เด็กข้ามชาติ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ผ้ดู ูแลหลกั เด็กข้ามชาติ สถานภาพด้านการมเี อกสารของผ้เู ป็นพอ่ แม่ เป็นเงอื่ นไขสำ� คญั ท่ีกำ� หนดสถานะทาง กฎหมายของเด็กข้ามชาติขณะท่ีอาศัยอยู่ในประเทศไทย เด็กท่ีเกิดจากพ่อแม่ท่ีเป็นกลุ่ม ผพู้ ลดั ถนิ่ อยอู่ าศยั ในประเทศไทยมาเปน็ ระยะเวลานาน หรอื ชนกลมุ่ นอ้ ยและกลมุ่ ชาตพิ นั ธ์ุ ซึ่งได้รับการส�ำรวจจัดท�ำทะเบียนประวัติและมีเลขประจ�ำตัวข้ึนต้นด้วยเลข 6 รวมถึง กลุ่มแรงงานข้ามชาติท่ีมีเอกสารการเข้าเมืองถูกต้องและได้รับอนุญาตอยู่ในประเทศ ชว่ั คราว เชน่ มพี าสปอรต์ หรอื เอกสารทไี่ ดร้ บั จากการพสิ จู นส์ ญั ชาติ หากเกดิ ในประเทศไทย และดำ� เนนิ การจดทะเบยี นการเกดิ จะไดเ้ ลขประจำ� ตวั 13 หลกั ทข่ี น้ึ ตน้ ดว้ ยเลข 7 สำ� หรบั เด็กกลุ่มน้ีในระยะยาวหากมีหลักฐานในการอยู่อาศัยในประเทศไทยอย่างต่อเน่ือง เม่ือเตบิ โตข้นึ สามารถด�ำเนนิ การขอสญั ชาตไิ ทยได้ โดยเมอ่ื ได้รับการพจิ ารณาใหส้ ัญชาติ แล้วจึงได้รบั เลขประจำ� ตัว 13 หลกั ใหม่ทขี่ ึ้นตน้ ดว้ ยเลข 8 ในการศกึ ษานอี้ อกแบบในการเกบ็ ขอ้ มลู กบั ผดู้ แู ลหลกั เดก็ ขา้ มชาตดิ ว้ ย ซงึ่ ไดจ้ ำ� นวน ผดู้ แู ลหลกั 402 ราย ผลการศกึ ษา พบว่า ผู้ดแู ลหลกั สว่ นใหญ่ 3 ใน 4 เป็นผู้หญิงและ เป็นแม่ของเด็กข้ามชาติด้วย มีอายุเฉลี่ยอยู่ที่ 37 ปี ด้านการศึกษา พบว่า ผู้ดูแลหลัก มากกว่าคร่ึงหนึ่ง จบการศึกษาระดับชั้นประถมศึกษาในประเทศเมียนมา รองลงมาคือ จบการศกึ ษาระดบั ชน้ั มธั ยมศกึ ษาตอนตน้ ในประเทศเมยี นมา และจบการศกึ ษาระดบั ชน้ั มัธยมศึกษาตอนปลายในประเทศเมียนมา ตามล�ำดับ ส�ำหรับการเรียนในประเทศไทย พบบา้ งเล็กนอ้ ย นอกจากน้ียงั พบว่ามผี ู้ดูแลหลักไมไ่ ดเ้ รียนหนังสืออีกเกอื บร้อยละ 10 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 029

การศึกษา เรยี นในไทย 2.0 8.7 มัธยมศึกษาตอนปลาย (เมยี นมา) 27.4 มัธยมศึกษาตอนตน้ 52.5 (เมยี นมา) ประถมศกึ ษา (เมียนมา) ร้อยละ ไมไ่ ด้เรียน 9.5 อา ุย ต้ังแต่ 55 ปี ขนึ้ ไป 4.5 45-54 ปี 19.2 35-44 ปี 34.6 25-34 ปี 31.3 <25 ปี 10.4 หญงิ 74.4 เพศ ชาย 25.6 0 10 20 30 40 50 60 70 80 ภาพ 2.12 เพศ อายุ การศกึ ษา ผดู้ แู ลหลกั ส�ำหรับด้านอาชีพผู้ดูแลหลักเด็กข้ามชาติ พบว่า ผู้ดูแลหลักส่วนใหญ่ไม่ได้ท�ำงาน จะเป็นแม่บ้านหรือเป็นผู้ดูแลคนในครอบครัว รองลงมาคือ มีงานท�ำและมีรายได้ และอีกประมาณ 1 ใน 4 รองานตามฤดูกาล 030 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

อาชพี แมบ่ ้าน 36.3 ดแู ลคนใน ครอบครวั ว่างงาน 4.2 เกษียณ ร้อยละ รองานตาม ฤดกู าล 25.4 มีงานทำ� 34.1 (มรี ายได)้ 5 10 15 20 25 30 35 40 0 ภาพ 2.13 อาชีพ ผู้ดูแลหลกั ด้านเอกสารท่ีอนุญาตให้อยู่ในประเทศไทย พบว่า ผู้ดูแลหลักส่วนใหญ่ไม่มีเอกสาร ท่ีอนุญาตให้อยู่ในประเทศไทย ส�ำหรับคนท่ีมีเอกสารที่อนุญาตให้อยู่ในประเทศไทย ส่วนใหญ่จะมีเป็นบัตรแรงงานไป-กลับ (มาตรา 64) รองลงมาคือ หนังสือเดินทาง ชวั่ คราว / CI และใบรบั รองทอี่ อกโดยผใู้ หญบ่ า้ น สำ� หรบั Passport กบั บตั รลงทะเบยี น Registration Card พบน้อยไมถ่ ึงรอ้ ยละ 10 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 031

การมีเอกสารอนุญาตอย่ใู นประเทศไทย บตั รแรงงาน 21.1 ไป-กลับ (มาตรา 64) ใบรบั รองท่อี อก 13.7 โดยผู้ใหญ่บา้ น บัตรลงทะเบยี น 8.2 Registration ร้อยละ Card หนงั สอื เดนิ ทาง 16.7 ชั่วคราว / CI Passport 9.7 ไมม่ ีเอกสาร 30.6 0 5 10 15 20 25 30 35 ภาพ 2.14 การมเี อกสารอนุญาตใหอ้ ย่ใู นประเทศไทย ผูด้ ูแลหลกั การมใี บอนญุ าตทำ� งานทยี่ งั ไมห่ มดอายุ พบวา่ มากกวา่ ครง่ึ หนงึ่ ไมม่ ใี บอนญุ าตทำ� งาน และประมาณรอ้ ยละ 40 มใี บอนญุ าตทำ� งานทยี่ งั ไมห่ มดอายุ นอกจากนพ้ี บวา่ รอ้ ยละ 6.2 ใหข้ ้อมูลวา่ เคยมใี บอนญุ าตท�ำงาน 032 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

ร้อยละ การมใี บอนุญาตทำ�งานทย่ี ังไมห่ มดอายุ เคยมี 6.2 ไม่มี 53 มี 40.8 0 10 20 30 40 50 60 ภาพ 2.15 การมีใบอนุญาตท�ำงานทย่ี ังไมห่ มดอายุ ผดู้ ูแลหลัก สำ� หรบั การมบี ตั รประกนั สขุ ภาพ พบวา่ ผดู้ แู ลหลกั มากกวา่ ครงึ่ หนง่ึ ไมม่ บี ตั รประกนั สขุ ภาพ สำ� หรบั ผดู้ แู ลหลกั ทมี่ บี ตั รประกนั สขุ ภาพ จะมเี ปน็ บตั รประกนั สขุ ภาพของแรงงาน ข้ามชาติ และมีบัตรประกันสุขภาพถ้วนหน้าประมาณร้อยละ 10 ส่วนบัตรประกันสังคม พบว่ามบี ้างเล็กน้อย เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 033

การมหี ลักประกนั สุขภาพ ไม่มีบัตร 57.0 อืน่ ๆ 7.5 ร้อยละ บตั รประกัน 10.4 สขุ ภาพ ถว้ นหนา้ บัตรประกัน 4.0 สงั คม บัตรประกัน 21.1 สุขภาพของ 10 20 30 40 50 60 แรงงาน ข้ามชาติ 0 ภาพ 2.16 การหลกั ประกนั ทางสุขภาพ ผู้ดแู ลหลัก ด้านความสามารถในการใช้ภาษาไทยของผู้ดูแลหลัก พบว่า ผู้ดูแลหลักส่วนใหญ่ ไมค่ วามสามารถใชภ้ าษาไทยไดเ้ ลย ประมาณรอ้ ยละ 30 มคี วามสามารถในการใชภ้ าษาไทย เลก็ นอ้ ย สว่ นความสามารถในการใชภ้ าษาไทยไดด้ หี รอื ดมี ากพบวา่ มบี า้ งไมถ่ งึ รอ้ ยละ 10 034 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

กขค ความสามารถในการใช้ภาษาไทย 50 44.5 45 40 ก 35 ้รอยละ 30 ก ก14.9 30.8 25 20 6.5 ปานกลาง เล็กนอ้ ย ไม่ไดเ้ ลย 15 10 ก 5 3.2 ดี 0ก ดีมาก ภาพ 2.17 ความสามารถในการใชภ้ าษาไทย ผูด้ แู ลหลัก ส�ำหรับการรับรู้เกี่ยวกับสิทธิ์ของเด็กข้ามชาติ ทางด้านการศึกษาขั้นพื้นฐาน พบว่า ร้อยละ 95.5 ผู้ดูแลหลักจะทราบว่าเด็กทุกคนที่อาศัยอยู่ในประเทศไทยมีสิทธ์ิได้รับ การศึกษาข้ันพื้นฐานจากรัฐบาลไทย โดยไม่ค�ำนึงถึงสัญชาติหรือสถานะทางกฎหมาย ส�ำหรับการซ้ือบัตรประกันสุขภาพซึ่งแบ่งออกเป็น 2 ช่วงอายุ คือ เด็กอายุต�่ำว่า 7 ปี และมากกว่า 7 ปี ส�ำหรับเด็กข้ามชาติท่ีมีอายุต่�ำกว่า 7 ปี พบว่า ร้อยละ 66.7 ของผดู้ แู ลหลกั ตอบวา่ มสี ทิ ธซิ์ อ้ื บตั รประกนั สขุ ภาพในราคา 365 บาท ไดท้ โ่ี รงพยาบาลรฐั ส่วนเด็กข้ามชาติท่ีมีอายุมากกว่า 7 ปี พบว่ามีเพียง 51.7 ที่ผู้ปกครองตอบว่ามีสิทธ์ิ ซอื้ บตั รประกันสขุ ภาพในราคา 365 บาท ได้ท่โี รงพยาบาลรฐั เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 035

3 เด็กข้ามชาต:ิ (แผน) การเลยี้ งดู โดยครอบครวั

(แผน) การเลี้ยงดู จากการสนทนากลมุ่ กบั พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ลหลกั ของเดก็ ขา้ มชาติ ในพนื้ ทที่ มี่ บี ตุ รเกดิ ใน ประเทศไทย พบวา่ พอ่ แมส่ ว่ นใหญต่ อ้ งการใหบ้ ตุ รเตบิ โตอยใู่ นประเทศไทย เพอื่ เปน็ ผเู้ ลย้ี งดู ดว้ ยตนเอง โดยตอ้ งการใหไ้ ดเ้ รยี นภาษาไทยในโรงเรยี นไทยหรอื อยา่ งนอ้ ยในศนู ยเ์ รยี นรู้ โดยคาดหวงั วา่ จะเพมิ่ โอกาสในการมงี านทำ� และไดพ้ ำ� นกั อาศยั ระยะยาวอยใู่ นประเทศไทย สว่ นหนงึ่ ทส่ี ง่ บตุ รกลบั ไปเลยี้ งในประเทศตน้ ทาง สว่ นใหญม่ าจากเหตผุ ลทไ่ี มส่ ามารถดแู ล ลกู ในขณะทย่ี งั เลก็ เนอื่ งจากตอ้ งทำ� งานและมกี ารยา้ ยทอ่ี ยอู่ าศยั บอ่ ย แตเ่ มอ่ื บตุ รถงึ วยั เขา้ เรียนและสามารถดูแลตัวเองได้มากขึ้น ส่วนใหญ่คาดว่าจะน�ำบุตรกลับมาเล้ียงและดูแล ในประเทศไทย ส�ำหรับกลุ่มพ่อแม่ข้ามชาติที่ไม่มีญาติหรือไม่สามารถเดินทางกลับไปยัง ประเทศต้นทางได้ หรือย้ายถ่ินฐานเข้ามาอาศัยอยู่ในประเทศไทยเป็นระยะเวลานาน (ซงึ่ จำ� นวนหนง่ึ เปน็ กลมุ่ ทม่ี เี ลขประจำ� ตัว 13 หลกั ขนึ้ ต้นด้วย 6) พบว่า สว่ นใหญ่มแี ผน เลยี้ งดเู ดก็ ขา้ มชาตใิ นประเทศไทยไปตลอด โดยตอ้ งการใหบ้ ตุ รหลานมกี ารศกึ ษาในระบบ การศึกษาของไทย พูดและสื่อสารภาษาไทยได้ โดยคาดหวังว่าในระยะยาวจะมีโอกาส ในการขอสัญชาตไิ ทยใหแ้ ก่บตุ รได้ เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 037

“การเลย้ี งดู” ในทน่ี รี้ วมถงึ แผนการเลย้ี งดใู นอนาคตหรอื (ในชว่ งอายทุ เี่ กนิ อายุ ณ ปจั จบุ นั ของเดก็ ขา้ มชาต)ิ จนถงึ อายุ 15 ปบี รบิ รู ณ์ ครอบคลมุ 4 ประเดน็ ไดแ้ ก่ สถานท่ี ในการเล้ียงดู (ท่ีอ�ำเภอแม่สอด ที่ประเทศต้นทาง ที่อ่ืนในประเทศไทยหรือประเทศอื่น) ผดู้ แู ลหลกั (พอ่ และแมร่ ว่ มกนั แมค่ นเดยี ว พอ่ คนเดยี วปยู่ า่ ตายายและญาตหิ รอื บคุ คลอน่ื ) สถานภาพการศกึ ษา (ไมไ่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื ไมไ่ ดเ้ ขา้ เรยี น การศกึ ษาในประเทศตน้ ทาง การศกึ ษาในไทยทศ่ี นู ยเ์ รยี นรู้ การศกึ ษาในไทยในโรงเรยี นไทย) และการมปี ระกนั สขุ ภาพ (ไมม่ ปี ระกนั สขุ ภาพ มบี ตั รประกนั สขุ ภาพของกระทรวงสาธารณสขุ ในไทย มปี ระกนั สขุ ภาพ ลกั ษณะอนื่ ในไทย และมปี ระกนั สขุ ภาพในประเทศตน้ ทาง) ในการน�ำเสนอผล ได้จ�ำแนกเด็กข้ามชาติออกเป็น 3 กลุ่ม ตามกลุ่มอายุ ได้แก่ อายุ 0-5 ป,ี อายุ 6-11 ปี และอายุ 12-14 ปี ซงึ่ สมั พนั ธต์ ามเกณฑอ์ ายขุ องระดบั การศกึ ษา ระดับปฐมวัยหรือก่อนประถมศึกษา ระดับประถมศึกษา และระดับมัธยมศึกษาตอนต้น ตามล�ำดบั สำ� หรับกลุ่มอายุ 0-5 ปี เพื่อความสะดวกในการแปลผลและอธิบาย ผลการ วเิ คราะหใ์ นชว่ งอายุ 0-5 ปี จะถกู นบั เปน็ การเลยี้ งดทู เ่ี กดิ ขน้ึ จรงิ (แมเ้ ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวน หนงึ่ อาจจะมอี ายนุ อ้ ยกวา่ 5 ป)ี ขณะทใ่ี นชว่ งอายุ 6-14 ปเี ปน็ แผนการเลย้ี งดใู นอนาคตของ ผดู้ แู ลหลกั และครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ สำ� หรบั กลมุ่ อายุ 6-11 ปี ผลการวเิ คราะหใ์ นชว่ ง อายุ 0-11 ปี ถอื เปน็ การเลยี้ งดทู เ่ี กดิ ขน้ึ จรงิ (แมเ้ ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนง่ึ จะมอี ายไุ มถ่ งึ 11 ป)ี ขณะทใ่ี นชว่ งอายุ 12-14 ปเี ปน็ แผนการเลยี้ งดใู นอนาคต และสำ� หรบั กลมุ่ อายุ 12-14 ปี ผลการวเิ คราะหใ์ นชว่ งอายุ 0-14 ปถี อื เปน็ การเลยี้ งดทู เี่ กดิ ขน้ึ จรงิ (แมเ้ ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนง่ึ จะมอี ายไุ มถ่ งึ 14 ป)ี ผลการวิเคราะห์ในส่วนนี้ น�ำเสนอการเลี้ยงดูและแผนการเลี้ยงดูเด็กข้ามชาติ เปน็ แบบแผนสดั สว่ นรอ้ ยละเดก็ ขา้ มชาติ ทกุ ชว่ งอายุ 6 เดอื น ตงั้ แตแ่ รกเกดิ จนมอี ายุ 14 ปี หรอื กอ่ นอายคุ รบ 15 ปบี รบิ รู ณ์ 038 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

เดก็ ขา้ มชาติ กลมุ่ อายุ 0-5 ปี ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี เกย่ี วกบั สถานทเ่ี ลย้ี งดู ในชว่ งอายุ 0-5 ปี พบวา่ ทอ่ี ายุ 0 ปี รอ้ ยละ 90 ของเดก็ ขา้ มชาตถิ กู เลย้ี งในพน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อด อาจตคี วามไดว้ า่ เด็กกลุ่มนี้เกิดในอ�ำเภอแม่สอด โดยสัดส่วนของเด็กท่ีถูกเลี้ยงในอ�ำเภอแม่สอดเพิ่มขึ้น ในชว่ งอายุ 0-3 ปี เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 95 (หมายความวา่ มเี ดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ท่ี ไมไ่ ดเ้ กดิ ในอำ� เภอแมส่ อดแตย่ า้ ยถนิ่ เขา้ มาอาศยั อยใู่ นชว่ งอายุ 0-3 ป)ี กอ่ นทจี่ ะลดลงใน ชว่ งอายุ 4-5 ปี เหลอื เพยี งประมาณรอ้ ยละ 90 ตามแผนการเลยี้ งดขู องครอบครวั แรงงาน ขา้ มชาติ สดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาตทิ จี่ ะถกู เลย้ี งดใู นอำ� เภอแมส่ อด มแี นวโนม้ ลดลงตอ่ เนอื่ ง อยทู่ ปี่ ระมาณรอ้ ยละ 79 กอ่ นทจ่ี ะมอี ายคุ รบ 15 ปบี รบิ รู ณ์ จากแบบแผนดงั กลา่ ว เหน็ ไดว้ า่ ในชว่ งอายหุ ลงั 5 ปี ครอบครวั แรงงานขา้ มชาตมิ แี นวโนม้ สง่ เดก็ ขา้ มชาติ กลบั ไปเลย้ี งดู ในประเทศตน้ ทางเปน็ สดั สว่ นทเ่ี พมิ่ ขน้ึ ตามอายขุ องเดก็ ทสี่ งู ขนึ้ โดยทอี่ ายุ 15 ปี คาดวา่ จะ มเี ดก็ อายุ 0-5 ปี ในปจั จบุ นั ทอ่ี ยใู่ นอำ� เภอแมส่ อดเหลอื อยปู่ ระมาณ 4 ใน 5 (รอ้ ยละ 79) ผดู้ แู ลหลกั ตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี โดยสว่ นใหญเ่ ดก็ ขา้ มชาตอิ ยภู่ ายใตก้ ารดแู ลของ ทงั้ พอ่ และแมร่ ว่ มกนั (รอ้ ยละ 73 ณ อายุ 0 ปหี รอื แรกเกดิ แลว้ ลดลงเลก็ นอ้ ยเปน็ รอ้ ยละ 69 ทอ่ี ายุ 14 ป)ี ในสดั สว่ นรองลงมา ดแู ลโดยแมเ่ ปน็ หลกั (รอ้ ยละ 19 ณ อายุ 0 ปี หรอื แรก เกดิ และลดลงเปน็ รอ้ ยละ 16 ทอ่ี ายุ 14 ป)ี ขณะทส่ี ดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาตทิ ถี่ กู ดแู ลโดย ปยู่ า่ ตายาย รวมถงึ ญาตแิ ละบคุ คลอนื่ เพม่ิ ขน้ึ จากประมาณรอ้ ยละ 8 ณ แรกเกดิ เพมิ่ เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 14 ทอ่ี ายุ 14 ปี โดยสว่ นหนงึ่ นา่ จะเปน็ กลมุ่ เดก็ ขา้ มชาติ ทถี่ กู สง่ กลบั ไป เลย้ี งดทู ป่ี ระเทศตน้ ทาง ในขณะทพ่ี อ่ หรอื แมย่ งั คงทำ� งานอยใู่ นประเทศไทย การศกึ ษา เดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ อายุ 0-5 ปี เรมิ่ เขา้ เรยี นหรอื รบั การศกึ ษาตง้ั แตอ่ ายุ 3 ปขี น้ึ ไป (หมายเหตุ การดแู ล สง่ เสรมิ พฒั นาการและการเรยี นรขู้ องเดก็ ในตง้ั แตแ่ รกเกดิ (จนถงึ อายุ ประมาณ 8 ปี) นับเป็นรูปแบบหน่ึงของการจัดการศึกษาปฐมวัย หรือ early childhood education ซงึ่ อาจเปน็ ในลกั ษณะศนู ยเ์ ดก็ เลก็ ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ หรอื ในลกั ษณะโรงเรยี น อนบุ าล) โดยทีอ่ ายุ 3 ปี กลมุ่ ที่เข้าเรียนหนังสอื มเี พียงร้อยละ 8-9 ท่อี ายุ 4 ปีและ 5 ปี เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 039

เพม่ิ ขน้ึ เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 28 และ 73 ตามลำ� ดบั ทอี่ ายุ 6 ปขี นึ้ ไปจนถงึ 14 ปี (ในสว่ นน้ี เป็นแผนการท่ีคิดไว้ของครอบครัวแรงงานข้ามชาติ) มากกว่าร้อยละ 95 ถึงร้อยละ 99 ของเด็กข้ามชาติ มีแนวโน้มจะได้รับการศึกษาหรือเข้าเรียนหนังสือ ในสัดส่วนมากที่สุด เปน็ การเรยี นในไทยในโรงเรยี นไทย (ประมาณรอ้ ยละ 45-48) ตามดว้ ยการเรยี นในไทยท่ี ศนู ยเ์ รยี นรหู้ รอื การศกึ ษาในลกั ษณะอนื่ (รอ้ ยละ 34-39) และการเรยี นในประเทศตน้ ทาง (รอ้ ยละ 10-19) ตามลำ� ดบั การมปี ระกนั สขุ ภาพ ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี สดั สว่ นของเดก็ ทไี่ มม่ ปี ระกนั ตง้ั แตแ่ รกเกดิ อายุ 0 ปี มมี ากถงึ รอ้ ยละ 90 แตม่ แี นวโนม้ ลดลงตอ่ เนอื่ งตามอายทุ เ่ี พมิ่ ขนึ้ ของเดก็ ขา้ มชาติ เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 81 ทอ่ี ายุ 5 ปี และลดลงเปน็ รอ้ ยละ 77 ทอ่ี ายุ 14 ปี ซง่ึ แปลความไดว้ า่ ครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ มแี นวโนม้ จดั หาหรอื ซอ้ื ประกนั สขุ ภาพใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาตเิ พม่ิ ขน้ึ ตามอายทุ ส่ี งู ขน้ึ ของเดก็ (รอ้ ยละ 10 ทอ่ี ายุ 0 ปเี พม่ิ ขนึ้ เปน็ รอ้ ยละ 23 ทอี่ ายุ 14 ป)ี จะเหน็ ไดว้ า่ ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ม่ี ปี ระกนั สขุ ภาพหรอื ครอบครวั มแี ผนจดั หา หรอื ซอ้ื ประกนั สขุ ภาพให้ สดั สว่ นของเดก็ ทมี่ บี ตั รประกนั สขุ ภาพโดยกระทรวงสาธารณสขุ มแี นวโนม้ สงู กวา่ สดั สว่ นของเดก็ ทมี่ ปี ระกนั สขุ ภาพอน่ื ๆ ในไทยเลก็ นอ้ ย เดก็ ขา้ มชาติ กลมุ่ อายุ 6-11 ปี สถานทเ่ี ลยี้ งดู ในชว่ งอายุ 0-11 ปี พบวา่ ทอี่ ายุ 0 ปี หรอื ณ แรกเกดิ มเี ดก็ ขา้ มชาติ กลุ่มอายุนี้ที่เกิดในอ�ำเภอแม่สอดประมาณร้อยละ 78 (ต่�ำกว่าเด็กในกลุ่มอายุ 0-5 ปี) โดยสดั สว่ นของเดก็ ทถ่ี กู เลย้ี งในอำ� เภอแมส่ อด มแี นวโนม้ เพมิ่ ขนึ้ ตอ่ เนอ่ื ง เปน็ ถงึ รอ้ ยละ 97 ทอี่ ายุ 11 ปี หลงั จากนนั้ ทอ่ี ายุ 12 ปขี นึ้ ไป (ตามแผนการเลย้ี งดขู องครอบครวั แรงงานขา้ มชาต)ิ เดก็ จำ� นวนหนงึ่ มแี นวโนม้ ถกู สง่ กลบั ไปยงั ประเทศตน้ ทาง ทำ� ใหส้ ดั สว่ นทจ่ี ะอาศยั อยใู่ นอำ� เภอ แมส่ อดลดลงเหลอื รอ้ ยละ 91 ทอี่ ายุ 14 ปี จากขอ้ มลู ดงั กลา่ วนี้ เหน็ ไดว้ า่ ในชว่ งอายุ 0-11 ปี เดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนง่ึ ทอ่ี าจจะไมไ่ ดเ้ กดิ ในประเทศไทย มกี ารยา้ ยถนิ่ เขา้ มาอาศยั อยใู่ น อำ� เภอแมส่ อดเพม่ิ ขน้ึ แตเ่ มอื่ อายุ 12 ปขี น้ึ ไป จำ� นวนหนง่ึ มแี นวโนม้ จะถกู ครอบครวั สง่ กลบั ไป อยใู่ นประเทศตน้ ทาง 040 เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ผดู้ แู ลหลกั การเลยี้ งดแู ละแผนการเลยี้ งดตู ลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี คอ่ นขา้ งคลา้ ยคลงึ จากที่พบในเด็กข้ามชาติอายุ 0-5 ปี โดยส่วนใหญ่เด็กข้ามชาติอยู่ภายใต้การดูแลของ ท้ังพ่อและแม่ร่วมกัน ร้อยละ 79 ณ อายุ 0 ปีหรือแรกเกิด โดยลดลงเล็กน้อยเหลือ ร้อยละ 75 แล้วร้อยละ 74 ที่อายุ 11 ปี และ 14 ปี ตามล�ำดับ ในสัดส่วนรองลงมา อยู่ภายใต้การดูแลของแม่เป็นหลัก ร้อยละ 13 ณ อายุ 0 ปี หรือแรกเกิด และเพิ่มขึ้น เปน็ รอ้ ยละ 16 ทอ่ี ายุ 14 ปี (เหน็ ไดว้ า่ แตกตา่ งจากแบบแผนทพ่ี บในเดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ อายุ 0-5 ปี ทตี่ ามแผนการเลยี้ งดขู องครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ เดก็ มแี นวโนม้ ถกู สง่ กลบั ไป เลย้ี งดใู นประเทศตน้ ทาง โดยปยู่ า่ ตายายญาตหิ รอื บคุ คลอน่ื ในสดั สว่ นทส่ี งู กวา่ ) การศกึ ษา ในชว่ งอายุ 0-2 ปี เดก็ ขา้ มชาตสิ ว่ นใหญถ่ งึ รอ้ ยละ 98 ไมไ่ ดร้ บั การศกึ ษา หรอื เขา้ เรยี นหนงั สอื จนเมอ่ื มอี ายุ 3 ปี และ 4 ปี สดั สว่ นของเดก็ ทไ่ี มไ่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื เขา้ เรยี นหนงั สอื จงึ ลดลงเหลอื รอ้ ยละ 95 และรอ้ ยละ 81-82 ตามลำ� ดบั เมอ่ื เปรยี บเทยี บกบั กลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี เหน็ ไดว้ า่ สดั สว่ นของเดก็ ทไ่ี ดร้ บั การศกึ ษาหรอื เขา้ เรยี นหนงั สอื ในช่วงอายุ 3-4 ปีต�่ำกว่าเล็กน้อย สะท้อนให้เห็นว่าเด็กข้ามชาติรุ่นใหม่ (อายุ 0-5 ปี) น่าที่จะมีแนวโน้มในการเข้าถึงการศึกษาระดับปฐมวัยหรือก่อนประถมศึกษา ที่ดีกว่า เด็กข้ามชาติรุ่นก่อน (อายุ 6-11 ปี) ที่อายุ 6 ปี สัดส่วนของเด็กท่ีไม่ได้รับการศึกษา หรอื เขา้ เรยี นหนงั สอื มอี ยทู่ ปี่ ระมาณรอ้ ยละ 10 กอ่ นทจี่ ะลดลงเหลอื รอ้ ยละ 7 ทอี่ ายุ 7 ปี และเหลอื รอ้ ยละ 2 ตงั้ แตอ่ ายุ 8 ปขี นึ้ ไปจนถงึ 14 ปี กลา่ วไดว้ า่ ตงั้ แตอ่ ายุ 8 ปขี นึ้ ไป เดก็ ขา้ มชาติ อายุ 6-11 ปี เกอื บทง้ั หมด มแี นวโนม้ เขา้ ถงึ การศกึ ษาและไดร้ บั การศกึ ษา โดยสว่ นใหญ่ ประมาณครงึ่ หนงึ่ หรอื รอ้ ยละ 48-52 เปน็ การเรยี นในไทยทศ่ี นู ยเ์ รยี นรหู้ รอื การศกึ ษาในลกั ษณะอนื่ ถดั มาเปน็ การเรยี นในไทยทโ่ี รงเรยี นไทยประมาณ รอ้ ยละ 40-42 และการเรียนในประเทศต้นทางฃร้อยละ 5-9 ตามล�ำดับ เห็นได้ว่าแบบแผนนี้ค่อนข้าง แตกตา่ งกบั เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี หรอื กลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตริ นุ่ ใหม่ ทม่ี แี นวโนม้ เรยี นในไทย ในโรงเรยี นไทยสงู กวา่ ในศนู ยเ์ รยี นรู้ เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 041

การมีประกันสุขภาพ ในกลุ่มเด็กข้ามชาติอายุ 6-11 ปี สัดส่วนของเด็กที่ไม่มี ประกันต้งั แต่แรกเกดิ อายุ 0 ปี คิดเปน็ สัดส่วนสงู กวา่ กลุ่มเดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี อย่ทู ่ี ร้อยละ 94 โดยสัดส่วนของเด็กที่ไม่มีประกัน มีแนวโน้มลดลงตามอายุที่เพ่ิมขึ้นของ เดก็ ขา้ มชาตเิ ปน็ ประมาณรอ้ ยละ 77 ทอี่ ายุ 11 ปี และลดลงเปน็ รอ้ ยละ 75 ทอ่ี ายุ 14 ปี ซ่ึงอาจตีความได้ว่า ครอบครัวแรงงานข้ามชาติมีแนวโน้มจัดหาหรือซ้ือประกันสุขภาพ ใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาตเิ พมิ่ ขนึ้ ตามอายทุ ส่ี งู ขน้ึ ของเดก็ เชน่ เดยี วกบั แบบแผนทพี่ บในกลมุ่ เดก็ อายุ 0-5 ปี โดยสดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาตทิ มี่ ปี ระกนั สขุ ภาพเพม่ิ ขนึ้ จากประมาณรอ้ ยละ 6 ในช่วงแรกเกิดเป็นร้อยละ 23 และ 25 ในช่วงอายุ 11 ปี และ 14 ปีตามล�ำดับ แตท่ นี่ า่ สงั เกต เหน็ ไดว้ า่ สดั สว่ นของเดก็ ทม่ี ปี ระกนั สขุ ภาพในไทย ในสดั สว่ นทสี่ งู กวา่ เปน็ ประกันสขุ ภาพลกั ษณะอ่นื ๆ เม่ือเทยี บกับบัตรประกันสขุ ภาพของกระทรวงสาธารณสขุ เด็กขา้ มชาตกิ ลุ่มอายุ 12-14 ปี สถานที่เลี้ยงดู ในช่วงอายุ 0-14 ปี พบว่าที่อายุ 0 ปี หรือแรกเกิด ร้อยละ 52 ของเดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ อายนุ ี้ ถกู เลยี้ งและนา่ จะเกดิ ในพน้ื ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อด โดยสดั สว่ นของ เดก็ ทถ่ี กู เลย้ี งในอำ� เภอแมส่ อด เพม่ิ ขนึ้ ตอ่ เนอื่ งเปน็ สงู ถงึ รอ้ ยละ 96-98 ในชว่ งอายุ 12-14 ปี ซึ่งเกิดจากการย้ายถ่ิน เข้ามาอาศัยอยู่ในอ�ำเภอแม่สอดของเด็กข้ามชาติ ท่ีไม่ได้เกิดใน อำ� เภอแมส่ อดหรอื ในประเทศไทยในชว่ งอายุ 0-11 ปี เหน็ ไดจ้ ากสดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาติ ท่ีอยู่ในประเทศต้นทางท่อี ายุ 0 ปี หรือแรกเกดิ ถึงร้อยละ 45 โดยมีสดั สว่ นลดลงตาม ช่วงอายทุ ีเ่ พิ่มขึน้ เหลือเพียงประมาณ รอ้ ยละ 1-2 ในชว่ งอายุ 12-14 ปี ผดู้ แู ลหลกั แบบแผนของผดู้ แู ลหลกั ตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี ของเดก็ กลมุ่ อายุ 12-14 ปี ค่อนข้างคล้ายคลึงกับแบบแผนท่ีพบในเด็กกลุ่มอายุ 6-11 ปี ประมาณร้อยละ 78 ของ เดก็ กลมุ่ อายนุ ้ี ณ แรกเกดิ อยภู่ ายใตก้ ารดแู ลของพอ่ และแมร่ ว่ มกนั โดยมสี ดั สว่ นลดลง เลก็ นอ้ ยเมอื่ มอี ายสุ งู ขน้ึ เปน็ รอ้ ยละ 74 ทอ่ี ายุ 14 ปี สดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาตทิ อี่ ยภู่ ายใต้ การดูแลของแม่เป็นหลัก เพิ่มสูงขึ้นจากร้อยละ 14 ณ แรกเกิดตามอายุท่ีเพิ่มข้ึน 042 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

เป็นประมาณร้อยละ 18-19 ในช่วงอายุ 12-14 ปี สัดส่วนของเด็กที่อยู่ภายใต้การดูแล ของปยู่ า่ ตายาย ญาตหิ รอื บคุ คลอน่ื อยใู่ นชว่ งประมาณรอ้ ยละ 5-7 ตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี การศกึ ษา ต้ังแต่แรกเกดิ จนถงึ อายปุ ระมาณ 3 ปี เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 12-14 ปีเกือบ ทัง้ หมด หรือรอ้ ยละ 97-98 ไม่ได้รบั การศึกษาหรือเข้าเรยี นหนังสอื จนกระทั่งอายุ 4 ปี สดั สว่ นเดก็ ทไี่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื เขา้ เรยี นหนงั สอื จงึ เพมิ่ ขนึ้ เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 10 ทอี่ ายุ 5 ปี และ 6 ปี เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 45 และ 76 ตามลำ� ดบั ตงั้ แตอ่ ายุ 7 ปี จนถงึ 11 ปี สัดส่วนเด็กท่ีได้รับการศึกษาหรือเข้าเรียนเพ่ิมสูงขึ้นเล็กน้อย โดยอยู่ในช่วงประมาณ รอ้ ยละ 86-93 กอ่ นทจี่ ะลดลงในชว่ งอายุ 12-14 ปี ซงึ่ เปน็ ชว่ งระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน้ เหลืออยู่ท่ีประมาณร้อยละ 90 ที่น่าสนใจจะเห็นได้ว่าในกลุ่มเด็กข้ามชาติอายุ 12-14 ปี ทไี่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื เขา้ ในหนงั สอื โดยสว่ นใหญแ่ ละในสดั สว่ นทส่ี งู กวา่ เปน็ การเรยี นหนงั สอื ในไทยที่ศูนย์เรียนรู้และการศึกษาลักษณะอ่ืน มากกว่าการเรียนหนังสือในโรงเรียนไทย โดยสัดส่วนการเรียนในศูนย์เรียนรู้ ต้ังแต่อายุ 6 ปีข้ึนไป อยู่ท่ีประมาณร้อยละ 39-51 ขณะท่ีการเรียนหนังสือในโรงเรียนไทยมีสัดส่วนที่ร้อยละ 23-38 ซึ่งเป็นแบบแผนที่ คอ่ นขา้ งคลา้ ยคลงึ กบั ทพ่ี บในเดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ อายุ 6-11 ปี แตแ่ ตกตา่ งจากกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาติ อายุ 0-5 ปี นอกจากนี้ ในกลุ่มเด็กอายุ 12-14 ปี ในช่วงอายุ 6 ปี ถึงประมาณ 10 ปี พบว่า มีสัดส่วนท่ีเรียนหรือได้รับการศึกษาในประเทศต้นทางประมาณร้อยละ 7-14 ซง่ึ สงู กวา่ ทพี่ บในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 6-11 ปี แตต่ ำ�่ กวา่ ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี การมปี ระกนั สขุ ภาพ ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 12-14 ปสี ดั สว่ นของเดก็ ทไ่ี มม่ ปี ระกนั สขุ ภาพตงั้ แตแ่ รกเกดิ อายุ 0 ปี มมี ากถงึ รอ้ ยละ 98 โดยมสี ดั สว่ นทคี่ อ่ นขา้ งสงู ทรี่ อ้ ยละ 98-99 จนถึงอายุประมาณ 8 ปี จากนั้นสัดส่วนเด็กที่มีประกันสุขภาพจึงเริ่มมีเพ่ิมขึ้น จนคิดเป็นสัดส่วนประมาณร้อยละ 14 ที่อายุ 14 ปี โดยส่วนใหญ่มีประกันสุขภาพ ในประเทศไทยในลักษณะอื่นๆ ในสัดส่วนที่สูงกว่ากลุ่มที่มีบัตรประกันสุขภาพโดย กระทรวงสาธารณสุข เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 043

ประเดน็ และขอ้ สงั เกตทุ น่ี า่ สนใจ สำ� หรบั ประเดน็ สถานทใ่ี นการเลย้ี งดู เดก็ ขา้ มชาตเิ ปน็ กลมุ่ ประชากรทม่ี กี ารเคลอ่ื นยา้ ย ขา้ มชาตไิ ปมาระหวา่ งประเทศไทยและประเทศตน้ ทางตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี โดยในกลมุ่ ที่ เกดิ ในไทย (พจิ ารณาจากกลมุ่ เดก็ อายุ 0-5 ป)ี มแี นวโนม้ ถกู สง่ กลบั ไปอยใู่ นประเทศตน้ ทาง เปน็ สดั สว่ นทเี่ พม่ิ ขนึ้ ตามอายทุ เี่ พมิ่ ขน้ึ ของเดก็ โดยทอ่ี ายุ 14 ปี มปี ระมาณ 4 ใน 5 ทย่ี งั คง มแี นวโนม้ อาศยั อยใู่ นอำ� เภอแมส่ อด ขณะเดยี วกนั ตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปมี กี ารยา้ ยถน่ิ เขา้ มา ของเดก็ ขา้ มชาตทิ ไี่ มไ่ ดเ้ กดิ ในประเทศไทย จากประเทศตน้ ทางอยา่ งตอ่ เนอื่ ง พจิ ารณาจาก กลมุ่ เดก็ อายุ 12 ถงึ 14 ปี ทป่ี จั จบุ นั อาศยั อยใู่ นอำ� เภอแมส่ อดมเี พยี งประมาณครง่ึ หนง่ึ เทา่ นนั้ ทเ่ี กดิ ในอำ� เภอแมส่ อด (หรอื หากพจิ ารณาจากกลมุ่ เดก็ อายุ 6-11 ปี ทป่ี จั จบุ นั อาศยั อยใู่ น อำ� เภอแมส่ อด ประมาณไมถ่ งึ 4 ใน 5 เกดิ ในอำ� เภอแมส่ อด) ประเดน็ ดา้ น ผดู้ แู ลหลกั บทบาทในการดแู ลเดก็ ขา้ มชาติ โดยสว่ นใหญเ่ ปน็ หนา้ ทข่ี อง พอ่ และแมร่ ว่ มกนั หรอื อยา่ งนอ้ ยแมเ่ ปน็ หลกั ในกรณที เี่ ดก็ ขา้ มชาตถิ กู สง่ กลบั ไปเลย้ี งใน ประเทศตน้ ทาง ปยู่ า่ ตายายรวมถงึ ญาตจิ งึ มบี ทบาทเปน็ ผดู้ แู ลหลกั พจิ ารณาในกลมุ่ เดก็ อายุ 0-5 ปี ในชว่ งอายุ 6-14 ปี ซง่ึ ยงั ไมเ่ กดิ ขน้ึ แตเ่ ปน็ แผนการเลยี้ งดขู องครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ เด็กข้ามชาติในสัดส่วนท่ีสูงกว่า คาดว่าจะถูกดูแลโดยปู่ย่าตายายและญาติหรือบุคคลอ่ืน ในสดั สว่ นทส่ี งู กวา่ ทพ่ี บในกลมุ่ เดก็ อายุ 6-11 ปแี ละ 12-14 ปี 044 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

ประเด็นด้าน สถานภาพการศึกษา อาจกล่าวได้ว่า เด็กข้ามชาติท่ีเกิดในช่วงหลัง โดยเฉพาะกลุ่มอายุ 0-5 ปีมีแนวโน้มมีโอกาสและการเข้าถึงการศึกษาที่ค่อนข้างดีกว่า เด็กข้ามชาติท่ีเกิดในช่วงก่อนหรือกลุ่มท่ีมีอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปี โดยมีสัดส่วน ของกลุ่มท่ีไม่ได้รับการศึกษาหรือเรียนหนังสือในช่วงอายุ 3 ปีขึ้นไป ท่ีต�่ำกว่า ทน่ี า่ สนใจอกี หนง่ึ ประเดน็ คอื ในกลมุ่ ทมี่ แี นวโนม้ ไดร้ บั การศกึ ษาหรอื ยงั เรยี นหนงั สอื สำ� หรบั เด็กข้ามชาติท่ีเกิดในช่วงหลัง ในกลุ่มอายุ 0-5 ปี มีแนวโน้มเข้าเรียนหรือรับการศึกษา ในโรงเรยี นไทยเปน็ สดั สว่ นทสี่ งู กวา่ ในเดก็ ขา้ มชาตทิ เ่ี กดิ ในชว่ งกอ่ นหรอื กลมุ่ อายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปใี นปจั จบุ นั ทเี่ ขา้ เรยี นหรอื รบั การศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ (ซง่ึ สว่ นใหญด่ ำ� เนนิ การ โดยองคก์ รพฒั นาเอกชน) รวมถงึ การศกึ ษาในรปู แบบอนื่ ๆในประเทศไทย ในสดั สว่ นทส่ี งู กวา่ การเขา้ เรยี นในโรงเรยี นไทย ประเดน็ ดา้ นการมปี ระกนั สขุ ภาพ เดก็ ขา้ มชาตติ ง้ั แตร่ อ้ ยละ 90 ขน้ึ ไป ในทงั้ 3 กลมุ่ อายุ เมื่อแรกเกิดหรืออายุ 0 ปี ไม่มีหลักประกันทางสุขภาพ แต่ส่วนน้ีมีแนวโน้มลดลง ตามอายุที่เพ่ิมขึ้นของเด็กในท้ัง 3 กลุ่มอายุ ท่ีน่าสนใจคือในกลุ่มเด็กที่เกิดช่วงหลัง หรอื เดก็ อายุ 0-5 ปี ในกลมุ่ ทม่ี ปี ระกนั สขุ ภาพในสดั สว่ นทสี่ งู กวา่ เปน็ การมบี ตั รประกนั สขุ ภาพ โดยกระทรวงสาธารณสุขของไทย ในขณะท่ีในกลุ่มเด็กที่เกิดช่วงก่อนถึงปัจจุบัน มีอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปี ในสัดส่วนท่ีสูงกว่า เป็นการมีประกันสุขภาพในไทย ในรปู แบบอนื่ ๆ มากกวา่ บตั รประกนั สขุ ภาพโดยกระทรวงสาธารณสขุ การวเิ คราะหก์ ารเลยี้ งดขู องเดก็ ขา้ มชาตใิ นครงั้ น้ี ทง้ั 4 ประเดน็ มขี อ้ จำ� กดั เกยี่ วกบั ความ ครอบคลมุ ของกลมุ่ ตวั อยา่ งเดก็ ขา้ มชาติ ทส่ี ามารถเกบ็ ขอ้ มลู ได้ ซง่ึ เปน็ เฉพาะกลมุ่ ที่ ณ ปจั จบุ นั อาศยั อยใู่ นพน้ื ทอี่ ำ� เภอแมส่ อด เดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ทเ่ี กดิ ในประเทศไทยแตย่ า้ ยถนิ่ กลบั ไปยงั ประเทศตน้ ทางแลว้ เปน็ กลมุ่ ทไี่ มส่ ามารถเกบ็ ขอ้ มลู ได้ และถอื เปน็ ขอ้ จำ� กดั ทส่ี ำ� คญั ที่ จำ� เปน็ ตอ้ งตระหนกั ในการวเิ คราะหเ์ ปรยี บเทยี บ ความเหมอื นและความแตกตา่ งของแบบแผน ตลอดชว่ งอายุ 0-14 ปี ในการเลยี้ งดเู ดก็ ขา้ มชาตขิ องครอบครวั แรงงานขา้ มชาตริ ะหวา่ ง กลมุ่ เดก็ อายุ 0-5 ปเี ดก็ อายุ 6-11 ปี และเดก็ อายุ 12-14 ปี เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 045

สถานทใ่ี นการเลีย้ งดู อายุ 3% 18% 80% 70% 60% 79% 30% 20% 10% 14 ที่อ่ืนในในไทย/ 3% 18% 79% 13 ประเทศอ่ืน 3% 18% 79% 12 เมียนมา 3% 18% 79% 11 แม่สอด 3% 18% 79% 10 3% 18% 79% 9 ญาติและอนื่ ๆ 3% 18% 79% 8 ปูย่ า่ ตายาย 3% 18% 79% 7 พอ่ 3% 15% 82% 6 แม่ 3% 15% 82% 5 พอ่ และแม่ 3% 14% 83% 4 3% 14% 83% 3 2% 12% 85% 2 2% 12% 85% 1 2% 10% 87% 0 2% 10% 88% 0% 2% 9% 89% 2% 9% 89% 2% 6% 92% 2% 6% 92% 2% 3% 95% 2% 3% 95% 1% 4% 95% 1% 4% 95% 0% 5% 95% 0% 5% 95% 0% 7% 93% 0% 7% 93% 1% 7% 92% 1% 9% 91% 100% 90% 50% 40% ผดู้ แู ลหลัก อายุ 4% 10% 16% 70% 60% 50% 69% 20% 10% 14 4% 10% 16% 69% 13 4% 10% 16% 69% 12 4% 10% 16% 69% 11 4% 10% 16% 69% 10 4% 10% 16% 69% 9 4% 10% 16% 69% 8 4% 10% 16% 69% 7 4% 10% 17% 69% 6 4% 10% 17% 69% 5 4% 10% 17% 69% 4 4% 10% 17% 69% 3 4% 10% 17% 69% 2 4% 10% 17% 69% 1 4% 9% 17% 70% 0 4% 9% 17% 70% 0% 4% 9% 18% 69% 4% 9% 18% 69% 4% 8% 18% 70% 4% 8% 18% 70% 3% 8% 18% 70% 3% 8% 18% 70% 3% 8% 18% 71% 3% 8% 18% 71% 2% 7% 18% 72% 2% 7% 18% 2% 6% 72% 2% 6% 19% 72% 2% 6% 19% 72% 2% 6% 18% 73% 19% 73% 100% 90% 80% 40% 30% ภาพ 3.1 แผนการเลีย้ งดูเด็กอายุ 0-5 ปี 046 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

การศึกษา อายุ 1% 19% 35% 45% 14 ไม่ได้เข้าเรยี น 1% 19% 34% 45% 1% 19% 34% 45% 13 การศึกษา 1% 19% 34% 45% ในเมยี นมา 1% 19% 34% 45% 12 1% 19% 34% 45% ศนู ย์การเรยี นรู้ 1% 19% 35% 45% 11 (NGO) และ 1% 19% 35% 45% ลักษณะอื่นในไทย 1% 17% 36% 46% 10 1% 17% 36% 46% โรงเรยี นไทย 1% 16% 36% 47% 9 1% 16% 36% 47% 2% 14% 37% 47% 8 2% 14% 37% 47% 2% 12% 39% 47% 7 2% 12% 39% 47% 4% 10% 38% 48% 6 4% 10% 38% 48% 27% 43% 5 27% 55%% 25% 25% 42% 16% 1% 11% 72% 1% 11% 16% 4 72% 30% 20% 5% 4% 91% 4% 4% 3 92% 1% 98% 1% 2 99% 1% 99% 1% 1 99% 1% 99% 1% 0 99% 10% 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% ประกนั สุขภาพ อายุ 10% 13% 77% 77% 10% 13% 77% 14 77% 13 10% 13% 77% 12 77% 11 10% 13% 77% 10 77% 9 10% 13% 77% 8 77% 7 10% 13% 77% 6 77% 5 10% 13% 78% 4 ประกนั สุขภาพอืน่ ๆ 78% 3 ในไทย 10% 13% 79% 2 78% 1 บตั รประกัน 10% 13% 78% 0 สุขภาพในไทย 78% 0% 10% 13% 81% ไม่มีประกนั สุขขภาพ 81% 10% 13% 84% ประกนั สุขภาพ 84% ในเมยี นมา 10% 13% 87% 87% 9% 13% 88% 88% 9% 13% 89% 89% 9% 13% 90% 90% 9% 13% 50% 40% 8% 13% 8% 13% 7% 12% 7% 12% 8% 9% 8% 9% 7% 6% 7% 6% 6% 6% 6% 6% 6% 4% 6% 4% 6% 4% 6% 4% 100% 90% 80% 70% 60% 30% 20% 10% ภาพ 3.1 แผนการเลย้ี งดเู ด็กอายุ 0-5 ปี (ต่อ) เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 047

สถานท่ใี นการเล้ยี งดู อายุ 2% 7% 80% 70% 60% 91% 30% 20% 10% 14 ทอี่ ื่นในในไทย/ 2% 7% 91% 13 ประเทศอน่ื 2% 5% 92% 12 เมยี นมา 2% 5% 92% 11 2% 3% 95% 10 แมส่ อด 2% 3% 95% 9 97% 8 ญาติและอนื่ ๆ 1% 2% 97% 7 ปู่ย่าตายาย 1% 2% 97% 6 แม่ 1% 2% 97% 5 พอ่ และแม่ 1% 2% 97% 4 พ่อ 1% 2% 97% 3 1% 2% 97% 2 1% 2% 97% 1 1% 2% 97% 0 1% 3% 97% 0% 1% 3% 95% 1% 4% 95% 1% 4% 94% 1% 5% 94% 1% 6% 92% 1% 7% 92% 1% 7% 89% 1% 10% 89% 1% 10% 2% 14% 85% 2% 14% 85% 2% 19% 2% 19% 80% 2% 19% 80% 2% 20% 79% 100% 90% 78% 50% 40% ผู้ดแู ลหลัก อายุ 1% 8% 16% 74% 14 1% 8% 16% 74% 1% 8% 15% 74% 13 1% 8% 15% 74% 1% 8% 15% 74% 12 1% 8% 15% 74% 1% 8% 15% 75% 11 1% 8% 15% 75% 1% 8% 15% 75% 10 1% 8% 15% 75% 1% 8% 15% 75% 1% 9 1% 8% 15% 75% 1% 8% 15% 76% 1% 1% 8% 15% 76% 1% 8% 15% 76% 1% 8 1% 8% 15% 76% 1% 7% 14% 77% 1% 1% 7% 14% 77% 1% 7% 13% 78% 1% 7 1% 7% 13% 78% 1% 7% 13% 79% 1% 1% 7% 13% 78% 1% 7% 13% 79% 1% 6 1% 7% 13% 79% 1% 7% 12% 79% 1% 1% 7% 12% 79% 1% 7% 79% 1% 5 1% 7% 13% 79% 1% 7% 13% 79% 1% 1% 6% 13% 79% 13% 1% 4 40% 30% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 20% 10% 1% 1% 3 1% 1% 2 1% 1% 1 1% 1% 0 0% ภาพ 3.2 แผนการเลย้ี งดเู ดก็ อายุ 6-11 ปี 048 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

การศึกษา 2% 9% 48% 41% 48% 2% 9% 48% 41% 14 49% 2% 8% 49% 41% 49% 2% 8% 50% 41% 13 50% 2% 6% 50% 42% 50% 2% 6% 51% 42% 12 51% 2% 5% 52% 42% 52% 2% 5% 51% 42% 11 ไม่ได้เขา้ เรยี น 51% 2% 5% 42% การศกึ ษา 49% ในเมยี นมา 2% 5% 49% 42% 10 ศูนย์การเรยี นรู้ 2% (NGO) และ 2% 5% 3% 42% ลกั ษณะอ่นื ในไทย โรงเรยี นไทย 2% 5% 42% 9 ประกันสุขภาพอน่ื ๆ 2% 5% 41% ในไทย 2% 5% 41% 8 บัตรประกนั สขุ ภาพในไทย 4% 5% 40% 4% 5% ไมม่ ีประกนั สขุ ขภาพ 10% 40% 7 5% ประกนั สขุ ภาพ 10% 5% 36% 6 ในเมียนมา 38% 32% 36% 38% 31% 28% 81% 28% 5 82% 1% 7% 11% 4 1% 7% 10% 3 95% 2% 3% 2% 3% 95% 98% 2% 2% 98% 2 98% 2% 98% 2% 1 98% 2% 98% 2% 0 0% 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% ประกันสขุ ภาพ อายุ 17% 8% 75% 14 75% 13 17% 8% 75% 12 75% 11 17% 8% 76% 10 76% 9 17% 8% 77% 8 77% 7 16% 8% 79% 6 79% 5 16% 8% 79% 4 79% 3 16% 7% 82% 2 82% 1 16% 7% 85% 0 85% 0% 15% 6% 88% 88% 15% 6% 90% 90% 15% 6% 93% 93% 14% 6% 93% 93% 13% 5% 93% 93% 12% 5% 94% 94% 11% 5% 94% 94% 10% 5% 50% 40% 8% 4% 8% 4% 6% 3% 6% 3% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 1% 6% 6% 100% 90% 80% 70% 60% 30% 20% 10% ภาพ 3.2 แผนการเล้ยี งดเู ดก็ อายุ 6-11 ปี (ต่อ) เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 049

สถานท่ใี นการเล้ยี งดู อายุ 3% 1% 60% 96% 10% 14 ท่อี น่ื ในในไทย/ 2% 1% 97% ประเทศอ่ืน 2% 1% 13 เมยี นมา 2% 1% 98% 2% 1% 98% 12 แม่สอด 2% 1% 98% 1% 2% 98% 11 ญาติและอนื่ ๆ 1% 2% 98% ปู่ย่าตายาย 1% 4% 98% 10 แม่ 1% 4% 96% พอ่ และแม่ 1% 7% 96% 9 พอ่ 1% 7% 91% 8 1% 10% 91% 1% 10% 7 1% 15% 89% 1% 16% 89% 6 1% 20% 1% 20% 84% 5 2% 26% 83% 2% 26% 4 3% 31% 79% 3% 31% 79% 3 3% 32% 72% 2 3% 32% 72% 4% 40% 1 3% 41% 66% 3% 42% 66% 0 3% 43% 65% 0% 5% 43% 65% 4% 45% 1% 56% 100% 90% 80% 70% 56% 1% 14 55% 1% 54% 52% 1% 13 52% 1% 50% 40% 30% 20% 1% 12 ผดู้ แู ลหลัก 1% 3% 4% 18% 74% 1% 4% 75% 1% 11 1% 4% 19% 76% 1% 4% 19% 76% 1% 1% 4% 19% 76% 1% 4% 19% 76% 1% 10 1% 4% 19% 77% 1% 4% 18% 77% 1% 1% 4% 18% 77% 1% 4% 18% 77% 1% 9 1% 5% 18% 77% 1% 5% 17% 77% 1% 1% 5% 17% 76% 1% 5% 17% 76% 1% 8 1% 5% 17% 77% 2% 5% 77% 1% 2% 4% 16% 77% 2% 4% 16% 77% 1% 7 2% 5% 16% 76% 2% 5% 16% 76% 1% 2% 5% 16% 77% 2% 5% 16% 77% 1% 6 2% 5% 15% 77% 2% 5% 15% 77% 1% 2% 5% 15% 78% 2% 5% 15% 78% 1% 5 2% 5% 14% 78% 2% 5% 14% 79% 1% 2% 5% 78% 2% 5% 14% 78% 1% 4 14% 14% 40% 30% 1% 14% 1% 3 100% 90% 80% 70% 60% 50% 20% 10% 1% 1% 2 1% 1% 1 1% 1% 0 0% ภาพ 3.3 แผนการเลย้ี งดูเดก็ อายุ 12-14 ปี 050 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

การศึกษา 10% 4% 48% 38% 10% 4% 38% 10% 4% 48% 38% 14 10% 4% 38% 13 9% 4% 49% 38% 12 38% 11 49% 38% 10 38% 9 49% 8 37% 7 9% 4% 49% 37% 6 5 7% 4% 51% 34% 4 34% 7% 4% 51% ไม่ไดเ้ ขา้ เรยี น 7% 7% 30% 49% 30% การศึกษา ในเมียนมา 7% 7% 49% 27% 27% ศนู ยก์ ารเรียนรู้ 8% 10% 48% (NGO) และ 23% ลักษณะอ่นื ในไทย 8% 10% 48% 23% โรงเรียนไทย 11% 12% 47% 15% 15% 11% 12% 47% 2% 4% 3% 13% 14% 46% 2% 4% 3% 14% 14% 45% 24% 14% 39% 14% 39% 24% 4% 4% 55% 26% 40% 26% 55% 30% 90% 90% 98% 1% 1% 98% 2% 1% 3 98% 2% 1% 98% 2% 1% 2 98% 2% 1% 98% 2% 1% 1 97% 3% 1% 97% 2% 1% 0 100% 90% 80% 70% 60% 50% 20% 10% 0% ประกันสุขภาพ อายุ 9% 5% 80% 70% 87% 30% 20% 10% 14 ประกันสุขภาพอนื่ ๆ 9% 5% 87% ในไทย 9% 3% 88% 13 9% 3% 88% บตั รประกนั 9% 1% 90% 12 สุขภาพในไทย 9% 1% 90% 5% 1% 93% 11 ไมม่ ปี ระกันสุขขภาพ 5% 1% 93% 3% 1% 96% 10 ประกันสขุ ภาพ 2% 1% 96% ในเมยี นมา 1% 1% 97% 1% 2% 1% 97% 2% 98% 1% 9 2% 98% 1% 98% 1% 1% 98% 98% 1% 8 1% 98% 1% 99% 1% 1% 99% 1% 99% 1% 7 1% 99% 99% 1% 1% 99% 1% 99% 1% 6 1% 99% 1% 99% 1% 1% 99% 1% 98% 1% 5 98% 1% 1% 1% 60% 50% 40% 1% 1% 4 100% 90% 1% 1% 3 1% 1% 2 1% 1% 1 1% 1% 0 0% ภาพ 3.3 แผนการเลยี้ งดเู ด็กอายุ 12-14 ปี (ตอ่ ) เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 051

4 เด็กข้ามชาติ: การศกึ ษา

สถานการณ์ท่วั ไป ดา้ นการศกึ ษา ในทนี่ คี้ รอบคลมุ ตงั้ แตร่ ะดบั ปฐมวยั จนถงึ ระดบั มธั ยมศกึ ษา สามารถ จ�ำแนกเด็กข้ามชาติ ในพ้ืนท่ีออกได้เป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ หนึ่ง: กลุ่มที่ก�ำลังศึกษาอยู่ใน โรงเรียนไทย (โดยส่วนใหญ่เป็นโรงเรียนภาครัฐ ซ่ึงเปิดรับนักเรียนท่ีเป็นเด็กข้ามชาติ ตามนโยบายการศกึ ษาถว้ นหนา้ Education for All ของประเทศไทยตงั้ แตใ่ นชว่ ง พ.ศ. 2548) สอง: กลมุ่ ทศี่ กึ ษาหรอื ไดร้ บั การพฒั นาเดก็ อยใู่ นศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชน และ สาม: กลมุ่ ทยี่ งั ไมไ่ ดเ้ ขา้ สรู่ ะบบการศกึ ษา ในกลมุ่ เดก็ เลก็ กอ่ นวยั เรยี น ในบางพนื้ ทพ่ี บวา่ เด็กปฐมวัยข้ามชาติจ�ำนวนหนึ่ง ได้รับการดูแลและพัฒนาอยู่ในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กของ องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำ� บล ภาพรวมในการเลือกส่งบุตรเข้าศึกษาในโรงเรียนไทยหรือโรงเรียนที่เป็นศูนย์เรียนรู้ เหตุผลหลักของครอบครัวแรงงานข้ามชาติ จะข้ึนอยู่กับแผนการของพ่อแม่ที่เป็นแรงงาน ขา้ มชาตวิ า่ มแี นวโนม้ หรอื ความตอ้ งการทจ่ี ะอยอู่ าศยั และทำ� งานในเมอื งไทยไปในระยะยาว หรอื มแี นวโนม้ จะยา้ ยถนิ่ กลบั ไปยงั ประเทศตน้ ทาง ครอบครวั แรงงานขา้ มชาตทิ ม่ี แี ผนการอยู่ ระยะยาว สว่ นใหญต่ ดั สนิ ใจสง่ เดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ เรยี นทโี่ รงเรยี นไทย สว่ นกลมุ่ ทม่ี แี ผนยา้ ยถน่ิ กลบั ประเทศตน้ ทาง มแี นวโนม้ สง่ เดก็ เขา้ เรยี นทศ่ี นู ยเ์ รยี นรเู้ ปน็ หลกั สว่ นเดก็ ทเี่ ขา้ ไมถ่ งึ การศึกษา ส่วนใหญ่เป็นเด็กในครอบครัวท่ีย้ายถิ่นเข้ามาในพ้ืนท่ีไม่นาน ครอบครัวมีแผน ยา้ ยทอี่ ยอู่ าศยั คอ่ นขา้ งบอ่ ย จากลกั ษณะการทำ� งาน หรอื มแี ผนยา้ ยทอ่ี ยทู่ ท่ี ำ� งานไปยงั พน้ื ทอ่ี น่ื เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 053

และกลุ่มครอบครัวแรงงานข้ามชาติ ที่อาศัยในพ้ืนที่เดินทางเข้าถึงล�ำบาก โดยเฉพาะที่ ทำ� งานในภาคการเกษตร ในดา้ นนโยบายของไทยมมุ มองในพน้ื ทส่ี ว่ นใหญเ่ หน็ วา่ คอ่ นขา้ ง เปดิ กวา้ งในการเขา้ เรยี นในโรงเรยี นไทยของเดก็ ขา้ มชาติ แตส่ าเหตสุ ำ� คญั อกี ปจั จยั หนง่ึ ท่ี พ่อแม่ข้ามชาติไม่ส่งลูกเรียนโรงเรียนไทย เป็นในเร่ืองของค่าใช้จ่ายเก่ียวกับการเดินทาง ในขณะทศ่ี นู ยเ์ รยี นรหู้ ลายแหง่ มกี ารสนบั สนนุ คา่ ใชจ้ า่ ยให้ นอกจากนย้ี งั เปน็ ปญั หาในเรอ่ื งการ ขาดความรู้ ความตระหนกั และความเขา้ ใจของพอ่ แมเ่ ดก็ ขา้ มชาติ เกย่ี วกบั ความสำ� คญั ของ การศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาติ ส�ำหรับกลุ่มเด็กข้ามชาติท่ีศึกษาอยู่ในโรงเรียนรัฐไทย ท่ีผ่านมาหากเป็นกลุ่มท่ีไม่มี เอกสารประจำ� ตวั หรอื สตู บิ ตั ร จะไดร้ บั การสำ� รวจเพอ่ื จดั ทำ� ทะเบยี นประวตั แิ ละออกบตั ร ผไู้ มม่ สี ถานะทางทะเบยี น เปน็ บตั รดา้ นหนา้ สขี าว ดา้ นหลงั สชี มพู ถา้ เปน็ บตุ รแรงงานขา้ มชาติ ทม่ี ที ะเบยี นประวตั ิ จะไดเ้ ลขประจำ� ตวั ขนึ้ ตน้ ดว้ ย 00 แตห่ ากเปน็ บตุ รของผทู้ ไี่ มม่ สี ถานะ ทางทะเบียนหรือไม่มีเอกสารแสดงตัวตน จะมีเลขประจ�ำตัวข้ึนต้นด้วย 0 โดยเป็น บตั รทม่ี อี ายุ 10 ปี เพอ่ื บอกสถานะและการมตี วั ตนของเดก็ ในระหวา่ งทอ่ี ยแู่ ละกำ� ลงั ศกึ ษา อยู่ในประเทศไทยเท่านั้น แต่ไม่ได้เป็นเอกสารที่อนุญาตให้อยู่ในประเทศไทยอย่าง ถกู ตอ้ งตามกฎหมาย ในชว่ งกอ่ นหนา้ น้ี จะมปี ระเดน็ ในโรงเรยี นไทยซงึ่ เปน็ โรงเรยี นเอกชน ทไี่ มส่ ามารถขอสนบั สนนุ การศกึ ษาใหเ้ ดก็ กลมุ่ นไี้ ด้ เนอื่ งจากยงั ไมม่ กี ารดำ� เนนิ การสำ� รวจ เดก็ ทไี่ มม่ เี อกสารและสถานะทางทะเบยี นและมบี ตั ร ซงึ่ ในชว่ งหลงั ไดเ้ รมิ่ มกี ารสำ� รวจและ ทำ� งานรว่ มกบั โรงเรยี นเอกชน ทำ� ใหเ้ รมิ่ สามารถขอรบั เงนิ สนบั สนนุ ใหก้ บั เดก็ ตา่ งชาตไิ ด้ 054 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

โดยกระบวนการในชว่ งแรกสำ� หรบั เดก็ ทไ่ี มม่ เี อกสาร โรงเรยี นจะออกเลข 13 หลกั ขนึ้ ตน้ ดว้ ยตวั G ให้ ซง่ึ ตอ่ มากระทรวงมหาดไทยโดยงานทะเบยี น ไดด้ ำ� เนนิ การสำ� รวจรว่ มกบั โรงเรยี นเพอื่ ทำ� ฐานทะเบยี นใหเ้ ดก็ โดยจะกลายเปน็ รหสั 0 หรอื 00 ในชว่ งแรกหรอื ประมาณ 2-3 ปกี อ่ น กระบวนการทำ� ไดค้ อ่ นขา้ งรวดเรว็ คอื โรงเรยี นสง่ ขอ้ มลู เดก็ ทท่ี ำ� การสำ� รวจให้ กบั งานทะเบยี น แตใ่ นชว่ งหลงั ไดม้ กี ารกำ� หนดกระบวนการขนั้ ตอนทม่ี หี ลายขน้ั ตอนมากขนึ้ โดยจะตอ้ งมกี ารสง่ ชอื่ เดก็ ทท่ี ำ� การสำ� รวจเขา้ ไปบรรจอุ ยใู่ นฐานทะเบยี นกลางกอ่ น หลงั จากนน้ั จงึ ทำ� เรอื่ งเสนอยอ้ นกลบั มาทโ่ี รงเรยี น เพอ่ื ทำ� เรอื่ งในการขอรบั เงนิ สนบั สนนุ ซงึ่ ตรงนท้ี ำ� ให้ เกดิ เปน็ ปญั หาในความลา่ ชา้ เดก็ จำ� นวนหนง่ึ อาจจะตอ้ งรอกระบวนการในการขน้ึ ทะเบยี น ประมาณ 1 ปี หากไมเ่ คยมชี อื่ อยใู่ นฐานทะเบยี นกลาง เดก็ ขา้ มชาตศิ กึ ษาอยใู่ นโรงเรยี นไทย จะไดร้ บั การศกึ ษาตามหลกั สตู รการเรยี นของไทย ซึ่งไม่สามารถน�ำไปใช้ในการเทียบระดับการศึกษาในประเทศเมียนมาได้ ท�ำให้ครอบครัว แรงงานขา้ มชาตทิ มี่ แี ผนสง่ บตุ รกลบั ไปศกึ ษาในระดบั ทสี่ งู กวา่ ในประเทศตน้ ทาง หรอื ครอบครวั มีแผนเดินทางย้ายถิ่นกลับไปประเทศต้นทาง จึงเลือกท่ีจะไม่ส่งบุตรท่ีเป็นเด็กข้ามชาติ เขา้ เรยี นในระบบการศกึ ษาโรงเรยี นไทย เดก็ ขา้ มชาตทิ ศ่ี กึ ษาในโรงเรยี นไทยเกอื บทงั้ หมด สามารถพดู และสอ่ื สารภาษาไทยไดด้ ี เนอื่ งจากเปน็ ขอ้ กำ� หนดในการเขา้ รบั ศกึ ษา ตงั้ แตใ่ นระดบั ชนั้ อนบุ าลและประถมศกึ ษาที่ 1 ที่ เดก็ ทกุ คนตอ้ งไดร้ บั การเตรยี มความพรอ้ มในดา้ นภาษาไทยทเ่ี พยี งพอ ในการรบั เดก็ ขา้ มชาติ เขา้ มาศกึ ษาในโรงเรยี น มกี ระบวนการทแี่ ตกตา่ งจากเดก็ ไทยเลก็ นอ้ ย โดยดหู ลกั ฐานทอี่ ยู่ อาศยั เปน็ หลกั อาจจะเปน็ ของพอ่ แมห่ รอื นายจา้ ง ผา่ นการรบั รองโดยผนู้ ำ� ชมุ ชนในพน้ื ที่ เช่น ก�ำนันและผู้ใหญ่บ้าน เพ่ือสามารถพิสูจน์ได้ว่า เด็กมีตัวตนอยู่จริงในประเทศไทย เดก็ ขา้ มชาตจิ ะตอ้ งพดู ภาษาไทยได้ ดงั นน้ั คณุ ครใู นระดบั อนบุ าลและประถมศกึ ษาปที ่ี 1 จะตอ้ งรบั ภาระหนา้ ทใี่ นเรอื่ งภาษาคอ่ นขา้ งหนกั ซงึ่ ในระดบั อนบุ าลโรงเรยี นไทย ทเี่ ขา้ เกบ็ ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพรายงานวา่ ไดม้ กี ารจา้ งครผู ชู้ ว่ ยพมา่ มาชว่ ย 2 คน เดก็ ขา้ มชาตสิ ามารถ เรยี นในโรงเรยี นไทยไดฟ้ รี โดยไมม่ คี า่ ใชจ้ า่ ยตง้ั แตช่ นั้ อนบุ าล 1 จนถงึ ประถมศกึ ษาปที ี่ 6 เชน่ เดยี วกบั เดก็ ไทย เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 055

ขอ้ มลู จากโรงเรยี นประถมศกึ ษาแหง่ หนงึ่ ในตำ� บลทา่ สายลวด ทม่ี นี กั เรยี นเดก็ ขา้ มชาติ จ�ำนวนมาก พบว่า เด็กท่ีเรียนในโรงเรียนไทยจ�ำนวนมาก เม่ือจบการศึกษาระดับ ป.6 จะหยดุ การศกึ ษาและแยกยา้ ยไปทำ� งานหรอื ไปอยอู่ าศยั ทอี่ นื่ สว่ นใหญด่ ว้ ยการตดิ ปญั หาใน เรอ่ื งสญั ชาติ ปจั จบุ นั โรงเรยี นไทยหลายแหง่ ไดเ้ รมิ่ มโี ครงการในการสนบั สนนุ ใหเ้ ดก็ ทจี่ บ ป.6 สามารถเขา้ ศึกษาต่อท่โี รงเรยี นรฐั ระดบั มัธยมศึกษาในพ้นื ท่ี เพอื่ สง่ เสริมการศกึ ษา ในระดบั ทส่ี งู ขนึ้ ใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาติ ซง่ึ จำ� นวนมากมคี วามขยนั ตง้ั ใจเรยี นและมผี ลการเรยี นทดี่ ี โรงเรียนไทยส่วนหน่ึงได้มีการจัดจ้างครูภาษาพม่าเข้ามาร่วมสอน โดยสอนทั้งภาษาไทย พม่าและอังกฤษ ให้กับเด็กไทยและเด็กข้ามชาติในโรงเรียน เพื่อส่งเสริมความสามารถ ในดา้ นภาษาของนกั เรยี น รวมถงึ สง่ เสรมิ สรา้ งสภาพแวดลอ้ มทเ่ี นน้ ความเปน็ พหวุ ฒั นธรรม นักเรียนท่ีเป็นเด็กข้ามชาติในโรงเรียนไทยส่วนหนึ่ง โดยเฉพาะในโรงเรียนท่ีมีท่ีตั้ง ไม่ไกลจากพรมแดนแม่น้�ำเมย เป็นกลุ่มท่ีข้ามฝั่งมาเรียนจากประเทศเมียนมา ส่วนหน่ึง ประกอบดว้ ย เดก็ ทพ่ี อ่ แมเ่ คยทำ� งานอยใู่ นฝง่ั ประเทศไทยและยา้ ยกลบั ไปอยฝู่ ง่ั ประเทศเมยี นมา (ซง่ึ สว่ นใหญเ่ ปน็ เดก็ ทโ่ี ตระดบั หนงึ่ ศกึ ษาในระดบั ป.4 หรอื สงู กวา่ นน้ั ทสี่ ามารถเดนิ ทาง ไดด้ ้วยตนเอง) กับอีกสว่ นหนง่ึ เปน็ เด็กท่พี กั อาศยั อยู่ใน shelter หรือศูนย์การรยี นรู้ของ องคก์ รพฒั นาเอกชนซง่ึ เคยตงั้ อยใู่ นประเทศไทย แตป่ จั จบุ นั ยา้ ยไปอยใู่ นฝง่ั ประเทศเมยี นมา กลุ่มเด็กที่เคยอาศัยอยู่ในประเทศไทยและศึกษาอยู่ในโรงเรียนไทยที่ตัดสินใจไม่ลาออก จงึ ตอ้ งขา้ มฝง่ั มาเรยี นทโ่ี รงเรยี น 056 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

เหตผุ ลหลกั ทพี่ อ่ แมข่ า้ มชาตใิ หเ้ ดก็ ขา้ มชาตเิ ขา้ เรยี นในโรงเรยี นไทยไดแ้ ก่ หนง่ึ : อยาก ใหเ้ ดก็ ไดภ้ าษาไทย สอง: อยากใหเ้ ดก็ มบี ตั รประจำ� ตวั หรอื บตั ร 10 ปี ซงึ่ ในเหตผุ ลหลงั น้ี โรงเรียนต้องทำ� ความเข้าใจกบั พอ่ แม่ข้ามชาติว่าบตั ร 10 ปี ไมไ่ ดเ้ ปน็ ใบอนุญาตใหอ้ ย่ใู น ประเทศไทยได้ถูกต้องตามกฎหมาย สาม: ด้วยนโยบายเรียนฟรีส�ำหรับเด็กทุกคนของ ประเทศไทยและ ส:ี่ ปจั จยั เกยี่ วกบั ขอ้ กฎหมายทอี่ นญุ าตใหเ้ ดก็ ทเี่ กดิ ในประเทศไทยและ จบการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาตรี สามารถขอสญั ชาตไิ ทยได้ ซงึ่ จากการเกบ็ ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพ ตวั แทนโรงเรยี นรฐั และหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งในพนื้ ท่ี เชอื่ วา่ จะเปน็ ปจั จยั สำ� คญั ทม่ี ผี ลทำ� ให้ เดก็ มแี นวโนม้ ไดเ้ รยี นตอ่ ในระดบั ชนั้ ทส่ี งู เพม่ิ ขนึ้ เนอ่ื งจากพอ่ แมข่ า้ มชาตริ วมถงึ เดก็ ขา้ มชาติ ท่ีเรียนในโรงเรียนไทย ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มที่มีจุดประสงค์ท่ีจะพักอาศัยและท�ำงานอยู่ใน ประเทศไทยในอนาคต ข้อมูลจากโรงเรียนไทยระดับประถมศึกษาแห่งหนึ่ง พบว่า ในปกี ารศกึ ษา 2560 แนวโนม้ ของเดก็ ทเ่ี รยี นตอ่ ในระดบั มธั ยมนน้ั เพมิ่ สงู ขนึ้ อยา่ งชดั เจน เปน็ อยา่ งมากถงึ ประมาณรอ้ ยละ 90 ของนกั เรยี นเดก็ ขา้ มชาตทิ จ่ี บ ป.6 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 057

จากการสนทนากลมุ่ กบั พอ่ แมข่ า้ มชาติ ในชมุ ชนมสุ ลมิ ซง่ึ อยใู่ นพนื้ ทเี่ มอื งของอำ� เภอ แม่สอด จ�ำนวนหนึ่งให้ข้อมูลว่า ไม่สามารถน�ำบุตรไปสมัครเข้าเรียนที่โรงเรียนไทยได้ เนอ่ื งจากโรงเรยี นไทยในเขตเมอื งมจี ำ� นวนทนี่ งั่ สำ� หรบั นกั เรยี นคอ่ นขา้ งจำ� กดั ทงั้ เดก็ ไทยและ เดก็ ขา้ มชาติ ทำ� ใหก้ ารคดั เลอื กเดก็ จากมมุ มองของพอ่ แม่ ใหโ้ อกาสในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ม่ี ี เอกสารกอ่ น ซงึ่ ตรงนเี้ ปน็ ขอ้ จำ� กดั ในเรอ่ื ง capacity ของโรงเรยี นในการรบั เดก็ เพอ่ื เขา้ เรยี นใน เขตเมอื ง พอ่ แมข่ า้ มชาตใิ นชมุ ชนบงั คลาเทศสว่ นใหญ่ ตอ้ งการใหบ้ ตุ รไดเ้ รยี นในโรงเรยี นไทย เพอ่ื พดู ภาษาไทยได้ และสามารถทำ� งานในประเทศไทยในระยะยาว เนอื่ งจากครอบครวั ไมม่ ี ญาตอิ ยู่ในฝง่ั ประเทศเมยี นมา และครอบครัวมีแนวโนม้ อาศัยอยู่ในประเทศไทยไปตลอด สว่ นใหญต่ อ้ งการใหล้ กู เรยี นสงู ทสี่ ดุ อยา่ งนอ้ ยจนถงึ ระดบั ชนั้ ม.6 ซงึ่ สอดคลอ้ งกบั การสนทนา กลมุ่ กบั พอ่ แมข่ า้ มชาติ ในอกี ชมุ ชนซงึ่ เปน็ กลมุ่ ชาตพิ นั ธก์ุ ะเหรยี่ ง ทค่ี าดหวงั ใหบ้ ตุ รไดเ้ รยี น ในโรงเรียนไทยเพ่ือให้ได้ภาษาไทย เน่ืองจากมีแผนระยะยาวในการอยู่ประเทศไทยถาวร การเรยี นในโรงเรยี นไทย ทำ� ใหบ้ ตุ รไดร้ บั บตั รประจำ� ตวั 10 ปี (บตั รแสดงตนผไู้ มม่ สี ถานะทาง ทะเบยี นทกี่ ำ� ลงั ศกึ ษาอยใู่ นประเทศไทย) ซง่ึ พอ่ แมข่ า้ มชาตเิ ชอ่ื วา่ มปี ระโยชนท์ ำ� ใหส้ ามารถ หางานไดง้ า่ ยขน้ึ และไมโ่ ดนตำ� รวจจบั ดงั นน้ั บตุ รทเ่ี ปน็ นกั เรยี นในโรงเรยี นไทยจงึ คอ่ นขา้ ง ปลอดภยั ในขณะทพ่ี อ่ แมย่ งั มคี วามเสย่ี งในการถกู ผบู้ งั คบั ใชก้ ฏหมายจบั พอ่ แมข่ า้ มชาติ ในชุมชนกะเหรี่ยง ส่วนใหญ่คาดหวังให้ลูกได้เรียนในชั้นที่สูงที่สุด แต่อยู่ที่ข้อจ�ำกัดของ ครอบครวั ในอนาคตเชน่ กนั หลายคนรบั ทราบวา่ หากบตุ รทเี่ กดิ ในไทย และอาศยั อยใู่ นไทย สามารถเรยี นจบระดบั ปรญิ ญาตรี จะสามารถยน่ื ขอสญั ชาตไิ ทยได้ แตส่ ว่ นใหญย่ งั คอ่ นขา้ ง ไม่แน่ใจว่า จะมีความสามารถในการส่งลูกให้เรียนต่อจนถึงระดับชั้นปริญญาตรีหรือไม่ ในมุมมองของพ่อแม่ข้ามชาติคิดว่า การเข้าถึงการศึกษาในระดับช้ันประถมของโรงเรียน ไทยคอ่ นขา้ งเปน็ ไปไดด้ ี แตก่ ารเขา้ ถงึ ระดบั ชน้ั มธั ยม โดยเฉพาะมธั ยมปลาย และระดบั อดุ มศกึ ษาปรญิ ญาตรยี งั มคี อ่ นขา้ งนอ้ ย ขอ้ จำ� กดั สว่ นใหญไ่ ปในเรอ่ื งเงนิ คา่ ใชจ้ า่ ยในการสง่ ลกู เขา้ เรยี น และการขาดขอ้ มลู เกย่ี วกบั การแนะแนวการศกึ ษาตอ่ ทพี่ อ่ แมย่ งั ไมค่ อ่ ยทราบ หรอื มขี อ้ มลู 058 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

ส�ำหรับกลุ่มเด็กข้ามชาติท่ีศึกษาในศูนย์เรียนรู้ ในอ�ำเภอแม่สอดมีศูนย์เรียนรู้หรือ learning center ขององคก์ รพฒั นาเอกชนมากอยพู่ อสมควร จำ� นวนหนงึ่ ดำ� เนนิ การเปดิ การเรยี นการสอนมาคอ่ นขา้ งยาวนาน เชน่ ศนู ย์ Children Development Center หรอื ศนู ยเ์ รยี นรู้ CDC ซง่ึ มกี ารเรยี นการสอนสว่ นใหญเ่ ปน็ หลกั สตู รเมยี นมา โดยเนน้ การสอนภาษาไทยและ ภาษาองั กฤษควบคไู่ ปดว้ ย ซง่ึ การศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาตใิ นศนู ยก์ ารเรยี นรู้ ไมส่ ามารถเทยี บ ระดบั การศกึ ษาในระบบการศกึ ษาของประเทศไทยได้ ปจั จบุ นั CDC ไดท้ ำ� ความรว่ มมอื กบั การศกึ ษานอกโรงเรยี น กศน. ในการสนบั สนนุ ใหเ้ ดก็ ของโรงเรยี น สามารถเขา้ เรยี นในระบบ กศน. เพอ่ื ทจ่ี ะสามารถนำ� ไปใชใ้ นการสอบเทยี บวฒุ กิ ารศกึ ษาของประเทศไทยได้ โดยทว่ั ไป ศนู ยเ์ รยี นรใู้ นพนื้ ทม่ี ี 2 ลกั ษณะ คอื หนงึ่ : เปน็ ศนู ยเ์ รยี นรทู้ มี่ ที อี่ ยอู่ าศยั หรอื shelter สำ� หรบั เดก็ ขา้ มชาติ โดยเฉพาะกลมุ่ ทเี่ ปน็ เดก็ ถกู ทอดทงิ้ พอ่ แมเ่ สยี ชวี ติ หรอื บางสว่ นอาจเปน็ กลมุ่ ทขี่ า้ มฝง่ั เพอ่ื มาศกึ ษาในประเทศไทย โดยมคี รอบครวั อยใู่ นฝง่ั ประเทศเมยี นมา (สว่ นใหญ่ ในกลมุ่ หลงั นเ้ี ปน็ นกั เรยี นเดก็ ขา้ มชาตทิ มี่ าเรยี นในโรงเรยี นรฐั ไทย) สอง: ศนู ยเ์ รยี นรทู้ ม่ี กี าร จดั การเรยี นการสอนไดอ้ ยา่ งเดยี วไมม่ ที พี่ กั อาศยั หรอื shelter สำ� หรบั เดก็ ในการกำ� กบั ดแู ลและประสานงาน การดำ� เนนิ การจดั การเรยี นการสอนของศนู ยเ์ รยี นรู้ ในพนื้ ท่ี สำ� นกั งานเขตพน้ื ทก่ี ารศกึ ษาประถมศกึ ษาตาก (สพป.) ที่ 2 ไดจ้ ดั ตง้ั ศนู ยป์ ระสานงาน การจดั การศกึ ษาเดก็ ตา่ งดา้ ว หรอื Migrant Education Coordinating Center (MECC) ซง่ึ เรม่ิ ดำ� เนนิ การมาตงั้ แตป่ ี 2549 แตเ่ พงิ่ ทำ� ใหเ้ กดิ ความชดั เจนและมโี ครงสรา้ งทชี่ ดั เจน เมอ่ื ประมาณปี 2559-2560 ปจั จบุ นั ศนู ยป์ ระสานงานฯ นี้ ดแู ลศนู ยเ์ รยี นรู้ 59 แหง่ ใน 3 อำ� เภอของจงั หวดั ตาก (ประมาณ 45-50 แหง่ อยใู่ นอำ� เภอแมส่ อด) ซง่ึ ยงั ไมค่ รอบคลมุ ศนู ยเ์ รยี นรทู้ มี่ อี ยจู่ รงิ ทง้ั หมด ซงึ่ มตี วั เลขเปลย่ี นแปลงคอ่ นขา้ งตลอดเวลาจากการเปดิ ตง้ั ขน้ึ และปิดตัวของบางศูนย์ที่ประสบปัญหา เรื่องความไม่ต่อเน่ืองของงบประมาณสนับสนุน จากองคก์ รพฒั นาเอกชนหรอื ปญั หาอนื่ ๆ ในชว่ งทผี่ า่ นมามกี ารเปดิ ศนู ยเ์ รยี นรแู้ หง่ ใหมอ่ ยู่ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ซง่ึ หลายศนู ยย์ งั ไมไ่ ดอ้ ยภู่ ายใตก้ ารกำ� กบั ดแู ลของ MECC เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 059

MECC มกี ารจดั ประชมุ รว่ มกบั ผบู้ รหิ ารศนู ยเ์ รยี นรแู้ ละภาคสว่ นของรฐั บาลทเี่ กย่ี วขอ้ ง ทุกๆ 3 เดือน โดยมีหัวหน้าส่วนราชการต่างๆเข้าร่วมด้วย มีกิจกรรมในการลงนิเทศ มาตรฐานการศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรใู้ นแตล่ ะพน้ื ท่ี โดยตง้ั เปา้ หมายไวอ้ ยา่ งนอ้ ยเทอมละ 1 ครง้ั แต่ด้วยจ�ำนวนศูนย์เรียนรู้ท่ีมากและบุคลากรไม่เพียงพอ ท�ำให้การนิเทศมาตรฐาน ไม่ครอบคลุมได้ทั้งหมดตามท่ีต้ังเป้าหมายไว้ ในการลงนิเทศมาตรฐานของศูนย์เรียนรู้มี 3 เรอ่ื งทใ่ี หค้ วามสำ� คญั ไดแ้ ก่ หนง่ึ : ประเดน็ ดา้ นความมนั่ คงของชาติ สอง: สขุ ภาพของ นกั เรยี นเดก็ ขา้ มชาติ สาม: การตดิ ตามชว่ ยเหลอื เดก็ ทเี่ ปน็ กลมุ่ เปราะบางและตอ้ งการได้ รบั การชว่ ยเหลอื ในปจั จบุ นั ดว้ ยความรว่ มมอื ระหวา่ ง MECC กบั หนว่ ยงานทะเบยี นในพน้ื ที่ ไดเ้ รม่ิ มกี ารดำ� เนนิ การสำ� รวจ เพอื่ จดั ทำ� ทะเบยี นประวตั แิ ละบตั รประจำ� ตวั ใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาติ ทไี่ มม่ เี อกสารประจำ� ตวั ทกี่ ำ� ลงั เรยี นอยใู่ นศนู ยเ์ รยี นรู้ รวมถงึ สำ� รวจครตู า่ งชาตทิ สี่ อนในศนู ย์ เรยี นรู้ ซงึ่ ตามกฎหมายไมส่ ามารถทำ� งานในสถานะครไู ด้ เพอื่ ทำ� การรบั รองกบั ฝา่ ยความ มน่ั คงของพน้ื ท่ี เพอื่ ลดความเสย่ี งในการถกู จบั กมุ ของครู และใหค้ รสู ามารถเปน็ ตวั กลางทำ� หนา้ ทใี่ นการสำ� รวจเดก็ เพอ่ื ทำ� ทะเบยี นประวตั ติ อ่ ไป บตั รประจำ� ตวั นกั เรยี น หรอื บตั ร 10 ปี แม้เป็นเพียงเอกสาร ท่ีบอกอัตลักษณ์ของบุคคลและสถานะการเป็นบุคคลผู้ไม่มีสถานะ ทางทะเบยี น ไมไ่ ดเ้ ปน็ เอกสารทอ่ี นญุ าตใหเ้ ดก็ ขา้ มชาติ สามารถอาศยั อยใู่ นประเทศไทยได้ ตามกฎหมาย ไมไ่ ดก้ อ่ ใหเ้ กดิ สทิ ธอ์ิ ะไรทงั้ สน้ิ ในทางกฎหมาย แตก่ เ็ ปน็ ความเขา้ ใจในพนื้ ทวี่ า่ เปน็ เอกสารสำ� คญั ในการรบั รองตวั บคุ คลของเดก็ และลดความเสย่ี งในการถกู จบั กมุ 060 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ขอ้ มลู หนงึ่ ทไ่ี ดจ้ ากการเกบ็ ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพในพน้ื ท่ี พบวา่ ปจั จบุ นั จำ� นวนศนู ยเ์ รยี นรู้ ทอี่ ยภู่ ายใตก้ ารดแู ลของ MECC มแี นวโนม้ ลดลง เมอ่ื เทยี บกบั ในชว่ ง 2-3 ปกี อ่ น ซง่ึ เคย มจี ำ� นวนประมาณ 70 แหง่ เนอ่ื งจากจำ� นวนหนงึ่ ไมผ่ า่ นการประเมนิ ตามกรอบมาตรฐาน ทางการศกึ ษา (Education Quality Framework หรอื EQF) ทมี่ กี ารกำ� หนดเกณฑแ์ ละ ดำ� เนนิ การโดย MECC รว่ มกบั หนว่ ยงานดา้ นการศกึ ษาของประเทศเมยี นมา ซง่ึ เรม่ิ มกี ารลง ประเมนิ ตามกรอบมาตรฐานตงั้ แตป่ ี 2558 ศนู ยเ์ รยี นรทู้ ไ่ี มผ่ า่ นมาตรฐานตอ้ งปดิ ดำ� เนนิ การ ซง่ึ จำ� นวนหนง่ึ มลี กั ษณะเปน็ ศนู ยท์ ม่ี ที พ่ี กั อาศยั หรอื shelter ใหก้ บั เดก็ ขา้ มชาติ (สว่ นใหญ่ เปน็ กลมุ่ ทไี่ มม่ พี อ่ แม่ ถกู ละทง้ิ หรอื พอ่ แมเ่ สยี ชวี ติ ) ซงึ่ เดก็ จำ� นวนหนงึ่ กำ� ลงั เรยี นในโรงเรยี น รฐั ไทย หลงั ปดิ ตวั ในของประเทศไทย ศนู ยเ์ หลา่ นน้ั ไดไ้ ปเปดิ ดำ� เนนิ การในฝง่ั ประเทศเมยี นมา ทำ� ใหม้ กี ารเคลอื่ นยา้ ยของเดก็ ขา้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ทเี่ คยเรยี นในประเทศไทยทง้ั ในโรงเรยี น รฐั ไทยหรอื ศนู ยเ์ รยี นรู้ ตอ้ งยา้ ยกลบั ไปอาศยั อยใู่ นประเทศเมยี นมา นอกจากการประเมนิ ตามกรอบ EQF ไดเ้ รม่ิ มกี ารประเมนิ ศนู ยเ์ รยี นรใู้ นดา้ นสขุ อนามยั โดย MECC รว่ มกบั โรงพยาบาลแมส่ อด ซงึ่ ณ ปี 2561 เปน็ การดำ� เนนิ การในปที ่ี 2 ในแงบ่ วกการประเมนิ ทงั้ ทางดา้ นมาตรฐานการศกึ ษาและทางดา้ นสขุ ภาพ จะชว่ ยทำ� ใหศ้ นู ยเ์ รยี นรใู้ นพนื้ ทมี่ กี าร พฒั นาในดา้ นคณุ ภาพทด่ี ขี นึ้ แตใ่ นอกี แงห่ นงึ่ กอ็ าจกอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบกบั การจดั การเรยี น การสอนของเดก็ ขา้ มชาตใิ นพน้ื ท่ี ขอ้ มลู ทน่ี า่ สนใจอกี เรอ่ื งในศนู ยเ์ รยี นรู้ เดก็ ขา้ มชาตสิ ว่ นใหญท่ ม่ี าเรยี น เปน็ เดก็ ทอ่ี าศยั อยู่ในอ�ำเภอแม่สอด ไม่ค่อยมีเด็กข้ามชาติท่ีข้ามฝั่งประเทศมาเรียนแบบมาเช้าเย็นกลับ จากขอ้ สงั เกตของตวั แทนหนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งในพนื้ ที่ การจดั การการศกึ ษาในเมยี วดนี บั วา่ คอ่ นขา้ งมมี าตรฐาน ดกี วา่ ศนู ยก์ ารเรยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชนในประเทศไทย ดงั นน้ั เดก็ ขา้ มชาตทิ อ่ี าศยั ในประเทศเมยี นมา จงึ ไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งขา้ มมาเรยี นในฝง่ั ไทย ในกลมุ่ ทเี่ ปน็ เดก็ ขา้ มมาเรยี นเชา้ กลบั เยน็ หรอื พกั อาศยั ใน shelter โดยทคี่ รอบครวั อาศยั อยใู่ นประเทศ เมยี นมา สว่ นใหญเ่ ปน็ กลมุ่ ทเ่ี ขา้ มาเพอื่ เรยี นในโรงเรยี นไทยมากกวา่ เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 061

ปจั จบุ นั สปพ. ตากที่ 2 โดย MECC รว่ มกบั เครอื ขา่ ยศนู ยเ์ รยี นรู้ ทอ่ี ยภู่ ายใตก้ ารกำ� กบั และหนว่ ยงานทางการศกึ ษาทเ่ี กยี่ วขอ้ งในพนื้ ท่ี ไดเ้ รม่ิ ดำ� เนนิ การความรว่ มมอื เพอื่ พฒั นา โครงการที่มีชื่อว่า educational pathways ส�ำหรับเด็กข้ามชาติท่ีศึกษาในศูนย์เรียนรู้ ในพนื้ ท่ี เพอื่ การเรยี นตอ่ หรอื เทยี บโอนระดบั การศกึ ษาในระบบ กศน. ของไทย การเรยี นตอ่ หรอื เทยี บโอนระดบั การศกึ ษาในระบบ กศน. ของประเทศเมยี นมา การสอบเทยี บเพอื่ เรยี นตอ่ ในสถานศึกษาหรือโรงเรียนรัฐบาลของไทย การสอบเทียบเพ่ือเรียนต่อในสถานศึกษา หรอื โรงเรยี นตามระบบการศกึ ษาของประเทศเมยี นมา จากขอ้ มลู สถติ จิ าก MECC ในเดอื นพฤศจกิ ายน 2560 ในพนื้ ท่ี 3 อำ� เภอ แมส่ อด พบพระ และแมร่ ะมาด มจี ำ� นวนศนู ยเ์ รยี นรทู้ ไ่ี ดร้ บั การรบั รอง จากเขตพนื้ ทกี่ ารศกึ ษาจำ� นวน ทงั้ สน้ิ 59 ศนู ยเ์ รยี นรู้ และมหี อ้ งเรยี นทเี่ ปน็ สาขาอกี ประมาณ 12 แหง่ หากพจิ ารณาเฉพาะ ในพน้ื ทแี่ มส่ อด มศี นู ยเ์ รยี นรอู้ ยู่ 45 แหง่ และสาขาอกี 4 แหง่ การจดั การศกึ ษาของศนู ยเ์ รยี นรู้ มีต้ังแต่ระดับเนอสเซอรี่จนถึงระดับมัธยมศึกษาปีที่ 6 ซ่ึงในพื้นที่แม่สอดมีศูนย์เรียนรู้ที่ มีการเรียนการสอนถึงระดับช้ัน ม.6 เพียง 3 แห่ง ส�ำหรับจ�ำนวนนักเรียนเด็กข้ามชาติ ในศูนย์เรียนรู้ 59 แห่ง มีระดับอนบุ าล 2,982 คน ระดบั ชน้ั ประถมศึกษา 5,787 คน ระดบั มธั ยมศกึ ษาขนึ้ ไป 2,749 คน ในหอ้ งเรยี นสาขาทงั้ 12 แหง่ มรี ะดบั อนบุ าล 636 คน ระดบั ประถมศกึ ษา 684 คน และสงู กวา่ มธั ยมศกึ ษา 10 คน รวมจำ� นวนนกั เรยี นเดก็ ขา้ มชาติ ทงั้ หมด 12,848 คน ในสว่ นของครมู จี ำ� นวนครทู งั้ หมด 651 คนในศนู ยเ์ รยี นรู้ 59 แหง่ และหอ้ งเรยี นสาขาอกี 68 คน จากการเกบ็ ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพกบั ตวั แทนศนู ยเ์ รยี นรแู้ หง่ หนง่ึ ซง่ึ มกี ารเรยี นการสอน ตงั้ แตร่ ะดบั กอ่ นวยั เรยี นจนถงึ ระดบั มธั ยมศกึ ษา (ตามระบบการศกึ ษาของประเทศเมยี นมา เปน็ หลกั ) พบวา่ วสิ ยั ทศั นข์ องศนู ยเ์ รยี นรู้ คอื มองถงึ ประโยชนข์ องการศกึ ษาในระยะยาวท่ี มตี อ่ ตวั เดก็ ขา้ มชาตแิ ละครอบครวั แรงงานขา้ มชาติ โดยตอ้ งการสง่ เสรมิ ใหม้ โี อกาสในการ ทำ� งานทดี่ ใี นอนาคต ใหเ้ ดก็ สามารถเขา้ ถงึ การศกึ ษา ไดต้ ง้ั แตร่ ะดบั การพฒั นาเดก็ เลก็ จนถงึ ระดบั เกรด 12 หรอื ม.6 โดยสง่ เสรมิ โอกาสทางการศกึ ษาตอ่ เนอ่ื งในระดบั มหาวทิ ยาลยั 062 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

ศนู ยเ์ รยี นรดู้ งั กลา่ ว มคี วามรว่ มมอื กบั องคก์ รพฒั นาเอกชนในจงั หวดั เชยี งใหม่ โดยสง่ เสรมิ ให้นักเรียนซ่ึงเป็นเด็กข้ามชาติของศูนย์ฯ เข้าสอบ pre-GED หรือ General Education Development Program ซงึ่ เปน็ ระบบการสอบของสหรฐั อเมรกิ า ถา้ เดก็ สามารถสอบผา่ น จะมโี อกาสในการเขา้ เรยี นในตา่ งประเทศได้ การจดั การเรยี นการสอน พยายามสรา้ งทาง เลอื กทางการศกึ ษาใหเ้ ดก็ ขา้ มชาติ ทง้ั สำ� หรบั การเรยี นตอ่ ในโรงเรยี นของไทย โรงเรยี นของ เมยี นมา และการเรยี นตอ่ ในตา่ งประเทศ จงึ ใหค้ วามสำ� คญั กบั การเรยี นทง้ั ในภาษาไทย ภาษาพมา่ และภาษาอังกฤษ โดยการจัดการเรียนการสอนหลัก พยายามให้เป็นไปตามมาตรฐาน การศึกษาในประเทศเมียนมา ส�ำหรับเด็กข้ามชาติท่ีสนใจเรียนต่อในไทย มีการส่งเสริม ใหส้ ามารถเขา้ สรู่ ะบบการเรยี น กศน.ของประเทศไทย โดยการสอบ กศน. นกั เรยี นเดก็ ขา้ มชาติ สามารถไปสอบได้ตง้ั แตช่ ว่ งอายุ 9 ขวบ 12 ขวบและ 15 ขวบ ตามระดบั ช้นั ท่ีตอ้ งการ สอบเทยี บ (ป.3 ป.6 ม.3 ตามลำ� ดบั ) เด็กข้ามชาติที่จบการศึกษาจากศูนย์เรียนรู้ ที่ผ่านมาหลายคนสามารถไปศึกษาต่อ หลกั สตู รอบรมเปน็ ครู หลกั สตู รอาชวี ศกึ ษา หรอื สาธารณสขุ ชมุ ชน ภายใตก้ ารสนบั สนนุ ของเครือข่ายองค์กรพัฒนาเอกชนในพื้นที่ จ�ำนวนหนึ่งเลือกท�ำงานในภาคบริการต่างๆ ในพนื้ ที่ จำ� นวนหนง่ึ ทำ� งานในลกั ษณะขององคก์ รชมุ ชนหรอื community-based organization (CBO) และมีหลายคนท่ีกลับไปท�ำงานในเมียนมา ในขณะที่จ�ำนวนหนึ่งเป็นคุณครู ในศนู ยเ์ รยี นรอู้ น่ื ในพนื้ ทอ่ี ำ� เภอแมส่ อด ซงึ่ จะเหน็ ไดว้ า่ เปน็ การเพมิ่ กำ� ลงั คนทมี่ คี ณุ ภาพใน การทำ� งานชว่ ยเหลอื การทำ� งานในดา้ นตา่ งๆ ใหก้ บั ทงั้ ชมุ ชนคนขา้ มชาตแิ ละคนไทยในพน้ื ทไ่ี ด้ เด็กข้ามชาติที่จบการศึกษาและสามารถสอบเทียบ กศน.ได้จะสามารถไปต่อระดับ มหาวิทยาลัยในมหาวิทยาลัยราชภัฏกำ� แพงเพชร ท่ีตั้งอยู่ในวิทยาเขตอ�ำเภอแม่สอดได้ โดยทผี่ า่ นมา มจี ำ� นวนหนงึ่ ทสี่ ามารถไปศกึ ษาตอ่ ในระดบั อดุ มศกึ ษาทมี่ หาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ ในหลกั สตู ร Tourism Management Program ซงึ่ เปน็ หลกั สตู รนานาชาตไิ ด้ การเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติ การศึกษาน้ีจ�ำแนกสถานภาพการศึกษาของ กลุ่มตัวอย่างเด็กข้ามชาติออกเป็น 3 สถานภาพ ได้แก่ ไม่ได้ก�ำลังศึกษา ก�ำลังศึกษา ในศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชน และกำ� ลงั ศกึ ษาในโรงเรยี นไทย เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 063

จากผลการส�ำรวจกลุ่มตัวอย่างเด็กข้ามชาติ (อายุ 0-14 ปี) จ�ำนวน 803 คน ในภาพรวม พบว่า เด็กข้ามชาติร้อยละ 30.3 ไม่ได้ก�ำลังศึกษา สัดส่วนกลุ่มตัวอย่าง เดก็ ขา้ มชาตทิ กี่ ำ� ลงั ศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ สงู กวา่ กลมุ่ ทกี่ ำ� ลงั ศกึ ษาในโรงเรยี นไทยเลก็ นอ้ ย โดยมีสัดส่วนเท่ากับร้อยละ 37.1 และ 32.6 ตามล�ำดับ ในกลุ่มเด็กข้ามชาติท่ีไม่ได้ ก�ำลังศึกษา ไม่ใช่ท้ังหมดที่จะมีสาเหตุมาจากการไม่สามารถเข้าถึงการศึกษาได้ แต่อาจ มาจากชว่ งอายทุ ยี่ งั ไมเ่ หมาะสมหรอื จำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ รบั การศกึ ษา โดยเฉพาะในชว่ งปฐมวยั ซง่ึ เปน็ ชว่ งกอ่ นเกณฑอ์ ายขุ องการศกึ ษาภาคบงั คบั ในประเทศไทย (ซง่ึ กำ� หนดเปน็ ในชว่ งอายุ ยา่ งเขา้ ปที ่ี 7 ของเดก็ หรอื ในชว่ งอายุ 6 ป)ี เมอ่ื จำ� แนกเดก็ ขา้ มชาตติ ามกลมุ่ อายุ 0-5 ปี (ระดบั การศกึ ษาปฐมวยั หรอื กอ่ นประถมศกึ ษา) อายุ 6-11 ปี (ระดบั การศกึ ษาประถมศกึ ษา) และอายุ 12-14 ปี (ระดบั การศกึ ษามธั ยมศกึ ษาตอนตน้ ) พบวา่ สดั สว่ นของเดก็ ขา้ มชาติ ทไี่ มไ่ ดก้ ำ� ลงั ศกึ ษา ในชว่ งอายุ 0-5 ปี สงู ถงึ รอ้ ยละ 72.7 ขณะทใี่ นชว่ งอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปี มเี พยี งประมาณรอ้ ยละ 4 และ 9.8 ตามลำ� ดบั เดก็ ขา้ มชาตใิ นชว่ งอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปี ทกี่ ำ� ลงั ศกึ ษา มสี ดั สว่ นของกลมุ่ ทกี่ ำ� ลงั ศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ สงู กวา่ กลมุ่ ทก่ี ำ� ลงั ศกึ ษาในโรงเรยี นไทยอยพู่ อสมควร ตรงขา้ มกบั เดก็ ในชว่ งอายุ 0-5 ปี ทกี่ ำ� ลงั ศกึ ษาทพ่ี บวา่ เปน็ การศกึ ษาในโรงเรยี นไทย สงู กวา่ การศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ สถานภาพ เดก็ ขา้ มชาติ อายุ 0-14 ปี การศกึ ษา อายุ 0-5 ปี อายุ 6-11 ปี อายุ 12-14 ปี รวม ไมไ่ ดก้ ำ�ลังศึกษา กำ�ลงั ศึกษา (ศูนย์เรยี นรู้) จำ�นวน รอ้ ยละ จำ�นวน รอ้ ยละ จำ�นวน รอ้ ยละ จำ�นวน ร้อยละ กำ�ลังศกึ ษา (โรงเรยี นไทย) รวม 213 72.7 14 4.0 16 9.8 243 30.3 34 11.6 184 53.2 80 48.8 298 37.1 46 15.7 148 42.8 68 41.5 262 32.6 293 100 346 100 164 100 803 100 ตาราง 4.1 สถานภาพการศกึ ษาของกลมุ่ ตวั อย่างเด็กข้ามชาติ (อายุ 0-14 ปี) (n=803 คน) 064 เด็กข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

ปจั จยั กำ�หนด...การเขา้ ถงึ การศกึ ษา ในการวิเคราะห์ปัจจัยก�ำหนด ท่ีมีอิทธิพลต่อการเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติ เมอ่ื ทำ� การจำ� แนกเดก็ ขา้ มชาตติ ามกลมุ่ อายุ ออกเปน็ 3 กลมุ่ อายุ ไดแ้ ก่ 0-5 ปี 6-11 ปี และ 12-14 ปี ซง่ึ เปน็ การจำ� แนกชว่ งอายตุ ามระดบั การศกึ ษา ในกลมุ่ แรกเปน็ ชว่ งการศกึ ษา ระดับปฐมวัย หรือ ก่อนประถมศึกษา กลุ่มท่ี 2 เป็นช่วงการศึกษาระดับประถมศึกษา และกลมุ่ ที่ 3 เปน็ ชว่ งการศกึ ษาระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนตน้ จากการวเิ คราะหข์ อ้ มลู เชงิ พรรณนา กลมุ่ ตวั อยา่ งเดก็ ขา้ มชาตทิ งั้ หมด 803 คน พบวา่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี มจี ำ� นวนกลมุ่ ตวั อยา่ ง 293 คน อายุ 6-11 ปี มจี ำ� นวนกลมุ่ ตวั อยา่ ง 346 คน และอายุ 12-14 ปี มจี ำ� นวนกลมุ่ ตวั อยา่ ง 164 คน เกยี่ วกบั สถานภาพการศกึ ษา พบว่าถึงประมาณ 3 หรือ 4 ของเดก็ ข้ามชาติอายุ 0-5 ปี ไมไ่ ดร้ ับการศกึ ษาหรือไมไ่ ด้ กำ� ลงั เรยี นหนงั สอื ทง้ั ในโรงเรยี นไทยหรอื ศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชน จากจำ� นวน กลมุ่ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-14 ปที งั้ หมดทไ่ี มไ่ ดก้ ำ� ลงั ศกึ ษาจำ� นวน 243 คน อยใู่ นชว่ งอายุ 0-5 ปี มากถงึ 213 คน หรอื เกอื บรอ้ ยละ 90 ปจั จยั สำ� คญั มาจากอายขุ องเดก็ ขา้ มชาติ ซงึ่ เมอื่ พจิ ารณาเปน็ รายอายุ พบวา่ ในชว่ งอายุ 0-5 ปี เดก็ ขา้ มชาตเิ กอื บรอ้ ยละ 90 ไมไ่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื ไมไ่ ดก้ ำ� ลงั เรยี นหนงั สอื แตใ่ นชว่ ง อายุ 4-5 ปี สดั สว่ นกลมุ่ ทไ่ี ดร้ บั การศกึ ษาและในหนงั สอื เพม่ิ ขน้ึ เปน็ ประมาณรอ้ ยละ 51.7 และ 66 ตามลำ� ดบั โดยในสดั สว่ นทสี่ งู กวา่ เลก็ นอ้ ยเปน็ การเรยี นระดบั ปฐมวยั หรอื การประถมศกึ ษา ในโรงเรยี นไทยมากกวา่ ในศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชน เนอื่ งจากการเขา้ ถงึ การศกึ ษา ของเดก็ ในชว่ งวยั น้ี (0-5 ป)ี ขนึ้ อยกู่ บั ปจั จยั อายขุ องเดก็ เปน็ หลกั การวเิ คราะหป์ จั จยั กำ� หนด ท่ีมีอิทธิพลต่อการเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติในการศึกษาน้ี จึงปรับให้ครอบคลุม เฉพาะกลมุ่ ตวั อยา่ งเดก็ ขา้ มชาติ อายุ 6-14 ปี เทา่ นน้ั ซงึ่ ถอื เปน็ ชว่ งอายใุ นระดบั การศกึ ษา ระดบั ประถมศกึ ษา และมธั ยมศกึ ษาตอนตน้ อยา่ งไรกต็ าม เมอ่ื พจิ ารณาสถานภาพการศกึ ษา ของกลมุ่ ตวั อยา่ งเดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 6-14 ปี ซงึ่ มจี ำ� นวนทง้ั สนิ้ 510 คน พบวา่ มเี พยี ง 30 คน เทา่ นนั้ ทไ่ี มไ่ ดร้ บั การศกึ ษาหรอื กำ� ลงั ศกึ ษาอยใู่ นโรงเรยี นไทยหรอื ศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ ร เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 065

100% 0.0% 0.0% 1.9% 6.0% 80% 16.7% 1.8% 9.3% 6.0% 60% 24.1% 32.0% 40% 27.6% 34.0% 83.3% 98.2% 88.9% 88.0% 20% 48.3% 34.0% 0% 1 23 45 0 อายุเดก็ 0-5 ปี กำ�ลังศกึ ษา (โรงเรียนไทย) ไม่ได้กำ�ลังศึกษา กำ�ลังศึกษา (ศูนยเ์ รยี นร้)ู ภาพ 4.1 สถานภาพการศึกษาของเด็กข้ามชาติ อายุ 0-5 ปี รายอายุ พฒั นาเอกชน เนอื่ งจากขนาดของกลมุ่ ตวั อยา่ งทค่ี อ่ นขา้ งนอ้ ยเพยี ง 30 คน สะทอ้ นใหเ้ หน็ วา่ เดก็ ขา้ มชาตใิ นชว่ งอายุ 6-14 ปี สามารถเขา้ ถงึ การศกึ ษาในประเทศไทยไดม้ ากถงึ รอ้ ยละ 94.1 โดยในกลุ่มที่เข้าถึงการศึกษา มากกว่าครึ่งเป็นการรับการศึกษาท่ีศูนย์เรียนรู้ขององค์กร พฒั นาเอกชน ดงั นน้ั การวเิ คราะหป์ จั จยั กำ� หนด ทม่ี อี ทิ ธพิ ลตอ่ การเขา้ ถงึ การศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาติ ในสว่ นน้ี จงึ ครอบคลมุ ปจั จยั ทมี่ อี ทิ ธพิ ลตอ่ การศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาตใิ น 2 ลกั ษณะ ไดแ้ ก่ การเรยี นในศนู ยเ์ รยี นรอู้ งคก์ รพฒั นาเอกชน เปรยี บเทยี บกบั การเรยี นในโรงเรยี นไทย โดยใน การวเิ คราะหท์ างสถติ ิ ใชเ้ ทคนคิ การวเิ คราะหก์ ารถดถอยโลจสิ ตกิ สแ์ บบทวิ (Binary Logistic Regression Analysis) เพอื่ ทดสอบปจั จยั ทมี่ อี ทิ ธพิ ลตอ่ การเขา้ เรยี น ระหวา่ งในโรงเรยี นไทย กบั ศนู ยก์ ารเรยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชนของเดก็ ขา้ มชาติ โดยทำ� การวเิ คราะหค์ รอบคลมุ เฉพาะเดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 6-14 ปี ทก่ี ำ� ลงั ทำ� การศกึ ษาอยใู่ นประเทศไทยจำ� นวน 480 คน 066 เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

กรอบแนวคิดท่ีใช้ในการวิเคราะห์ ปัจจัยก�ำหนดการเข้าถึงการศึกษา ตัวแปรต้นท่ี คาดว่าเปน็ ปัจจัยก�ำหนดประกอบดว้ ยตวั แปร 5 ปัจจัย ไดแ้ ก ่ หนงึ่ ปจั จยั คุณลกั ษณะเด็กขา้ มชาติ ประกอบด้วยตวั แปร อายุเด็กข้ามชาติ (จ�ำแนกเป็นกลุ่มอายุ 0-5 ปี 6-11 ปี และ 12-14 ปี โดยในการ วิเคราะห์ปัจจัยการเข้าถึงการศึกษา จะมีเพียงกลุ่มอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปีเท่านั้น) เพศเดก็ ขา้ มชาติ (จำ� แนกเปน็ เดก็ ชายและเดก็ หญงิ ) สถานทเี่ กดิ (จำ� แนกเปน็ เกดิ ในไทย และไม่ได้เกิดในไทย) การจดทะเบียนการเกิด (จ�ำแนกเป็น ไม่ได้จดทะเบียนการเกิด (รวมไม่ทราบ) และจดทะเบียนการเกิด) แผนเกี่ยวกับสถานท่ีอาศัยของเด็ก (หลังอายุ 15 ปีข้นึ ไป) (จำ� แนกเป็น ไม่ใช่ในประเทศไทยและในแม่สอดหรือในประเทศไทย) สอง ปจั จยั คุณลกั ษณะครอบครัวเด็กข้ามชาติ ประกอบดว้ ยตวั แปร ชาตพิ นั ธข์ุ องครอบครวั (จำ� แนกเปน็ พมา่ กะเหรย่ี ง บงั คลาเทศ มอญ และชาตพิ นั ธอ์ุ นื่ ๆ) ศาสนา (จ�ำแนกเป็น พุทธและไม่ใช่พุทธ (คริสต์อิสลามฮินดูและศาสนาอ่ืนๆ) รายได้ ครอบครัวเฉล่ียต่อคนต่อเดือน (จ�ำแนกเป็น 4 ระดับ ได้แก่ ต�่ำกว่า 1,000 บาท, 1,000-1,999 บาท, 2,000-2,999 บาท และ 3,000 บาทข้ึนไป) จ�ำนวนเด็กข้ามชาติ อายุ 0-14 ปี ในครอบครัว (จำ� แนกเปน็ 1 คน 2 คน 3 คน และ 4 คนขน้ึ ไป) สาม ปจั จัยการย้ายถิน่ ของครอบครวั เดก็ ขา้ มชาติ ประกอบด้วยตวั แปร วธิ กี ารยา้ ยถน่ิ มาประเทศไทย (จำ� แนกเปน็ ยา้ ยถน่ิ มาดว้ ยตนเอง ไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื จากญาติเพ่ือนหรือนายหน้า และด้วยวิธีอ่ืน (รวมไม่ทราบและไม่ตอบ)) การย้ายถ่ิน ในประเทศไทย (จ�ำแนกเป็น ไม่เคยย้าย เคยย้าย 1 คร้ัง เคยย้าย 2 คร้ัง และเคยย้าย มากกว่า 2 ครั้ง) แผนการย้ายถิ่นกลับประเทศในอนาคต (จ�ำแนกเป็น ภายใน 2 ปีนี้ ภายใน 3-5 ปนี ี้ ไมม่ แี ผนกลบั ประเทศ และยงั ไมม่ แี ผน) การตดิ ตอ่ กบั ครอบครวั ในประเทศ ตน้ ทาง (จำ� แนกเปน็ ไมม่ ญี าติหรอื ไม่ไดต้ ดิ ต่อ อย่างนอ้ ย 1-2 ครง้ั ตอ่ เดือน และน้อยกวา่ 1-2 ครงั้ ตอ่ เดอื น)ระดบั การบรู ณาการเขา้ กบั สงั คมไทย (จำ� แนกเปน็ ไมเ่ ลย นอ้ ย ปานกลาง และมาก) เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 067

ส่ี ปจั จยั คณุ ลักษณะผดู้ ูแลหลักเด็กข้ามชาติ ประกอบด้วยตัวแปร อายุของผู้ดูแลหลัก (จ�ำแนกเป็น น้อยกว่า 35 ปี 35-44 ปี และ 45 ปีข้ึนไป) การศึกษาสูงสุดของผู้ดูแลหลัก (จ�ำแนกเป็น ไม่ได้เรียน ประถมศึกษาในเมียนมา มัธยมศึกษาในเมียนมา และเรียนในไทยหรือการศึกษารูปแบบอ่ืนๆ) อาชีพ (จ�ำแนกเป็น มีงานท�ำ (มีรายได้) รองานตามฤดูกาล ว่างงานหรือเกษียณ และแม่บ้านหรือดูแล คนในครอบครัว) การมีเอกสารอนุญาตอยู่ในประเทศไทย (จ�ำแนกเป็น ไม่มีเอกสาร มีหนังสือเดินทางหรือหนังสือเดินทางชั่วคราว มีเอกสารจดทะเบียนแรงงาน มีใบรับรอง ทอี่ อกโดยผู้ใหญ่บ้าน และมีบัตรแรงงานไปกลบั ตามมาตรา 64) การมใี บอนุญาตท�ำงานท่ี ยงั ไมห่ มดอายุ (จำ� แนกเปน็ มีและไมม่ หี รือเคยม)ี การมหี ลักประกันสขุ ภาพ (จ�ำแนกเป็น ไม่มีและมี) ความสามารถในการใช้ภาษาไทย (จ�ำแนกเป็น ดีหรือดีมาก ปานกลาง เล็กน้อยหรือไม่ได้เลย) การรับรู้สิทธ์ิในการได้รับการศึกษาข้ันพื้นฐาน (ส�ำหรับวิเคราะห์ ปจั จยั กำ� หนดการเขา้ ถงึ การศกึ ษา) หรอื สทิ ธใิ์ นการซอ้ื บตั รประกนั สขุ ภาพของเดก็ ขา้ มชาติ (สำ� หรับการวเิ คราะห์ปัจจัยกำ� หนดการเข้าถงึ หลักประกันทางสุขภาพ) หา้ ปจั จยั การรบั รแู้ ละมมุ มองตอ่ การพฒั นาพน้ื ทเ่ี ปน็ เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษของผดู้ แู ลหลกั ประกอบดว้ ยตวั แปร การรบั รเู้ กย่ี วกบั เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ (จำ� แนกเปน็ ดหี รอื ดมี าก ปานกลาง และน้อยหรือไม่รู้เลย) มุมมองต่อผลกระทบจากการพัฒนาพ้ืนท่ีเป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษ (วิเคราะห์จากข้อค�ำถามเกี่ยวกับมุมมองต่อผลกระทบท่ีมีใน 9 ด้าน ได้แก่ สภาพความ เป็นอยู่ทั่วไป สภาพการท�ำงานหรือโอกาสในการท�ำงาน รายได้หรือค่าแรง การเข้าถึง บริการสุขภาพ ท่ีอยู่อาศัยหรือท่ีพัก ส่ิงแวดล้อม ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน การตระหนักและคุ้มครองสิทธิของแรงงานข้ามชาติในสังคมไทย และการด�ำเนินชีวิตทาง สังคม โดยจำ� แนกเปน็ มีมมุ มองตอ่ ผลกระทบในเชิงบวกทกุ ด้าน และมมี มุ มองผลกระทบ ในเชงิ บวกไมท่ กุ ด้าน) 068 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร

ผลการวิเคราะห์ปัจจัยการเข้าถึงการศึกษาของเด็กข้ามชาติ พบว่า ตัวแปรที่มี ความสมั พนั ธอ์ ยา่ งมนี ยั สำ� คญั ทางสถติ ติ อ่ สถานภาพการศกึ ษาของเดก็ ขา้ มชาติ ระหวา่ ง ในโรงเรยี นไทยและในศูนยเ์ รยี นร้มู ที ง้ั สนิ้ 15 ตวั แปร ไดแ้ ก่ - ตวั แปรการจดทะเบยี นการเกดิ ของเดก็ ขา้ มชาติ (เดก็ ขา้ มชาตทิ จี่ ดทะเบยี นการเกดิ ไมว่ า่ จะเกดิ ในประเทศไทยหรอื ในประเทศตน้ ทาง มแี นวโนม้ ในการศกึ ษาในโรงเรยี นไทย เมอ่ื เทยี บกบั ศกึ ษาในศนู ยเ์ รยี นรู้ สงู กวา่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ไี่ มไ่ ดจ้ ดทะเบยี นการเกดิ หรอื ไม่ทราบสถานภาพการจดทะเบยี นการเกิด) - ตัวแปรแผนเกีย่ วกับสถานทีอ่ าศยั ของเด็กหลังจากอายุ 15 ปีข้ึนไป (เดก็ ข้ามชาติ ท่ีผู้ดูแลหลักมีแผนให้อาศัยอยู่ในแม่สอด หรือในประเทศไทย มีแนวโน้มในการ ศึกษาในโรงเรียนไทย เม่ือเทียบกับการศึกษาในศูนย์เรียนรู้ สูงกว่าเด็กข้ามชาติท่ี ผดู้ แู ลหลกั มแี ผนใหย้ า้ ยกลบั ไปอาศยั ทปี่ ระเทศตน้ ทางหรอื ทอ่ี นื่ ทไี่ มใ่ ชป่ ระเทศไทย) - ตวั แปรชาตพิ นั ธข์ุ องครอบครวั (เดก็ ขา้ มชาตกิ ลมุ่ ชาตพิ นั ธม์ุ อญ มแี นวโนม้ ในการศกึ ษา ในโรงเรยี นไทย นอ้ ยกว่าเดก็ ข้ามชาติกลุ่มชาติพนั ธุ์อืน่ ) - ตัวแปรศาสนา (เด็กข้ามชาติท่ีครอบครัวนับถือศาสนาอื่นที่ไม่ใช่ศาสนาพุทธ มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทย น้อยกว่าเด็กข้ามชาติในครอบครัวที่นับถือ ศาสนาพทุ ธ) - ตวั แปรจำ� นวนเดก็ ขา้ มชาติ 0-14 ปใี นครอบครวั (เดก็ ขา้ มชาตใิ นครอบครวั ทม่ี เี ดก็ อายุ 0-14 ปี ตง้ั แต่ 3 คนขน้ึ ไป มแี นวโนม้ ในการศกึ ษาในโรงเรยี นไทย สงู กวา่ เดก็ ขา้ มชาติในครอบครวั ทม่ี จี ำ� นวนเด็กข้ามชาติ 2 คนลงไป) เดก็ ขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร 069

- ตัวแปรระยะเวลาที่ครอบครัวอาศัยอยู่ในประเทศไทย (เด็กข้ามชาติในครอบครัว ท่ีอาศัยอยู่ในประเทศไทยตั้งแต่ 10-19 ปี มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทย น้อยกว่าเด็กข้ามชาติที่ครอบครัวอาศัยอยู่ในประเทศไทยต่�ำกว่า 10 ปี หรือ ตง้ั แต่ 20 ปขี นึ้ ไป) - ตัวแปรระดับการบูรณาการเข้ากับสังคมไทยของครอบครัว (เด็กข้ามชาติ ในครอบครัวท่ีมีระดับการบูรณาการ ปานกลางถึงมาก มีแนวโน้มในการศึกษา ในโรงเรยี นไทย สงู กวา่ เดก็ ขา้ มชาตใิ นครอบครวั ทม่ี รี ะดบั การบรู ณาการกบั สงั คมไทย น้อยหรอื ไม่เลย) - ตัวแปรอายุของผู้ดูแลหลัก (เด็กข้ามชาติที่มีผู้ดูแลหลักอยู่ในช่วงอายุ 35-44 ปี มแี นวโนม้ ในการศกึ ษาในโรงเรยี นไทย สงู กวา่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ม่ี ผี ดู้ แู ลหลกั อายนุ อ้ ยกวา่ 35 ปี หรือตง้ั แต่ 45 ปีขึน้ ไป) - ตัวแปรอาชีพของผู้ดูแลหลัก (เด็กข้ามชาติที่มีผู้ดูแลหลักเป็นกลุ่มว่างงาน หรือเกษียณ หรือก�ำลังรองานตามฤดูกาล มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทย ต่�ำกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักมีงานท�ำและมีรายได้ หรือเป็นแม่บ้านดูแลคนใน ครอบครวั ) - ตัวแปรการมีเอกสารอนุญาตอยู่ในประเทศไทย (เด็กข้ามชาติที่ผู้ดูแลหลักถือบัตร แรงงานไปกลับ ตามมาตรา 64 ของพื้นที่เขตเศรษฐกิจพิเศษ มีแนวโน้มในการ ศึกษาในโรงเรียนไทย ต�่ำกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลัก ถือเอกสารอนุญาตอยู่ใน ประเทศไทยในลักษณะอนื่ ๆ รวมถึงทผ่ี ูด้ ูแลหลกั ไม่มีเอกสาร) - ตวั แปรการมใี บอนญุ าตทำ� งานของผดู้ แู ลหลกั (เดก็ ขา้ มชาตทิ ผ่ี ดู้ แู ลหลกั ไมม่ หี รอื เคยมี แต่ปัจจุบันไม่มีใบอนุญาตท�ำงาน มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทยสูง กวา่ เด็กข้ามชาตทิ ผี่ ดู้ ูแลหลกั มีใบอนญุ าตท�ำงาน) 070 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร

- ตวั แปรความสามารถในการใชภ้ าษาไทยของผดู้ แู ลหลกั (เดก็ ขา้ มชาตทิ ผี่ ดู้ แู ลหลกั สื่อสารภาษาไทยได้เล็กน้อยหรือไม่ได้เลย มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทย น้อยกว่าเด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลักส่ือสารหรือใช้ภาษาไทยได้ปานกลาง ถึงดีหรือ ดมี าก) - ตวั แปรการรบั รสู้ ทิ ธใิ์ นการไดร้ บั การศกึ ษาขนั้ พนื้ ฐานของเดก็ ขา้ มชาตขิ องผดู้ แู ลหลกั (เด็กข้ามชาติท่ีผู้ดูแลหลัก มีความรู้เร่ืองสิทธิ์ในการได้รับการศึกษาของเด็ก มแี นวโนม้ ในการศกึ ษาในโรงเรยี นไทย สงู กวา่ เดก็ ขา้ มชาตทิ ผ่ี ดู้ แู ลหลกั ไมม่ คี วามรู้ เรื่องสิทธ์ใิ นการไดร้ ับการศึกษาของเด็ก) - ตวั แปรการรบั รเู้ กยี่ วกบั เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ (เดก็ ขา้ มชาตทิ ผ่ี ดู้ แู ลหลกั รบั รเู้ กย่ี วกบั เขตเศรษฐกิจพิเศษ น้อยหรือไม่รู้เลย มีแนวโน้มในการศึกษาในโรงเรียนไทย สูงกว่าเด็กข้ามชาติที่ผู้ดูแลหลัก รับรู้เก่ียวกับเขตเศรษฐกิจพิเศษตั้งแต่ปานกลาง ถึงดีหรอื ดีมาก) - ตัวแปรมุมมองต่อผลกระทบจากเขตเศรษฐกิจพิเศษ (เด็กข้ามชาติที่ผู้ดูแลหลักมี มมุ มองเชงิ บวกทกุ ดา้ นตอ่ ผลกระทบจากเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษ มแี นวโนม้ ในการศกึ ษา ในโรงเรียนไทย น้อยกว่าเดก็ ข้ามชาตทิ ผี่ ู้ดแู ลหลกั มีมมุ มองต่อผลกระทบเชิงบวก ไม่ทุกด้าน) เด็กข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 071

5 เด็กข้ามชาต:ิ หลกั ประกนั ทางสุขภาพ

สถานการณท์ ั่วไป ในด้านประกันสุขภาพ เด็กข้ามชาติสามารถเข้าถึงการมีหลักประกันทางสุขภาพใน 3 ลกั ษณะ หนง่ึ : การซอ้ื บตั รประกนั สขุ ภาพทด่ี ำ� เนนิ การโดยกระทรวงสาธารณสขุ (คา่ ใชจ้ า่ ย 365 บาทต่อปีส�ำหรบั เดก็ อายตุ ่ำ� กว่า 7 ปี และ 1,600 บาทต่อปี ส�ำหรบั เด็กอายุ 7 ปี ขึ้นไป โดยสิทธิประโยชน์ทางสุขภาพท่ีครอบคลุม เทียบเท่าสิทธิประโยชน์ตามระบบ หลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ เชน่ เดยี วกบั คนไทย ทงั้ ในดา้ นการรกั ษาพยาบาลผปู้ ว่ ยนอก และผปู้ ว่ ยใน บรกิ ารดา้ นการสง่ เสรมิ สขุ ภาพและปอ้ งกนั โรค เชน่ การฉดี วคั ซนี ตามชว่ งวยั ทเี่ หมาะสม รวมถงึ การรกั ษาดว้ ยยาตา้ นไวรสั เอดส)์ สอง: บตั รประกนั สขุ ภาพ M-Fund1 สาม: ประกันสุขภาพเอกชน หรือ ประกันสุขภาพจากนายจ้างของพ่อแม่ซึ่งเป็นแรงงาน ขา้ มชาติ อยา่ งไรกต็ าม จากการลงพน้ื ทส่ี มั ภาษณผ์ แู้ ทนหนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ ง และสนทนา กลุ่มกับพ่อแม่ข้ามชาติ จ�ำนวนเด็กข้ามชาติท่ีมีหลักประกันสุขภาพยังมีค่อนข้างน้อย ส่วนใหญ่ท่ีมีจะเป็นกลุ่มที่ซ้ือบัตรประกันสุขภาพของกระทรวงสาธารณสุข (โดยเฉพาะ กลมุ่ เดก็ เลก็ ทร่ี าคาบตั รไมส่ งู มาก) และกลมุ่ ทมี่ กี ารซอ้ื บตั รประกนั M-Fund เปน็ แพคเกจ ครอบครัว กลุ่มเด็กข้ามชาติท่ีค่อนข้างมีความเปราะบาง ในการเข้าไม่ถึงหลักประกัน ทางสุขภาพ และบริการทางสุขภาพท่ีจ�ำเป็นส่วนใหญ่เป็นกลุ่มเด็ก (รวมถึงแม่ซ่ึงเป็น ผู้หญิงข้ามชาติ) ท่ีมีสถานะเป็นผู้ติดตามของแรงงานหรือท�ำงานในภาคท่ีเป็นนอกระบบ โดยเฉพาะภาคเกษตรกรรมในพน้ื ทห่ี ่างไกล 1 M-Fund เปดิ ขายบตั รประกนั สขุ ภาพมาประมาณ 2 ปี กอ่ นหนา้ นนั้ มกี ารทำ� วจิ ยั ศกึ ษาเกยี่ วกบั ความตอ้ งการประกนั สขุ ภาพของประชากรขา้ มชาติ ราคาทเี่ หมาะสมในการขายบตั รประกนั ความคมุ้ คา่ และความคมุ้ ทนุ มากอ่ นประมาณ 3-2 ปี ปจั จบุ นั มกี ารขายบตั รประกนั อยหู่ ลายแพคเกจ สำ� หรบั กลมุ่ ผทู้ มี่ สี ขุ ภาพดี กลมุ่ นกั เรยี น กลมุ่ แมแ่ ละเดก็ กลุ่มผู้ป่วยเรื้อรัง และกลุ่มขนาดใหญ่ เช่น แรงงานในโรงงาน รวมถึง การขายเป็นแพคเกจครอบครัว ลักษณะ การจ่ายค่าบัตรประกันเป็นรายเดือน โดยผู้ซื้อประกันสามารถเข้าใช้บริการสุขภาพได้ท้ังท่ี โรงพยาบาลแม่สอด และคลนิ กิ แมต่ าว ซง่ึ คา่ ใชจ้ า่ ยทคี่ รอบคลมุ ตอ่ การเขา้ รบั บรกิ ารสขุ ภาพตอ่ คนตอ่ ปมี เี พดานทคี่ อ่ นขา้ งสงู (50,000- 60,000 บาท) ณ การลงเก็บขอ้ มลู M-Fund มกี ารดำ� เนินการครอบคลุมใน 3 อ�ำเภอ คือแมส่ อด พบพระ และ แม่ระมาดโดยมจี ำ� นวนผู้ซอ้ื ประกนั อยู่ทีป่ ระมาณ 7,000 ราย (เช็คขอ้ มลู ) อย่างไรกต็ าม ความยงั่ ยืนทางการเงิน ของ M-Fund เป็นความท้าทายท่สี ำ� คญั เนื่องจากราคาค่าบัตรท่ีค่อนขา้ งต�ำ่ ในขณะทว่ี งเงินการรกั ษาพยาบาลที่ให้ ค่อนขา้ งสูง เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร 073

ในส่วนของบัตรประกันสุขภาพ โดยกระทรวงสาธารณสุขส�ำหรับเด็กข้ามชาติ โดยเฉพาะกลุ่มท่ีมีอายุ 7 ปีขึ้นไป พ่อแม่ซ่ึงเป็นแรงงานข้ามชาติส่วนใหญ่มองว่ามีราคา คอ่ นขา้ งสงู อยา่ งไรกต็ ามในมมุ มองของผใู้ หบ้ รกิ ารทางสขุ ภาพ สะทอ้ นวา่ หากเปรยี บเทยี บกบั คา่ ใชจ้ า่ ยทางสขุ ภาพของคนไทย (จากงบประมาณรายหวั ของระบบประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ) แล้วถอื วา่ ไม่แพง และที่จรงิ แลว้ ไม่สามารถครอบคลุมตน้ ทนุ ค่าใช้จา่ ยในการใหบ้ ริการทาง สขุ ภาพแก่แรงงานต่อคนได้ ซ่งึ ถอื เปน็ การอุดหนนุ แลว้ ในส่วนหนึ่งจากสถานพยาบาล หนว่ ยงานทางสขุ ภาพในพนื้ ทมี่ องวา่ การดแู ลสขุ ภาพเดก็ ทง้ั เดก็ ไทยและเดก็ ขา้ มชาติ เป็นเร่ืองของ Life Long Approach ซ่ึงควรต้องมีการดูแลตั้งแต่การรับฝากครรภ์ การคลอด บรกิ ารหลงั คลอด การรบั วคั ซนี ไปจนถงึ การเขา้ ถงึ การศกึ ษา และพฒั นาการ ในดา้ นต่างๆ ตลอดชว่ งชีวติ ณ ปจั จบุ นั เดก็ ขา้ มชาติ ยงั ไดร้ บั วคั ซนี ทคี่ รบเปน็ สดั สว่ นทค่ี อ่ นขา้ งตำ�่ ซงึ่ เปน็ ความเสยี่ ง ในเรอ่ื งการควบคมุ โรคของพน้ื ท่ี สำ� หรบั การทำ� งานดา้ นสขุ ภาพของเดก็ ขา้ มชาติ เครอื ขา่ ย ทางสขุ ภาพในพนื้ ที่ เชน่ โรงพยาบาลแมส่ อดและเครอื ขา่ ยผใู้ หบ้ รกิ ารคลนิ กิ แมต่ าว สำ� นกั งาน สาธารณสุขจังหวัด เครือข่ายองค์กรพัฒนาเอกชน ร่วมกับหน่วยงานทางด้านการศึกษา เชน่ MECC ไดร้ ว่ มมอื ดำ� เนนิ งานในลกั ษณะ school health เพอื่ สง่ เสรมิ การเขา้ ถงึ วคั ซนี ของเดก็ ทเี่ หมาะสมตามชว่ งวยั ใหค้ วามรทู้ างสขุ ภาพและการปอ้ งกนั โรค สง่ เสรมิ สขุ ภาพ แกเ่ ดก็ ขา้ มชาติ โดยใชโ้ รงเรยี นไทย รวมถงึ ศนู ยเ์ รยี นรขู้ ององคก์ รพฒั นาเอกชนเปน็ ฐาน หรอื ศนู ยก์ ลาง โดยมกี ารทำ� งานรว่ มกนั กบั โรงเรยี นและศนู ยเ์ รยี นรใู้ นพน้ื ท่ี ดา้ นสขุ อนามยั การฉีดวัคซีนให้กับนักเรียน ท้ังเด็กนักเรียนไทยและเด็กข้ามชาติ รวมถึง ครูท่ีดูแล เดก็ นกั เรยี น มกี ารพฒั นาและจดั ทำ� แบบบนั ทกึ ดา้ นการศกึ ษาและสขุ ภาพของเดก็ นกั รยี น ซ่ึงใช้บันทึกข้อมูลการได้รับวัคซีนท่ีจ�ำเป็นของเด็กแต่ละคน ในการด�ำเนินงาน school health บุคลากรทางสุขภาพจะเข้าไปให้ความรู้แก่ครูและผู้ปกครอง รวมถึงนักเรียนใน ลกั ษณะของ peer education ทส่ี ามารถกระจายความรแู้ ละขอ้ มลู ทเ่ี ปน็ ประโยชนท์ างดา้ น สุขภาพไปยังสมาชิกที่เป็นประชากรข้ามชาติในครอบครัว โดยใช้โรงเรียนเป็นศูนย์กลาง ซง่ึ โครงการน้ไี ดม้ ีการด�ำเนนิ งานมาแลว้ ประมาณ 10 ปี 074 เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร

โรงพยาบาลแม่สอดได้มีการด�ำเนินการ mobile hospital เพื่อส่งเสริมการฉีดวัคซีน ให้กับเด็กในโรงเรียนและชุมชนต่างๆ ส่วนหน่ึงของเด็กที่คลอดที่คลินิกแม่ตาวหรือท่ี โรงพยาบาลแมส่ อด สามารถเขา้ มารบั บริการวคั ซนี ได้ทีค่ ลนิ กิ แม่ตาว และควบคกู่ บั การ ดำ� เนินงานในรูปแบบ school health ในพืน้ ทม่ี ีการทำ� งานในลักษณะการสง่ เสรมิ สขุ ภาพ รปู แบบ community health โดยมอี าสาสมคั รสาธารณสขุ ตา่ งดา้ ว เปน็ หนง่ึ ใน key player ที่ส�ำคัญในการท�ำงานในชุมชน การท�ำงานทางสุขภาพในอ�ำเภอแม่สอดถือว่าปรับปรุง ดขี นึ้ ตอ่ เนอื่ ง จากการทำ� งานในลกั ษณะเครอื ขา่ ยรว่ มกบั ภาครฐั ภาคองคก์ รพฒั นาเอกชน และภาคชุมชนในพน้ื ที่ จากการสนทนากลมุ่ กบั พอ่ แมข่ า้ มชาติ เกย่ี วกบั บตั รประกนั สขุ ภาพสำ� หรบั เดก็ ขา้ มชาติ พอ่ แมข่ า้ มชาตจิ ำ� นวนหนงึ่ ตดั สนิ ใจซอื้ บตั รประกนั สขุ ภาพทโ่ี รงพยาบาลแมส่ อดใหก้ บั บตุ ร โดยเห็นว่าสามารถเข้าถึงได้สะดวก มีการจัดบริการสุขภาพท่ีเอื้อต่อประชากรข้ามชาติ จ�ำนวนหนึ่ง ได้รับความช่วยเหลือจากองค์กรระหว่างประเทศหรือองค์กรพัฒนาเอกชนที่ ชว่ ยจา่ ยคา่ บตั รประกนั สขุ ภาพให้ ในขณะทจี่ ำ� นวนหนง่ึ ซอ้ื บตั รประกนั สขุ ภาพของ M-Fund โดยจา่ ยคา่ บตั รเดอื นละประมาณ 80 บาท ในการเขา้ รบั บรกิ ารสขุ ภาพมคี า่ ใชจ้ า่ ยครงั้ ละ 30 บาท แม้เด็กไม่มีใบเกิดก็สามารถซื้อบัตรประกันสุขภาพได้ โดยโรงพยาบาลจะขอดู เฉพาะเอกสารของพ่อแม่เท่านั้น อย่างไรก็ตาม พ่อแม่ข้ามชาติจ�ำนวนหน่ึงท่ีไม่สามารถ พูดภาษาไทยได้สะท้อนประสบการณ์ ไม่รู้ข้ันตอนและวิธีในการซ้ือบัตรประกันสุขภาพ ของกระทรวงสาธารณสขุ ทโ่ี รงพยาบาล จงึ ไมไ่ ดท้ ำ� การซอื้ บตั รใหก้ บั ลกู และมคี วามเขา้ ใจ วา่ การซอื้ บตั รประกนั สขุ ภาพทำ� ไดค้ อ่ นขา้ งยาก พอ่ แมข่ า้ มชาตหิ ลายคนไมร่ จู้ กั หรอื ทราบ ข้อมูลเก่ียวกับบัตร M-Fund โดยรวมการเข้าถึงบริการทางสุขภาพส�ำหรับเด็กข้ามชาติ ส่วนใหญ่ในหลายชุมชน โดยเฉพาะที่อยูน่ อกเมอื ง สว่ นใหญไ่ ปรับบรกิ ารทค่ี ลนิ กิ แมต่ าว เดก็ ข้ามชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อย่างไร 075

จากการสัมภาษณ์ผู้แทนหน่วยงานด้านสุขภาพในพื้นที่ ประเด็นการควบคุมโรค และป้องกันโรคในพื้นท่ี โดยเฉพาะกับกลุ่มแรงงานข้ามชาติเป็นความท้าทายที่ส�ำคัญ ของอ�ำเภอแม่สอด ปัจจัยส่วนหนึ่งมาจาก วัฒนธรรมและวิถีชีวิตของประชากรข้ามชาติ ท่ีแตกต่างกับคนไทย รวมถึงพฤติกรรมในด้านการรักษาความสะอาด การควบคุมโรค โดยเฉพาะกลมุ่ แรงงานขา้ มชาติ ทนี่ ำ� เขา้ มาจากประเทศเพอ่ื นบา้ น ภายใตข้ อ้ ตกลงระหวา่ ง ประเทศหรือ MOU เป็นอีกเร่ืองท่ีส�ำคัญ เน่ืองจากเป็นกลุ่มท่ีไม่มีการตรวจโรคหรือ คัดกรอง ณ จุดข้ามแดน แต่มีการส่งตัวแรงงาน เข้าไปยังเมืองชั้นในและตรวจโรค เม่อื เดินทางถึงในชน้ั ในแล้ว ซ่งึ ท�ำให้เปน็ ความเสยี่ ง การสง่ เสรมิ ทสี่ ำ� คญั ตอนนเี้ ปน็ ในเรอ่ื งของการเขา้ ถงึ บรกิ ารฝากครรภข์ องแมข่ า้ มชาติ ซ่ึงพบว่าในอดีตยังมีการฝากครรภ์ท่ีไม่ครอบคลุมทั้งหมด โดยมีเป้าหมายท่ีจะให้แม่ ท่ีตั้งครรภ์ข้ามชาติทุกคน เข้าถึงการฝากครรภ์ครบท้ัง 5 คร้ัง และเป็นการฝากครรภ์ คร้ังแรกก่อนอายุครรภ์ครบ 12 สัปดาห์ ตามมาตรฐานท่ีใช้กับแม่คนไทย ซ่ึงในส่วนนี้ อาสาสมัครสาธารณสขุ ต่างดา้ ว มีบทบาทช่วยเหลือเปน็ อยา่ งมาก ส�ำหรับสถานพยาบาลของไทย การให้บริการทางสุขภาพแก่ประชากรข้ามชาติ มเี ปน็ จำ� นวนมากพอสมควร ซง่ึ ไมส่ ามารถเรยี กเกบ็ ได้ และไมม่ ปี ระกนั สขุ ภาพ ซงึ่ นบั เปน็ ภาระสว่ นหนงึ่ กบั สถานพยาบาลและผใู้ หบ้ รกิ ารทางสขุ ภาพ อยา่ งไรกต็ าม หากพจิ ารณา ในมมุ บวก กเ็ ปน็ โอกาสอนั ดี ในการไดค้ วบคมุ และปอ้ งกนั โรค ซง่ึ เปน็ ผลดกี บั คนไทยดว้ ย เชน่ กนั เนอื่ งจากหากมกี ารแพรร่ ะบาดของโรคในประเทศเมยี นมาและประชากรทยี่ า้ ยถนิ่ ขา้ มชาตเิ ขา้ มา กส็ ามารถทจี่ ะขา้ มแพรร่ ะบาดไปยงั ชมุ ชนคนไทยไดเ้ หมอื นกนั ในมมุ มอง ของประเทศไทยการดูแลประชากรในด้านสุขภาพ ไม่สามารถมองเฉพาะคนไทย ในการ ท�ำงานจะต้องครอบคลุมประชากรทุกคนท่ีอาศัยอยู่ในพ้ืนท่ี การสนับสนุนของรัฐไทย ในเรื่องของงบประมาณและอัตราก�ำลัง ท่ีเพียงพอเป็นเรื่องที่พื้นที่และผู้ก�ำหนดนโยบาย ต้องพจิ ารณาใหค้ วามส�ำคญั 076 เด็กขา้ มชาต:ิ เกดิ อยู่ โต อยา่ งไร

การเขา้ ถงึ หลกั ประกนั ทางสขุ ภาพ ของเดก็ ขา้ มชาติ ในภาพรวม พบวา่ สว่ นใหญถ่ งึ ร้อยละ 83.2 ไม่มีหลักประกันทางสุขภาพ หรือบัตรประกันสุขภาพ ซึ่งหมายความว่า เม่ือเจ็บป่วยและต้องการได้รับบริการทางสุขภาพท่ีจ�ำเป็น รวมถึงบริการทางสุขภาพ ในดา้ นการปอ้ งกนั และสง่ เสรมิ สขุ ภาพสำ� หรบั เดก็ คา่ ใชจ้ า่ ยทงั้ หมด เปน็ สว่ นทคี่ รอบครวั แรงงานขา้ มชาติตอ้ งรบั ผิดชอบ ในกลมุ่ ที่มหี ลกั ประกันทางสขุ ภาพซึ่งมปี ระมาณร้อยละ 16.8 สว่ นใหญ่ หรือร้อยละ 11.7 มีหลักประกันทางสุขภาพภายใต้ระบบประกันสุขภาพของรัฐไทยท่ีให้กับผู้มีปัญหา สถานะและสิทธิ และประกันสุขภาพเอกชน (ในท่ีน้ีรวมถึงบัตรประกันสุขภาพ M-Fund ซ่ึงด�ำเนินการโดยองค์กรพัฒนาเอกชน) รอ้ ยละ 3.8 และ 1.3 มีบตั รประกันสขุ ภาพเดก็ อายุน้อยกว่า 7 ปี และบัตรประกันสุขภาพเด็กอายุ 7 ปีขึ้นไปของกระทรวงสาธารณสุข ตามล�ำดับ เม่ือจ�ำแนกตามกลุ่มอายุ สัดส่วนของเด็กข้ามชาติท่ีไม่มีหลักประกันทางสุขภาพ มีแนวโน้มลดลงตามกลุ่มอายุของเด็ก โดยคิดเป็นร้อยละ 85.7, 84.1 และ 76.8 ในกลมุ่ เดก็ ขา้ มชาตอิ ายุ 0-5 ปี 6-11 ปแี ละ 12-14 ปี ตามลำ� ดบั ในกลมุ่ เดก็ อายุ 0-5 ปี ที่มีหลักประกันทางสุขภาพ โดยส่วนใหญ่ถือบัตรประกันสุขภาพเด็กอายุน้อยกว่า 7 ปี ของกระทรวงสาธารณสุข (ร้อยละ 7.8) ขณะที่ในกลุ่มเด็กอายุ 6-11 ปี และ 12-14 ปี สว่ นใหญม่ ปี ระกนั สขุ ภาพเอกชนและสทิ ธสิ ขุ ภาพสำ� หรบั ผมู้ ปี ญั หาสถานะ (รอ้ ยละ 20.7) เดก็ ข้ามชาต:ิ เกิด อยู่ โต อยา่ งไร 077

สถานภาพ เด็กข้ามชาติ อายุ 0-14 ปี การศกึ ษา อายุ 0-5 ปี อายุ 6-11 ปี อายุ 12-14 ปี รวม บตั รประกันสุขภาพเด็ก (<7ป)ี บัตรประกันสขุ ภาพเดก็ (>7ปี) จำ�นวน รอ้ ยละ จำ�นวน ร้อยละ จำ�นวน รอ้ ยละ จำ�นวน ร้อยละ ประกันสุขภาพอน่ื ๆ (เช่น ประกนั สุขภาพผู้มปี ัญหาสถานะและสทิ ธ์ิ 23 7.8 8 2.3 0 0.0 31 3.8 ประกันเอกชน) ไม่ม/ี ไม่ทราบ/ไมต่ อบ 0 0 6 1.7 4 2.4 10 1.3 รวม 19 6.5 41 11.8 34 20.7 94 11.7 251 85.7 291 84.1 126 76.8 668 83.2 293 100 346 100 164 100 803 100 ตาราง 5.1 หลักประกันทางสุขภาพของกลุ่มตวั อยา่ งเด็กขา้ มชาติ (อายุ 0-14 ปี) (n=803 คน) 100% 80% 60% 85.7% 84.1% 76.8% 83.2% 40% 20% 15.9% 23.2% 16.8% 14.3% อายเุ ดก็ 6-11 ปี อายเุ ดก็ 12-14 ปี รวม 0% อายุเด็ก 0-5 ปี มีหลกั ประกนั ทางสขุ ภาพ ไมม่ /ี ไมท่ ราบ/ไมต่ อบ ภาพ 5.1 การมหี ลักประกนั ทางสขุ ภาพของกลุ่มตัวอยา่ งเด็กข้ามชาต(ิ อายุ 0-14 ป)ี (n=803) 078 เด็กขา้ มชาต:ิ เกิด อยู่ โต อย่างไร