงประทานสาธุการแกทาน แลวตรัสวา เธอไดปฏบิ ตั ิเพอ่ื ประโยชนแ ละความสุข แกต นแกชนเปน อนั มาก ทรงสรรเสรญิ ทา นวา เปนผมู กั นอ ย สันโดษ ตรสั สอนภิกษทุ ัง้ หลายใหถือเปน แบบอยา ง ดังน้ี ๑. กสั สปะ เขาไปสตู ระกูล ชกั กายและใจออกหา งประพฤติตนเปน คน ใหมไมคุนเคยอยเู ปน นิตย ไมค ะนองกายวาจาใจ จติ ไมขอ งอยูในสกุลนัน้ เพิกเฉย ต้ังจติ เปน กลางวา ผู ใครล าภจงไดลาภ ผใู ครบุญ จงไดบ ญุ ตนไดลาภมีใจฉนั ใด ผอู ื่นกม็ ใี จฉันน้นั ๒. กัสสปะ มีจติ ประกอบดวยเมตตา แสดงธรรมแกผอู ่ืน ๓. ทรงส่ังสอนภกิ ษุใหป ระพฤติดีประพฤตชิ อบ โดยยกทา นพระมหากสั สปะเปน ตัวอยา ง งานประกาศพระศาสนาทสี่ ำคญั ท่สี ดุ ของพระมหากสั สปเถระ คอื เปน ประธานการทำสังคายนา พระธรรมวินยั ครั้งแรก เมอ่ื พระพทุ ธเจาเสดจ็ ดบั ขนั ธปรินพิ พานแลว ปฐมสังคายนาน้ี มคี วามสำคญั มาก ไดช ว ยรักษาคำสอนขององคสมเดจ็ พระสัมมาสัมพุทธเจาใหด ำรงมน่ั คงมาจวบถึงทุกวนั นี้ ๕. เอตทัคคะ พระมหากสั สปเถระ ไดร บั การสรรเสรญิ จากพระศาสดาเปนตน วา เปรยี บเสมอื นดว ยพระจันทร เขาไปยังตระกูลทั้งหลายไมคะนองกาย ไมคะนองจติ เปน ผูใ หมอ ยูเปนนิตย ไมเยอหยิ่ง วนั หน่งึ เมือ่ ประทับนงั่ ในทามกลางหมพู ระอรยิ เจา ทรงตัง้ พระเถระไวใ นตำแหนงผเู ลศิ แหงภิกษุทั้งหลาย ผทู รงธุดงค และกลาวสอนธดุ งควา ภกิ ษทุ ั้งหลาย กัสสปะนี้ เปนผูเลิศแหง ภิกษสุ าวกท้งั หลายของเรา ผทู รงธุดงคแ ละ กลาวสอนธุดงค ๖. บุญญาธิการ นับยอ นหลังไปแสนกัปแตก ัปนี้ พระพุทธเจาทรงพระนามวา ปทมุ ตุ ตระ ไดเ สดจ็ อุบตั ิในโลก พระมหากัสสปเถระน้ไี ดเกิดเปนกุม พีนามวา เวเทหะ ในพระนครหงสวดนี บั ถอื รตั นตรยั ไดเหน็ พระ สาวกผเู ลิศทางธุดงคน ามวา มหานสิ ภเถระ เลอ่ื มใสในปฏิปทาของทาน จงึ นมิ นตพ ระปทุมุตตรพุทธเจา พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 40

41 พรอ มพระสงฆม าถวายภัตตาหารแลวต้ังความปรารถนาตำแหนง น้ัน ไดก ระทำบญุ กรรมตา ง ๆ มาตลอด หลายพทุ ธันดร ในชาติสดุ ทายไดมาเกิดเปนพระมหากสั สปเถระ ไดร ับตำแหนงสมดงั ปรารถนาทกุ ประการ ๗. ธรรมวาทะ ผูใดไมมีความเคารพในเพ่ือนพรหมจรรย ผนู ้ันยอ มอยูห างพระสัทธรรมเหมอื นแผนดนิ ที่อยูห า ง จากฟา ผมู หี ริ ิและโอตตปั ปะประจำใจตลอดเวลา ประพฤตพิ รหมจรรยยอมงอกงาม ภพใหมยอ มไมมี ภกิ ษผุ ูฟงุ ซา นงอนแงน ถึงจะหม ผา บังสุกุลก็ไมงาม ไมตางจากลิงหมหนงั เสือ ภกิ ษผุ ูไมฟุงซานมน่ั คง มีปญญา สำรวมอนิ ทรียหม ผาบงั สุกลุ ยอมงามเหมอื นราชสีห บนยอด ขนุ เขา ๘. ปรินพิ พาน พระมหากสั สปเถระ เมอ่ื ทำสังคายนาพระธรรมวนิ ยั เรียบรอ ยแลว ไดจ ำพรรษาอยูท เี่ วฬวุ นา ราม มอี ายปุ ระมาณ ๑๒๐ ป จงึ ปรนิ พิ พาน ณ ระหวางกลางกุกกฏุ สมั ปาตบรรพตทงั้ ๓ ลูก ในกรุงรา ชคฤห ****************************************** ๖. ประวัติ พระมหากัจจายนเถระ ๑. สถานะเดิม พระมหากจั จายนเถระ เดมิ ชื่อวา กญั จนมาณพ เปน ชอ่ื ท่มี ารดาต้ังให เพราะทารกนน้ั มผี ิวกาย เหมือนทองคำ แตค นท่วั ไปเรยี กตามโคตรวา กัจจานะ หรือ กัจจายนะ บดิ า ชอื่ ติริฏวิ ัจฉะ มารดาไมปรากฏช่อื เปนวรรณะพราหมณ กัจจายนโคตร บิดาเปน ปุโรหิต ของพระเจาจณั ฑปชโชต เกิดท่เี รอื นปโุ รหติ ของพระเจาจณั ฑปช โชต ในกรงุ อุชเชนี แควน วันตี คร้ันบดิ าถึงแกกรรม ไดร ับตำแหนง ปุโรหติ แทน ๒. มูลเหตแุ หงการบวชในพระพทุ ธศาสนา พระเจา จันฑปช โชตไดท รงสดับวา พระพุทธเจา ทรงอุบตั ขิ ึ้นในโลก จงึ สงกัจจายนะปุโรหติ ไป เพ่ือทูลอาราธนาพระศาสดาวา ทา นอาจารย ทานจงไปทีพ่ ระอารามนนั้ แลว ทลู นมิ นตพ ระศาสดามาในวังน้ี ทา นปุโรหิตนัน้ พรอมกบั บริวารอีก ๗ คน เดินทางออกจากนครอชุ เชนีไปยังพระนครสาวัตถีเพือ่ เฝา พระพทุ ธเจาท่พี ระเชตวันมหาวิหารพระพุทธเจา ไดทรงแสดงธรรมแกพวกเขา กัจจายนปโุ รหิต พรอ มกับคน ทง้ั ๗ ไดบรรลุอรหัตผลพรอมปฏิสัมภทิ า ๔ แลว พรอ มกับคนท้งั ๗ ไดทลู ขอบรรพชาอปุ สมบทกับพระ ศาสดา ลำดับน้ันพระศาสดาทรงเหยียดพระหตั ถต รสั วา พวกเธอจงเปน ภกิ ษุ มาเถดิ ขณะน้นั เอง พวก เขาไดมีผมและหนวด ยาวประมาณ ๒ องคลุ ี ทรงบาตรและจวี รอันสำเร็จดว ยฤทธ์ิ ไดเปน เหมอื นพระ เถระบวชมา ๖๐ พรรษา ทั้ง ๗ องคไ ดบรรลพุ ระอรหตั ผลกอ นบวช ๓. งานประกาศพระพทุ ธศาสนา พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 41

42 พระมหากจั จายนเถระ ทำประโยชนของตนใหส ำเรจ็ อยา งนแ้ี ลว วนั หนึ่งจึงกราบทูลพระศาสดา วา ขาแตพระองคผ ูเ จริญ พระเจาจณั ฑปชโชต ปรารถนาจะไหวพระบาทและฟงธรรมของพระองค พระ เจาขา พระศาสดาตรสั วา กัจจายนะ เธอนน่ั แหละจงไปในวงั นนั้ เมอื่ เธอไปถึงแลว พระราชาจักทรง เล่ือมใส พระเถระพรอมกบั ภิกษอุ กี ๗ รปู ไดไปยังพระราชวังนน้ั ตามพระบัญชาของพระศาสดา ไดทำให พระราชาทรงเล่อื มใส แลวไดป ระดษิ ฐานพระพทุ ธศาสนาไวในอวันตีชนบทเรียบรอยแลว จงึ ไดก ลับมาเฝา พระศาสดาอีก เมื่อองคสมเดจ็ พระสัมมาสัมพทุ ธเจา เสดจ็ ดบั ขันธปรนิ ิพพานแลว พระมหากัจจายนะเถระ อยู ท่ีปา ไมค นุ ธา แขวงมธรุ ราชธานี พระเจา มธุรราชอวันตบี ุตรเขาไปหาตรสั ถามถึงเรื่องทพี่ วกพราหมณถอื วา วรรณะพราหมณป ระเสริฐท่ีสุด วรรณะอนื่ เลว วรรณะพราหมณข าว วรรณะอื่นดำ วรรณะพราหมณเ ปน บตุ รของพระพรหม เกิดจากปากพรหม อันพระพรหมสรางเปนทายาทของพระพรหม พระเถระตอบวา นัน่ เปน เพยี งคำโฆษณาเทานน้ั แลวไดอธบิ ายใหพระเจามธุรราช อวันตบี ุตร ยอมรับวา วรรณะทั้ง ๔ เสมอกันตามความจริงท่ปี รากฏ ๕ ประการ คือ ๑. วรรณะใดมัง่ มี วรรณะอนื่ ก็ยอมเปน คนรบั ใช ๒. วรรณะใดประพฤตชิ ่ัวทางกาย วาจา และใจ วรรณะนนั้ เมอื่ ตายไป ยอ มตกนรกเสมอกนั ๓. วรรณะใดเวนจากการประพฤติชั่วทางกาย วาจา และใจ วรรณะนนั้ เม่อื ตายไปยอมเขา ถงึ สคุ ตโิ ลกสวรรคเ หมอื นกนั ๔. วรรณะใดประพฤติผิด เชน ลักขโมย คดโกง ประพฤติผิดในกามเปนตน วรรณะน้นั ตอง ถูกลงโทษเหมอื นกัน ๕. วรรณะใดออกบวชประพฤตดิ ีปฏบิ ัตชิ อบ ก็มผี อู ภิวาทตอ นรับนิมนตใ หนงั่ บนอาสนะ นิมนต ใหรับปจ จยั ๔ หรอื ไดรบั ความคมุ ครองอนั เปนธรรมเสมอกนั ๔. เอตทัคคะ พระมหากัจจายนเถระ เปน ผูฉลาดสามารถในการอธบิ ายคำท่พี ระศาสดาตรสั ไวโดยยอ ให พสิ ดาร ไดตรงตามพทุ ธประสงคท ุกประการ เชน คร้ังหน่งึ พระศาสดาทรงแสดงภัทเทกรัตตสูตรโดยยอ แลวเสดจ็ ลกุ จากอาสนะเขาสวู หิ ารทป่ี ระทบั ภกิ ษุทงั้ หลายยังไมเขา ใจเนื้อความ จงึ อาราธนาพระเถระ อธิบายใหฟ ง พระเถระอธิบายขยายความแหง พระสูตรนน้ั โดยพิสดารแลว บอกวา ถารูปใดยงั ไมแนใ จก็ ขอใหไ ปทลู ถามพระศาสดา ภิกษุทง้ั หลายไปกราบทลู ถามพระศาสดาตามที่ทา นไดอธบิ าย พระศาสดาทรง สรรเสริญทา นแลวตรสั วา ดูกอนภกิ ษทุ ั้งหลาย กจั จายนะ เปนคนมีปญญา ถาพวกเธอถามเนอื้ ความน้นั กบั เรา แมเ รากต็ อ งแกอ ยางน้ันเหมอื นกัน เนือ้ ความแหงธรรมทเ่ี ราแสดงไวมคี วามหมายอยางนนั้ แหละ เธอทัง้ หลายจงทรงจำเนื้อความนั้นไวเถดิ เพราะฉะนน้ั ทานจึงไดร บั แตง ต้ังจากพระศาสดาวา เปนผเู ลิศกวา ภิกษทุ ัง้ หลายผอู ธิบายเน้อื ความยอ ใหพิสดาร ดว ยพระดำรสั วา ดกู อนภกิ ษุทงั้ หลาย มหากัจจายนะเปน เลศิ กวา ภิกษุสาวกทง้ั หลายของเรา ผจู ำแนกเนื้อความทเ่ี รากลาวไวโ ดยยอใหพ ิสดาร ๕. บญุ ญาธิการ ในกาลแหงพระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตระ ทานไดเ กดิ ในตระกูลคหบดีมหาศาล พอ เจริญวยั แลว วันหนง่ึ ไดฟ งธรรม ในสำนักพระศาสดาเหน็ พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 42

43 พระภิกษุรูปหน่งึ ซ่งึ พระศาสดาทรงตั้งไวใ นตำแหนง จำแนกเนอื้ ความ ท่ตี รัสไวโ ดยยอใหพิสดาร เกิดกศุ ลฉนั ทะปรารถนาตำแหนงนัน้ บา ง จงึ ไดตง้ั ปณธิ านทำบุญมที านเปนตน ไวเ ปน อนั มากหลายพทุ ธนั ดร จนมาถึงพทุ ธปุ บาทกาลแหงพระพทุ ธเจาของเราท้ังหลายน้ี จึงไดถึงท่สี ุดแหง สาวกบารมญี าณ สมปณธิ านที่ ไดตง้ั เอาไว ๖. ธรรมวาทะ วรรณะใดม่ังมี วรรณะอ่นื ก็ยอมเปนคนรับใช วรรณะใดประพฤติชัว่ ทางกาย วาจา และใจ วรรณะนน้ั เมอื่ ตายไป ยอมตกนรกเสมอกนั วรรณะเวนจากการประพฤติชว่ั ทางกาย วาจา และใจ วรรณะน้นั เมือ่ ตายไปยอ มเขาถึงสุคติ โลกสวรรคเหมือนกนั วรรณะใดประพฤตผิ ิด เชน ลักขโมย คดโกง ประพฤตผิ ดิ ในกามเปน ตน วรรณะนั้นตอ งถูก ลงโทษเหมือนกนั วรรณะใดออกบวชประพฤตดิ ีปฏิบตั ชิ อบ ก็มผี อู ภิวาทตอ นรับ นิมนตใ หน งั่ บนอาสนะ นมิ นต ใหร บั ปจจยั ๔ หรือไดรับความคมุ ครองอันเปน ธรรมเสมอกนั ๗. ปรินพิ พาน พระมหากัจจายนเถระนิพพานภายหลังพระศาสดา ตามหลักฐานในมธุรสตู รวา พระเจามธรุ ราช ตรสั สรรเสรญิ พระธรรมเทศนาของทา นแลวตรสั ถามวา ขณะน้ีพระผูมีพระภาคเจาประทบั อยูทีไ่ หน ทา น กราบทูลวา ปรินิพพานแลว ************************************** ๗. ประวัติ พระโมฆราชเถระ ๑. สถานะเดมิ พระโมฆราชเถระ เชอ่ื เดิม โมฆราช วรรณะพราหมณ เปน ชาวโกศล เพราะมีโรคประจำตัวที่ รักษาไมห าย ไดร ับความทุกขทรมานมาก แมจะเปนคนใหญโตและมีทรัพยสมบัติมากมายกช็ วยไมไ ด จึงได ช่ือวา โมฆราช แปลวา ราชาผูหาความสขุ ไมได เพราะทานไดเ ห็นโทษของรางกาย จึงออกบวชเปนษีมอบตัวเปนศษิ ยข องพราหมณพาวรี พราหมณพ าวรนี น้ั มีศิษยเ ปน จำนวนมาก ทา นกลาววามถี ึง ๑๖,๐๐๐ คน แตท ่เี ปนศษิ ยผูใหญมีอยู ๑๖ คน คือ อชิตะ ติสสะเมตเตยยะ ปุณณกะเมตตคู โธตกะ อุปสวี ะ นันทะ เหมกะ โตเทยยะ กัปปะ ชตุกัณณี ภัทราวุธ อุทยะ โปสาละ โมฆราช ปงคิยะ ๒. มูลเหตแุ หงการบวชในพระพทุ ธศาสนา พราหมณพ าวรไี ดทราบขาววา พระสทิ ธตั ถกุมารเสดจ็ ออกบรรพชา ปฏิญาณวาเปน ผูตรัสรูเอง โดยชอบ สนใจใครจ ะสอบสวนหาความจริง จงึ เรียกศิษยทัง้ ๑๖ คนมี อชิตะเปน หัวหนา ผูกปญ หาให คนละหมวด สง ไปเฝาพระศาสดาซง่ึ ประทบั อยทู ป่ี าสาณเจดยี  เพือ่ ทลู ถามปญ หา ศิษยท้ัง ๑๖ คน ได ปฏิบัติตามคำของอาจารยเมอ่ื พระศาสดาแกปญ หาของพวกเขาจบลง ๑๕ คนไดบรรลุพระอรหตั ผล พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 43

44 สวนปงคิยมาณพไดบ รรลเุ พยี งโสดาปต ตผิ ล เพราะจติ ใจสบั สนไมแนวแน หว งแตพ ราหมณพ าวรี ผูทีเ่ ปน ทง้ั ลุงและอาจารย ไมไ ดส ง ญาณตามเทศนาโดยตลอด เฉพาะโมฆราชมาณพไดท ลู ถามปญ หาวา ขาพระองคจ ะพิจารณาเหน็ โลกอยางไร มจั จรุ าชจึงจะ ไมเ หน็ พระศาสดาไดต รัสตอบวา ดูกอ นโมฆราช ทานจงเปนผมู สี ติทกุ เมอื่ พิจารณาเหน็ โลกโดยความเปน ของวางเปลา ถอนความเหน็ วาตวั ตนเสยี บุคคลพงึ ขามพน มัจจรุ าชไปไดดว ยอุบายเชนนี้ ทานพจิ ารณา เห็นโลกอยา งนี้ มัจจรุ าชจึงจะไมเหน็ เม่อื โมฆราชมาณพฟง พระศาสดาแกป ญ หาจบลง จิตของเขาก็หลุดพนจากอาสวะทั้งปวง ไมถ ือ มัน่ ดวยอปุ าทาน จึงไดทูลของบรรพชาอุปสมบทกบั พระศาสดาวา ขาแตพระองคผเู จริญ ขอขาพระองค พึงไดบ รรพชาอุปสมบทในสำนักของพระผมู ีพระภาค พระศาสดาตรสั แกเ ขาวา เธอจงเปนภิกษุมาเถิด ธรรมวินยั เรากลา วไวด ีแลว เธอจงประพฤติพรหมจรรยเถิด ทา นไดบ รรลพุ ระอรหัตผลกอ นบวช ๓. งานประกาศพระศาสนา นบั วาทานเปน กำลังสำคญั รูปหนง่ึ ในการประกาศพระศาสนาดวยปฏปิ ทาปอน ๆ ของทานใน ขณะที่ทานยงั มชี ีวติ อยูและเปน ทิฏฐานคุ ตแิ กค นที่เกิดมาภายหลังเมอ่ื ทานปรนิ ิพพานแลว ๔. เอตทัคคะ พระโมฆราชเถระนี้ ต้ังแตบวชในพระพุทธศาสนา ไดใ ชจวี รที่ปอนมาตลอด ตอ มาพระศาสดา ประทบั อยทู พี่ ระเชตวัน ทรงตัง้ พระเถระทง้ั หลายไวในฐานนั ดรตา ง ๆ ไดต้งั ทานไวในตำแหนง ทเ่ี ลิศกวา ภิกษทุ งั้ หลาย ผูทรงจวี รอนั เศราหมองในศาสนาของพระองค ๕. บุญญาธิการ พระโมฆราชเถระ ไดส รางสมคุณความดีที่เปน เหตแุ หงนิพพานมาส้นิ กาลนานในสมยั พระพทุ ธเจาทรงพระนามวา ปทุมตุ ตระ ไดเหน็ พระศาสดาทรงต้ังภิกษรุ ปู หนง่ึ ไวใ นตำแหนงที่เลศิ กวาภกิ ษุ ทง้ั หลาย ผทู รงจีวรบงั สกุ ุล จงึ ไดส รางสมคณุ ความดีแลวปรารถนาตำแหนงน้นั ไดทำบุญมาตลอดหลาย พทุ ธนั ดร จนชาตสิ ดุ ทา ยไดถือกำเนดิ ในเรอื นพราหมณในพระนครสาวตั ถี กอนที่พระทศพลของเรา ท้งั หลายจะเสด็จอบุ ตั ิ และไดถ ึงฝง แหง สาวกบารมญี าณตามปณธิ านท่ีไดตัง้ เอาไวดังกลาวแลว ๖. ธรรมวาทะ เพราะกรรมคอื การเอาไฟเผาลนพ้นื หอฉัน เราจงึ ถูกทกุ ขเวทนาเบียดเบยี นไหมใ นนรกพนั ป ดว ยเศษกรรมน้นั ทยี่ งั เหลอื เราเกิดเปนมนุษย ตองมรี อยตำหนิในรางกายถึง ๕๐๐ ชาติ เพราะอำนาจของกรรมนนั้ เราเปน โรคเร้อื นอยางหนกั เสวยมหนั ตทกุ ขถ ึง ๕๐๐ ชาติ ๗. ปรินพิ พาน พระโมฆราชเถระ ครั้นบรรลุพระอรหัตผลอันเปน ประโยชนต น และไดชว ยพระศาสดาประกาศ พทุ ธศาสนาตามความสามารถแลว กไ็ ดป รินพิ พานไปตามสัจธรรมของชวี ติ ************************************* พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 44

45 ๘. ประวตั ิ พระราธเถระ ๑. สถานะเดิม พระราธเถระ ชือ่ เดมิ ราธมาณพ บดิ ามารดาตง้ั ให บดิ าและมารดา เปนคนวรรณะพราหมณ แตไมปรากฏชือ่ ในตำนาน เกดิ ทีบ่ านพราหมณ ในเมอื งราชคฤห ๒. มลู เหตแุ หงการบวชในพระพทุ ธศาสนา พระราธเถระ ในสมยั เปนฆราวาส บุตรและภรรยาไมนับถอื ไมเ ล้ยี งดู จงึ เขา วัดตงั้ ใจวาจะบวชแลวอยรู อวันตายไปวนั ๆ หน่งึ ไดข อบวชกบั พระเถระท้ังหลาย แตไ มม ีใครบวชให วันหนึง่ พระศาสดาทรงตรวจดูสัตวโลกในเวลาใกลรงุ อันเปนพุทธกจิ อยางหน่ึง ทรงเห็น พราหมณน ้นั เขา ไปในขา ยแหงพระญาณ ไดเ สด็จไปโปรดตรสั ถามวา พราหมณทา นกำลังทำอะไร เขา กราบทลู วา ขาพระองคกำลงั ทำวตั รปฏิบตั ิภิกษทุ ั้งหลายอยูพ ระเจาขา ตรสั ถามตอวา เธอไดร บั การ สงเคราะหจ ากภิกษเุ หลานน้ั หรอื เขาทูลวาไดพระเจา ขา ไดเ พียงอาหาร แตท านไมบวชใหขา พระองค พระศาสดารับสั่งใหประชุมภิกษุสงฆเ กย่ี วกับเรอื่ งน้ัน แลว ตรัสถามวาใครระลกึ ถึงอปุ การะของ พราหมณน ีไ้ ดบา ง พระสารีบุตรเถระกราบทูลวา ทา นระลึกไดคร้ังหนึ่งเมอ่ื ทา นเทีย่ วบณิ ฑบาต ในพระนคร ราชคฤห พราหมณนี้ไดแนะนำใหคนถวายขาวทา นทัพพีหน่ึง พระศาสดาทรงประทานสาธุการแกทานแลว ตรัสวา สารีบตุ ร เธอเปนสตั บรุ ษุ ที่มคี วามกตัญูกตเวที แลวทรงมอบหมายใหพระสารบี ุตร เปนพระ อุปชฌายบวชใหราธพราหมณนน้ั การบวชใหราธพราหมณน ี้ ตรัสใหยกเลิกวธิ อี ปุ สมบทดว ยไตรสรณคมน มาเปน การบวชโดย สงฆร ับผดิ ชอบ ซ่ึงตองมีพระภกิ ษอุ ยา งตำ่ ที่สดุ ๕ รปู ประชมุ กันจึงบวชได โดยแบง กันทำหนา ท่ี ๓ ฝาย คือ ๑. เปนพระอปุ ฌาย ๑ รูป ๒. เปนพระกรรมวาจาจารยและพระอนสุ าวนาจารยอยา งละ ๑ รปู ๓. นอกน้นั รว มรบั รูวาการบวชน้นั ถกู ตอ งหรอื ไม การบวชวธิ ีน้ี เรียกวา ญตั ติจตุตถกรรมอปุ สมั ปทา แปลวา การบวชดวยกรรมมญี ัตติเปน ที่ ๔ หมายความวา มกี ารตั้งญตั ติ คือการประกาศใหส งฆทราบ ๑ ครงั้ มี อนุสาวนา คือการบอกใหสงฆตรวจสอบวาการบวชน้ันถูกตอ งหรอื ไม ๓ ครั้ง พระราธเถระ เปนรปู แรก ในพระพุทธศาสนาทบี่ วชดว ยวธิ ีนี้ ๓. การบรรลธุ รรม พระราธเถระ คร้ันบวชแลว ถึงแมจ ะเปนพระผูเ ฒา เปน หลวงตา แตก เ็ ปนผวู างายใครศกึ ษา ใครแนะนำส่ังสอนอยา งไรไมเคยโกรธ ยอมรบั ฟงและปฏิบัติตามดวยความเคารพ แตเ พราะทา นมีบญุ นอย ทงั้ อาหาร ทงั้ ที่อยูอ าศัย จึงมกั ไมพ อแกก ารดำรงชีวติ จึงตกเปนภาระของพระอปุ ฌาย ตองชว ย สงเคราะหตลอดมา วนั หน่ึงทานเขา ไปเฝาพระศาสดาทลู ขอใหแ สดงธรรมยอ ๆ พอใหท านเกิดกำลังใจยนิ ดี ในวเิ วกไมป ระมาทและมีความเพียร เพ่อื ความพนทกุ ข พระศาสดาตรัสวา ราธะ ขันธ ๕ คอื รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร และวญิ ญาณเปนมาร เธอจงละความกำหนัดดว ยอำนาจความพอใจรกั ใครใ นขันธ ๕ นัน้ เสยี ทานรบั พุทธโอวาทแลว จาริกไปกับ พระอุปชฌาย พยายามปฏิบัตติ ามพระโอวาทนน้ั ไมน านกไ็ ดสำเรจ็ พระอรหตั ผลพรอ มดวยปฏิสัมภิทา ๔ พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 45

46 ๔. งานประกาศพระศาสนา พระราธเถระบวชในพระพุทธศาสนา เมือ่ ทา นเปน ผเู ฒาแกมากแลว คงชว ยงานพระศาสนาดวย กำลังกาย กำลังวาจาเหมอื นรูปอน่ื ไมได แตทา นไดช วยประกาศพระศาสนาดวยปฏิปทาทด่ี งี ามของทาน ดวยความเปน ผวู างา ย ใครแนะนำสงั่ สอนอะไรยนิ ดรี บั ฟง ดวยความเคารพ ไมเ คยโกรธ เปน เหตใุ หพ ระ ศาสดานำทานมาเปนอทุ าหรณสั่งสอนภกิ ษุทั้งหลายวา ดูกอ นภิกษุทง้ั หลาย ธรรมดาภิกษคุ วร เปนผูวางา ย เหมือนราธะ แมอ าจารยชโ้ี ทษ กลาวสอนอยกู ไ็ มควรโกรธ ควรเห็นบุคคลผใู หโอวาท เหมอื นบุคคลผบู อก ขมุ ทรัพยให ๕. เอตทัคคะ เพราะพระราธเถระ เปน ผูว า งายสอนงายใครก ารศึกษาทำใหพระศาสดาและ พระอุปช ฌายเ ปน ตน มแี ตค วามเมตตาสัง่ สอนทา นเสมอ จึงทำใหท านมีปฏภิ าณ คอื ปญญาแจม แจง ในเทศนา เพราะไดร บั ฟงบอ ย ๆ พระศาสดาจึงทรงต้ังทา นไวใ นเอตทคั คะวาเปนผูเลิศกวา ภกิ ษทุ งั้ หลาย ผมู ีปฏิภาณคือญาณแจม แจงในธรรมเทศนา ๖. บญุ ญาธิการ ในกาลแหง พระพทุ ธเจา ทรงพระนามวา ปทุมุตตะ พระราธเถระน้ีไดเกิดเปน พราหมณ ไดเ ห็น พระศาสดาทรงตั้งพระสาวกรปู หนึ่งซงึ่ มีปฏิภาณแตกฉานไวใ นเอตทัคคะไดเกดิ กุศลฉันทะในตำแหนง นัน้ บา ง จงึ ไดทำสกั การะบูชาพระศาสดาพรอมกับภิกษุสงฆกราบลงแทบพระบาท ปรารถนาฐานันดรนน้ั พระ ศาสดาทรงพยากรณแกเขาแลว ไดทำบญุ กุศลมากมายหลายพทุ ธนั ดร จนชาติสดุ ทายเกิดเปนพราหมณใน พระนครราชคฤหถงึ ฝง แหงสาวกบารมีญาณดังกลา วแลว ๗. ปรนิ พิ พาน พระราธเถระ ไดพากเพยี รพยายามจนไดบรรลุพระอรหตั ผลอันเปน ประโยชนสูงสุดของมนุษย เรา และไดปฏบิ ตั ิตนใหเปนทฏิ ฐานุคติของประชุมชนท่ีเกิดมาในภายหลังแลวสุดทา ยก็ไดปรนิ พิ พาน พน จากวัฏสงสาร อยางสิน้ เชงิ ************************************* ๙. ประวัตพิ ระปุณณมนั ตานบี ตุ รเถระ ๑. สถานะเดมิ พระปุณณมนั ตานีเถระ ช่อื เดิม ปณุ ณะ เปนช่อื ทญ่ี าตทิ ้งั หลายตงั้ ใหแตเพราะเปนบตุ รของนาง มนั ตานี คนทั้งหลายจงึ เรยี กวา ปณุ ณมันตานีบุตร บดิ า ไมปรากฏชอื่ มารดาชือ่ นางมันตานี เปนนองสาวพระอญั ญาโกณฑญั ญะ วรรณะ พราหมณ เกดิ ท่ีบานพราหมณ ชื่อ โทณวตั ถุ อยูไมไ กลจากนครกบลิ พสั ดุ ๒. มลู เหตุของการบวชในพระพทุ ธศาสนา พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 46

47 เมือ่ พระศาสดาประทบั ทเ่ี มืองราชคฤห พรอ มกับพระอัญญาโกณฑญั ญะและพระมหาสาวกอีก จำนวนมาก ปณุ ณมาณพไปเยีย่ มหลวงลุง จงึ ไดบ รรพชาอปุ สมบท พระอัญญาโกณฑัญญะเปน อุปช ฌาย แลวกลับมายงั กรุงกบลิ พสั ดุ อาศยั อยูทชี่ าตภิ มู ิ บำเพญ็ ภาวนาไมน านกไ็ ดส ำเร็จเปน อรหันต ๓. งานประกาศพระพุทธศาสนา ทา นไดบวชใหก ลุ บุตรจำนวน ๕๐๐ รปู และสอนใหปฏิบัตติ ามกถาวัตถุ ๑๐ ประการ จนได บรรลพุ ระอรหัตผลท้ังหมด ครัง้ นนั้ พระศาสดาไดเสด็จจากเมืองราชคฤห ไปยังเมืองสาวตั ถี พระปุณณมันตานีไดไ ปเฝา พระ ทศพลจนถงึ พระคนั ธกฎุ ี พระชินสีหไ ดท รงแสดงธรรมนำใหใหเ กิดปราโมทย จึงไดกราบลาพระตถาคตไปยัง อนั ธวัน นงั่ พกั กลางวันสงบกายใจ ณ โคนไมตนหนึ่ง พระสารบี ตุ รเถระไดเ ขาไปหา แลวสนทนาไตถาม ขอ ความในวิสทุ ธิ ๗ ประการ พระเถระวิสชั ชนาอปุ มาเหมือนรถเจ็ดผลัด จัดรับสง มุงตรงตอพระนพิ พาน ตางก็เบิกบานอนุโมทนาคำภาษิตทด่ี ม่ื ด่ำฉ่ำจติ ของกนั และกัน ๔. เอตทัคคะ เพราะพระปณุ ณมนั ตานีเถระ มีวาทะในการแสดงธรรมลึกล้ำดวยอุปมาภายหลัง พระศาสดา ประทบั น่งั ณ ทา มกลางภกิ ษบุ รษิ ัท จึงไดต รสั กับภกิ ษทุ ัง้ หลายต้ังทานไวในเอตทัคคะวา ดูกอนภกิ ษุ ท้งั หลาย ปุณณะน้ีเปนเลศิ แหง ภิกษุสาวกทง้ั หลายของเราผูเปนพระธรรมถกึ ๕. บุญญาธิการ แมพระปณุ ณมนั ตานีเถระน้ี เหน็ พระปทุมตุ ตรศาสดา มีพทุ ธบญั ชาตงั้ สาวกผูฉลาดไตรปฏก ยกใหเปนผปู ระเสรฐิ ล้ำเลิศในดานการเปน พระธรรมกถกึ จึงนอมนกึ จำนงหมายอยากไดตำแหนง นัน้ พระ ศาสดาจารยทรงรับรองวา ตองสมประสงค จึงมุง ตรงตอบุญกรรม ทำแตค วามดี มาชาติน้ีจงึ ไดฐ านนั ดรสม ดงั พรทขี่ อไว ๖. ธรรมวาทะ บุคคลควรสมาคมกบั สัตบรุ ษุ ผูฉลาด ชี้แจงใหท ำแตส ิ่งทีเ่ ปนประโยชน นักปราชญท ั้งหลาย ยอมไมป ระมาท เหน็ แจงดวยปญ ญา จึงไดบรรลปุ ระโยชนอ นั ยิง่ ใหญ ลกึ ซึง้ ละเอยี ด สขุ มุ เหน็ ไดยาก ๗. ปรนิ พิ พาน พระปณุ ณมันตานบี ุตรเถระ ไดช วยพระศาสดาประกาศพระพุทธศาสนาจนตลอดชวี ิตแลวได ปรนิ ิพพานดว ยอนปุ าทิเสสนพิ พาน ไมม ีภพใหม อีกตอไป ***************************** ๑๐. ประวตั ิ พระกาฬทุ ายเี ถระ ๑. สถานะเดมิ พระกาฬุทายเี ถระ ชอื่ เดิม อทุ ายี เปนชอ่ื ที่บิดาและมารดาตั้งให เพราะเขาเกดิ ในวันที่ชาว พระนครท้ังส้ินมจี ติ เบกิ บาน แตเพราะเขามีผวิ พรรณคอ นขา งดำ คนทง้ั หลายจึงเรยี กวา กาฬทุ ายี พระธรี วัฒน์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงนิ โชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 47

48 เกิดในตระกูลอำมาตยใ นกรงุ กบิลพสั ดุ เกดิ วนั เดยี วกนั กบั พระโพธสิ ัตว อนั ผทู ีเ่ กดิ วนั เดียวกนั กับ พระโพธิสัตวทเี่ รียกวา สหชาติน้นั มี ๗ คือ ๑. ตน โพธพิ ฤกษ ๒. มารดาของพระราหุล ๓. ขมุ ทรพั ย ๔ แหง ๔. พระอานนท ๕ มากัณฐกะ ๖. นายฉันนะ ๗. กาฬุทายีอำมาตย ๒. มูลเหตุของการบวชในพระพุทธศาสนา หลงั จากทพี่ ระมหาสตั วเ สดจ็ มหาเนษกรมพระเจาสุทโธทนะพทุ ธบิดา ทรงคอยสดบั ขา ว ตลอดเวลา จนมาทราบวาไดตรสั รพู ระอนุตตรสมั มาสมั โพธญิ าณ กำลงั ประดษิ ฐานพระศาสนาอยูใน แควน มธค ใครจะทอดพระเนตรพระโอรส จึงไดโ ปรดใหอ ำมาตยพ รอมบริวาร นำขาวสารไปกราบทูลพระ ศาสดา เพือ่ เสดจ็ มายังกบลิ พสั ดุ แตอ ำมาตยเหลา นัน้ ไดสำเรจ็ พระอรหันต บวชในพระพทุ ธศาสนา มไิ ด กลบั มาตามรับสงั่ ถงึ ๙ ครั้ง สุดทายทรงสงกาฬทุ ายพี รอ มกบั บริวารไป ไดฟงพระธรรมเทศนาแลวบรรลุ พระอรหตั ผลท้ังหมด จงึ ทลู ขอบรรพชาอุปสมบท ๓. งานประกาศพระศาสนา กาฬุทายีอำมาตย เมอ่ื ไดบวชในพระพทุ ธศาสนาแลว คร้ันถงึ เวลาใกลเ ขาพรรษา เห็นวา เปน เวลาอันเหมาะสมท่จี ะทลู เชญิ พระบรมศาสดาเสด็จมายงั กบัลพสั ดุ จึงไดทลู พรรณนาหนทางทจ่ี ะเสด็จดำเนนิ ใหเพลิดเพลนิ ดว ยคาถา ๖๐ คาถา เปน ตน วา ขาแตพระองคผ ูเจริญ บดั น้ี หมไู มกำลังผลดั ใบ ใบเกาลวง ไป ใบใหมเ กดิ แทนดแู ลวแสนเจริญตา สแี ดงเจดิ จาอปุ มาดังถา นเพลงิ นา ร่ืนเริงท่ัวพนาวนั ไมด อกก็ออก ดอกท่วั กนั บา งก็บาน บางยงั ตูม เปน ทล่ี ุมหลงแหงภมรกลนิ่ เกษรหอมกระจายไปท่วั ทศิ ชวนรืน่ รมยดวง จติ ท้ังมนษุ ยและเทวดาท่ีไดมาพบเห็น ไมผ ลกอ็ อกผล ใหท้งั คนและสตั วป า พอสืบชีวาอยูไ ดตามวสิ ยั ของผู มีเมตตาไมเบียดเบยี นเขนฆา ชีวติ ใคร อากาศกส็ บายไมหนาวนักไมรอนนัก จะหยุดพกั หรือเดินทางก็ไม สรางปญ หา โรคไมเ บียดเบียน ขอเชิญพระพชิ ิตมารคมนาการสกู บิลพสั ดุ เพ่อื ตรัสเทศนาโปรดพระบิดา และประยรู ญาติ ประกาศ ญาตตั ถจริยา ตามธรรมดาของสัมมาสัมพุทธะ พระพุทธเจาขา เมือ่ พระบรมศาสดาทรงรบั อาราธนาวา เสดจ็ กบลิ พสั ดุนคร พระเถระไดลวงหนาไปกอน เพ่ือ ถวายพระพรใหท รงทราบ จอมกษัตริยท รงตอนรับดว ยความเคารพเลอื่ มใส ไดถ วายอาหารบณิ ฑบาต มไิ ด ขาดทุก ๆ วัน พรอมกนั นัน้ พระประยรู ญาตกิ ็ศรทั ธาเล่อื มใส เคารพพระรัตนตรัยโดยทว่ั กัน ส้นิ เวลา ๖๐ วนั พระศาสดาจารยจ งึ เสดจ็ ถึงกบิลพัสดุ โปรดจอมกษัตรยิ แ ละพระประยรู ญาติ ประกาศพระพทุ ธศาสนา ในสักกประเทศ แลว ไดเสด็จไปประทบั อยทู น่ี ิโครธาราม ๔. เอตทัคคะ พระกาฬทุ ายีเถระ เปนผเู ลิศกวาภิกษทุ ั้งหลายดา น ทำตระกูลใหเลื่อมใส ๕. บุญญาธิการ พระกาฬุทายีเถระนี้ ในกาลแหงพระพุทธเจา ทรงพระนามวา ปทมุ ตุ ตระ ไดเหน็ ภิกษุรปู หนึง่ ท่ี พระศาสดาทรงสถาปนาไวใ นตำแหนง ที่เลิศกวา ภกิ ษทุ งั้ หลายผทู ำสกลุ ใหเ ลื่อมใส ไดตง้ั ความปรารถนาไว แลวทำบุญตลอดมาจนไดส ำเรจ็ สมปรารถนาในสมัยแหง พระพทุ ธเจาของเราท้งั หลาย ๖. ธรรมวาทะ บุรษุ ผูมีความเพียรมีปญญากวา งขวาง เกิดในสกุลใดยอ มทำสกลุ นน้ั ใหบริสทุ ธิ์สะอาด พระธรี วฒั น์ จนฺทโสภโณ : วดั ไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 48

49 ๗. ปรินิพพาน พระกาฬทุ ายเี ถระ ไดบ รรลพุ ระอรหัตผลอันเปนประโยชนส ูงสดุ ของตนแลวไดช ว ย พระศาสดา ประกาศพระศาสนาตามความสามารถ ในท่ีสุดก็ไดปรนิ ิพพานไปตามกฎของธรรมดา คือ ความเกดิ ขึน้ ต้งั อยู และดบั ไป ********************************** ๑๑. ประวตั ิ พระนนั ทเถระ ๑. สถานะเดิม พระนนั ทเถระ พระนามเดมิ วา นนั ทะ เปนพระนามท่ีพระประยูรญาติ ทรงขนานให เพราะความดีใจในวันที่พระกุมารประสตู ิ พระบดิ า ทรงพระนามวา สทุ โธทนะ พระมารดา ทรงพระนามวา มหาปชาบดีโคตมี ๒. มลู เหตุของการบวชในพระพทุ ธศาสนา เมือ่ พระศาสดาเสดจ็ มายังกบลิ พัสดุ วันแรกทรงกระทำฝนโบกขรพรรษใหต กลงมา ใหเปนตน เร่ืองทจ่ี ะเทศนาเวสสันดรชาดก วนั ที่ ๒ ทรงโปรดพระชนกใหเ ปนโสดาบนั ดว ยพระคาถาวา “บรรพชิตไมพ งึ ประมาทในบิณฑบาตอันตนพงึ ลกุ ขึ้นยนื รับ บุคคลพึงประพฤตธิ รรมใหสจุ ริต เพราะผปู ระพฤติธรรมอยเู สมอ ยอ มอยเู ปนสขุ ท้ังในโลกนี้และโลกหนา แลว ไดเสด็จไปยัง พระราช นิเวศนเ ทศนาโปรดพระนางมหาปชาบดีใหเปนพระโสดาบนั และเล่ือนชน้ั พระบดิ าข้ึนเปน สกทาคามี ดว ยพระอนศุ าสนีวา บุคคลพงึ ประพฤติธรรมใหส จุ ริต อยาประพฤติธรรมแบบทุจรติ เพราะผปู ระพฤติ ธรรมอยเู สมอ ยอมอยูเ ปน สุขท้ังในโลกนีแ้ ละโลกหนา” ในวันที่ ๓ ทรงเสด็จยงั พระราชนิเวศนเพื่อบิณฑบาตในวโรกาสอาวาหมงคลของ นันทกมุ าร ใหเ ธอรับบาตร ตรสั มงคลแกเ ขาจบแลว ไมรบั เอาบาตรกลบั มา เสดจ็ มงุ หนาไปยงั วิหารใหน ันทกมุ ารถือ บาตรตามไปดวยจติ ใจรอ นรนคดิ ถึงคนทต่ี นรัก ถงึ สำนักนโิ ครธาราม ไดตรัสถามวา จะบวชหรอื นนั ทะ พระ กมุ ารไมอาจปฏเิ สธเพราะเหตุแหงความเคารพและเกรงใจในพระศาสดา จึงทูลวา พระเจาขา ขาพระองค จะบวชจึงทรงประทานใหภกิ ษุทั้งหลายบวชให ไมน านนกั กไ็ ดสำเรจ็ พระอรหัตผล ๓. งานประกาศพระศาสนา ปฏิปทาของพระนนั ทเถระ เปน เหตใุ หพ ระศาสดาทรงเปลง อุทานวา เปอกตมคือกาม ใครขา ม ได หนามคอื กามผูใดทำลายแลว ผนู ั้นส้นิ โมหะ ยอมไมห วั่นไหวทัง้ ในความสขุ และความทุกข ๔. เอตทัคคะ พระนนั ทเถระไดร ับความทุกขท รมานในดานจิตใจ เพราะความคิดถงึ นางชนบท กลั ยานี และ ไดร บั ความอบั อายท่ีถกู เพอ่ื นพรหมจารลี อ วา ประพฤตพิ รหมจรรยเ พราะอยากไดนางอัปสร จึงคดิ วา ที่เรา ตอ งประสบกับเรื่องแปลกประหลาดเชนนกี้ ็เพราะเราไมสำรวมอนิ ทรีย คอื ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ นนั่ เอง ดังนี้แลว เกิดความอตุ สาหะมีหิรโิ อตตัปปะเปนกำลัง ตัง้ ความสำรวมอินทรียอ ยา งสูงสดุ พระศาสดา ทรงทราบดังนน้ั จึงทรงต้ังทา นในเอตทัคคะวา เลิศกวาภิกษุทัง้ หลายผูสำรวมอนิ ทรีย ๕. บญุ ญาธิการ พระธีรวัฒน์ จนฺทโสภโณ : วัดไผ่เงินโชตนาราม | ธรรมศึกษาช้ันเอก 49