เด็กข้ามชาติ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ปจั จยั กำ�หนด...การเข้าถงึ หลักประกันทางสขุ ภาพ กรอบแนวคิดที่ใช้ในการวิเคราะห์ปัจจัยก�ำหนดการเข้าถึงหลักประกันทางสุขภาพ ใชก้ รอบเดยี วกบั ปจั จยั กำ� หนดการเขา้ ถงึ การศกึ ษา ไดแ้ ก่ 1) ปจั จยั คณุ ลกั ษณะเดก็ ขา้ มชาติ 2) ปจั จยั คณุ ลกั ษณะครอบครวั เดก็ ขา้ มชาติ 3) ปจั จยั การยา้ ยถนิ่ ของครอบครวั เดก็ ขา้ มชาติ 4) ปจั จยั คุณลกั ษณะผูด้ ูแลหลักเดก็ ข้ามชาติ และ 5) ปัจจยั การรบั รู้และมมุ มองตอ่ การ พัฒนาพนื้ ท่เี ป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษของผดู้ ูแลหลกั ผลการวิเคราะห์ปัจจัยก�ำหนดการเข้าถึงหลักประกันทางสุขภาพของเด็กข้ามชาติ พบวา่ ตวั แปรทม่ี คี วามสมั พนั ธอ์ ยา่ งมนี ยั สำ� คญั ทางสถติ ิ ตอ่ การมหี ลกั ประกนั ทางสขุ ภาพ ของเดก็ ข้ามชาตมิ ีทัง้ สิน้ 13 ตวั แปร ได้แก่ - ตัวแปรอายุเดก็ ข้ามชาติ (เดก็ ข้ามชาติอายุ 12-14 ปี มีแนวโนม้ มปี ระกนั สุขภาพ สงู กวา่ เด็กข้ามชาติอายุ 0-11 ป)ี - ตัวแปรการจดทะเบียนการเกิด (เด็กข้ามชาติที่จดทะเบียนการเกิดมีแนวโน้ม มีประกันสุขภาพ สูงกว่าเด็กข้ามชาติที่ไม่ได้จดทะเบียนการเกิดหรือไม่ทราบ สถานะการจดทะเบยี นการเกิด) - ตวั แปรแผนเกยี่ วกบั สถานทอ่ี าศยั ของเดก็ หลงั จากอายุ 15 ปขี น้ึ ไป (เดก็ ขา้ มชาติ ทีผ่ ดู้ แู ลหลกั มีแผนใหอ้ าศยั อยู่ในแมส่ อดหรอื ในประเทศไทย มแี นวโน้มมีประกัน สุขภาพ สูงกว่าเด็กข้ามชาติที่ผู้ปกครองหลักมีแผนให้ย้ายกลับไปอยู่ในประเทศ ต้นทางหรือทีอ่ ืน่ ท่ีไม่ใชใ่ นประเทศไทย) - ตัวแปรชาตพิ ันธุ์ของครอบครวั (เด็กข้ามชาติกล่มุ ชาติพนั ธุ์บังคลาเทศมแี นวโน้ม มีประกันสุขภาพ สงู กวา่ เดก็ ข้ามชาตกิ ลมุ่ ชาตพิ นั ธอ์ุ ่ืนๆ) เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 079

- ตวั แปรศาสนาของครอบครวั (เดก็ ขา้ มชาตคิ รอบครวั ทนี่ บั ถอื ศาสนาอนื่ ทไี่ มใ่ ชพ่ ทุ ธ มีแนวโน้มมปี ระกันสขุ ภาพสูงกว่าเด็กขา้ มชาตคิ รอบครวั นบั ถอื ศาสนาพทุ ธ) - ตวั แปรรายไดค้ รอบครวั เฉลย่ี ตอ่ คนตอ่ เดอื น (เดก็ ขา้ มชาตใิ นครอบครวั ทมี่ รี ายได้ เฉลี่ยต่อคนต่อเดือนระหว่าง 2,000-2,999 บาท มีแนวโน้มมีประกันสุขภาพ น้อยกว่าเด็กข้ามชาติในครอบครัวที่มีระดับรายได้ในระดับที่ต�่ำกว่าหรือในระดับ ทีส่ ูงกวา่ ) - ตัวแปรระยะเวลาท่ีอาศัยอยู่ในประเทศไทยของครอบครัว (เด็กข้ามชาติ ในครอบครัวที่อาศัยอยูใ่ นประเทศไทย 5-9 ปี มแี นวโนม้ มปี ระกันสขุ ภาพสูงกวา่ กลมุ่ อ่ืน) - ตัวแปรการย้ายถ่ินในประเทศไทย (เด็กข้ามชาติในครอบครัวที่เคยย้ายถิ่น ในประเทศไทย 1 คร้งั มแี นวโน้มมีประกนั สุขภาพสูงกว่ากลมุ่ อืน่ ) - ตัวแปรการศึกษาสูงสุดของผู้ดูแลหลัก (เด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักจบการศึกษา ระดบั มธั ยมศึกษาในเมียนมามแี นวโนม้ มปี ระกนั สุขภาพ สูงกว่ากล่มุ อ่ืน) - ตัวแปรการมีหลักประกันสุขภาพของผู้ดูแลหลัก (เด็กข้ามชาติที่ผู้ดูแลหลักมี ประกันสุขภาพมีแนวโน้มมีประกันสุขภาพ สูงกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักไม่มี ประกนั สุขภาพ) - ตัวแปรการมีใบอนุญาตท�ำงานของผู้ดูแลหลัก (เด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักไม่มี ใบอนุญาตท�ำงานหรือเคยมีแต่ปัจจุบันไม่มี มีแนวโน้มมีประกันสุขภาพสูงกว่า เด็กขา้ มชาตทิ ่ีผู้ดแู ลหลักมีใบอนญุ าตท�ำงาน) 080 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

- ตวั แปรความสามารถในการใชภ้ าษาไทยของผดู้ แู ลหลกั (เดก็ ขา้ มชาตทิ ผี่ ดู้ แู ลหลกั มีความสามารถในการใช้ภาษาไทยเล็กน้อยหรือไม่ได้เลย มีแนวโน้มมีประกัน สุขภาพต�่ำกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักมีความสามารถในการใช้ภาษาไทยระดับ ปานกลาง ถึงดีหรือดมี าก) - ตวั แปรการรบั รสู้ ทิ ธข์ิ องผดู้ แู ลหลกั ในการซอื้ บตั รประกนั สขุ ภาพของเดก็ ขา้ มชาติ (เด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลัก มีความรู้เกี่ยวกับสิทธิ์ในการซื้อบัตรประกันสุขภาพ ของเด็กข้ามชาติมีแนวโน้มมีประกันสุขภาพสูงกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักไม่มี ความรู้ในเร่ืองน)้ี เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 081

6 เดก็ ขา้ มชาต:ิ การจดทะเบยี นเกดิ

เสน้ ทางการเข้าถึงใบเกดิ การเข้าถึงการจดทะเบียนการเกิดเป็นหนึ่งในกระบวนการท่ีส�ำคัญในการป้องกัน การคา้ มนษุ ยแ์ ละการตกเปน็ คนไรร้ ฐั ของเดก็ ขา้ มชาตทิ เ่ี กดิ ในประเทศไทย การจดทะเบยี น การเกิดแก่เด็กข้ามชาติท่ีพ่อแม่มีเอกสารการเข้าเมืองและใบอนุญาตท�ำงานท่ีถูกต้องน้ัน ไดร้ บั การรบั รองทางกฎหมายวา่ ดำ� เนนิ การไดม้ าโดยตลอด สว่ นการจดทะเบยี นการเกดิ ให้ เดก็ ขา้ มชาติท่พี ่อแมห่ ลบหนเี ขา้ เมืองผดิ กฎหมาย (หรือไมม่ ีเอกสารประจ�ำตวั ) อนญุ าต ให้ดำ� เนนิ การไดม้ าตงั้ แต่สงิ หาคม ปี 2551 โดยมี “ระเบียบส�ำนักทะเบียนกลาง วา่ ด้วย การจัดท�ำบัตรประจ�ำตัวบุคคลซ่ึงไม่มีสัญชาติไทย” ออกมาเพ่ือรองรับและเป็นหลักการ ในการดำ� เนนิ การเบอ้ื งตน้ แตใ่ นทางปฏบิ ตั ิ ทผี่ า่ นมา พบวา่ ยงั มขี อ้ จำ� กดั ในการดำ� เนนิ การ และการเข้าถึงการจดทะเบียนในหลายเร่ือง (ทั้งกลุ่มพ่อแม่ท่ีเข้าเมืองถูกกฎหมายและ กลุ่มท่หี ลบหนีเข้าเมอื ง) ในการจดทะเบยี นการเกิด สถานที่จดทะเบยี น ข้ึนอยู่กับเขตพืน้ ทท่ี ีเ่ ดก็ เกิด ซ่ึงมีใน 2 ลักษณะ หน่ึง: เขตจดทะเบียนของเขตการปกครองท้องถ่ิน ซึ่งเป็นที่เทศบาลเมือง สอง: เขตรบั ผดิ ชอบของกรมการปกครอง ซงึ่ สามารถไปจดทะเบยี นไดท้ งี่ านทะเบยี นราษฎร ของทท่ี �ำการอ�ำเภอของพืน้ ท่ีทีเ่ ดก็ ขา้ มชาตทิ เี่ กดิ ในโรงพยาบาลแม่สอด หรอื ที่บา้ นซงึ่ มีที่ ตงั้ อยใู่ นเขตเทศบาล การจดทะเบยี นจงึ ตอ้ งดำ� เนนิ การทงี่ านทะเบยี นราษฎรของเทศบาล เมอื งแมส่ อด ยกเวน้ ในกรณที แี่ จง้ จดทะเบยี นการเกดิ ลา่ ชา้ ทตี่ อ้ งไปดำ� เนนิ การทที่ ที่ ำ� การ อ�ำเภอ เช่นเดียวกับเด็กข้ามชาติท่ีเกิดที่คลินิกแม่ตาว หรือเด็กที่เกิดท่ีบ้านที่มีท่ีต้ังอยู่ นอกเขตเทศบาลเมอื ง เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 083

เอกสารท่ีใช้ในการจดทะเบียนการเกิด ซึ่งจากการสัมภาษณ์ผู้แทนงานทะเบียน ให้เหตุผลว่าต้องการเพื่อใช้ในการยืนยันได้ว่า การเกิดของเด็กท่ีมาจดทะเบียนน้ัน เกิดข้ึนในประเทศไทยจริง ส�ำหรับ “กรณีคลอดที่โรงพยาบาล” เอกสารที่ใช้ประกอบ ดว้ ย ใบนำ� หรอื จดหมายนำ� จากโรงพยาบาล เอกสารรบั รองการเกดิ (ทร.๑/๑), ใบคำ� รอ้ ง (ทร.๓๑), และเอกสารประจ�ำตัวหรือ passport ของพ่อแม่ หรือใบรับรองบุคคล จากผู้น�ำชุมชน ส่วน “กรณีการคลอดที่บ้าน” ต้องมีเอกสารรับรองการเกิดที่ลงนาม โดย กำ� นนั ผใู้ หญบ่ า้ น ในกรณกี ารคลอดทบี่ า้ นแตล่ ะพนื้ ทอี่ าจมกี ารเรยี กเอกสารประกอบ มากน้อยต่างกัน ขึ้นอยู่กับวินิจฉัยของนายทะเบียน/ปลัด (เช่น บางท่ีต้องมีรูปเด็ก พ่อแม่ ประกอบ, หรอื มพี ยานบุคคลทร่ี ้เู ห็นวา่ การเกิดเกิดในประเทศไทย เชน่ นายจา้ ง มายนื ยนั ดว้ ย สำ� หรบั “กรณกี ารจดทะเบยี นลา่ ชา้ หรอื ยอ้ นหลงั ” หากคลอดทโี่ รงพยาบาล ซึ่งสืบค้นข้อมูลได้ ท�ำไม่ยาก แต่อาจมีค่าปรับ 100-200 บาท ถ้าไม่เช่นน้ันทางงาน ทะเบยี นตอ้ งตงั้ กรรมการเรยี กสอบหรอื สบื สวน ยนื ยนั วา่ การเกดิ นนั้ เกดิ ในประเทศไทย เกย่ี วกบั เอกสารประจำ� ตวั หรอื หนงั สอื เดนิ ทางของพอ่ แมน่ นั้ ผแู้ ทนงานทะเบยี นราษฎร แสดงความเห็นว่ามีจุดประสงค์เพ่ือเช็คความถูกต้องตรงกันของข้อมูล โดยเฉพาะ การสะกดชื่อพ่อแม่ และระบุแหล่งอ้างอิงท่ีอยู่ของพ่อแม่ได้ ซึ่งแม้หากพ่อแม่ไม่มี กส็ ามารถจดได้ เพยี งแตจ่ ะกระทบตอ่ สตู บิ ตั ร (ทร.๐๓) ของเดก็ ทจ่ี ะไดร้ บั (ประเภททไ่ี ด้ และเลขข้ึนต้น) ในกรณีท่ีพ่อแม่ไม่มีเอกสาร แต่เคยจดทะเบียนการเกิดมาแล้วส�ำหรับ ลกู คนท่ี 1 ในการจดสำ� หรบั ลกู คนที่ 2 กข็ อใหน้ �ำของคนแรกมาเป็นเอกสารอา้ งอิง ในสว่ นของเอกสารจดทะเบยี นการเกดิ ทเี่ ดก็ ขา้ มชาตไิ ดร้ บั หรอื ใบสตู บิ ตั ร จะมหี ลาย ลักษณะตามประเภทของเอกสาร ทร.๐๓ หนึ่ง: ในกรณีท่ีพ่อแม่ (หรือคนใดคนหน่ึง) มี passport (รวมหมายถึงกลุ่ม 3 สัญชาติท่ีพิสูจน์สัญชาติแล้ว) ถือว่าเป็นการอยู่ใน ประเทศไทยโดยชอบด้วยกฎหมาย เด็กจะไดร้ ับเอกสาร ทร.๓ เป็นกระดาษทีม่ ลี ายไม้ เหมือนของคนไทย สอง: กรณีที่พ่อแม่เป็นแรงงานต่างด้าว มีเอกสารบัตรจดทะเบียน อยู่ช่ัวคราว เด็กจะได้รับ ทร.๐๓ ซ่ึงมีเลข 13 หลักขึ้นต้นด้วยเลข “00” สาม: กรณี พ่อแมไ่ ม่มเี อกสารเลย หรือเป็น “บุคคลไมม่ สี ถานะทางทะเบียน” ทร.๐๓๑ บตุ รมเี ลข 084 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

13 หลกั ขน้ึ ตน้ ดว้ ย “0” นำ� หนา้ เปน็ “บคุ คลไมม่ สี ถานะทางทะเบยี น” ส:่ี ถา้ พอ่ คนไทย ซงึ่ ตอ้ งเปน็ บดิ าชอบดว้ ยกฎหมายดว้ ย (จดทะเบยี นสมรส หรอื มกี ารรบั รองบตุ ร หรอื ศาลสง่ั ) เด็กจะไดส้ ญั ชาตไิ ทย และถ้าแมค่ นไทย บุตรได้สญั ชาติไทยตามสายเลือดของแม่ การจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาติ มปี จั จยั ทเ่ี กยี่ วขอ้ งในแตล่ ะขนั้ ตอนทสี่ ำ� คญั คอื หนง่ึ สถานทแ่ี ละวธิ กี ารคลอด ซง่ึ มี 2 กลมุ่ หลกั ไดแ้ ก่ “กลมุ่ ทค่ี ลอดในโรงพยาบาล หรือสถานพยาบาลของประเทศไทย” (รวมกลุ่มที่มารดาข้ามชาติข้ามฝั่งประเทศเข้ามา เพ่ือคลอดในโรงพยาบาลแม่สอด) และ “กลุ่มท่ีคลอดเองที่บ้าน” (ในท่ีนี้ครอบคลุมกลุ่ม ที่คลอดในคลินิกแม่ตาว - โดยกลุ่มท่ีคลอดท่ีบ้านตนเองส่วนใหญ่เป็นการคลอดโดย หมอตำ� แย หรอื traditional delivery attendant ในชมุ ชนของประชากรข้ามชาต)ิ สอง ผู้ออกเอกสารรับรองการเกิด/การคลอด (birth certificate) ซ่ึงเป็นเอกสาร สำ� คญั ทใี่ ชใ้ นกระบวนการจดทะเบยี นการเกดิ เพอื่ ยนื ยนั วา่ ทารกนน้ั เกดิ ในประเทศไทยจรงิ ส�ำหรบั กลมุ่ ทคี่ ลอดในโรงพยาบาลของประเทศไทย จะได้รับเอกสารรบั รองการเกิด หรอื เอกสาร ทร.๑/๑ ซ่ึงออกโดยโรงพยาบาลเพื่อใช้เป็นเอกสารส�ำคัญในการจดทะเบียน ในกลมุ่ นี้ โอกาสในการ “ตกหลน่ ” ในการไปจดทะเบยี นการเกดิ สาเหตหุ ลกั มาจากการท่ี พอ่ แมข่ า้ มชาตทิ คี่ ลอดบตุ รไมม่ ารบั เอกสารรบั รองการเกดิ ทสี่ ถานพยาบาลออกให้ สว่ นหนง่ึ เป็นกลุ่มท่ียังไม่ทราบหรือตระหนักถึงความส�ำคัญของใบรับรองการเกิดและเอกสาร จดทะเบยี นการเกดิ (หรอื “สตู บิ ตั ร”) และสทิ ธทิ เี่ กยี่ วขอ้ ง และกลมุ่ ทข่ี า้ มฝง่ั จากเมยี นมา เพอ่ื มาทำ� การคลอด ซ่ึงเมื่อคลอดเสร็จก็เดนิ ทางกลับโดยไม่ไดม้ ารับรับรองการเกดิ ส่วนกลุ่มท่ีคลอดเองท่ีบ้าน จ�ำเป็นต้องได้รับเอกสารรับรองการคลอดในพ้ืนที่ท่ี ลงนามโดยผนู้ ำ� ชมุ ชน (กำ� นนั ผใู้ หญบ่ า้ น) ซงึ่ ในบางกรณตี อ้ งมเี อกสารรบั รองจากนายจา้ ง ของบิดามารดาที่เป็นแรงงานข้ามชาติประกอบด้วย ในกลุ่มน้ีมีความเป็นไปได้สูงในการ “ตกหลน่ ” จากการไปจดทะเบยี นการเกดิ มากกวา่ กลมุ่ ทค่ี ลอดทส่ี ถานพยาบาลจากหลาย สาเหตุ ทงั้ การไมท่ ราบกระบวนการขนั้ ตอนและเอกสารทจี่ ำ� เปน็ ตอ้ งใชใ้ นการจดทะเบยี น เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 085

การเกิดของพ่อ-แม่ข้ามชาติ และในบางกรณีท่ีมีข้อจำ� กัดในการได้รับความร่วมมือจาก ผู้น�ำชุมชน รวมถึงนายจ้างในการรับรองการเกิด แต่ในบริบทของอ�ำเภอแม่สอดซ่ึงมี คลนิ คิ แมต่ าวตง้ั อยแู่ ละแมข่ า้ มชาตสิ ว่ นใหญเ่ ลอื กไปคลอดบตุ รทคี่ ลนิ คิ มากกวา่ ทจี่ ะคลอด ที่บ้าน คลินิกแม่ตาวได้รับความร่วมมือจากผู้น�ำชุมชนในพื้นที่ในการร่วมออกใบรับรอง การเกิดให้ อีกท้ังคลินิกมีการส่งเสริมให้ความรู้แก่พ่อแม่ทุกคนท่ีมาคลอดบุตรให้ไป จดทะเบียนการเกิดให้บุตร ท�ำให้การเข้าถึงการจดทะเบียนการเกิดของแม่ข้ามชาติ ท่ีคลอดบตุ รทค่ี ลินิกแม่ตาวมสี ัดสว่ นทส่ี งู ถึงเกือบร้อยละร้อย สาม การเดนิ ทางไปจดทะเบยี นการเกดิ ทงี่ านทะเบยี นราษฎร ของกรมการปกครอง หรือองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินในพ้ืนที่ ในกลุ่มท่ีคลอดท่ีสถานพยาบาลและมีใบรับรอง การเกดิ เรยี บรอ้ ยนนั้ จำ� นวนหนง่ึ ยงั คงมกี าร “ตกหลน่ ” ในการไปจดทะเบยี นการเกดิ จาก สาเหตหุ ลกั ทส่ี ำ� คญั ประการแรก ไดแ้ ก่ ความเขา้ ใจผดิ ของพอ่ แมข่ า้ มชาตวิ า่ ใบรบั รองการเกดิ (birth certificate) ที่ออกโดยโรงพยาบาลนั้นคือเอกสารจดทะเบียนการเกิด (birth registration) จงึ ไม่ไปด�ำเนินการจดทะเบยี น สาเหตปุ ระการถดั มา ไดแ้ ก่ การขาดขอ้ มลู และความรเู้ กย่ี วกบั สถานทจี่ ดทะเบยี น วธิ กี ารเดนิ ทาง ขน้ั ตอน กระบวนการและเอกสาร ประกอบทจี่ ำ� เปน็ การไมต่ ระหนกั ในเรอื่ งสทิ ธแิ ละความสำ� คญั ของเอกสารจดทะเบยี นการเกดิ ความไม่ม่ันใจว่าสามารถจดทะเบียนได้หรือความกลัวจากการที่ไม่มีเอกสารประจ�ำตัว และใบอนุญาตท�ำงานท่ีถูกต้องในประเทศไทย รวมถึงข้อจ�ำกัดด้านภาษาในการสื่อสารท่ี สำ� นักงานงานทะเบียน ส�ำหรับกลุ่มท่ี “ตกหล่น” ในแต่ละขั้นตอนนั้น ยังคงสามารถด�ำเนินการจดทะเบียน การเกดิ ใหบ้ ตุ รทเี่ กดิ ในประเทศไทยได้ อยา่ งไรกต็ าม ตอ้ งดำ� เนนิ การในลกั ษณะการจดทะเบยี น เกนิ กำ� หนดหรอื ลา่ ชา้ ซง่ึ มขี นั้ ตอน กระบวนการและเอกสารทจ่ี ำ� เปน็ ยงุ่ ยาก และสลบั ซบั ซอ้ น มากกว่าการจดทะเบียนการเกิดในก�ำหนดเวลา 15 วันหลังคลอดค่อนข้างมาก ท�ำให้ โอกาสในการจดทะเบียนของเด็กกลุ่มท่ีตกจดทะเบียนเมื่อแรกเกิดมีความเป็นไปได้ แต่ค่อนข้างน้อย 086 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

สถานการณท์ วั่ ไป ในบริบทปัจจุบันของอ�ำเภอแม่สอด จากการลงพ้ืนที่เก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ พบว่า การเขา้ ถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ ไมค่ อ่ ยเปน็ ปญั หามากเมอื่ เทยี บกบั ในอดตี จากมมุ มอง ของผู้แทนจากเทศบาลเมืองแม่สอด การแจ้งเกิดกลุ่มเด็กข้ามชาติท่ีคลอดที่โรงพยาบาล แม่สอดสามารถพูดได้ว่าเข้าถึงได้เกือบท้ังหมด เน่ืองจากมีหน่วยงานเข้ามาให้การ ช่วยเหลือในลักษณะของคลินิกกฏหมาย ซึ่งมีผู้ประสานงานคอยช่วยเหลือแม่ข้ามชาติ ท่ีมาคลอดบุตรในโรงพยาบาลแม่สอด ต่อเดือนมีจ�ำนวนเด็กคลอดท่ีโรงพยาบาลแม่สอด มากกว่า 60 คน นอกจาก โรงพยาบาลแม่สอดแล้วก็มีโรงพยาบาลเอกชน ได้แก่ โรงพยาบาลแมส่ อดราม และโรงพยาบาลอนิ เตอร์ ซง่ึ สว่ นใหญเ่ ปน็ ลกู ของประชากรขา้ มชาติ ท่ีค่อนข้างมีความสามารถทางการเงินดี และสามารถเข้าถึงการจดทะเบียนการเกิดได้ คอ่ นขา้ งดเี ชน่ กนั อยา่ งไรกต็ ามทย่ี งั คงคอ่ นขา้ งเปน็ ปญั หา ไดแ้ ก่ กลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ไี่ มไ่ ด้ มกี ารจดทะเบยี นการเกดิ และตอ้ งดำ� เนนิ การจดทะเบยี นการเกดิ ยอ้ นหลงั ซง่ึ มกี ระบวนการ และหลักฐานท่ีต้องใช้ค่อนข้างซับซ้อน นอกจากน้ี ยังมีกลุ่มเด็กข้ามชาติจ�ำนวนหนึ่ง ทเ่ี กดิ จากแมซ่ งึ่ เปน็ ประชากรขา้ มชาตทิ ข่ี า้ มแดนเขา้ มาเพยี งเพอื่ คลอดบตุ รในพนื้ ทอี่ ำ� เภอ แม่สอดแล้วเดินทางกลับหลังคลอดโดยไม่ได้ด�ำเนินการจดทะเบียนการเกิดให้แก่บุตร ซึ่งถือว่าเกิดในประเทศไทย เด็กกลุ่มนี้เป็นอีกกลุ่มท่ีมีความเสี่ยงต่อการเข้าไม่ถึงการ จดทะเบียนการเกิด ทั้งในประเทศไทยซ่ึงเป็นสถานท่ีเกิดจริง และในประเทศเพ่ือนบ้าน ซ่ึงเปน็ ประเทศที่อยูอ่ าศยั ของผูเ้ ป็นแม่ เนอื่ งจากไมม่ ขี ้อมูลท่ีสามารถติดตามได้ ในเดอื น ตุลาคม 2561 ซ่งึ เป็นชว่ งของการลงพน้ื ทเ่ี กบ็ ข้อมูล มีพอ่ แมต่ ่างด้าวจดทะเบยี นการเกิด ให้บุตรเป็นจ�ำนวน 101 คน ท่ีเทศบาลเมืองแม่สอด จ�ำนวนการจดทะเบียนของเด็กที่ พอ่ และแมเ่ ปน็ สญั ชาตไิ ทยมี 157 คน เดก็ ทม่ี พี อ่ เปน็ คนไทย จำ� นวน 22 คน เดก็ ทมี่ แี ม่ เป็นคนไทยจ�ำนวน 17 คน รวมจำ� นวนการจดทะเบยี นการเกิดทง้ั หมด 297 คน เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 087

สำ� หรบั คลนิ กิ แมต่ าว จำ� นวนเดก็ คลอดทคี่ ลนิ กิ ตอ่ เดอื นอยทู่ ป่ี ระมาณ 140 ถงึ 150 คน ซ่ึงน้อยลงกว่าในช่วง 2-3 ปี 200 คนต่อเดือน ส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากการย้ายสถานที่ มายงั ทตี่ ง้ั แหง่ ใหม่ ซง่ึ ไกลขนึ้ มคี า่ เดนิ ทางสงู ขน้ึ และตอ้ งผา่ นจดุ ตรวจ การเดนิ ทางไปกลบั มคี า่ ใช้จา่ ยประมาณ 300 บาท อีกหนึ่งปจั จัยเป็นผลมาจากการที่แรงงานจ�ำนวนเพ่ิมขน้ึ ได้รับการจดทะเบียนหรือผ่านกระบวนการพิสูจน์สัญชาติท�ำให้มีบัตรประกันสุขภาพ หรืออยู่ภายใต้ระบบประกันสังคมท่ีสามารถไปใช้บริการท่ีโรงพยาบาลแม่สอดได้เพ่ิมขึ้น การคลอดท่ีแม่ตาวคลินิกประมาณครึ่งหนึ่งเป็นกลุ่มแม่ที่ข้ามฝั่งมาคลอดจากประเทศ เมียนมาท�ำให้มีอัตราการเข้าถึงการจดทะเบียนการเกิดเกือบท้ังหมดหรือร้อยละ 100 จากข้อมูลในเดือนพฤศจิกายน 2561 มีเด็กคลอดท้ังหมด 131 คน ท่ีรับเอกสารรับรอง การเกิดเพื่อไปจดทะเบียนการเกดิ มีจ�ำนวน 123 คน ตกหลน่ ไป 8 คน สาเหตสุ ว่ นใหญ่ มาจากไม่มีเงิน ไม่มีบัตรประจ�ำตัว หรือในบางกรณีบิดาของเด็กไม่ได้เดินทางมาด้วย เนื่องจากการจดทะเบียนต้องด�ำเนินการภายใน 15 วัน ซึ่งบางทีแรงงานเดินทางกลับ มารับเอกสารไม่ทัน แม้จ�ำนวนการคลอดท่ีแม่ตาวคลินิกจะลดลง แต่ในภาพรวม ผแู้ ทนของคลนิ คิ คดิ วา่ จำ� นวนเดก็ ขา้ มชาตแิ ละจำ� นวนเดก็ ทคี่ ลอดในแมส่ อดยงั คงมจี ำ� นวน และแนวโนม้ ทเี่ พม่ิ ขน้ึ จำ� นวนมากเปน็ เดก็ ทเี่ กดิ จากพอ่ แมข่ า้ มชาตทิ ไ่ี มม่ เี อกสารประจำ� ตวั จากขอ้ มลู ของคลนิ กิ แม่ตาว ในจ�ำนวนเดก็ ทคี่ ลอดในเดือน พ.ย. 2561 จ�ำนวน 131 คน พบว่า มีแม่ข้ามชาติท่ีมีเอกสารเพียง 24 คน และที่พ่อมีเอกสารเพียง 36 คน ที่เหลือ เป็นกลมุ่ ทพี่ อ่ และแม่ไม่มเี อกสารประจำ� ตวั 088 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

จากการสนทนากลมุ่ กบั พอ่ แมข่ า้ มชาติ พบปญั หาในกลมุ่ ทคี่ ลอดบตุ รทบ่ี า้ นสว่ นใหญ่ เข้าใจว่าไม่สามารถไปจดทะเบียนการเกิดได้จึงไม่ไปจดทะเบียน ตรงนี้เป็นปัญหาจาก การขาดความรเู้ กย่ี วกบั กระบวนการและสทิ ธ์ใิ นการเขา้ ถงึ ใบจดทะเบียนการเกดิ ในกลมุ่ พ่อแม่ที่เป็นชาติพันธุ์กะเหรี่ยงพบว่า เด็กข้ามชาติส่วนใหญ่ไม่มีเอกสารการจดทะเบียน การเกดิ โดยเฉพาะกลมุ่ ทม่ี ีอายุ 5 ปขี ึ้นไป สาเหตุหลักในการไม่จดทะเบยี นการเกดิ มา จากกลัวต�ำรวจ กลัวโดนจับ ไม่มีความรู้และข้อมูลว่าจะไปจดทะเบียนการเกิดได้ท่ีไหน จ�ำนวนมากเป็นการคลอดท่ีบ้าน ซ่ึงในภายหลังมีการไปคลอดที่แม่ตาวคลินิกเพิ่มขึ้น ในกลมุ่ พอ่ แมท่ อ่ี าศยั อยชู่ มุ ชนบงั กลาเทศซงึ่ เปน็ ชาวมสุ ลมิ สว่ นใหญย่ งั ไมค่ อ่ ยทราบหรอื ตระหนักถึงความส�ำคัญของเอกสารการจดทะเบียนการเกิด ในจ�ำนวนเด็กอายุ 0-14 ปี ในชมุ ชนทค่ี าดวา่ มปี ระมาณ 3,000 คน กลมุ่ ทม่ี เี อกสารจดทะเบยี นการเกดิ ผนู้ ำ� ชมุ ชน คาดว่ามเี พยี งประมาณ 1 ใน 3 ปัจจัยส่วนหน่งึ มาจากการที่การไปจดทะเบยี นการเกดิ มี ภาระค่าใช้จ่ายท่เี กดิ ขนึ้ จากการตอ้ งมผี ชู้ ว่ ยพาไปจดทะเบยี น เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 089

7 เม่ือแม่สอดถูกพัฒนา เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ... ผลกระทบ และ ขอ้ ทา้ ทาย

การเปล่ยี นแปลง ณ ชว่ งเวลา ของการลงพื้นทเี่ กบ็ ข้อมูลของการศกึ ษา การพัฒนาพน้ื ท่อี �ำเภอแม่สอด เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษนับว่ายังอยู่ในช่วงเร่ิมต้น การเปลี่ยนแปลงหรือการพัฒนาท่ี เกิดข้ึนแล้ว ส่วนใหญ่เป็นในเร่ืองการลงทุนก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐานและสาธารณูปโภค เพอื่ สนบั สนนุ และรองรบั การลงทนุ และปรมิ าณการคา้ ชายแดนในอนาคต ทคี่ าดวา่ จะมเี พม่ิ สูงข้ึน หลักๆ เป็นในสว่ นของการก่อสรา้ งสะพานขา้ มแดนแหง่ ที่ 2 การก่อสร้างสว่ นขยาย สนามบินและถนนไฮเวย์วงแหวนรอบนอกเมืองที่เช่ือมต่อพ้ืนท่ีจัดสรรเพื่อการลงทุนในเขต เศรษฐกจิ พเิ ศษ 2 แปลง เนอื้ ทก่ี วา่ 2 พนั ไร่ เพอ่ื ไปยงั สะพานขา้ มแดนแหง่ ที่ 2 โดยคาดวา่ จะมกี ารเปดิ ใชง้ านในชว่ งปี 2562 การขยายศกั ยภาพการใหบ้ รกิ ารของโรงพยาบาลแมส่ อด เพ่ิมเป็นโรงพยาบาลขนาด 500 เตียง มีการจัดต้ังศูนย์จัดการเบ็ดเสร็จ หรือ One Stop Service Center ของกรมศลุ กากรทม่ี กี ารเชอื่ มตอ่ ไปยงั สะพานขา้ มแดนแหง่ ที่ 2 การพฒั นา ถนนโครงข่ายการคมนาคม รวมถึงถนนที่เช่ือมต่อจากจังหวัดตากสู่อ�ำเภอแม่สอด ซึ่งเม่ือ ก่อสร้างเสร็จส้ินจะใช้เวลาในการเดินทางที่สั้นลงมาก มีแผนการพัฒนาเครือข่ายเส้นทาง รถไฟจากจังหวัดนครสวรรค์มายังก�ำแพงเพชรและตาก ซึ่งจะเชื่อมต่อสู่อ�ำเภอแม่สอดได้ มีการก่อสร้างอาคารเขตเศรษฐกิจพิเศษอาคารแสดงสินค้า OTOP ในส่วนของการบริหาร จัดการแรงงานข้ามชาติ มีการจัดตั้งศูนย์บริการเบ็ดเสร็จด้านแรงงาน สาธารณสุข และ ความมน่ั คง (OSS) ขนึ้ เชน่ กนั โดยจดั หางานจงั หวดั ตากมาตง้ั สาขายอ่ ยในพน้ื ทเ่ี พอ่ื ใหก้ าร สนับสนุนนกั ลงทุนในดา้ นการจดั การและจัดการด้านแรงงาน เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 091

พน้ื ทเี่ ขตเศรษฐกจิ พเิ ศษของอำ� เภอแมส่ อดครอบคลมุ พนื้ ทที่ งั้ หมด 8 ตำ� บล รวมประมาณ 8 แสนกว่าไร่ ซึ่งในปัจจุบันมีการจัดการพ้ืนที่เพ่ือส่งเสริมการลงทุนเพียง 2,182 ไร่ ประกอบดว้ ยพนื้ ท่ี 2 แปลง พน้ื ที่ 2,000 กวา่ ไรน่ เี้ ปน็ พน้ื ทที่ ร่ี ฐั บาลไดด้ ำ� เนนิ การเวนคนื ให้ พน้ื ทต่ี กเปน็ ของราชพสั ดเุ พอื่ ใชป้ ระโยชนใ์ นการสง่ เสรมิ การลงทนุ ตามประกาศ คสช. เดอื น พฤษภาคม 2558 โดยเพิกถอนสภาพทดี่ ินป่าสงวนแหง่ ชาติ เขตป่าไม้ถาวร โดยเป็นพ้นื ท่ี ท่ีอยู่ในท้องที่ต�ำบลท่าสายลวด อ�ำเภอแม่สอด แปลงท่ี 1 มีขนาด 1,346 ไร่ มอบหมาย ให้กรมธนารักษ์เปิดประมูลให้เอกชนลงทุน และแปลงท่ี 2 ขนาด 836 ไร่ ให้กรมนิคม อตุ สาหกรรมเปน็ ผเู้ ชา่ พ้ืนที่จัดสรรเพ่ือการลงทุนในเขตเศรษฐกิจพิเศษท้ังหมด 2 แปลง ส�ำหรับแปลงใหญ่ (ประมาณ 1,200 ไร่) ความล่าชา้ จากปญั หาการเวนคนื ท่ดี นิ ท�ำใหก้ ารด�ำเนนิ การประมูล ให้ภาคเอกชนเข้ามาลงทุนล่าช้ากว่าที่ก�ำหนด อย่างไรก็ตาม ณ ช่วงเวลาที่ลงพื้นที่ พบว่า กรมธนารกั ษไ์ ดค้ สู่ ญั ญาทจี่ ะเปน็ ผลู้ งทนุ ประมลู ใชพ้ นื้ ทห่ี ลกั แลว้ ซงึ่ กำ� ลงั อยใู่ นชว่ งของการ ลงนามทำ� สญั ญา คาดวา่ ในประมาณปี 2564 ถงึ 2565 จะมกี ารจดั ตงั้ นคิ มอตุ สาหกรรมขน้ึ โดยกิจกรรมหลกั ในพื้นทีจ่ ะเป็นในเร่ืองของกจิ กรรมดา้ นโลจิสตกิ ส์ และการลงทนุ ในธุรกิจ และอตุ สาหกรรมตามประเภทกลมุ่ เปา้ หมายทก่ี ำ� หนดไวใ้ นขอบเขตแผนการพฒั นา SEZ 13 ประเภท โดยมลี กั ษณะของการแบง่ พนื้ ทหี่ รอื โซนนงิ่ สำ� หรบั การลงทนุ ธรุ กจิ และอตุ สาหกรรม แต่ละประเภท ส่วนแปลงเล็กเป็นพ้ืนที่ของกรมนิคมอุตสาหกรรม ซึ่งเป็นหน่วยงาน รฐั วสิ าหกจิ ทำ� หนา้ ทบี่ รหิ ารจดั การ คาดวา่ ในชว่ งปลายปี 2562 จะมแี ผนเขา้ มาเรม่ิ ดำ� เนนิ การ ณ ปัจจบุ ันอย่ใู นช่วงของการท�ำการประเมนิ ผลกระทบทางสิ่งแวดลอ้ ม (EIA) ในพ้ืนที่ท่ีมีการจ้างแรงงานข้ามชาติท�ำงานในลักษณะชั่วคราวหรือตามฤดูกาล ตามมาตรา 64 แห่งพระราชบัญญัติการท�ำงานของคนต่างด้าว พ.ศ. 2561 จังหวัดตาก ได้ออกประกาศก�ำหนดแนวทางในการน�ำแรงงานข้ามชาติสัญชาติเมียนมาเข้ามาท�ำงาน ในลักษณะไป-กลับในช่วงเดือนกันยายน 2559 โดยแรงงานท่ีถือบัตรข้ามแดนตาม มาตรา 64 สามารถอยู่ในพ้ืนที่อ�ำเภอแม่สอด แม่ระมาด และอ�ำเภอพบพระได้คร้ังละ ไม่เกิน 30 วัน และหรือไม่เกินใบอนุญาตท�ำงานที่ก�ำหนด โดยเร่ิมมีผลบังคับใช้ตั้งแต่ 092 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

ตลุ าคม 2559 เปน็ ตน้ มา ณ วนั ท่ี 25 ตลุ าคม 2561 ภายหลงั การเรม่ิ ดำ� เนนิ การมา 2 ปี มีจ�ำนวนแรงงานข้ามชาติตามมาตรา 64 ท้ังหมด 46,489 ราย เน่ืองจากใบอนุญาต ท�ำงานมีระยะเวลาอายุ 3 เดือน ซึ่งถ้านับจ�ำนวนการออกใบอนุญาตทั้งหมด คิดเป็น จำ� นวนประมาณ 90,000 ครง้ั แรงงานทไ่ี ดร้ บั อนญุ าตเขา้ มาทำ� งานในพน้ื ทต่ี ามมาตรา 64 จะมีเอกสารประจ�ำตัว (Certificate of Identity หรือ CI) ซึ่งเป็นเอกสารท่ีออกในฝั่ง ประเทศไทยโดยเจ้าหน้าที่ประเทศเมียนมา ภาพรวม แรงงานขา้ มชาตทิ ม่ี เี อกสารในพน้ื ทแ่ี มส่ อด พบพระ และแมร่ ะมาด ประกอบดว้ ย หนงึ่ : แรงงานขา้ มชาตติ ามมาตรา 64 จำ� นวน 46,489 คน สอง: แรงงานทผ่ี า่ นการพสิ จู น์ สญั ชาตหิ รอื มบี ตั รสชี มพู จำ� นวน 25,780 คน ซงึ่ ในทน่ี ร้ี วมแรงงานจดทะเบยี นทงั้ หมดทต่ี อ้ ง ผา่ นการพสิ จู นส์ ญั ชาตภิ ายในวนั ที่ 31 มกราคม 2563 สาม: แรงงานขา้ มชาตนิ ำ� เขา้ ภายใต้ MOU จำ� นวน 6,265 คน รวมเปน็ จำ� นวนแรงงานทงั้ หมด 78,534 คน (ในจำ� นวนนอี้ ยใู่ น อ�ำเภอพบพระและแม่ระมาดเพียงประมาณ 100 คน) ซ่ึงค่อนข้างใกล้เคียงกับตัวเลขการ จดทะเบยี นแรงงานขา้ มชาตใิ นปี 2557 ซงึ่ มปี ระมาณ 70,000 คน ในจำ� นวนนไี้ มร่ วมกลมุ่ ที่เป็นแรงงานภาคเกษตรกรรม (เนื่องจากไม่เข้าข่ายมาตรา 64 ซ่ึงอนุญาตให้เฉพาะกลุ่ม แรงงานในภาคอุตสาหกรรมเท่าน้ัน และต้องเป็นพลเมืองของเมืองเมียวดีในเมียนมาด้วย ซง่ึ ในสว่ นนถี้ อื เปน็ ขอ้ จำ� กดั แรงงานในภาคเกษตรสว่ นใหญจ่ ะอยใู่ น 2 อำ� เภอ (พบพระและ แม่ระมาด) เป็นกลุ่มที่ไม่ค่อยที่จะสามารถเข้าถึงได้ ในพื้นท่ีอ�ำเภอแม่สอดคาดว่าแรงงาน ข้ามชาติทั้งหมดมีจ�ำนวนประมาณ 110,000 คน ในส่วนของข้อมูลผู้ติดตาม ซ่ึงส่วนใหญ่ เปน็ กลมุ่ เดก็ มขี อ้ มลู ผตู้ ดิ ตามบตั รชมพเู หลอื เพยี งจำ� นวน 7 รายเทา่ นนั้ ซงึ่ จำ� นวนผตู้ ดิ ตาม ในพ้นื ท่ีทีแ่ ท้จรงิ มมี ากกว่าตัวเลขน้แี น่นอน ข้อสังเกตหนึ่งจากการลงพ้ืนท่ี การพัฒนาพ้ืนที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษเป็นการ พัฒนาและมีผลกระทบไม่ใช่เฉพาะเพยี งในพื้นที่จดั สรร 2 แปลงเท่าน้ัน แตร่ วมไปถึงพื้นท่ี ในทง้ั 8 ตำ� บลของอำ� เภอ แมก้ ารลงทนุ ในพนื้ ทจี่ ดั สรรยงั ไมเ่ รมิ่ ดำ� เนนิ การ แตใ่ นพน้ื ทร่ี อบนอก โดยเฉพาะโรงงานดา้ นการผลติ เสอื้ ผา้ สงิ่ ทอ พบวา่ มกี ารขยายการลงทนุ นำ� ไปสกู่ ารจา้ งงาน แรงงานขา้ มชาติเพิ่มข้ึน โดยเฉพาะแรงงานข้ามชาตติ ามมาตรา 64 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 093

เงื่อนไขข้อจ�ำกัดท่ียังเป็นปัจจัยท�ำให้เกิดความล่าช้าและความไม่ชัดเจนของทิศทาง ในการพัฒนาพ้นื ทเี่ ป็นเขตเศรษฐกจิ พิเศษของอ�ำเภอแมส่ อด ซง่ึ สะทอ้ นจากการสัมภาษณ์ เชงิ ลกึ ผู้มสี ว่ นไดส้ ว่ นเสียทั้งในภาครฐั ภาคเอกชนและภาคธรุ กิจในพน้ื ท่ี ไดแ้ ก่ หนึ่ง การขาดกฎระเบียบและกฎหมายที่ใช้ในการบริหารจัดการเขตเศรษฐกิจพิเศษ ซ่ึง ณ ปัจจุบันยังไม่มีการก�ำหนดกฎหมายที่มีลักษณะเฉพาะ ท�ำให้การบริหารจัดการ ในเร่ืองตา่ งๆ จำ� เป็นตอ้ งใช้อ�ำนาจข้อกฎหมายเท่าทม่ี ีอยใู่ นปจั จบุ ัน ในดา้ นของการใหส้ ทิ ธิ ประโยชน์แก่นักลงทุน ซึง่ ต้องใชต้ ามกฎหมายส่งเสริมการลงทุน BOI และขอ้ กำ� หนดและ ระเบียบตามกฎหมายศุลกากร ซ่ึงท�ำให้การส่งเสริมการลงทุนไม่ค่อยมีลักษณะของการให้ สทิ ธพิ เิ ศษทน่ี า่ ดงึ ดดู สำ� หรบั ผลู้ งทนุ ซง่ึ แตกตา่ งจากการดำ� เนนิ งานของการพฒั นาพนื้ ทเี่ ขต พฒั นาพเิ ศษภาคตะวนั ออก หรอื Eastern Economic Corridor (EEC) ซงึ่ มกี ารออกกฎหมาย พ.ร.บ. เฉพาะ พ.ร.บ. เขตพฒั นาพิเศษภาคตะวันออก พ.ศ. 2561 ในการบรหิ ารจัดการ การทกี่ ารพฒั นาพนื้ ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษไมม่ กี ฎหมายเฉพาะ ทำ� ให้ อ�ำนาจในการอนุมัติสั่งการบริหารจัดการยังมีขีดจ�ำกัด ไม่สามารถแต่งต้ังคณะกรรมการ หรือบอร์ดขึ้นมาเป็นผู้บริหารจัดการการพัฒนาพ้ืนที่ ซ่ึงท�ำให้การส่งเสริมและการก�ำหนด แนวทางในการพัฒนาพ้ืนท่ีล่าช้าและไม่มีทิศทางท่ีชัดเจน ปัจจุบัน ผู้ว่าราชการจังหวัดโดย ตำ� แหนง่ ตอ้ งเปน็ ผลู้ งมาดแู ลในเรอื่ งของเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ ซง่ึ ทำ� ใหแ้ นวคดิ หรอื concept รวมถึงทิศทางในการพัฒนาและการด�ำเนินงานเกี่ยวกับเขตเศรษฐกิจพิเศษของแต่ละพ้ืนท่ี ในประเทศ ทม่ี กี ารประกาศพฒั นาเปน็ เขตพนื้ ทเี่ ศรษฐกจิ พเิ ศษมคี วามแตกตา่ งกนั ไป แมท้ ่ี ผ่านมามีการแต่งต้ังคณะอนุกรรมการขึ้นมารับผิดชอบในแต่ละส่วน ได้แก่ ด้านสิทธิ ประโยชนน์ กั ลงทนุ ดา้ นการบรหิ ารจดั การแรงงาน ดา้ นโครงสรา้ งพน้ื ฐาน ดา้ นทดี่ นิ และการ จดั การทด่ี นิ และด้านสังคมสง่ิ แวดล้อม การศึกษาและสุขภาพ อยา่ งไรกต็ าม ขอ้ จ�ำกัดคือ แตล่ ะคณะอนกุ รรมการไมม่ อี ำ� นาจในการสง่ั การทมี่ ขี อ้ กฏหมายหรอื ระเบยี บรองรบั ทช่ี ดั เจน รปู แบบการทำ� งานของเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษจงึ ยงั ไมเ่ กดิ เนอื่ งจากคณะกรรมการมลี กั ษณะทขี่ นึ้ อยู่กับจังหวัด ไม่ได้เป็นกรรมการที่สามารถตัดสินใจและส่ังการได้ โดยการมีส่วนร่วมจาก ภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้องจริงในพื้นที่ ท�ำให้แม่สอดก็ยังเป็นพื้นท่ีท่ีชายแดนท่ีมีแรงงานราคาถูก 094 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

และไม่มีเอกสารส่วนใหญ่ ในขณะท่ีแรงงานกลุ่มที่มีเอกสารหรือแรงงาน MOU ก็จะเป็น กลุ่มท่ีย้ายเข้าไปท�ำงานในเมืองหรือพื้นท่ีชั้นในเหมือนเดิม ผู้ลงทุนโดยเฉพาะขนาดกลาง และรายยอ่ ยยงั ไมไ่ ดร้ บั อนมุ ตั ใิ หล้ งทนุ โดยตดิ ขดั จากขอ้ กำ� หนดของ พ.ร.บ. การลงทนุ หรอื BOI ติดขัดกับปัญหาผังเมือง รวมถึงปัญหาการเพิ่มสูงขึ้นของราคาที่ดิน กลุ่มผู้มีส่วนได้ สว่ นเสยี และหนว่ ยงานในพนื้ ทเี่ หน็ วา่ การดำ� เนนิ การพฒั นาพน้ื ทเ่ี ปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษของ อำ� เภอแม่สอดควรมีรปู แบบที่คลา้ ยคลึงกับการพฒั นาพืน้ ท่ี EEC โดยจัดให้มีกฎหมายหรือ ระเบียบเฉพาะใชก้ บั พื้นท่ี สอง ความไม่ลงรอยเก่ียวกับความคิดเห็นและความคาดหวังในการพัฒนาพ้ืนท่ีเป็น SEZ ระหว่างภาครัฐและภาคเอกชน ท่ีผ่านมาภาครัฐเป็นภาคส่วนหลักท่ีมีอ�ำนาจในการ ก�ำหนดทิศทางและตัดสินใจเก่ียวกับการพัฒนาพื้นท่ี ซึ่งการด�ำเนินงานในบางเร่ืองไม่ตอบ โจทย์ความต้องการของภาคเอกชน เช่น ในการก�ำหนดประเภทอุตสาหกรรมเป้าหมายท่ี อนุญาตให้มีการลงทุนในเขตเศรษฐกิจพิเศษ บางอุตสาหกรรมท่ีเป็นอุตสาหกรรมหนักซึ่ง ไม่ตรงกับความต้องการของนักลงทุนและภาคธุรกิจในพื้นที่ แนวทางในการพัฒนาพื้นที่มี การเปล่ยี นแปลงตามมมุ มองและวสิ ยั ทัศนข์ องผู้วา่ ราชการจังหวดั ในแต่ละช่วงเช่นเดียวกับ รูปแบบการท�ำงานของคณะกรรมการก็เปล่ียนไป การผนึกก�ำลังท�ำงานร่วมกันระหว่าง ภาคเอกชนและภาครฐั ในการพฒั นาพน้ื ทจี่ งึ ไมเ่ กดิ ขน้ึ เทา่ ทค่ี วร ในการพฒั นาพน้ื ทเ่ี ปน็ SEZ ความคาดหวงั ของภาคเอกชนเป็นในเรื่องการส่งเสรมิ การค้าชายแดน ในลกั ษณะ custom free zone เพอ่ื สง่ เสรมิ การคา้ ชายแดนและการขนถา่ ยสนิ คา้ ระหวา่ งไทยและประเทศเพอื่ นบา้ น รวมถึง ประเทศจีน และการจ้างแรงงานในพื้นท่ี แต่ทิศทางการพัฒนาพื้นที่ท่ีเกิดขึ้น ซ่ึงก�ำหนดจากส่วนงานด้านมหาดไทยและการปกครอง เป็นในด้านการส่งเสริมการลงทุน ในภาคอุตสาหกรรมมากกว่าในด้านพาณิชย์ ซ่ึงไม่ใช่สิ่งท่ีชุมชนและผู้ประกอบการ นกั ลงทนุ ในพน้ื ทค่ี าดหวงั ตง้ั แตต่ น้ และมมี มุ มองวา่ เออ้ื ประโยชนท์ จ่ี ะเกดิ ขน้ึ ใหก้ บั นกั ลงทนุ จากภายนอกพื้นที่มากกว่าจะเป็นส�ำหรับคนและชุมชนในพื้นที่ จากการให้ประโยชน์กับ ผู้ลงทนุ รายใหญม่ ากกว่าผู้ลงทนุ รายย่อยและขนาดกลาง ภาคเอกชนและนักลงทุนในพนื้ ท่ี สะทอ้ นถงึ การวางแผนและกำ� หนดทศิ ทางการพฒั นาพนื้ ทท่ี ข่ี าดการมสี ว่ นรว่ มและการรบั ฟงั เสียงของภาคเอกชน เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 095

สาม ปญั หาผลกระทบจากราคาทด่ี นิ ในพน้ื ทเ่ี พมิ่ สงู ขน้ึ ถงึ 8-10 เทา่ จากการประกาศ พื้นที่เป็น 1 ในพื้นที่พัฒนาเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ รวมไปถึงความล่าช้าในการจัดการ ในเรื่องการเวนคืนท่ีดินเพื่อจัดสรรเป็นพ้ืนท่ีส่งเสริมการลงทุนใน SEZ 2 พันกว่าไร่ การประสานงานเคลยี รพ์ น้ื ทใ่ี นฝง่ั เมยี นมาทเี่ ชอ่ื มตอ่ จากสะพานขา้ มแดนแหง่ ใหม่ ซงึ่ จะตอ้ ง มีการเคลียร์พ้ืนที่ประมาณรัศมี 5 กิโลเมตรซึ่งยังไม่สามารถเวนคืนได้หมด จากเง่ือนไข การเมืองภายในระหวา่ งทหารและรฐั บาลชนกลุม่ น้อยในพน้ื ท่ีประเทศเมียนมา การพฒั นา เขตเศรษฐกิจพิเศษควรต้องมีการพัฒนาในทั้งสองฝั่งประเทศ ในส่วนของสาธารณูปโภค และโครงสร้างพื้นฐานประเทศไทยมีการพัฒนาที่ค่อนข้างเร็วในขณะที่ฝั่งประเทศเมียนมา ยงั เปน็ ไปค่อนขา้ งลา่ ช้า นอกจากนี้ ยงั มปี จั จยั ปญั หาคา่ เงนิ จา๊ ดของเมยี นมาทอี่ อ่ นคา่ ลงตอ่ เนอื่ ง ในขณะทเ่ี งนิ บาท แข็งค่าขึ้นท�ำให้การส่งออกสินค้าจากไทยข้ามแดนเป็นไปได้ค่อนข้างยากมีต้นทุนสูงข้ึน ประเด็นผลกระทบท่าเรือและคลังสินค้าตามแนวชายแดนธรรมชาติ (แม่น�้ำเมย) ที่จะได้ รับผลกระทบให้ปิดด�ำเนินการเมื่อเปิดด�ำเนินการสะพานข้ามแดนแห่งที่ 2 ในประเด็นน้ี ผปู้ ระกอบการภาคเอกชนเกรงวา่ มเี ปน็ ผลเสยี ในระยะยาว เนอ่ื งจากทา่ เรอื ตามแนวพรมแดน ธรรมชาตเิ หลา่ นส้ี ามารถเปน็ ชอ่ งทางในการขนสง่ สนิ คา้ ชอ่ งทางเสรมิ จากสะพานขา้ มแดนได้ ในยามที่มีปัญหาเหมือนท่ีเคยเกิดข้ึนในอดีต ซ่ึงหากมีการปิดไปก็จะท�ำให้เกิดความเส่ียง กับผู้ประกอบการในท้ังสองประเทศ (ต้องยอมรับว่าการขนส่งสินค้าผ่านแดนข้ามสะพาน มีความเส่ียงในเรื่องความไม่แน่นอนทางการเมืองค่อนข้างสูงเช่นอาจมีการปิดด่านเหมือน ทเี่ คยเกิดขึน้ ได)้ 096 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

แนวโนม้ ผลกระทบ ขอ้ คน้ พบในสว่ นนี้ เปน็ มมุ มองและการรบั รขู้ องครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ และผแู้ ทน ภาคสว่ นที่เก่ียวข้อง ทค่ี าดการณแ์ นวโน้มผลกระทบจากการพัฒนาพนื้ ที่เปน็ เขตเศรษฐกิจ พิเศษของอ�ำเภอแม่สอด ท่ีจะมีต่อสถานการณ์ประชากรข้ามชาติและเด็กข้ามชาติในพ้ืนที่ ในดา้ นตา่ งๆ ไดแ้ ก่ ในภาพรวมจำ� นวนประชากรขา้ มชาตแิ ละเดก็ ขา้ มชาตใิ นพนื้ ท่ี ผลกระทบ ตอ่ การเขา้ ถงึ การศกึ ษาและบรกิ ารสขุ ภาพ รวมถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาติ ผลกระทบทางสังคมในมิติอื่นๆ เช่นการคุ้มครองแรงงานข้ามชาติ ผลกระทบต่อประชากร ทว่ั ไปในพน้ื ท่ี และประชากรขา้ มชาติและเด็กขา้ มชาติกลมุ่ เปราะบาง ภาพ 7.1 การวางผังเมอื งเฉพาะเขตเศรษฐกจิ พิเศษ จงั หวัดตาก (กรทรวงมหาดไทย, 2558) ท่มี า : http://gisweb.diw.go.th/diwzoning/images/content/5download/SEZ.pdf เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 097

ในภาพรวม เก่ียวกับผลกระทบจากการพัฒนาพ้ืนที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ คาดว่าจะมีผลท�ำให้ ในระยะยาว จำ� นวนประชากรขา้ มชาตใิ นพนื้ ท่ี ซง่ึ รวมทง้ั แรงงานขา้ มชาตแิ ละเดก็ ขา้ มชาติ น่าจะเพ่ิมข้ึนในพ้ืนที่โดยมีสาเหตุส�ำคัญมาจากความต้องการแรงงานท่ีเพิ่มขึ้นในเขต เศรษฐกจิ พเิ ศษทงั้ ในพน้ื ทจี่ ดั สรร 2 แปลง และพน้ื ทโ่ี ดยรอบในอำ� เภอ จากการขยายตวั ของ ธรุ กจิ อตุ สาหกรรมเปา้ หมาย การกอ่ สรา้ งสาธารณปู โภคโครงสรา้ งพน้ื ฐาน ธรุ กจิ ภาคบรกิ าร การค้าและอสังหาริมทรัพย์ท่ีเก่ียวข้อง รวมถึงผลจากการประกาศใช้มาตรา 64 ในการ จัดจ้างแรงงานข้ามชาติในพืน้ ท่ี อย่างไรก็ตาม ในปัจจุบันผลกระทบของเขตเศรษฐกิจพิเศษยังมีผลกระทบค่อนข้าง น้อยเป็นผลจากความล่าช้าและความไม่ชัดเจนของทิศทางการพัฒนาพ้ืนที่ ท่ีเกิดข้ึนแล้ว จงึ เปน็ เพยี งลกั ษณะของการเจรญิ เตบิ โตขนึ้ ในเรอ่ื งการลงทนุ สรา้ งถนนใหมแ่ ละสรา้ งสะพาน เสน้ ท่ี 2 ซง่ึ เปน็ ในเรอ่ื งของการพฒั นาโครงสรา้ งพน้ื ฐาน มกี ารเตบิ โตของเซเวน่ อเี ลฟเวน่ การพัฒนาและขยายศักยภาพของสนามบิน การพัฒนาสาธารณูปโภคด้านประปาและ ไฟฟ้าในพื้นท่ี ห้างสรรพสินค้าขนาดใหญ่ เช่น โรบินสัน การจัดต้ังด่านศุลกากรในพ้ืนที่ ตรงบรเิ วณสะพานสอง การเขา้ มาของโรงพยาบาลเอกชน คอื สว่ นหนงึ่ ทำ� ใหค้ า่ แรงแพงขนึ้ แตข่ ณะเดยี วกนั กท็ ำ� ใหแ้ รงงานหายากขนึ้ ดว้ ยเชน่ กนั โดยเฉพาะกลมุ่ ทเ่ี ปน็ แรงงานชว่ั คราว โดยแรงงานมีแนวโน้มไปท�ำงานในลักษณะงานโรงงานเพิ่มขึ้น และในด้านลบที่มีก็เป็น ในเรอื่ งของปัญหาการจดั การผังเมอื งและความวนุ่ วายที่เกิดขึ้นตามมาในการพัฒนาพ้นื ที่ 098 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

ตอ่ จำ� นวน การพัฒนาพ้ืนท่ีเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษมีแนวโน้มเพิ่มจ�ำนวนการจ้างงานและ การไหลเขา้ มาของแรงงานขา้ มชาติในพน้ื ท?่ี ? จากการสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้แทนหน่วยงานภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้องพบว่า การอนุญาต จัดจ้างแรงงานข้ามชาติท�ำงานในลักษณะช่ัวคราวหรือตามฤดูกาลตามมาตรา 64 แห่ง พระราชบญั ญตั ิการทำ� งานของคนตา่ งด้าว พ.ศ. 2561 เป็นปจั จยั ตัวแปรสำ� คญั ทค่ี าดวา่ ส่งผลส่งเสริมให้เกิดการจ้างงานแรงงานข้ามชาติเพิ่มสูงข้ึนต่อเน่ืองในพื้นท่ี โดยเฉพาะ ภายหลงั จากการดำ� เนนิ การพฒั นาพนื้ ทเ่ี ปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษเตม็ รปู แบบ การประกาศใช้ มาตรา 64 ทำ� ใหก้ ระบวนการและขนั้ ตอนในการออกใบอนญุ าตทำ� งานแกแ่ รงงานขา้ มชาติ ท�ำไดง้ า่ ยและสะดวกข้นึ จำ� นวนแรงงานขา้ มชาตมิ แี นวโน้มเพม่ิ ข้ึน เพียงแต่ลกั ษณะและ กลมุ่ ของแรงงานขา้ มชาตทิ เี่ พมิ่ ขน้ึ น้ี รวมถงึ รปู แบบการจา้ งงานอาจแตกตา่ งไปจากในปจั จบุ นั การจ้างงานตามมาตรา 64 อนุญาตให้แรงงานข้ามชาติระยะส้ันสามารถข้ามฝั่ง ประเทศมาท�ำงานในพื้นท่ีเขตเศรษฐกิจพิเศษ โดยสามารถท�ำงานได้ในเฉพาะพ้ืนที่ 3 อำ� เภอ ไดแ้ ก่ แมส่ อด แมร่ ะมาด และพบพระ เปน็ การอนญุ าตทำ� งานระยะสนั้ ครงั้ ละ 3 เดือน โดยอย่างน้อยในทุก 30 วันแรงงานต้องมีการเดินทางเข้าออกประเทศ ตามขอ้ กำ� หนดในการจา้ งงานลกั ษณะนี้ แรงงานสามารถนำ� ผตู้ ดิ ตามหรอื บตุ รเขา้ มาภายใน ประเทศไดด้ ว้ ยโดยใชบ้ ตั รผา่ นแดน ซง่ึ เปน็ ไปเพอ่ื วตั ถปุ ระสงคใ์ นการทอ่ งเทยี่ วหรอื เยยี่ มญาติ เปน็ ระยะเวลา 7 วัน หรือหากมหี นงั สือเดนิ ทางสามารถพำ� นกั ได้สูงสดุ 14 วันต่อคร้ัง ทผ่ี า่ นมา สว่ นหนง่ึ ซงึ่ นบั เปน็ ผลกระทบทางออ้ มจากการประกาศพน้ื ทอี่ ำ� เภอแมส่ อด เป็นพื้นที่พัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษ การขยายตัวของการลงทุน โดยเฉพาะในภาคการ ก่อสร้าง อาคาร ถนนหนทางโครงสร้างพ้ืนฐาน รวมถึงอสังหาริมทรัพย์ เพื่อรองรับการ พฒั นาพนื้ ทใ่ี นอนาคต นำ� ไปสกู่ ารเพม่ิ ขนึ้ ของการจา้ งงานและจำ� นวนแรงงานทย่ี า้ ยเขา้ มา ทำ� งานในพน้ื ทเ่ี พมิ่ ขนึ้ ปจั จบุ นั ในฝง่ั ประเทศเพอื่ นบา้ นแมจ้ ะเรมิ่ มกี ารพฒั นาพนื้ ทบ่ี างสว่ น เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 099

เพอ่ื รองรบั การพฒั นาทางเศรษฐกจิ และมแี นวโนม้ ตอ้ งการการจา้ งแรงงานเพม่ิ ขน้ึ แตค่ าดวา่ การไหลเข้ามาของแรงงานข้ามชาติท่ีอ�ำเภอแม่สอด จะยังมีแนวโน้มที่สูงอยู่ สาเหตุหลัก ส่วนหนึ่งมาจากค่าเงินบาทที่แข็งค่าเม่ือเทียบกับค่าเงินสกุลท้องถิ่นในประเทศเพื่อนบ้าน ซงึ่ ทำ� ใหก้ ารทำ� งานในประเทศไทยโดยเปรยี บเทยี บใหผ้ ลตอบแทนทสี่ งู กวา่ แกก่ ลมุ่ แรงงาน อย่างไรก็ตามลักษณะพิเศษหน่ึงของพ้ืนที่แม่สอดเก่ียวกับการย้ายถิ่นเข้ามาของ แรงงานขา้ มชาติ คอื มกี ารไหลเขา้ และไหลออกของแรงงานขา้ มชาตคิ อ่ นขา้ งตอ่ เนอ่ื ง สว่ นหนงึ่ เป็นแรงงานกลุ่มใหม่ที่ย้ายถ่ินเข้ามาจากประเทศเพื่อนบ้าน เพ่ือมาท�ำงานในพ้ืนที่อ�ำเภอ แม่สอดทดแทนแรงงานข้ามชาติในพ้ืนที่จ�ำนวนหนึ่งท่ีย้ายเข้าไปท�ำงานในพ้ืนที่จังหวัด ชน้ั ในของประเทศไทย ขอ้ สงั เกตหนง่ึ ทพ่ี บจากในพนื้ ท่ี คอื แมป้ จั จบุ นั จำ� นวนตำ� แหนง่ งาน ทต่ี อ้ งการแรงงานจะมแี นวโนม้ เพม่ิ สงู ขนึ้ ในอำ� เภอแมส่ อด แตแ่ นวโนม้ ทเี่ พมิ่ ขน้ึ เปน็ ความ ต้องการแรงงานท่ีมีทักษะ รวมถึงเป็นกลุ่มที่ต้องเข้าเมืองโดยมีเอกสารและใบอนุญาต ทำ� งานทถี่ กู ตอ้ งเขม้ งวดมากขน้ึ จ�ำนวนแรงงานข้ามชาติในด้านจ�ำนวนว่าอาจจะไม่เปลี่ยนแปลงหรือเพิ่มขึ้นมาก เทา่ ใดนัก?? ในมมุ มองอกี ดา้ นหนง่ึ แมก้ ารจา้ งงานแรงงานตามมาตรา 64 จะมแี นวโนม้ ทำ� ใหเ้ กดิ การจา้ งแรงงานขา้ มชาตเิ พ่ิมสูงขึน้ แตแ่ รงงานสว่ นใหญใ่ นลกั ษณะน้ีถกู มองว่าเปน็ กลุม่ ท่ี เข้ามาท�ำงานในประเทศไทยในลักษณะมาเช้า เย็นกลับ ดังน้ัน แม้จะมีการจ้างแรงงาน ประเภทนเี้ พมิ่ สงู ขนึ้ อาจจะไมไ่ ดน้ ำ� ไปสกู่ ารเพม่ิ ขน้ึ ของจำ� นวนประชากรขา้ มชาตใิ นอำ� เภอ แมส่ อดรวมถงึ เดก็ ขา้ มชาติ โดยในมมุ มองนเ้ี หน็ วา่ กลมุ่ แรงงานขา้ มชาตเิ ดมิ ทม่ี อี ยใู่ นพน้ื ท่ี ไมไ่ ดเ้ ปน็ กลมุ่ ทเี่ ขา้ มาเพอื่ ตอบโจทยค์ วามตอ้ งการแรงงานทเ่ี พมิ่ ขน้ึ ในเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ ดงั นนั้ จงึ ไมน่ ่าจะได้รบั ผลกระทบมาก โดยเฉพาะในดา้ นจ�ำนวนการจา้ งงาน ยกตัวอย่าง ในกรณีกลุ่มประชากรข้ามชาติท่ีชุมชนอิสลาม หรือกะเหรี่ยงที่อาศัยอยู่ในพ้ืนท่ีมาเป็น เวลานานตามข้อกำ� หนดการจ้างงาน ไม่สามารถเข้าไปทำ� งานในเขตพื้นที่เศรษฐกจิ พิเศษ ไดอ้ ีกทัง้ ไมส่ ามารถถูกจ้างเป็นแรงงานท่ีทำ� งานตามมาตรา 64 ได้ 100 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ขอ้ มลู บางสว่ นสะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ ความตอ้ งการแรงงานทจี่ ะเพมิ่ ขน้ึ ในอนาคตจากการ พัฒนาพ้ืนท่ีเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษมีแนวโน้มเป็นในกลุ่มแรงงานท่ีมีทักษะ โดยในพื้นท่ี ได้มีการอภิปรายเก่ียวกับข้อเสนอในการส่งเสริมการจ้างงานแรงงานท้องถิ่นโดยเฉพาะ แรงงานคนไทยมากกว่าท่ีจะเป็นแรงงานข้ามชาติ รวมถึงข้อก�ำหนดเก่ียวกับการจัดจ้าง แรงงานขา้ มชาตใิ นพ้นื ทจี่ ัดสรร 2 แปลง ที่จะตอ้ งเปน็ กลุ่มแรงงานตามมาตรา 64 หรือ แรงงานข้ามชาติท่ีเข้ามาท�ำงานภายในประเทศภายใต้ข้อตกลง MOU ระหว่างประเทศ เทา่ นน้ั ซงึ่ หากเปน็ ไปในทศิ ทางดงั กลา่ ว การจา้ งงานแรงงานทเ่ี พม่ิ ขน้ึ ในอนาคตโดยเฉพาะ ในพื้นที่จัดสรร 2 แปลง เพ่ือพัฒนาและส่งเสริมการลงทุนภาคอุตสาหกรรม อาจไม่มี ผลกระทบต่อจำ� นวนการจา้ งแรงงานข้ามชาตเิ พิม่ ขนึ้ เทา่ ใดนกั ความคดิ เหน็ ของผแู้ ทนหนว่ ยงานภาครฐั สว่ นหนงึ่ มองวา่ การดำ� เนนิ การสง่ เสรมิ การ จ้างงานภายใต้มาตรา 64 ท่ีผ่านมา แม้จะท�ำให้เกิดการจ้างงานในลักษณะน้ีเพ่ิมสูงขึ้น แต่ก็เป็นเพียงการเปล่ียนรูปแบบการจ้างงานของกลุ่มแรงงานข้ามชาติท่ีเป็นลูกจ้าง ไม่มีเอกสารหรือไม่ถูกต้องตามกฎหมายแต่เดิม กล่าวคือ อาจไม่ได้น�ำไปสู่การจ้างงาน ในภาพรวมท่ีเพิ่มสูงขึ้น เพียงแต่เปล่ียนรูปแบบการแจ้งงานและสถานภาพของแรงงาน ข้ามชาติในพื้นที่เท่านั้น ซ่ึงในมุมนี้ประเมินว่าการด�ำเนินงานตามกฎหมายการจ้างงาน มาตรา 64 เปน็ เพยี งมาตรการทอี่ อกมาเพอ่ื ชว่ ยเหลอื นายจา้ ง ทใี่ นอดตี ประสบปญั หาจาก การทแ่ี รงงานขา้ มชาตทิ ไี่ ดร้ บั การจดทะเบยี นและมใี บอนญุ าตทำ� งานหรอื ผา่ นกระบวนการ พิสูจน์สัญชาติเรียบร้อยแล้ว ส่วนหนึ่งมีแนวโน้มเคลื่อนย้ายออกจากพื้นท่ีเข้าไปท�ำงาน ในเมืองช้ันในของประเทศไทยและท�ำให้เกิดผลกระทบผลเสียกับนายจ้าง เนื่องจากการ ว่าจ้างแรงงานข้ามชาติตามมาตรา 64 ซึ่งมีลักษณะไม่ถาวรและแรงงานไม่สามารถออก นอกพ้ืนท่ีได้ เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 101

ในบางมุมมองเห็นว่าในช่วงแรกของการพัฒนาพื้นที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษอาจจะ สง่ ผลใหจ้ ำ� นวนการจา้ งงานและแรงงานขา้ มชาตใิ นพน้ื ทเ่ี พม่ิ สงู ขนึ้ แตใ่ นระยะยาวภายใต้ บรบิ ทของพนื้ ทที่ ม่ี กี ารไหลเขา้ และไหลออกของแรงงานขา้ มชาตติ ามจดุ ผา่ นแดนทางธรรมชาติ รวมถึงการย้ายถิ่นเข้าไปท�ำงานในเมืองชั้นในของประเทศไทยอย่างต่อเน่ือง โดยเฉพาะ กลุ่มแรงงานที่เริ่มมีทักษะและประสบการณ์ในการท�ำงานในอ�ำเภอแม่สอด ท�ำให้จ�ำนวน ประชากรข้ามชาติในอ�ำเภอแม่สอดมีลักษณะเปลี่ยนแปลงไหลเข้าไหลออกตลอดเวลา ซึ่งในระยะยาวจ�ำนวนประชากรข้ามชาติรายงานตัวเป็นเด็กข้ามชาติที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ อาจไม่เปลยี่ นแปลงเท่าใดนัก ภายใต้มุมมองกลุมนี้ โดยสรุปเก่ียวกับการพัฒนาพื้นที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษอาจ จะไม่ได้น�ำไปสู่หรือส่งผลกระทบต่อการจ้างแรงงานข้ามชาติในพ้ืนที่ท่ีเพ่ิมขึ้นเท่าใดนัก แต่น่าท่ีจะมีผลต่อการเปล่ียนแปลงของรูปแบบการจ้างงาน จากแต่เดิมที่ส่วนใหญ่เป็น แรงงานจดทะเบยี น หรอื แรงงานทถ่ี อื หนงั สอื เดนิ ทางชว่ั คราวจากการพสิ จู นส์ ญั ชาติ หรอื ไม่มีเอกสารใดเลย ไปเปน็ ในลักษณะของการจา้ งงานภายใต้มาตรา 64 หรอื การจา้ งงาน ลักษณะช่ัวคราวตามฤดูกาลเพ่ิมสูงขึ้น ส�ำหรับการจ้างงานในพ้ืนที่นิคมอุตสาหกรรม จดั สรร 2 แปลงของเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษอำ� เภอแมส่ อด แรงงานขา้ มชาตจิ ะตอ้ งเปน็ ไปตาม กฎหมายมาตรา 64 หรอื กลมุ่ ทเี่ ขา้ มาทำ� งานภายในประเทศผา่ น MOU ระหวา่ งประเทศ เท่าน้ัน ซึ่งแรงงานกลุ่มน้ีที่จะมีแนวโน้มเพิ่มข้ึน จะเป็นกลุ่มแรงงานที่มีทักษะระดับหนึ่ง และมีแนวโน้มท�ำงานและอาศัยอยู่ในพื้นที่เพียงชั่วระยะเวลาหน่ึง ซึ่งจะแตกต่างกับ ลักษณะกล่มุ ประชากรข้ามชาตทิ ่ีอาศยั อยู่ในพื้นทแ่ี มส่ อด ณ ปัจจบุ ัน 102 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

จำ� นวนเดก็ ข้ามชาต?ิ ? ผแู้ ทนผนู้ ำ� ชมุ ชนและหนว่ ยงานภาครฐั จำ� นวนหนงึ่ คาดวา่ ในอนาคตจำ� นวนเดก็ ขา้ มชาติ ในพน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดจะมแี นวโนม้ เพม่ิ สงู ขนึ้ สว่ นหนง่ึ เปน็ ผลมาจากการเขา้ มาทำ� งานของ แรงงานขา้ มชาตทิ ม่ี แี นวโนม้ เพมิ่ ขน้ึ ทง้ั จากกลมุ่ แรงงานในปจั จบุ นั และกลมุ่ แรงงานทอี่ าจจะ เพ่ิมข้ึนในอนาคต อีกส่วนหนึ่งเป็นผลมาจากอัตราการคุมก�ำเนิดที่ค่อนข้างต่�ำในกลุ่ม ประชากรขา้ มชาตทิ อี่ าศยั อยใู่ นพน้ื ที่ โดยในปจั จบุ นั ภายหลงั จากทมี่ กี ารประกาศอนญุ าต ให้เด็กข้ามชาติท่ีเกิดในประเทศไทยมีเอกสารจดทะเบียนการเกิด พ�ำนักและเติบโต ในประเทศไทยอยา่ งตอ่ เนอื่ ง และจบการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาตรสี ามารถยน่ื ขอสญั ชาตไิ ด้ ท�ำให้คาดว่าพ่อแม่ที่เป็นแรงงานข้ามชาติในจ�ำนวนท่ีเพิ่มข้ึน มีแนวโน้มต้องการให้บุตร ซึ่งเป็นเด็กข้ามชาติที่เกิดในประเทศไทยอยู่ในประเทศไทยในระยะยาวเพิ่มมากข้ึนกว่า แตก่ อ่ นท่เี ด็กขา้ มชาติสว่ นหน่งึ ท่ีเกิดในประเทศไทยถกู สง่ กลบั ไปยังประเทศตน้ ทาง ปัจจัยท่ีส�ำคัญอีกส่วนหน่ึง มาจากนโยบายการส�ำรวจเด็กข้ามชาติท่ีก�ำลังศึกษา อยู่ในโรงเรียนไทยเพื่อจัดท�ำฐานข้อมูลทางทะเบียนและออกบัตรประจ�ำตัวผู้ไม่มีสถานะ ทางทะเบียนให้ ซึ่งเป็นบัตรที่มีอายุ 10 ปี และโดยกฎหมายแล้วเป็นเพียงบัตรท่ีแสดง สถานะและตัวตนของบุคคล แต่ไม่ได้เป็นเอกสารตามกฎหมายที่ให้อนุญาตอยู่อาศัย ในประเทศได้อย่างถูกต้อง แต่ในบริบทของพื้นที่อ�ำเภอแม่สอด การมีเอกสารดังกล่าว มีประโยชน์ในหลายเร่ือง เช่น เด็กข้ามชาติที่มีบัตรสามารถท�ำเร่ืองขอแจ้งเดินทาง ออกนอกพื้นที่ได้ช่ัวคราว หรือเม่ือถูกตรวจพบโดยเจ้าหน้าท่ีที่บังคับใช้กฎหมายสามารถ แสดงบัตรดังกลา่ วเพ่ือยืนยนั ตวั ตนได้ เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 103

ตอ่ การเข้าถึงการศึกษา ผู้ให้ข้อมูลจากหลายภาคส่วนเห็นว่าในระยะยาว เด็กข้ามชาติท้ังกลุ่มท่ีมีเอกสาร ถูกต้องหรือไม่มีเอกสาร หากไม่สามารถเข้าถึงและได้รับการศึกษาท่ีเหมาะสมแล้วก็จะ กลายเปน็ ปญั หาสงั คมระยะยาวในพน้ื ท่ี และอาจจะเปน็ ภาระของประเทศไทยไดใ้ นอนาคต โดยเฉพาะปัญหาการใช้แรงงานเด็กหรือการค้ามนุษย์ การให้การศึกษาหรือส่งเสริมให้ เด็กข้ามชาติกลุ่มน้ี โดยเฉพาะกลุ่มที่เกิดและเติบโตในประเทศไทย จึงอาจมองได้ว่า เปน็ การช่วยเหลอื ประเทศในทางหนง่ึ ในระยะยาว การพฒั นาพน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษทผ่ี า่ นมา ยงั ไมไ่ ดม้ ผี ลกระทบ ท่ีชัดเจนในด้านการเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติมากนัก แต่มีผลกระทบทางอ้อม ในเชิงบวกบางด้านจากการท่ีมีหน่วยงานภายนอกเข้ามาให้การสนับสนุนการศึกษาแก่ เดก็ ข้ามชาตเิ พิม่ ขึน้ ไดแ้ ก่ โรงเรียนไทยท่เี ปิดรับเดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ ศึกษาและศูนยเ์ รียนรู้ท่ี ส่วนใหญด่ �ำเนนิ การโดยองคก์ รพฒั นาเอกชนในพนื้ ท่ี ในภาพรวม ความคิดเห็นสว่ นใหญ่ มองว่า การเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติในสัดส่วนท่ีสูงยังคงเป็นการเข้าเรียนหรือ รบั การศกึ ษาจากศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชนมากกวา่ โรงเรยี นไทย ดว้ ยปญั หาและ ขอ้ จำ� กดั ดา้ นการศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาติ ทส่ี ำ� คญั เปน็ ในเรอื่ งของภาษาไทย เนอื่ งจากการ เข้าศึกษาในโรงเรียนไทยเด็กจ�ำเป็นต้องสามารถส่ือสารภาษาไทยได้ ซ่ึงท�ำให้ครอบครัว แรงงานข้ามชาติจ�ำนวนมาก โดยเฉพาะกลุ่มที่ยังไม่มีแผนการแน่ชัดในการสนับสนุนให้ บตุ รหลานทเ่ี ปน็ เดก็ ขา้ มชาตเิ ตบิ โตในประเทศไทยในระยะยาว ยงั คงตอ้ งการใหบ้ ตุ รหลาน ซึ่งเป็นเด็กข้ามชาติเข้าศึกษาท่ีศูนย์เรียนรู้ขององค์กรพัฒนาเอกชนท่ีใช้ภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ รวมถึงหลักสูตรการเรียนการสอนของประเทศต้นทางเป็นหลัก โดยเฉพาะ ศนู ยเ์ รยี นรทู้ มี่ กี ารสง่ เสรมิ การใชภ้ าษาองั กฤษและภาษาไทยควบคกู่ นั ไปในการเรยี นการสอน ซง่ึ ทำ� ใหเ้ ดก็ ขา้ มชาตทิ เ่ี รยี นในศนู ยเ์ รยี นรบู้ างสว่ นมโี อกาสและความสามารถทางดา้ นภาษา ท่ีหลากหลายมากกวา่ 104 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

จากมุมมองขององค์กรพัฒนาเอกชนในพ้ืนที่ การพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษของ อ�ำเภอแม่สอด หากสามารถด�ำเนินการและขับเคลื่อนได้ตามแผนงานที่ประเทศไทย กำ� หนดไว้ คาดวา่ นา่ จะกอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบในพน้ื ที่ โดยเฉพาะในดา้ นโอกาสการจา้ งงาน ทด่ี ขี น้ึ ในอนาคต เดก็ ขา้ มชาตแิ ละนกั เรยี นในพนื้ ทที่ ไี่ ดร้ บั โอกาสทางการศกึ ษาจะมโี อกาส ในการทำ� งานในระยะยาวทีด่ ขี ้นึ โดยเฉพาะกลุม่ ทมี่ ีความสามารถทางด้านภาษา มีความ เขา้ ใจในเรอ่ื งวฒั นธรรมทแี่ ตกตา่ งของคนแตล่ ะประเทศ นา่ ทจี่ ะมโี อกาสในการมงี านทำ� ที่ สงู กวา่ ซงึ่ หากพจิ ารณาในมมุ มองน้ี การจบการศกึ ษาในสถานศกึ ษาหรอื โรงเรยี นของไทย ย่อมจะมภี าษีที่ดีกว่า เนอ่ื งจากสามารถนำ� มาใชใ้ นการเทยี บวุฒแิ ละรับรองวุฒกิ ารศกึ ษา ในประเทศไทยได้ ในขณะที่การเรียนหรือการศึกษาในศูนย์เรียนรู้แม้จะสอบผ่านได้ตาม เกณฑแ์ ตเ่ นอื่ งจากเปน็ หลกั สตู รการเรยี นการสอนของตา่ งประเทศจงึ ไมถ่ กู รบั รองวฒุ โิ ดย หน่วยงานในประเทศไทย นักเรียนที่ต้องการได้รับการรับรอง จ�ำเป็นต้องไปด�ำเนินการ สอบเทยี บในระบบการศึกษานอกโรงเรยี น (กศน.) ของประเทศไทย) ดังนัน้ ในอนาคต แนวโนม้ ของเดก็ ขา้ มชาตทิ ตี่ อ้ งการศกึ ษาในโรงเรยี นไทยนา่ จะมเี พมิ่ สงู ขน้ึ อยา่ งไรกต็ าม การท่ีโรงเรียนไทยยังจัดการเรียนการสอนโดยเน้นการใช้ภาษาไทยเป็นหลักเท่านั้น อาจเปน็ ขอ้ จำ� กดั การกำ� หนดนโยบายในดา้ นการศกึ ษาในพน้ื ทท่ี ม่ี คี วามชดั เจน โดยมงุ่ เนน้ การสนบั สนนุ ครทู ง้ั กลมุ่ ทเ่ี ปน็ คนไทยและครชู าวตา่ งชาตใิ นโรงเรยี นของไทยใหม้ เี พมิ่ มากขนึ้ เพ่อื สามารถจดั การเรียนการสอนได้หลากหลายภาษาจึงเปน็ เรือ่ งท่ีควรพิจารณา ปจั จยั ทจี่ ะสง่ เสรมิ ใหค้ รอบครวั แรงงานขา้ มชาตสิ ง่ เดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ มาศกึ ษาในโรงเรยี นไทย เพม่ิ ขนึ้ อกี เปน็ ปจั จยั เกยี่ วกบั นโยบายของประเทศไทยในการอนญุ าตใหเ้ ดก็ ขา้ มชาตทิ เี่ กดิ ในประเทศไทยและมีเอกสารการจดทะเบียนการเกิด พ�ำนักอาศัยอยู่ในประเทศไทยและ ศึกษาต่อเน่ืองจนจบระดับปริญญาตรี สามารถยื่นขอสัญชาติไทยได้ ผู้แทนหน่วยงานท่ี เกยี่ วขอ้ งในพนื้ ทม่ี คี วามเหน็ วา่ ในอนาคตเดก็ ขา้ มชาตทิ เี่ กดิ และคลอดในไทยจะมแี นวโนม้ เพิ่มสูงข้ึน โดยท่ีในสัดส่วนที่สูงขึ้นกว่าในอดีตมีแนวโน้มจะถูกเล้ียงดูและเติบโตใน ประเทศไทยมากกว่าแต่ก่อน แนวโน้มในการสนับสนุนการศึกษาให้แก่บุตรข้ามชาติของ แรงงานขา้ มชาตใิ นระบบการศกึ ษาของไทยจนถงึ ระดบั อดุ มศกึ ษาหรอื ปรญิ ญาตรี คาดวา่ เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 105

นา่ จะมแี นวโนม้ เพม่ิ สงู ขนึ้ ในอนาคต ในปจั จบุ นั พนื้ ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อด เดก็ ขา้ มชาตทิ สี่ ามารถ เรียนจบหรือสอบเทียบชั้นในระบบการศึกษานอกโรงเรียนถึงระดับมัธยมปลาย สามารถ เข้าศึกษาต่อในระดับปริญญาตรีที่มหาวิทยาลัยราชภัฏก�ำแพงเพชรซ่ึงมีท่ีต้ังวิทยาเขต อยู่ท่อี �ำเภอแมส่ อดได้ ปัญหาและข้อจ�ำกัดท่ีประสบโดยโรงเรียนไทยในพ้ืนท่ี ส่วนใหญ่เป็นในเรื่องจ�ำนวน บุคลากรและอัตราก�ำลังของครูผู้ดูแล ในการจัดการเรียนการสอนของโรงเรียนไทย ที่รับเด็กข้ามชาติเข้าศึกษาจะต้องมีการจัดหาผู้ช่วยครูที่สามารถพูดภาษาของประเทศ เพอ่ื นบา้ นได้ โดยเฉพาะสำ� หรบั เดก็ ในระดบั ชนั้ อนบุ าลและประถมศกึ ษาปที ่ี 1 ครผู รู้ บั ผดิ ชอบ ดูแลเด็กในระดับอนุบาลบางส่วนจึงค่อนข้างมีความยากล�ำบากและภาระงานท่ีเพิ่มขึ้น แนวโนม้ การเพมิ่ ขน้ึ ของนกั เรยี นทเี่ ปน็ เดก็ ขา้ มชาตใิ นอนาคตทำ� ใหโ้ รงเรยี นไทยในพนื้ ทบ่ี างสว่ น เป็นกังวลเก่ียวกับผลกระทบในด้านของคุณภาพการศึกษา เน่ืองจากภาระการเรียน การสอนของครูที่จะเพิ่มสูงข้ึนในขณะที่อัตราก�ำลังค่อนข้างมีอยู่อย่างจ�ำกัด นอกจากน้ี ด้วยข้อจ�ำกัดในด้านภาษาและความสามารถในการเรียนรู้ของเด็กข้ามชาติที่ยังค่อนข้าง แตกต่างกันมาก อาจท�ำให้เกิดผลกระทบต่อคุณภาพการเรียนการสอนในภาพรวม การจัดการให้มีล่ามหรือผู้ช่วยภายในโรงเรียนเพ่ือดูแลกลุ่มนักเรียนที่เป็นเด็กข้ามชาติ ควรไดร้ ับการสนบั สนนุ เพมิ่ ข้ึนใหแ้ กโ่ รงเรยี นไทยทีร่ ับเดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ ศึกษา เสียงสะท้อนจากกลุ่มตัวแทนพ่อแม่เด็กข้ามชาติที่เป็นแรงงานข้ามชาติส่วนหน่ึง แจ้งว่ามีโรงเรียนไทยบางแห่งไม่รับเด็กข้ามชาติท่ีไม่มีเอกสารประจ�ำตัวหรือเอกสารการ จดทะเบียนการเกิดเข้าเรียน ซ่ึงขัดแย้งกับนโยบายของรัฐบาลไทยท่ีให้โรงเรียนไทย ทกุ แหง่ รบั เดก็ ขา้ มชาตทิ กุ คนเขา้ เรยี นหนงั สอื แมไ้ มม่ เี อกสารหรอื เอกสารการจดทะเบยี น การเกดิ อยา่ งไรกต็ าม ในมมุ มองดงั กลา่ วนห้ี ากพจิ ารณาในฝง่ั ของโรงเรยี นอาจเปน็ ไปไดว้ า่ เป็นมาตรการหนึ่งของโรงเรียนในการส่งเสริมให้พ่อแม่ที่เป็นแรงงานข้ามชาติทุกคน ตระหนกั ถงึ ความสำ� คญั และนำ� บตุ รขา้ มชาตทิ เี่ กดิ ทกุ คนไปจดทะเบยี นการเกดิ นอกจากน้ี อาจเปน็ ไปไดว้ า่ ความสามารถในการรบั นกั เรยี นของโรงเรยี นมจี ำ� กดั (โดยเฉพาะโรงเรยี น ในเขตเมอื ง) ไมเ่ พยี งเฉพาะสำ� หรบั เดก็ ข้ามชาตแิ ตร่ วมถึงเดก็ ไทย ท�ำใหใ้ นการพิจารณา รบั เด็กเขา้ ศึกษา โรงเรยี นจงึ ก�ำหนดกฏเกณฑใ์ นการคัดเลอื กบางอย่าง 106 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

การศึกษาของเด็กข้ามชาติในพ้ืนท่ีอ�ำเภอแม่สอดอีกรูปแบบที่มีความส�ำคัญ คือ การศึกษาในศูนย์เรียนรู้ซ่ึงส่วนใหญ่อยู่ภายใต้การด�ำเนินงานขององค์กรพัฒนาเอกชน ที่ได้รับการสนับสนุนจากแหล่งทุนภายนอก โดยในปัจจุบันคาดว่ามีมากกว่า 100 แห่ง ในจำ� นวนนปี้ ระมาณ 50-60 แหง่ อย่ภู ายใตก้ ารก�ำกับดแู ลของ สพป. ตากที่ 2 ปัญหาท่ี ศูนยเ์ รยี นรูห้ ลายแหง่ ประสบเกีย่ วกับการจดั การเรยี นการสอนใหก้ บั เด็กขา้ มชาตใิ นพื้นท่ี คอื การเคลอื่ นยา้ ยของกล่มุ เด็กข้ามชาติ รวมถึงครผู ู้สอนในศูนย์เรียนรทู้ ที่ �ำให้เกดิ ความ ไมต่ อ่ เนอ่ื งในการไดร้ บั การศกึ ษาทมี่ คี ณุ ภาพของเดก็ ขา้ มชาติ ครใู นศนู ยเ์ รยี นรซู้ ง่ึ สว่ นใหญ่ เป็นประชากรข้ามชาติ ส่วนหนึ่งประสบปัญหาในเรื่องสถานการณ์จ้างงาน ซ่ึงตาม กฎหมายไทยไมส่ ามารถทำ� งานในลกั ษณะของการเปน็ ครผู สู้ อนได้ ในสถานการณป์ จั จบุ นั ทเ่ี ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนมากเขา้ ศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ ผแู้ ทนองคก์ รพฒั นาเอกชนจำ� นวนหนงึ่ มขี อ้ เสนอในพนื้ ที่ ควรตอ้ งมกี ารหารอื เกยี่ วกบั สถานภาพของครตู า่ งดา้ วทอ่ี ยใู่ นศนู ยเ์ รยี นรู้ เหล่านี้ให้ชัดเจนมากข้ึน การขาดทรัพยากรในการจัดการเรียนการสอนโดยเฉพาะ ในศนู ยเ์ รยี นรทู้ ต่ี ง้ั อยใู่ นพน้ื ทห่ี า่ งไกล ทเ่ี ปน็ พนื้ ทปี่ า่ เขา้ ถงึ ยากสำ� หรบั กลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตทิ เ่ี ปน็ ลกู หลานแรงงานข้ามชาติในภาคเกษตร เป็นเรอ่ื งทห่ี ลายฝา่ ยที่เกีย่ วข้องควรเข้ามาดแู ล การเปิดและปิดตัวของศูนย์เรียนรู้ในพ้ืนท่ี ซ่ึงเป็นปัญหามาจากหลายปัจจัยข้างต้น ทั้งในส่วนปัญหาของครูผู้สอนในศูนย์เรียนรู้และการขาดการสนับสนุนท่ีต่อเนื่องจาก หน่วยงานภายนอก ส่งผลกระทบต่อการจัดการของโรงเรียนไทยส่วนหนึ่งด้วยเช่นกัน เน่ืองจากนักเรียนที่เป็นเด็กข้ามชาติจ�ำนวนหนึ่งพักอาศัยอยู่ในศูนย์พักพิง (shelter) ท่ีสนับสนุนโดยศูนย์เรียนรู้ หรือองค์กรพัฒนาเอกชน ซึ่งเม่ือมีการปิดตัวท�ำให้เด็ก จ�ำนวนหนึ่งต้องย้ายกลับไปยังประเทศต้นทางและขาดหายไปจากระบบการศึกษาของ โรงเรยี นไทย ซง่ึ เปน็ สาเหตหุ นง่ึ ทที่ ำ� ใหจ้ ำ� นวนเดก็ นกั เรยี นทเ่ี ปน็ เดก็ ขา้ มชาตใิ นโรงเรยี นไทย มีการเปลี่ยนแปลงข้ึนลงไม่น่ิง และส่งผลกระทบต่อการด�ำเนินการและการจัดการเรียน การสอนของโรงเรียนไทยในพน้ื ทดี่ ้วยเชน่ กัน เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 107

ตอ่ การเข้าถึงบริการสขุ ภาพ การพฒั นาพน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ มแี นวโนม้ สง่ ผลกระทบเชงิ บวก ตอ่ ระบบบรกิ ารสขุ ภาพในพน้ื ทเี่ ชน่ ทโี่ รงพยาบาลแมส่ อด ไดร้ บั การขยายขดี ความสามารถ ในการดแู ลประชากรเพม่ิ ขน้ึ เปน็ โรงพยาบาลขนาด 500 เตยี ง รวมถงึ ไดร้ บั การสนบั สนนุ ในการพัฒนาศักยภาพของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลในพ้ืนที่โดยรอบการจัด ทมี แพทยแ์ ละพยาบาลลงไปปฏบิ ัติงาน การเขา้ มาเปิดด�ำเนนิ การของโรงพยาบาลเอกชน ซ่ึงท�ำให้ทางเลือกในการเข้ารับบริการรักษาทางสุขภาพในพ้ืนที่มีเพิ่มขึ้น ปัจจัยอีกด้าน ท่ีเป็นปัจจัยเชิงบวกต่อการเข้าถึงบริการทางสุขภาพและการมีหลักประกันสุขภาพของ ประชากรข้ามชาติ รวมถึงเด็กข้ามชาติในพื้นที่ คือการเข้ามาด�ำเนินงานขององค์กร M-Fund ภายใตก้ ารสนบั สนนุ จากองคก์ รระหวา่ งประเทศ โดยดำ� เนนิ การขายแผนประกนั สุขภาพให้กับประชากรข้ามชาติภายใต้ชุดสิทธิประโยชน์ต่างๆ ท้ังส�ำหรับตัวบุคคล และ สำ� หรับสมาชิกในครอบครัวรวมถึงเดก็ ขา้ มชาติ ส่วนปัจจัยท่ีมีอยู่เดิมตั้งแต่ก่อนการพัฒนาพื้นที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษท่ีเป็นปัจจัย เชงิ บวกสง่ เสรมิ ใหป้ ระชากรขา้ มชาตใิ นพนื้ ทแ่ี ละเดก็ ขา้ มชาตสิ ามารถเขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพได้ ได้แก่ การด�ำเนินงานของคลินิกแม่ตาว ซ่ึงได้การสนับสนุนจากองค์กรพัฒนาเอกชนท่ี ด�ำเนินงานมาอย่างตอ่ เน่อื ง การประกาศใชม้ าตรา 64 ในการจา้ งแรงงานขา้ มชาติ ในมมุ หนงึ่ เปน็ ปจั จยั ทม่ี แี นวโนม้ ส่งผลกระทบเชิงบวกต่อการมีหลักประกันทางสุขภาพของแรงงานข้ามชาติให้ดีข้ึน เนื่องจากการต่ออายุการอนุญาตท�ำงานในแต่ละครั้ง แรงงานข้ามชาติจะต้องท�ำประกัน สุขภาพเพ่ือน�ำมาใช้เป็นหลักฐาน ซึ่งท�ำให้สถานการณ์ภาพรวมในการมีหลักประกัน สขุ ภาพของประชากรขา้ มชาตใิ นพนื้ ทมี่ แี นวโนม้ ดขี น้ึ เชน่ เดยี วกบั สถานการณก์ ารควบคมุ และเฝ้าระวังโรคในพื้นที่ ที่ผู้แทนองค์กรภาครัฐด้านสุขภาพจ�ำนวนหนึ่งให้ความเห็นว่า กฎหมายมาตรา 64 ชว่ ยสง่ เสรมิ ใหห้ นว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งทางดา้ นสขุ ภาพสามารถตดิ ตาม แรงงานและประสานการทำ� งานในการดแู ลและควบคมุ โรคในกลมุ่ แรงงานขา้ มชาตไิ ดง้ า่ ย 108 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

และสะดวกมากข้ึน เช่นเดียวกับการขายบัตรประกันสุขภาพให้กับแรงงานที่จ�ำเป็นต้อง ต่ออายุใบอนุญาตทุกๆ 3 เดือน ซ่ึงท�ำให้ตามตรวจสอบและควบคุมโรคได้ง่ายกว่า กลุ่มแรงงานที่ผ่านการพิสูจน์สัญชาติหรือเข้ามาท�ำงานภายในประเทศภายใต้ MOU ซงึ่ ตามขอ้ กฎหมายตอ้ งประกนั ตนกบั ระบบประกนั สงั คมแตใ่ นทางปฏบิ ตั ยิ งั มกี ารตกหลน่ และไมส่ ามารถติดตามตัวได้อยูเ่ ป็นจ�ำนวนมาก กลุ่มเด็กข้ามชาติซ่ึงจ�ำนวนหนึ่งเป็นกลุ่มท่ีย้ายถิ่นตามพ่อแม่แรงงานข้ามชาติมา จากประเทศเพื่อนบ้านเพ่ือเข้ามาท�ำงานในประเทศไทย โดยเฉพาะกลุ่มเด็กในช่วง อายุประมาณ 3-4 ขวบ ซ่ึงจะไม่มีข้อมูลหรือเอกสารที่ยืนยันได้ว่าได้รับบริการสุขภาพ โดยเฉพาะในด้านการป้องกันโรค การฉีดวัคซีนที่จ�ำเป็นมาครบถ้วนหรือไม่ เป็นกลุ่มท่ี เปน็ ความท้าทายส�ำคัญ ในสว่ นของผใู้ หบ้ รกิ ารทางสขุ ภาพ แมโ้ รงพยาบาลแมส่ อดจะไดร้ บั การขยายศกั ยภาพ ในการดแู ลผปู้ ว่ ยเพม่ิ มากขนึ้ แตป่ ญั หาและขอ้ จำ� กดั ทสี่ ำ� คญั ยงั คงเปน็ ในเรอื่ งกำ� ลงั คนและ ยอดคา่ ใช้จา่ ยอนเุ คราะหต์ ่อปีที่ยังสงู ถงึ ประมาณ 60 ลา้ นบาท เนื่องจากแรงงานจ�ำนวน มากยงั ไม่มบี ัตรประกันสุขภาพ โดยเฉพาะในกลมุ่ ผตู้ ดิ ตามหรือกล่มุ ทเี่ ป็นประชากรแฝง ซ่ึงจ�ำนวนมากเป็นกลุ่มเด็ก ปัจจุบันแม้จะมี M-Fund เข้ามาช่วยเหลือในการขาย บัตรประกันสุขภาพทางเลือกให้กับประชากรข้ามชาติกลุ่มนี้ซึ่งมีชุดสิทธิประโยชน์ที่ ครอบคลุมเด็กข้ามชาติ ในลักษณะการซื้อประกันหรือจ่ายสมทบรายเดือน ซ่ึงอาจจะ เหมาะสมกับบริบทของแรงงานข้ามชาติมากกว่าเมื่อเทียบกับบัตรประกันสุขภาพของ กระทรวงสาธารณสุข แต่ในช่วงเวลาของการสัมภาษณ์ก็เริ่มมีเสียงสะท้อนเก่ียวกับ ข้อกังวลในด้านปัญหาการขาดทุนที่เพิ่มมากขึ้นจากการก�ำหนดวงเงินในการรักษาไว้ ที่ระดับค่อนข้างสูง ในขณะที่การเรียกเก็บเบ้ียสมทบหรือเบ้ียประกันค่อนข้างต�่ำ และ กลุ่มท่ีซ้ือประกันสุขภาพยังมีแนวโน้มเป็นกลุ่มท่ีมีความเส่ียงในการเจ็บป่วยมากกว่า กลุ่มที่มสี ขุ ภาพแขง็ แรง เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 109

ในส่วนของคลินิกแม่ตาว ประเด็นท่ีเป็นข้อกังวลเป็นเกี่ยวกับสถานะของคลินิกที่ ไมไ่ ดถ้ กู รบั รองจากกระทรวงสาธารณสขุ ของประเทศไทยในฐานะสถานพยาบาลทถ่ี กู ตอ้ ง ตามกฎหมาย และในปจั จบุ นั คลนิ กิ ไดร้ บั การสนบั สนนุ ทางการเงนิ ทน่ี อ้ ยลง ทำ� ใหป้ ระสบ ปัญหาข้อจ�ำกัดและต้องตัดบริการทางสุขภาพบางเรื่องออกโดยส่งตัวผู้ป่วยไปรับบริการ ในโรงพยาบาลของประเทศไทย การเขา้ รบั บรกิ ารฝากครรภข์ องแมข่ า้ มชาตยิ งั เปน็ ปญั หา ในกลุ่มท่ีมาคลอดที่คลินิกแม่ตาว แม่ข้ามชาติจ�ำนวนหน่ึงข้ามฝั่งจากประเทศเพื่อนบ้าน เพอื่ มาคลอดบตุ รทคี่ ลนิ กิ แมต่ าวโดยแจง้ วา่ ไดร้ บั บรกิ ารฝากครรภใ์ นฝง่ั ประเทศเพอ่ื นบา้ น มาแลว้ อยา่ งไรกต็ ามทางคลนิ กิ ไมส่ ามารถตรวจสอบขอ้ มลู ได้ ซงึ่ ในประชากรแมข่ า้ มชาติ กลุ่มน้ีแนวโน้มในการได้รับบริการหลังคลอดและการรับวัคซีนให้แก่เด็กข้ามชาติเกิดใหม่ ยงั มีคอ่ นข้างต�่ำ ซงึ่ ถอื เป็นอกี ขอ้ จ�ำกัดและปญั หาทเ่ี กิดขนึ้ เกย่ี วกบั การจดั ระบบประกนั สขุ ภาพใหก้ บั ประชากรขา้ มชาตแิ ละเดก็ ขา้ มชาตใิ นพนื้ ที่ มขี อ้ คดิ เหน็ สว่ นหนง่ึ เสนอวา่ การจดั การระบบหลกั ประกนั สำ� หรบั ประชากรขา้ มชาตคิ วรมี ลกั ษณะทย่ี ดื หยนุ่ และสามารถดำ� เนนิ การปรบั เปลยี่ นไดต้ ามความเหมาะสมกบั บรบิ ทของ แต่ละพ้ืนที่ ซ่ึงจะท�ำให้ช่วยสามารถตอบโจทย์ความต้องการของประชากรข้ามชาติและ เด็กข้ามชาติได้ดีขึ้น รวมถึงอ�ำนวยความสะดวกการบริหารจัดการของสถานพยาบาล ในพ้ืนที่ได้ดีกว่าการก�ำหนดรูปแบบและระบบการจัดการที่ตายตัวและใช้เหมือนกัน ทั้งประเทศ (ในที่นี้ หมายถึง บัตรประกันสุขภาพแรงงานข้ามชาติท่ีด�ำเนินการ โดยกระทรวงสาธารณสุข) ส�ำหรับประชากรเด็กข้ามชาติท่ีมีอายุตั้งแต่ 7 ปี ข้ึนไป บัตรประกันสุขภาพของกระทรวงสาธารณสุขมีค่าใช้จ่ายท่ีเทียบเท่ากับแรงงานข้ามชาติ อายุ 15 ปีข้ึนไป ซ่ึงส่วนหน่ึงท�ำให้ไม่ดึงดูดกับครอบครัวแรงงานข้ามชาติในการซื้อบัตร ประกันสุขภาพให้กับบุตรหลานเด็กข้ามชาติในช่วงอายุ 7 ถึง 14 ปี การจัดการรูปแบบ ประกนั สขุ ภาพสำ� หรบั ประชากรขา้ มชาตใิ นลกั ษณะแพคเกจซอ้ื เปน็ แบบครอบครวั คลา้ ยกบั รปู แบบทกี่ ำ� ลงั ดำ� เนนิ งานโดย M-Fund อาจจะมคี วามเหมาะสมกวา่ และถกู นำ� ไปพจิ ารณา เพอื่ ปรับเปล่ยี นรปู แบบบัตรประกันสุขภาพของไทย 110 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

การพัฒนาพื้นท่ีเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ มุมมองท่ีเป็นข้อกังวลซึ่งสะท้อนจากผู้แทน หน่วยงานทางด้านสุขภาพ คือ ยังขาดการเตรียมการและการให้ความส�ำคัญที่เพียงพอ เก่ียวกับผลกระทบที่จะเกิดข้ึนทางด้านสุขภาพจากการพัฒนา ที่ผ่านมาส่วนใหญ่เป็น การมองในเรอ่ื งของธุรกจิ การลงทุน แตย่ งั ขาดการเตรียมความพรอ้ มทางสุขภาพ รวมถงึ ส่งิ แวดลอ้ มในอนาคตทก่ี ารพฒั นาเขตเศรษฐกิจพเิ ศษเกิดขึน้ เต็มรปู แบบ การไหลเขา้ มา ของประชากรตา่ งถนิ่ รวมถงึ ประชากรแรงงานข้ามชาติท่เี พิ่มขนึ้ ยอ่ มจะนำ� ไปสู่แนวโน้ม ท่ีเพ่ิมข้ึนของการแพร่ระบาดของโรคติดต่อ และความยากล�ำบากในการควบคุมโรค โดยเฉพาะในพื้นท่ีเขตโรงงานหรือนิคมอุตสาหกรรมท่ีจะมีเพ่ิมมากข้ึน ความเสี่ยงทาง สุขภาพ ประเด็นหนึ่งท่ีเป็นข้อกังวล คือ การแพร่ระบาดของวัณโรค การพัฒนาเขต เศรษฐกิจพิเศษเมื่อน�ำไปสู่การไหลเข้ามาของจ�ำนวนแรงงานที่เข้ามาอาศัยและท�ำงาน เพิ่มมากข้ึนในพ้ืนที่ คุณภาพชีวิตของแรงงานในโรงงานหรือความแออัดที่อาจมีเพิ่มขึ้น จะเป็นปัจจัยเสี่ยงที่เพิ่มความยากล�ำบากในการควบคุมโรค ปัญหาการจัดการขยะและ ความสะอาด โดยเฉพาะในเร่ืองน้�ำอุปโภคบริโภค การส่งเสริมและป้องกันโรคและ การฉีดวคั ซีนป้องกันโรคในเบอื้ งต้น เปน็ เรื่องท่ตี อ้ งให้ความส�ำคัญ เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 111

ตอ่ การเขา้ ถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ สถานการณใ์ นชว่ ง 3-4 ปที ผ่ี า่ นมา การจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาตนิ บั วา่ ดขี น้ึ ต่อเน่ือง ส่วนหนึ่ง เป็นผลจากการด�ำเนินโครงการท่ีเกี่ยวข้อง ซ่ึงสนับสนุนโดยองค์กร ระหว่างประเทศและองค์กรพัฒนาเอกชนหลายภาคส่วนในการให้ความรู้ และสร้าง ความตระหนักให้แก่ครอบครัวแรงงานข้ามชาติเกี่ยวกับการจดทะเบียนการเกิดเด็ก ทกุ คนทเี่ กดิ ในประเทศไทย รวมถงึ การใหค้ วามรว่ มมอื และการสนบั สนนุ จากสถานพยาบาล ในพน้ื ท่ี เชน่ ท่ี โรงพยาบาลแมส่ อดและคลนิ กิ แมต่ าว ซง่ึ เปน็ สถานพยาบาลหลกั ทแ่ี มข่ า้ มชาติ จำ� นวนมากคลอดบตุ ร ในการเขา้ ถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาติ ความเขา้ ใจ และการตีความแนวปฏิบัติตามข้อกฎหมายและระเบียบของประเทศไทยของเจ้าหน้าที่ ที่รับผิดชอบในงานด้านทะเบียนราษฎร์ โดยเฉพาะในส่วนการจดทะเบียนการเกิดท่ีจะ ต้องมีความเข้าใจในระเบียบปฏิบัติเป็นอย่างดี เป็นเง่ือนไขที่ส�ำคัญหนึ่งในการเข้าถึงการ จดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาติ โดยเฉพาะกลมุ่ ทพ่ี อ่ แมท่ เ่ี ปน็ แรงงานขา้ มชาตทิ ไ่ี มม่ ี เอกสาร ซงึ่ ในบรบิ ทพน้ื ทอี่ ำ� เภอแมส่ อด นบั วา่ ตระหนกั และใหค้ วามสำ� คญั ในเรอื่ งน้ี ทำ� ให้ การเขา้ ถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ทกุ คนทม่ี เี อกสารยนื ยนั การเกดิ ในไทยคอ่ นขา้ ง เป็นไปได้ด้วยดี (ตามนโยบายของประเทศไทย เด็กทุกคนที่เกิดในประเทศไทย แม้ว่า พ่อแม่ที่เป็นแรงงานข้ามชาติจะเข้าเมืองมาไม่ถูกกฎหมายหรือไม่มีเอกสารที่ถูกต้องตาม กฎหมาย สามารถได้รับการจดทะเบียนการเกิดให้บุตรได้ทุกคน หากมีเอกสารยืนยัน รับรองการเกิดในประเทศไทย แต่ในทางปฏิบัติ บางกรณี การตีความและการขาด ความเขา้ ใจเกย่ี วกบั แนวทางการจดทะเบยี นการเกดิ ตามนโยบายขา้ งตน้ ทเ่ี หมาะสมของผทู้ ี่ รบั ผดิ ชอบในการจดทะเบยี น เปน็ อปุ สรรคหนง่ึ ทที่ ำ� ใหเ้ ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ไมส่ ามารถ จดทะเบยี นการเกิดได)้ ในชมุ ชนประชากรขา้ มชาตพิ นื้ ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดบางชมุ ชน พบวา่ พอ่ แมท่ เี่ ปน็ แรงงาน ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ยงั ไมท่ ราบหรอื มคี วามตระหนกั เกยี่ วกบั ความสำ� คญั ของเอกสารการ จดทะเบยี นการเกดิ รวมถงึ การวางแผนครอบครวั และคมุ กำ� เนดิ ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งทคี่ วรใหค้ วามรู้ และสร้างความตระหนักทเ่ี หมาะสม 112 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

ผลกระทบทางสงั คมในมติ ิอ่นื ๆ ผลกระทบจากการพฒั นาพนื้ ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษทางสงั คมในมติ ิ อื่นๆ ที่สำ� คญั ไดแ้ ก่ การค้มุ ครองแรงงานข้ามชาติ ผลกระทบตอ่ ประชากรท่ัวไปในพนื้ ที่ และประชากรขา้ มชาติและเดก็ ข้ามชาติกลมุ่ เปราะบาง การคุ้มครองแรงงานข้ามชาติ การประกาศใช้กฎหมายการจ้างงานภายใต้มาตรา 64 ส่วนหน่ึงท�ำให้เกิดการ เปลี่ยนแปลงในรูปแบบการจ้างงานแรงงานข้ามชาติ จากในลักษณะกลุ่มแรงงานท่ีมี หนงั สอื เดนิ ทาง หรอื จดทะเบยี นแรงงานทศ่ี นู ยจ์ ดทะเบยี นเบด็ เสรจ็ (One Stop Service Center: OSSC) และขอใบอนุญาตทำ� งานที่ถูกต้องตามกฎหมายและซ้ือประกันสุขภาพ หรอื ขน้ึ ทะเบยี นกบั ประกนั สงั คม มาเปน็ รปู แบบการจา้ งงานภายใตม้ าตรา 64 เพมิ่ มากขนึ้ โดยเปน็ การจ้างงานที่ตอ้ งต่ออายใุ นระยะเวลาทกุ 3 เดอื น เนอื่ งจากเปน็ วิธกี ารทีส่ ะดวก มคี า่ ใชจ้ า่ ยคอ่ นขา้ งนอ้ ย จากการสมั ภาษณผ์ แู้ ทนหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งในพนื้ ท่ี มคี วามเหน็ วา่ แม้รูปแบบการว่าจ้างหรือจ้างงานจะเปลี่ยนแปลงไป แต่หากพิจารณาในมุมมองด้าน วิถีชีวิตของแรงงานข้ามชาติอาจจะค่อนข้างไม่เปล่ียนแปลงมากนัก โดยยังคงมีทั้งกลุ่ม ที่พักอาศัยอยู่ในฝั่งประเทศไทย และกลุ่มแรงงานข้ามชาติท่ีเดินทางข้ามฝั่งชายแดน มาเช้าเยน็ กลบั ในแตล่ ะวนั เปน็ จำ� นวนมาก กลมุ่ แรงงานขา้ มชาตทิ จี่ ะคอ่ นขา้ งไดร้ บั ผลกระทบจากการเปลย่ี นรปู แบบการจา้ งงาน ไปเป็นภายใต้มาตรา 64 เพ่ิมข้ึนน้ี ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มท่ีอาศัยอยู่ในฝั่งไทย ซ่ึงแต่ก่อน สว่ นใหญจ่ ะถอื หนงั สอื เดนิ ทางหรอื เปน็ กลมุ่ ทจี่ ดทะเบยี นแรงงาน แตภ่ ายหลงั ถกู ผลกั ดนั เปล่ียนรูปแบบการจ้างงานไปเป็นแรงงานช่ัวคราวระยะสั้น 3 เดือน ซ่ึงท�ำให้เกิดความ ไมแ่ นน่ อนในการมงี านทำ� สงู ขนึ้ รวมถงึ การไดร้ บั การคมุ้ ครองสทิ ธใิ นดา้ นตา่ งๆ ทน่ี อ้ ยลง กวา่ แตก่ อ่ นเมอื่ เทยี บกบั การขนึ้ ทะเบยี นเปน็ แรงงานภายใตร้ ะบบประกนั สงั คมทไ่ี ดร้ บั การ คุ้มครองแรงงานครอบคลุมมากกว่าเฉพาะในด้านสุขภาพ (เช่น การบาดเจ็บทุพพลภาพ เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 113

หรือเสียชีวิตจากการท�ำงาน รวมถึงสิทธิประโยชน์การคลอดบุตร) ในมุมน้ีอาจมองได้ว่า แรงงานข้ามชาตหิ รือลูกจา้ งทถ่ี กู ปรับเปลี่ยนรปู แบบการจา้ งงานมาเปน็ ภายใตม้ าตรา 64 เสยี ประโยชนห์ รอื สทิ ธปิ ระโยชนใ์ นดา้ นการไดร้ บั การคมุ้ ครองตามกฎหมายแรงงานทนี่ อ้ ยลง โดยการจ้างงานภายใต้มาตรา 64 ยังน�ำไปสู่ความไม่มั่นคงในการท�ำงานและ สถานะการอยู่อาศัยในประเทศไทยของแรงงานข้ามชาติท่ีมากขึ้น เนื่องจากเป็นลักษณะ การอนญุ าตใหอ้ ยใู่ นประเทศและทำ� งานในประเทศไทยระยะสั้นและช่วั คราว ผลกระทบตอ่ ประชากรทัว่ ไปในพ้ืนที่ การพัฒนาพ้ืนที่เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ ซ่ึงเกิดข้ึนพร้อมกับการก่อสร้างสะพาน ขา้ มแดนแหง่ ที่ 2 คาดวา่ จะสง่ ผลกระทบตอ่ ทา่ ขา้ มธรรมชาตทิ ม่ี อี ยใู่ นพน้ื ทแี่ ตเ่ ดมิ ซงึ่ เคย ถูกใช้เป็นวิธีการเดินทางและติดต่อส่ือสารของคนในพื้นท่ี รวมถึงการขนถ่ายสินค้าของ ผปู้ ระกอบทอ้ งถนิ่ ในภายหลงั การขนถา่ ยสนิ คา้ รถทกุ คนั และสนิ คา้ ทกุ อยา่ งถกู กำ� หนด ต้องผ่านกระบวนการศุลกากรและสะพานข้ามแดนท่ีเป็นทางการท้ังหมด ซึ่งคาดว่าจะ ท�ำให้เกิดผลกระทบต่อวิถีชีวิตของคนในพื้นท่ี รวมถึงการค้าชายแดนตามท่าข้ามหรือ ดา่ นธรรมชาติ ผปู้ ระกอบการ โดยเฉพาะ กลมุ่ ผคู้ า้ รายยอ่ ยเปน็ กลมุ่ ทจ่ี ะไดร้ บั ผลกระทบ ในส่วนน้ีค่อนขา้ งมาก อตุ สาหกรรมทจ่ี ะไดร้ บั การสนบั สนนุ ใหล้ งทนุ ในพนื้ ทเี่ ขตเศรษฐกจิ พเิ ศษในพนื้ ทไ่ี ดม้ ี การหารอื และเสนอใหค้ รอบคลมุ เฉพาะอตุ สาหกรรมขนาดเลก็ หรอื อสุ าหกรรมเบา ทจี่ ะ ไมท่ ำ� ใหเ้ กดิ ผลกระทบในดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มและสขุ ภาพของคนในพนื้ ทใี่ นระยะยาว อยา่ งไร ก็ตาม ในประเด็นนี้ ยังไม่มีการประกาศหรือก�ำหนดแนวทางที่แน่นอนชัดเจนออกมา และยังเป็นข้อกังวลของบางภาคส่วนที่เกี่ยวข้องในพื้นท่ี การขยายระดับการพัฒนาของ พ้ืนที่จากการเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ น�ำไปสู่ข้อกังวลที่อาจจะส่งผลกระทบในด้านลบ ในเรอื่ งทอี่ ยอู่ าศยั ของประชากรขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนง่ึ เชน่ ประชากรขา้ มชาตชิ มุ ชนอสิ ลาม ที่ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในชุมชนที่ตั้งอยู่ในเขตเมืองของอ�ำเภอแม่สอดท่ีอาจได้รับผลกระทบ เม่อื เมอื งมีการขยายตัวและราคาที่ดนิ มีแนวโนม้ เพ่มิ สูงขน้ึ 114 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

ประชากรขา้ มชาติและเดก็ ข้ามชาติกลุ่มเปราะบาง ประชากรข้ามชาติในพื้นที่แม่สอดจ�ำนวนหนึ่ง เป็นกลุ่มที่มีลักษณะเปราะบางและ มปี ญั หาในดา้ นสถานภาพและการมเี อกสาร ประชากรและแรงงานขา้ มชาตกิ ลมุ่ นี้ สว่ นใหญ่ เปน็ กลมุ่ ทห่ี ลบหนเี ขา้ เมอื งโดยทสี่ ว่ นหนง่ึ ยา้ ยถน่ิ ฐานเขา้ มาอาศยั อยใู่ นอ�ำเภอแมส่ อดเปน็ ระยะเวลานาน ในอดตี ประชากรกลมุ่ นสี้ ามารถไปขน้ึ ทะเบยี นจดทะเบยี นเปน็ แรงงานขา้ มชาติ ณ ศูนย์จดทะเบียนแรงงานข้ามชาติเบ็ดเสร็จ (OSSC) ได้ แต่เม่ือนโยบายของรัฐไทย กำ� หนดใหแ้ รงงานขา้ มชาตทิ กุ คนทจ่ี ดทะเบยี นจะตอ้ งไปดำ� เนนิ การพสิ จู นส์ ญั ชาติ แรงงาน ข้ามชาติและประชากรข้ามชาติจ�ำนวนหน่ึงไม่สามารถไปด�ำเนินการได้ เน่ืองจากไม่มี เอกสารการรบั รองจากประเทศเพือ่ นบา้ นหรอื ประเทศต้นทาง ประชากรข้ามชาตทิ ่มี ีความเปราะบางในเร่ืองนี้กลุ่มหลกั ๆ ไดแ้ ก่ ประชากรขา้ มชาติ ทเี่ ปน็ ผตู้ ดิ ตามแรงงานขา้ มชาตทิ ม่ี อี ายมุ ากกวา่ 55 ปี ขน้ึ ไป ซง่ึ ไมส่ ามารถดำ� เนนิ การเปน็ กลมุ่ แรงงานขา้ มชาตไิ ด้ สอง กลมุ่ ประชากรขา้ มชาตใิ นชมุ ชนอสิ ลามทเ่ี ขา้ มาอาศยั อยใู่ น ประเทศไทยพื้นท่ีอ�ำเภอแม่สอด โดยประเทศต้นทางไม่ยอมรับสถานภาพและท�ำให้ไม่ สามารถไปดำ� เนนิ การพสิ จู นส์ ญั ชาตไิ ด้ ในพน้ื ทแี่ มส่ อดมกี ารสำ� รวจจำ� นวนประชากรกลมุ่ นี้ โดยฝา่ ยความมนั่ คงซงึ่ รายงานตวั เลขอยทู่ ป่ี ระมาณ 20,000 คน (อยา่ งไรกต็ าม จากขอ้ สงั เกต ของผแู้ ทนหนว่ ยงานรฐั ทเี่ กยี่ วขอ้ ง คาดวา่ มแี นวโนม้ สงู กวา่ ตวั เลขจรงิ เนอื่ งจากในชว่ งทมี่ ี การส�ำรวจอาจมีการย้ายถิ่นเข้ามาของกลุ่มใหม่ท่ีต้องการได้รับการส�ำรวจ โดยคาดว่าจะ ได้รับบัตรและการขึ้นทะเบียนให้สัญชาติไทยในภายหลัง) ประชากรข้ามชาติในชุมชน อสิ ลามเปน็ กลมุ่ ทมี่ คี วามเสย่ี งและความเปราะบางคอ่ นขา้ งมาก เนอื่ งจากมสี ถานภาพการ อยอู่ าศยั ในประเทศไทยโดยไมช่ อบดว้ ยกฎหมาย ไมส่ ามารถไปดำ� เนนิ การพสิ จู นส์ ญั ชาตไิ ด้ ซ่ึงการไม่มีบัตรประจ�ำตัวเลยหรือเอกสารประจ�ำตัวเป็นข้อจ�ำกัดท่ีส�ำคัญในการหางานท�ำ และไดร้ ับโอกาสในการทำ� งานทม่ี รี ายได้ดี (ซงึ่ คาดว่าน่าจะมีเพม่ิ มากข้นึ ภายหลังพ้ืนทไ่ี ด้ รบั การพฒั นาเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ) นอกจากน้ี ประชากรในชมุ ชนอสิ ลามยงั เปน็ กลมุ่ ที่ มจี ำ� นวนบตุ รและอตั ราการเจรญิ พนั ธท์ุ คี่ อ่ นขา้ งสงู เมอื่ เทยี บกบั กลมุ่ ชาตพิ นั ธข์ องประชากร ข้ามชาติกลุม่ อน่ื เด็กข้ามชาติมุสลมิ จงึ เป็นกลุ่มทม่ี คี วามเปราะบางในระยะยาว เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 115

ในด้านสุขภาพ ชุมชนอิสลามเป็นชุมชนท่ีมีความเปราะบางจากปัญหาความแออัด ของพน้ื ทแ่ี ละความไม่สะอาด เนอ่ื งจากสว่ นใหญเ่ ป็นชมุ ชนที่ต้งั อยู่ในเขตเมืองของอ�ำเภอ ซงึ่ มพี นื้ ทจี่ ำ� กดั การดำ� เนนิ การเขา้ ไปฉดี วคั ซนี ใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาตใิ นชมุ ชนโดยผใู้ หบ้ รกิ าร ทางสุขภาพในพ้ืนที่ บางคร้ังมีข้อจ�ำกัดเกี่ยวกับความเชื่อในชุมชน ในบางชุมชนมีปัญหา การใช้ความรุนแรงในครอบครัวที่ค่อนข้างสูง และมีแนวโน้มถูกเอารัดเอาเปรียบจากคน ภายนอก ปัญหาการไม่มีสถานภาพและเอกสารทางกฎหมายเป็นปัจจัยท่ีท�ำให้ประชากร ขา้ มชาตใิ นชมุ ชนอสิ ลามจำ� นวนหนง่ึ ไมก่ ลา้ เดนิ ทางมารบั บรกิ ารทางสขุ ภาพทโ่ี รงพยาบาล แม้จะมีที่ต้ังไม่ไกลจากชุมชนท่ีพักอาศัย เนื่องจากกลัวโดนจับ ในบางช่วงของพ้ืนที่มี การกวาดลา้ งโดยฝา่ ยความมน่ั คง ซง่ึ สง่ ผลกระทบตอ่ ความกลวั ของพอ่ แมแ่ ละลกู ขา้ มชาติ ในชุมชน ท�ำให้ครอบครัวบางส่วนจ�ำนวนหน่ึงเกิดการพลัดพราก ท�ำให้เด็กข้ามชาติ กลายเปน็ เดก็ ถูกทอดทิ้ง ในพื้นท่ีอ�ำเภอแม่สอด ปัจจุบันมีเด็กจ�ำนวนหนึ่งที่ถูกทอดท้ิงและอยู่ภายใต้การดูแล ของพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์จังหวัด จ�ำนวนหนึ่งเป็นเด็กไร้รากเหง้า เด็กทีพ่ อ่ แมเ่ สียชวี ิต พ่อแม่ทงิ้ หรือพิสจู น์หาพ่อแมไ่ มไ่ ด้ ผู้แทนจากองค์กรพัฒนาเอกชน ในพื้นที่ให้ข้อมูลว่ามีเด็กข้ามชาติจ�ำนวนมากท่ีข้ามฝั่งเข้ามาเรียนในประเทศไทย โดยเฉพาะในศูนย์เรียนรู้โดยท่ีไม่มีพ่อแม่ติดตามมาด้วย เด็กกลุ่มนี้จ�ำนวนมากพักอาศัย อยใู่ นศนู ยท์ พ่ี กั พงิ หรอื shelter หรอื boarding house ซง่ึ ถอื เปน็ เดก็ ขา้ มชาตอิ กี กลมุ่ หนง่ึ ท่ีมีความเปราะบาง และควรได้รับการดูแลคุ้มครองในเรื่องสิทธ์ิ เนื่องจากเป็นกลุ่มที่มี ขอ้ มูลเก่ยี วกบั เด็กกลุ่มนีค้ ่อนขา้ งน้อย 116 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

กลมุ่ ชาตพิ นั ธก์ุ ะเหรยี่ ง เปน็ กลมุ่ ทมี่ คี วามเปราะบางเชน่ กนั สว่ นใหญม่ แี ผนทจี่ ะอาศยั อยใู่ นประเทศไทยในระยะยาว อาชพี สว่ นใหญข่ องประชากรขา้ มชาตกิ ลมุ่ นเ้ี ปน็ การรบั จา้ ง ทวั่ ไป ปลกู ผกั หรอื หาของปา่ แตค่ วามแตกตา่ งของกลมุ่ ชาตพิ นั ธก์ุ ะเหรย่ี งและกลมุ่ ชมุ ชน อิสลาม คือ กลุ่มชาติพันธุ์กะเหร่ียงจ�ำนวนมากยังมีญาติหรือครอบครัวที่อาศัยอยู่ในฝั่ง ประเทศต้นทางแม้ไม่ค่อยได้ติดต่อกัน ในขณะที่กลุ่มข้ามชาติในชุมชนอิสลามส่วนมาก ไม่มีญาติหรือครอบครัวอยู่ในฝั่งประเทศต้นทางแล้ว อีกท้ังส่วนใหญ่ไม่ได้รับการยอมรับ สถานภาพการเปน็ ประชากรของประเทศตน้ ทาง เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 117

8 ข้อเสนอแนะ

การส่งเสรมิ การเข้าถงึ การศกึ ษาและหลักประกนั ทางสขุ ภาพ จากผลการวเิ คราะหป์ จั จยั กำ� หนดทม่ี อี ทิ ธพิ ลตอ่ การเขา้ ถงึ การศกึ ษาและหลกั ประกนั ทาง สขุ ภาพของเดก็ ขา้ มชาติ 4 ปจั จยั ทมี่ อี ทิ ธพิ ลอยา่ งมนี ยั ยะสำ� คญั และเปน็ เงอ่ื นไขสนบั สนนุ ใหเ้ ดก็ ขา้ มชาตสิ ามารถเขา้ ถงึ การศกึ ษา (โดยเฉพาะในโรงเรยี นไทย) และมหี ลกั ประกนั ทางสุขภาพได้มากข้ึน ประกอบด้วย การจดทะเบียนการเกิด แผนของครอบครัวและ ผดู้ แู ลหลกั เกย่ี วกบั อนาคตของเดก็ วา่ มแี นวโนม้ อยใู่ นประเทศไทยหรอื กลบั ประเทศตน้ ทาง การรบั รสู้ ทิ ธข์ิ องเดก็ ขา้ มชาตใิ นการเขา้ ถงึ การศกึ ษาและซอื้ บตั รประกนั สขุ ภาพโดยผดู้ แู ลหลกั และความสามารถในการใชภ้ าษาไทยของผดู้ แู ลหลกั ดงั นน้ั ในการสง่ เสรมิ พฒั นาทรพั ยากร มนษุ ย์ประชากรเด็กขา้ มชาติซึ่งมคี วามส�ำคัญในดา้ นการคมุ้ ครองสิทธิเดก็ และประโยชน์ ในระยะยาวตอ่ การพฒั นาพน้ื ทอี่ ำ� เภอแมส่ อดในบรบิ ทเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ หนว่ ยงานและ ภาคสว่ นทเี่ กย่ี วขอ้ ง เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 119

ควรมงุ่ เนน้ ใหค้ วามสำ� คญั ในการขยายความครอบคลมุ และทำ� ใหแ้ นใ่ จไดว้ า่ เดก็ ขา้ มชาติ ทุกคนที่เกิดในผืนแผ่นดินไทยสามารถเข้าถึงการจดทะเบียนการเกิด ไม่ว่า พ่อแม่หรือ ครอบครัวแรงงานข้ามชาติของเด็กจะเป็นกลุ่มท่ีเข้าเมืองมาอย่างถูกต้องหรือมีเอกสาร ทถ่ี กู ตอ้ งตามกฎหมายหรอื ไม่ ควรมงุ่ เนน้ การประชาสมั พนั ธแ์ ละสง่ เสรมิ ใหค้ วามรแู้ กแ่ รงงานขา้ มชาติ โดยเฉพาะกลมุ่ พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ลหลกั ทมี่ เี ดก็ ขา้ มชาตใิ นปกครอง เกยี่ วกบั สทิ ธทิ เี่ ดก็ ทกุ คนในผนื แผน่ ดนิ ไทย ซง่ึ รวมถงึ เดก็ ขา้ มชาตพิ งึ ไดร้ บั โดยเฉพาะ ในดา้ นการศกึ ษาและสขุ ภาพ ข้อจ�ำกัดทางด้านภาษาในกลุ่มพ่อแม่แรงงานข้ามชาติท่ีส่ือสารภาษาไทยไม่ได้ เป็นเร่ืองท่ีหน่วยงานทางด้านการศึกษาและสุขภาพในพื้นที่ ควรตระหนักและให้การ สนบั สนนุ กบั ครอบครวั แรงงานขา้ มชาตกิ ลมุ่ นเี้ พอ่ื สง่ เสรมิ ใหเ้ ดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ ถงึ การศกึ ษาและ มหี ลกั ประกนั สขุ ภาพไดด้ ยี งิ่ ขน้ึ ปัจจัยในเร่ืองแผนการของครอบครัวในการเล้ียงดูเด็กข้ามชาติในประเทศไทย หรือ สง่ กลบั ไปประเทศตน้ ทาง อาจเปน็ ปจั จยั ทไ่ี มส่ ามารถแทรกแซงได้ แตอ่ ยา่ งนอ้ ยควรสง่ เสรมิ การสร้างความตระหนักให้ครอบครัวแรงงานข้ามชาติเห็นประโยชน์และความส�ำคัญของ การศกึ ษาและสขุ ภาพแกเ่ ดก็ ขา้ มชาตทิ กุ คนในระหวา่ งทเ่ี ลยี้ งดอู ยใู่ นประเทศไทย ควรพจิ ารณามาตรการเพอ่ื สง่ เสรมิ การบรู ณาการทางสงั คมใหแ้ กค่ รอบครวั แรงงานขา้ มชาติ เน่อื งจากพบว่าเป็นปจั จัยเชิงบวกต่อการเขา้ ถึงการศึกษาของเด็กขา้ มชาติในโรงเรยี นไทย เชน่ กนั 120 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

การดแู ลเดก็ ขา้ มชาตใิ นพนื้ ทอ่ี ำ�เภอแมส่ อด ดา้ นการจดั การศกึ ษา ผู้แทนองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินและหน่วยงานภาครัฐ รวมถึงภาคเอกชนในพ้ืนท่ี มมี มุ มองวา่ หากเดก็ ขา้ มชาติ ทง้ั กลมุ่ ทมี่ สี ญั ชาตหิ รอื ไมม่ สี ญั ชาตไิ ทย มเี อกสารหรอื ไมม่ เี อกสาร ไมส่ ามารถเขา้ ถงึ การศกึ ษาและบรกิ ารสขุ ภาพทจ่ี ำ� เปน็ ไดอ้ ยา่ งเหมาะสม ในระยะยาวกอ็ าจ ทำ� ใหเ้ กดิ เปน็ ปญั หาสงั คมหรอื ภาระแกป่ ระเทศได้ ในทางตรงกนั ขา้ ม การใหก้ ารศกึ ษาและ โอกาสในการพฒั นาทรพั ยากรมนษุ ยแ์ กเ่ ดก็ กลมุ่ น้ี อาจเปน็ ชอ่ งทางในการชว่ ยเหลอื ประเทศ ทางหน่ึงได้ในระยะยาว ดังน้ัน จึงควรมีการจัดระเบียบการจ้างงานกลุ่มแรงงานข้ามชาติ ในพน้ื ทใี่ หด้ ขี น้ึ กวา่ ทเ่ี ปน็ อยู่ และหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งควรใหค้ วามสำ� คญั กบั การจดั การการศกึ ษา ใหแ้ กเ่ ดก็ ขา้ มชาตทิ ต่ี ดิ ตามแรงงานขา้ มชาตเิ ขา้ มาภายในประเทศไทย หรอื เกดิ ในประเทศไทย ควบคไู่ ปกบั การพจิ ารณากำ� หนดแผนในการใชป้ ระโยชนจ์ ากเดก็ ขา้ มชาตทิ เี่ กดิ และไดร้ บั การศกึ ษาในประเทศไทยในระยะยาวซง่ึ สามารถจะเปน็ ฟนั เฟอื งทสี่ ำ� คญั ตอ่ การพฒั นาพน้ื ท่ี ในสถานการณ์ท่ีเป็นอยู่ เด็กข้ามชาติจ�ำนวนหน่ึงโดยเฉพาะกลุ่มท่ีมีแนวโน้มอาศัย อยู่ในประเทศไทยระยะยาว สามารถเข้าถึงและได้รับการศึกษาจนถึงระดับมัธยมศึกษา แต่จ�ำนวนมากเม่ือจบระดับช้ันมัธยมศึกษาตอนปลายแล้วยังค่อนข้างมีโอกาสที่จ�ำกัด ในการศึกษาต่อระดับอุดมศึกษาด้วยปัจจัยข้อจ�ำกัดหลายๆ ด้าน การส่งเสริมโอกาส ในการศกึ ษาตอ่ ระดบั อดุ มศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ ทม่ี ศี กั ยภาพเปน็ เรอื่ งทพ่ี นื้ ทอี่ าจพจิ ารณา ให้การสนับสนุน ที่ผ่านมาเด็กข้ามชาติที่จบการศึกษาระดับมัธยมศึกษาจากโรงเรียนไทย รวมถงึ ศนู ยเ์ รยี นรู้ จำ� นวนมากสามารถไปศกึ ษาตอ่ หลกั สตู รวชิ าชพี หรอื อาชวี ศกึ ษาซง่ึ เปน็ การ เพมิ่ กำ� ลงั คนทม่ี คี ณุ ภาพในการทำ� งานและชว่ ยเหลอื การพฒั นาในพน้ื ทไี่ ดร้ ะดบั หนงึ่ สว่ นหนง่ึ ทำ� งานในภาคบรกิ ารเทา่ ทม่ี โี อกาส จำ� นวนหนง่ึ ทำ� งานในลกั ษณะขององคก์ รชมุ ชนชว่ ยเหลอื ทง้ั ชมุ ชนไทยและชมุ ชนประชากรขา้ มชาตใิ นพนื้ ท่ี และมหี ลายคนทกี่ ลบั ไปทำ� งานในประเทศ ตน้ ทาง ซง่ึ จะเหน็ ไดว้ า่ สามารถสรา้ งประโยชนใ์ หเ้ กดิ ขนึ้ ไดท้ งั้ ในประเทศไทยและประเทศ ตน้ ทาง โดยเดก็ ขา้ มชาตทิ ร่ี บั การศกึ ษาในประเทศไทยสามารถเปน็ ตวั การเชอื่ มความสมั พนั ธ์ ระหวา่ งสองประเทศและการพฒั นาทง้ั ทางเศรษฐกจิ และสงั คมในพนื้ ทช่ี ายแดนไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 121

สำ� หรบั การจดั การเรยี นการสอนในโรงเรยี นไทย ควรพจิ ารณาสง่ เสรมิ การจดั การเรยี น การสอนเพื่อเพ่ิมความสามารถของนักเรียนด้านภาษาท่ีหลากหลาย (multilingual skill) โดยเฉพาะ ภาษาองั กฤษและภาษาประเทศเพอ่ื นบา้ น อกี ทง้ั ควรใหค้ วามสำ� คญั กบั เรอ่ื งความ เขา้ ใจและทกั ษะในการทำ� งานภายใตส้ ง่ิ แวดลอ้ มและบรบิ ทพน้ื ทที่ ม่ี คี วามหลากหลายทาง พหวุ ฒั นธรรมสงู (multiculturalism) ในอนาคตทอ่ี ำ� เภอแมส่ อดพฒั นาเปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษไดต้ ามแผนงานทปี่ ระเทศกำ� หนดไว้ จะกอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบและโอกาสในการจา้ งงาน ในพื้นที่ที่เพ่ิมสูงขึ้น เด็กข้ามชาติและนักเรียนไทยในพื้นที่ที่ได้รับโอกาสทางการศึกษา จะมโี อกาสในการทำ� งานในระยะยาวทม่ี ากขนึ้ แตจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งมคี วามสามารถทางดา้ นภาษา ทห่ี ลากหลายและมคี วามเขา้ ใจในพหวุ ฒั นธรรม หนว่ ยงานทเ่ี กยี่ วขอ้ งทางดา้ นการศกึ ษา ควรมกี ารจดั ทำ� หรอื ใหข้ อ้ มลู เกยี่ วกบั education pathway แกเ่ ดก็ ขา้ มชาตทิ เ่ี กดิ ในไทยวา่ สามารถมโี อกาสและชอ่ งทางอยา่ งไรในการทจี่ ะเขา้ ถงึ การศึกษาได้อย่างต่อเนื่อง ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อทั้งตัวเด็กข้ามชาติ ครอบครัวแรงงาน ข้ามชาติและเศรษฐกิจสังคมไทยในอนาคต ข้อเสนอแนะนี้เป็นส่วนท่ีต่อเนื่องจากการท่ี ประเทศไทยไดเ้ ปดิ โอกาสใหก้ บั ประชากรขา้ มชาตทิ เ่ี กดิ ในประเทศ มเี อกสารการจดทะเบยี น การเกดิ พำ� นกั และศกึ ษาตอ่ เนอื่ งจนจบระดบั ชนั้ ปรญิ ญาตรสี ามารถยน่ื ขอสญั ชาตไิ ทยได้ การใหค้ ำ� แนะแนวและขอ้ มลู นแี้ กพ่ อ่ แมแ่ รงงานขา้ มชาตจิ ะเปน็ การสรา้ งทศั นคตใิ หมแ่ ละ ส่งเสริมให้ครอบครัวแรงงานข้ามชาติส่งบุตรหลานท่ีเป็นเด็กข้ามชาติเข้าศึกษาในระบบ การศกึ ษาในระหวา่ งทอ่ี ยใู่ นประเทศไทยเพมิ่ มากขน้ึ ในขณะเดยี วกนั จากผลการศกึ ษาทพี่ บในการสำ� รวจเชงิ ปรมิ าณ วา่ ครอบครวั แรงงาน ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนง่ึ ยงั คงไมท่ ราบ หรอื ไมร่ บั รู้ เกยี่ วกบั สทิ ธขิ องเดก็ ขา้ มชาตใิ นการเขา้ ถงึ การศกึ ษาในประเทศไทย (วา่ เดก็ ทกุ คนสามารถเขา้ เรยี นในโรงเรยี นไทยได้ แมว้ า่ พอ่ แมท่ ี่ เปน็ แรงงานขา้ มชาตอิ าจจะไมม่ เี อกสารในการอยอู่ าศยั หรอื ใบอนญุ าตทำ� งาน) ประเดน็ น้ี เปน็ อกี เรอื่ งทม่ี คี วามสำ� คญั ทห่ี นว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งในพน้ื ท่ี ทงั้ ภาครฐั ภาคประชาสงั คม หรอื องคก์ รพฒั นาเอกชน ควรตระหนกั และสง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ การรบั รสู้ กึ และตระหนกั ถงึ ความสำ� คญั ของการศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาตใิ นครอบครวั แรงงานขา้ มชาตเิ พม่ิ มากขน้ึ 122 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

ดา้ นสขุ ภาพ การทำ� งานในดา้ นการคมุ้ ครองสทิ ธแิ์ ละปกปอ้ งทางดา้ นสขุ ภาพแกเ่ ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� เปน็ ต้องมีการท�ำงานร่วมกันระหว่างภาคส่วนท่ีเกี่ยวข้องรวมถึงองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ทงั้ ในประเทศไทยและประเทศเพอ่ื นบา้ น ซงึ่ หากสามารถสรา้ งเครอื ขา่ ยการทำ� งานรว่ มกนั ได้ จะเปน็ ประโยชนต์ อ่ การดำ� เนนิ งานในดา้ นตา่ งๆทางดา้ นสขุ ภาพและการควบคมุ โรคในพนื้ ท่ี ซง่ึ กลมุ่ เดก็ ถอื เปน็ กลมุ่ ประชากรทมี่ คี วามเสยี่ ง “โรงเรยี น” สามารถถกู ใชเ้ ปน็ ศนู ยก์ ลาง ในการท�ำงานทางด้านสุขภาพ ท้ังในด้านการป้องกันโรคเพ่ือเพิ่มความครอบคลุมของ การไดร้ บั วคั ซนี ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาติ และการสง่ เสรมิ ใหข้ อ้ มลู ความรทู้ างดา้ นสขุ ภาพทจี่ ำ� เปน็ ผา่ นเดก็ ขา้ มชาตทิ เี่ ปน็ นกั เรยี นเชอ่ื มโยงไปสปู่ ระชากรขา้ มชาตแิ ละกลมุ่ ชาติพนั ธท์ุ อ่ี าศยั อยู่ในแม่สอดได้เป็นอย่างดี การท�ำงานในลักษณะ school health เป็นเรื่องที่ควรได้รับ การสนบั สนนุ และสง่ เสรมิ จากทกุ ภาคสว่ น เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 123

การด�ำเนินนโยบายบัตรประกันสุขภาพประชากรต่างด้าวของกระทรวงสาธารณสุข ซง่ึ อนญุ าตใหป้ ระชากรตา่ งดา้ ว รวมถงึ เดก็ ตา่ งดา้ วตง้ั แตแ่ รกเกดิ สามารถเขา้ ถงึ หลกั ประกนั ทางสขุ ภาพโดยจา่ ยคา่ เบย้ี ประกนั ในอตั ราปลี ะ 365 บาท สำ� หรบั เดก็ อายตุ ำ�่ กวา่ 7 ปี และ 1,600 บาทส�ำหรับเด็กอายุ 7 ปีขึ้นไป (เทียบเท่ากับแรงงานข้ามชาติอายุ 15 ปีข้ึนไป) เป็นนโยบายที่มีประโยชน์และมีความส�ำคัญในการส่งเสริมใหเ้ ด็กข้ามชาติทุกคนที่อยู่ใน ประเทศไทย สามารถเขา้ ถงึ การมหี ลกั ประกนั ทางสขุ ภาพและบรกิ ารสขุ ภาพทจ่ี ำ� เปน็ เมอื่ เจบ็ ปว่ ย อยา่ งไรกต็ าม เกย่ี วกบั การจดั ระบบประกนั สขุ ภาพใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาติ ผแู้ ทนหนว่ ยงานทาง ด้านสุขภาพในพ้ืนที่ มีข้อคิดเห็นส่วนหนึ่งเสนอว่า การจัดการระบบหลักประกันสุขภาพ สำ� หรบั ประชากรขา้ มชาตคิ วรมลี กั ษณะทยี่ ดื หยนุ่ และสามารถดำ� เนนิ การปรบั เปลย่ี นไดต้ าม ความเหมาะสมกบั บรบิ ทของแตล่ ะพนื้ ที่ ซง่ึ นา่ จะชว่ ยทำ� ใหส้ ามารถตอบโจทยค์ วามตอ้ งการ ของประชากรขา้ มชาตแิ ละเดก็ ขา้ มชาตใิ นแตล่ ะพนื้ ทไ่ี ดด้ ขี น้ึ รวมถงึ อำ� นวยความสะดวกการ บรหิ ารจดั การของสถานพยาบาลในพนื้ ทไี่ ดด้ กี วา่ การกำ� หนดรปู แบบและระบบการจดั การ ทต่ี ายตวั เหมอื นกนั ทงั้ ประเทศ ยกตวั อยา่ งเชน่ ในกรณขี องบตั รประกนั สขุ ภาพ M-Fund ทมี่ ชี ดุ สทิ ธปิ ระโยชนท์ หี่ ลากหลายใหค้ วามครอบคลมุ ไดท้ ง้ั ลกั ษณะการเลอื กเปน็ ตวั บคุ คล หรอื สมาชกิ ทงั้ ครอบครวั มรี ปู แบบการจา่ ยเบย้ี ประกนั สขุ ภาพทย่ี ดื หยนุ่ ซงึ่ ทำ� ใหส้ ามารถ ตอบโจทยค์ วามตอ้ งการและดงึ ดดู ใหป้ ระชากรขา้ มชาตซิ อื้ บตั รประกนั สขุ ภาพไดเ้ พมิ่ ขนึ้ 124 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ดา้ นการจดทะเบยี นการเกดิ การสง่ เสรมิ การเขา้ ถงึ การจดทะเบยี นการเกดิ และมใี บสตู บิ ตั รของเดก็ ทกุ คนทเ่ี กดิ ใน พน้ื แผน่ ดนิ ไทยเปน็ เรอ่ื งทมี่ คี วามสำ� คญั อยา่ งไรกต็ าม ประชากรขา้ มชาตใิ นหลายชมุ ชนของ พน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อด พบวา่ ยงั ไมค่ อ่ ยมคี วามรคู้ วามเขา้ ใจเกย่ี วกบั กฎหมายและความจำ� เปน็ ในเรอ่ื งน้ี การใหค้ วามรคู้ วามตระหนกั เกย่ี วกบั ขอ้ กฎหมายและสทิ ธใิ นเรอ่ื งการจดทะเบยี น การเกดิ แกค่ รอบครวั และชมุ ชนแรงงานขา้ มชาตคิ วรไดร้ บั การสนบั สนนุ ใหม้ กี ารดำ� เนนิ งาน อยา่ งตอ่ เนอื่ ง นอกจากนี้ ภายใตบ้ รบิ ทของพนื้ ทแ่ี มส่ อด ทพี่ บวา่ มแี มข่ า้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ที่ ขา้ มแดนเขา้ มาเพอ่ื คลอดบตุ รแลว้ เดนิ ทางกลบั ประเทศตน้ ทาง ซง่ึ ในจำ� นวนนบี้ างสว่ นอาจ ไมไ่ ดด้ ำ� เนนิ การจดทะเบยี นการเกดิ ใหก้ บั บตุ รทค่ี ลอดในประเทศไทย การสง่ เสรมิ ใหค้ วามรู้ แกแ่ มข่ า้ มชาตริ วมถงึ ครอบครวั ขา้ มชาตทิ ข่ี า้ มแดนเพยี งเพอื่ เขา้ มาคลอดบตุ รใหต้ ระหนกั และเหน็ ความสำ� คญั ของการจดทะเบยี นการเกดิ แกบ่ ตุ ร เปน็ อกี เรอ่ื งทคี่ วรมกี ารดำ� เนนิ การ สนบั สนนุ ตอ่ เนอื่ ง ในประเดน็ ทเี่ กยี่ วขอ้ งน้ี การสง่ เสรมิ ใหค้ วามรแู้ ละความตระหนกั ในเรอ่ื งการวางแผน ครอบครวั และคมุ กำ� เนดิ เปน็ อกี เรอื่ งทมี่ คี วามสำ� คญั นอกจากนใี้ นพน้ื ทอี่ ำ� เภอแมส่ อด ปจั จบุ นั มีเด็กจ�ำนวนหน่ึงท่ีถูกทอดท้ิง เป็นเด็กก�ำพร้า พ่อแม่เสียชีวิตหรือพิสูจน์หาพ่อแม่ไม่ได้ ไร้รากเหง้าไม่มีเอกสารหรือข้อมูลแสดงฐานะตัวตน โดยส่วนหน่ึงอยู่ภายใต้การดูแลของ พฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย์ และบางสว่ นภายใตก้ ารดแู ลขององคก์ รพฒั นาเอกชน ซงึ่ ถอื เปน็ กลมุ่ ทมี่ คี วามเปราะบางและควรไดร้ บั การดแู ลคมุ้ ครองเพอื่ ปอ้ งกนั ปญั หาทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ ตามมาในระยะยาว เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 125

บรรณานุกรม Arphattananon, Thithimadee. 2012. Education that Leads to Nowhere: Thailand’s Education Policy for Children of Migrants. International Journal of Multicultural Education, Vol 14(1): 1-15. Chamchan C. and Apipornchaisakul K. (2016). “Health Security for Cross-border Migrants in Thailand: Where have we been?”. In Sureeporn Punpuing, et, al. (editors). IPSR 2016 Annual Conference Proceeding: Thailand in the Era of Transnational Migration. Publication/ Institute for Population and Social Research, Mahidol University No. 455. Chamchan, C., Apipornchaisakul, K. & Thianlai, K. (2017). A Baseline Survey of “Empowering Civil Society Organizations for the Protection of Migrant Children (ECPMC)” Project, Publication / Institute for Population and Social Research, Mahidol University; no. 469 IOM-Thailand. (n.a.). IOM Thailand: Assistance to Migrant Children. (ออนไลน์ https:// thailand.iom.int/sites/default/files/Infosheets/IOM%20Infosheet%20-%20Assistance %20to%20Migrant%20Children.pdf เขา้ ถึงเมือ่ 15 มถิ นุ ายน 2561) Jaihaw. Taweesit. 2012. Evaluation of Education Management for Migrant Children in Thailand. A research report, which was supported by theNational Research Council, 2011 financial year (inThai). Komchadluek Newspaper. 2014. Push ‘SamutSakhon’ Cross Border Migrant Living Model. Region-Urban Community Column (August 18, 2014) (in Thai). Labour Rights Promotion Network Foundation (LPN). 2011. Situations of Cross-Border MigrantChildren in Samut Sakhon (in Thai). Nithiwongrit, Pramote. 2013. A workshop on ‘Samut Sakhon Province Push for “Child CareCenter in Industries” In Order to FacilitateChildrenofMigrantWorkers’. The‘Newrottip’restaurant’s meeting room (on February 15, 2013) (inThai). Office of Foreign Workers Administration. (2017). Statistics of migrants (Myanma, Lao and Cambosia) June 2017 (in Thai). Retrieved February 1, 2016, from http://wp.doe. go.th/wp/ Office of the National Economic and Social Development Board. (2013). Population Projections for Thailand 2010-2040 (in Thai). Bangkok: Office of the National Economic and Social Development Board. 126 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

Panitchakul, Intrarachai. 2014. Fighting “CrossBorder Child Labour”. Thai Post Newspaper (July 1, 2014) http://bit.ly/1mEpPxg (in Thai). Save the Children (2014). “Pathway to better future: A review of education for migrant children in Thailand” ออนไลน์ https://thailand.savethechildren.net/sites/thailand.savethechildren.net/ files/library/Migrant%20education%20annual%20report_full_resized.pdf เข้าถึงเมื่อ 15 มถิ นุ ายน 2561 Soon-Won Kang. (2010). Multicultural education and the rights to education of migrant children in South Korea. Department of Christian Education, Hanshin University, Osan, South Korea Educational Review: Vol. 62, No. 3, August 2010, 287–300 Srakaew, Sompong. 2013. Good Practice in Migrant Children Protection, Education Management, Child Labour Protection and Human Srakaew, Sompong. 2014a. Opportunity for ‘Mon’ Children: Equity in Education. From Khaosod Newspaper (April 2, 2014). http://www.khaosod.co.th/view_news.php?newsid= TURObWIzSXlPVEF5TURRMU53PT0= (in Thai). Srakaew, Sompong. 2014b. Education of Cross Border Migrant Children - Change Crisis into Opportunity, Release the Lock ‘Child Labour’ in Thailand. http://www.dlfeschool. in.th/TETA/20140317t.html (in Thai). Thai Frozen Foods Association. 2012. Situations of Thai Shrimp in 2012 and Trend in 2013. http://www.thai-frozen.or.th/thailand_seafood_02.php(in Thai). Vapattanawong, P., Chamratrithirong, A., Punpuing, S., Rhucharoenpornpanich, O., & Apipornchaisakul, K. (2016). Size and distribution of cross-border population from Myanmar, Cambodia and Lao PDR in Thailand 2015: Estimation from multiple sources (in Thai). Thai Population Journal, 5-21. Vapattanawong, P., Chamratrithirong, A., Punpuing, S., Rhucharoenpornpanich, O., & Apipornchaisakul, K. (2016). Size and distribution of cross-border population from Myanmar, Cambodia and Lao PDR in Thailand 2015: Estimation from multiple sources (in Thai). Thai Population Journal, 5-21. Wantanasombat, Akanut. 2013. School Makes up Number of Students for Supporting, Police Squeezed Parents of Migrant Children. The Centre for Investigative Journalism (November 18, 2013). (in Thai). กรมอาเซยี น กระทรวงการตา่ งประเทศ. (2555). ประชาคมการเมอื งและความมน่ั คงอาเซยี น. สบื คน้ เมอ่ื 1 พฤศจกิ ายน 2561 จาก http://www.mfa.go.th/asean/th/customize/30637-ประชาคม การเมอื งและความมน่ั คงอาเซยี .html เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 127

กระทรวงแรงงาน. (2561). แนวทางการด�ำเนินการบริหารจัดการการท�ำงานของแรงงานต่างด้าว ตามมติคณะรัฐมนตรี.เมื่อวันท่ี 16 มกราคม 2561 สืบค้นจาก https://www.doe.go.th/prd/ assets/upload/files/alien_th/f45ff7d848ca050d0029a94317d5a0f1.pdf กฤตยา อาชวนิจกุล. (2546).สถานะความรู้ เรื่องแรงงานข้ามชาติในประเทศไทย และทิศทางการ วจิ ัยยท่พี ึงพจิ ารณา.นครปฐม: สถาบันวจิ ัยประชากรและสงั คม. กิริยา กุลกลการ. (2557). การบริหารจัดการแรงงานต่างชาติในประเทศไทยและต่างประเทศ. กรงุ เทพฯ : สํานกั งานกองทนุ สนับสนนุ การวจิ ัย (สกว.). กุศล สุนทรธาดา และ อุมาภรณ์ ภัทรวานิชย์. (2540). “กระบวนการจ้างแรงงานข้าม ชาติท่ี ลักลอบเข้าเมือง และความคิดเห็นของภาครัฐและเอกชนท่ีเก่ียวข้อง,” ในรายงานการวิจัยเสนอ ในการสัมมนาระดับชาติ ชุดโครงการวิจัยเร่ือง ทางเลือกนโยบายการน�ำเข้าแรงงานข้ามชาติ ของประเทศไทย: การศึกษา ข้อเท็จจริงจากกลุ่มผลประโยชน์ ข้อส�ำรวจทางกฎหมายและการ วิเคราะห์ ระบบการจัดการของรัฐ. (120-122) นครปฐม : สถาบันวิจัยประชากร และ สังคม มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล. ดุสิต เมนะพันธุ์. (2552). การพัฒนากระบวนการจัดการปัญหาผู้แสวงหาท่ีพักพิงและผู้หนีภัยใน ประเทศไทย. การศึกษาโดยอสิ ระ. นกั บริหารการฑูต รนุ่ ท่ี 1, สถาบนั การตา่ งประเทศเทวะวงศ์ วโรปการ. กระทรวงการตา่ งประเทศ ทัศนัย ขันตยาภรณ์ และคณะ. การพัฒนาแนวทางการคาดประมาณประชากรต่างด้าว บริการ วางแผนครอบครัว อนามัยแม่และเด็กและสร้างเสริมความครอบคลุมของวัคซีนเด็กในพื้นที่ กรุงเทพมหานคร. 2556. เปรมใจ วังศิริไพศาล. (2557). “ทางเลือกนโยบายการศึกษาส าหรับบุตรแรงงานต่างชาติใน ประเทศไทยภายใต้บริบทอาเซียน: การวิเคราะห์ตามทฤษฎีการก่อตัวของโครงสร้าง ความ สมั พนั ธ์ทางสังคม.” วิทยานิพนธป์ ริญญาครุศาสตรดุษฎบี ณั ฑิต จฬุ าลงกรณ์ มหาวิทยาลยั แล ดิลกวิทยรัตน์ และสุภางค์ จันทรวานิช. (2552). การจ้างแรงงานต่างชาติ : คู่มือเชิงนโยบาย สำ� หรบั ประเทศกำ� ลงั พฒั นา.แปลจาก WR BOHNING. แปลโดยเกตชุ พรรณ คำ� พฒุ . กรงุ เทพฯ: ศรีบูรณ์คอมพวิ เตอร-์ การพิมพ์ วีนัส สีสุข และดรุณี ไพศาลพาณิชย์กุล แนวคิดพื้นฐานของการจดทะเบียนการเกิด : ท�ำไมรัฐไทย ตอ้ งจดทะเบียนการเกิดให้เดก็ และอดตี เดก็ ทม่ี จี ดุ เกาะเกยี่ วกับไทย?. 2553 สุภางค์ จันทวานิช. (2544). ตลาดแรงงานไทยในเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียง ใต้ กับผลกระทบ จากภาวะเศรษฐกิจถดถอยในปลายทศวรรษที่ 90: รายงานผลสังเคราะห์. กรุงเทพมหานคร: ศูนย์วิจัยเพื่อการย้ายถ่ินแห่งเอเชีย สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย. สุรีย์พร พันพ่ึง, Kyoko Kusakabe, จรัมพร โห้ล�ำยอง, เฉลิมพล แจ่มจันทร์ และ นิพนธ์ ดาราวุฒิ มาประกรณ์. (2557). การศึกษาของบุตรหลานแรงงานข้ามชาติในประเทศไทย (เอกสารเชิง นโยบาย) 2557. นครปฐม: สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสังคม, มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล. 128 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร