รวมเรื่องเมืองนครศรีธรรมราช

เข้) อขิบดกรมมหาดเซกเบนคน วนพฤหํค้บด็ทิ ๘ กรกฏาคม พ.ค!. ๒4ธ๘ ประทํบเมื้องนกรค้ร- ชรรมราช วนน,'ใดทราบว่า๙มเด็จพระเจานำ]งยาเชอ *1 ค้มุหเทค้าภิบาต ซิงไค1ทรงคุมเด็กชาวเมองนครหํดบี้พาทย์ขนวงหนง ไดทรง'วิดการ [ห2พวก เค้กเหล่'านํ้น์ หว็กรูบี้พ'าทย์ กื้อ รองห*วหมื้น พระประค้ารดุ ( กรแปตก ) เคากรมพิณพาทย์ ในกรมมหรค้พมหาดเตกเบี้นกรูไดํกรอ จางวางค้อนในค้มเดจเจ2าพิากรมพระยาภาณุพํนิชุวงค้วรเดช ผู้เบนครูนาย ผาด นายอา มหาดเต็๋กค้มเด็จเจ2าพิากรมขุนลพบุริราเมเ1วริ อกชนหน็ง แซนายผาด นายอำ ได้เบนกรูเด็กบี้พาทย์ชาวนกรนค่อมา เวถานพระ ประค้ารคุริยก่พทมาราชการในการค้มโภชพระมหาขาฅุ ค้มเด็จพระเจา นองยาเชอ ว ค้มุหเท(1าภิบาต จื้งทรงถื้อเอาไอกาค้นจํด้การไหวกรู ได้ ทรงทำการฅามชรรมเนํ่ยมไหว2กรูบี้พาทย์ ทฅำหนิกค้'วนพระองคค โพยายรดใกถด้าตามชํย เมื้อเค้ริจการไหว2ครูแตำ เด็กบี้พาทย์ได้ทำเพลง บางเพลง อำมาคย์ครหลวงพรหมปรํ่ชาผู้เกย'ผกหํครอง ได้รองค้งบี้พา แถวเบี้นเค้ร็่จการ วํนดุกร์ทิ ^ กรกฏาคม พ ค้. ๒(&&๘ กำหนดการพระราชทานพระ แค้งราชค้าครา ค้ำหรบเมื้องนครกรชรรมราช แตคํ้งองกมนคร การ องคมนครนน์ เมั้ณค้ดจพระราชดำเนินเลยบหำเม่ธงในมณฑถใด ถาท พระราชดำริเห็นค้มควร จะทรงค2งฃำราชการผูเบี้นทิทรงไววางพระราช หฤทํยเบี่นองคมนครได้ กเบี้นโอกาค้อนค้มกวรทิจะทรงฅํ้ง นน ในการทิเค้ด็จประทบ ณ เมื้องนครกรชรรมราชกรํ้ง์น มขำราชการ ผ้ใหญ่ผู้นิ'อํยโนมณ6ทต ไกลเกยงมา!ผ้าทูถละอองชุลพระบาท จงทรงพระ กรุณาโปรดเกตา จ เตื้อกมหาอำมาตย์ตริ หม่อมเจาปฎิห์ทํชเกษมค์ริ ผ้ว่าราชการเมองภูเฑฅ มหาอำมาตย์โท พระยาค้รินทราชา (หม่อมราช-

155๓0 วงสสิทข สุ๙ณ) สมหเทคำภิบาตสำเร็จราชการมณฑลภูเกฅ อำมาคย'ครื้ พระยาเดชานุชิฅ (หนา บุนนาค) สมุหเทคำภิบา ราชการมณฑถบฅคานื้ แถมหาอำมาหย์ตรื้ พร:ยาบริรํกษภชร (พ ณ นคร) สมุหเท?1าภิบาถอำเรื้จราชการมณฑถชุมพร รวม 4 เบนอง มนฅร เนกรเง^น^ เจำพนํกงานได้แต่งพถํบพถาถาวร โนถานวิดพร:มหาชาคุหอํณมอ นก?คํรชรรมราช เบนทฅง์การพระราชทิชพ?:ราชทานพร:แท้งช้า แถคํ้งองกมนค? กบม่การ'ถอนำเสอบากรมมณ,ฑถนครสรื้ชรรมราช การต่อเนื้องกํบการถอนำเสอบาของกรมน ทิเมองสงขถาอํนไดกร พร:ราซพิชมาแถว เพรา:มํ่สมาชิกบางคน ทิฅิคหนำทิราชการไม่ม่โอ ไปรบพร:ราชทานนำพร:พิฒัมนื้อํคยาทิเมื้องสงขตาได้ จง โนคราวน เจำพนํกงานไดิแต่งพตบพถา ทิกล่าวขางบนนเบนพตํบพตา ทำป:รำ'ยนออกมาท2ง 4 ดำน เบนทิมการพร:ราชพิช ตง์มำหมู่ทอ พตํบพถาปร:ดิษฐานพร:ไชยเงินหอํงชำง ของพร:บาทสมเด็จพร:พุท-ช- กอดพาจุฬาโถก แตพร:ไชยเนาวโถหปร:จำพร:องค พร:บาทสมเด็จ พร:เจำอยู่หำไนรํชกาตบฅยุบํนน แตกโงภรพร:ชรรมบฐก ม่ชูปเทํ แตพานทอง ปร:ดิบ ดอกไม,สดเบน เกรองสกการ: ต่อขางมา หม่ทองมาดำน หถํงพถบพถาฅํงอาท้นสงฆอำหรบพร:1สงฆ & รุป มพร:ชรรมโกสาจๅรย เบนปร:ชานสวดช0.ํ- ยมงกถ แตทอดพร:รา^ชบ0ํ.- ^Xถอํงก2^ทิม^ุขหนำพอํบพถา ป:รำหนำ พตํบพถา ฅ้งโค:วางกล่องบรรจุ กำถวาย ชยมงกตแถพาน แว่นพ อำหริบ'วางพร:แสงราชท้าคราแถ:ม'โค:ดอก’ไม่-ธปเทยน เบนเกรื้องรา ' 'ยู่ 7II‘‘1 .สกการ:ของข้าราชการแดกฤหบดชา1วเมองนกรสรชรรมราช แถแต่งทาง ตาดพระบาท มํ่ราชวิคฒัรชงคํ้ง์แต่ประคูวิดพระมหาชาคุ

1©๓® 1ป ในลานวดจนกิงพลิบพถา เวลาม่าย 4 โมงกรง พระบาทค้มเด็จพระเจ้าอยู่หิว ทรงเก เหมยค้เย้อบา กองมา,หลวงรกษ'าพระองค ค้อด๙ายส์ะพายนพรํฅนราชวรา¬ กรณ เค้ดจพระราชดำเนินโดยกระบวนรถยนคริพระทินำจากขลิบพถาก่าย หลวง ไปถงประคูวิดพระมหาชาหุ ทรงพระดำเนินโดยทางซาดพระบาท พร1อมดํวยริว นายตำรวจ ขฺนตำรวจนำทหารมหาดเล็กแซงราชองกริกษ แซพระราชบริพารหามเค้ค็จ พระค้งฆ์ทิชุนนุมอยูหนำวิหารพระชรรมค้าถา ตรงประคูวิด ค้วดชิยมงคล อุบ'าค้กอุบาลีกา ราษฎรชายหญิง เผาทูต ละอองชุล็พระบาท,ในถาน'วิดกราบถวายก่งกม เค้ด็จประทํบบนพลิบขถาทอง กรมเค้อบา กรมมณๆ'เต นครค้ริ ชรรมราช ห1งแถว เบนกอง เกยรคิยค้ ถวาย วินทยาวข บรรเลงเพลงค้รรเค้ริญพระบารม ขำราชการชนเค้นาบด ค้มหเทค้าภิบาล ผ้ว่าราชการเม่อง แซผูอึนเผ้าทูลละอองชุล็พระบาทหาม ตำแหน่ง เมื้อค้ดเค้ยงแครวงบรรเลงเพลงค้รรเค้ริญพระบารม่แลิว อำมาคย เอกพระยาประชากิจกรจํกริ ผูว่าราชการเม่องนกรค้ริชรรมราช อ่านกำ กราบก่งกมทูลพระกรุณาถวายชํยมงคล ในนามของขำราชการแลประชาชน ชาวเมองนกรค้รชรรมราช มขอกวามดงห่อ1ปน “ขอเดชะผาถะอองชุซํ่พระบาทปกเกซาปกกระหม่อม ขำพระพุทขเจาทำหลาย บรรดาทิมาประชุมเผาทูลละอองขุถพระบาท อยู่ ณ ก่ดน ขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาค้กราบบำคมทูลพระกรุณา แค้ดง ความ ชื้นชม ยินดํใน ทิผาละออง ชุลขระบาท เค้ดจมา ถิงเมองนกรค้ริ. ชรรมราช ณ ครำน นบว่าเบนมงคลดิถมหาค้มํยอนประเค้ริ^ของขาพระ. พุทธเจาทำหลาย ทิโดฅํ้ง์ใจค้วามิภํกดห่อโต้ผาถะอองปีล็พระบาท ผ้ท พระมหา กรุณาขิกุณ แก่ขำ พระพุทขเจา ทำหลายคลอด ถงอาณาประชาชน ทงกโ)หํค้ถบรรพชิหทวพระราชอาณาจิกร ตงแห่กรงผาซะอองชุล็พระบาท

๒๓๒ ยงดำรงพระราซีกิย้ริยยกเบนสมเด็จพระยุพราชอยูนํน ได้เย้ดจม นครกริชรรมราชเมื้อพระพุทขดิกราช ๒4&เย กรงหนิงน่น์ เบนโอก ขาพระพุทขเจ้าทง์หตาย'ได้เผาทุถละอองชดพระบาทเบนครงแรก แตะได พระกรุณาโปรดเกถำโปรดกระหม่อมย้รำงประฅูเยาวราชหนำวไพระมห ชาฅุเมัองนกรกริชรรมราช เบนอนุย้าวรย',และเบนทิระถกแห่งพระม กรุณาชิคุณและเบนเกยรฅิยกแก่เมื้องนเบนยิงใหญ่ อนงด้วยอำนาจพระปริซาชาญได้ทรงจไการอํนิย้ำค'ญ ๆให้เบนใ มื้ขนโดยได้ผลดเบนอํนิมาก ได้ทรงพระอนุย้รคำนงอยู่เบนเนื้องนิ จะทำนุบำรงพระพุทขกาย้นา แลไพร่พำขำแผ่นดินให้ได้รไกวามร ' '1’ ได้ 1 ริ' ด้ไไ, เบนย้ขย้ำราญทุกทํวหนำ ผถแห่งพระมหากรุณาชิคุณในขอนได้แผ่ ทวพระราชอาณาจไร ม่พยานทเห็นชไ1ได้,ในเม่องนกรกริชรรมราชนก ทรงพระกรุณาโปรดเกลำ า ให่ย้รำงทางรถไฟย้ายใด้ซงแยกย้าขามาเมื แถฅิดต่อกไเมื้อง,อน ๆ การไปมาได้รไกวามย้ะดวก แลกิจกา ย้นกำเบนด้น ให้เจริญขนโดยถำดไ นไว่าเบนพระมหากรุณาชิค เมื้องนเบนลนเกลำถนกระหม่อม ต่อมาเมอพระพุทชดิกราช ๒45๘ ขำพระพทชเจ,'เท1งหลาย'ได้ทราบ ด้วยเกลำ ว ว่า ผ่าละอองชุลพระบาทจะเย้ดจพระราชดำเนินมาถงเมื้อง นครกริชรรมราช ขำผ่าละอองชุถพระบาทมื้กวามซืนชมยินดื้ โดย ย้ามํกกพร1อมเพริยงก่น1จไย้ถานท แถกิจการใหญ่นไยคามย้มกวรทจะ เย้ค็่จได้ พอบํงเอิญเกิดอุปย้รรกกวามขไขไงทจะเย้ก็จมาไม่ได้ พทชเจำทงหถายมกวามระทวยระทดย้ลดเนอย้ลดใจเบนอํนมาก เมื้อในเคอนด้นกกน่ไดไราบด้วยเกลำ ฯ ว่า ผ่าละอองชลพ จะเย้ด็๋จมาถงเมื้องนครกรชรรมราช ไนเดื้อนกรกฏากมนเบนแน่ ขำพ พทชเจ,าทํงหลายมค1วามมน ใจตงโดยความเชอแทดง'นแถว กมกวามยินดื้

120๓๓ พ!อมเพ!ยงกิน จิดค้ถานทิแตกิจกา!ต่างๆ คามทิได้ปรากฎอยู่นี้ เค้ดจมาถิงในก!1ง์น ขำพ!ะพุทชเจำทงหตายจนคตอดถงป!ะชาชนทํวิหนำ ทิไดํพากินมาเผาผาถะอองชุถพ!ะบาทชมเชยพ!ะบ!มโพขิค้มภา! ได้ม่จิฅ เบิกบานบติยินด้ทวํ่ยิงขนไปเบนอินมาก เพ!าะไดท!งพ!ะก!ณาอุคค้า เค้ดจมาโดยมิได1ท!งคิด!ะอิดระอาต่อกวามทุกข์ ทรงมุ่งหวํงต่อ ค้า!าญให้ค้าเ!1จแก่อาณาป!ะชาชนขาขอบข'ณฑค้มานี้นี้เบน 1หญ่ ท!งถอ เอา กวามค้ข ความ ค้ำราญ แต่ใน ค้วน พ!ะองค์ เบ็น ป!ะมาณ ดำย อำนาจแห่งพ!หมวิหา!คุณขอน แตเคชานุภาพแห่งคุณพ!ะ!ตนต บนดาถใหํคุณช!!ม ซ็งเบน1หญ่ เบนป!ะชานใน ค้กถ'โตก ชาคุ จงป!ะค ประค้าทให้ใต้ผ่าถะอองชุตพระบาทท!งพ!ะเจริญดำยจตุพิชวรพ!ทงค้ป!ะ กา! กอมพ!ะชนมายุยนนานแตพ!ะพ!!ณค้ริวิตาค้เบนย์นด้ บริบ!ณดำย บ!มค้ขในพ!ะวรกายแตพระ!าชหฤทํยิ พ!ะกำตํงพ!ะกายแถกำลํงพ!ะ บัญญา ค้ามา!ถในพ!ะ!าชก!ณั่ยกิจทงปวง ก*บิโห่ท!งพ!ะเจริญด พ!ะบ!มเดชานุภาพ เหล่าจิต!หมู่บจจามิค!อํนกิค!ำยจงพ่ายแพ้แ บา!มขอพ!ะเกย!ติยค้พ!ะเกย!ติคุณจงแผ่ไพค้าถไปในทท๎งปวงทวิทิค้าน พระราชป!ะค้งกจงประค้ทชดงพ!ะ!าชหฤทํยจำนง ขอพ!ะพรชยมงกตอิน ขาพ!ะพทขเจ็าทงปวงก!าบทตถวายนั จงไพบูค้ย์ตามค้ฅยาขษฐานทุก ป!ะกา! ดำยเกค้ำดำยก!ะหม่อม ขอเดชะ แถวมพระราชคำ!ค้ตอบ เบึ้นใจกวามว่า ไดํท!งพงกำของผ้ว่ารา เมองนก!ค้!ข!!มราช กล่าวแค้คงกวามจง!กภ'กดึ้ในนามของขำราชกา! แค้ป!ะชาชนวํนี้น เบนทิพอพระราชหฤท่ยอย่างยิง ทิเมองนก!ค้!ชร!มราช นี้ ต1งแต่เคยได้เค้ดํจพระราชดำเนินมากรงก่อนแตำ กิทรงรค้กว่าเบนเมอง ๓๐

เช๓๔ ท้ากํญในพระราชอาณาเขต เพราะฉะน้น จง1ได้มพระราชประ(5งกอย แตํว'ว่า จะเท้ด็จพระราชดำเนินมาทรงเยิยมใหทอดพระเนตรเห็นควยพระองก อกว่า กวามเจริญของไร้านเมองแถกวามสุขดำราญของประชาชนเบนอยู อย่างไร เมื้อ'ใดํทอดพระเนตรเห็นกวามเจริญของบานเมองแถราษฎรของ พระองค ได้ริบความร่มเย็นมื้หน้าคาอินเบิกบาน เบนสุขดำราญ กทร มพระราชหฤทํยยินคยิงนก เมื้อทรงรำพงถงอดฅกาถ เมื้องนครกรชรรมราชเกยเบนราชชาน เจ,าเบ็๋นผู้ปกครอง ราษฎรได้เห็นผมื้อท้ริยย0ใหญ่เบนผู้ปกบกร ได้รบความผาสุกมาแถว จงเบนการท้มกวรทจะได้เห็นเจานาย เบนผู ปกกรอง ให้ได้ริบกวามร่มเย็นเบน'สุขต่อไป พระองค์ทรงระตกอยู่ ทจะทรงทำให่ท้มกวามคามตำนาน ภากไม่ย่อหย่อน แตเพอแท้คงนาพระราชหฤทํยหมายดของพระองก ทจะ ทรงปกครองประชาชนให้ได้รบกวามร่มเย็นเบนสุข จงจะทรงพระกร โปรดเกตำ •ไ พระราชทานพระแท้งราชท้าคราซิงเบนพระแท้งของพ ไว้ท้าหริบเมื้องนกรท้ร■ธรรมราชเบนของต่างพระองก เบนพยานแห่งพร ราชอำนาจ เพื้อใช้บองกนท้รรพอนตราย อิน1จะมายำย็บ๚า แตท้าหริบ์ ผ้ปกกรองใช้เบนอำนาจปราบปรามผู้ทำร่ายแก่อาณาประชาชน ทรงพระ กรุณาโปรดเกตำ •ไ ให้ผู้ว่าราชการเมองแตเจาหน้าทค่าง 'สุ ทจะได้ริบ ราชอำนาจแบ่งพระราชทาน ให้ เช้ ในทางสุจริคแตยุติชรรม ซึอค หน้าทิแถโปรดเกตำาให้รู้ท้กว่าไม่ใช่แต่ผู้'ว่าราชการเมื้องผู้ ราชการแผนกต่างๆ ได้รบแบ่งพระราชอำนาจไว้ควยแต ให้เบนเกรื้อง ใจว่า ต่างได้รบภาระอนหน้กเพอรกษากวามสุขท้งบเรื้ยบร่อยของประชาชน ทวไป เมอประพฤติแตกิดอยูเช่นนกงมื้กวามเจริญแตกวามสุข จงพร ทานพรให้มื้กวามุสุขบิริ^ว^ดทวกน

เชต1& แกํวิพระยาประชากิจกรจํกร น้อมเกกำนอมกระหม่อม รํบพ ทานพระแข้งราชช้าคราผกทองกำจำหกํกิตาย จากพระราชหํคถ์ประด ^านใว้เหนอพานแว่นพา ในขณะเด็ยวกินนํ้น พระย้งฆย้วดชยมงก0 กชาอกง-เิย.้จ^อกบารบถจวการยวกํรนาทยบาิบว-ํธ 1งเกบมาทแถตถรเวดาิยยบวิปถฏวิายญกำญ^น้าบณ๓ทจกะาปบระพพฤรตะยิาปกราะร¬คามกระ พระบรมราโชวาท แตรํบพระแย้งราชย้าคราอํนพนเกรองราชูปโภครํก ไว้ค่างพระองก เบนย้วํย้ดิมงกตแถเบนเกิยรติยย้ พระบาทย้มเด็จพง ะเจำอยู่หิว เย้ด็จไปทรงจุดเทั่ยน'ธูปเก’รอง มำหมู่ประดิษ^านพระพุทชรุปแถพระชรรมบฏก เจาพนํกิงานเชิญหม่อนำ พระพุทชมนฅ ซงเบนนำพระพิพํฌน้ย้คยาตงบนโฅะหนาพกํบพถา เย้ด็จ ออกมุขหน้าอกกรง จิงมหาเย้วกโท พระยาย้ริวรวงย้ ปกํคทูป็ฉถองกระทรวงมุรชาชร กราบบํงกมทูถ เบิกผู้ทจะทรงพระกรุณาโปรดเกกำ ฯ ให้เบนองก ทํง์ 4 เะภทถถะอองชุถพระบาทเฉพาะหน้าพระทินํง ในท่ามกถางทประชุม องกมนตริเก่า หม่อมเจำปฏิพทชเกษมย้ริ พระยาย้รินทรราชา พระยาเดชา นุชิต แถพระยาบริรํกิษภชร พรอมกินอ่านกำถวายย้คยปฏิญาณทจะประ พฤติการตามหน้าทองกมนคร แกํวได๎ยกถว่ยดั๊มนำพระพิพํฒนย้ แถรดเหน้อย้ระเกกำ จ แถวพระบาทย้มเด็จพระเจ้าอยู่หิวทรงพระก โปรดเกกำ ๆ พระราชทานย้ญญาบํครฅงองคมนฅริทง 4 แถพระราชทาน ดาราทุติยจุตจอมเกกำวิเย้ษแก่พระยาย้รินทรราชา ตติยจุตจอมเกกำวิเย้ษ แถโคะทองกาทองเครองยย้แก่พระยาบริรํกิษ์ภชรดวิย ขาราชการท๎ง เ0 นายน ไดประกาย้พระราชทานเกรองราชอิย้ริยาภรณจุลจอมเกกำ ใน งานพระราชพิชํ่ฉํตรมงกตแค่ย้กก่อนแถว แค่มํ่หน้า'ทประจำราชการ มณฑถจิงพงม'Iอกาย้รํบพระราชทานดว'งตราต่อพระราชหฅถ [นกราวน

1ชป็0๖ ขณะทิพระราชทานสญญาบํตรฅ2งองกมนครนํน พระสงฆสวดชย มงคลกาถาด8วย แติวสมาซิกเสอบากรมมณฑลนกรสรขรรมราชทิยํงไม่ได้ รบพระราชทานนำพระพิพํฒนติฅยา มาติงแถวตรงหนาพระทินง นาย เอกพระยาบุรินวราษ;นํ ปติดเย้อบา อ่านนำกำสาบาน สมาซิกเสอบา ถวายสตยปฏิญาณ ทิจะกระทำการตามหนำทิทง ๓ ขอ แถวสมเด็จพระ เจานํองยาเชอ า ผ้บํญ่ชาการกองเสนา เสด็จเขาไปริบพระราชทานนำ พระพิพฌนอกกรง เบนการทรงนำสมาซิกผอน เขาริบพระราชทานนำพระ ขิพํฌนติฅยากราวละ 4 นาย แถวพระบาทสมเด็จพระเจาอยู่Vไวเสด'จประ ทํบขระเกาออาสนสงฆ์ พระชรรมโกสาจารยถวายอดิเรก พระสงฆ์ร ภะวะคุติพพะมํงกะติงแติว ทรงพระกรุณา [ปรดเกลาก พระราชทานพ รูปทรงเกรองเค็มยสนายพลเสอบากรมราบหลวงริกษาพระธงคแก่สมุหเทสา ภิบาต สำหริบท'ว่าการมณฑลทง^กื้อ นกรสริชรรมราช, ภูเก็ต, บตตาน, แลชุมพรแถว เสด็จพระราชดำเนินโดยทางถาดพระบาท ไปทรงรถยนฅริ พระนทิ.นบํงเ๘สด็จฉ^กลไเ^จากวํดพระมหา!ขาค0^ุสพลบ1พลาก่ายหลวง อนิ้งในการทจะทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ใหม่การสมโภชพระมหา ขาคุเบนพุทชบุชาตามพระราชประเขณทิเสด็จพระราชดำเนินถงเม่อง ทิประดิษ นำน พระสถป เจดยทิสำคญ เช่นพิษณุโลก แตนกร สริชรรมราชน1น ราษฏรชาวเม่องม่ความชื้นชมโสมนสพรอม เจกน โดยเสด็จพระราชดำเ ในการพระราชกุสล ได้เริยรายเงินจดซอผ้าแดงทินใหญ่สำหริบถวายห องคพระมหาชาคุ ม่กระบวนมหรสพแห่ผ้าห่มพระมหาชาตุน1น!ปสู่ว้ค ชาว เม่อง1ได้ช่วยกํนํถอชายผา เขากระบวนแห่ไปเบนอนิมาก ผ้าทินน1นกวาง ใหญ่พอห่มเตมรอบองคระฆง แห่งพระมหาชาตุ องก์ระริ]งส กลางกำลงองคระฆง 01๓ วา อนิงเมอเวลาเสดจพร'ะราชดำเนินสูวดมหาขาตุวนน ราษฏรชาย

1ตส)ฟ่ กอ!!เผาทูสถะอองชถพระบาทหมอบกราบถวายบ่งคนคามระยะทางย?!หนา แน่น ทิหน่าบานน่าราชการแสราษฏรฅงเกรื้อ3บูชาถวายข้กการะ ข้งเก คูผู้คนพถเมองนกรข้รื้ธรรมราชทิงชายหญิงเฒ่าแก่ หนุ่มข้าว ค่างมกวามชื้นชมยินดทไดํชิมพระบารม ขำพเจำไค้ยินผู้'เฒ่ากนหนง มากอยอยู่โนถานวํดิแต่เช่ามหน่ามฅาอินชนบานแข้ดงกิริยาคอกดใจพู แ มาแถบญท'าน รึ* วํนเข้ารื้ท ด๐ กรกฐากม พ.!1. ๒4&๘ เวถาบ่ายเกื้อบ 8 พระบาทข้มเด็จพระเจาอยู่หิว ทรงเกรื้องข้นามเข้อบ่า ผู้บํงเอิบกอ พิเข้ษกรมมณฑสนกรข้รื้ชรรมราช เข้คจจากค่ายหถวงทรงเยิยมเยยนกอง เข้อบ่ากรมมณฑสนก?ข้รื้ชรรมราชซ็งมาชุมพลในการรโ!เข้ด็๋อี คํ้งทิพ1กิ อยู่ในอิดประตูขาว ใกลโชคค่ายหถวงคานเหนอ ทิพ*กพนโรงไม้มุง'ทก ยกแคร่ขนข้องบ่าง เบนทอยู่หถํบ่นอน มทางเดินกถาง มทิฒัๅเช่นน กินท2ง 4 กองรอย นายกองเอกข้มเดึจเบ่าพากรมขุนสพมุรราเมข้วร บํญชาการกองเข้นาบกษใฅ้ อญเชิญเข้ดจทรงพระดำเนินทอดพระเ โรงพํกเข้อบ่าทุกแห่ง ข้มาชิกเข้อบ่าแต่งเกรื้องเข้อบ่าอยู่แถวบ่า ได้แต่งฅํวบ่าง ค่าง'ไค้'ยนรบเข้ดจถ'วายกำนโ! ข้งเกตดโรงทกิกแ บริเวณรกษาความข้ะอาดเรยบรื้อยด ทรงพระดำเนินทอดพระเนตรทิพโาท กินท2ง 4 กองรอยแถว ประกิบทสานแห่งหนิง ผูบ่ญชาการกองเข้นาให เป๋าแตรข้ญญาเหตุข้าคญ เรื้ยกเข้อบ่าทงหมดแต่งอิวออกมาปร ต่างกองต่างแต่งเกรื้องข้นาม มเครองหถํงแสอาวุชบีนพรอมมาประช ๓ นาท ทอย่างช่าทิข้ดเพื้ยง & นาท เมอเข้อบ่ากิง 4 กองรื้อยแล เข้อมาประชมพรอมกินแตว่ ไปตงแถ'วตามลำด\"บกองรอย คอยข้งเข้ดํจ ” 1บ่ บ่ พระราชดำเนินริมถนนทางอธกจากทิพก

1ช๓^ ไนกื้นวินนไคเห็นประกาศ ข้าเนาพระราชหคถเถขา มขอความ ว่าด้งน (เ ถิง นายกองเอก ข้มเด็จพระเจไนโางยาเชอเด้าขากรมขุนข้า'พุ? ราเมศวร ผู้!]ญชาการเสื้อบากองเข้นาบกษใด้ ดไยวโฒฉินได้ไปครวจถงทิพํกกองเข้นาบกษ 1ต้ แตะไคเห แครเหตุย้ำกญชิง[บนการทดถองความพรอมเพรชงของกองเสอบาอย่าง ด เนด้วนฑิอยู่ฉินเหน'ว่า1จํดเริยบด้อยด มระเบยบเ?ยบรอยน่า ด้วนเมธเบาแครเหตุข้าคํญขนแถว เข้อบากได้ออกมารวมกองได โดยรวดเรึวพริกพร้อม นํบว่าเบนที่น่าชมมาก ทํ้งนเห็น'ได้'ว่า ผายผ้บํงคํบบํญชาเอาใจได้ไนหน้าทิของตนด ผายเย้อบาก็ทำหน้าทของตนด้วยความเฅึมใจ'จริง ๆ การจงเร้ยบร้อยได้ถง เพยงน การชุนพถเบนจำนวนมากๆถงแม้ว่าด้าหริบทหารก็น้บว่า ยากอย่ทิจะริกษากวามเรยบร้อย เพราะฉะนไยิงเบ์นเข้อบาซงเบนขาร การค่างกระทรวงแถกหบคก็ยิงเบนขอควรข้- Xรรเข้ริญยิงขน เหตุฉะนไนหน้าทินายณข้อบา ฉินขอชมเชยเข้อบากองเข้นาบกษใค ด้งแค่นายจนฅถอดพถ แถะเชอว่าเมอมความจำเบ์นแถวกงจะทำก หน้าทิข้มปรารถนาชองฉินเบนแน่แม้ ขอ [หเชออ่านคำข้งพิเข้ษน ใหข้มาซิก [นบงคบบํญชาของเ จงทวกนควย (ห/ร?;!/รมมามาภริย) นายพถเข้อบา วซิราวช นายกเข้อฺบา

เวถาบ่ายวนน เนื้อทรงค!'ว'จทีพ้กกองเข้นาบกษให้แถว ได้เ พระราชดำเนินเข่าไปในเมองทางกำแพงประคูช่ยเหน็อ ไปวิด ทรงบูชาพระมหาขาตุ เบนการเงยบ เมอเข้ด็จถงวิดพระมหาขาตุ พระดำเนินสูวิหาร ซิงเรื้ยกตามภาษาชาวเมองนว่า'วิหารพระบ่า เบนช ประตุบนไดขนพระมหาขาตุ อยู่ดำนเหนื้อแห่งพระมหาขาตุ ข้องข่ บนได บ่นรูปพระมหาบุรุษทรงบ่าออกมหาภิเนษกรมณบ่ดทอง เจ ผู้รกษาพระมหาขาตุชนใหม่เรื้ยกว่า วิหารพระภิเนษกรมณ์ ทรงจุดเทยน กระบะมุก นมํข้การพระมหาขาคุ แล่วิเข้ค็่จจากวิหารพระภิเนษกรมณ์ท พระเนครวิหา?เขยนกํนิอยู่ในร่วมหล่งกาเดั่ยวกํนกํบวิหารพระบ่า แต่ กำแพงกนเบน ๒ วิหาร ในวิหารเขยนจํดเบ่นพิพิขภํณ•'ท มฅูข้งของร เบนข้มบ้ฅของพระมหาขาตุจํคแต่ง1ไว้'ในวิหารน กอ ฅูถวิยชามเบญจรงค์ ล่งกะโถกถมบ่ดแตเกรองทองเหถื้องของเก่า ท๎งมคู้เก็บพระพุทธรูป นาก เงิน แถะมข้มบ่กเบ่นทอง นาก เงินของอุทิข้ถวายพระมหาขาต ด้วย ทเรยกว่าวิหารเขยน เพราะเดิมทเข้าแถผนํงมภาพถายเขึ้ยน วิหารนมพระพุทขรูปหล่อ เบนพระยนห่ามญาติ ทรง๓กถุม ทรงชฏาเท ยนข้งขนาดกนอย่างข้ง ๆ พระพุทขรูปองค์น ชาวเมึ้องเริยกนาม'ว่า พร บรมราชา พงเชิญมาไว้ไนวิหารเข่ยน เมื้อพระพุทปีฅํกราช ๒4&๒ เมั คร๎งเข้ด็จพระราชดำเนินกราวก่อน มเรื้องราวเล่ากิน'ว่า มึ้ด้ขุดได เอาขนไปประดิษ^านไว้วิด!ฟไหบ่นอก มผู้ทจริตบ่ายร่ายแก่พระองกน ต่าง ชุ ขนชอในทางเทียวล่วงเรื้อนแถขนหาลูกข้าวเขาเบ่นด้น มผู้ไดํ ติดตามผร่ายไป เห็นพระองค์นทพระบาทมรอยโกถนเบ่อน บางกนมั่คว แคนเกื้องถงเอาโซ่ล่ากมบไๆว[้าน พระยาข้รื้ชรรมคุกราช (เจริญ จารุจินดา) ฌอเบ่นข่าหถวงเทข้าภิบาถเห็นพระถกซํดจากผู้ร่า เกถยดเหข้อประมาณ เช่นนจงได้จํฒารเชิญมารํกษาไว้โนวิหารเขยน

1ฐ0๔0 เบนพระงามน่าน*บถอ แต่ไม่ม่ผ้ใดทราบ ว่าพระองกนใครเบนผูย้ราง แซเหตุใดจิ งเร?]กวาพระบรมราชา อนิงย้มเด็จพระเต่านํองยาเชอ ๙! ทรงไต่พระพุทชรูปแย้ดงธรรมกก หถ่อควยทองย้มฤทช เก็บ'ได้1ในพระเจด็ยใหญ่วํดพระเวํ่ยง,ในตำบถ มไชย ทรงนำมาฝากไว้ในพระวิหารเขยนแต่พ.ย้. ๒4&& ไคทรงนำขน พระราชทานฑถเกตำ า ถวายต่วิย แต่วิเย้ด็จผ่านจเานพระย้ริมหาโพช ซงอฒู่รงหนำ'วิหารเขย วิหารในตานหมู่พระเจดยคำนตะวํนิออกเฉยงเหน่อ วิหารนเริยกว่าวิหาร ย้ามจอม (หมายความว่าอย่างไร ยำไม่มผูทราบ) โนวิหารนมพระพุทช รูปนิถองพระองก็ พระเจำย้ริธรรมาโย้กเบนพระพุทชรูปมารวิชํย ทรง เครองต่นิบริบูรณ์อย่างแบบเต่านคร แถมแม่นกิถาจารกของโบ ย้มเด็จพระเต่านองยาเชอ ■ง ได้โปรดให้นำมาก่อแท่นร*กษาไว้ในวิหารนต่วิ เย้ด็จจาก วิหารย้าม จอมทรง พระดำเนินไปใน ทิมกดหริอ ระเบั่ยงด ออกถงซุมจรนำ หต*งพระชรรมย้าถา มพระพุ’/]ขรูปยนทรงเคริอง ว่านางเหมตตา ซ็งเบนกุกนกบพระพุทขรูปอกองก็หน่ง ซ็งอยู่ริมผนํงด หนำพระธรรมย้าถาตรงประคูเขาตานวํดิพระมหาชาตุดำนคะว*นิออกธน เริยกนามว่าพระธนฤมาร ท่านทำ ๒ นมนามปรากฎในคำนานของเมื้องน ทอดพระเนตรพระพุทธรูปนางเหมคถาแต็ว้ ทรงพระดำเนินออกจา ระเบยงดำนฅะวํนิออกสู่พระธรรมย้าถาแต่วิเย้ด็จสู่วิหารหตวง ซงอยู่นอ พระระฌยงดานใต้ วิหารหตวงน อํนิท'จริงคอ พระอุ'โบย้ถ เพราะมใบ เย้มาประจำทิย้อยู่โดยรอบ มชุมประคูมลายพระครุฑพ่าห์ ทชุมหนำต เบนตายเทพประนม เดิมชำรุดมากไต่ปฏิย้ำขรณ์ขนแต่ยำไม่แต่ว ในเวถา'วํนินื้พร'ะชรรมโกย้า'จารยเจาคณะมณฑต ไต่พาพระย้งฆโนอาราม ต่าง *า มาประชุมซ๎อมย้วดพระพุฑขมนก พระบาทย้มเดจพระเต่าอย

1®๔๑ ทรง1จุดเทยนบุชาพระประชาน แถมพระราชดำรํสกำพระ-อรรมโกคำจารย แถทรงพงพระสงหิสวดซ่อมพระพุทขมนฅครู่ห'นง แถวเท้ดจพระรา จากวดพระมหาชาค ทรงรถยนต่พระทินำคามทางถนนราชดำเนินต่อไป ทางทิคํไต่ออกนอกกำแพงประฅซํยใต้ ไปประทำทคำหนำโพยายรด ซง เบนคำหนำส่วนพระองกของสมเด็จพระเจำนิองยาเชอ เจาพ้ากรมขุนสพบุร ราเมศวร เรื้ยกชื้อคำหนำคามชื้อหมู่บานนำ อำอยู่นอกกำแพงเม ดำน[ต้ เกต้คำถามชยคำหนำน เบนคำหนำไม8มุงจาก อยู่ปนกำหมู่บาน ราษฏรมหิองทรง'จำรวบรวมหิวโขนแถหุ่นเกรองโขนตะกอนของเก่าใ เมื้องแถในกราวเสด็จพระราชดำเนินกรงน สมเด็จพระเจำนิองยาเชอกได้ ทรงนำขำราชการแถราษฎรในอาณาเขตเมื้องนกรคํรื้ธรรมราชให้จำสิ ของต่างๆ ซงเบ็๋นของทำ'ในพนเมั่องแป็พำชุขาว สำวพาหนะ ปค มาแสดงเบนพิพิชภํณฑ ในบริเวณคำหนำนดํวย ปถูกรำนแตเรงสำหรำ แสดงของแลสิงเหถ่าน บนเบนแผนกๆ ชื้อ (ด) เครื้องถมทองเงิน (๒) เกรื้องเหถึกต่าง ๆ แถแร่ขาฅุวตแฟรม (๓) เกรองต่าง ๆ ทำดํวยไม ( 6 ) เครื้องจำสาน ( 8 ) เกรื้องดินเผา ( 'ะ) ) เกรื้องทอต่าง ๆ ( ๘ ) พำชุ ขำว ผำต่าง ๆ (๘) หินชุ เบ็ด ไก่ ห่าน ( ๘ ) พำชุ โค กระบอ สุกร (ด๐) นก ของบาต่างๆเวถาเสด็จพระราชดำเนิน เจำของรำนนำชองสำวมาแสดงอยู่คามแผนกนำ ๆ แถว ทรงพระดำเนิน ทอดพระเนตรหิวไป จนเวถาพสบกำจงเสด1จพระราชดำเนินส่พถํบพถาก่าย หตวง จางวางฅรื้ พระยานรฤทชราชหิช นำนายเมยนแคะ บุตรพระสถถ สถานพิทำษ (กอยู่เกยด ณ ระนอง) นายเฉลิม บุตรหตวงชรรมรำชุราทร (กถาย โกไคํยกานนท) และนายสนิท คำแหน่งมหาดเตกรายงาน ถวาย ๓ ®)

๒๔๒ หวรํบราชการนิเถองพระเดชพระกุณในกรมมหาดเถก พิพิปีภณฑ ทิฅำหนํกโพยายรดน2น์ ได้เบ็ดต่อไปครบ ๓ วน มย ไปคูไปชมแสซอของต่าง ®า เช่น ขำยก ขำไหม ผมอชาวเมองน๊เบน ใดทราบว่าของขายด้ วํนอาทิคย์ทํ สต กรกฏากม พ.ค. ๒&&๘ เวสาบ่าย & โมง พ บาทย้มเด็จพระเต่าอยู่หิว เย้ด็จออกท่องพระโรง ณ พตํบพตาค พระเจา'วรวงคเชอพระองค์เค่า หญิงเฉลิมเขตรมงคสพระชายา [นย้มเดจพ เจานองยาเออ เจาพำกรมขุน0พบรั่ราเมควร ทรงนำภรรยาแ0บุตร ขำราชการมณฑลนกรคริชรรมราช แลผ้ด็ชาวเมองนกรคริชรรมราช ซง มกวามภํกด็เขำโรงกริวทำของเลยงในการริบเย้ดจ ฅง์แต่แรกเข้ด็จ มณฑลน เผาทูตซะอองชุถึ้พระบาท มพระราชดำริย้ปราครํยคามย้มกวร แสทรงพระกรุณาโปรดเกตา ฯ พระราชทานแหนบย้ายนาฬิกาตงยาอิกษ พระบรมนามาภิชํยทองกำ แก่นายหมวดโท พระพินํยคาย้ฅรราชย้ภาบด ผู้บํงกํบกองริอยท่ ต ริกษาพระองค์เมองย้งขลา แลเวสาชุมพตนเบนผู้ช ผ้บํญชาการกองเย้นาบกษ,ใต้ ปกกรองเย้อบากรมมณฑลนครคริขรรมราช ท่ว1ไป แถวเย้ดจประทํบรถพระฑินํงพริอมดํว่ยย้มเด็จพระเต่านองยาเชอ อ ย้มหเทคาภิบาล แลท่านย้มฺหราชองกริกษ ผ้ช่วยย้มฺหราชองกริกษ์ 1 ริ’ริ. 10 ^ *ริ ริ1ริริริริ รถพระทนํงใช้ต่กรไปทางถนนราชดำเนินคอนเหนอ ผ่านหมูขำนใหม่คลาด แขกแลคลาดท่า1วง1ไปทางย้วนย้หาย ย้วนราชฤด์ ผ่านคาตาแลบ่อนาซง ย้มเด็จพระบรมราชินพระบรมราชชนน ทรงย้ริางไว้ริมทางเบนพระราช กุคลทานแต่ พ.ค. ๒44ส คลอด1จนย้ดถนนทิท่าแพ มพลบพตาถาวรครง ท่าขน พตํบพลานเดิมทำชวกราว กรนเมึอเย้ด็จพระราชดำเนิน พ.ค. ๒4งเ๒ จิงทำเบนของถาวรย้าหรบ ใช้ต่อไป ย้มาชิกเย้อบาทิเบ็นขำราชก ลูกเย้อมณฑตภเกคหมวดหนิงคามมาเผาทูตละอองชลพระบาททนิ แสม

เ20๔๓ พสบพลาริมลำนำ เบนพลโ]พถาชริ)คราวแต่งดวยใบไมของบ่าลำหริบประ ทบทอดพระเนตรราษฎรแข่งเรื้อ เย้ดจออกพลโ]พถาท่านำ กำนํนผู้ใหญ่ม้าน ราษฎรชาวเรื้อ โห่ ถวายซย เรื้อมหรย้พแถเรื้อแข่งของราษฎร ผู้หญิงลํวน ผ้ชายลํวน เตม ๆ ลำพายถวายลำ ผ่านหนำพระทนํงื แลํวพายแข่งกินถวายคิ เวตาย้มควรเย้ด็จกถโ] ราษฎรแซ่ซองถวาย'ไชโยอํ่กกรง ทรงรถยนต์พระทิน์งมาตามทางเดิม แถวเลยวเข่าย้วนราชฤตั่ซ็งเ ย้วนหลวง พระบาทย้มเด็จพระพุทชเจาหลวงโปรดเกลำ ว ให้จบจองไว เบนย้วนอย่างบาละเมาะ มื้หญ่าขนเบนย้นามแถต่นไม้ขนเบนพุ่มเบ มื้ทางเถยวลํดเวยนวนในระหว่างพุ่มไม้อํนร่มรนนํน์ โดยธรรมชาติเบนเอง ผ็มื้อกนไม่ต่องไปช่วยตกแต่งอย่างใด เบนแต่1ไปแผ่วกวาดเลํกนอย กํเบน วนย้ถานทิลำราญได้ มื้พลโเพลาเล็กริมกลองเก่าในย้วนนหถํงหนงข่าง หตโพถโ]พถาเบนหนองบํวแถะพุ่งนา แลเหนทิวไม้ชายพุ่งแลแนวภ ห่างออกไปเบนเทื้อกยาว น่าดูยิงนก เวลาขโ]รถไปตามทางกแลเหนแนว เขาลูกย้งลูกตาตลอดไปทางฒิคะกินตก ในบริเวณพตํบพตาเล็กนคาม ภาย'โต้ร่ม1ไม้ม้แกร่พํก ม้การเตยงนำชา พระบาทย้มเด็จพระเจา ประท่บเย้วยน1าชา แถทอดพระเนตรกฬาชาวพํทถุง'ทเรื้ยก'ว่า ซ่ดข่าวค,ม- กอม้ชายฉกรรจ์ออกมาทื้ถะคู่ กราบถวายบงคม แถวเดินออกไปอย ระยะห่างจากก่นพอย้มควร ข่าวคมนนกอดินหรื้อทรายห่อด้วยใบจากย้ด เหม้อนห่อข่าวต่ม้ ห่อใหญ่บ่างเล็กบางประมาณเต็มองมื้อ ถอยทื้ก ปาหนำซ็งกินแถกินโดยเต็มเหนียว ถอยทถอยหตบแถถ่อกน โดยแ คถ่องแลว่องไว กฬาอย่างนพนของชาวเมื้องพํทลงแถได้เคยมาเล่นท กรุงเทพ ว โนงานพระราชพิขริชมงกถในรชกาลทิ & กงมผู้1จำ'ได้อยู ทรงพระกรุณาโปรดเกลำ \"1 พระราชทานพระบรมรูปทรงเกรื้องเย้อบ่าเบน

1®๔๔ ทิระดิกแก่สมเด็จพระเจาน๎องยาเชอเจาพากรมขนถพบุริราเมข้วริ ในการ ทิไดเข้ดจไปประทํบแรม ณ ตำหนิกเมื้องข้งขตา กํบพระราชทา พระ ๒ข้ถทองคำองิๅษรพระบรมนามาภิซํยประด'บเพชริถวนม่วย เวลาพลบกา เข้ดึกพระราชดำเนินกถ,บทางเดิม ลู่พล:บพลาก่ายหตวง ชาวบาน ชาวราน ฅถาดท่าวิง แลฅถาดใหม่บานแขกได้แต่งประทปโกม หองเมนราชข้กการะคามกำลิงแห่งฅน \"I เบนอย่างงานเฉลิม วนจนทริทิ ด!ต กรกฐาคม พ.ข้. ๒&&๘ เบนวินิเริมงานข้มโภชพระ มหาซาตุ เต่าพน์กงานได้วิดต2ง์โตะเกริองราชบรรณาการถวายพระมหาช โน'วิหารพระภิเนษกรมณ มื้ตํนไม่ท่องเงินเตกก่หนง ม่าข้ธมพถว 1,®, ® บิงกพระมหาชาตุม่วนใหญ่ม่วนหนง ประทปแกวนำมํนหอม & ดวง พ ขาวตอกดอกไม้คู ด เทั่ยนทองเทยนเงินใหญ่หน์กเล่มละ ๘๐ ขปใหญ่กระถาง ด บายข้ริทองเงิน &. ชํ้นก่ ด แลต่งเก'ริองนม่ข้การทอง ทิเ1พระแท่นทรงกราบ ในพระวิหารหตวงต2งอาข้นิข้งริแบนทิพระข้งมื้ &๐ รูป เจริญ พทชมนฅ ต1ง์ม่าหมู่ทองตรงหนาพระประขาน เชิญพระพุทชธืหิงก์ข้าห เมื้องนกรซ็งอยู่ในหอข้างข้าตากถาง ข้ร็างใหม่มาประดิษ^านแวด ควยเทยนเงินเท่ยนทองพานดอกไม้เก'ริองข้กการะ แตะทอดเกริองนมํข้ก ทองทิข้พระแท่นทรงกราบ แลทอดพระราชบํถตํงกํระหว่างเข้าพระ ม่านใตฅรงข้ามกํบหํวอาข้นข้งข์เซ็งอยู่ม่านเหนอกงกลางวิหาร พระบรมวงข้านุวงข้แลข้าราชการเผาทูตละอองรุเลั่พระบาท โนถานพระมหาขาตุมื้โรงโขนหลวงอยู่ม่านโตทำยพต มื้พตํบพตาเปตองเกรองตกแต่งโดยข้มกวร รายราชวฅฉฅรขงคามระยะ ทางเข้ดึจ ทำซุมประฅูใหญ่คามประทปครงทางเข้าวิหารพระภิเนษกรมณ ดอกไม้ พุ่มแลโคม บํวโคม แกวต่าง ๆ เริยง ราย รอบ กำ แพง วิดแล ภายใน

บริเวณ ราษฎรมาแอย์ดสํนหลามคอยชมพระบารมั่แลดงานย้มโภช เวตาบ่าย & 'โมงกรึง พระบาทย้มเด็จพระเจ้าอยู่หิว ทรงเกร ยย้เข้อบา กรมหลวงริกษาพระองค์ เย้ด็จพระราชดำเนินโดยกระบวนรถ พระทินง ถงประฅวํดดำนคะวํนออก ขุนตำรวจนายตำรวจแห่นำ ทหาร มหาดเตึกแซง ราชองคริกบ่นตพระราชบริพารตามเย้ดึ'จพระราชดำเนินโดย ทางตาดพระบาท ในระยะราชว้ฅฉํครชงเขาประฅซุมหนำวิหาร เย้ด็จ เข้า'ใน'วิหารพระภิเนษกรมณ ทรงเติมนำมํนหอม ๓ อย่างในประทปแถทรง จุดประทปแก่วิทง 2 ควงแล-อูปเท้ยนทองเงินทรงพระ๙หร่ายถวายพระมหา -ธาฅุ พระราชทานนำม๎วินย้ชมพูแก่ฟ'วกเอกพระยาเทพาภรณเจากร มาตา นำไปถวายห่มพระมหาชาฅุ กอคลุมรอบหนำกระดานบํถอิงก องคณ์ระมหาขาคุเหนํอองก็ระร่เงภายใฅปก่องไฉน แถวทรงจุดเทิยน นมํย้การทองทิย้บูชาพระมหาขาตุ แถทรง1จุดเทั่ยนทายทนํง พระร มหาดเตึกสำหร่บบูชาพระพุทปีรูปในวิหารแก่วิ เย้ดํจพระราซดำเนินตู่พร วิหารหตวง เข้าพนํกงานประโคมแครก่งข้ดุริยดนฅรื้ พระย้ พระพุทชมนก็ย้มโภชพระมหาขาคุมพระชรรมโกย้าจารย เข้าคณะมณฑถ เบนประขาน พร่อมดํวิยพระราชาคณะ พระกรู^านานุกรม เปรยญ พระอขิการ อินดํบ รวม 2๐ รูปพรอมอยู่ในพระวิหารทรงประเคนผาไตร แก่พระย้งสทํวิก่นแก่วิ พระย้งรเกรองผาเย้รจเข้าไปนํงทิ เก'รื้องนมํย้การ พระชรรมโกคำ1จารยถวายย้ถ ทรงกเถแก่วิพระเรื้มย้ พระพุทธมนต มพระย้งรเวคต่าง ๆ มาย้มทบย้วดมนฅในระเบ่ยงพระมห ชาคุดํวิยประมาณอก ด ๐0 รูป ในระหว่างทิพระย้งฆ์ย้วดมนค์ เมองนกรย้รื้ชรรมราชถวายนำก่งข้แลทรงพระกรุณา'โปรดเกถา ฯ พระราช ทานเก'รื้องราชอิย้ริยาภรณ๎แลเหรื้ยญรํตินาภรณ์กํบ่พระราชห่ติถเตข นามย้กุถแก่ข้าราชการ ซงข้ไพเ1ข้า1จะขอบาญชสํงมาต่างหาก คร่น

1®๔๖ ข้งฆข้วดมนคจบแล้ว ทรงประเคนหมากพลู ชปเทยนแพแด่พระข้ ทุกรป แถวพระข้งฆ็ถวายอนุโมทนา พระชรรมโกข้าจารยถวายอติ เวตาทุ่มเข้ษเข้ด็จจากพระวิหารหถวงข้พลํบพถาเปตองเกรองทรงจุด เทยนชนวนพระราชทาน'ให้เจำพน*กํงานนำ1ไปจดดอกไม้เพติงมพุ่ม พะเน ตนไมกระถาง แถพตุเบนพทชบูชาแล้ว เข้วยพระกระยาหารพร่อมควย ขำราชการเข้ร็จแถว เวถายามเข้ษโขนหตวงกรมมหรข้พมหาดเล็กโหมโรง เริมเช่นข้มโภชพระมหาชาตุ เริองพระราชนิพนชรามเกยรติตอนเผาเมอง ตงกา ราษฎรเริมจบจองทินํงคูโขนในระหว่างวิหารหตวงด่าน [ฅ้กิบชาน โรงโขน ตง์แฅ่บ่าย * โมงเข้ษพอเวตาโหมโรง ต่างยิงเบยดเข้ยดกินเข มาแน่น พูดกินกนถะคำ ๒ คำ แค่ไม่มวิวาทบาดทะเถาะกินอย่างห อย่างใดเสย ต่างกนต่างพากินิแข้'วงหาทึ่ให์กระชนไกถ้เขำม ตาเต็มใจข้มํกรเท่านํ้น์ ราษฎรล้นิเหถึ้อหตามไปถงหนาพระชรรมข้าถ อยู่เบนกตุ่ม ทุ ตงกลุ่มถะ 4๐-3๐ คน ประมาณ ๒-๓ พ้นกน มชาว มาฅง์โติะฅง์กระจาดขายของเบนระยะไป ไต่ทราบว่าราษฎรทึ่มาคูงา คราวน มาทางไกถทุบางกนว่ามาจากเกาะหถํก เมื้องปราณบุริกมื้ ทิมาจากข้งขตาพทตุงคงมมากต่อมาก เปรยบดกิบกราวก่อนกอเมื้อเข้ค็จ พระราชดำเนิน พ-ข้. ๒43๒ กรงทรงดำรงพระราชอิข้ริยยข้เบนข พระยุพราช กร2งนํ้นไต่ทราบว่าเทข้าภิบาตอนุญาตให้เช่นก กำแพงวิดออกมา กนจิงมาก กราวนไม่มื้การพนํนิอย่างใดเตย เบนการ เคารพบูชาพระมหาธาตุชมพระบารมแตคูงามข้มโภชเท่าน1น ผ้กนล็ถนิหตา นอกวิดออกมา,ในถนนหถวงกมรำนขายของเก’รองบริโภคเล็ก ทุ ม่อย ทุ จน เวสาเข้ด็จพระราชดำเนิน กฒัฒูนไม่ได้ร่วงโรยตงกิมากน่อยเต เหตุการณ์อํนใด จะเบนวิวาทชกฅแทงพ้นหริอล้วงกระเป้าวงราวถกข ไม่มื้เตยข้กรายเดยว คนทิมาประชุมนบตง ๒-๓ พน ค่างมาคูด่วยนำ,จิต

1๑)๔0^ 'ประข้าทเลอมไกิในพระบา?ม ไม่ม่เถยยจิคคิดโฉบฉวยโอกาส์กิก ช่วงชิงแถวิวาทบาดทะเถาะกํน เช่นน เบนกิกษณะของประชุมชนชาวไทย ทิยงเบนผู้ปรกติบริ'สุทขโดยนิกิยเดิมแห่งชาติ ผิดก'บ!]ระชุมชนโนนานา ประเท?) แม้แค่'ในบานเมองทิขนชอว่า “คิวิกิย” ย่อมกินทิดโนการ กระเปา กิวงกระเป๋า แถฉกชิง เมามาย ทะเลาะวิวาท เบนภาระแก่ กรมพลฅระเวนอย่างหนํกห'\"นา ขอปรกติชรรมดาของประชาชนชาวไทย จงกงเบนตามเดิมอยู่เช่นน อย่า'ให้มั่ผ้'ทำเยยงอย่างฟึ้ยมค้อน เหม รำยเบยดเบยนซ็งกินแถกินเถย เม่อเติด็จ พระราชดำเนิน กกิบิจากวิดพระมหาชาคุจวน ถงพกิบพลาทิ ประทิบไดํรอรถพระทินํง พระราชทานขูปเทิยนเกรื้องกิกการะโทิพราห นำไปบูชาเทวรูป พระอิ?เวรนารายณ์ ซงม่เทวค้ถานอยู่โนกำแพงเม ดำนเหน็อ แกิวจงเค้ดจพระราชดำเนินสู่พกิบพถาก่ายหลวง วินอํงการทิ ต๓ กรกฎาคม พ.?). ๒48.๘ เวลาเช่า 4 โมง ทรง พระกรุ'เนาโปรดเกกิาวให์เจาง'วางตรื้ หม่อมเจาบยบุตร โนชื่มเด เจา.บรมวงกิเธอข2น์ 4 เดำพ้ากรมพระ'จิกรพรรดิพงด็ ไปถวายอาหาร บิณฑบาตแก่'พระข้งฆ 8๐ รูป ทิท้วดพระพุทขมนฅเม่อวานนโนพระวิหาร หลวงวิดพระมหาขาคุ (อากิยเหคุทข้มเด็จพระเจานํองยาเชอ ‘ใ ‘ล้มหเทศา ภิบาถไม่กิจะทรงส์บาย จงมิไค้ทรงเบนผู้แทนพระองกิพระบาทค้มเด็จพระ เจาอยู่หํว) ราษฎรไค้จํดค้รรเครื้องบริโภคมาเลยงพระท้งม่ซงย้มทบค้ มนตในระเบิยงพระมหาขาคุฅ์วิย คร่นเวลาบ่ายพราหมณ์เบิกแ เทั่ยนซึ่มโภชพระมหาชาคุ มราษฎรมาเวิยนเทิยนเบนอินมาก เวลากาท จดดอกไม้เพลิง เวลายามเ?!ษม้ละกอนหลวง^มโภชอกกนหนื้ง เกินเรื้อง พระราชนิพนขพระร่วงตอนขอมดำดิน ราษฎรมาดูแน่นเหม่อนวินิก่อน พระบาท(เมเด็จพระเจาอยู่หิวประทิบทอดพระเนตรถะคอนพร่อมดํวยช่

1ตุ!)๔๘ การไดเวลาอนสมควรเสด็จกล่บสูพล่บพถาค่ายหลวง เบนเสรจการสมโภช พระมหาขาคุ อนิงในการทิเสด็จประทํบเมองนกรสร'ธรรมราชกรงนมกำหนดหลาย เวลา ฟ้าราชการแลคหบคมารํบเสด็จปรารภจะใคร่ได้เหนสมาชิกเสอบ่า กองเสนาหลวง เล่นถะกอนพดเรืธงพระราชนิพน•ธ์ต่าง ๆ ชิงได้ออกโรงถวาย ฅวมาแล่ว แลสมาชิกกองเสนาหลวงมความยินด้ทิจะเล่น เพอจะเกบเ ค่าดูเฟ้าเรยรายอุคหนนราชนาวั่สมาคมสำหรํบสร่างเร์อรบพระร่วง จิงท พระกรุณาโปรดเกล่า ฯ ให้จํดการมถะคอนบทพระราชนิพนข็คามประสงก ผายเมองได้ ล่คการปลูกโรงละคอนชว่คราว ขนในค่าย หตวงตรงหนาทอง พระโรง วํนิพุขท ด& กรกฎาคม พ.ส. ๒4.8๘ เวลายามเสษ สมาชิกเลอบา กรมพรานหลวงรํกษาพระองก็เล่นตะกอนพูดเรืองไม่โกรข เล่าอ้ทนํง ราคา 8 บาทถง ๒ บาทเบนอย่างตำ ล่งอํฒจํนิทรบาท ต ฟ้าราชการแล บุตรภรรยาทงกหบดพ่อคำชาวเม่องนคร เมองพํทลุงแลสงขลาพาล่นม มาก กื้นวนนทงฝนคกๆ ขายฅวฑล่งได้เบนเงิน *0 บาทเสษ วํนิพฤหสบด ทิ ด8 กรกฎาคม พ.ส. ๒48๘ เวลาบ่าย 0, โมงกรืง พระบาทสมเด็จพระเจำอยูหิว ทรงเครืองสนามเสอบ่ากรมพรานหลวงรํก พระองก็เสด็จพระราชดำเนินจากเมองนครสรืชรรมราชประพาสอำเภอทุ เบนการเงยบ ทรงรถยนฅพระทินํงจากพลิบพถาค่ายหลวงไปสู่สถานิ มฟ้าราชการประจำเมองบางคนไปส่งเสด็จทสถานิตำรวจภขรหมวด ค ต2ง แถวส่งเสดจ รถไพ่พิเสษเกลอนจากสถานเมองนกรสรืขรรมราชเวลาบ่าย ๓ โมง 80 นาท' รถเดินชำ ๆ พอสบช่องโปร่งแลเห็นพระมหาขาตุไดถน์ ถงองกระฆํงซ็งยํงกงมผาแดงห่มอยู แลดพระมหาขาคุมั่สํณ^านเตย ทราบว่าส่วนสูงตํงแต่พนถิงยอด ๓๘ วา ๓ สอก แต่^านล่างมหล่

ขาไตอย่างพระระเบ่ยง เรื้อกว่าทํบเกษตรโดยรอบทํ้ง์ 4 ดำน แถ กำแพงแกำเบ่นฐานทํกษิณขนไปอกชนหนง จิ้งแตดฟุบไป รถไพ่เดิน เดยวกบวนเสด็จพระราชดำเนินมาเมองนกรสรื้ชรรมราช ขนสงทิถะน้อย แถดเหมอนไปโนทราบ แถวเห็นภูเขาถกเตกมหนำผาฅํดิอยู่ครงหนาจิงร ว่าขนเขามาโดยถำดํบ แถวเห็นภูเขาครงหน้าอก ๓ ถูกซอนกํนิ พอ สถานเขาน้อย เหนเขาน้น์อยู่ขางขวามอ ดพุ่ม1ไมงามมาก เวถาจะเข้า อุโมงคเห็นช่องเขาเบนปากชนาง แถเห็นสิถาประกํบอุโมงกถนํดิ เขาท เจาะอุ [มงกนแถดฅำ ทางเข้าอุโมงกมดอยู่นาทเด็ยวอย่างขามาเวตาบ่ โมงกรงถงสถาน็พุ่งสง รวมระยะทาง ด4๘& เสน อำมาตย์,เอก พระยา วิเสษภํกด็ ซื้งมาจํดิการริบเสด็จ กํบ่รองอำมาคย็เอก หตวงประจํนิด¬ ๆชาริกษ นายอำเภอพุ่งสง เข้าทถตะอองธุตพระบาทริบเสด็จมั่พระส สวดถวายชํยมงกต ตำรวจภูธรหมวด *1 เบ่าแตรส1น์ถวายตำนํบเสด็จ ประทํบรถยนฅพระทนงทิหน้าสถาน มั่ถูกเส0หมวด ด กํบน้กํเรื้ยนโรงเรื้ยน ตำงๆโนอำเภอพุ่งสง ด๙ โรงเรื้ยน เบน1จำนวนนํกเริยน ๙๐๐ กนเ ทํ้ง์แถวรายทางริบเสด็จ นํกเรื้ยนโรงเรยน ด เบนคอน ด ศงแถวคิด ๆ กํนิไปคถอดระยะทาง ด'0 เสนถงทิว่าการอำเภอ ชิงอยู่ตำบตปากแพรก จํดแตํงแตทำเพมเติมเบ่นพลํบพถาทประทํบแรม มปะรำทางเข้าแตกระโจม ไหญ่ชํกธงมหาราช ปะรำแตกระโจมแต่งดํวยโบสนของบ่ามเรื้อนพํ การแวดตอมพลิบ่พถาแตกน์รํ้ว์เบนก่ายหตวง อากาสเย็นกว่าทิเมื้องนคร สรื้ธรรมราชประมาณ ๒00 พีฅ เบ่นตานกว่างมเขาถูกเล็กๆ อยู่โดยรอบ จำนวนนํกเรื้ยนโนอำเภอทมาศงแถวรายทางริบเสด็จมากผิดสงเกค ตามส่วนทึ่เบ่นทองทิอำเภอนน์ ไตํกวามว่าการโรงเรื้ยนโนอำเภ มาก่อนอำเภออน ๆ ในเมองนกรสรื้ชรรมราช ทินมถนนแตตำนํ้าไปม

1®0(5ะ0 'กนกบเมองครงดวย กำหนดเย้ด็่จปร'ะพาย้นำตกโยงวน ด ทอดพระเนต! 'จิบชำงวน ท ต่อวนอาทิตยทิ ห๘ กรกฏาคมจิงเย้ดจพระราชดำเนินกจิบ ป!ะทบแ!ม ณ เมองนกรย้รั่ข!รมราชต่อไป หระราชทานตราวชิรมาลา วินท ต0 กรกฎากม พระพุทขจิกราช ๒4*๘ พระบาทย้มเดจพระเจิาอยู่หิว เย้ด็จประทโ]พจิบพตาเมอง ข!รม!าช ทรงพระกรุณาโปรดเกจิา ฯ พระราชทานตราวชิ!มาตา เย้วกเอกพระยาเทพาภ!ณ (ชิน วชโรทย) เข้ากรมภูษามาตา กระท!'วง'วิง พระราชทานเหรยญรํตนาภรณ์รืชกาลบปีปีบํน \"โ ' ’ วินทิ ด๒ ก!กฏาคม พระพุทขคํกราช ๒^6๘ พระบาทย้มเดจพระเข้าอยู่หิว เย้ก็จประทํบ ณ พระวิหารห พระมหาขาตุ เมองนครย้!ข!รมราช โนการพระราชพิขย้วดมนต่ย้ม พระมหาขาตุ ทรงพระกรุณาโปรดเกจิา *1 พระราชทานเหริยญรํตนาภร ร'ชกาตบจิจุบน แก่ข้าราชการ กอ ชนท ๓ ว.ป.ร. ลายา หม่อมเข้าปฎิพํทขเกษมย้ริ ผว่าราชการเมองภูเก็ต พระยาเดชานุชิต (หนา บุนนาก) ย้มุหเทย้าภิบาตมณ‘ทตบตตานิ พระยาบริ!กษภูข! (พถอย ณ นกร) ย้มุหเท^ากิบาตมณๆาตชุมพร พระยาประชากิจกรจิก! (ทบ มหาเปารยะ) ผูว่าราชการเมองนก! คํริขรรมราช

ชนท ๔ ว.ป.ร. ทองกรอฃลงยา พระพินยคำสฅรราชสภาบด (ทองกำ) อชิบดผ้พิพากษาคำตมณฑต นกรคํรชรรมราช พระทิพคำสครราชสภาบด (สุดใจ ไกร'จิคติ ) อชิบฒพิพากษา คำถมณฑตภเกึก 5) พระบรสราชิการ (เบา จารุเสถยร) ปติดมณฑตภูเกึก พระพํทลุงกบุร์คํรั่ระหํทเชหร (หงวน) ผู้ว่าราชการเมองพํทิลุง หระราชทานเดรึองราชอิสริยาภรณ์ วินทิ ห๒ กรกฐากม พระพุทชคํกราช ๒4.4๘ พระบาทสมเด็จพระเจาอยู่หิว เสดจประทํบ ณ พระวิหารหตวงวิ พระมหาชาฅุเมื้องนกรคํรั่ชรรมราช โนการพระราชพิชิสวดมนฅสมโ พระมหาชาฅฺ ทรงพระกรุณาโปรดเกติา 1 พระราชทานเกรองราชอิสริยา ภรณ\" แก,ช1าราชการ *กอ ช์างเผือกช,นที่ ๔ ภูษนาภรณ์ พระพํตตภพถาชิการ (ทองด จารุทํเค) รองผู้บํงกํบการกรม บกราบทิ ด มหาดเถก จ พระวุฒิภากภํกด (ชาง) ยกกระบิกรมณฑถนกรคํรั่ชรรมราช หตวงแผวพตภํกด (นาม ณ ถถาง) เกษกรมณฑตนกรคํรชรรม- ราช มงกุฎสยามชรึ!ท ๔ ภ่ทราภรณ์ หตวงอรรกนิชนิยม (สมุย อาภรณ์คํริ) สรรพากรมณ คํรชรรมราช หถวงสถานนวกรรม (หอม) ผู้ช่วยกมนากมมณฑถนกรคํรื้ขรรมราช

๒๕!®) ชางเผ0ก1เนที ๕ ทิหยาภรฌ หลวงวิชํยประชาบาล (บุญโกย เอโกบล) ผูบํงคบการตำรวจภ มณฑลนกร^ร้ชรรมราช หลวงเพชรครคํรราชข้งกราม (ไทย ณ ลำปาง) ปถดเมองช้งขถา มงกุฎสยา31ชํ้นท ๕ วิชิตราภรณ นายร้อยเอก ข้น อํคนิทิต ผ้บงคํบกองร้อยทิ & กรมทหารบกราบที มหาดเล็ก ■ไ หลวงภวนารถนรานรํกษ์ (อวน) นายอำเภอ1จะนะ แขวงเมองข้งๆเถ หลวงนานานิคมวิจารณ (เลยบ ไชยเคํรษ^) นายอำเภอเมอง เมองย้งขลา ขุนร้^วุฒิวิจารณ์ (เชยน มาตยานนที) นายอำเภอกล เมั่องข้งชถา ทระราชทานนามสกุล ว^ํนนทิ, ต๒ กรกฏาคม พระพุทชฅ1์กราช ๒๘ พระบาทข้มเด็จพระเจ๎าอยู่หิว เข้ดจประทิบ ณ พระวิหารห วํดพระมหาชาตุ เมื้องนครณ์ชรรมราช โนการพระราชพิชข้วดมน ข้มโภชพระมหาชาตุ ทรงพระกรุณาโปรดเกลำ จ พระราชทานพระรา ห่คถเลขาขนานนามข้กุต เบนข้ว'ข้ดิมงกถแก่ขาราชการ กอ อำมาตย์เอก พระยาประชากิจกรจํกร (ทไ]) พระราชทานนามข้ รํวิเว่า “มหาเปารยะ,, อำมาคยโท หถ'วงชรรม ชุราทร (คลำย) พระราชทานนามข้กต ว่า “โกไคํยกานนที”

๒๕๓ รองอำมาตย์เอกหลวงติทชิข้กดภํกด (ปาน) พระราชทานนาม ข้กุต'ว่า“ขมพานนท” รองอำมาฅย๎เอกหลวงประจํนตจุขารํกษ (ข้า) พระราชทานนาม ข้กุตว่า “ตุวรรณข้าร” รองอำมาตย์โท หลวงบุรชนพิทํกษ์ (ใหญ่) พระราชทานนามข้กุ ว่า “ตุทชิเข้วฅ” รองอำมาตย์โท ขุนร้ฐ์วุฒิวิจารณ์ (เขยน) พระราชทานนามข้กุล วา มาถยานนท รองอำมาตย์โท ขุนพยํฅพยนการ (เต่า) พระราชทานนามข้กุถว่า “ข้ฅะกูรมะ” นายบุญเล็ก มหาดเล็ก พระราชทานนามข้กลว่า “หฅีน้น์ทน” นายร๎อยตำรวจโท ฟ พระราชทานนามข้กต'ว่า “มหากนิษ^”

พิมพ์ทโรงพิมพ์รงเรองรตน ๔๗ ถนนเพองนคร พระนคร โท๒®ร.๗๔๖ นายราล ร่งเรองธรรม ผู้พิมพ์และผู้โฆษณา ๒๕๐๔