สมเด็จพระนเรศวรมหาราช

148 รูปที่ 24 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราธริ าช ภาพสมเด็จพระนเรศวรยงิ ทัพเชียงใหม่ในเรอื พระนเรศวรก์ ับอนชุ พรอ้ ม โยธี ยกจากลมุ พลีตี ศกึ เยา้ สเรนันตสุขดี พลอริ ลาวเฮย เขตรปา่ โมกขน์ ้อยเข้า ตอ่ สูพ้ ลหลวง ฯ พลพระทลวงไล่มลา้ ง ลาวยบั เยินเฮย ทัพน่าเชยี งแสนขับ ออกก้ัน เจ้าเชยี งใหม่ประทบั ทัพ หลวงสระ เกษนา ทัพน่าไล่ไทยกระชั้น ฝงั่ น้าทาเขญ็ สองกษตั รยิ ์เหน็ อรติ อ้ น ตีพล พระเฮย พระยาตรนาวาดล โยธยุทธ กนั นา เกริกศัพทส์ าตรพหล โยธยุทธ กนั นา ยง่ิ เมฆยงิ่ ฟ้ารอ้ ย ฟาดครืน้ กลางสมร ฯ สองกระษตั รยิ ์กรงา่ เงื้อ ปืนยงิ เปรยี้ งเฮย ต้องอริลัมระแนนพงิ พาดมว้ ย สาตรศึกตกอนชุ ชิง บังพระเชษฐ์ ทา่ นนา เรอื รบเรง่ ดว้ ย อริล้ิฤาเหลือ ฯ พระเจา้ น้องยาเธอ พระองค์เจ้าไชยันตมงคง (กรมหมนื่ มหศิ รราชหฤทัย)

149 รปู ท่ี 25 แผ่นดนิ สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ภาพสมเดจ็ พระนเรศวรกลบั จากศึกเชยี งใหม่ ลาวชาวเชียงใหม่แพ้ พงั หนีไปเอย พลซงึ่ รุกตามตี กลับพรอ้ ม พระนเรศวรก์ ับอนชุ ลี ลาล่อง นา้ เฮย เรอื ส่าเสวกหอ้ ม แห่จา้ นาตาม ฯ บ้านโพธิส์ ามต้นย่าน มรคคลา ถึงเฮย พลางพระทอดทัศนา ฝ่งั ไม้ ประสบศรสี พุ รรณมา ธริ าชเหลา่ เขมรเฮย ไป่หมอบยอบศิรไว้ ยศเวน้ เยงยา ฯ พระพิโรธดาริห์แก้ นักองคท์ ะนงเอย หลวงพิไชยบุรนิ ทรจง บ่นั เกล้า เชลยลาวเสียบผจานตรง เรอื จอด นัน้ แล สมสะน้าหนา้ เจ้า ตา่ งดา้ วทาขึง ฯ เขาจึงตดั ศิรเส้า เสียบผจาน เสรจ็ เฮย เคลือ่ นพระชลวิมาน มาศแคล้ว ระบอื เดชพระสาธารณ์ ทกุ เทศ แสยงนา ผดุงรัฐผดงุ ราษฎร์แผ้ว เผด็จเสยี้ นศึกสลาย ฯ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าไชยนั ตมงคล (กรมหมนื่ มหศิ รราชหฤทัย)

150 รูปท่ี 26 แผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช ภาพสมเดจ็ พระนเรศวรปีนค่ายพระเจ้าหงษาวดี ปนี มอญมาต้งั คา่ ย บางปหัน พระนเรศวร์นาพลขันธ์ ทัพมา้ สามกองนบั รวมกนั ร้อยยี่ สิบแฮ เศษอกหกหาญกลา้ ดาบคลอ้ งทายทวน ฯ สวนฟนั มอญแตกเข้า ค่ายแฝง ตนนา พระเสดจ็ โดยกาแหง เหิ่มกล้า ปนี คา่ ยข้าศกึ แทง เชน่ น้นั หลายคราว ฯ หนาวจิตรอมิตรรอ้ ง เอออะไร นเรศวรฤ์ า องอาจปลอมไพร่ใน เศกิ สู้ พิมเสนแลกเกลือไกล กนั นัก นาพ่อ ชะรอยบดิ รหอ่ นรู้ เรง่ ใหจ้ บั เปน ฯ ควรเหน็ พริ ิยภาพหา้ ว หนณรงค์ ทา่ นเฮย สยามหยอ่ นอิศรยิ ลง ราบแล้ว เอกราชกลบั คนื คง โดยเดช พระแล ซา้ ขาดอริราชแผว้ นับร้อยป่ีปลาย ฯ สมเดจ็ พระเจา้ น้องยาเธอ เจ้าฟ้าภาณรุ งั สสี วา่ งวงศ์ กรมพระภาณุพันธวุ งศ์วรเดช

151 รูปท่ี 28 แผน่ ดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาพตีทพั หน้าพระมหาอุปราชาหงษาวดี องค์พระเนณศวรเ์ จา้ จอมจา ตุรนต์เอย ทรงพระยาไชยา นุภาพแผ้ว โสทรานุชเอกา ทศรถ อศิ วรแฮ ทรงปราบไตรจกั รแกล้ว กลาดพร้อมคอยไชย ฯ ทนั ใดเมฆอบุ ตั แิ ล้ว ลบั อา พรเฮย ดลฤกษ์โหรกาหนด ฆาฎฆอ้ ง เคล่ือนพยุห์ธวชั นา พลยาตร์ ขบวนแฮ พลศกึ ฮึกโห่กอ้ ง เกรกิ สทา้ นธรณี ฯ ชไมกรีธรราชได้ สดบั ตรบั โสตรเอย ปว่ นปัน่ หนั กระสบั ส่ายวา้ สาวบาทยาตรใหญถ่ ับ ทะลวงสู่ เศกิ แฮ มวญมาตยค์ ชพลลา้ ลบั ท้าวทกุ ข์ทวี ฯ สองศรีขัติเยศใกล้ กลางรณ ไสคชฆาฎเตลงพล พา่ ยกลุ้ม สาตราเลห่ เ์ ผลียงดล ดาลคลาศ องค์เอย พแสงตระหลบอบคลุม้ มดื ด้าวแดนสมร ฯ ขนุ วรการโกศล (พระพินจิ สารา ทมิ บณุ ยรัตพนั ธ์ุ)

ภาพ 33 ภาพสมเดจ็ พระนเรศวรทายทุ ธหตั ถ

152 152 ถีกบั พระมหาอปุ ราชา หลวงพิศณุกรรม์ เขยี น

153 รูปที่ 29 แผ่นดนิ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาพสมเดจ็ พระนเรศวรทายุทธหัตถีกบั พระมหาอปุ ราชา แถลงเรื่องอปุ ราชเจ้า รามัญ ยกพยหุ ส์ สู่ ยามขัณฑ์ เขตรกวา้ ง ครา้ มอาจขาดแขงขยนั เจ้าอยุธ ยาฤา พลางเพิ่มขนุ ขช่ี ้าง ฉตั รล้อมปลอมปน ฯ ยคุ ลฤทธริ าชเจา้ อยุธยา องคเ์ ชษฐ์นเรศรา ธิราชเจ้า อนุชนารถนุชเอกา ทศรถ นามฤา ทราบศึกซ่องพลเตา้ ตัดสดู้ ูแรง ๆ เหน็ แขงแสร้างลา่ ล้อ ให้ขบวน บางนา เขา้ ถนัดตดั ตน้ ชวน รบช้าง พอ้ พาทอปุ ราชหวน อายออกองคแ์ ฮ สมคาดขับคชควา้ ง ไขว่คา่ บารู ฯ สองขา้ งละคู่เข้า โรมรณ นเรศวรร์ราชฟาดแสงพล พา่ ยพ้อง อปุ ราชขาดอรุ ะบน คอพัท กอนา อนรุ าชทศรถน้อง ฆา่ มว้ ยมางจา ฯ โยธาทัพต่อต้อน มอญละ หนีนา เห็นอยา่ งทางแพช้ นะ เชน่ นี้ ใช่มากหากจาจะ ไชยเทีย่ ง แท้เลย หัวน่าถ้าดใี ช้ ชักได้ไชยเสมอ ฯ

สยามรัฐพฒั น์แผ่นพ้น 154 หนึ่งเขตรนเรศรา กับทั้งเทพมหา สองครา นี้แล สิทธศ์ิ ุขสทิ ธไ์ิ ชยน้ี ชะนี้ นคร เรานอ เชดิ อ้างปางสอง ฯ พระเจ้านอ้ งยาเธอ กรมหลวงพชิ ติ ปรชี ากร

155 รูปท่ี 30 แผน่ ดินสมเดจ็ พระนเรศวรมหาราชภาพสมเด็จพระวันรัตทูลขอโทษแม่ทพั นายกอง สมเด็จพระพนรตั ทั้ง อธิการ สงฆเ์ ฮย ดลนิเวศวรบ์ รรหาร ข่าวเยอ้ื น พระนเรศวรต์ รัสโดยงาน รณยธุ ชเยศแฮ สงฆส์ ดับรับพจนเ์ อือ้ น อมาตย์ตอ้ งทัณฑไ์ ฉน ฯ ภวู ไนยตรัสแตเ่ บ้อื ง ยาตรขบวน พลเฮย มนั มละโยมยวรกับ อนุชไท้ คดิ ขลาดข้าศกึ มวญ ยง่ิ ยา่ น โยมนา บารเมศโยมหากให้ ชเยศทา้ วตเลงพล ฯ ทราบนุสนธเ์ิ สรจ็ สน้ิ จอมสงฆ์ ทลู แฮ ชะรอยเทพยด์ าลบพติ รทรง เกียรดกิ ลา้ เฉกจอมวสิ ทุ ธิองค์ เอกชนะ มารนอ ทวยเทพถอยล่าลา้ เล่ห์ไท้อุภยั ดาล ฯ เพรงกาลมวญมาตยไ์ ด้ โดยละออง บาทนา อาญาจชีพมาตยผอง ภาคไว้ ทรงอนญุ าตโปรดคงครอง ไปปราบ ตนาวแฮ สงฆว์ า่ ใช่กิจใช้ อาตม์เมื้ออาลา ฯ ขุนวรการโกศล (พระพินจิ สารา ทิม บุณยรัตพนั ธ์ุ)

ภาพ 34 ภาพทตู เชียงใมหเ่ ฝ้าถวายรา

156 156 าชบรรณาการ หลวงพิศณุกรรม์ เขยี น

157 รูปท่ี 31 แผน่ ดินสมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ภาพทตู เชียงใมห่เฝา้ ถวายราชบรรณาการ จอมเวียงเชียงใหม่แจง้ เกียรดิ สยาม แสยงพระยศเยงขาม ขาดห้าว ตรัสใคร่มองภพตาม ขนอบพึ่ง นุภาพแฮ ทวยพระยาแสนทา้ ว ทัว่ พร้อมยอมคัล ฯ ทรงสรรสารเสร็จพร้อม บรรณา การเฮย จัดมองตีมาตยค์ ลา คลาสเต้า โดยเวยี งตากมรคา ลุอยุธ เยศแฮ บัดมหาไทยทูลเค้า ทูตนอ้ มบาทบงส์ุ ฯ ปางองคน์ เรศวรไ์ ท้ ธรรมิศร์ บรรทบั อาศน์ไพจติ ร มาตย์พร้อม นาทูตเทดิ สาสนศิ ร์ เสนอลักษณ ถวายนา ตรสั ตอบตามขนอบน้อม พภิ พอ้างออกถวาย ฯ อภปิ รายลกั ษณตอบเจ้า ลาวถวาย เมอื งเฮย อีกราชบานาญหลาบ แขกเมอ้ื คมบาทมาตย์ซนั้ ผาย ดลประเทศ ทลู นอ เชียงใหม่ทราบกิจเกือ้ มนัสปลือมเปรมเกษม ฯ จ่าชานาญทั่วดา้ ว (พระยาอภชิ ิตชาญยุทธ เจริญ เศวตนนั ทน์)

158 รูปที่ 32 แผ่นดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาพตีเมืองตะนาวศแี ลเมืองทวาย จกั รีแมท่ พั ได้ ตะนาวศรี แล้วนา ใหเ้ ทพวรชุนมี ชอื่ อ้าง ยาตรเรือรบช่วยตี เมอื งฝ่าย ทวายเอย กองทัพถึงอ่าวกว้าง เขตรบา้ นการบอ ฯ พอทพั พัตตะบะทัง้ สมงิ อบุ า กองแฮ ออกจากเมาะตมะมา ห่อนยง้ั เรอื รบฝา่ ยทพั รา มญั ปะทะ ไทยเฮย ตา่ งสัประยุทธกนั ต้ัง แต่เชา้ ชวนชาย ฯ ฝา่ ยพระคลังแต่งให้ ทัพสอง อมาตย์ฤา กรมชอื่ อาสารอง รบี เตา้ แตเ่ มืองทวายปอง ช่วยรบ ตนาวนา สบศกึ เรง่ เรอื เขา้ ขนาบท้ายฝา่ ยบร ฯ เทพวรชุนสาตรชร้อง รดมศร เพลิงแฮ ต้องอุบากองรอญ ชพี มลา้ ง เรอื พัดตะบะแบกมอญ นายไพร่ ประลยั เฮย ตเลงพ่ายตายรอดบ้าง ตกเข้าบ่าวไทย ฯ ขนุ ภักดอี าสา (พระอมรสินธพ นก)

159 รูปที่ 33 แผ่นดินสมเดจ็ พระนเรศวรมหาราช ภาพเสด็จตเี มืองลแวก บรมราชนเรศวร์ให้ เตรียมพหล พระราชมานูตน ขีค่ ้า จ่โู จมทพั ชาญชน คชชือ่ แลแฮ ทพั พระยาท้ายนา้ ขี่ชา้ งมารประลัย ฯ พระยาสีหราชสร้อย เดโช ไชยเฮย ข่ีจับโจนยทุ ธโค บตุ รแกล้ว พระยามหาโย ธาขบั คเชนทรแ์ ฮ ไฟพัทธกลั ปก์ ลั่นแผ้ว เศกิ เส้ียนสบสยอง ฯ สามยามปืนใหญ่นอ้ ย จุดตบั เส้ือเกบิ 1 หมวกหนงั สรรพ สารทแกล้ว หน้าร่าเกือกเหล็กกับ คชเคร่ือง เสรจ็ แฮ ฤกษล์ ุเห็นพลแุ ล้ว ยกเข้าผลาญขอม ฯ สี่ทิศส่ีทัพช้าง ชนประตู เมอื งเฮย ทรงคชหนุนเหนือดู เดชหา้ ว อกี อาจราชมานู ขยกพลกุ แทงแฮ ลแวกทวารเวียงรา้ ว ปรักล้มประลัยเมือง ฯ พระยาราชสมั ภารากร (เล่อื น) 1 ภาษาถิน่ อสิ าน แปลว่า เกือก

160 ภาพ 35 ภาพพธิ ปี ฐมกรรม

161 รูปที่ 34 แผน่ ดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาพพิธปี ฐมกรรม จอมสยามนามนเรศวร์เจา้ ปถั พี ณรงค์ฤา ตรัสสั่งมขุ มนตรี กอบตง้ั ปฐมกรรมราชพธิ ี โหรทวิช ประดษิ ฐแ์ ฮ สรรพสง่ิ สาตรสฤษด์ทิ ง้ั แท่นพร้อมมณฑล ฯ เสวตฉตั รนพช้ันท่ี สรงสนาน พหลรอบลอ้ มวงสถาน สถติ ยเฝา้ เชิญเสด็จพระภูบาล ขน้ึ ประทับ เกยเอย องครักษกมุ ลแวกเจ้า วชั ฌไวใ้ ตเ้ กย ฯ เพชรหาฎสารทตัดเกล้า ขอมพระยา ถาดมาศรองเลอื ดมา สู่ไท้ ล้างพระบาทฝ่ายโหรา พลนั ่ัน ฆอ้ งแฮ พราหมณ์เป่าสังขเ์ สนาได้ ฤกษครน้ื ดนตรี ฯ พระเถลงิ ราชอาศน์เบือ้ ง ภิเศกสรง เฉลิมพระเกียรดปิ ราบณรงค์ นริศรก์ ร้าว เปนปิ่นรัตนสวสั ดิองค์ เอกฏฤษ – ดานา สมประสงค์พระอคร้าว เสรจ็ ขึ้นพลับพลา ฯ หลวงราชพงศภักดี (ม.ร.ว. วนิ อศิ รางกูร)

162 รูปที่ 35 แผน่ ดินสมเด็จพระนเรศวรมหาราชภาพสมเดจ็ เลยี บเมอื งละแวก สมเดจ็ พระนเรศวรผ์ ู้ ผดุงสยาม ราษฎรเ์ อย ตีลแวกแตกขอมขาม เดชไท้ ดารหิ ์วา่ สงคราม ก็เสรจ็ แลว้ นอ ควรแผพ่ ระเกียรดใิ ห้ เฟือ่ งฟุ้งกรงุ เขมร ฯ ให้เกณฑ์พยหุ ์พรอ้ ม พลจร ชวนอนุชบวร ราชเจา้ อ่าองคอ์ ลงกรณ์ กลยาตร ยุทธแฮ ทรงแสะจากค่ายเขา้ เลียบอ้อมเมืองหลวง ฯ ปวงทหารกมุ สารทถว้ น ทุกตน ขด่ี ุรงเรงิ รน ฤทธิ์หา้ ว ผิวหมูร่ ิปยู ล คงสยด สยองแฮ โดยเสด็จอศิ เรศทา้ ว อกี ท้ังภราดร ฯ นรนิ ทรนเรศนี้ เรอื งฤทธิ์ นักเฮย ผจญหมูป่ ัจจามติ ร มากครง้ั ทุกเขตทีเ่ คยี งชดิ สยามย่ัน เดชนา เป็นป่นิ ถิ่นไทยท้งั ต่างดา้ วหลายแดน ฯ กรมพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมนื่ สมมตอมรพนั ธุ์

ภาพ 36 ภาพเสด็จไปตีเมอื ง

163 163 งหงษาวดาร นายใหญ่ เขียน

164 รปู ท่ี 36 แผ่นดนิ สมเด็จพระนเรศวรมหาราชภาพเสดจ็ ไปตีเมืองหงษาวดี ทรงเดชนเรศวร์ไท้ เสดจ็ คลา หวังหักกรุงหงษา สว่างแค้น ทราบอรินทรช์ ักป่ินรา มัญสู่ เมืองฤษ ตามตดิ ประชดิ แคว้น ขนาบลอ้ มตองอู ฯ ภูธรดารัสให้ ทวยหาร ไปลาดล่วงลสุ ถาน แมช่ า้ ง พบมอญหมู่หมอควาญ โจมจบั ถามแฮ นาสบคชสารสลา้ ง แตล่ ้วนช้างหลาง ฯ ปวงสารสูงศอกนว้ิ นามมี สามสบิ สามบาญชี ชัดแจง้ นอกนน้ั ย่สี ิบกรี กบั อกี โขลแฮ ผู้ผา่ นตองอแู สรง้ ซ่อนไวไ้ พรหนา ฯ พระมหาเทพผู้ ถอื รบั ส่ังเฮย ขนุ คชภกั ดกี ลับ ลาดเต้า สองคมุ หมู่คชขบั พลรบี มานา ถึงพลบั พลาพาเช้า ค่ายไท้ถวายตัว ฯ พระเจา้ น้องยาเธอ กรมหมื่นอดิศรอดุ มเดช

165 รปู ที่ 37 แผน่ ดนิ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช ภาพพวกหัวเมืองทาสัตย์ท่เี มืองลาพูน ปางพระนเรศวรป์ อ้ ง ปกปวง สยามฮา เชยี งใหม่ยาบาบวง บาทแลว้ เมอื งออกแห่งเชยี งหลวง หลายกวา่ สบิ นอ คมุ ควบกนั แถลงแกลว้ เกลอื่ นสู้หอคา ฯ จอมสยามดารัสให้ อนชุ า ทา่ นเฮย พระเอกาทศรถ เรยี กอ้าง เสด็จไปดับเข็ญเอา ณาเขต เชียงแฮ ธแต่งอบุ ายธรรมลา้ ง เหตรุ ้านคืนสมาน ฯ จัดการกากับถ้วน ทกุ เชยี ง ออกนอ ขนุ ทกุ เงียงหามา มว่ั พรอ้ ม เชยี งหลวงส่อบเอยี ง เอนเชน่ ส่อเลย ลอบรบกันธน้อม หนว่ งให้กลายดี ฯ สามัคคแี จกให้ เหน็ ปนู ทา่ นนา เสดจ็ พระธาตลุ าพนู เพอ่ื หม้นั สัตยามพ์ตุ อ่ นพบรู ถือทุก เมอื งแฮ เชียงใหม่สัตยตอบคร้นั เสร็จพร้อมคนื ถาน ฯ หม่อมเจ้าประภากร (ในสมเดจ็ เจา้ ฟา้ กรมพระยาบาราบปรปักษ)์

166 ภาคผนวก ข ภาพสถานทีภ่ ายในมหาวทิ ยาลัยนเรศวรอนั เกีย่ วเนอ่ื งกบั สมเด็จพระนเรศวร ภาพ 37 อาคารมหาธรรมราชา ทม่ี า: ถา่ ยโดยผวู้ ิจยั 24 พฤษภาคม 2562

167 ภาพ 38 อาคารเอกาทศรถ ท่มี า: ถา่ ยโดยผู้วิจยั 24 พฤษภาคม 2562

168 ภาพ 39 อาคารวิสุทธกิ ษัตริย์ ท่ีมา: ถ่ายโดยผู้วิจัย 24 พฤษภาคม 2562

169 ภาพ 40 อาคารปราบไตรจกั ร ท่มี า: ถา่ ยโดยผวู้ ิจัย 24 พฤษภาคม 2562

170 ภาพ 41 สระเอกกษัตริย์ (สระนา้ ธรรมชาติบริเวณหนา้ สานักหอสมดุ ) ที่มา: ถา่ ยโดยผูว้ ิจัย 24 พฤษภาคม 2562

171 ภาพ 42 สระมณีรตั นา (สระนา้ ธรรมชาติบริเวณหน้าคณะวทิ ยาศาสตรฝ์ ่งั คณะวิศวกรรมศาสตร)์ ที่มา: ถา่ ยโดยผู้วจิ ัย 24 พฤษภาคม 2562

172 ภาพ 43 สระบรมดิลก (สระนา้ ธรรมชาติหนา้ คณะสาธารณสขุ ศาสตร์) ที่มา: ถ่ายโดยผวู้ ิจัย 24 พฤษภาคม 2562

173 ภาพ 44 สระสุริโยทัย (สระน้าธรรมชาตบิ รเิ วณNU Dorm) ที่มา: ถ่ายโดยผู้วิจยั 24 พฤษภาคม 2562

174 ภาพ 45 สระสองกษตั ริย์ (สระนา้ บรเิ วณหอพระเทพรตั น)์ ที่มา: ถ่ายโดยผูว้ ิจยั 24 พฤษภาคม 2562

175 ภาพ 46 สระสุพรรณกัลยา (สระน้าธรรมชาตหิ นา้ กองอาคารสถานท่ี) ทมี่ า: ถ่ายโดยผ้วู จิ ยั 24 พฤษภาคม 2562