ef/tdf d'un ;d|fHosf] ktgkl5 dWosfnLg cflys{ ljsf;df kl| ts\"n c;/ k¥of] . Oltxf;sf/ Hofkm/L hL ljlnod; (Jafafrey G Williamson) sf cg;' f/ du' n ;fdf| Hosf] ktg / a]nfotL ;fd|fHosf] pboeGbf klxn] ef/tsf] pBfu] cwfu] lttkm{ pGd'v eof] . logsf] ljrf/df du' n ;fdf| Hosf] ktgkl5 sl[ if pTkfbgdf klg x|f; cfof] . du' n ;fdf| Hosf] ktgsf] ;fy} lgdf0{ f ePsf ;fgf ;fgf /fHox¿df aª\\ufnsf] ;j' f klg kbY{ of] . aªu\\ fnsf] ;j' f aªu\\ fnsf] gafasf] cwLgdf lyof] eg] blIf0ftkm{ d};'/df xb} /cnL / l6k' ;'Ntfg h:tf zf;s lyP . aª\\ufnsf ls;fgx¿ d/f7fx¿sf] lg/Gt/ cfjm| d0faf6 lj:yflkt ePsf lyP . d/f7fx¿n] Ps bzsdf 5 k6s;Dd aªu\\ fndf cfj|md0f u/s] f lyP . o; cfj|md0faf6 aª\\ufnsf] cflys{ cj:yf lalu|of] . d/f7fx¿sf] cfj|md0faf6 xhf/f}F dflg;x¿ dfl/P / kl;{of -O/fg_ Pjd\\ cf]6fd] g ODkfo/ -6sL{_ af6 o/' f]k;uF ul/g] Jofkf/ klg cj?4 eof] . o; o'4kl5 aªu\\ fnn] d/f7f;Fu zflGt ;lGw ugk'{ ¥of] . o; ;lGwcg';f/ aªu\\ fn / ljxf/n] d/f7fx¿nfO{ jflifs{ !=@ ldlnog gh/fgf lbg'kg]{ eof] . To;kl5 cfpFbf jifx{ ¿df klg s/sf ¿kdf #=@ ldlnog ?lkofF gafan] d/f7fx¿nfO{ ltg{' k¥of] . dWosfnLgcflys{ dGbLsf sf/0fx¿ != ls;fgx¿sf] ljbf| x] !)= oftfoftsf] ;fwgsf] cefj @= clgsfn !!= af9L klx/f] #= pBf]usf] xf| ; !@= sdhf]/ cf}Bf]lus ;ªu\\ 7g $= sl[ ifdflysf] lge/{ tf !#= :yndfu{ dflysf] lge/{ tf %= Jofkfl/s dfu{sf] cefj !$= cfw'lgs kfgLhxfhsf] cefj ^= ;fd'lbs| dfu{sf] cefj !%= ;fdl' b|s dfus{ f] vt/f &= ;fd'lb|s vt/f !^= 3/]n' pBfu] sf] k|j4g{ sf] sdL *= k/Dk/fut k|fljlws l;ksf tyf !&= ;fdGtjfbL cyJ{ oj:yf 1fgsf] lg/Gt/tf (= zflGt ;/' Iffsf] cefj !*= ;Lldt cfGtl/s tyf afxo\\ Jofkf/ dWosfnLg rLg / ef/tdf ls;fgx¿sf] cj:yf p:t} lyof] . db' |fsf] kr| ng sd xb'F f logn] s/sf] ¿kdf cGg g} a'emfpgk' b{Yof] . ;fdGtn] ls;fgdfly cg]s lsl;dsf s/ nufpFy] . To;}n] ls;fgx¿n] ljbf| x] uby{ ] . o;n] ubf{ bj' } bz] sf] cyt{ Gqdf gsf/fTds c;/ k¥of] . ;g\\ !&^(, !&&) / !&&# df ef/tsf] aªu\\ fndf 7n' f] clgsfn k¥of] . ToxfsF f dflg;x¿ kf| 0f /Iffsf lglDt gk] fn k;s] f lyP . hg} wd{sf u?' eb|afx' -#!^ O=k'_ df clgsfnaf6 aRg g]kfn k;]sf lyP . logL hLjge/ g]kfndf g} a;s] f lyP . logsf] d\"lt{ sf7df8f}Fsf] sdn kfv] /Lsf] hg} ejgdf /xs] f] 5 . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 97
**$ O=k\"= kl5 ;d[l4 xfl;n u/s] f] rLgn] ;g\\ !^#) b]lv ;g\\ !^#! ;Dd clgsfnsf] ;fdgf ug'{k¥of] . zf;g ;Qfdf /x]sf] ldª j+zsf] ktg eof] . dWosfnLg rLgdf ljleGg gbLdf cfPsf] af9Ln] wghgsf] lgs} Iflt ePsf] lyof] . rLgsf] ofª;\\ L jf onf] l/e/n] lgs} wghgsf] Iflt k'¥ofpYF of] . To;}n] o; gbLnfO{ rLgsf] bM' v (Sorrow of China) elgG5 . rLgdf o:tf so} fF} gbLx¿ lyP hxfF af9L cfO/xGYof] . lj|mofsnfk != sIffnfO{ bO' { ;dx\" df ljeflht ug'{xf];\\ . klxnf] ;d\"xn] dWosfnLg ef/tdf pTkflbt ;fdfgx¿ / cyt{ Gqsf] ljifodf syf agfpgx' f;] \\ . bf;] f| ] ;dx\" n] dWosfnLg rLgsf] cflys{ ljsf; / cfljisf/ ;DaGwL syf agfpgx' f];\\ . k|To]s ;dx\" n] cfkm\"n] tof/ kf/s] f] syf sIffdf ;g' fpgx' f;] \\ . @= gk] fndf rLgsf] /;] d dfu{sf ljifodf lgs} rrf{ rn]sf] 5 . /];ddfu{ -l;Ns /f8] _ af6 rLg;uF gk] fnnfO{ hf]l8g ;lsof] eg] s] s] kmfObfx¿ x'g ;S5g\\ < ;f]sf] ;\"rL agfpgx' f];\\ ;fy} tkfOn{F ] OG6/g6] sf] ;xofu] df /];d dfu{sf] gS;f;dt] tof/ ugx'{ f];\\ . cEof; != dWosfnLg Pl;ofsf] pbo s;/L ePsf] lyof], a“'bfut ¿kdf n]V'gxf;] \\ . @= k|:tt' tflnsfn] rLgsf] dWosfnLg cfoft lgof{tsf] cj:yfnfO{ hgfp“5 . To; ;dodf gk] fnn] s] s:tf j:tx' ¿ cfoft lgoft{ ub{Yof], tflnsfdf bv] fpgx' f];\\ . dWosfnLg rLgsf cfoft÷lgoft{ x¿ cfoft lgof{t cfoft lgoft{ cfoft lgoft{ 3f8] f /];d pF6 sfuh 3f]8fsf] u2f df6fsf ef8F fx¿ dx lrof sDan cf}ifwL ;'g / rfbF L d;nf, bfn, lrgL cª\\u/' /ª sk8f cQ/ l;;fsf ;fdfg ax'dN\" o j:t' bf;x¿ rfdfn kmnkmn\" xfQLsf] xf8 ss' '/ / cGo hgfj/ ;'g / lkQnsf ;fdfg sjr / xftltof/ af?b / rD' asLo sDkf; #= dWosfnLg Pl;ofsf] cflys{ cj:yfdf lu/fj6 cfpgs' f sf/0fx¿sf] ;dLIff ug{'xf];\\ . 98 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !!
#kf7 M cfB} fl] us j|mflGt tn lbOPsf lrqx¿ x]g'x{ f;] \\ . oL lrqn] cfB} f]lus jm| flGtsf af/d] f s] ;Gb]z lbg vf]lhPsf] 5, 5nkmn ug'{xf];\\ / tnsf] kq cWoog ug'{xf];\\ . a]nfotsf] emG8f hf]g s] kmnfOª ;6n an] fotsf] gS;f l8o/ hfg] , % dfr{ @)@) tkfOnF{ ] nv] ]sf] cf}Bfl] us jm| flGt -!&^)–!*$) O=_ sf] ljifosf] kq d}n] k9]F . kq k9]/ c;fWo} cfgGb nfUof] . dn} ] OG6/g]6df vf]h u/L kf| Kt ljifoj:t' klg p:t} /x]5g\\ . dnfO{ cf}Bf]lus j|mflGts} ;dodf n]lvPsf syf / sljtfsf k:' ts k9\\g dg 5 . s[kof To:tf] k:' ts k7fO{ ;xof]u ug'{xf]nf . d]/L alxgL ljdnf nG8gd} a:bl5g\\ . ltgnfO{ k':ts lbge' of] eg] d]/f] xftdf k5{, d ltgnfO{ /]ld6G] ; jf cfO={ Pd=O{ u/]/ k};f k7fOlbg] 5' . o; kqdf d}n] :jcWoog u/s] f] ljifo cf}Bf]lus j|mflGtsf af/d] f nv] s] f] 5' . o; ljifodf tkfO{Fsf] ;e' mfjsf] ckI] ff ub5{ ' . !* cf}F / !( cf}F ztfAbLsf] dWodf an] fotdf ePsf] cf}Bf]lus jm| flGtsf] k|efj ;Dk\"0f{ ljZjdf k¥of] . a]nfotsf] cf}Bf]lus j|mflGtsf] k|efj kg]{ d'n'sx¿df k|mfG;, :k]g kf]r'u{n / 8r l/klAns kb{Yof] . tL b]zx¿n] klg k|lt:kwf{sf cfwf/df cf}Bf]lusLs/0fsf] ;'?cft u/] . tLj| cf}Bf]lusLs/0fn] ubf{ tL b]zdf pTkflbt ;fdfgx¿ cfˆgf] b]zdf vkt x'g g;Sbf cGo d'n'sx¿df Jofkf/ ug]{ xf]8afhL rn]sf] lyof] . o;sf lglDt Jofkfl/s uGtJox¿sf] vfh] L eof] . o; jm| ddf pQ/ cd]l/sf, blIf0f cd]l/sf, Pl;of / clkmsf h:tf dxfbz] x¿df o'/f]lkogx¿n] pklgj]z sfod ug{ yfn] . o;af6 Psftkm{ j:ts' f] lajm| Lsf nflu ahf/ k|fKt eof] eg] csft{ km{ pBfu] sf nflu cfjZos sRrf kbfy{x¿ ;xh ¿kdf kf| Kt eof] . ;fy} pgLx¿n] Tof] bz] sf] /fhgLlt / zf;g k4ltdf ;dt] cfkmg\\ f] ke| T' j sfod /fVg yfn] . an] fot ;/sf/n] cfˆgf] ;/+ IfsTjdf bO' c{ f6] f sDkgL vfn] s] f] lyof] . kj\" t{ km{ Jofkf/ ug{] sDkgLnfO{ O:6 OlG8of sDkgL / klZrdtkm{ Jofkf/ ug{] sDkgLnfO{ j]:6 OlG8of sDkgL elgGYof] . To; ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 99
avt ;Dk0\" f{ pQ/L cdl] /sf, km| fG;, an] fot / :kg] sf] pklgjz] cfB} f]lus jm| flGtsf bz ke| fj lyof] . kf]ru{' nn] klg ljleGg 7fpFdf pklgj]z vf]ns] f] lyof] . ef/tdf O:6 OlG8of sDkgL cfpg'eGbf klxn] :k]g / pBf]usf] :yfkgf kf]ru{' nLx¿s} pklgjz] lyof] . To;kl5 k|mfG;n] ef/tdf kj| z] khF' Ljfbsf] pbo u¥of] . km| fG;kl5 dfq an] fotn] ef/tdf Jofkf/ ;?' u/s] f] lyof] . O:6 ;x/Ls/0f OlG8of sDkgL ef/tdf cfPkl5 b'j} b]zsf] :jfy{ aflemof] / dlxnf >ldssf] zf]if0f bj' } bz] sf lardf ef/tdf o4' eof] o; o4' nfO{ sgf6{ s o'4 hLjgz}nLsf] :t/ j[l4 -!&$^–!&^#_ elgG5 . o; o4' df km| fG;sf] xf/ ePkl5 ef/tdf ef}ltsjfb / pkof]ujfbdf j[l4 a]nfotsf] Psnf6} L Jofkf/ kf| /De eof] . o;} u/L rLgdf klg kl| jlwsf] ljsf; an] fot, km| fG; / kf]ru'{ fnsf] Jofkfl/s k|lti7fgx¿ vfl] nPsf ;dfhjfb / dfS;{jfbsf] pbo lyP . wg / zlStsf] knfog kb| i\" f0f / jftfj/0fsf] ljgfz cf}Bf]lus b]zx¿n] blIf0f cd]l/sf tyf clk|msfaf6 7'nf] ;ª\\Vofdf bf;x¿ lsg]/ cfˆgf] b]zdf n}hfGy] / ltgsf] lgs} zfi] f0f uby{ ] . bf;x¿sf] zf]if0f ;DaGwdf cg]s syf, sljtf tyf pkGof; nl] vPsf lyP . c7f/f}F ztfAbLdf kf]r{'ufnLx¿n] a|flhnaf6 # nfv ^$ xhf/ * ;o bf; cfoft u/]sf lyP . ef/tdf kf]r'uf{nLx¿n] ef/t :jtGq eO{ ;sk] l5 klg rfw} jif{;Dd zf;g u/]sf lyP . logLx¿n] ef/tsf] ufj] fdf $%) jif{;Dd zf;g u/] pklgj]z ;'?jftsf sf/0f sf lyP . kf]r'{unLx¿n] !&)) O= df ef/tdf cfn' NofPsf lyP . ToxLaF f6 g]kfndf klg cfn' cfoft ul/of] . pBfu] wGwfsf] lj:tf/ sRrfkbfy{ pknAwtf pklgj]zsf] k|efj ljZj /fhgLltdf klg k¥of] . o'gfgsf ;:tf] >d zlSt bfz{lgs ;s' /ftsf lzio Kn]6f] -$@&–#$& O=k_\" n] l/klAns / ahf/sf] cfjZostf sDol' ghd h:tf zAbx¿ ko| fu] u/s] f lyP . kl5 hdg{ bfzl{ gs cfly{s nfe sfn{dfS;{ hGd -!*!* d] % 6«fo/, hdg{ L, d[To' !**# dfr{ >dzf]if0f !$ nG8g_ n] sDol' g:6 3fi] f0ff kq / bf; Soflk6n h:tf u|Gy nv] s] f lyP . To;sf] ke| fjn] ubf{ ?; / rLgdf ;fDojfbL zf;gsf] :yfkgf eof] . To;sf] ke| fj gk] fndf klg k¥of] . a]nfotn] clk|msfdf klg cfˆgf] pklgjz] :yfkgf u/s] f] lyof] . clk|msfdf Pp6f pvfg kr| lnt lyof] . ltgLx¿ clk|msfdf cfP, To; avt xfdL;uF hldg lyof], ltgLx¿;uF afOan lyof] . cfh xfdL;Fu afOan 5, ltgLx¿;uF hldg 5 . g]kfndf kY[ jLgf/fo0f zfxn] ljb]zL Jofkf/LnfO{ uf9] k;| fx -k|;fu9L_ b]lv dfly cfpg glbg' eg]sf lyP . klZrdL pklgjz] jfbn] ubf{ g} -!*!$–!*!^_ ;Dd gk] fn cªu\\ h]| o4' eof] . o; o4' sf] dV' o sf/0f l;dfgf eP klg gk] fnsf] jg ;Dkbfdfly logsf] bl[ i6 k/s] f] lyof] . 100 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
g]kfn–cª\\u|]h o4' kl5 ePsf] ;'uf}nL ;lGwn] ubf{ kj\" d{ f d]rL gbL kfl/sf] ;Dk0\" f{ ee\" fu / klZrd dxfsfnL gbLsf] ;Dk0\" f{ klZrd efu cª\\u|]hx¿nfO{ lbg'k¥of] . ;u' fn} L ;lGwsf] kl/0ffd :j¿k k\"js{ f] d]rLbl] v l6:6f;Dd / klZrddf dxfsfnLbl] v sfuF 8f;Ddsf] e\"efu cªu\\ |h] x¿nfO{ lbg'k¥of] . g]kfndf klZrdL pklgj]zsf] ;sf/fTds / gsf/fTds b'j} lsl;dsf] k|efj k/]sf] lyof] . klZrdL hut\\sf] ke| fj g]kfnsf] /fhgLlt / pBf]uwGbfdf klg k/]sf] lyof] . cf}Bfl] us jm| flGtsf bz dV' o cfljisf/x¿ jm| =;=+ cfljisf/ cfljisf/s cfljisf/ jif{ != !&## hf]g s] (John Kay) ˆnfOª ;6n (Flying Shuttle) @= !&^$ hD] ; xf/luE| ; (James Hargreaves) :kflgª hg] L (Spinning Jenny) #= !&&% h]D; jf6 (James Watt) l:6d OlGhg (Steam Engine) $= !&&( l/rf8{ cfs{/fO6 (Richard Arkwright) kfj/ n'd (Power Loom) %= !*)^ xlDkm| 8]eL (Humphrey Davy) Onl] S6«s NofDk (Electric Lamp) ^= !*#@ jfN6/ xG6 (Walter Hunt) :jOª d]l;g -l;nfO_ (Sewing Machine) &= !*$$ ;]Do'on df];{ (Samuel Mors) 6l] nuf| km (Telegraph) *= !*^& cNk|m8] gfa] ]n (Alfred Nobel) 8fOgfdfO6 (Dynamite) (= !*&& Pn]sh]G8/ uf| xd j]n (Alexander 6]lnkmfg] (Telephone) Graham Bell) !) !*&( yd;{ Pl8;g On]lS6«l;6L (Electricity) wGojfb Û tkfOFs{ L ;fyL df]lxgL ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 101
ljm| ofsnfk != gk] fnsf k/Dk/fut sg' } pks/0f jf k|ljlwsf] lrq tof/ kfg'x{ f;] \\ / ljleGg efux¿sf] gfd n]Vg'xf];\\ . @= ljZjdf cfB} f]lus j|mflGtsf] jm| dnfO{ ;do/v] fdf bv] fpg'xf];\\ . #= cf}Bf]lus j|mflGtsf] sf/0fsf] JofVof ub}{ ;j+ fb tof/ kfgx{' f;] \\ . cEof; != cfB} fl] us j|mflGtn] ljZjdf kf/s] f] k|efjx¿sf] ab“' fut ¿kdf JofVof ug'{xf;] \\ . @= pklgjz] sf] ;'?cft / cfB} fl] us jm| flGtsf] ;DaGw pNn]v ug'x{ f];\\ . kl/ofh] gf sfo{ gk] fndf k/Dk/fut ¿kdf ;~rfng xbF' } cfPsf ljleGg :yflgo kl| jlwx¿sf] vfh] L Uf/L ltgLx¿nfO{ cfwl' gs kl| jlw;uF hf8] g\\ s] ug{ ;lsG5, 5nkmn ugx{' f;] ,\\ h:t} M kfgL 366\\ , tn] kN] g] sfn] cflb . 102 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
$kf7 M nf]stGq ljZjdf nfs] tGqsf] pbo / To;n] ljsf;df kf/s] f] k|efj k|frLg o'gfgn] kl/eflift Pjd\\ cEof; u/]sf] kh| ftGq / /f]dg u0ftGqn] o'/fk] df 7'nf] ke| fj kf¥of] . PyG] ;sf sfgg' sf 1ftf tyf uLtsf/ ;f]nf]g -Solon 638-558 BCE_ n] yf/] } wgLn] w]/} ul/adfly zf;g u¥of] egL tTsfnLg zf;g k0| ffnLsf] lj/fw] ub}{ kh| ftGqsf] kIfdf cfjfh p7fPsf lyP . ct M k|hftGq egs] f] hgtf4f/f hgtfsf nflu hgtfn] g} to u/s] f] ljlw4f/f ul/g] zf;g k4lt xf] . ToxL k|hftGqsf] kl/jltt{ Pjd\\ ljsl;t ¿knfO{ nf]stGq elgG5 . Py]G;sf Sn;] yG] ; -Chisthenes_ n] gofF zf;g Joj:yfsf nflu 8d] f;] / s6] ; -Demos and Kratas_ zAbsf] ko| fu] u/s] f lyP . o;sf] cy{ hgtfsf] zf;g lyof] . To;}n] Sn];yG] ;nfO{ kh| ftGqsf lktf dflgG5 . cfwl' gs ljZjdf nfs] tGqsf] ljsf; an] fotaf6 ePsf] dflgG5 . !% hg' !@!% df an] fotsf /fhf hf]gn] DofUgfsf6f{ kfl/t u/]sf lyP . o;df /fhfn] sfgg' cg;' f/ zf;g ug'{k5{ / cfˆgf] OR5fn] ug{ kfObF }g eGg] n]lvPsf] lyof] . an] fotsf] ux[ o'4 -;g\\ !^$#—!^^!_ kl5 /fhgLlts bn 6f]/L / x\\ljusf] :yfkgf eof] . ;g\\ !^&( df an] fotn] aGbL kT| oIfLs/0f -Act of Habeas Corpus_ kf; u¥of] h;df u}/sfgg' L lsl;daf6 y'gfdf /fVg gkfOg] Joj:yf lyof] . ;g\\ !^**— *( df an] fotsf] ;+;b\\ / /fhfsf] lardf zlStsf lglDt ;ª\\3if{ eof] . o; ;ª3\\ if{nfO{ uf/} jdo jm| flGt jf /StxLg j|mflGt elgG5 . o;df /fhfsf] xf/ eof] / ;;+ b\\ ljhoL eof] . o;df a]nfotL /fhf hD] ; låtLonfO{ lgisfl;t u/L logsL 5f]/L d]/L / klt ljlnodnfO{ ;o+ S' t ¿kdf u2Ldf /flvof] . ;g\\ !^*( df an] fotsf] ;+;b\\n] lan ckm /fO6;\\ kf; u¥of] . o;n] an] fotdf ;j+ w} flgs /fhtGqsf] Joj:yf u¥of] . ;g\\ = !&@!— !&$@ ;Dd /a6{ jfnkfn] a]nfotsf k|yd k|wfgdGqL eP . a]nfotdf ePsf] uf}/jdo jm| flGtsf] ke| fj cd]l/sf / km| fG;df k¥of] . cd]l/sLx¿ a]nfotL pklgj]zaf6 d'St x'gsf nflu ;g\\ !&&% b]lv !&*# ;Dd ePsf] :jtGqtfsf] cfGbf]ngnfO{ cd]l/sL :jtGqtf ;ª\\u|fd elgG5 . o; ;ª\\u|fdsf] g]t[Tj hh{ jfl;ª6\\ gn] u/s] f lyP . o; o4' df cdl] /sf ljhoL eof] . $ hn' fO{ !&&^ df PsLst[ bz] sf ¿kdf cd]l/sf aGof] . hh{ jfl;ª6\\ g -#) clkn| !&*( — $ dfr{ !&(*_ df cd]l/sfsf k|yd /fi6«klt eP . cdl] /sL :jtGqtf ;ª\\u|fddf ;xofu] ug{ k|mfG;n] cd]l/sfsf] kIfdf ;]gf k7fPsf] lyof] . tL ;}lgs hjfgn] cd]l/sgx¿n] cfˆgf] b]zsf lglDt alnbfg u/]sf] b]v]sf lyP . To;}n] cdl] /sL :jtGqtf ;ªu\\ f| dkl5 :jbz] kmss{] f km| fG;n] L ;l} gs hjfgn] km| fG;df /fhtGqsf] lj?4df cfGbf]ng u/s] f lyP . ;g\\ !&*( df ePsf] /fHo j|mflGtkl5 k|mfG;df nO' { ;fx] f| sF} f] zf;gsf ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 103
;fy} u0ftGqsf] :yfkgf ePsf] lyof] . k|mfG;sf] /fHoj|mflGt k|efj ;Dk\"0f{ ljZjdf k¥of] . ;g\\ !(!& df ?;df ePsf] hf/ zf;g lj?4sf] cfGbf]ngkl5 ;fDojfbsf] :yfkgf eof] . ;g\\ !(!! df rLgdf ePsf] /fHoj|mflGtkl5 l5ª j+zsf] zf;gsf] cGTo / u0ftGqsf] :yfkgf ePsf] lyof] . kh| ftGqsf] cfGbfn] g ;u+ ;u+ } !@ cu:6 !($^ df ef/t an] fotL pklgjz] af6 :jtGq eof] . bf;] |f] ljZj o4' kl5 ljZjel/ nfs] tGq / :jtGqtfsf] k|efj k¥of] . l5ds] L bz] sf] :jtGqtfsf] cfGbf]ng / ljZjsf c¿ b]zdf ePsf] nf]stGq / :jtGqtfsf] cfGbf]ngsf] ke| fj g]kfndf klg k¥of] . lj=;+= @))& ;fn kmfug' & -!( km]ac|' /L !(%!_ df gk] fndf /f0ffzf;gsf] cGTo / k|hftGqsf] :yfkgf eof] . gk] fndf lj=;+= @)^@ — @)^# sf] cfGbfn] gkl5 lj=;=+ @)^% hi] 7 !% -@* dO{ @))*_ df u0ftGqsf] :yfkgf ePsf] xf] . ljZjdf nf]stGqn] gful/s zf;g, :jtGqtf / dfgjclwsf/sf] k|flKtnfO{ dxŒj lbFb} cfPsf] 5 . o;n] ljsf;df gofF ;f]r / cjwf/0ffnfO{ hf8] lbFb} cfPsf] 5 . ljsf;df hgtfsf] ;xeflutf / ;dfg;xeflutf ;'lglZrt ug'{kg]{ dfGotf nf]stGqsf] ;f/ xf] . ;fdflhs ;dfjl] ztf / ljsf;df ;dtfsf] cjwf/0ffn] kj| ]z kfpg' nfs] tGqsf] dxŒjk\"0f{ ke| fjsf] ¿kdf lng] ul/Psf] 5 . gful/sn] ljsf;df cfk\\mgf cfjZostfnfO{ phfu/ ug]{ / kf| yldsLs/0f ug]{ -voice and choice_ clwsf/ nf]stGqsf ;G' b/ kIf xg' \\ . cfdnf]stGqsf] ke| fj :j¿k /fHosf] Psflwsf/sf] cGTo ePsf] 5 / lghLs/0f / ;xsf/LnfO{ ;dt] /fHosf] cyt{ Gqsf] cfwf/sf] ¿kfdf :yflkt ul/Psf] 5 . ljsf;df ;z' f;g / hgpQ/bfloŒjsf] ax; eO/x]sf] 5 . lj|mofsnfk != ljZjdf nfs] tGqsf] pbo / ljsf;j|mdnfO{ ;do/]vf agfO{ sIffdf k:| t't ug{'xf;] \\ . @= tkfOF{n] ljZjdf nf]stGqsf] pbo ePsf] :yfgdWo] o'/fk] jf cdl] /sfsf Ps hgf kqldq agfpgx' f;] \\ . o; kf7n] tkfOsF{ f] sn' lh1f;f k/\" f ug{ ;ss] f 5g} g\\ . o:tf lh1f;f;DaGwL k|Zg agfpgx' f;] \\ / kqldqnfO{ k|Zgsf] pQ/ lbg cg/' fw] ub{} kq nV] g'xf];\\ . #= ljZjsf] gS;fdf nf]stGqsf] pbo ePsf :yfgx¿ klxrfg ug{'xf];\\ . cEof; != ljZjdf nf]stflGqs cfGbf]ng x'gs' f sf/0fx¿ pNnv] ug'{xf;] \\ . @= Ps bz] df ePsf] kl/jt{gsf] ke| fj c¿ b]zdf klg kb5{ eGg] ;Gbe{nfO{ pbfx/0f;lxt k|:t't ug{x' f;] \\ . #= g]kfndf nfs] tGqn] NofPsf] k|efjsf] ljZn]if0f ug{'x[ f];\\ . ;fd'bflos sfo{ tkfOF{sf] ;db' fodf hfg'xf;] \\ / tLg pd]/;dx\" sf dlxnf Pjd\\ k?' if 5fGgx' f;] \\ . ltgnfO{ nfs] tGqdf bl] vPsf ;sf/fTds kl/0ffd;DaGwL k|Zg ;f]Wgx' f];\\ / k|Zg tyf pQ/nfO{ tflnsf agfO{ k:| t't ug{'xf];\\ . 104 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !!
!kf7 M PsfO & ;fdflhs klxrfg, ljljwtf / ju{ ljefhg g]kfndf hftk|yf æpTklQ, hft, hflt jf zf/Ll/s cj:yfsf] cfwf/df sg' } JolSt jf ;db' fonfO{ pRr jf lgr b;f{pg,] hft, hflt jf 5j' f5'tsf cfwf/df ;fdflhs eb] efjnfO{ Gofofl] rt 7fGg] jf 5j' f5't tyf hftLo pRrtf jf 3[0ffdf cfwfl/t ljrf/sf] kr| f/k|;f/ ug{ jf hftLo ljeb] nfO{ s'g} klg lsl;dn] k|fT] ;fxg ug{ kfOg] 5}g .Æ – gk] fnsf] ;l+ jwfg, wf/f @$ j+zk/Dk/f, wd{, u'0f, cfs[lt, jf;:yfg cflbsf cfwf/df ljeflht dg'iosf] ju{nfO{ hft elgG5 . hft;Da4 hftky| f xf] . g]kfndf nfdf] ;dob]lv hftky| fn] h/f uf8/] a;s] f] 5 . lj=;=+ @))& ;fndf kh| ftGq kf| Kt ePbl] v hftky| f / 5j' f5t' sf] cGTosf nflu ljleGg k|of;x¿ ePsf 5g\\ . lj=;=+ @)@) ;fndf ags] f] d'ns' L P]gn] hftLo e]befjnfO{ k0\" f{¿kdf aGbh] u/s] f] lyof] . To;kl5 ag]sf sfgg' x¿n] klg o; ky| fnfO{ lg?T;fxg tyf o;sf] cGTo ug{] k|of;x¿ u/s] f 5g\\ . o:tf k|of;x¿sf afahb' klg xfd|f] ;dfhaf6 hftsf cfwf/df xg' ] 5'jf5t' / e]befjsf] cGTo xg' eg] ;s]sf] 5}g . hftky| fsf] pTklQ s;/L eof] eGg] ;DaGwdf ljleGg cjwf/0ffx¿ kfOG5g\\ . tLdWo] s]xL cjwf/0ffx¿nfO{ oxfF k:| tt' ul/Psf] 5 M -s_ hftsf] b}jL cjwf/0ff cfheGbf emG8} tLg xhf/ jif{ klxn]bl] v hftsf] bj} L cjwf/0ff ljsf; ePsf] kfOG5 . hft dfgjsf] ju{;uF ;DalGwt 5 . o;y{ wd{;Fu dfq hf]8/] hftsf] k0\" f{ kl/efiff xg' ;Sbg} . dfgj z/L/sf ;a} cªu\\ sf cfcfkmg\\ } el\" dsf x'G5g\\, tL Pscsf{df cGt/lge{/ x'G5g\\ / ;as} f] ;o+ 'St ;xsfo{af6 rNb5g\\ . To;} u/L ;dfh klg Ps z/L/ h:t} xf] . To;df k|To]s ;b:osf] cfcfkmg\\ f] ?lr, Ifdtf / ofU] otfcg;' f/sf] e\"ldsf xG' 5 . pgLx¿sf] cfk;L ;xsfo{ / ;dGjoaf6 ;dfh rNb5 . kf}/fl0fs sfndf lxGb' k/Dk/fcg;' f/ k|To]s ufpF jf ;x/ :jtGq / cfTdlge{/ x'g] k|rng lyof] . To;n} ] kT| os] ;dfhnfO{ Jojl:yt ug{ j0f{ Joj:yfnfO{ cg;' /0f ul/GYof] . o;sf nflu rf/ k|sf/sf kbx¿sf] l;hg{ f ul/Psf] lyP M a|fxd\\ 0f, Ifq] L, jZ} o / zb\" | . ;dfhdf >d / l;kdf cfwfl/t sfdx¿df ?lr /fVg] JolStx¿ z\"b| elgGy] . pTkfbgd\"ns s[lif, Jofkf/ h:tf sfod{ f ?lr /fVgx] ¿ jZ} o elgGy], ;'/Iff ;]jf / zf;g ugx]{ ¿ Iflqo elgGy] . af}l4s sfd ug]{, ;Nnfx k/fdz{ lbg,] lzIff lbg] h:tf sfddf nfUg]x¿ af| x\\d0f elgGy] . af| x\\d0f, zb\" |, jZ} o / Iflqox¿ ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !! 105
cfkm}F jf ltgsf 5f]/f5f]/Lx¿ cfkm\\gf] ?lr kl/jt{g u/L jf cfkmg\\ f] k];f kl/jt{g u/L zb\" ,| jZ} o, Iflqo / a|fx\\d0f x'g ;Sby] . -v_ zf:qLo cjwf/0ff cflbd ;dfhsf dflg; hft / sn' df ;a} ;dfg lyP . dflg; dflg;lar c;dfgtf / eb] efj lyPg . of] dfgjn] cfkmF} agfPsf] ;fdflhs Joj:yf xf] . O;fkj\" { #)) bl] v @)) ;DdnfO{ dg:' d[ltsfn elgG5 . jtd{ fg lxGb' ;dfhdf h/f uf8]/ a;]sf] 5j' f5t' / hftLo eb] efjsf] h8 ;f]xL ;donfO{ dfGg ;lsG5 . sfddf Jo:t xg' ] zb\" x| ¿ l;wf;fwf x'g] x'gfn] plrt cyf{]kfh{gdf pgLx¿ kl5 k/] . ;dfhsf 6f7faf7fx¿n] klg sdo{ fu] Lx¿sf] >d zf]if0f u/] . pgLx¿nfO{ dflyNnf hft elgg]x¿sf] ;j] fdf nfUg afWo agfOof] . ljZjel/sf dfgj ;dfhdf o;/L g} alnofn] lgwfn{] fO,{ wgLn] ul/anfO,{ af7fn] l;wf;fwfnfO{ xK] g] / lyrf]ldrf] ug]{ kj| l[ Q bl] vG5 . kl/0ffd:j¿k ltg} 6f7faf7fn] hfltut ;dx\" agfP . pSt ;dx\" sf ;Lldt / JolStx¿n] 5'jf5t' nfO{ wfld{s sfg'gsf ¿kdf ;dfj]z u/] . sfd jf >dsf cfwf/df agfOPsf] hft ljefhgnfO{ hGdsf cfwf/df xg' ] agfOof] . ;dfhdf hftLo ljeb] df cfwfl/t sfg'gx¿ agfP/ ko| f]u ug{ yflnof] . hftsf cfwf/df ;dfh ljefhg ePkl5 cGo ljleGg sf/0fn] x]kfOdf k/]sfx¿nfO{ klg zb\" | jud{ f ;dfjz] ug{ yflnof] . o'4df xf/]sfx¿nfO{ bf; agfP/ zb\" | jud{ f ;dfjz] u/L cdfgjLo Jojxf/ tyf bdg ug{] sfo{ ul/of] . Oltxf;sf] ljleGg sfnv08df kfk jf b'isd{ tyf l3gnfUbf sfd ug]{ JolStnfO{ ;dfhaf6 alxis[t u//] zb\" | ju{df ;dfj]z u/]sf] kfOG5 . kl5 ;Qfwf/L / s'nLg jun{ fO{ dg gk/]sf JolStx¿nfO{ klg z\"b| / jud{ f /fv/] alxis/0fnfO{ a9fjf lbg] k|rng a;]sf] bl] vG5 . o;n] zb\" x| ¿k|ltsf] ;dfhsf] b[li6sf]0f cem gsf/fTds aGb} uof] . o; cj:yfdf ;a} z\"bx| ¿ Ps eO{ k|lt/fw] ugs'{ f] ;f6f] z\"b|x¿lardf klg 5j' f5t' sf] Jojxf/sf] l;h{gf xg' kU' of] . o;/L hftLo eb] efjnfO{ wd{ / ;+:s[lt;Fu hf8] /] Jojxf/ ug{ yfns] f] sf/0f cfhsf] lbg;Dd lxGb' ;dfhaf6 k\"0f{tM 5j' f5t' x6\\g g;s]sf] b]lvG5 . -u_ Jojxf/hGo cjwf/0ff cfkmg\\ f] ?lr, kl| tef / cfjZostfcg;' f/sf sfddf ljlzi6Ls/0f xbF' } uPkl5 ags] f] hftky| f hGdsf cfwf/df ljefhg x'g] u/L ljst[ agfpFb} nluof] . wds{ f] cf8df hGdcg';f/ hft ljefhgsf] k|rng ;?' eP;uF } l;kut juL{s/0f kv' f}n{ L / k:' tfg} L k];f aGg k'Uof] . o;n] ubf{ zb\" |x¿sf] /fhgLlts, k|zf;lgs / cfly{s clwsf/ u'Db} uP . zb\" | / j}Zox¿sf] /fhgLlts tyf k|zf;lgs clwsf/x¿ klg sl' 07t x'Fb} uP . kl/0ffd:j¿k pgLx¿dflysf] ljeb] dfn} fpg] dfs} f ldNof] . g]kfndf ;dfhdf kr| lnt 5j' f5t' k|yfnfO{ hª\\uaxfb/' n] lj= ;=+ !(!) df dn' 'sL P]g hf/L u/L 106 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !!
sfgg' L dfGotf lbPkl5 of] cem s8f xg' ku' s] f] bl] vG5 . xfd|f] ;dfhdf ljBdfg hftk|yf g t h}ljs xf], g wflds{ xf] . of] ;fdflhs tyf cfly{s ju{ ljefhgsf j|mddf ljsf; ePsf] sk' y| f dfq xf] h;n] kl5 5'jf5't;Ddsf] Jojxf/nfO{ :yflkt u/s] f] lyof] . la;f}F ztfAbLsf] dWobl] v g} ljZjdf dfgj clwsf/sf] cjwf/0ff aflnof] ¿kdf :yflkt ePsf] 5 . To;n} ] Ps dfgjn] csf]{ dfgjnfO{ ;Ddfg ugk{' 5{, sg' } k|sf/sf] xk] fOk0\" f{ / ljeb] o'St Jojxf/ ug{' xb'F g} eGg] dfGotf :yflkt eO;ss] f] 5 . 5'jf5t' k\"0f{¿kdf cdfgjLo sfo{ xf] / o;nfO{ k0\" f¿{ kdf x6fpg'k5{ eGg] s/' f /fli6«o tyf cGt/fl{ i6«o sfg'g tyf b:tfjh] x¿df Joj:yf eO;ss] f] 5 . To;sf] sfofG{ jogsf j|mddf ;dfhaf6 w]/} xb;Dd of] ;fr] df kl/jt{g klg cfO;s]sf] 5 . tk} lg ;dfhdf cem} of] dfGotf k\"0f¿{ kdf x6\\g ;s]sf] 5}g . o;sf nflu sfg'gL Joj:yfsf] ke| fjsf/L sfof{Gjog / hgr]tgfsf] :t/df j[l4 ug'{kb{5 . ljm| ofsnfk != hftLo e]befj / 5j' f5't cdfgjLo Jojxf/ xf,] o; egfOdf jStT[ ff tof/ kfg'x{ f];\\ / sIffdf jStT[ jsnf k|ltofl] utf ugx{' f;] \\ . @= hftLo e]befj / 5j' f5t' sf] lj?4df rt] gfd\"ns uLt, sljtf, lrq jf gf6s tof/ kfg'{xf;] \\ jf ;ªs\\ ng ug'x{ f;] \\ / sIffdf k:| tt' ug'x{ f;] \\ . cEof; != g]kfndf hflt Joj:yfsf] k[i7el\" d pNn]v ub{} o;n] ;dfhdf kf/]sf k|efjx¿sf] ;\"rL tof/ kfg'{xf];\\ . @= hft ky| fsf cjwf/0ffx¿ k:| t't ub{} o;af6 l;lh{t ljeb] x6fpg jt{dfgdf s:tf pkfox¿ cjnDag ug{ ;lsG5, rrf{ ug{['xf];\\ . #= hftLo eb] efj x6fpg gk] fndf xfn;Dd ag]sf Pg] lgodx¿ / To;df ePsf Joj:yfx¿sf] ;r\" L tof/ kfg{'xf];\\ / sIffdf k:| t't ug{x' f;] \\ . kl/of]hgf sfo{ tkfO{Fsf] ;d'bfodf 5'jf5't / hftLo e]befjsf] cj:yf cjnf]sg u/L To;sf] cj:yf / Gog\" Ls/0fsf pkfox¿ ;d6] L :yfgLo jf /fli6«o kqklqsfsf nflu ;DkfbsLosf] gdg' f tof/ kfg'x{ f;] \\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 107
@kf7 M blnt ;jfn -s_ blntsf] cy{ blnt zAbsf] cy{ bdg ul/Psf] jf lylrPsf] eGg] x'G5 . blnt cfofu] n] tof/ kf/s] f] kl/efiff cg;' f/ lxGb' j0ff>{ d, To;sf] hft Joj:yf, lj=;=+ !(!) sf] dn' s' L Pg] af6 kfgL grNg] / 5fO] l56f] xfNg'kfg]{ hfthflt xg' \\ egL tf]lsPsf, hftLo eb] efj Pjd\\ ;dfhdf c5't dflgPsf / ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts, zl} Ifs tyf wfld{s ¿kdf /fHosf] dn\" kj| fxaf6 k5fl8 kfl/Psf hfthfltsf] ;db' fo blnt ;db' fo xf] . ef/tsf kl| ;4 blnt gt] f 8f= eLd/fj cDa8] s/n] ;g\\ !(@& lt/ ef/tdf blnt cfGbfn] g ;?' u/s] f lyP . ;fx] L cfGbf]ngsf j|mddf pgn] lxGb' ;dfhdf j0f{Joj:yfcg;' f/ c5't agfOPsf cgluGtL hftnfO{ ;femf gfdsf ¿kdf ;Dafw] g ug{ blnt zAbsf] ko| fu] u/s] f lyP . blnt sg' } hflt xf]Og a? c5't elgPsf ljleGg hftx¿sf] ;du| ;db' fo xf] . g]kfndf eg] blnt zAbsf] ko| f]u ;jk{ |yd lj=;=+ @)@$ df ul7t gk] fn /fli6o« blnt hgljsf; kl/ifb\\sf] u7g ;uF ;Fu} ePsf] bl] vG5 . g]kfndf blntx¿sf] tLgcf]6f ;d\"x /xs] f 5g\\ . klxnf] ;dx\" df kxf8L blnt kb5{ g\\ . logsf w/] }h;f] y/ tyf ufq] kxf8L If]qL / afx'g;uF ldN5g\\ . bf;] |f] ;d\"xdf gj] f/L blnt kb5{ g\\ h;sf] hft / hftcg';f/sf] sfdsf] ljefhg hol:ylt dNnn] u/s] f lyP . t;] f| ] ;d\"xdf dw];L blnt kb5{ g\\ h;sf] y/ kxf8L / gj] f/L blnteGbf km/s b]lvG5 . tLgcf6] } ;dx\" sf blnt ;db' fo 5j' f5't, bdg / zfi] f0fsf] cj:yfaf6 ul' h|bF } cfPsf 5g\\ . blnt ju{ gk] fnsf ;fdflhs OlGhlgo/ / cfljisf/s klg x'g\\ . o; jus{ f dflg;x¿n] wft', ;fG} bo{, j:q, ;ªu\\ Lt tyf gT[ o, jftfj/0fsf] Ifq] df ljzi] f bSvn, bIftf / sf}zn xfl;n u/s] f 5g\\ . dfgjsf] cfjZostfcg;' f/ gofF gofF cfljisf/ klg ub{} cfPsf 5g\\ . dfgj ;dfhnfO{ ;d[4 kfg{] sfd pgLx¿af6 x'bF } cfPsf] 5 . a;f{F} nufP/ ljZjljBfno / tflnd s]Gb|x¿df l;Sg'kg]{ 1fg / l;k blnt ;d'bfodf k/Dk/fut l;sfOaf6 g} ljsf; ePsf] 5 . k/Dk/fut k;] fdf bIftf xfl;n u/s] f . / ToxL k;] f ug{ rfxgx] ¿ ;j] fefjk/s cleofgdf ;ljm| o ag] . o;af6 pgLx¿n] cyfk{] fhg{ ug{ ;s]gg\\ . o;n] pgLx¿nfO{ yk j[lQljsf;sf] cj;/ k|fKt ePg . blnt ;db\" fodf xftdv' hf]g{ wfw} fs} f] cj:yf /x\\of] . o;sf/0f pgLx¿ bdg, x]kfO / cfTd;Ddfgsf] cefjsf sf/0f rfx/] klg gofF 1fg / l;ksf] kj| w{gdf nfUg ;s]gg\\ . blnt ;d'bfon] gofF k;] f / /fh] uf/L /f]Hg] :jtGqtfsf] pkof]u ug{ kfPgg\\ . cfkmg\\ f] Ifdtf / k|ltefnfO{ bafP/ /fVg ljjz eP . o;n] pgLx¿nfO{ ljkGgtftkm{ ws]Nof] . 108 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
-v_ blntsf ;d:of blntsf ;d:ofx¿ dV' o ¿kdf o;ks| f/ /xs] f 5g\\ M -c_ cfly{s Ifq] df e\"ldxLgtf, a/] f]huf/L / k/Dk/fut k;] f Pjd\\ afnL3/] k|yf sfod /xg' -cf_ /fhgLlts Pjd\\ kz| f;lgs Ifq] sf gLlt lgdf0{ f / gLlt sfofG{ jog ug{] lgsfodf ;dfgk' flts / ;fy{s pkl:yltsf] Joj:yf gx'g' -O_ 5j' f5t' tyf eb] efj xg' ,' lzIffdf kxrF' gxg' ,' ;fdflhs ckdfg / ;fdlfhs cGofo sfod /xg' -O{_ JolStut :jtGqtf / Ifdtfsf] pkof]u ug{af6 jl~rt x'g] cj:yf /xg' -u_ ljBdfg cj:yf lj=;+= @))& ;fnb]lv ljleGg ;dodf g]kfndf blnt hg;ª\\Vof @)^* blnt clwsf/ :yfkgf / 5j' f5t' cGTosf nflu ;/sf/L k|oTg tyf blnt Ifq] ;dx\" hg;ª\\Vof k|ltzt cfGbf]ngsf dfWodaf6 ljljw k|of;x¿ x'Fb} cfPsf 5g\\ . o;af6 @))& ;fn / kxf8L blnt % 2151526 8.1% 4.5% dw;] L blnt !% 1192517 !@=^% hDdf @) ##$$)$# ;fe] Gbf cl3sf] cj:yfeGbf lgs} ;'wf/ ePsf] bl] vG5 . vf; u/L lj=;+= @)^# sf] cfGbf]ngkl5 ;+jw} flgs / sfg'gL ¿kdf pNn]Vo ;w' f/x¿ ePsf 5g\\ . gk] fnsf] ;l+ jwfg @)&@ hftLo tyf cGo ;fdflhs 5j' f5't / e]befj -s;/' / ;hfo_ P]g, dn' 'sL ck/fw -;+lxtf_ P]g, @)&% / dn' s' L bj] fgL -;+lxtf_ Pg] o;sf pbfx/0f x'g\\ . logsf] sfofG{ jogn] blntsf] cj:yfdf ;'wf/ Nofpg, 5'jf5't / hftLo lje]bsf] cGTo ug{ Pjd\\ ;zStLs/0fsf nflu ;+j}wflgs, sfg'gL ;+/If0f / kf| ]T;fxg kf| Kt ePsf] 5 . blnt ;dfjz] Ls/0fsf] nflu ul/Psf] cf/If0f Joj:yf cf/If0fsf] If]q cf/If0ftkm{sf] $%Ü nfO{ !))Ü dfgL To;sf] lghfdtL ;]jf (Ü ;;+ b\\ ;lrjfno ;]jf (Ü :jf:Yo ;]jf (Ü ljsf; ;ldlt ;j] f (Ü lzIfs tyf lzIff sdr{ f/L ;]jf (Ü k|x/L ;]jfdf !%Ü ;;:q kx| /L ;j] fdf !%Ü ;l} gs ;]jfdf !%Ü ljzi] f ;]jf -hf;;' L_ !%Ü 5fqj[lQ (Ü ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 109
-3_ blnt ;jfndf sfg'gL Joj:yf hftLo tyf cGo ;fdflhs 5j' f5t' / eb] efj -s;/' / ;hfo_ Pg] , @)^* df lgDgfg;' f/sf] Joj:yf /xs] f] 5 M ! s;'/;DaGwL Joj:yf s;n} ] klg hftLo e]befj tyf 5'jf5t' sf] Jojxf/ ug{ u/fpg gxg' ] Joj:yfnfO{ hf8] lbOPsf] 5 . o; Pg] n] s;n} ] sg' } klg JolStnfO{ ky| f, k/Dk/f, wd,{ ;:+ sl[ t, /Lltl/jfh, hfthflt, jz+ , ;db' fo, k];f, Joj;fo jf zf/Ll/s cj:yfsf cfwf/df s'g} sfd u/] jf u/fPdf hftLo tyf cGo ;fdflhs 5'jf5't tyf eb] efj u/]sf] dflgg] 5 egL ls6fg u/s] f] 5 . o;nfO{ Pg] sf] pkbkmf @ b]lv !# ;Dd Jojl:yt ul/Psf] 5 . @= ;hfo;DaGwL Joj:Yff lgDgfg';f/sf e]befjk\"0f{ sfo{ u/d] f s;'/ ug]{ JolStnfO{ tLg dlxgfbl] v tLg jif{;Dd sb} / krf; xhf/bl] v bO' { nfv ?lkofF;Dd hl/jfgf xg' ;Sg]5 . -c_ s;n} ] sg' } klg JolStnfO{ k|yf, k/Dk/f, wd{, ;+:s[lt, /Lltl/jfh, hfthflt, j+z, ;db' fo, k;] f, Joj;fo jf zf/Ll/s cj:yfsf cfwf/df hftLo tyf cGo ;fdflhs 5'jf5t' / e]befj u/]df -cf_ ;fj{hlgs jf lghL :yfgdf kj| z] ug,{ pkl:yt x'g jf efu lng lgif]w u/]df jf sg' } lsl;dn] /fs] , lgoGq0f jf kl| taGw nufPdf -O_ JolStut jf ;fdl\" xs ¿kdf ;fjh{ lgs :yfg jf ;df/fx] af6 lgisf;g, ;fdflhs alxisf/ jf sg' } ks| f/sf] eb] efj ug{] jf To:tf] sfod{ f kl| taGw nufpg] jf cGo sg' } lsl;dsf] c;lxi0f' Jojxf/ kb| zg{ u/d] f -O{_ ;fjh{ lgs ;]jfsf] ko| f]u ug{ jf pkefu] uga{ f6 jl~rt u/]df -p_ ;fjh{ lgs ;df/f]x cfof]hgf ug{ jf ;fjh{ lgs ¿kdf cfofh] gf x'g] s'g} sfo{ uga{ f6 jl~rt u/d] f -pm_ s;}n] klg hftLo 5j' f5't jf eb] efj xg' ] sfo{ ug{ s;}nfO{ e8s\\ fpg], pS;fpg] jf To:tf] sfo{ ug{ b?' T;fxg xg' ] s'g} sfo{ u/d] f jf To:tf] s'g} ljm| ofsnfkdf hfgL hfgL ;xefuL ePdf -C_ s'g} klg k];f jf Joj;fo ug{ kl| taGw jf /f]s nufpg] jf sg' } klg JolStnfO{ s'g} k];f jf Joj;fo ug{ afWo kf/d] f -n[_ s'g} wfld{s sfo{ uga{ f6 jl~rt u/] jf u/fPdf 110 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
-ª_ sfgg' L Joj:yfsf] sfofG{ jogsf] cj:yf gk] fndf sfofG{ jogdf /xs] f ;j+ w} flgs tyf sfgg' L Joj:yfx¿n] blntx¿sf] pTyfgsf nflu 6j] f k'¥ofPsf 5g\\ . o;sf nflu ph'/L k/]sf a]nf sfgg' L sf/afxL x'g] / To:tf] geP blnt cfofu] n] lgu/fgL ug{] u/]sf] 5 . 5fqj[lQ;DaGwL P]g @)@! Dff Joj:yf ePcg;' f/ gk] fn ;/sf/nfO{ kf| Kt 5fqjl[ QdWo] ljkGg, dlxnf, ckfªu\\ tf ePsf JolSt, hghflt / blntsf nflu $% kl| tzt cf/If0f 56' o\\ fOPsf] 5 . To;nfO{ ztkl| tzt dfgL blntsf nflu 56' o\\ fOPsf] ( kl| tzt 5fqjl[ Qdf gk] fnL blnt ljBfyL{x¿ cWoog ul//x]sf 5g\\ . g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf ePadfl] hd ufpkF flnsfdf bO' { / gu/kflnsfdf tLg hgf tyf lhNnf ;dGjo ;ldltdf Ps blnt jf cNk;ªV\\ os ;db' foaf6 ;b:o lgjf{lrt ugk'{ g{] Joj:yf sfof{Gjogdf cfO;s]sf] 5 . kb| z] ;ef, k|ltlglw ;ef, /fli6o« ;efdf klg blntsf] k|ltlglwTj ;'lglZrt ul/Pcg'¿k ;b:ox¿ lgjfl{ rt ePsf] cj:Yff 5 . k|bz] cflys{ P]gcg';f/ ckfª\\utf ePsf JolSt, lk5l8Psf JolSt / blntsf nflu 3/hUuf /lh:6];« g z'Nsdf @% k|ltzt 5'6 lbg] Joj:yf sfofG{ jogdf cfO;s]sf] 5 . clgjfo{ / lgMz'Ns lzIff;DaGwL Pg] @)&% df ljkGg, ckfª\\utf ePsf JolSt / blntnfO{ lgMzN' s pRr lzIff kf| Kt ug]{ clws/fsf] Joj:yf ul/Psf] 5 . ou' fbF} l] v h/f uf8/] a;s] f] hftLo eb] efj / To;sf sf/0f pTkGg blntsf cj:yfdf ;w' f/ Nofpg ePsf oL k|of;x¿ kofK{ t t 5}gg\\ t/ logn] kf/]sf] ;sf/fTds k|efjnfO{ cfTd;ft\\ ugk{' 5{ . olt x'Fbfxb'F } klg blntsf sltko ;d:ofx¿ oyfjt\\ g} b]lvG5 . s]xL ;x/L If]qdf aflx/L ¿kdf 5'jf5t' / e]befjdf sdL cfPsf] bl] vP tfklg uf| dL0f If]qdf cem} k/' fg} ¿kdf ;f] ;d:of sfod /xs] f] bl] vG5 . ;~rf/ dfWodx¿df cfpg] ljleGg ;dfrf/n] clxn] klg blntx¿dflysf] lje]bk0\" f{ Jojxf/ sfod} /xs] f] b]vfp5F . ljm| ofsnfk != blntsf] ;zStLs/0f / cj:yf ;w' f/sf nflu JolSt, :yfgLo ;d'bfo / :yfgLo ;/sf/n] ug{'kg]{ sfo{ ljifodf sIffdf Ps ;]ldgf/ cfof]hgf ugx{' f];\\ . To;sf nflu tLgrf/ hgfn] sfok{ q tof/ kfg'x{ f];\\ . ;f] ;]ldgf/df :yfgLo txsf kl| tlglwx¿ / ljBfno Joj:yfkg ;ldlt Pjd\\ kw| fgfWofksnfO{ klg cfdGq0f ugx{' f];\\ . @= hftLo tyf cGo ;fdflhs 5'jf5t' / eb] efj -s;/' / ;hfo_ P]g, @)^* df blnt;DaGwL s;/' df kf7df lbPsf] eGbf yk Joj:yf 5g\\ jf 5}gg,\\ kQf nufpgx' f];\\ . obL yk Joj:yf eP sIffdf k|:tt' ug{x' f;] \\ . #= 5j' f5t' cdfgjLo / u/} sfgg' L sfo{ xf] eGg] s'/f k'li6 ub}{ ;dfhdf 5j' f5't ug{]x¿nfO{ ;rt] gf hufpg] u/L Ps 5f]6f] lr7L tof/ kfg'x{ f;] \\ . To;nfO{ 7n' f] sfuhdf nv] ]/ jf kmn\\ S] ;df lk|G6 u/L ;fj{hlgs :yndf kb| zg{ ug'{xf];\\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 111
cEof; != blnt hfu/0f ;DaGwdf uLt, sljtf jf syf n]vL k:| tt' ugx{' f;] \\ . @= blntsf ;d:ofx¿ klxrfg u/L ;dfwfgsf pkfox¿ klxNofpgx' f;] \\ . #= …blnt x'g' ;fdflhs lje]bsf] kl/0flt xf] . To;nfO{ cfwf/ dfg/] cfkmg\\ } bfhe' fO lbbLalxgLx¿ dfly e]befj ug'{ b08gLo 5 .Ú o; egfOnfO{ kl' i6 ugx{' f];\\ . kl/ofh] gf sfo{ tkfOsF{ f] ;d'bfo jf cf;kf;df klg blntdfly cGofok\"0f{ sbd jf blntsf] ;fxl;s sfo{ ;Da4 36gf 36]sf xg' ;S5g\\ . tLdWo] sg' } Ps 36gfsf] vf]hL u/L lgDglnlvt a'Fbfsf cfwf/df ljZn]if0f ug'{xf];\\ . -s_ 36gfsf] ks| l[ t M -v_ 36gfsf] sf/0f M -u_ o;n] kf/]sf] k|efj M -3_ ;dfh / /fHo kIfaf6 36gfkl| t b]vfOPsf] jf b]vfpgk' g{] tbf?stf / Jojxf/ M -ª_ ;dfwfgsf pkfo M 112 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !!
#kf7 M hflt, hghflt ! hflt ax[ t\\ gk] fnL zAbsf]zdf hflt zAbnfO{ zf/Ll/s agfj6, cfsf/ks| f/, u0' f, :jefj cflbsf cfwf/df 5'6\\l6g] jf lrlgg] :yfj/ Pjd\\ hª\\ud cflbsf] ljefu egL kl/eflift ul/Psf] 5 . o;/L dfgjsf] Ps} ks| f/sf zf/Ll/s agf]6 / ljzi] ftf ePsf ;d\"xnfO{ hflt elgG5 . of] hGdsf cfwf/df :yflkt x'G5, h:t} dª\\ufn] , cfo{ cflb . g]kfn axh' ftLo d'ns' xf] oxfF ;ofF} hfltx¿ /x]sf 5g\\ . ;fdfGotof dª\\uf]n hfltsf] gfs y]Krf] cfvF f, lrd|f / sl;nf] z/L/ x'G5 . tfdfª, u'?ª, /fO,{ lnDa,' du/, zk] fn{ ufotsf hghfltx¿ o;cGtu{t kb{5g\\ . To:t} cfoc{ Gtu{t afx'g, Ifq] L, blnt kb{5g\\ . gfs r'Rrf] k/s] f] / logLx¿sf] cfvF fdf kns xG' 5 . @= hghflt cfkmg\\ } wd,{ efiff, ;+:sl[ t, k/Dk/f Pjd\\ /Lltl/jfh ePsf / sg' } lglZrt ef}ufl] ns Ifq] df a;fa] f; ug{] hfltnfO{ hghflt elgG5 . tfdfª, u?' ª, /fO,{ lnDa,' du/, zk] f,{ gj] f/, ef]6], ysfnL, r]kfª, yf?, kx/L cflb hghfltx¿ xg' \\ . cflbsfnb]lv a;f]af; ub}{ cfPsf hghfltnfO{ cflbjf;L hghflt elgG5 . oLdWo] tfdfªsf] dV' o a;f]af; sf7df8fF} jl/kl/sf] kxf8L Ifq] xf] . du/x¿sf dV' o ¿kdf kxf8L Ifq] df a:5g\\ . u'?ªsf] dV' o a;f]af; If]q dWo kxf8L Ifq] xf] . /fO{ / lnDa'sf] d'Vo a;fa] f; If]q ka' L{ kxf8L If]q xf] . z]kfs{ f] dV' o Ifq] k'aL{ lxdfnL If]q xf] eg] yf?sf] a;fa] f;sf] dV' o If]q klZrdL t/fO{ xf] . o;/L vf; If]qdf a;f]af; ug]{ eP klg gk] fndf cfwl' gsLs/0f, k];f Joj;fo tyf oftfoftsf] ljsf;n] ubf{ ;a} 7fpFdf ;a} hfltsf dflg;x¿ a;f]af; u/s] f] 5g\\ . ljutdf xfdf| ] ;dfhdf hfthfltsf cfwf/df eb] efj ug]{ kr| ng lyof] . xfnsf sx] L bzsbl] v bz] sf] ;+ljwfg / sfg'gx¿n] To:tf] e]befj ug{ gkfOg] Joj:yf u/]sf] 5 . To;n} ] xfdL cfh cfkmg\\ f] hftLo klxrfg sfod /fVb} gk] fnL xg' kfPsfdf uj{ ug{ yfn]sf 5f}F . #= klxrfg x/s] JolStsf] cfkmg\\ f] klxrfg xG' 5 . p;n] hlxn] klg cfkm\\gf] klxrfg vf]lh/xs] f] xG' 5 . o:tf] klxrfg JolStut, n}ª\\lus, hfltut, /fli6«o, ;f+:s[lts, wfld{s, ef}uf]lns, If]qLo, /fhgLlts, cfly{snufot ljljw k|sf/sf] x'g ;S5 . tL klxrfgx¿dWo] Pp6f klxrfg dfq sfod ePdf To;nfO{ Psn klxrfg elgG5, h:t} M k'?if jf dlxnf, s'g} vf; hflt, sg' } vf; If]q, s'g} vf; ju{, sg' } vf; kb, s'g} vf; /fli6o« tf cflbsf cfwf/df klxrfg ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 113
af]s]df To;nfO{ Psn klxrfg elgG5 . Pp6} JolStsf] w]/}cf]6f klxrfg ePdf To;nfO{ ax'klxrfg elgG5 . ;'dg eGg] JolStsf] gfd JolStut klxrfg xf] . p;sf] y/ ofbj hfl] 8Pkl5 hftLo klxrfg klg sfod eof] . pm dw]zdf a:g] ePkl5 Ifq] Lo klxrfg klg hfl] 8of] . p;sf] wd{ lxGb' hf8] k] l5 wflds{ klxrfg klg eof] . ;dud| f p;sf] klxrfg gk] fnL xf] . cfkm\\gf] klxrfgk|lt JolSt, ;d\"x / ;dfhsf] nufj xG' 5 . JolSt cfkm\\gf] klxrfgdf uj{ u5{ . pm ;s;] Dd ;f+:sl[ ts, hftLo, wfld{s / /fli6o« klxrfgnfO{ sfod /fVg rfxG5 . To;df cfFr cfpg] sfd s;a} f6 ePdf To;sf] k|ltjfb ub5{ . ljZjdf klxrfgs} nflu o4' x¿ klg ePsf 5g\\ . axk' lxrfgsf] cjwf/0ffn] ljZjdf zflGt sfod ug{ dbt ub{5 . JolStut klxrfg afx]s c¿ ;a} klxrfgx¿ kl/jt{gzLn xG' 5g\\ . JolSt a;fOF;/fOsf sf/0f, sfdsf] vfh] Lsf sf/0f jf cGo sg' } sf/0fn] cfkmg\\ f] klxrfg kmg] { klg tof/ xG' 5 . o;nfO{ klxrfgsf] nrstf klg elgG5 . sg' } klxrfg n'sfP/ jf sg' } klxrfgnfO{ km]/]/ gofF klxrfg sfod ug{ ;S5g\\ . lj|mofsnfk != cflbjf;L hghflt cfof]usf] j]a;fO6df jf cGo dfWodaf6 ;r\" gf ;ªs\\ ng ugx{' f];\\ / sIffdf k:| t't ug'x{ f;] \\ . @= tkfO“{ cfkmn\" fO{ s] eg]/ lrgfpg'xG' 5, kl/jf/sf ;b:o;u“ 5nkmn u/L cfkmg\\ f] Psn / ax'klxrfgsf] ;r\" L tof/ kfgx{' f;] \\ . #= ;l+ jwfgdf hghflt / ;dfjl] ztfsf ;DaGwdf ePsf Joj:yf l6kf6] u/L cfkm\\ gf] ;db' fosf JolSt;u“ cGt/ljm| of ugx{' f;] \\ . cEof; != ‘g]kfn ax'hftLo, ax'eflifs / ax;' f:+ s[lts d'ns' xf] .’ o; egfOnfO{ kl' i6 ug{'xf];\\ . @= ;dfhdf hftLo / If]qLo ljljwtfsf sf/0f k|fKt x'g] cj;/x¿sf] ;r\" L tof/ kfg{'xf];\\ . kl/ofh] gf sfo{ cfk\\mgf ;dfh, If]q / kl/jz] df kr| lnt hftLo jf If]qLo cj:yf jf klxrfg emNsg] k|rlnt uLt, syf jf 6'Ssf ;ª\\sng u/L sIffdf k|:tt' ug{'xf;] \\ M 114 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
$kf7 M ax;' f:+ sl[ tstf / ;fdflhs Pstf gk] fn axh' ftLo, axe' flifs, axw' flds{ , ax;' f:+ sl[ ts / Ifq] Lo ljljwtf ePsf] bz] xf] . oxfF ;a} sf] cfcfkmg\\ } ;:+ sl[ t /xs] f 5g\\ . lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L dV' o tLg efu} fl] ns kb| z] x¿df dflg;x¿sf] a;fa] f; 5 / pgLx¿sf] cfcfkmg\\ } Ifq] Lo ljzi] ftfx¿ /xs] f 5g\\ . cfkmg\\ f] hftLo, ;f:+ sl[ ts, wflds{ / Ifq] Lo klxrfg;lxt /fli6o« dn\" wf/df ;dflxt xg' ' cfhsf] cfjZostf xf] . ;dosf] dfu klg ToxL g} xf] . To;n} ] /fHon] ljleGg sfgg' , gLlt / sfoj{ m| dx¿ ;~rfng u//] ;as} f] cfcfkmg\\ f] klxrfg ;lxtsf] ;dfjz] Ls/0fsf] Joj:yf ldnfO{ /fli6o« Pstf sfod ugk{' b5{ . != Ifq] Lo ljljwtf gk] fndf ef}ufl] ns cj:yfsf] cfwf/df lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L tLg efudf ljefhg ug{ ;lsG5 . kT| o]s If]qdf vf; vf; hghflt tyf ;+:sl[ tsf gful/sx¿ a;fa] f; ub5{ g\\ . t/fOd{ f /fhj+zL, ofbj, yf?, lwdfn, d';ndfg cflbsf] afx'No /x]5 eg] lxdfnL If]qdf z]kf,{ ysfnL, ef]6], du' fnL, 8fN] kf] hfltx¿sf] afxN' otf /x]sf] 5 . kxf8L kb| ]zdf afx'g, If]qL, u'?ª, g]jf/, du/, /fO{, lnDa,' tfdfª cflbsf] afx'No /xs] f] 5 . x'g t xfn cfP/ ;a} If]qdf ;a} hfltsf gful/sx¿ ldl;P/ a;s] f 5g\\ t/ klg pgLx¿sf] cfcfkmg\\ f] ;f:+ sl[ ts, eflifs Pjd\\ Ifq] Lo klxrfg eg] sfod} /xs] f] b]lvG5 . To;n} ] g]kfnnfO{ ljljwtfdf Pstf ePsf] dn' 's klg elgG5 . @= wflds{ ljljwtf g]kfndf wfld{s ;d'bfo gk] fn axw' flds{ tyf ax;' f:+ sl[ ts wd{ hg;ªV\\ of kl| tzt wd{ hg;ª\\Vof k|ltzt b]z xf] . g]kfndf lxGb' wdf{jnDaLx¿sf] afx'Notf eP lxGb' *!=#$ ls/ft #=)% klg oxfF wflds{ ;lxi0f'tf sfod !=$@ af}4 (=)$ ljm| l:rog )=&^ O:nfd $=#( cGo ;f| ]t s]Gb|Lo tYofªs\\ ljefu, @)^* 5 . gk] fndf ;a} wdfj{ nDaLx¿ Pscfk;df ldn/] a;s] f 5g\\ . gk] fnsf] ;l+ jwfgdf gk] fn wd{ lg/kI] f /fi6« egL pNnv] ul/Psf] 5 . #= ;f:+ s[lts ljljwtf g]kfndf ljleGg hflt, hghflt / If]qLo ¿kdf ljleGg ;f:+ s[ltx¿ kr| ngdf /xs] f 5g\\ . ;'b\"/ klZrddf bp] 8f kj,{ lxdfnL eu] df zk] f{ hfltsf] dlgl/Db' kj,{ sf7df8fF} pkTosfdf gj] f/ hfltsf] ufO{hfqf, dlR5Gb|hfqf, OGbh| fqfnufotsf hfqfx¿, k'aL{ t/fOd{ f 57 kj,{ k/' } t/fO{df xfn] L kj{, ls/ft hfltsf] pFwf}nL pFefn} L, tfdfª, u'?ª, du/, zk] f{ hfltsf] Nxf;] f/, a|fxd\\ 0f If]qLn] dgfpg] ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 115
bj] fnL, lxGb'x¿sf] b;,}F ltxf/nufotsf kjx{ ¿ dgfpg] rng gk] fndf 5 . hfltut, rf8kju{ t ji] fe\"iff, efiff / u/uxgfx¿sf] ljljwtf /x]sf] 5 . g]kfndf w]/} hfltx¿sf] a;f]af; /x]sf] 5 . x/]s hfltsf] cfkm\\g} /Lltl/jfh, ;+:sf/ / ;+:s[lt /x]sf] 5 . clwsf+z hfltsf] cfkm\\g} efiff klg 5 . If]qLo b[li6n] klg lxdfnL e]u, kxf8L e]u / t/fO{ e]udf dgfOg] rf8kj{ / ;+:s[ltx¿df ljljwtf kfOG5 . w]/h} ;f] hfltx¿sf] ji] fe\"iff / njfOvjfOdf klg ljljwtf kfOG5 . gk] fndf hfltcg';f/sf rf8kj{x¿ /xs] f 5g\\ . sltko hflt tyf hghfltx¿ km/s km/s zf/Ll/s agf]6sf 5g\\ . zf/Ll/s agf]6s} cfwf/df of] hfltsf] x'g'k5{ eg]/ cg'dfg nufpg ;lsG5 . hflt / If]qcg';f/sf hGd, d[To' / ljjfx ;+:sf/x¿ km/s km/s /x]sf 5g\\ . hfltcg';f/sf uLt, ;ª\\uLt, afhf / g[Tox¿ /x]sf 5g\\ . gk] fndf ;a} hfthfltx¿ Pscfk;df ldn]/ a;]sf 5g\\ . gk] fn ;a} hfthfltx¿sf] ldl>t b]z xf] . gk] fndf slxn] klg hftLo åGå ePsf] 5g} . oxfF hftLo, wfld{s Pjd\\ ;f+:s[lts ;lxi0f'tf sfod ePsf] kfOG5 . oxfF Ps hfltsf] rf8kj{, hGdd[To' ;:+ sf/nufotsf ;f+:s[lts ultljlwdf c¿ hfltsf dflg;x¿ klg ;xefuL x'G5g\\ . o;n] xfd|f] ;fdflhs PstfnfO{ dha't agfPsf] 5 . ljZjdf g} gk] fnnfO{ ljljwtfdf Pstf ePsf] /fi6s« f ¿kdf klxrfg :yflkt u/]sf] 5 . ljm| ofsnfk != g]kfn ljljwtfdf Pstf ePsf] b]z xf] eGg] zLif{sdf kj| rg sfoj{ m| d ;~rfng ugx{' f;] \\ . @= tkfOs{“ f] ;+:sl[ tsf] kl/rofTds a|f];/ jf kf]:6/ tof/ kf/L sIffdf k|:tt' ug{'xf];\\ . #= g]kfndf ax';f:+ s[ltstf / ;fdflhs Pstflarsf] cGt/;DaGwsf] ;d\"xut ¿kdf ;dLIff u/L sIffdf k:| t't ugx'{ f;] \\ . cEof; != tkfOs“{ f] ;db' fodf ePsf ljljwtfsf] ;r\" L agfO{ Toxf“ ePsf] Pstfsf] pbfx/0fx¿ k:| tt' ugx{' f;] \\ . @= kf7df k:| tt' tYofª\\s jf To; ljifo;u“ ;DalGwt cBfjlws tYofª\\snfO{ rjm| lrq jf :tDelrqdf k|:tt' ug'{xf];\\ . #= ax';f+:sl[ tstf g} gk] fnLsf] klxrfg xf] o; egfOnfO{ kl' i6 ugx'{ f];\\ . kl/ofh] gf sfo{ tkfOsF{ f] ;db' fodf km/s hflt ji] fei\" ff / ;:+ sl[ t ePsf JolStx¿ xg' ;S5g\\ . ToxfF ePsf] ljljwtf / Pstfsf] pbfx/0fx¿sf] vf]hL u/L, æljljwtfdf Pstf ljifodfÆ k|ltjb] g tof/ kfgx{' f;] \\ . 116 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
! kf7 M PsfO * ;+ljwfg / Gfful/s ;rt] gf gk] fnsf] ;l+ jwfg ljut / jt{dfg /fHo ;~rfng ug{] dn\" sfgg' ;l+ jwfg xf] . ;l+ jwfgsf] ;?' df k:| tfjgf /flvPsf] xG' 5 . ;l+ jwfgsf dn\" et\" kIf / ljzi] ftfx¿sf] ;f/nfO{ k:| tfjgfdf ;dfjz] ul/Psf] xG' 5 . gk] fndf xfn;Dddf lgDgfg;' f/sf ;l+ jwfg nfu' ePsf 5g\\ M jm| =;+ g]kfnsf ;l+ jwfgx¿ -@))$–@)&@_ != g]kfn ;/sf/sf] j}wflgs sfgg' @))$ @= gk] fnsf] cGtl/d zf;g ljwfg @))& #= g]kfn clw/fHosf] ;l+ jwfg @)!% $= g]kfnsf] ;+ljwfg @)!( %= gk] fn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$& ^= gk] fnsf] cGtl/d ;l+ jwfg @)^# &= gk] fnsf] ;+ljwfg gk] fn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$& sf] k|:tfjgf :jtGq / ;fj{ef}d;Qf ;DkGg gk] fnsf] /fHozlStsf] ;|f]t hgtf g} xf] eGg] tYonfO{ xb[ oª\\ud u/L nfs] ;Ddlt cg's\"n zf;g Joj:yf ;~rfng ug]{ ;ª\\sNk xfdLaf6 ;do ;dodf cleJoSt ul/aS;]sf] / g]kfnL hgtfn] s]xL ;docl3 ePsf] hgcfGbf]ngsf] dfWodaf6 ;+j}wflgs kl/jtg{ ug]{ OR5f JoSt u/s] fn] ;fc] g'¿k gk] fnL hgtfnfO{ lr/sfnkoG{ t ;fdflhs, /fhgLlts Pjd\\ cflys{ Gofo k|fKt xg' ;sf];\\ eGg] p2Z] oaf6 clek|l] /t eO{, k|To]s gful/ssf] cfwf/et\" dfgjclwsf/ ;/' lIft u/L :jtGqtf / ;dgtfsf cfwf/df g]kfnL hgtfsf lar e|ft[Tj / Pstf sfod u/L aflnu dtflwsf/, ;;+ bLo zf;g k0| ffnL, ;j+ }wflgs /fhtGq tyf ax'bnLo k|hftGqnfO{ ;'b[9 ug{ / :jtGq / ;Ifd Gofok|0ffnLsf] Joj:yf u/L sfg'gL /fHosf] cjwf/0ffnfO{ ;fsf/ kfg{ g]kfnL hgtfsf] Jofks ;xeflutfaf6 agfOPsf] o; ;l+ jwfgnfO{ 3f]lift u/L nfu' ug{ jfG5gLo ePsfn,] g]kfnL hgtfsf] OR5fcg;' f/sf] of] ;l+ jwfg kf| /De ePkl5 gk] fn clw/fHosf] /fhsLo ;Qf / ;fje{ fd} clwsf/ o;} ;+ljwfgadfl] hd ko| fu] xg' ] u/L xfdLaf6 k|of]u eO{ cfPsf] /fhsLo ;Qfsf] k|of]u ul/aS;L dlGqkl/ifbs\\ f] ;Nnfx / ;Ddltcg;' f/ xfdL >L % dxf/fhlw/fh jL/G] b|jL/ljjm| d zfxbj] af6 of] g]kfn clw/fHosf] ;l+ jwfg 3fi] f0ff u/L nfu' ul/aS;s] f 5fF} . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 117
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] k|:tfjgf xfdL ;fj{efd} ;Qf ;DkGg gk] fnL hgtf, g]kfnsf] :jtGqtf, ;fje{ f}ldstf, ef}uf]lns cv08tf, /fli6«o Pstf, :jflwgtf / :jfledfgnfO{ cIf'00f /fvL hgtfsf] ;fje{ fd} clwsf/, :jfoQtf / :jzf;gsf] clwsf/nfO{ cfTd;ft\\ ub,{} /fi6l« xt, nf]stGq / cuu| fdL kl/jt{gsf nflu g]kfnL hgtfn] k6s k6s ub{} cfPsf P]ltxfl;s hgcfGbf]ng, ;z:q ;ª\\3if,{ Tofu / alnbfgsf] uf/} jk\"0f{ Oltxf;nfO{ :d/0f Pjd\\ ;lxbx¿ tyf ak] Qf / kLl8t gful/sx¿nfO{ ;Ddfg ub,}{ ;fdGtL, lg/ªs\\ z' , sG] bL| st[ / PsfTds /fHoJoj:yfn] l;h{gf u/s] f ;a} ks| f/sf lje]b / pTkL8gsf] cGTo ub{} M axh' ftLo, axe' flifs, axw' flds{ , ax;' f:+ sl[ ts tyf efu} fl] ns ljjlwtfoS' t ljzi] ftfnfO{ cfTd;ft\\ u/L ljljwtflarsf] Pstf, ;fdflhs, ;f+:sl[ ts P]Soa4tf, ;lxi0f'tf / ;be\\ fjnfO{ ;/+ If0f / kj| w{g ub}{ juL{o, hftLo, Ifq] Lo, eflifs, wflds{ , n}ª\\lus lje]b / ;a} k|sf/sf hftLo 5'jf5t' sf] cGTo u/L cfly{s ;dfgtf, ;dl[ 4 / ;fdflhs Gofo ;l' glZrt ug{ ;dfgk' flts, ;dfjz] L / ;xeflutfd\"ns l;4fGtsf cfwf/df ;dtfd\"ns ;dfhsf] lgdf0{ f ug{] ;ª\\sNk ub{}, hgtfsf] kl| t:kwfT{ ds axb' nLo nf]stflGqs zf;g k0| ffnL, gful/s :jtGqtf, df}lns clwsf/, dfgj clwsf/, aflnu dtflwsf/, cfjlws lgjf{rg, k0\" f{ k;]| :jtGqtf tyf :jtGq, lgikIf / ;Ifd Gofokflnsf / sfgg' L /fHosf] cjwf/0ffnufotsf nf]stflGqs d\"No / dfGotfdf cfwfl/t ;dfhjfbk|lt kl| ta4 /xL ;d[4 /fi6« lgdf{0f ug{, ;ª\\3Lo nf]stflGqs u0ftGqfTds zf;g Joj:yfsf] dfWodåf/f lbuf] zflGt, ;'zf;g, ljsf; / ;dl[ 4sf] cfsfªI\\ ff k\"/f ug{ ;+ljwfg ;efaf6 kfl/t u/L of] ;+ljwfg hf/L ub5{ fF} . lj|mofsnfk != @)&@ c;fh] # ut] gk] fnsf] ;l+ jwfg hf/L xb“' f ul/Psf ljm| ofsnfkx¿sf af/d] f cfkm\\ gf] cge' j ;lxt ;fyL;“u cGt/lj|mof ug{x' f;] \\ . pSt cGt/lj|mofsf lgisif{nfO{ sIffdf klg ;g' fpgx' f;] \\ . cEof; != g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$& / @)&@ ;fndf hf/L ePsf] gk] fnsf] ;+ljwfgsf k|:tfjgfsf ldNg] / gldNg] ljifoj:t' klxrfg u/L tnsf] h:t} tflnsfdf k:| tt' ugx{' f];\\ M j|m=;+ gk] fn clw/fHosf] ;+ljwfg @)$& gk] fnsf] ;+ljwfg @)&@ ldN5 ldNb}g != pbfx/0f M :jtGq / ;fj{ef}d;Qf ;DkGg xfdL ;fj{efd} ;Qf ;DkGg gk] fnL hgtf @= lxGb' clw/fHo wd{ lg/kI] f /fHo #= @ g]kfnsf] ;+ljwfgsf] k|f/lDes v08df lbOPsf ljifoj:t' cWoog u/L sIffdf 5nkmn ug'{xf];\\ . 118 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !!
@ kf7 M jt{dfg ;+ljwfgsf] /fhgLlts, sfgg' L, cfly{s / ;f+:s[lts ljzi] ftf gk] fnsf] ;l+ jwfg hgtfåf/f r'lgPsf] ;l+ jwfg ;efn] Jofks 5nkmn u/L hgtfsf] rfxgfcg;' f/ ags] f] ;+ljwfg xf] . o;n] gk] fnL hgtfsf] clwstd lxt ug{] cfzf ul/Psf] 5 . o;n] hgtfsf cflys{ , /fhgLlts, ;f+:sl[ ts / sfgg' L clwsf/x¿sf] ;/+ If0f ub{} b]znfO{ Ps ;fj{efd} / ;d4[ /fi6s« f ¿kdf ;~rfng ug{ cxd\\ e\"ldsf vN] g] 5 . o; ;+ljwfgsf ljzi] ftfx¿ lgDglnlvt 5g\\ M -s_ /fhgLlts ljzi] ftf -c_ /fHosf lgb]{zs l;4fGt, gLlt / bfloTjsf] Joj:yf ul/Psf] -cf_ tLg txdf /fHozlStsf] afF8kmf8F ul/Psf] -O_ u0ftflGqs Joj:yfcGtu{t /fli6k« lt / pk/fi6k« ltsf] Joj:yf /xs] f] -O_{ sfok{ flnsf, Gofokflnsf / Joj:yflksflardf zlSt ;Gtn' g Pjd\\ lgoGq0fsf] Joj:yf -p_ axb' nLo k|lt:kwf{ / aflns dtflwsf/sf] kT| ofe\"t ul/Psf] -pm_ bn;DaGwL Joj:yf /x]sf] -C_ cfjlws lgjf{rgsf] kf| jwfg /xs] f] -v_ sfgg' L ljz]iftf -c_ sfg'gL zf;gsf] kT| ofe\"t ul/Psf] -cf_ sfg'g agfpg] clwsf/ ;;+ b\\df lglxt /x]sf] -O_ dfl} ns xssf] xgg ePdf ;+jw} flgs pkrf/sf] xssf] Joj:yf /x]sf] -O{_ Gofkflnsfsf ¿kdf ;ª3\\ df ;jf{]Rr cbfnt, kb| z] df pRr cbfnt / lhNnfdf lhNNff cbfnt u/L tLg txsf] cbfntsf] Joj:yf /x]sf] -p_ Gofo;DaGwL clwsf/ cbfntaf6 k|ofu] x'g] / cbfntn] lbPsf] cfb]z jf lg0fo{ sf] kfngf;DjGwL Joj:yf ul/Psf] -pm_ ;l+ jwfg / sfgg' sf] JofVof ug]{ clGtd clwsf/ ;jfR]{ r cbfntnfO{ x'g] / ;jfR{] r cbfntn] u/s] f] ;l+ jwfg / sfgg' sf] JofVof jf kl| tkfbg u/s] f] l;4fGt ;an} ] kfngf ug{'kg{] Joj:yf /x]sf] ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 119
-C_ Gofo kl/ifb\\ / dxfGofoflwjStfsf] Joj:yf /x]sf] -P_ :yfgLo :t/df Goflos ;ldlt /xg] Joj:yf /x]sf] -u_ cfly{s ljz]iftf -c_ sfgg' df pNnv] ePafx]s s/ nufpg / p7fpg gkfOg] ul/Psf] -cf_ ;dfhjfb pGd'v cy{Joj:yfsf] kl/sNkgf ul/Psf] -O_ ;|ft] ;fwgsf] Gofof]lrt ljt/0fsf] ul/Psf] -O_{ ljQLo cfofu] sf] Joj:yf ul/Psf] -p_ ah6] kfl/t ug{] clwsf/ ;+;b\\nfO{ /x]sf] Joj:yf ul/Psf] -pm_ /fh] uf/Lsf] xssf] Joj:yf ul/Psf] -C_ ljQLo ;ª3\\ Lotfsf] kf| jwfg /xs] f] -P_ g]kfndf Ps dxfn]vf k/LIfs Joj:yf ul/Psf] -3_ ;f+:sl[ ts ljz]iftf -c_ gk] fnsf] ;+ljwfgdf wfld{s :jtGqtf / wd{ lg/kI] ftfsf] Joj:yf /x]sf] -cf_ wflds{ ;f:+ s[lts ;lxi0ft' fdf hf8] lbOPsf] -O_ csfs{ f] wdd{ f vnn kfg{] sfd jf Jojxf/ ug{ jf u/fpg gxg' ] / To:tf] sfd sfgg' cg;' f/ b08gLo xg' ] kf| jwfg /xs] f] -O_{ wd{, k/Dk/f / ;:+ sl[ tsf] cfwf/df eb] efj / zf]if0f ug{ gkfOg] Joj:yf /xs] f] -p_ /fHosf] ;fdflhs / ;f:+ sl[ ts p2]Zo lgwf{/0f ul/Psf] -pm_ /fli6o« tyf dfte[ fiffsf] ;+jwg{ sf nflu efiff cfof]usf] u7g ul/Psf] -C_ cfkm\\gf] efiff lnlk / ;+:s[ltsf] ;/+ If0f tyf ;+/Ifs;DaGwL df}lns xssf] Joj:yf /xs] f] lj|mofsnfk != sIffnfO{ rf/ ;dx\" df ljeflht ug'x{ f];\\ . Ps ;dx\" n] /fhgLlts, bf;] |f] ;d\"xn] ;f:+ sl[ ts, t];f| ] ;d\"xn] sfgg' L, rf}yf] ;d\"xn] cfly{s ljz]iftf ;DaGwdf 5nkmn ugx'{ f;] \\ / 5nkmnsf lgisif{x¿ sIffdf ;'gfpgx' f];\\ . @= cf;kf;sf ufp“kflnsfsf ;f+:s[lts cj:yfsf cfwf/df ;f:+ sl[ ts d\"NodfGotfsf] tn' gfTds ljZn]if0f;lxtsf] l6kf]6 tof/ kfg'{xf;] \\ / To;sf cfwf/df 5nkmn ug{x' f;] \\ . 120 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
cEof; != ;l+ jwfgsf sfgg' L ljz]iftfx¿n] k|To]s gful/snfO{ s;/L sfgg' L /fHosf] cge' l\" t u/fpg ;S5g,\\ pbfx/0f lbP/ k|:6 kfg'{xf;] \\ . @= g]kfnsf] cfly{s ljsf;df ;+ljwfgsf] el\" dsf ljifodf Ps n]v tof/ kfg'{xf];\\ . #= …g]kfnsf] ax';f+:s[lts klxrfgnfO{ ;+ljwfn] klg ;Daf]wg u/]sf] 5 .Ú o; egfOnfO{ pbfx/0f;lxt k'li6 ugx'{ f;] \\ . $= jtd{ fg g]kfnsf] ;ljwfgsf /fhgLlts ljz]iftfx¿ pNn]v ug'{xf];\\ . kl/ofh] gf sfo{ sIffdf ljleGg ;dx\" agfO{ ;l+ jwfgsf] /fhgLlts, sfgg' L, cflys{ / ;f:+ sl[ ts ljzi] ftfx¿;DaGwL rf6{ jf kf]:6/ tof/ kfgx{' f];\\ / sIffdf k|bz{g ug{x' f;] \\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 121
#kf7 M gk] fndf lgjfr{ g k0| ffnL g]kfnsf] ;l+ jwfgn] ljleGg txsf] lgjf{rg ugs{ f nflu Ps lgjfr{ g cfofu] /xg] Joj:yf u/]sf] 5 . o;df kd| v' cfoS' t / cGo rf/ hgf cfoS' tx¿ /xG5g\\ . k|d'v cfo'Stn] lgjf{rg cfofu] sf] cWoIf eO{ sfdsfh ub{5g\\ . lgjf{rg cfof]un] ;l+ jwfg / ;ª3\\ Lo sfgg' cGtu{t /xL /fi6k« lt, pk/fi6k« lt, ;ª3\\ Lo ;;+ bs\\ f ;b:o, k|bz] ;efsf ;b:o / :yfgLo txsf ;b:osf] lgjf{rgsf] ;~rfng, /]vb]v, lgb{]zg / lgoGq0f ub5{ . o;n] lgjfr{ gsf nflu lglDt dtbftfsf] gfdfjnL;d]t tof/ ub5{ . g]kfnsf] ;+ljwfg / lgjfr{ g;DaGwL sfgg' x¿n] k|ltlglw ;ef ;b:o lgjfr{ g / k|b]z ;ef ;b:o lgjfr{ gsf nflu b'O{ lsl;dsf] lgjfr{ g k|0ffnLsf] Joj:yf u/s] f 5g\\ . Pp6fnfO{ klxnf] x'g] lgjf{lrt xg' ] k0| ffnL elgG5 eg] csf]n{ fO{ ;dfg'kflts k|0ffnL elgG5 . klxnf] xg' ] lgjf{lrt x'g] k|0ffnLcg';f/ Ps lgjfr{ g If]q Ps kbsf cfwf/df lgjf{rg xG' 5 . o;df ;ae} Gbf a9L dt k|fKt ug{] pDdb] jf/ kl| tlglw ;ef / kb| z] ;ef ;b:osf] ;b:odf lgjfl{ rt xg' ] kf| jwfg 5 . ;dfgk' flts lgjfr{ g k0| ffnLcg;' f/ kl| tlglw ;ef ;b:osf] xsdf ;Dk0\" f{ bz] nfO{ / kb| z] ;efsf] xsdf ;DalGwt kb| z] nfO{ Ps lgjf{rg If]q dflgG5 . o; k|0ffnLdf cfkm\"n] rfx]sf] bnnfO{ dtbfg ul/G5 . k|Tos] bnn] k|fKt u/]sf] sn' dt ;ªV\\ ofsf] cgk' ftdf To:tf] bnsf tkma{ f6 kl| tlglwTj ug{] pDdb] jf/ k|ltlglwx¿ lgjfl{ rt x'g] lgjf{rg k0| ffnL ;dfg'kflts k|0ffnL xf] . :yfgLo txdf j8f ;b:obl] v kd| v' / pkkd| v' ;Ddsf ;a} kbx¿sf] lgjfr{ g klxnf] xg' ] lgjfl{ rt xg' ] lgjfr{ g k4ltåf/f ul/G5 . /fli6«o ;efsf] lgjf{rgdf kT| oIf / Psn ;ª\\j|md0Lfo lgjf{rg k|0ffnL ckgfOG5 . dtbftfsf ¿kdf :yfgLo txsf kd| v' / pkkd| v' Pjd\\ kb| z] ;efsf ;b:ox¿ xG' 5g\\ . pgLx¿sf] dtef/ km/s km/s xG' 5 . /fi6«klt / pk/fi6k« ltsf] lgjf{rgdf ;ª3\\ Lo ;+;b\\ / kb| z] ;+;b\\sf ;b:ox¿ dtbftf /xG5g\\ / pgLx¿sf] dtef/ km/s km/s /xG5 . o; lgjfr{ gdf a9L dt Nofpg] pDdb] jf/ /fi6k« ltdf lgjf{lrt x'g] 5 . s'g} klg pDd]bf/n] sn' v;]sf] ;b/ dtsf] krf; k|ltzt dt kf| Kt ug{ g;s]df kg' M lgjfr{ gsf] Joj:yf 5 . c7f/ jif{ pd]/ ku' s] f g]kfnL gful/snfO{ dtbfgsf] clwsf/ xg' ] 5 . dtbftf gfdfjnLdf gfd gePsf JolStn] dtbfgdf efu lng kfpg] 5}gg\\ . 122 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !!
ljleGg kbdf pDd]bjf/ x'g kfpg] Gog\" td pd/] / ;ª\\Vof s=| ;+= kb pd/] ;ªV\\ of ! /fi6k« lt, pk/fi6k« lt $% !±! @ ;ª\\3Lo ;;+ b\\ M kl| tlglw ;ef @% @&% # ;ª3\\ Lo ;+;b\\ M /fli6o« ;ef #% %( $ k|bz] ;ef @% %%) % ufpF÷gu/kflnsf kd| v' , pkk|dv' @! !±! ^ j8f cWoIf, ;b:o @! !±$ ljm| ofsnfk != tkfO“{ cfufdL lgjfr{ gdf ;xefuL x'g' rfxg'xG' 5 eg] tkfO{“n] To;sf lglDt s:tf] tof/L ug'{kg{] x'G5, hf8] L hf]8Ldf 5nkmn u/L hf]8Lsf] lgisif{ sIffdf ;g' fpg'xf;] \\ . @= tkfOn“{ ] o;cl3 ePsf lgjfr{ g cjZo bV] g' jf ;G' ge' Psf] xfn] f, sg' sg' kl| jm| ofaf6 tL lgjfr{ g ;DkGg eP, bv] ] jf ;g' ]sf cfwf/df n]Vgx' f];\\ . #= lgjfr{ g a9L vlrn{ f] eO/xs] f] ;Gbed{ f Odfgbf/ / hgtfsf ;j] f ug{] JolSt kl5 kg,{] k;} f vr{ ug{ ;Sg]x¿n] bnsf] l6s6 kfpg] / r'gfj;dt] lhTg] cj:yf /x]sf] ;Gbed{ f rg' fjnfO{ :jR5, lgikIf / sd vlr{nf] agfpg s] ugk'{ nf{, ;dx\" df 5nkmn u/L lgisif{ k|:t't ug'x{ f;] \\ . $= lgjf{rgdf dtkq ab/ x'g] cj:yfsf af/]df tn lbOPsf lrqx¿ x]g'{xf];\\ / To;sf cfwf/df Pp6f ;fj{hlgs ;\"rgfsf] gd'gf tof/ kfg{'xf];\\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 123
cEof; != klxnf] xg' ] lgjf{lrt x'g] lgjf{rg k4ltsf] j0f{g ug{x' f];\\ . @= ;dfg'kflts lgjfr{ g k4ltsf ljzi] ftfx¿ pNnv] ug'{xf];\\ . #= klxnf] xg' ] lgjfr{ g k|0ffnL / ;dfgk' flts lgjfr{ g k|0ffnLlarsf] ;dfgtf Pjd\\ leGgtf 5'6o\\ fpgx' f];\\ . $= k|jf;df a;s] f gk] fnLn] klg dtbfgdf efu lng kfpg'kb5{ eGg] dfu a9\\b} uPsf] 5 . o;sf nflu s] s] ug'k{ nf{, cfkm\\gf ljrf/x¿ n]Vgx' f;] \\ . kl/of]hgf sfo{ :yfgLo txdf x'g] jg pkef]Stf ;ldlt jf ljBfno Joj:yfkg ;ldlt, :yfgLo o'jf ;ldlt jf cGo sg' } ;ldltsf] sfo{ ;ldltsf] 5gf]6sf nflu rg' fj u/fpg'xf;] \\ . o; jm| ddf dtkq tof/L, dtbfg, dtu0fgf / glthf 3f]if0ff;Ddsf sfox{ ¿ ;Dkfbg ug'{xf];\\ . o; jm| ddf ;/fs] f/jfnf JolStx¿;Fu 5nkmn u/L pxfFx¿sf] cge' j;dt] nfO{ hf]8\\b} cfkm\\ gf] k:| tl' t tof/ kfg{'xf;] \\ . 124 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
$kf7 M /fi6«, /fli6«otf / /fli6o« ;'/Iff != /fi6« hgtf, e\"ld, ;fj{ef}d;Qf / ;/sf/sf] ;+o'St ¿k g} /fi6« xf] . xfd|f] ;+ljwfgdf /fi6«sf] kl/efiff o;/L lbOPsf] 5 M æaxh' ftLo, axe' flifs, axw' flds{ , ax;' f:+ sl[ ts ljzi] ftfoS' t, efu} fl] ns ljljwtfdf /xs] f ;dfg cfsfªI\\ ff / g]kfnsf] /fli6«o :jtGqtf, efu} fl] ns cv08tf, /fli6o« lxt tyf ;dl[ 4k|lt cf:yfjfg\\ /xL Pstfsf] ;q\" df cfa4 ;a} g]kfnL hgtf ;dli6df /fi6« xf] .Æ @= /fli6«otf /fli6o« tfnfO{ /fi6k« l| tsf] cufw cf:yf jf ld:6/ /f]h cd]l/sfaf6 g]kfndf e|d0fdf cfpFbf d]/f] kd]| efjsf ¿kdf lng] ul/G5 . /fi6« / 3/df a;s] f lyP . d}n] ld:6/ /f]hnfO{ 3d' fpg :joDel\" :yt /fli6o« emG8fkl| tsf] ;dk0{ f efj /fli6o« tf Do'lhod lnP/ uPF . pgL ToxfF ;ª\\slnt xftxltof/ xf] . /fli6o« tf gful/ssf] efjgf;uF hfl] 8Psf] b]v]/ 5Ss k/] . cfkmF} pT;flxt eP/ dn} ] xfdf| jL/ ;]gfklt xG' 5 . ;fx] L efjgfnfO{ Jojxf/df kb| lzt{ bfdf]b/ kf8F ]sf] v's/' L b]vfPF . pgL emg} 5Ss k/] . pgn] ug{ ;s] /fli6o« tfsf] dn\" dd{ cleJoSt xg' ] eLd;]g yfkfn] nufpg] n'uf b]v]/ P of] t k|m]Grx¿n] 5 . :jb]zdf /f]huf/Lsf cj;/ nufpg] nu' f h:tf] 5 lg egL kZ| g u/] . d}n] 6fpsf] xNnfP/ vf]Hg], :jb]zL pTkfbgnfO{ dxŒj xf:F b} eg] xfd|f k|wfgdGqL eLd;g] yfkfsf] k|mfG;]nLx¿;Fu lbg], cfkm\\gf snf ;+:s[ltsf] ;+/If0f ldqtf lyof] . ef/tdf a]nfot / km| fG;sf] emu8f lyof] . ug]{, ljljwtfsf] klxrfg / ;Ddfg g]kfnnfO{ a]nfotL pklgj]zjfbsf] ;'/IffTds r'gf}tL lyof] . To; cj:yfdf pgn] km| fG;;uF ldqtf sfod u/s] f lyP . ug,{] ljbz] df l;ss] f] 1fg l;k / kl| jlwnfO{ d}n] a]nfotL kmf}haf6 l;Gw'nLu9Ldf vf]l;Psf] sKtfg bz] df pkofu] ug{] ePdf dfq ;Rrf lsgnf]ssf] g]t[Tjdf cfPsf ;}lgssf xftxltof/;d]t /fli6«otfsf] k|jw{g x'G5 . cfkm\\gf] b]vfPF . clGtddf aª\\ufnsf gafasf] kmf}haf6 vfl] ;Psf] bz] sf] ;fWF f, l;dfx¿ c¿n] ldRbf cfjfh xftxltof/ klg b]vfPsf] lyPF . g]kfnL ;]gf / gk] fn kx| /Ln] p7fpg,] /fi6s« f] pTyfg / enfOsf nflu b]zsf lglDt lbPsf] alnbfgsf] syf ;'g/] pgL 5Ss k/] . lrGtg ug]{ Pjd\\ ;f]xLcg';f/ sfd ug{] ug{ ;s] bz] kl| tsf] ;Rrf kd]| xg' ;S5 . :jbz] jf ljbz] hxfF eP klg gful/ssf] dgdf /fli6o« tfsf] efjgf /lx/xo\\ f] eg] Tof] /fi6« ;d4[ xg' ;S5 . #= /fli6o« ;'/Iff /fli6«o ;/' Iff eGgfn] b]zsf] ;fj{efd} ;Qf, :jfwLgtf / efu} f]lns cv08tfsf] /Iff ug{ jf ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 125
gful/ssf] lhpwg / ;DklQ, ;/' Iff Pjd\\ ;a} ks| f/df 8/, wDsL / qf;af6 ;'/lIft /fVg] sfo{ xf] . ;/sf/n] cfkm\"df lglxt /fhgLlts, cfly{s, ;}lgs zlSt tyf s6' gLltsf] dfWodaf6 /fli6o« ;'/Iff sfod u/s] f] xG' 5 . /fli6«o ;'/Iffsf rg' ft} Lx¿ != v'nf l;dfgf @= cftª\\sjfb #= sdhf/] ;'/Iff ;+oGq $= a;fO;F /fO %= e\":jfldTj &= ;/' IffsdL{x¿åf/f ;Ldf;DaGwL ;lGw ;Demft} fsf] pNnª\\3g *= sfgg' L tyf cGo lgodx¿sf] cWoogsf] cefj (= l;dfgfsf :tDex¿sf] ;+/If0fsf] cefj !)= kf| s[lts k|sf]k -af9L, klx/f] / gbL s6fg cflb_ gk] fnsf] ;+ljwfgdf wf/f %! df /fHosf gLltx¿cGtu{t /fli6o« Pstf / /fli6«o ;'/Iff;DaGwL gLltdf lgDglnlvt tYo k:| t't ul/Psf] 5 M -s_ gk] fnsf] :jtGqtf, ;fje{ fd} ;Qf, efu} fl] ns cv08tf / :jfwLgtfsf] ;/+ If0f ub{} /fli6o« Pstf cIf0' 0f /fVg] -v_ ljleGg hft, hflt, wd,{ ;:+ s[lt / ;Dk|bfolar kf/:kl/s ;be\\ fj, ;lxi0ft' f / P]Soa4tf sfod u/L ;ª3\\ Lo PsfOlar k/:k/df ;xofu] fTds ;DaGw ljsf; ub{} /fli6o« Pstf kb| zg{ ug{] -u_ /fli6«o ;'/Iff k|0ffnLsf] ljsf; u/L zflGt ;/' Iffsf] Joj:yf ug{] -3_ ;jfª{ u\\ L0f dfgjLo ;/' Iffsf] k|Tofel\" t ug]{ -ª_ /fli6o« cfjZostfcg'¿k gful/snfO{ /fi6«sf] ;j] f ug{ tTk/ / ;Ifd agfpg] g]kfnsf] /fli6«o ;'/Iffdf /Iff dGqfno, u[x dGqfno, gk] fnL ;g] f, ;z:q kx| /L an, gk] fn k|x/L, /fli6«o cg;' Gwfg ljefunufotsf ;'/Iff lgsfo / k|zf;lgs lgsfox¿ ljm| ofzLn /xs] f 5g\\ . 126 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !!
lj|mofsnfk != /fi6« / /fli6«otfsf] ;+/If0f Pjd\\ ;+jwg{ df o'jfsf] e\"ldsf ljifodf jSt[Tjsnf k|ltof]lutf ;~rfng ug{x' f];\\ . @= /fi6« / /fli6o« tfsf] ;/+ If0f Pjd\\ ;+jw{g ;DaGwdf uLt, sljtf jf syf tof/ jf ;ªs\\ ng u/L sIffdf ;'gfpgx' f;] \\ . #= vn' f l;dfgfaf6 bz] nfO{ kU' g uPsf] kmfObf / ak] mfObf ;DaGwdf ;dx\" df 5nkmn u/L lgisif{ k:| tt' ugx{' f;] \\ . $= tkfOs“{ f] ;db' fodf slxns] fxL“ af9L klx/f,] /fu] JofwL, ljBt' \\ tyf vfgk] fgL / afxo\\ cltjm| d0faf6 ;/' lIft xg' 'kg]{ cj:yf kg{ hfG5 . tkfO“s{ f] ;db' fodf kg]{ Pp6f ;'/Iff r'gf}tLaf6 pGdl' St xg' ] tTsfnLg Pjd\\ bL3{sfnLg ofh] gf agfpg'xf;] \\ / sIffdf ;g' fpg'xf];\\ . cEof; != /fli6«o ;/' Iffsf] kl/ro lbg'xf;] \\ . @= /fli6«otf k|jwg{ ug]{ pkfox¿sf] ;\"rL tof/ kfg'x{ f;] \\ . #= /fli6o« ;/' Iffsf r'gf}tLx¿ s] s] xg' \\ < kl/ofh] gf sfo{ /fi6,« /fli6o« tf / /fli6«o ;'/Iff ;DaGwsf ljleGg kqklqsf ks| flzt nv] /rgf, ;dfrf/, kmf6] f jf ;DkfbsLo ;ªs\\ ng u/L sIffsf] an' ]l6g af]8{df 6fF:gx' f;] \\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !! 127
!kf7 M PsfO ( a:tL, hg;ªV\\ of / ljsf; dfgj a:tL ! kl/ro dflg;sf] a;f]af; ePsf] 7fpF, 6f]n, ufpF, ;x/ cflbnfO{ dfgj a:tL elgG5 . dfgj a:tL hldgdf kT| oIf ¿kdf b]Vg ;lsg] Ps ;f:+ s[lts e:\" j¿k xf] . a:tL dflg;x¿sf] k|fylds tyf kd| 'v cfjZostf klg xf] . dfgj a:tLsf ;DaGwdf ljåfgx\\ ¿sf] ljleGg ljrf/ kfOG5g\\ . sx] L ljåfg\\x¿sf ljrf/ o; ks| f/ 5g\\ M Jean Brunhes sf cg;' f/ M 3/ dflg;sf] vfgfkl5sf] bf;] f| ] cfjZostf xf] . pgsf ljrf/df vfgf k|yd h}ljs cfjZostf xf] eg] lgb|f bf;] f| ] hl} js cfjZostf xf] . rfx] Tof] ;fdfGo e'mk8L xf;] \\ of 7'nf dxn, ;T' gsf nflu dflg;nfO{ 3/sf] cfjZostf kb{5 . Ellsworth Huntington sf cg';f/ M 3/ dflg;sf] vfgf / sk8fkl5sf] t;] f| ] cfjZostf xf] . o;n] cf>o dfq lbg] xfO] g hª\\unL hgfj/, 3fd, kfgL, xfjf, x'/L cflbaf6 hf]ufpF5 . R.L. Sing sf cg;' f/ M a:g, ko| fu] ug,{ s'g} s'/f ;l~rt ug{ cflb hg' ;'s} p2Z] osf nflu lgdf0{ f ul/Psf 3/ tyf ;8s uNnL g} a:tL x'g\\ . oL ;as} f egfOsf cfwf/df dflg;sf] a;fa] f; ePsf] 7fp,F 6fn] , ufpF, ;x/ cflbnfO{ a:tL elgG5 . dflg;x¿ a;fa] f; ug]{ ;a} k|sf/sf cf>ox¿, h:t} M u'kmf, cf]8f/, ;fgf] v/sf] e'mk8L, 9'ªu\\ fdf6fn] ag]sf] 3/, sf7sf 3/x¿ / cTofw'lgs ;fdu|Lx¿ k|ofu] u/L ags] f cfw'lgs 3/x¿ ;a} dfgj a:tLs} ¿k x'g\\ . a:tLn] dflg; / kf| s[lts jftfj/0flarsf] ;DaGwnfO{ phfu/ ub5{ lsgls a:tL lgdf0{ fdf dflg;n] ljleGg ef}lts j:tx' ¿sf] k|ofu] u/]sf xG' 5g\\ . o;n] dflg;sf] ef}lts j:t'sf] k|of]u ug]{ IfdtfnfO{ ;dt] k:| t't ub5{ . @= a:tLsf ks| f/ ;dud| f x]bf{ Pp6} ¿k bl] vP tfklg ljleGg cfwf/df dfgj a:tL lgDgfg;' f/ juLs{ /0f ul/G5 M -s_ cjl:yltsf cfwf/df M d}bfgL a:tL, kj{tLo a:tL, tfn lsgf/sf] a:tL, ;d'b| t6sf] a:tL, d?el\" dsf] a:tL cflb . -v_ 3/x¿sf larsf] b'/Lsf cfwf/df M PSnf] a:tL, l5/lnPsf] a:tL, u'hd' H' h a:tL cflb . -u_ ;dosf cfwf/df M c:yfoL a:tL, :yfoL a:tL, df;} dcg;' f/sf] a:tL cflb . 128 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
-3_ sfdsf cfwf/df M s[lif a:tL, cfB} fl] us a:tL, Jofkfl/s a:tL cflb . -ª_ cfsf/sf cfwf/df M sl[ ifu[x, xfDn6] , ufp,F ahf/ / ;x/ cflb . -r_ cfs[ltsf cfwf/df M /]vfsf/, jQ[ fsf/, tL/ cfsf/, kªv\\ f cfsf/, tf/f cfsf/ cflb . plNnlvt dfgj a:tLnfO{ lgDglnlvt lsl;daf6 ;dt] ljefhg ug{ ;lsG5 M -s_ uf| dL0f a:tL (Rural Settlement) -v_ ;x/L a:tL (Urban Settlement) -s_ u|fdL0f a:tL (Rural Settlement) M sl[ if kzk' fng / ;fgf Joj;fo h:tf kf| ylds sfod{ f cfwfl/t eO{ ljsl;t ePsf] dfgj hflt lgjf; ug]{ ;f:+ sl[ ts :j¿k g} uf| dL0f a:tL xf] . o; lsl;dsf] a:tLdf clwsfz+ dflg;x¿ sl[ if k;] fdf ;n+ Ug ePsf xG' 5g\\ . To;afxs] hLljsfk] fh{gsf nflu dflg;x¿ kzk' fng, dT:okfng, vfgL Joj;fo, ;fgf ;fgf v'bf| Jofkf/ cflb h:tf u}/s[lif Joj;fodf ;dt] ;n+ Ug x'G5g\\ . ;x/df h:tf] Jofkfl/s ljm| ofsnfk o;df gxg' ] ePsfn] dflg;x¿sf] rxnkxn klg sd} x'g] ub{5 . ctM sd hg;ªV\\ of / sd rxnkxnoS' t k|fylds Joj;fodf cfwfl/t dfgj a:tLnfO{ u|fdL0f a:tL elgG5 . lxhfc] fh ljsf;sf kj\" f{wf/sf] lj:tf/n] ubf{ sltko uf| dL0f a:tLx¿ ;x/Ls/0ftkm{ pGdv' xg' yfn]sf 5g\\ . o:tf a:tLx¿df ;x/ / ufpF b'js} f ljz]iftfx¿ b]lvG5g\\ . u|fdL0f a:tLsf ljzi] ftf != uf| dL0f a:tLsf ;DaGwdf sx] L ljåfgx\\ ¿sf] ljrf/ !=\" kl/jf/ cyjf jue{ Gbf 7n' f] ;fdb' flos :j¿k g} uf| dL0f a:tL xf] Æ -The village is the expression of a type of community larger than family or class) – Vidal de LaBlache @= æu|fdL0f a:tL Tof] ;fd'bflos :j¿k xf], hxfF ck]Iffs[t ¿kdf a9L ;dfgtf, cgf}krfl/stf, k|fylds ;d\"xx¿sf] kw| fgtf, sd hg3gTj / sl[ if Joj;fo d'Vo k;] f xG' 5 . Æ \" A village is that community which is characterized by relative homogeneity, informality, prominence of primary groups, lesser density of population and agriculture as the main occupation.\" – R.N. Mukharjee ljzi] ftfx¿ -s_ t'ngfTds ¿kdf sd hg;ªV\\ of a;fa] f; ug]{ -v_ k|fylds cflys{ ljm| ofsnfkdf ;+nUg ;d\"xx¿sf] k|wfgtf x'g,] h:t} M sl[ if, kz'kfng, sf7sf] sfd, xf6ahf/, s6' L/ pBfu] cflbdf cfwfl/t -u_ a:tLx¿ kftnf xg' ] -3_ ks| l[ t / dflg;x¿sf lar glhssf] ;DaGw xg' ] ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 129
-ª_ dfgj ;db' fo ljleGg txdf ljeflht xg' ] -r_ ;femf cg'ej, p2]Zo, rfnrng / k/Dk/f a:tLx¿sf] Pstfsf] cfwf/ x'g] -v_ ;x/L a:tL (Urban Settlement)M ;x/sf] cªu\\ h]| L zAb Urban, Latin efiffsf] Urbs af6 cfPsf] xf] . o;sf] cy{ gu/ cyjf gu/;uF ;DalGwt xG' 5 . ;fdfGotof ;x/L a:tL ;j] f pBfu] , Jofkf/, ko6{ g cflbdf cfwfl/t xG' 5 . vt] Lsf nflu hldg sdL xg' fn] oxfsF f dflg;x¿ sl[ if Joj;fodf sd} dfq ;n+ Ug xG' 5g\\ . ;x/L a:tL uf| dL0f a:tLsf] ljsl;t ¿k xf] . uf| dL0f a:tLdf lzIff, :jf:Yo, oftfoft, ;~rf/ h:tf ;j] f ;l' jwfx¿ ylkbF } hfbF f pBfu] Jofkf/, ko6{ g / ;j] fdn\" s sfddf ;n+ Ug dflg;x¿sf] ;ªV\\ ofdf jl[ 4 xg' hfG5 . ToxfF hg;ªV\\ ofdf ;l' jwfx¿ klg ylkbF } hfG5g\\ / ;x/sf ¿kdf kl/ jltt{ xG' 5 . sg' } a:tL ;x/ xg' sf nflu bz] cg;' f/ km/s km/s dfkb08 lgwf/{ 0f ul/Psf] kfOG5 . cfO;NofG8df #)) hfkfgdf #),))), gb] /NofG8df @),))), ;o+ S' t /fHo cdl] /sfdf @%,))) hg;ªV\\ of ePsf] a:tLnfO{ ;x/L a:tL dflgG5 . ;x/L a:tLdf ljleGg gu/Lo kz| f;lgs ;j] f tyf ;l' jwfx¿ pknAw xG' 5g\\ . gk] fndf lxdfnL Ifq] df !),))), kxf8L Ifq] df $), ))) leqL dw;] df %),))) t/fOd{ f &%,))) xhf/ / sf7df8fF} pkTofsfdf !,)),))), hg;ª\\Vof;lxt gu/Lo ;j] f tyf ;'ljwfx¿, h:t} M ljBt' ,\\ ;8s, vfgk] fgL, ;fjh{ lgs pBfg, gu/ ;efux[ ePsf] cw;{ x/L Ifq] nfO{ gu/ 3fi] f0ff ul/G5 . t;y{ ;x/L a:tLnfO{ kl/eflift ug{ sl7g 5 . oBlk s]xL ljåfgx\\ ¿n] cfcfˆg} 9ªu\\ af6 ;x/L a:tLnfO{ kl/eflift u/]sf] kfOG5 . sx] L ljåfg\\sf kl/efiff lgDgfg;' f/ 5g\\ M != A.B. Gallion sf cg';f/ M æ;x/ eGgfn] To; 7fpFdf a:g] ;Dk0\" f{ afl;Gbfx¿, a:gsf nflu 3/x¿, lsga]rsf nflu k;n, lxF8g\\ sf nflu ;8s -uNnL_ / Jofkf/sf nflu :yfg pknAw ePsf] If]qnfO{ hgfp5F .Æ \" The city means the whole people who inhabitate it, the entire collection of the house the people live in, the shops which they work, the streets on which they travel and the places which they trade.\" @= Von Richthofen sf cg;' f/ M æ;x/n] To:tf] Ifq] ;dfjz] u/s] f] x'G5, hxfF sl[ ifeGbf km/s d'Vo k;] fsf ¿kdf Jofkf/ / pBfu] x'G5 .Æ \"The town consists of the area in which normally the main occupations are concerned with commerce and industry as opposed to agricultural pursuits\" #= To;} u/L eu\" fn] ljb\\ Ratzel n] ;x/nfO{ 3gf hg;ªV\\ of / ejgsf] hd36 kl/eflift u/s] f 5g\\ . pgsf cg;' f/ lj:tt[ sl[ if el\" d / ax[ t\\ Jofkfl/s dfux{ ¿ ePsf] a:tL ;x/L a:tL xf] . dflysf kl/efiffx¿sf cfwf/df ;x/L a:tL To:tf] a:tL xf,] hxfF dflg;x¿ pBfu] , Jofkf/nufot 130 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
cGo låtLo k];fdf nfus] f xG' 5g,\\ ljleGg k\"jf{wf/x¿sf] ljsf; ePsf] xG' 5 . ;x/df hg3gTj, hg;ªV\\ ofsf] cfsf/sf ;fy} dflg;x¿sf] rxnkxn klg a9L x'G5 . ;x/L a:tLsf ljzi] ftf -s_ a9L hg;ªV\\ of a;f]af; ug{] -v_ pBfu] Jofkf/ ko6{ g, :jf:Yo, lzIff jf ;]jfdn\" s x'g] Joj;fodf cfwfl/t xg' ] -u_ dflg;x¿sf] d'Vo k;] f u/} s[lif xg' ] -3_ cf}Bfl] us, Jofkfl/s, k|zf;lgs, lzIff, :jf:Yo cflb ;l' jwfx¿ pknAw xg' ] -ª_ 7'nf ejgx¿ / 3gf a:tL ePsf] xg' ] -r_ ljsf;sf kj\" f{wf/x¿, h:t} M oftfoft, ;~rf/, ljBt\\, vfgk] fgL cflbsf] /fdf| ] ljsf; ePsf] xg' ] . ljm| ofsnfk != kf7df lbOPsf u|fdL0f a:tLsf ljz]iftf g]kfnsf ;Gbe{sf sltsf] ldNbf / pko'St 7fGg'x'G5 < hf8] L hf]8L agL ljrf/ ;ªs\\ ng ug{'xf];\\ / sIffdf k:| tt' ;dt] ug'x{ f;] \\ . @= g]kfndf ;x/Ls/0f a9\\b} uPsf] b]lvG5, ltgLx¿nfO{ ljsl;t ;x/sf ¿kdf :t/ pGglt ug{ s] s:tf ;'ljwf / kj\" fw{ f/ yk ug{k' b{5, ;dx\" df 5nkmn u/L ;\"rL tof/ kfgx'{ f];\\ . cEof; != a:tL eg]sf] s] xf], a:tLsf] juLs{ /0fsf cfwf/x¿ nV] g'xf;] \\ . @= tkfO“{ a;s] f] 7fps“ f] a:tLsf] ljsf;jm| dsf af/d] f 5f6] f] cgR' 5b] nv] L sIffdf k:| tt' ugx'{ f;] \\ . #= uf| dL0f / ;x/L a:tLsf lardf km/s 56' \\ofpgx' f];\\ . $= hg;ª\\Vofsf cfwf/df dfq} a:tLnfO{ juLs{ /0f ug{' plrt xG' 5 < olb x'“b}g eg] lsg x“'bg} sf/0f pNnv] ug'x{ f];\\ . kl/of]hgf sfo{ tkfOF{sf] glhssf] s'g} Pp6f u|fdL0f a:tL jf ;x/L a:tLsf] cjnfs] g / cjl:ylt, ljzi] ftf, cfsf/, hg;ªV\\ of, ;l' jwf tyf kj\" fw{ f/x¿sf] ljsf;sf cfwf/df cWoog ug'{xf];\\ / kl| tjb] g tof/ kfg'x{ f];\\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 131
@kf7 M a:tL ljsf; != kl/ro dflg;x¿ a;fa] f; ug]{ :yfgnfO{ a:tL elgG5 . of] dfgjLo cfjZostf kl/kl\" ts{ f jm| ddf lgldt{ ;/+ rgf xf] . a:tLdf dflg;x¿n] ljleGg lsl;dsf ljm| ofsnfkx¿, h:t} M s[lif, pBfu] , Jofkf/ Joj;fo cflb u/]/ hLljsf rnfPsf x'G5g\\ . a:tL dflg;x¿sf] Pp6f ;ªu\\ l7t PsfO xf] hxfF pgLx¿n] cfˆgf] jl/kl/sf] kofj{ /0fl;t ldn]/ hLjg lgjfx{ u/]sf x'G5g\\ . dfgj a:tLsf] :j¿k ;'?df ;fgf] x'G5 t/ kl5 hg;ªV\\ ofsf] j[l4;Fu} dflg;sf cfjZostfx¿ ylkbF } hfFbf ;x/L Joj;fox¿ j[l4 x'bF } hfG5g\\ . o;n] a:tLsf] ljsf; x'bF } hfG5 . @= a:tL ljsf; / ;fdflhs ;]jf ha a:tLsf] k|s[ltdf lgoldt ¿kdf kl/jtg{ / lj:tf/ xG' 5 ta a:tLsf] cfsf/ / sfo{df klg lj:tf/ xG' 5 . o;n] a:tLx¿df hg;ªV\\ ofsf] jl[ 4 x'g uO{ gofF gofF ultljlw / ;j] fx¿ ylkg yfN5g\\ . ;j] f / ;l' jwfx¿ ylkbF } hfFbf a:tLsf] k|s[lt klg kl/jt{g xbF' } hfG5 . To;}n] a:tLsf] ks| l[ t / ;fdflhs ;]jflar ulx/f] ;DaGw 5 . 8l] gn / xklsG;gsf cg;' f/ a:tLnfO{ Pp6f To:tf] :yfgsf ¿kdf lnOG5 hxfF dflg;x¿ a:b5g\\ / ljleGg lsl;dsf lj|mofsnfkx¿, h:t} M Jofkf/, lzNk, pBfu] cflb ub{5g\\ . o;sf nflu vfgk] fgL, OGwg, vfgf, :jf:y, lzIff, ;'/Iff, oftfoft / ;~rf/ h:tf ;fdflhs ;]jfsf] cfjZostf kb{5 . ljleGg vfnsf a:tLx¿df ;fdlhs ;j] fsf] cfjZostf / pknAwtf klg km/s km/s x'g ;S5 . PsfsL a:tL sl[ ifdf cfwfl/t Pp6f a:tL xf] . vf;u/L 3/af6 sl[ if kmfd;{ Dd cfjthfjt ug{ ufxf| ] xg' ] x'gfn] sl[ if kmfd{df o:tf a:tLx¿sf] lgdf{0f xG' 5 . o:tf a:tLx¿df cfwf/et\" ;]jfx¿ vfg]kfgL, lahn' L, l;FrfO cflbsf] cfjZostfcg;' f/ pknAwtf x'G5 . Ps a:tLaf6 csf{] a:tL clns 6f9f xF'bf tL a:tLx¿df ;/' Iffsf] cfjZostf a9L kb5{ . o:tf 7fpxF ¿df dxŒjk0\" f{ ;fdflhs ;]jfsf ¿kdf zflGt ;/' Iff cfjZos kb5{ . xfDn6] ufpsF f] kj\" { cj:yf xf] . o:tf] a:tLdf Pp6} hflt jf kl/jf/sf dflg;x¿ a:g] x'gfn] a:tLsf hfltcg';f/ ;fdflhs ;]jfsf] ljsf; ul/G5 . o:tf a:tLx¿df ToxfF a;f]af; ug]{ dflg;x¿sf wflds{ cf:yfcg;' f/sf wfld{s :ynsf] lgdf{0f ul/G5 . o;n] ubf{ cfˆgf ;db' focg;' f/sf] wflds{ ultljlw ug{ ;lhnf] xG' 5 . ufpF xfDn6] sf] lj:tfl/t ¿k xf] . oxfF dflg;x¿ pTkfbgsf Ifq] df a9L lj|mofzLn x'G5g\\ . o:tf] a:tLdf dflg;x¿ lbge/ aflx/ sfd ug{] / /ftdf cf/fdsf nflu 3/df cfpg] 132 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
ub5{ g\\ . To;}n] ljleGg cfwf/et\" ;fdflhs ;j] fx¿;lxt /]l8of], 6]lnlehg, ljB't\\ h:tf ;fdflhs ;j] fx¿ k|bfg ul/G5 . o:tf a:tLx¿df sx] L ;fgfltgf Jofkf/ Joj;fo / s'6L/ pBfu] x¿ ;~rfngdf /xs] f xG' 5g\\ . s6' L/ pBf]un] cfk\"m;Fu ePsf] l;k / k'm;b{ sf] ;do ;b'kofu] u/L :yfgLo :t/df cfjZos ;fdfgsf] pTkfbg / cfkl\" t{ ug{ dbt ub5{ . dfn;fdfg lajm| L / vl/b ug{sf nflu a:tLsf] sG] b| jf kfos kg]{ 7fpFdf ahf/sf] Joj:yf ul/Psf] xG' 5 . g]kfnsf ljleGg efudf nfUg] xf6ahf/x¿ o;sf pbfx/0f xg' \\ . gu/Lo a:tLx¿, snf, ;flxTo, wd{, ;+:s[lt, lzIff, :jf:Yo, Jofkf/ cflbsf] sG] b| :yn x'g\\ . o:tf a:tLx¿df ljleGGf ;fdflhs ;j] fx¿sf ;fy} a}ª\\s, ladf, oftfoft, ;~rf/, :jf:Yo, lzIff h:tf ;fdflhs ;]jfx¿sf] ljsf; ePsf] x'G5 . o;/L a:tLsf] k|s[ltcg';f/ ;fdflhs ;j] fsf] lj:tf/, pknAwtf / pkofu] ul/G5 . #= a:tL ljsf; / kofj{ /0f dfgj a:tLsf] kof{j/0fLo If]q;Fu ulx/f] ;DaGw /x]sf] x'G5 . dflg;n] cfˆgf cfjZostf, Ifdtf tyf ?lrcg';f/ kf| s[lts jftfj/0fsf] ;Ldfleq a;/] jftfj/0fl;t cGt/;DaGw sfod ub{5 . t;y{ a:tLsf] lj:tf/, :j¿k / ;+/rgfdf kofj{ /0fsf] kT| oIf ke| fj kb{5 . a:tLsf] ljsf;sf] k|s[ltnfO{ ljZn]if0f ubf{ ;jk{ y| d a:tLsf] ljsf; gbL tyf ;db' | lsgf/sf pj{/ e\"ldsf] cf;kf;af6 ePsf] cg'dfg ug{ ;lsG5 . clxns] f ljsl;t ;x/x¿sf] cWoog ug{] xf] eg] sl[ ifsf nflu kl| tj\"mn t/ Jofkf/sf nflu cgj' m\" n If]qdf klg a:tLsf] ljsf; ePsf] kfOG5 . s[lifdf gofF k|ljlwsf] ljsf;sf sf/0f ljsl;t d'n'sx¿df uf| dL0f a:tLsf :j¿kdf Jofks kl/jt{g cfPsf] kfOG5 . g]kfnsf] kxf8L e\"efudf ;fdflhs, cflys{ , wfld{s / ;'/Iffsf sf/0f Pslqt a:tLsf] ljsf; ePsf] xf] . ljZjsf sl[ if el\" dsf] a9L pkof]u ePsf] / cGo ;'ljwfx¿ kf| Kt :yfgx¿df a:tLsf] :j¿kdf lgs} kl/jt{g ePsf] 5 . oL If]qx¿df Pslqt a:tLsf] ljsf; ePsf] 5 . lkmlnlkG;, k'aL{ tyf klZrdL dnl] ;of / 3fgfdf 5l/P/ /xs] f a:tLdf Jofks ;'wf/ ePsf] kfOG5 . ljZjel/ g} pko'St efu} fl] ns cj:yf ePsf uf| dL0f a:tL ahf/ s]Gb|sf ¿kdf ljsl;t ePsf 5g\\ . vlgh ;|ft] ;fwg ePsf] :yfgsf a:tLx¿ cf}Bfl] us ;x/sf ¿kdf ljsl;t ePsf 5g\\ eg] ;fd'lbs| lsgf/sf dT:o Joj;fodf cfwfl/t ufpFx¿ 7n' f aGb/ufx ePsf ;x/sf ¿kdf ljsl;t ePsf 5g\\ . x/s] a:tLdf dflg;x¿n] a:gsf nflu 3/x¿sf] lgdf{0f u/s] f xG' 5g\\ . 3/ lgdf0{ fdf k|s[ltn] lgMzN' s k|bfg u/]sf efl} ts tŒjx¿sf] dxŒjk0\" f{ e\"ldsf /xG5 . xfjfkfgLn] 3/ lgdf{0fdf kT| oIf ke| fj kfb{5 . zLtfi] 0f k|b]zdf lr;fs] f sf/0f k\"j{lt/ kmss]{ f] hldgdf 3/x¿ lgdf0{ f ul/Psf x'G5g\\ . sDfhf]/ ew\" /ftn ePsf 7fpFdf xns'[ f sf7af6 3/x¿sf] lgdf0{ f u/L a:tL ljsf; ul/G5 . alnof] ew\" /ftn ePsf 7fpFdf 7n' f 7n' f leQf ePsf 3/x¿ agfOG5 . e\"dWo/v] Lo If]qdf a9L sf7 kfOg] x'gfn] sf7sf 3/x¿ w/] } b]lvG5g\\ eg] a9L 9'ª\\uf ePsf 7fpdF f 9'ª\\ufsf] k|ofu] u/L 3/x¿ agfOPsf x'G5g\\ . a9L lxpF ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 133
/ jiff{ x'g] 7fpdF f 3/sf 5fgfx¿ a9L le/fnf x'G5g\\ . hf8f] xg' ] 7fpFdf yf]/} / ;fgf em\\ofn Pjd\\ 3/x¿ xf]rf xG' 5g\\ eg] udL{ 7fpdF f cUnf / 7n' f 3/ x'G5g\\ . ;fd'lb|s lsgf/ / 8'afg If]q cf;kf;df /xs] f 3/x¿ hldgeGbf sx] L prfOdf vDafdf agfOPsf x'G5g\\ . dfgj a:tL / kofj{ /0fsf] ;DaGw ulx/f] /xs] f] s/' f kf| rLg dfgj ;Eotfx¿n] klg k|:6 kfb{5 . dfgj a:tLsf] ljsf;j|mdsf] w/] } k'/fgf] Oltxf; /xs] f] 5 . dflg;x¿n] ;f| t] / ;fwgx¿sf] pknAwtf ePsf] :yfgdf a:tLx¿sf] ljsf; u/L a;f]af; u/]sf] kfOG5 . ljz]if u/]/ Tolta]nf kfgL / oftfoftsf] pknAwtf g} a:tL ljsf;sf d'Vo cfwf/x¿ lyP . To;s} f/0fn] ubf{ g} kf| oM kf| rLg a:tLx¿ gbL lsgf/ Ifq] df g} ljsf; ePsf kfOG5g\\ . ld>sf] ;Eotf gfOn gbLsf] lsgf/df, d];f]kf]6fldofsf] ;Eotf ok' |m]6; Pjd\\ l6lu;| gbLsf] lardf / l;Gw'3fF6Lsf] ;Eotf l;Gw' / /feL gbLsf] lsgf/df ljsf; ePsf lyP . o;/L kfgLsf] ;|ft] 5p] 5fpsf] kof{j/0fLo cj:yfn] kf| rLg a:tLsf] ljsf;df ;xofu] k¥' ofPsf] Oltxf;n] k|:6 kfb{5 . To;}u/L xfn ljZjdf oftfoft / cGo k\"jf{wf/sf] ljsf;sf sf/0f ljleGg ;]jfsf If]qx¿ lj:tf/ eO/xs] f 5g\\ . o;sf] k|efjn] ahf/ sG] b|sf ¿kdf /xs] f a:tLx¿ gu/sf ¿kdf, gu/ sf ¿kdf ePsf a:tLx¿ ;x/sf ¿kdf, ;x/x¿ dxfgu/sf ¿kdf, dxfgu/x¿ a[xt\\ dxfgu/ -megalopois_, ax[ t\\ dxfgu/x¿ gu/dfn -Conurbation) sf ¿kdf kl/0ft ePsf kfOG5 . cToGt lr;f] xfjfkfgL ePsf] wj'| Lo Ifq] df lxpaF f6 lgdf0{ f ePsf 3/x¿ …OUnÚ' sf] lgdf0{ f u/L dflg;x¿ a;fa] f; u/s] f] kfOG5 . To;}u/L d?:ynLo Ifq] df d?Bfgsf] jl/kl/ jQ[ fsf/ ¿kdf ;3g a:tLx¿sf] ljsf; ePsf] kfOG5 . cToGt xfjf rNg] ePsfn] ToxfFsf 3/x¿ 8f]d cyjf uf]nfsf/ x'G5g\\ . gk] fn lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L tLg kofj{ /0fLo Ifq] x¿df ljeflht 5 . oL Ifq] x¿df ljsf; ePsf a:tLx¿ klg cfcfˆg} zn} Lsf 5g\\ . t/fO{ Ifq] sf k/' fgf a:tLx¿df sf7sf jf df6f] / af;F n] ags] f xfr] f 3/x¿ kfOG5g\\ . oxfF hª\\unL hgfj/x¿sf] cfj|md0faf6 aRgsf nflu PsLs[t a:tLx¿ lgdf{0f ul/Psf 5g\\ . kxf8L kb| z] df le/fnf] e\"w/ftn, sd pj/{ fo'St hldg cflbsf sf/0fn] ubf{ a:tLx¿ 5l/P/ /x]sf 5g\\ . lxdfnL k|bz] df klg ;|ft] / ;fwgsf] pknAw ePsf] :yfgdf ;3g a:tL /xs] f] kfOG5 . lj|mofsnfk != ljleGg ks| l[ tsf a:tLsf] vfh] L u/L tkfO“{ a;]sf] a:tL j'mg ks| [ltsf] xf] / To:tf a:tLdf s:tf ks| f/sf ;fdflhs ;]jfx¿sf] cfjZostf kb5{ , 5nkmn u/L a“b' f l6kf]6 ugx'{ f];\\ . @= a:tL ljsf;sf ;Gbed{ f nl] vPsf nv] /rgfx¿sf] ;ªs\\ ng u/L sIffdf k:| tt' ug'{xf;] \\ . #= a:tL / kof{j/0fsf] cGt/;DaGw;DaGwL ljleGg ;fdu|L, h:t} M lrq, >Job[Zo ;fdu|L nufotsf ;ªs\\ ng u/L k|:tt' ugx{' f];\\ . 134 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !!
cEof; != xfDn6] / ufp“sf larsf] km/s 56' o\\ fpgx' f;] \\ . @= …a:tLsf] k|s[lt / ;fdflhs ;]jflar ulx/f] ;DaGw xG' 5 .Ú o; egfOnfO{ pbfx/0f;lxt kl' i6 ugx{' f;] \\ . #= a:tL ljsf; egs] f] s] xf], dfgj hLjgdf o;sf] dxŒj pNn]v ug'x{ f;] \\ . $= …dfgj a:tLsf] ko{fj/0fLo Ifq] ;u“ ulx/f] ;DaGw /x]sf] 5 .Ú o; egfOnfO{ pbfx/0f;lxt k:| 6 kfgx'{ f;] \\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !! 135
#kf7 M Hfg;ª\\Vof / ljsf; hg;ª\\Vof bO' {cf]6f zAbx¿ …hgÚ / …;ª\\VofÚ ldn/] ag]sf] zAb xf] . o;df …hgÚ sf] cy{ dflg; / …;ª\\VofÚsf] cy{ u0fgf ubf{sf] kl/df0f eGg] xG' 5 . o;sf cfwf/df hg;ª\\Vofsf] cy{ u0fgf ubf{ cfpg] dflg;x¿sf] kl/df0f eGg] a'lemG5 . hg;ª\\Vof l:y/ geO{ ;do;uF } kl/jt{gzLn x'G5 . To;n} ] dflg;x¿sf] u0fgf ubf{ sg' } Ps lglZrt e\"uf]n / ;dosf cfwf/df ul/G5 . ctM s'g} vf; 7fpdF f s'g} lglZrt ;dodf a;fa] f; ug]{ dflg;x¿sf] s'n ;ªV\\ ofnfO{ hg;ª\\Vof elgG5 . sg' } 7fpsF f] hgªV\\ of eGgfn] To; 7fpdF f sg' } lglZrt cjlwdf a;fa] f; ug]{ afnaflnsf, oj' foj' tL, jo:s, j4[ j[4fx¿sf] sn' ;ª\\VofnfO{ hgfp5F . o;sf cnfjf hftLo, eflifs, Ifq] Lo, nª} l\\ us, wfld{s tyf k];fut hg;ª\\Vof klg xg' ] ub5{ . ljsf;sf] zflAbs cy{ pGglt jf ku| lt xf] . sg' } JolSt, ;:+ yf, ;dfh jf /fi6s« f] efl} ts, dfgl;s, afl} 4s pGglt xg' n' fO{ ljsf; elgG5 . dfgjLo rfxgfx¿ kl/kl\" t{ u/L ;v' , ;l' jwf a9fpg ljBdfg kf| s[lts, efl} ts, dfgjLo / ;f+:sl[ ts ;f| t] x¿sf] /rgfTds, ;sf/fTds / ;Gtl' nt ¿kdf ko| fu] u/L hLjgdf ;w' f/ Nofpg' g} ljsf; xf] . ljsf; Ps ultzLn k|ljm| of xf] . sg' } JolSt, ;dfh jf /fi6s« f] ;fdflhs, cflys{ , ;f+:s[lts cflb If]qx¿df cfpg] ;sf/fTds kl/jtg{ g} ljsf; xf] . ljBfno, c:ktfn, af6f], xjfOd{ b} fg, pBfu] , ;x/, ahf/ cflbsf] lgdf0{ fnfO{ ljsf; elgG5 . ljsf; sfo{x¿ vf;u/L hLjgsf ljljw kIfdf ;sf/fTds kl/jt{gsf nflu ul/G5 . hg;ªV\\ of / ljsf; Pscsfs{ f k\"/s xg' \\ . oL b'j}lar cGof]Gofl>t ;DaGw /xs] f] 5 . hg;ªV\\ of ljsf;sf] cfwf/et\" tŒj xf] . hg;ªV\\ ofn] b]zdf pknAw ;f| t] ;fwgsf] kl/rfng u/L ljsf;sf] ultnfO{ cufl8 a9fpg dbt ub{5 . hg;ª\\Vofsf] j[l4;uF } dflg;n] hLjgofkgsf ;/nLs[t / js} lNks pkfox¿ vf]Hg] jm| d;Fu} ljsf;sf] kl| j|mofn] ult lnG5 . hg;ªV\\ ofnfO{ ljsf;;uF Psfsf/ u//] n}hfgk' b{5 . hg;ªV\\ ofnfO{ ljsf;;uF Psfsf/ u/]s} sf/0f sltko d'n'sn] ljsf;df km8\\sf] df/]sf 5g\\ . ljsf; ug{sf nflu lgdf{0f sfo{x¿ x'g'k5{, pBf]uwGbfx¿ vfl] ng'k5{, gofF gofF tf/} tl/sfx¿ / k|ljlwx¿sf] vfh] L Pjd\\ ko| fu] x'g'k5{ . o;sf nflu ;lj|mo hgª\\Vofsf] dxŒjk\"0f{ e\"ldsf /xG5 . hg;ª\\Vof / ljsf; ;DaGwdf /fli6«o / cGt/f{li6«o :t/df ljleGg a}7s / ;Dd]ng x'Fb} cfPsf 5g\\ . ;g\\ !(($ df hg;ª\\Vof / ljsf;;DaGwL cGt/f{li6«o ;Ddn] g OlhK6sf] /fhwfgL sfo/f]df ePsf] lyof] . pSt ;Ddn] gdf ljZjsf !*) eGbf a9L bz] sf ljleGg ;ª\\3;+:yfsf !! xhf/ kl| tlglwx¿n] efu lnPsf lyP . o; ;Ddn] gn] hg;ª\\Vof / ljsf;sf If]qdf ljleGg vfnsf sfo{j|md ;~rfng ugk{' g{] lgSof]n{ lgsfNof] . 136 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
gk] fnsf] hg;ªV\\ ofsf] l:ylt hg;ªV\\ ofsf] cWoogdf hg;ªV\\ ofsf] l:yltn] dxŒjk0\" f{ :yfg cfu] 6s] f] xG' 5 . x/s] b]zsf gful/snfO{ cfcfˆgf] b]zsf] hg;ªV\\ ofsf] l:ylt yfxf xg' k' b{5 . bz] sf] hg;ª\\Vofaf/] 1fg / rt] gf hufpgsf nflu /fHon] hg;ª\\Vofsf] l:ylt kQf nufO{ hg;ª\\Vofsf] ljj/0f ;fj{hflgs u/]sf] x'G5 . hgu0fgf, gd'gf ;j{]If0f k|zf;sLo nfut, hGdd[To' btf{ k|0ffnL cflb hg;ª\\Vofsf] l:ylt kQf nufpgsf nflu e/kbf{ ljlwsf ¿kdf lnOG5 . sg' } klg b]zsf] hg;ªV\\ ofsf] cfsf/, j[l4, hg3gTj agf6] , ljt/0f cflb hg;ªV\\ ofsf] l:yltcGtu{t cWoog ul/G5 . o; kf7df xfdL g]kfnsf] hg;ª\\Vofsf] l:yltsf af/]df 5f]6f] hfgsf/Lsf nflu hg;ª\\Vofsf] cfsf/, j[l4 / ljt/0fsf af/]df cWoog u/f}F . gk] fndf hg;ªV\\ ofsf] cfsf/ / jl[ 4 s'g} Ps lglZrt If]qdf lglZrt ;dodf a;f]af; ug]{ afnaflnsf, oj' fo'jtL, j[4j[4fx¿sf] hDdf ;ª\\Vof g} hg;ª\\Vofsf] cfsf/ xf] . s'g} 7fpFsf] hg;ª\\Vof g} To; 7fpFsf] hg;ªV\\ ofsf] cfsf/ xf] . hg;ªV\\ of a9L ePdf 7n' f] / yf/] } ePdf ;fgf] cfsf/ dflgG5 . sg' } 7fpsF f] ljBdfg hg;ª\\Vofdf hGd / aflx/af6 a;fO{F ;/]/ cfPsf sf/0f ylkg] dflg;x¿sf] ;ªV\\ of g} hg;ªV\\ ofsf] jl[ 4 xf] . gk] fndf hg;ªV\\ ofsf] cfsf/ / jl[ 4;DaGwL tYofªs\\ sf] dV' o ;f| t] hgu0fgf g} xf] . gk] fndf ;j{ky| d lj=;=+ !(^* ;fndf hgu0fgf lnOPsf] lyof] . To;kl5 ;fdfGot kT| os] !)–!) jifd{ f hgu0fgf lnOFb} cfPsf] 5 . lj=;+= @)^* sf] hgu0fgf P3f/fF} hgu0fgf xf] . gk] fndf kf| b]lzs ljsf; / hg;ª\\Vofsf] k|fbl] zs ljt/0f s'g} klg b]zsf] ef}uf]lns tyf k|zf;lgs If]qsf cfwf/df 5l/P/ /x]sf] hg;ª\\VofnfO{ hg;ªV\\ ofsf] kf| b]lzs ljt/0f elgG5 . g]kfnnfO{ k|fs[lts ;+/rgfsf cfwf/df lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L tLg Ifq] df ljefhg ul/Psf] 5 . To;u} /L, ;ª3\\ Lo ;/+ rgfsf cfwf/df ;ft kb| ]zdf ljefhg ul/Psf] 5 . oL ef}uf]lns tyf kz| f;lgs Ifq] sf] efu} f]lns, cfly{s / ;fdflhs ljljwtfsf sf/0f hg;ª\\Vofsf] ljt/0f ;a} k|bz] df ;dfg 5}g . ef}uf]lns If]qcg';f/ hg;ª\\Vofsf] ljt/0f g]kfnnfO{ lxdfn, kxf8 / t/fO{ u/L tLg ef}ufl] ns Ifq] df ljefhg ul/Psf] 5 . oL efu} fl] ns If]qx¿df w/ftnLo :j¿k, xfjfkfgL, ;fdflhs tyf cflys{ kIfdf ePsf] ljljwtfsf sf/0f hg;ªV\\ ofsf] ljt/0f ;dfg 5}g . ef}ufl] ns If]qcg;' f/ hg;ª\\Vofsf] ljt/0f @)^* If]q hg;ª\\Vof k|ltzt lxdfn !&,*!,&(@ ^=&# kxf8 !,!#,($,))& $#=)! ;f| ]t M s]GbL| o tYofªs\\ ljefu, ;g\\ @)!@ ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 137
t/fO{ !,##,!*,&)% %)=@& hDdf @,^$,($,%)$ !))=)) lxdfnL kb| z] df ljifd xfjfkfgL, sl7g ef}ufl] ns cj:yf / kj\" f{wf/sf] sdLsf sf/0f hg;ªV\\ of kftnf] 5 . To;df klg ;'ljwfsf] vf]hLdf ToxfFaf6 cGoq a;fO;F /fO ugf{n] ToxfsF f] hg;ª\\Vof 36b\\ f] jm| ddf 5 . ToxfF hgzlSt cefjn] cflys{ ultljlwn] ult lng ;ss] f] 5g} . lxdfnL kb| z] df 5l/Psf] / kftnf] a:tLsf sf/0f k\"jf{wf/ ljsf; vlrn{ f] x'G5 . kxf8L kb| z] df klg sl7g ea\" gf]6, pTkfbsTjdf sdL, hgzlSt knfogsf sf/0f ljsf;n] ult lng g;ss] f,] sdhf/] ea\" gf6] sf sf/0fn] ;8snufotsf kj\" fw{ f/x¿ l56f] l56f] laug| ], dd{t ;Def/df cTolws vr{ xg' ,] kxf8af6 t/fO{ / ;x/tkm{ a;fOF;/fO tLj| ¿kdf /x]sfn] vt] af/Lx¿ afFemf x'g yfn]sf / Psn kl/jf/sf] ;/+ rgf jl[ 4 ePsfn] hldgx¿ 6l' jm| g yfns] f 5g\\ . oj' f / ;ljm| o hgzlSt ufpaF f6 aflxl/g] jm| d a9s] fn] cfl>t hg;ª\\Vofsf] afx'Notf a9g\\ yfns] f] 5 . t/fOd{ f lxdfnL / kxf8L Ifq] af6 a;fO;F /fO u/L cfpg] b/ tLj| /xs] fn] hg;ªV\\ of jl[ 4 klg tLj| 5 . o;n] a:tL Joj:yfkg, kofj{ /0f ;/+ If0f / /f]huf/Ldf r'gft} Lx¿ ylkPsf 5g\\ . k|bz] cg';f/ hg;ª\\Vofsf] ljt/0f gk] fnsf] ;l+ jwfgcg';f/ gk] fnnfO{ ;ft k|bz] df ljefhg ul/Psf] 5 . k|b]zut hg;ª\\Vofsf] ljt/0f tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 M k|bz] hg;ªV\\ of kl| tzt k|b]z g= ! $%,#$,($# !&=!@ kb| z] g= @ %$,)$,!$% @)=$) afUdtL k|bz] %%,@(,$%@ @)=*& u08sL kb| ]z @$,)#,&%& (=)& nl' DagL kb| z] $$,((,@&@ !^=(* s0ff{nL k|b]z !%,&),$!* %=(@ ;'b\"/klZrd kb| z] @%,%@,%!& (=^# ;f| t] M g]kfn kl/ro, ;r\" gf ljefu, @)&^ k:| tt' tflnsfcg';f/ ;ae} Gbf a9L hg;ª\\Vof afUdtL kb| z] df / ;a}eGbf sd s0ff{nL k|b]zdf /xs] f] 5 . afUdtL k|b]zdf ;ª\\3Lo /fhwfgL ePsf], lzIff, :jf:Yonufotsf kj\" fw{ f/ ePsf,] /f]huf/Lsf cj;/x¿ ePsf sf/0f hg;ªV\\ ofsf] rfk a9L b]lvG5 . kj\" fw{ f/sf] cefj, ljs6 ef}uf]lns cj:yf, ;'ljwfsf] sdL / /f]huf/Lsf cj;/sf] sdLsf sf/0f s0ff{nL k|b]zdf hg;ªV\\ of sd 5 . o;/L kb| ]zx¿df hg;ªV\\ ofsf] c;dfg ljt/0f x'gs' f dV' o sf/0fx¿df 138 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
ljsf;sf kj\" f{wf/x¿sf] cj:yf, ljsf;df c;dfgtf, ef}ufl] ns ljljwtf / ;fdflhs tyf cflys{ cj:yfdf ljljwtf x'g' xf] . ljm| ofsnfk != g]kfnsf] hg;ª\\Vof ljt/0fsf] c;dfgtfsf sf/0fx¿ vfh] L u/L sIffdf 5nkmn ugx{' f;] \\ . @= kf7df lbOPsf kz| f;lgs k|b]zcg;' f/ g]kfnsf] hg;ªV\\ ofnfO{ :tDelrqdf bv] fpg'xf];\\ . cEof; != hg;ªV\\ of eg]sf] s] xf] < @= hg;ªV\\ of / ljsf;larsf] ;DaGw pbfx/0f;lxt JofVof ug{'xf;] \\ . #= efu} f]lns If]qcg';f/ hg;ªV\\ ofsf] ljt/0f 5f]6s/Ldf j0f{g ug{x' f];\\ . $= g]kfnsf] afUdtL k|b]zdf ;a}eGbf a9L hg;ª\\Vof / s0ff{nL k|b]zdf ;a}eGbf sd hg;ªV\\ of xg' 'sf] sf/0f kQf nufpg'xf;] \\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !! 139
$kf7 M pd]/ ;/+ rgfsf] ;ªj\\ |md0f / hg;fª\\lVos nfef+zsf] pkof]u kl/ro hLjgdf Psrfl] 6dfq 3l6t hGd / dT[ o' h:tf 36gfx¿nfO{ hg;fªl\\ VosLo 36gf (DemographicEvents) elgG5 . hg;fªl\\ Vos 36gf -hGd / dT[ o_' sf sf/0fn] hg;ªV\\ of jl[ 4b/ klg pRr, lgDg / l:y/ xG' 5 . log} hg;fªl\\ Vos 36gfsf ke| fjn] ubf{ hg;ªV\\ of jl[ 4b/ Pp6f cj:yfaf6 csf]{ cj:yfdf kl/jtg{ xbF' } hfG5 . oxL kl| jm| ofnfO{ hg;fªl\\ Vos ;ªj\\ m| d0f (Demograhpic Transition ) elgG5 . ;jk{ |yd ;g\\ !(@( df Waren Thompson n] ljZjsf ljleGg bz] x¿nfO{ A, B / C tLg ;dx\" ljefhg u/L o; l;4fGtsf] cjwf/0ff k|:t't u/]sf lyP . t/ pgn] ;}4flGts 9frF fdf eg] JofVof u/]sf lyPgg\\ . kl5 Landry n] ;g\\ !(#$ df o; l;4fGtsf af/d] f Jojl:yt 9ª\\ un] JofVof u/]sf lyP . pgn] klg hg;fª\\lVosLo ;ª\\j|md0f eGg] zAbsf] ko| fu] eg] u/]sf lyPgg\\ . ;g\\ !($% df F.W. Notyestein n] klxnf] k6s Demographic Transition zAbsf] ko| fu] u/s] f lyP . hg;fªl\\ Vos ;ªj\\ m| d0fnfO{ lgDglnlvt tLg efudf ljefhg u/L JofVof ug{ ;lsG5 M -s_ kf| /lDes cj:yf of] hg;fª\\lVos ;ªj\\ m| d0fsf] klxnf] cj:yf xf] . o;df hGdb/ / d[To'b/ b'j} pRr xg' ] xg' fn] hg;ª\\Vof la:tf/} jl[ 4 eO/x]sf] x'G5 . -v_ dWo cj:yf of] hg;fªl\\ Vos ;ªj\\ m| d0fsf] bf;] f| ] cj:yf xf] . o; cj:yfdf JolStx¿ lzlIft xg' s' f ;fy} :jf:Yo Ifq] df /fdf| ] ku| lt ePsf sf/0f dT[ ob' /df lgs} sdL cfO;s]sf] xG' 5 t/ JolStsf clejl[ Q tyf Jojxf/df vf;} kl/jt{g gcfO;s]sf] x'gfn] hGdb/ eg] pRr g} /xG5 . To;sf/0f hg;ªV\\ of tLj| ¿kn] jl[ 4 ePsf] x'G5 . o; cj:yfnfO{ ljåfgx\\ ¿n] hg;ªV\\ of ljikmf6] sf] cj:yf eG5g\\ . -u_ cfw'lgs cj:yf o; cj:yfdf dflg;x¿ lzlIft xg' s' f ;fy} cflys{ tyf ;fdflhs Ifq] df ljsf; eO;ss] f sf/0f pgLx¿ u}/sl[ ifsf Ifq] df ;n+ Ug ePsf x'G5g\\ . ;fgf] kl/jf/kl| tsf] wf/0ff nf]slko| eO;ss] f] xG' 5 . hGdb/ / dT[ ob' / bj' } sd eO;ss] f] xG' 5 . o;sf] kmn:j¿k hg;ªV\\ of 36g\\ ] jm| ddf xG' 5 . t/ slxns] fxLF hGdb/ / dT[ o'b/df 36a9 klg x'g] ub5{ . o;df hGdb/ a9L / d[To'b/ sd ePsf] cj:yfdf hg;ªV\\ of jl[ 4 xG' 5 . To;u} /L hGdb/ sd / dT[ ob' / a9L ePsf] cj:yfdf hg;ªV\\ of 365\\ . 140 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
pd/] ;+/rgfsf] ;ª\\j|md0f -Age Structural Transition) pd/] jf pd]/ ;d\"xcg;' f/ hg;ª\\Vofsf] ljt/0fnfO{ hg;ª\\Vofsf] pd]/ ;+/rgf elgG5 . pd/] ;+/rgfnfO{ Ps Ps a;{] pd/] ;dx\" , kfrF kfFr a;{] pd]/ ;dx\" , bz bz a;]{ pd]/ ;dx\" / a[xt\\ pd]/ ;dx\" df ju{Ls{ /0f u//] cWoog ul/G5 . ljz]ifu/L g]kfnsf] pd]/cg';f/sf] hg;fªl\\ Vos ljZn]if0fdf !$ jifd{ 'lgsf / ^) jif{eGbf dflysf pd/] ;d\"xnfO{ cfl>t hg;ª\\Vof / !% bl] v %( jif{ pd/] ;d\"xnfO{ ;ljm| o hg;ªV\\ of elgG5 . pRr dT[ o'b/ / pRr kh| gg b/sf] cj:yfaf6 Gog\" d[Tob' / / kh| gg b/sf] hg;fª\\lVos ;ª\\j|md0fn] pd/] ;/+ rgfdf k|ToIf ke| fj kfb5{ . To:tf] cj:yfdf hg;ª\\Vofsf] ;ª\\j|md0f ;fgf] pd]/ ;+/rgfaf6 7n' f] pd]/ ;/+ rgfdf kl/jtg{ x'G5 . of] kl| j|mofnfO{ pd]/ ;+/rgfsf] ;ª\\j|md0f elgG5 . afn cfl>t hg;ªV\\ ofaf6, cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ªV\\ ofdf / cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ªV\\ ofaf6 j[4f cfl>t hg;ª\\Vofdf kl/jtg{ x'g] of] cj:yf hg;fª\\lVos ;ª\\jm| d0fsf] Ps ljzi] f cj:yf xf] . pd]/ ;+/rgfsf] ;ª\\j|md0fnfO{ tLg r/0fdf ljefhg ul/G5 . klxnf] r/0fdf d[Tob/ 365\\ / k|hgg b/ a9\\5 . o:tf] cj:yfdf afnaflnsfsf] ;ª\\Vofdf j[l4 xg' fn] pd]/ ;+/rgfsf] ;ª\\jm| d0f 7'nf] pd]/af6 ;fgf] pd/] lt/ ;b{5 . bf;] |f] cj:yfdf kh| gg b/ klg 36\\g] xg' fn] afnaflnsfsf] ;ª\\Vof 365\\ / aRrf hGdfpg tyf sfd ug{ ;Sg] pd/] sf] hg;ªV\\ ofdf jl[ 4 xG' 5 . To;u} /L t];f| ] cj:yfdf olb kh| gg b/sf] 36\\bf] cj:yf oyfjt\\ /lx/x]df afnaflnsf / jo:sx¿sf] ;ªV\\ ofdf x|f; cfpF5 eg] j[4j4[ fsf] ;ªV\\ of a9\\5 . hg;fªl\\ Vos ;ª\\jm| d0fn] hg;ª\\Vofsf] pd]/ ;/+ rgfnfO{ ke| fljt kfb5{ . 36\\bf] hGdb/n] of] kl| jm| ofnfO{ nfdf] ;do;Dd lg/Gt/ ke| fj kfb5{ . To;n} ] pd]/ ;+/rgfsf] ;ªj\\ |md0f Ps nfdf] kl| j|mof klg xf] . o;n] j4[ j4[ fsf] ;ª\\Vofdf j[l4 u/L hg;ª\\Vofsf] lk/fld8nfO{ klg ke| fljt kfb{5 . ;;+ f/df hfkfgnfO{ j[4j[4fsf] b]z eg/] lrlgG5 lsgls ;g\\ !(%) b]lv @)!) ;Dddf oxfsF f] hGdb/df lg/Gt/ sdL cfPsfn] pd/] ;/+ rgfdf klg Jofks ¿kdf kl/jtg{ cfPsf] lyof] . pd]/ ;+/rgfsf] ;ªj\\ |md0fn] cfl>t b/df kfg{] ke| fj pd/] ;+/rgfsf] ;ªj\\ |md0fn] sn' cfl>t b/df kT| oIf k|efj kfb5{ . o;n] sn' cfl>t b/df kl/jtg{ Nofp5F . HfGdb/ sd eof] eg] afn cfl>t b/ sd xG' 5 eg] hGdb/ a9L ePdf afn cfl>t b/ a9L xG' 5 . nfdf] ;do;DDf hGdb/ 36\\b} uof] eg] afn cfl>t b/ klg 36\\b} hfG5 . t/ j[4j4[ fsf] hg;ªV\\ ofdf eg] al[ 4 eO/xg] xg' fn] sx] L bzskZrft\\ km]l/ Ps k6s s'n cfl>t b/ a9\\5 . pd/] ;/+ rgfsf] ;ªj\\ m| d0fn] ;fdflhs Pjd\\ cflys{ Ifq] df klg kT| oIf ke| fj kfb5{ . afnaflnsfsf] hg;ª\\Vofdf cTolws j[l4 eof] eg] /fHon] 7n' f] dfqfdf lzIff tyf :jf:Yodf nufgL ugk{' g]{ xG' 5 . To;}u/L ha afn cfl>t hg;ª\\Vof cflys{ ¿kdf ;ljm| o hg;ªV\\ ofdf kl/jlt{t xG' 5 ta ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !! 141
/fHon] pgLx¿nfO{ cfly{s pGgogdf ;bk' ofu] ug{] / j4[ f cj:yfdf k¥' ofpg'kg]{ ;]jf, ;l' jwf / ;fdflhs ;'/Iffsf af/]df ofh] gf agfpgk' g{] x'G5 . hg;ª\\Vof j[l4sf] ;?' sf] cj:yf / clGtd cj:yfdf s'n cfl>t b/ Psbd} pRr x'G5 . o; cj:yfsf] dWoefudf cfly{s ¿kdf ;lj|mo hg;ª\\Vofdf ePsf] jl[ 4n] bz] sf] cfly{s ;fdflhs / ;f+:s[lts pGgltn] ult lnG5 . hg;fªl\\ Vos nfefz+ sf] pkofu] hg;ª\\Vofsf] pd]/ ;/+ rgfdf kl/jt{gsf sf/0f cfl>t hg;ªV\\ of -!$ jif{ d'lgsf afnaflnsf / ^) jif{eGbf dflysf dflg;x¿_ eGbf cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ª\\Vof -!% jif{b]lv %( jifs{ f dflg;x¿_ a9L eO{ cfly{s j[l4sf] ;Defjgf /xg] cj:yf cfpF5 . o;nfO{ hg;fªl\\ Vos nfef+z elgG5 . s'g} b]zsf] k|hgg b/df tLj| lu/fj6 cfpbF f afn cfl>t hg;ª\\Vof 36\\5 . k\"j{jt\\ cj:yfdf kh| gg b/ pRr /x]sfn] tTsfnLg ;dodf kh| gg b/ sd ePtfklg cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ªV\\ of pRr /xG5 . o;sf sf/0f b]zdf cflys{ ljsf;df ;kmntfsf nflu cj;/x¿ kf| Kt x'g ;S5g\\ . pd/] ;+/rgf ;ªj\\ |md0fsf] o; cj:yfnfO{ hg;fªl\\ Vos af]g; jf nfefz+ (Demographic Dividend) sf] cj:yf elgG5 . hg;fªl\\ Vos ;ªj\\ m| d0fsf jm| ddf kh| gg b/ sd xg' ] cj:yf lg/Gt/ /lx/xd] f sg' } Ps lglZrt ;do cjlw;Dd dfq hg;fªl\\ Vos nfef+zsf] cj:yf /lx/xG5 . o:tf] hg;fªl\\ Vos nfefz+ sf] cj:yfn] sg' } klg bz] sf] cfly{s pknlAw xfl;n ug{nfO{ cj;/ kb| fg ug{] ePsfn] o;nfO{ hg;fª\\lVos cj;/sf] ‰ofn (Demographic Window of Opportunity) elgG5 . o:tf] cj:yfdf nufgL / artsf sf/0f cfly{s jl[ 4b/ a95\\ . sg' } klg bz] n] o; cj:yfsf] ;xL ;bk' of]u ug{ ;s]df ;dfh / b]zsf] cy{ Joj:yfdf ;sf/fTds kl/jtg{ Nofpg ;lsG5 . ;g\\ !(^) sf] bzssf] hg;fª\\lVos nfef+zsf] cj:yfdf l;ª\\ufk/' , sf]l/of, yfONofG8 Pjd\\ dnl] ;ofn] 7'nf] cflys{ k|ult u/]sf lyP . gk] fnsf] ;g\\ !(*! bl] v ;g\\ @)!! ;Ddsf] hg;fªl\\ Vos cj:yfsf] cWoog ubf{ oxfF k|hgg b/ tyf dT[ o'b/ 36]sf] / cf;} t cfo' a9]sf] b]lvG5 . ;g\\ !(*! df sn' kh| gg b/ ^=# / sf]/f dT[ ob' / kl| txhf/ hg;ªV\\ ofdf !#=% lyof] eg] ;g\\ @)!! Dff Tof] ;ª\\Vof 36]/ s'n kh| gg b/ $=! / sf/] f d[To'b/ ^ /x]sf] 5 . To;}u/L ;g\\ !(*^ df cf;} t cfo' $%=# jif{ /x]sfdf ;g\\ @)!! Dff ^( jif{ k'u]sf] 5 . hg;fªl\\ Vos l:yltsf] o; cj:yfn] g]kfndf s]xL jif;{ Dd cfl>t hg;ª\\Vofsf] cg'kftdf cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ª\\Vof a9L /xg] 5 . o; hg;fª\\lVos ;ªj\\ m| d0fsf] cj:yfn] g]kfndf cfly{s ljsf;sf] ;Defjgf ka| n /xG5 . hg;fª\\lVos cWoogsf ljleGg k|ltj]bgcg';f/ g]kfndf hg;fª\\lVos cj;/sf] ‰ofn -Demograhic Window of Opportunity) sl/a %% jif{ -;g\\ !((@ b]lv ;g\\ @)$&_ ;Dd /xg] cgd' fg ul/Psf] 5 . o; cjlwsf] xfn -;g\\ @)@)_ ;Dddf sl/a @* jif{ lalt;s] sf] 5 eg] @& jif{ afFsL /xs] f] 5 . o; cjlwdf cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ªV\\ ofsf] cflys{ 142 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] of]uL lzIff , sIff !!
ljsf;df ;b'kofu] ug{ ;sd] f b]zsf] rft} kmL{ ljsf;sf ;Defjgf /xG5g\\ . oBlk hg;fª\\lVos cj;/sf] ‰ofnsf] cfh;Ddsf] cjlwnfO{ cWoog ubf{ clwsfz+ cfly{s ¿kn] ;lj|mo hg;ª\\Vof a/] f]huf/ /xs] f] / w]/} ;ªV\\ ofdf lab]l;Psf] b]lvg'n] b]zsf] cfly{s ljsf;df r'gf}tL b]lvPsf] 5 . hg;fªl\\ Vos nfef+zsf] pkofu] sf nflu lgDgpkfox¿ cjnDag ug{ ;lsG5 M -s_ b]zdf pknAw >dzlStsf] clwstd pkof]u u/L sn' ufx{:y pTkfbg jl[ 4 ug{] -v_ bz] sf] cfDbfgL / artnfO{ pTkfbgd\"ns Ifq] df nufgL ug{] -u_ bIf hgzlSt pTkfbgdf plrt nufgL ug{] -3_ ;dod} hgzlSt k|Ifk] 0f u/L ofh] gf lgdf0{ f / sfof{GjognfO{ cufl8 a9fpg] -ª_ PsLs[t a:tL ljsf;dfkmt{ hg;ª\\Vof Joj:yfkgnfO{ ;xh agfpg] -r_ eljiodf jl[ 4 x'g] hi] 7 gful/ssf] ;ª\\VofnfO{ cgd' fg u/L ;fdflhs ;'/Iffsf] If]qdf nufgL ug]{ cflb . ljm| ofsnfk != hg;fª\\lVos ;ª\\jm| d0fsf] cj:yf eGgfn] s] al' emG5, hg;ªV\\ of j[l4sf ljleGGf cj:yfsf af/d] f 5nkmn u/L tkfO“n{ ] l;ss] f s/' fx¿ a'b“ fut ¿kdf l6kf6] u/L sIffdf ;g' fpgx' f;] \\ . @= gk] fnsf] hg;fª\\lVos nfefz+ sf] pkofu] sf kof{Kt cj;/ x'“bfxb“' } klg o;sf] pkofu] xg' g;Sgs' f sf/0fx¿ / pkofu] ug]{ pkfox¿sf ;DaGwdf 5nkmn ugx{' f];\\ . cEof; != hg;fªl\\ Vos ;ªj\\ |md0f / pd/] ;/+ rgfsf] ;ª\\j|md0fsf] 5f]6f] kl/ro nV] g'xf];\\ . @= hg;fªl\\ Vos ;ª\\jm| d0fn] hg;ª\\Vofsf] pd/] ;+/rgfnfO{ s;/L k|efj kfb5{ , cfk\\mgf] ljrf/ n]Vg'xf];\\ . #= hg;fªl\\ Vos nfef+z / hg;fªl\\ Vos cj;/sf] ‰ofnlarsf] ;DaGw cfk\\mg} zAbdf JofVof ugx{' f];\\ . ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kof]uL lzIff , sIff !! 143
%kf7 M hg;ªV\\ of Joj:yfkg (Population Management) s'g} If]q jf b]zdf pknAw k|fs[lts ;|f]t;fwgcg';f/ hg;ª\\VofnfO{ ;xL ¿kn] ljt/0f ug]{ sfo{nfO{ hg;ª\\Vof Joj:yfkg elgG5 . s'g} klg b]z jf ;dfhsf] ljsf;sf nflu hg;ªV\\ of ckl/xfo{ 5 . hg;ªV\\ of jf hgzlStsf] pknAwtflagf s'g} klg lsl;dsf] ljsf; ;Dej 5}g . To;}n] x/s] b]zsf nflu hg;ª\\Vof Ps ckl/xfo{ tŒj xf] . t;y{ x/s] bz] df o;sf] ;xL Joj:yfkg ug{'kb{5 . hg;ª\\Vofsf] pko'St tj/n] Joj:yfkg x'g ;s]g eg] To;n] b]zdf ljs/fn ;d:of lgDTofpg klg ;S5 . ;fdfGo cy{df s'g} klg bz] df /xs] f] hg;ª\\Vofsf] tn' gfdf ;f] hg;ªV\\ ofnfO{ pkef]u ug{ k'Ug] ;|ft] ;fwgsf] cg'kft ldnfpg' g} hg;ªV\\ of Joj:yfkg xf] . hg;ª\\Vof ;wF} ultzLn xG' 5 . hGd, d[To' / a;fOF;/fO h:tf hg;fª\\lVos tŒjx¿sf] k|efjn] ubf{ of] ;wF} kl/jtg{ eO/xG5 . x/]s /fi6n« ] cfjZos ;|f]t;fwgsf] cfkl\" t{ / ofh] gf ubf{ hg;ª\\Vof l:yltnfO{ Wofg lbgk' g{] xG' 5 . pknAw ;|f]t;fwgn] wfGg g;Sg] u/L hg;ª\\Vof j[l4 ePsf] 5 eg] ;dod} hg;ªV\\ of jl[ 4 /fS] g'kb5{ . To:t} sg' } s'g} cj:yfdf k|fsl[ ts ;|f]t kl/ rfng ug{ ;fdfGoeGbf ;fdfGo hgzlSt klg pknAw xFb' g} eg] To; cj:yfdf hg;ª\\Vof jl[ 4 ug'{ klg kb5{ . o;/L hg;ªV\\ of bz] df pknAw ;f| t] ;fwgsf] pknAwtfsf cfwf/df a9fpg' jf 36fpg' g} hg;ª\\Vof Joj:yfkg xf] . hg;ªV\\ of a9L ePsf b]zx¿n] hg;ªV\\ of Joj:yfkgsf nflu hGd lj?4sf] gLlt (Anti-Natalist Population Policy) cªu\\ Lsf/ u/s] f] kfOG5, h:t} M rLgdf klxnf Ps ;Gtfg gLlt lyof] eg] xfd|f] bz] g]kfnn] bO' { ;Gtfg gLltnfO{ kf| yldstfdf /fvs] f] 5 . hg;ªV\\ of sd ePsf bz] x¿n] hGd kIfsf] gLlt (Pro-Natalist Population Policy) cªu\\ Lsf/ u/s] f] kfOG5 h:t} M ?;, l;ª\\ufk'/ h:tf b]zdf cfdfa'afnfO{ ;Gtfg hGdfpg k|f]T;fxg ul/Psf] 5 . hg;ªV\\ of Joj:yfkgsf pkfox¿ hg;ª\\Vof lgoGq0f u/L Joj:yfkgsf nflu cjnDag ul/g] ljleGg pkfox¿nfO{ k|ToIf / ck|ToI| f u/L b'O{ efudf ljefhg ug{ ;lsG5 . kT| oIf pkfon] k|ToIf ¿kdf hGdb/ / a;fOF;/fOnfO{ lgoGq0f ug]{ s'/fnfO{ ;ªs\\ ]t u5{ eg] ckT| oIf pkfon] dflg;sf] r]tgfsf] :t/ a9fpg] ;Gbe{;uF rf;f] /fV5 . hg;ª\\Vof Joj:yfkgsf nflu cjnDag ug{ ;lsg] s]xL k|ToIf / ckT| oIf pkfox¿ lgDgcg';f/ 5g\\ M 144 ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !!
hg;ªV\\ of Joj:yfkgsf k|ToIf pkfox¿ hg;ªV\\ of j[l4nfO{ lgoGq0f ug{sf nflu kT| oIf ¿kdf ke| fj kfg{ cjnDag ul/g] pkfox¿nfO{ hg;ªV\\ of Joj:yfkgsf kT| oIf pkfox¿ elgG5 . ljleGg pkfox¿dWo] sx] Lsf] ;ªl\\ IfKt hfgsf/L lgDgfg;' f/ 5 M -s_ kl/jf/ lgof]hgsf ;fwgx¿sf] ko| fu] hg;ªV\\ of lgoGq0fsf nflu ljleGg kf| sl[ ts tyf sl[ qd, :yfoL jf c:yfoL uel{ g/fw] s ;fwgx¿sf] k|ofu] ug{ ;lsG5 . o;sf] ko| fu] af6 hGdfGt/nfO{ a9fpg] / k\"0f{ ¿kdf hGdnfO{ lgoGq0f u/L hg;ª\\VofnfO{ Joj:yfkg ug{ ;lsG5 . o;sf nflu ue{ lg/f]wssf ;fwgx¿sf] kxFr' / rt] gfsf] :t/nfO{ j[l4 ug'{kb5{ . -v_ sfgg' L kf| jwfgsf] Joj:yf hg;ªV\\ of jl[ 4b/ cTolws ePsf] cj:yfdf hg;ªV\\ of lgoGq0fsf nflu pTk]l| /t ug{] sfg'gL kf| jwfgsf] Joj:yf u/L k|ToIf ¿kdf hg;ª\\Vof lgoGq0f ug{ ;lsG5 . gk] fndf bO' { ;Gtfg hGdfpg] cfdfsf nflu dfq lbg] labfnufotsf ;'ljwf, rLgn] ;g\\ !(&( df nfu' u/]sf] Ps ;Gtfg gLlt / xfnsf] b'O{ ;Gtfg gLlt o;sf pbfx/0fx¿ x'g\\ . -u_ plrt hGdfGt/ Pp6f aRrf hlGd;s]kl5 csf{] aRrf ghGdFbf;Ddsf] cjlwnfO{ hGdfGt/ elgG5 . hGdfGt/ sDtLdf $÷% jif{sf] ePdf cfdf / aRrf b'j}sf] :jf:Yosf nflu nfek|b x'G5 . o; pkfoaf6 aRrf hGdg] cjlw l9nf] x'g uO{ hg;ªV\\ of j[l4 /fS] g ;xof]u kU' 5 . -3_ pko'St pd]/df ljjfx ljjfx b'O{ ljk/Lt lnª\\ular kfl/jfl/s hLjgofkgsf lglDt sfgg' , wd{;:+ s[lt, ;dfh cflbaf6 :jLs[t kf| Kt ;DaGw xf] . zf/Ll/s / cflys{ ¿kdf ;an ePkl5 dfq ljjfx ug'{ ;as} f nflu /fd|f] x'G5 . dlxnfsf nflu :j:y kh| gg pd]/ @) bl] v #) jif{ ePsf] xb'F f @) jif{kl5 ljjfx ug{' pko'St dflgG5 . @) jif{cl3 / #% jif{ k'u]kl5 ;Gtfg hGdfpbF f cfdf / lzz' b'js} f] :jf:Yosf lglDt vt/f x'G5 . pkoS' t pd/] df ljjfx ubf{ :j:y kh| gg cjlwsf] sd pkofu] xg' ] xbF' f hg;ªV\\ of jl[ 4b/df sdL Nofpg ;xofu] kU' 5 . To;n} ] pkoS' t pd/] df ljjfxnfO{ hg;ª\\Vof lgoGq0fsf] Ps dxŒjk\"0f{ pkfo dflgG5 . -ª_ a;fO“;/fOnfO{ lgoGq0f a;fO;F /fO hg;ª\\Vof kl/jtg{ sf] Ps ;an tŒj xf] . a;fOF;/fOsf sf/0fn] uGtJo :yfgx¿df hg;ª\\Vof j[l4 u/fpg] xbF' f hg;ª\\Vof Joj:yfkgdf ;d:of pTkGg u/fpF5 . To;}n] pko'St a;fO;F /fO tyf cfkj| f;L gLltsf] lgdf{0f u//] klg hg;ª\\Vof lgoGq0f ug{ ;lsG5 . To:t} ;f| ]t;fwgsf] Gofof]lrt ljt/0f / cj;/x¿sf] l;hg{ f ug{ ;s]df a;fOF{ ;/fO{nfO{ lgoGq0f ug{ ;lsG5 . ;fdflhs cWoog tyf hLjgf]kofu] L lzIff , sIff !! 145
hg;ª\\Vof Joj:yfkgsf ckT| oIf pkfox¿ hg;ª\\Vof jl[ 4nfO{ lgoGq0f u/L hg;ªV\\ of Joj:yfkg ugs{ f nflu cjnDag ul/g] w]/} ckT| oIf pkfox¿ x'G5g\\ . tL ljleGg pkfox¿dWo] s]xL lgDglnlvt 5g\\ M -s_ lzIff tyf :jf:Yo cj:yfdf ;w' f/ lzIffsf] cj:yfdf ;w' f/ ug{ ;sd] f dflg;x¿df :jtM r]tgfsf] :t/df j[l4 xg' ] x'Fbf ;fgf] kl/jf/sf] cjwf/0ffsf] ljsf; x'G5 . o;n] hg;ªV\\ ofsf] jl[ 4nfO{ lgoGq0f ub5{ . To;u} /L :jf:Yodf ;'wf/ ug{ ;s]df lzz' dT[ o'b/df sdL x'g uO{ yf/] } aRrf hGdfpg yfN5g\\ h;n] ubf{ hg;ªV\\ of lgoGq0fdf ;xofu] kU' 5 . -v_ /f]huf/Lsf cj;/ l;hg{ f /f]huf/Ln] dflg;sf] hLjg:t/df ;sf/fTds ;'wf/ NofpF5 . ljleGg k];fdf ;+nUg hgzlStn] plrt kl/jf/ ofh] gf ug]{ x'gfn] yf]/} aRrf hGdg] ;Defjgf xG' 5 . t;y{ dn' s' df /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf u/L dflg;x¿sf] hLjg:t/df ;'wf/ Nofpg ;s] hg;ªV\\ of j[l4nfO{ lgoGq0f ug{ ;lsG5 . -u_ ;x/Ls/0fsf] ljsf; ;x/Ls/0fsf] ljsf;;uF } dflg;x¿ Psn kl/jf/df a:g] kj| l[ Qsf] ljsf; x'g] xg' fn] yf]/} aRrf hGdfp5F g\\ . o;n] hg;ª\\Vof lgoGq0fdf ;3fp5F . -3_ ;fdflhs ;'/Iffsf] k|Tofe\"lt ljzi] f u/]/ dflg;x¿ w]/} ;Gtfg ePdf sg' } Ps ;Gtfg a'9;] sfnsf] ;xf/f aGg ;S5 eGg] df]xn] klg w/] } aRrf hGdfpF5g\\ . o:tf] ;f]rnfO{ lg?T;flxt ug{sf lglDt ;fdflhs ;'/Iffsf ljljw sfo{jm| dsf] Joj:yf ug'k{ b5{ . o;n] a'9;] sfnsf] :ofxf/, pkrf/ / cGo ;'ljwf ;DaGWfdf lrGtf gxg' ] xg' fn] dflg;x¿ yf]/} dfq ;Gtfg hGdfpF5g\\ . -ª_ dlxnf ;zStLs/0fdf hf8] ;Gtfg pTkfbgdf k?' if / dlxnf b'js} f] e\"ldsf x'g] ePtf klg dlxnfsf] el\" dsf dxŒjk\"0f{ dflgG5 . t/ Zfl} Ifs tyf /fhgLlts cj;/ / :jf:Yo ;j] f pkefu] df g]kfnL dlxnfx¿ k5fl8 5g\\ . dlxnfnfO{ l;k j[l4sf nflu tflnd k|bfg ug]{, r]tgf hfu[t u/fpg], /f]huf/Lsf cj;/x¿ kb| fg ug],{ ;fdflhs, /fhgLlts kl| tlglwTj / cj;/ j[l4 ug{] h:tf sfo{ dlxnf ;zStLs/0fcGtut{ kb5{ g\\ . o;n] hg;ª\\Vof Joj:yfkgdf ;xofu] k'¥ofpF5 . -r_ ko| fKt ;f| t] ;fwgsf] Joj:yf hg;ª\\Vofsf] cgk' ftdf ko| fKt ;f| ]t ;fwgsf] Joj:yf u//] hg;ª\\Vofsf] Joj:yfkg ug{ ;lsG5 . 146 ;fdflhs cWoog tyf hLjgfk] ofu] L lzIff , sIff !!
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208