รายงานสุขภาพคนไทย_ปี_2560

10 บคุ ลากรทางการแพทย์ และสาธารณสุข การกระจายตัวของบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุขในประเทศไทย มแี นวโนม้ ดขี ้นึ โดยความแตกตา่ งของสดั สว่ นแพทยต์ อ่ ประชากรระหวา่ งกรงุ เทพฯ กับภาคตะวันออกเฉียงเหนือลดลงจากประมาณ 8 เท่าในปี 2547 เหลือเพียง แประมาณ 4 เทา่ ในปี 2558 นวโนม้ การผลติ บคุ ลากรทางการแพทยใ์ นปจั จบุ นั ช้วี า่ ประเทศไทยนา่ จะมจี าำ นวนแพทยเ์ พียงพอกบั ความตอ้ งการ ในอนาคต แตย่ ังคงต้องพฒั นาดา้ นการกระจายกำาลังคน เพอื่ ความเท่าเทียมในการเข้าถึงบรกิ ารทางการแพทย์ ของคนไทยทกุ คน บคุ ลากรทางการแพทย์และสาธารณสขุ เป็น หวั ใจส�าคญั ของระบบสุขภาพ การใหบ้ รกิ ารสุขภาพ สัดสว นบุคลากรสุขภาพ/สาธารณสุขในภาครฐั และภาคเอกชน ไม่ว่าจะเป็นการตรวจวินิจฉัย การรักษา การให้ค�า ปรกึ ษา หรอื คา� แนะนา� ตา่ งๆ ลว้ นต้องผ่านบุคลากร รอยละ 100 93.6 85.8 88.1 ทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ ท้งั ส้นิ ดงั น้นั เปา้ หมาย 90 ด้านสขุ ภาพจะบรรลผุ ลได้ยาก หากไม่พัฒนาก�าลัง 80 80.7 23.2 14.2 11.9 คนดา้ นสุขภาพใหม้ ีจา� นวนท่เี พยี งพอ มกี ารกระจาย 70 6.4 11.2 4.7 ตัวอย่างทวั่ ถึง เพื่อให้ทกุ คนเข้าถึงบริการได้อย่าง 60 53.9 เทา่ เทยี มกนั และมบี ริการที่ไดม้ าตรฐาน 50 ทนั ตแพทย เภสชั กร พยาบาลวิชาชีพ 40 การกระจายตัวของบุคลากรทางการแพทย์ 30 และสาธารณสขุ ในประเทศไทยพัฒนาไปในทิศทาง 20 19.3 ทด่ี ีขน้ึ จากขอ้ มูลสดั ส่วนประชากรตอ่ บคุ ลากรทาง 10 การแพทย์และสาธารณสุขของสถานบริการระดับ 0 ต่างๆ พบว่าโรงพยาบาลชุมชนมีจ�านวนมากกว่า ระดับจังหวัดและระดับศูนย์ แสดงว่าประเทศไทย แพทย ได้กระจายบุคลากรไปทัว่ ทุกภูมิภาคและให้ความ ส�าคญั กับชุมชนมากข้นึ ภาครัฐ เอกชนเต็มเวลา เอกชนไมเต็มเวลา ทมี่ า: รายงานขอ มูลทรัพยากรสาธารณสขุ สำนกั นโยบายและยทุ ธศาสตร กระทรวงสาธารณสุข 2558 หมายเหตุ: จำนวนแพทย 31,959 คน, ทันตแพทย 6,953 คน, เภสชั กร 12,231 คน และ พยาบาลวชิ าชพี 149,183 คน จำนวนบุคลากรทางการแพทยต ามระดบั สถานบรกิ ารภายใตกระทรวงสาธารณสุข โรงพยาบาล โรงพยาบาล โรงพยาบาล โรงพยาบาล ศูนย ท่วั ไป ชมุ ชน สง เสรมิ สขุ ภาพตำบล อย่างไรก็ตาม สดั ส่วนแพทย์ต่อประชากร แพทย 4,543 3,915 7,539 10,114 เปน็ เพยี งสว่ นหน่งึ ทสี่ ะทอ้ นถงึ ความเปน็ ธรรมในการ ทันตแพทย 525 939 3,109 10,114 เข้าถึงบริการทางการแพทย์ กรุงเทพฯ ทมี่ ีสดั ส่วน เภสชั กร 3,778 แพทย์ต่อประชากรดีทีส่ ดุ แต่เกินครึง่ อยู่ในภาค พยาบาลวชิ าชีพ 1,272 1,788 37,342 เอกชนเต็มเวลา ดังนนั้ ไม่ใช่ทกุ คนทจี่ ะสามารถ พยาบาลเทคนิค 19,856 24,300 เขา้ ถึงบริการดังกลา่ วได้ รวม 419 645 737 52,187 26,841 31,679 ทม่ี า: รายงานขอ มูลบคุ ลากรดานสาธารณสุข พ.ศ 2558 สำนกั นโยบายและยทุ ธศาสตร สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ กระทรวงสาธารณสุข 2558 100 สุขภาพคนไทย 2560

จังหวดั ทมี่ ีสดั สวนประชากร สัดสวนประชากรตอแพทยห นงึ่ คนรายจงั หวัด ป 2547และป 2558 ตอแพทยด ีทีส่ ุด 10 อนั ดบั ในป 2558 (จำนวนประชากร ตอแพทยห นึง่ คน) เช6ยี,1ง0รา4ย ป 2547 เช2ีย,4ง7รา7ย ป 2558 กรงุ เทพฯ 716 แม5ฮ ,อ6ง0ส4อเนช2ีย,3ง9ใ45หลก2ต,,าำม98า5ญพ2ป9ก,ก1ูน57จรอำ5ะ5นแุท9ร32สลจ3,เพบ5าัย,4สพ,4ุพำ84ว,8ช,5รุธ9ง5ุโป1,7,บชร9ี3เขบา7,2518พ3ารรค3น84ท1ุรชง75ณบ5ชีร83ีีัย7ัย2ีขรุ,รบนพ50น2ีันอแ,คุร74ะ,1า463ธ87พีุตพพ9เรท51,ย,4,สร34ิษ6ิจ8ร950า29ดว,40ิต2ณ82ติร4546ร7น51รุโลถ3,414ลช1เคาพ4สพ,20กล1นน89รบ,ช61บค54ะ1ฉรุร,88รุ3รบ2ีะบีน1358รุรเ73ูร3ชาี,3ะเ,,ณ2ปย3ล0งิย2เก4รย74อนท16า94ช,งค0ร6จัยหา,8ร5นี8ทภจรน7,บ241ามู1ันอ,6ังุ้ร8ช70ิทสงีข2ส1,7ปบบรห8อ38มี,3ะวั12ตรุนน86ารแ,ลี18ร5อ,9แก8ำา1อะ1ง7บกม8ว6ภด6คดุ6นุรห,เ8,ู5าร2ีรทา9ยธ0มั4ส,า496ยศาน9รกี17คา1ร0ส1ส3าฬ1อ0,0รุกม20ส,ยิน,,ล231,นิสเ39ท1นอ92ธ6ร3ดัด็6ค0ุ7 รย8ศส5133346โ,ร2ส2วีส,,,,,9นธ,ม00198ะ21น0รคกุเ81016311กอรดปอ,0,1ษ7พำ05011าบุ 98นรหน9ล7---12า,าะมห346หร,0จ0รา0ชเ,,,2รรชจ81924าธรออืื 135าิญกนมน094รี าอตกยอกกแววพา าทแ((มแยด3ฮ ,ยอที21ง7ทส่สี8อี่สคุดเนชดุน1)ีย,)3งใ922ลหก8ต,,าำม77า3ญพ5ป5ก,ก1ูน45จรอำ1ะ3นแทุ4ร32สลจ1,เพบ2าัย,3สพ,3ุพำ43ว,1ช,2ุรธ9ง3ุโป8,4,บชร0ี0เขบา6,6687พ7ารรค1น82ท7ุรชง36ณบ3ชีร25ีีัยัย74ีขุร,รบนพ35นีัน2อ,ครุ64ะแ0า26,2ธ2พุตีพ8เร8ทพ31,ย,,รส144ิษ3ิจ7950รา2ดว,894ติ6ณ84 ติร6250ร0น51รุโถ2ล3,16ลช7เคา,พสพ6,43กลนน14รบ6,ช1บ3ค4ะ,ฉ0รุ5ร85รุ9รบีะบ8ีน172ุรรเ427ูร3ชาี,ะเ,,ณ4ป0ลย4ิงย1เ1รกย02อนท1า714ช,งคร4จ,ัยหา4ร02นี ภทจร2น2,บ18ามูนั5อ,4ุร1ช6้งัิทสง,ีข4ส591บบรหป1อ59ีม,2ะัว8ตรุ,นน33า2แ,ลี2รร6อ,แ6ก1ำา3อ1งบกะ5ม3ว6ภด3คุด0นุร,ห8,ูเ7าร0รี า3ทยธ5ัม6ส,า613ยานศ0รกี7ค4ารสส3ฬา,42อ2รุ4ก,ม,ส7ยินบ41,ล55,8นิเ53ทงึ,น0อ495ธก9ร็ดค30ุา3 รย46ศฬโ,5ร55สีส,0มน5ธะ1รุก75ค3เก6ด,อ,รอ14ษพาำบุ36หน4น3ล32าา,มร,7รจ9า5เ6ชจ30ธราญิ นี นครนายก 813 ชลบุรี 1,135 ภเู กต็ 1,205 ขอนแกน 1,265 สมุทรสาคร 1,350 เชียงใหม 1,398 พิษณโุ ลก 1,406 ปทุมธานี 1,438 สงขลา 1,503 จงั หวดั ที่มีสดั สวนประชากร 1826314957......0... .สพอสสนปกนสรามมมนคทรงุงิงะุทุทุทรทมุ เทหนปทรรรธบอบสสปคฐาพรุ งุรมางรนรีมคีศคาี หกรรราาอีานมรยคุธยรา 224342234,,,,,,,,,753181628664912091744417495592 15716284930......... .กสนอนปสสพสรามมมนคทรุงงิงะุทุุททรทมุ เทหนปทรรรธบอบสปสคฐาพรุ งุรางมรนรีมคีศคาี หกรรราาีอานมรยคุธยรา 111122322,,,,,,,,,646705237433275152101387601855 ตอแพทยที่แยท ี่สุด 10 อนั ดับ (จำนวนประชากร ตอแพทยห น่งึ คน) บงึ กาฬ 5,906 ร4ะ,3น5อ7ง 5ช,ุม2พ15ร ร2ะ,7น4อ6ง 2ช,ุม9พ67ร ศรีสะเกษ 5,576 3พ,9ัง1ง9ภา,87ูเก0็ตส70กุร,ร2า4ะ8ษ,บ56ฏ่ี6ร14ธ ต,า9รนน7งั คี 6รศ6พ6ร,,ทั6ีธ58ลร6ร6ุง2มราช 3พ,7งั 1ง2ภา,42ูเก0ต็ส35กุร,ร3า2ะ0ษ,บ01ฏี่5ร22ธ ต,า5รนน5งั คี 7รศ3พ3ร,,ัท3ีธ32ลร2ร4ุง4มราช นครพนม 5,133 5ส,4ต7ลู 2 ส1ง,7ข3ล8า ป7ต,9ต0า3นี 3ส,7ต3ลู 9 ส1ง,5ข0ล3า ป3ต,8ต3า0นี หนองบัวลำภู 4,993 3ย,ะ4ล7า9 นร8า,2ธ4วิ 7าส 2ย,ะ7ล5า1 นร4า,0ธ1วิ 2าส อำนาจเจริญ 4,753 เพชรบูรณ 4,587 ทม่ี า: ขอมลู ทรัพยากรสาธารณสุข สำนกั นโยบายและยทุ ธศาสตร กระทรวงสาธารณสุข ป 2547 และ 2558 สกลนคร 4,543 ยโสธร 4,501 สระแกว 4,497 กำแพงเพชร 4,447 ทม่ี า: ขอมลู ทรัพยากรสาธารณสขุ สำนักนโยบาย คาดประมาณความตอ งการและจำนวนกำลังคนดานสขุ ภาพทจ่ี ะมใี นป 2569 และยทุ ธศาสตร กระทรวงสาธารณสขุ 2558 คาดประมาณความตองการ ป 2569 คาดประมาณจำนวน กำลงั คนทจ่ี ะมี ป 2569 ความตอ้ งการบุคลากรทางการแพทย์ วธิ ีที่ 1 วธิ ที ่ี 2 วธิ ีท่ี 3 ของไทยในอนาคตเป็นเรื่องทีท่ ้าทาย 1. แพทย 30,610-37,620 34,913-41,437 62,779 เมือ่ ไทยเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุและโรค 2. พยาบาล 194,205-237,870 215,565 180,9921-193,0482 ไม่ติดต่อเรือ้ รังเป็นปัญหาของคนไทย 3. ทันตแพทย 16,457-20,546 19,677- 20,955 16,557 มากขึน้ การผลติ บุคลากรจึงจ�าเป็นต้อง 4. เภสัชกร 14,020-17,135 47,786-64,700 - 17,415 (18,675) 39,9133 ปรบั เปล่ยี นใหส้ อดคลอ้ งกบั ความตอ้ งการ ที่มา: คณะอนุกรรมการวางแผนกำลังคนดา นสขุ ภาพในทศวรรษหนา ภายใต คณะกรรมการกำลังคนดานสุขภาพแหงชาติ, 2559. ก�าลงั คนในอนาคต คณะอนกุ รรมการ ขอเสนอแนะเชงิ นโยบายการวางแผนกำลังคนดา นสขุ ภาพในอกี 10 ปขา งหนา (พ.ศ.2560- 2569) วางแผนกา� ลงั คนดา้ นสขุ ภาพในทศวรรษ หน้า ภายใต้คณะกรรมการก�าลงั คน หมายเหตุ: ด้านสุขภาพแห่งชาติ ได้คาดประมาณ แพทย วธิ ีท่ี 1 Health demand โดยใช Service utilization และคาดการณใ นอนาคตโดยใชก ารเปลย่ี นแปลงจำนวนประชากร ความตอ้ งการในปี 2569 และเสนอแนะ ใหค้ งอตั ราการผลิตแพทยแ์ ละทนั ตแพทย์ ทีค่ ดิ สัดสว นอายุ (Age adjusted) ไว้เท่าเดิม แต่ควรเพิ่มการผลิตพยาบาล วธิ ีท่ี 2 ในระดับ primary care ใชจ ำนวนแพทย 6,500 คนตามนโยบาย Primary Care Cluster ท่ีกำหนดใหแพทย วชิ าชพี และเภสัชกร โดยเนน้ การรบั นักเรยี น จากพื้นทใี่ ห้มากขึ้นเพื่อให้เมอื่ จบแล้ว ในระดับปฐมภมู เิ ทา กับ 1:10,000 กลบั ไปทา� งานในท้องถน่ิ ใหค้ นในชนบท พยาบาล วธิ ีท่ี 1 Health demand วิธีท่ี 2 ใช Health demand รวมกบั ใช service target สำหรับผูปวยสงู อายตุ ดิ เตยี งอยทู ่บี า นและในชุมชน 1. ใชฉ ากทรรศนท พี่ ยาบาลมีอายงุ านเฉลยี่ 22 ป 2. ใชฉากทรรศนท มี่ ีการธำรงรกั ษา สามารถใหพยาบาลมีอายุงานเฉลยี่ 25 ป ทนั ตบุคลากร วิธีที่ 1 ใช Health demand วธิ ีท่ี 2 เปน Mixed method โดยใช Health demand รว มกบั การกำหนดเปา หมายบรกิ าร (Service target) วธิ ที ี่ 3 ใช Modified population ratio เภสัชกร วธิ ที ่ี 1 ใช Health demand approach คาดการณเ ฉพาะความตอ งการเภสัชกรในสถานบริการเทาน้นั วิธที ี่ 2 คาดการณโดยใช System dynamic modeling ภายใต 2 สถานการณคอื กำลังคนทน่ี อยที่สดุ ในการสงมอบบรกิ าร ภายใตร ะบบบรกิ ารสุขภาพปจจุบัน และกำลังคนท่ีเพียงพอสำหรับการสง มอบบรกิ ารท่ีพึงประสงค และคิดครอบคลมุ เภสชั กรท้ังในสาขา โรงพยาบาล รานยา อุตสาหกรรมยา คุม ครองผูบรโิ ภค และการศกึ ษา วิธที ี่ 3 การคำนวณอตั ราสว นเภสชั กรตอ ประชากรใชจำนวนเภสัชกรท่ีปฏิบัตงิ านในสวนของการบริการผูปว ยเทานน้ั ไดแก งานจา ยยาผปู ว ยนอกในโรงพยาบาล งานเภสชั กรรมในรา นยา และงานเภสชั กรรมปฐมภูมิ มเี จา้ หนา้ ทป่ี ฏบิ ัตงิ านอยา่ งเพยี งพอ เพ่อื ความเทา่ เทยี มในการเขา้ ถงึ บรกิ ารทางการแพทยท์ ม่ี คี ณุ ภาพตอ่ ไปในอนาคต สขุ ภาพคนไทยกับเปา้ หมายการพัฒนาท่ียั่งยืน 101

11 ภาพรวม SDG ด้านสขุ ภาพ ประเทศไทยยังตามหลังหลายประเทศในการบรรลุ SDG ด้านสุขภาพ นโดยอยู่ในล�าดบั ท่ี 112 จาก 188 ประเทศ อกเหนือจาก ตวั ชีว้ ัดเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน ภายใต้ SDG: Goal 3 ทีเ่ กีย่ วข้องกับสุขภาพ มีเป้าหมายอืน่ อกี หลายเรือ่ งทีไ่ ทยยังคงมีสถานการณ์และความพรอ้ มตำ่าในการบรรลุเป้าหมาย โดยเฉพาะผลกระทบและ การสญู เสยี ทางสขุ ภาพจากภยั พบิ ตั ิ ความสะอาดและ คา คะแนนและอนั ดับของ Health-related SDG Index ความปลอดภยั ของแหล่งน้ำาใช้ ปญั หาความรุนแรง ของประเทศ ASEAN (ใน 188 ประเทศทั่วโลก) ระหวา่ งบคุ คล ลาว สงิ คโปร คณะความรว่ มมอื การศกึ ษาภาระโรคระดบั โลก (อนั ดับ 136) 100 (อันดับ 2) 80 85 78 (อนั บดรบั ูไน21) (Global Burden of Disease (GBD) Collaborators) ไดพ้ ฒั นา ดชั นีเปา้ หมายการพฒั นาทย่ี ่ังยืนดา้ นสุขภาพ หรือ Health-related SDG Index ขึ้นเพื่อประเมิน (อันเมดยี ับนม13า5) 60 69 (อมนั าดเลบั เซ4ีย6) สถานการณ์และความก้าวหน้าของ 188 ประเทศ 45 ทวั่ โลกในการบรรลตุ ัวช้ีวัด SDG ทเี่ กีย่ วข้องกับ สขุ ภาพในเรื่องต่างๆ ทัง้ หมด 33 ตัวชี้วัด ส่วนใหญ่ 40 46 20 0 อยู่ภายใต้ Goal 3 และจ�านวนหนึ่งอยู่ภายใต้ 47 60 เปา้ หมายอนื่ จากผลการศึกษา คา่ ดัชนขี องไทยอยู่ท่ี (อันกดัมับพูช1า30) (ออินนั โดดบั นเี9ซ1ยี ) 56 คะแนน (จากคะแนนเต็ม 100) เรียงตามล�าดับ 50 59 ความกา้ วหนา้ มากท่ีสดุ ไปนอ้ ยทสี่ ดุ จดั อยู่ในลา� ดบั ที่ 56 112 ซึง่ ถือว่าอย่ใู น กลมุ่ ครงึ่ หลงั ของประเทศในโลก (อฟันลดปิ บั ป1น 2ส7 ) (ไอทนัยดบั 112) (อเวันยี ดดับนา9ม4) ตามหลังหลายประเทศในอาเซียน ทง้ั สิงคโปร์ บรูไน มาเลเซยี อนิ โดนเี ซยี และเวียดนาม ที่มา: GBD 2015 SDG Collaborators. Measuring the health-related Sustainable Development Goals in 188 countries: a baseline analysis from the the Global Burden of Disease Study 2015. รอยละแหลง น้ำบริโภคในครัวเรอื นของคนไทย ป 2557 9.4 8.4 รอ ยละแหลง นำ้ ท่คี ณุ ภาพ 97.1 14.7 ไมผ านเกณฑ ป 2559 72.8 15.9 30.8 นำ้ บรรจุขวด 58.0 59.4 นำ้ บอ ต้ืน น้ำบอบาดาล 20.8 นำ้ ประปา 49.2 นำ้ ฝน 39.7 น้ำตหู ยอดเหรยี ญ นำ้ บอ ต้นื น้ำบอ บาดาล น้ำบรรจุขวด นำ้ ประปา นำ้ ฝนนำ้ ตหู ยอดเหรยี ญ ที่มา: รายงานสถานการณค ุณภาพน้ำบริโภคในประเทศไทย ป 2551-2559, กรมอนามยั สำนักสขุ าภบิ าลอาหารและน้ำ 102 สุขภาพคนไทย 2560

จำนวนเหตุการณความรุนแรงในครอบครวั ป 2553-2559 จำนวนสะสมผเู สียชีวติ และไดร ับผลกระทบจากภัยพบิ ตั ิสะสม 1,200 1,075 ของประเทศในอาเซยี น ระหวางป 2549-2558 1,000 949 901 881 ผูเ สยี ชวี ิตสะสม ผไู ดรบั ผลกระทบ 800 711 กมั พชู า 947 3,977,465 600 730 817 689 707 543 อนิ โดนเี ซีย 14,826 10,587,329 533 ลาว 1,423,020 มาเลเซยี 179 2,856,160 400 547 เมียนมา 600 12,335,552 429 428 ฟลิปปนส 139,608 107,230,842 ไทย 20,078 62,800,658* 200 258 เวียดนาม 2,235 18,708,726 2554 2,825 219 212 174 114 164 105 ป 0 2553 2555 2556 2557 2558 2559 ที่มา: World Disasters Report 2016 Resilience: Saving lives today, investing for tomorrow ผูถกู กระทำอยูในวิสยั ท่ีจะรองทุกข ผูถูกกระทำไมอ ยใู นวิสัยทีจ่ ะรองทุกข หมายเหต:ุ ภัยพิบตั ิในท่ีน้ีมี 2 ลกั ษณะ คือ ภยั พิบตั ทิ างธรรมชาติ (เชน ภัยแผน ดินไหว รวมจำนวนเหตุการณ ภูเขาไฟ ความแหงแลง คล่นื รอ น นำ้ ทว ม พาย หิมะและลูกเห็บ เปน ตน) และภยั พบิ ัตทิ างเทคโนโลยี (เชน จากสารเคมอี ุตสาหกรรม (รัว่ ไหล ระเบิด) ที่มา: รวบรวมขอ มลู โดยศูนยป ฏิบัตกิ ารเพ่ือปอ งกันการกระทำความรนุ แรงในครอบครัว การเดนิ ทางขนสง เปน ตน) กระทรวงการพฒั นาสังคมและความมนั่ คงของมนุษย จำนวนเด็กและสตรที ่ีถกู กระทำรุนแรง จากขอมลู “ศนู ยพง่ึ ได” (One-Stop Crisis Service) ตัวชี้วัดนอก SDG: Goal 3 ทไี่ ทยมีค่าคะแนนต�่า เรื่องแรก คือ “ภัยพิบัติ” ซึ่งหากอ้างอิงข้อมูลจาก ในชว งป 2547-2558 ลาสดุ ในป 2559 รายงานภัยพิบตั ิโลกในปี 2559 จะ มเี ด็กและสตรีทถี่ กู กระทำรนุ แรง รวม 22,850 ราย เห็นว่าแม้จ�านวนการเสียชีวิตสะสม ทม่ี ารบั บริการ รวม 206,244 ราย หรอื 63 ราย/วัน หรอื ของคนไทยทีม่ ีสาเหตุจากภัยพิบัติ 3 คน/ช่วั โมง เด็ก 108,933 ราย ไม่ได้สงู จนน่าตกใจเมือ่ เทียบกับ ประเทศอนื่ แต่จ�านวนผู้ทไี่ ด้รับผล (สว นใหญจากการปลอ ยปละละเลย ของครอบครัว ขาดการดูแล จนนำไปสู กระทบในช่วง 10 ปีทผี่ ่านมา กลับ การถูกกระทำรุนแรงทางเพศมากที่สดุ ) สูงมากถึง 62.8 ล้านคน ซึง่ คาดว่า สตรี 97,291 ราย จ�านวนหนึง่ เป็นผลจากตัวเลขผู้ทไี่ ด้ รับผลกระทบจากเหตุการณ์น�า้ ท่วม (สวนใหญจากปญ หาสมั พันธภาพ ในช่วงปี 2554 เรื่องถัดมาเกีย่ วกับ ในครอบครัว การหึงหวง ทม่ี า: https://www.hfocus.org/content/2016/11/13049 “แหล่งนา�้ ใช้” โดยเฉพาะน�า้ ใช้เพือ่ ทะเลาะวิวาท ทำรา ยรา งกายกนั ) บรโิ ภค ซง่ึ ปจั จบุ นั พบวา่ ครวั เรอื นไทย บริโภคนา�้ บรรจุขวดมากเป็นอนั ดับหนึง่ ตามด้วย น�า้ ประปา น�า้ ฝน และน�า้ ตู้หยอดเหรียญ ผลการส�ารวจข้อมูลและ สุ่มเก็บตัวอย่างทัว่ ประเทศของกรมอนามัยพบว่าแหล่งนา�้ ดืม่ เหล่าน้จี �านวนมากมีคุณภาพน�้าไม่ผ่านเกณฑ์ ยกตัวอย่างเช่น นา้� บรรจขุ วด และน้�าประปาท่ีไมผ่ า่ นเกณฑถ์ งึ เกอื บรอ้ ยละ 60 ตัวชีว้ ัดด้านสขุ ภาพอกี เรือ่ งทีเ่ ป็นความท้าทายทีส่ �าคัญ คือ “ความรุนแรงระหว่างบุคคล” โดยในปี 2559 มีเหตุ ความรุนแรงในครอบครัวเกิดขึน้ ในประเทศไทยถึง 533 กรณี และจากข้อมูลศูนย์พึง่ ได้ ทุกชัว่ โมงจะมีเด็กและสตรีไทย ถกู กระทา� ดว้ ยความรนุ แรงมากถงึ 3 คน ตวั เลขเหลา่ น้ีเปน็ ท่ีนา่ กงั วล เพราะอาจจะยงั ไมร่ วมอีกหลายเหตกุ ารณค์ วามรนุ แรง ท่ผี ู้ถกู กระทา� หรอื เหตุการณน์ นั้ ไมไ่ ด้ถูกรายงานหรือถูกค้นพบ สขุ ภาพคนไทยกับเป้าหมายการพัฒนาทยี่ ่งั ยนื 103

สำ�หรบั ก�รอ้�งอิงบทคว�ม โครงการสขุ ภาพคนไทย. 2560. ชื่อบทความ. สขุ ภาพคนไทย 2560 (เลขหน้าของบทความ). นครปฐม: สถาบันวิจยั ประชากรและสังคม มหาวิทยาลยั มหดิ ล. ตัวอย่�ง โครงการสขุ ภาพคนไทย. 2560. รฐั ธรรมนูญผา่ นประชามตเิ ดินหน้าโรดแมปส่กู ารเลือกตง้ั . สขุ ภาพคนไทย 2560 (หนา้ 106-109). นครปฐม: สถาบนั วจิ ัยประชากรและสงั คม มหาวิทยาลยั มหิดล.

10 สถานการณ์เด่น ทางสขุ ภาพ

1 รัฐธรรมนูญผ่านประชามติ เดินหนา้ โรดแมปสูก่ ารเลอื กตงั้ เหตกุ ารณท์ ต่ี อ้ งบนั ทกึ ไวเ้ ปน็ ประวตั ศิ าสตรท์ างการเมอื งของประเทศ คอื การออกเสยี งประชามตขิ องคนไทย ต่อร่างรัฐธรรมนูญ เมื่อ 7 สิงหาคม 2559 โดยประชาชนส่วนใหญ่ให้ความเห็นชอบกับร่างรัฐธรรมนูญ เพือ่ ให้ประกาศใช้เป็นกฎหมายสูงสุดของประเทศ พร้อมกับเห็นชอบกับค�าถามพ่วงให้สมาชิกวุฒิสภา (ส.ว.) ร่วมลงคะแนนเลือกนายกรัฐมนตรีกับสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร (ส.ส.) ในช่วง 5 ปีแรกหลังรัฐธรรมนูญ มีผลบังคับใช้ภายหลังการลงประชามติดงั กล่าว ภาครัฐจะเดนิ หน้าโรดแมปโดยออกกฎหมายเลือกตั้งและ กฎหมายอืน่ ๆ ทีเ่ กี่ยวข้องที่จะน�าไปสู่การเลือกตัง้ ทั่วไปให้ประเทศไทยเข้าสู่กระบวนการประชาธิปไตยต่อไป คาดวา่ การเลือกต้ังครง้ั ใหญ่จะเกิดขึ้นในปี 2561 หลังงานพระราชพธิ สี �าคญั เสร็จส้ินลง รัฐธรรมนญู ฉบบั มีชยั ฤชพุ นั ธ์ รัฐธรรมนญู โดยร่าง รธน. เสร็จสนิ้ ลงในปี 2558 แต่สภา ในรัฐบาลยคุ คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ปฏิรปู แห่งชาติ (สปช.) ไมเ่ ห็นชอบร่าง รธน. ฉบบั ดังกล่าว คสช.จึงได้แต่งตั้งคณะกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ (กรธ.) ได้มีการยกร่างรัฐธรรมนูญ (รธน.) ฉบบั แรกโดย จา� นวน 21 คน มาจดั ท�ารา่ งรฐั ธรรมนูญฉบับใหมอ่ กี คร้งั โดย ศ.ดร.บวรศกั ด์ิ อวุ รรณโณ เป็นประธานกรรมาธกิ ารยกรา่ ง กา� หนดใหน้ ายมชี ัย ฤชพุ นั ธ์ุ เปน็ ประธานคณะกรรมการรา่ ง 106 สขุ ภาพคนไทย 2560

รฐั ธรรมนญู กา� หนดระยะเวลาการรา่ งรฐั ธรรมนูญไว้ 6 เดอื น แต่ถ้าเป็นกลุ่มทีม่ อี �านาจต่อรองน้อยก็แทบแก้ไขไม่ได้เลย ตัง้ แตพ่ ฤศจิกายน 2558 จนถงึ เมษายน 2559 เมอื่ รา่ ง รธน. ยิง่ ไปกว่านัน้ ยังมขี ้อก�าหนดเพิ่มเติมให้การแก้ไข รธน. เสรจ็ ส้ินแลว้ ตามข้นั ตอนท่ีกา� หนดไวต้ อ้ งนา� รา่ ง รธน. ท้งั ฉบบั ในบางเรื่องต้องทา� ประชามติด้วย เช่น หมวดทวั่ ไป หมวด ไปขอความเห็นชอบจากประชาชนโดยการลงประชามติ พระมหากษัตริย์ เรื่องคุณสมบตั ิของผู้ด�ารงต�าแหน่งต่างๆ จากนัน้ จึงจะนา� ขึน้ ทลู เกล้าฯ เพือ่ ทรงลงพระปรมาภิไธย ตาม รธน. และอ�านาจหน้าทขี่ ององค์กรอิสระ เป็นต้น และประกาศใชเ้ ปน็ กฎหมายสงู สดุ ของประเทศ ท้ังนกี้ อ่ นการลงประชามติ เมื่อ 7 สงิ หาคม 2559 ไดม้ กี าร ถกเถยี งกนั อยา่ งกวา้ งขวาง ถงึ ผลกระทบท่ีอาจเกดิ ขน้ึ หากรา่ ง ร่าง รธน. ฉบับมีชัยฯ ประกอบด้วยเนอื้ หา 279 รธน. ฉบบั มีชยั ฯ ไม่ผา่ นการลงประชามติ หลายฝ่ายเกรงว่า มาตรา 16 หมวด และบทเฉพาะกาล โดยมีประเด็นสา� คญั อาจส่งผลกระทบตอ่ เสถยี รภาพของรฐั บาล คสช. เนือ่ งจาก ทีส่ าธารณชนให้ความสนใจเป็นพิเศษคือ “ทีม่ าของนายก กลุ่มการเมืองต่างๆ อาจฉวยโอกาสปลุกกระแสต่อต้าน รฐั มนตร”ี ซง่ึ เปดิ ชอ่ งใหม้ นี ายกฯ คนนอกท่มี ไิ ดเ้ ปน็ ส.ส. ได้ รฐั บาลได้ ส.ว.จ�านวน 250 คน สว่ นหน่งึ มาจากคณะกรรมการสรรหา ทีแ่ ต่งตั้งโดย คสช. และอกี ส่วนหนงึ่ มาโดยต�าแหน่ง สทิ ธดิ า้ นสาธารณสขุ ใน รธน. ฉบบั มชี ัยฯ อาทิ ปลัดกระทรวงกลาโหม ผู้บญั ชาการกองทพั ไทย ผู้บัญชาการทหารบก ผู้บัญชาการทหารเรือ ผู้บัญชาการ สา� หรบั รา่ งรฐั ธรรมนูญฉบบั พ.ศ. 2559 เน้อื หาด้าน ทหารอากาศและผู้บัญชาการต�ารวจแห่งชาติ ส่วน ส.ส. สาธารณสขุ ปรากฏอยใู่ นหมวด 3 ว่าดว้ ยสิทธิและเสรีภาพ จะมีจ�านวน 500 คน ใช้ระบบจัดสรรปนั สว่ นผสมที่ใช้บัตร ของปวงชนชาวไทย มาตรา 47–48 เลือกตัง้ ใบเดียว โดยนา� คะแนนการเลอื กตั้ง ส.ส. เขต มาคา� นวณหา ส.ส. ระบบบัญชีรายชอื่ อีกทีหนง่ึ อีกประเด็น มาตรา 47 “บคุ คลย่อมมสี ทิ ธิได้รับการบริการ ทสี่ า� คญั คอื กลไกปอ้ งกนั ไมใ่ หค้ นทจุ รติ เขา้ สกู่ ารเมือง โดยรา่ ง สาธารณสุขของรฐั บุคคลผยู้ ากไรย้ อ่ มมีสทิ ธไิ ดร้ บั การบรกิ าร รธน. ฉบับมีชัยฯ ก�าหนดเป็นลักษณะต้องห้ามไม่ให้บุคคล สาธารณสขุ ของรฐั โดยไมเ่ สยี คา่ ใชจ้ า่ ยตามท่กี ฎหมายบญั ญัติ บางกลมุ่ เปน็ ส.ส., ส.ว., และรฐั มนตรี เชน่ บคุ คลท่เี คยตอ้ ง บุคคลยอ่ มมสี ิทธไิ ดร้ บั การปอ้ งกนั และขจดั โรคตดิ ตอ่ อนั ตราย ค�าพิพากษาถึงทสี่ ุดว่ากระท�าผดิ ฐานทุจริตหรือประพฤติ จากรฐั โดยไมเ่ สียคา่ ใช้จา่ ย” มิชอบ หรือคนทเี่ คยต้องค�าพิพากษาถึงทสี่ ดุ ว่ากระทา� การ ทจุ รติ ในการเลอื กตง้ั นอกจากน้ยี ังมีหมวดการปฏริ ปู ประเทศ มาตรา 48 “สิทธิของมารดาในชว่ งระหวา่ งก่อนและ ทีแ่ ยกออกมาเฉพาะ โดยก�าหนดให้มีการปฏิรูปทงั้ หมด หลงั คลอดบุตรยอ่ มไดร้ บั ความคมุ้ ครองและชว่ ยเหลือตามที่ 7 ดา้ น ไดแ้ ก่ การเมอื ง การบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ กฎหมาย กฎหมายบัญญตั ิ ...บคุ คลซง่ึ มอี ายเุ กนิ หกสิบปแี ละไมม่ ีรายได้ กระบวนการยตุ ธิ รรม การศึกษา เศรษฐกิจ และอน่ื ๆ เพียงพอแก่การยงั ชีพ และบคุ คลผู้ยากไร้ย่อมมสี ิทธิได้รับ ความชว่ ยเหลอื ท่ีเหมาะสมจากรฐั ตามท่ีกฎหมายบัญญตั ”ิ อยา่ งไรกต็ าม รา่ ง รธน. ฉบับมชี ยั ฯ ไดร้ บั การวพิ ากษ์ วิจารณ์ว่า มีบทบัญญตั ิทกี่ �าหนดให้แก้ไขได้ยากมาก นอกจากนยี้ งั เขียนอยู่ในหมวด 5 หน้าทขี่ องรัฐ โดยกระบวนการลงมตติ ามมาตรา 253 ของรา่ ง รธน. ฉบับน้ี มาตรา 55 “รฐั ตอ้ งดา� เนินการใหป้ ระชาชนไดร้ บั การบรกิ าร ก�าหนดไว้ว่าจะแก้ไขได้โดยใช้เสยี งข้างมากจากรัฐสภา สาธารณสขุ ทีม่ ีประสิทธิภาพอย่างทวั่ ถึง เสริมสร้างให้ ภายใตเ้ งอ่ื นไขวา่ ตอ้ งมีเสียงสนับสนุนไมน่ อ้ ยกวา่ รอ้ ยละ 10 ประชาชนมีความรู้พืน้ ฐานทีเ่ กีย่ วกับการส่งเสริมสขุ ภาพ จากทกุ พรรคการเมือง และ ส.ว. จา� นวน 1 ใน 3 ลงมตใิ หก้ าร และการปอ้ งกนั โรค และสนับสนนุ ใหม้ กี ารพฒั นาภมู ปิ ญั ญา เหน็ ชอบ ซึ่งแตกตา่ งจาก รธน. ปี 2540 และ รธน. ปี 2550 ดา้ นการแพทย์แผนไทยใหเ้ กดิ ประโยชน์สูงสดุ ” ท่ีก�าหนดเพียงให้ใช้เสยี งข้างมากจากรัฐสภาเท่านนั้ ดังนนั้ ร่าง รธน. ฉบบั มีชัยฯ ถ้าเป็นข้อเสนอแก้ไขจากกลุ่มทีม่ ี อน่งึ บริการสาธารณสุขต้องครอบคลมุ การส่งเสริม อา� นาจและฐานเสียงในสภามาก กย็ ังพอมโี อกาสแกไ้ ขไดบ้ า้ ง สุขภาพ การควบคุม และป้องกันโรค การรักษาพยาบาล และการฟน้ื ฟสู ขุ ภาพ และรฐั ตอ้ งพฒั นาการบรกิ ารสาธารณสขุ ให้มีคณุ ภาพและมาตรฐานสูงขนึ้ อย่างตอ่ เนื่องดว้ ย 10 สถานการณเ์ ด่นทางสุขภาพ 107

ประเดน็ สิทธทิ างสาธารณสขุ ในรา่ งรฐั ธรรมนญู ขา้ งตน้ กลา่ วถงึ น้ันกา� หนดไวใ้ นหมวดการปฏริ ปู ประเทศ มาตรา 258 ช ได้รับการวิพากษ์วิจารณ์จากภาคประชาสงั คมบางส่วนว่า ขอ้ (4) รฐั ตอ้ งปรบั ระบบหลักประกนั สุขภาพใหป้ ระชาชนได้ ถดถอยไปจากรัฐธรรมนูญฉบบั ก่อนหน้า โดยนายนมิ ิตร์ รับสทิ ธิประโยชน์จากการบริหารจัดการและการเข้าถึง เทียนอดุ ม อดีตกรรมการหลกั ประกันสุขภาพแห่งชาติระบุ บริการทมี่ ีคณุ ภาพ สะดวกทดั เทียมกนั และ (5) ใหม้ ีระบบ วา่ สิทธกิ ารรกั ษาพยาบาลในรา่ งฉบบั น้ดี อ้ ยกวา่ รฐั ธรรมนูญ การแพทย์ปฐมภูมทิ ีม่ แี พทย์เวชศาสตร์ครอบครัว ดูแล ปี 2540 และ 2550 เพราะยึดแนวทางการสงเคราะห์จาก ประชาชนในสัดส่วนทีเ่ หมาะสม ภาครฐั แบบเดมิ ๆ1 ทางดา้ นเครอื ขา่ ยแพทยช์ นบทกไ็ ดแ้ สดง ความกังวลเช่นกัน โดย นพ.สุภัทร ฮาสุวรรณกจิ กรรมการ ส่วนนายภัทระ ค�าพิทักษ์ กรธ. ได้ยนื ยนั เช่นกันว่า ชมรมแพทย์ชนบท และ ผอ.รพ.จะนะ จ.สงขลา มองว่า เนือ้ หาในร่างนัน้ ได้ก�าหนดให้กองทุนต่างๆ ต้องปรับระบบ การเปลีย่ นสิทธิเป็นการสงเคราะห์โดยรัฐลดชัน้ จากเดิมที่ ใหป้ ระชาชนได้รับสิทธิประโยชนท์ ีด่ ีขนึ้ กวา่ เดิม โดยกองทนุ หลกั ประกันสุขภาพเป็นสทิ ธิของทกุ คนอย่างเท่าเทียม สขุ ภาพท้งั 3 กองทนุ ทม่ี ีอยใู่ นปจั จบุ นั คอื กองทุนสวสั ดกิ าร ไม่ว่าจะเป็นคนยากไร้ คนพิการ ผู้สูงอายุและเด็ก ดังนนั้ ข้าราชการ กองทนุ ประกันสงั คม และบัตรทอง ต้องมกี าร มาตรา 47 ทเี่ ขียนข้ึนมาใหมส่ ามารถตคี วามไดว้ า่ เปิดชอ่ ง ปรบั สทิ ธปิ ระโยชน์ การบรหิ ารจดั การ และการเขา้ ถงึ บรกิ าร ให้ประชาชนนอกจาก 4 กลุ่มนีต้ ้อง “ร่วมจ่าย” เพราะ ให้อยภู่ ายใต้คณุ ภาพ และสะดวกทดั เทียมกนั นอกจากนัน้ รัฐเห็นว่าหลักประกันสขุ ภาพเป็นภาระ2 อย่างไรก็ตาม ประชาชนจะไดร้ บั การดแู ลท่ดี ขี น้ึ จากรฐั ทร่ี ะบไุ วใ้ นมาตรา 55 นพ.วชิ ยั โชคววิ ฒั น กรรมการ สปสช. และผทู้ รงคณุ วฒุ ดิ า้ น วา่ “รฐั ตอ้ งดา� เนนิ การใหป้ ระชาชนไดร้ บั บรกิ ารสาธารณสุข สง่ เสรมิ สขุ ภาพ ชว้ี า่ ประเดน็ ท่มี ผี วู้ จิ ารณว์ า่ รฐั ธรรมนูญฉบบั ท่ีมีประสทิ ธภิ าพอยา่ งท่ัวถงึ ” เทา่ กบั วา่ เปน็ การใหบ้ รกิ ารแบบ น้ตี ดั สทิ ธเิ รอื่ งความเท่าเทยี มนัน้ เป็นความเขา้ ใจผดิ เพราะ ครบวงจร4 มกี ารรับรองไว้แล้วในมาตรา 4 วรรคสอง ทัง้ นีก้ รรมการ รา่ งรัฐธรรมนญู (กรธ.) ก็ยืนยนั ว่า เนอื้ หาในรา่ ง รธน. ไมม่ ี ผลการลงประชามตผิ ่านฉลุย 61:39 การตดั สทิ ธขิ องประชาชน แตใ่ นทางกลบั กนั เปน็ การเพม่ิ สทิ ธิ การลงประชามติเม่อื 7 สิงหาคม 2559 ผลปรากฏวา่ มากขึน้ รวมถึงสทิ ธิจากระบบบตั รทองทเี่ ดิมไม่เคยถูกระบุ ไว้มาก่อน มผี ู้เห็นชอบร่างรัฐธรรมนญู จ�านวน 16,820,402 เสยี ง คดิ เปน็ 61.35% ไมเ่ หน็ ชอบ 10,598,037 เสยี ง หรอื 38.65% ทศิ ทางการปฏริ ูปดา้ นสาธารณสุขไทย สว่ นการลงประชามตใิ นคา� ถามพว่ งท่ถี ามวา่ “ทา่ นเหน็ ชอบ นายมีชัย ฤชุพันธ์ ประธาน กรธ. ได้บรรยายพิเศษ หรือไม่ว่า เพอื่ ให้การปฏิรปู ประเทศเกิดความต่อเนอื่ ง ตามแผนยุทธศาสตร์แห่งชาติ สมควรก�าหนดไว้ใน เร่ือง “รัฐธรรมนญู กับการปฏิรูประบบสุขภาพ” ว่าร่าง บทเฉพาะกาลว่า ในระหว่าง 5 ปแี รกนบั แตว่ ันท่ีมีรฐั สภา รัฐธรรมนูญฉบับนไี้ ด้บรรจุเรือ่ งกองทุนหลักประกันสขุ ภาพ ชุดแรกตามรฐั ธรรมนญู นี้ ให้ทีป่ ระชุมร่วมกันของรฐั สภา ถ้วนหน้าไว้ในร่างรัฐธรรมนญู เพื่อให้เกิดคุณภาพและ เป็นผู้พิจารณาให้ความเห็นชอบบุคคลซงึ่ สมควรได้รับ ประสิทธภิ าพท่สี งู ขน้ึ ประชาชนไดร้ บั ประโยชนม์ ากขน้ึ และ แต่งตัง้ เป็นนายกรฐั มนตร”ี มคี ะแนนเสียงเห็นชอบ ทา� ใหร้ ะบบน้ยี ่งั ยนื ตอ่ ไป ไมไ่ ดม้ ีการลม้ เลกิ นโยบาย 30 บาท 15,132,050 เสียง คิดเป็น 58.07% และไม่เห็นชอบ รักษาทุกโรคอย่างทีห่ ลายฝ่ายกังวล นอกจากนสี้ งิ่ ทเี่ พิม่ ขึ้น 10,926,648 เสียง หรือ 41.93% มาจากรฐั ธรรมนญู ในอดีต คอื การดูแลประชาชนครอบคลุม ต้งั แตเ่ กดิ จนตาย ใหม้ ีความรู้ ปอ้ งกนั รกั ษา ฟน้ื ฟู ครบวงจร ส�าหรับผู้มสี ิทธิออกเสียงประชามติครั้งนีม้ ีจ�านวน รวมทงั้ การสนับสนุนให้ประชาชนในประเทศมหี มอประจ�า 50,071,589 คน มีผู้มาใช้สทิ ธิ 29,740,677 คน คิดเป็น ครอบครัวด้วยการให้มีแพทย์เวชศาสตร์ประจ�าครอบครัว 59.4% เป็นบัตรดี 96.85% เทยี บกับการลงประชามติ ควบคู่ไปกับแพทย์ผู้เชี่ยวชาญสาขาต่างๆ3 สงิ่ ทนี่ ายมชี ัยฯ ร่างรัฐธรรมนญู เมอื่ ปี 2550 แล้ว ปี 2559 มีผู้มาใช้สทิ ธิ มากกว่าปี 2550 ซึ่งมีจ�านวน 25.9 ล้านคนจากจ�านวน ผูม้ ีสิทธิ 45 ลา้ นคน คดิ เป็น 57.61% ทัง้ น้ี ภาคอีสานลงมติ 108 สุขภาพคนไทย 2560

ไม่รับร่างมากทสี่ ดุ และ 3 จังหวัดชายแดนภาคใต้ ได้แก่ แก้ในร่าง รธน. ในหมวดพระมหากษัตริย์ 2 ประเด็น คือ ยะลา ปตั ตานี และนราธวิ าสกไ็ มร่ บั รา่ งเชน่ กนั ขณะท่ีจงั หวดั เรอื่ งผูส้ า� เรจ็ ราชการแทนพระองค์ และการขอพระราชทาน ทมี่ คี ะแนนเสียงเห็นชอบร่างและค�าถามพ่วงมากทสี่ ุด ร่างทีผ่ ่านประชามติกลบั คืนมาแก้ไข ทัง้ หมดเพื่อให้เป็นไป 5 จงั หวดั แรก ไดแ้ ก่ ชมุ พร นครศรธี รรมราช ภเู กต็ สรุ าษฎรธ์ านี ตามพระราชอา� นาจของพระองค์6 จากนัน้ รัฐบาลได้เสนอ และระนอง ร่าง (ฉบับชัว่ คราว) พ.ศ. 2557 แก้ไขเพิม่ เติมเข้าสู่ สนช. โดยพิจารณา 3 วาระรวด ทปี่ ระชุมเห็นชอบต่อการแก้ไข โรดแมปขยับ เลือกตัง้ หลังงานพระราชพธิ ี เปน็ เอกฉนั ท์ ในสว่ นน้ี พล.อ.ประยุทธ์ ยนื ยันวา่ กระบวนการ หลังจากร่างรัฐธรรมนญู ผ่านความเห็นชอบจาก แก้ไขร่างฉบบั ประชามติจะใช้เวลาไม่เกิน 3 เดือน ส่วนการเลอื กตัง้ จะเกิดขึน้ หลังจากงานพระราชพิธี การท�าประชามติ ทา� ใหโ้ รดแมปสกู่ ารเลอื กตง้ั มีความชดั เจน พระบรมศพและพธิ บี รมราชาภเิ ษก โดยคาดวา่ พรรคการเมอื ง มากข้นึ โดย พล.อ.ประยทุ ธ์ จนั ทรโ์ อชา นายกรฐั มนตรกี ลา่ ว จะหาเสียงได้ในช่วงปลายปี 2560 และในปี 2561 ก็จะได้ ผา่ นรายการเดนิ หนา้ ประเทศไทยวา่ ทุกอยา่ งจะเปน็ ไปตาม รฐั บาลชดุ ใหมภ่ ายหลงั การเลอื กตง้ั ตอ่ มา ดร.วษิ ณุ เครอื งาม โรดแมปท่ีเคยประกาศไว้ โดยจะมีการเลือกตัง้ ในปลายปี รองนายกรฐั มนตรี ไดย้ นื ยนั วา่ ระหวา่ งท่ีมพี ระราชพธิ สี า� คญั 25605 ซึ่งตามขัน้ ตอนต้องแก้ไขเพิ่มเติมบทเฉพาะกาล จะมกี ารเลือกตง้ั มาแทรกในชว่ งเวลาอันสา� คญั น้ีไมไ่ ด้ แตเ่ ม่ือ ของร่างรัฐธรรมนญู ให้สอดคล้องกับประชามติตามประเด็น ไปถึงช่วงหนึง่ คงจะประกาศวันเลือกตั้งล่วงหน้าได้ เพื่อให้ ค�าถามพ่วงซึง่ ได้รับความเห็นชอบจากประชาชนแล้ว พรรคการเมืองทา� กจิ กรรมตา่ งๆ ท้ังการจดั ต้งั พรรคการเมอื ง แ ล ะ ส ่ ง ใ ห ้ ศ า ล รั ฐ ธ ร ร ม นู ญ ต ร ว จ ส อ บ ค ว า ม ถู ก ต ้ อ ง ประชมุ พรรคการเมอื ง หาหวั คะแนน หาเสียง โดยยงั ไมย่ งุ่ เก่ยี ว หลังจากนั้นจะน�าขึ้นทูลเกล้าฯ ถวายเพือ่ ทรงพิจารณาและ อะไรกบั วันเลอื กต้งั 7 ลงพระปรมาภิไธย ใช้เวลารวมแลว้ ไม่เกิน 3 เดอื น บทส่งทา้ ย นายกรัฐมนตรีระบวุ ่าเม่ือทรงลงพระปรมาภิไธย ภายหลงั การลงประชามตริ บั รองรา่ งรฐั ธรรมนูญฉบบั และประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่แล้ว รัฐธรรมนญู ฉบบั ช่วั คราว พ.ศ. 2557 จะสิ้นสดุ ลงและรฐั ธรรมนูญฉบบั ใหม่ พ.ศ. 2559 ภาครัฐไดเ้ ร่งออกกฎหมายประกอบรัฐธรรมนูญ จะเรม่ิ ใชบ้ งั คบั โดย กรธ. จะตอ้ งจดั ท�ากฎหมายประกอบอีก เพื่อน�าไปสู่การเลอื กตั้ง ซึ่งคาดว่าจะเกิดขึ้นในปี 2561 10 ฉบบั ทีส่ �าคัญคือกฎหมายทีเ่ กีย่ วกับการเลอื กตั้ง ส.ส. โดยรฐั ธรรมนญู ฉบับใหมน่ ้ี ไดบ้ รรจเุ ร่อื งกองทุนหลกั ประกนั การได้มาซ่ึง ส.ว. คณะกรรมการการเลอื กตั้ง (กกต.) และ สุขภาพถ้วนหน้าไว้ในร่างรัฐธรรมนูญ และเน้นการดูแล พรรคการเมือง จากนนั้ จึงเสนอให้สภานิติบัญญตั ิแห่งชาติ ประชาชนครอบคลมุ ตั้งแต่เกิดจนตาย รวมทัง้ สนับสนุน (สนช.) พจิ ารณา คาดวา่ จะประกาศใชไ้ ดไ้ มเ่ กนิ กลางปี 2560 ให้ประชาชนมหี มอประจ�าครอบครวั สว่ นภาคประชาสังคม หลงั จากน้ันเปน็ หนา้ ท่ี กกต. ทจ่ี ะจดั การเลอื กต้งั ท่วั ไปใหแ้ ลว้ ก็คาดหวังว่า สิทธิต่างๆ ด้านสาธารณสุขทีป่ ระชาชนพึง เสร็จภายใน 150 วนั ซง่ึ กค็ อื ชว่ งปลายปี 2560 จะได้รับยงั คงมีมาตรฐานและเสมอภาค โดยเฉพาะระบบ กองทนุ สุขภาพ สุดท้ายแล้วเมอื่ ร่างรัฐธรรมนูญฉบับใหม่ อย่างไรก็ตามระหว่างที่ กรธ. ได้จัดทา� กฎหมายลกู บงั คับใช้ หน่วยงานทเี่ ก่ียวข้องทัง้ ประกันสังคม บัตรทอง และรอให้ “ในหลวงรชั กาลที่ 9” ทรงลงพระปรมาภิไธยนั้น และ สปสช. จะต้องปรับระบบการให้บริการ การรักษา ได้เกิดเหตุการณ์ทนี่ า� มาสู่ความโศกเศร้าของคนไทย การเพม่ิ สทิ ธติ า่ งๆ ใหท้ ดั เทยี ม มมี าตรฐาน เพอ่ื เปน็ ประโยชน์ ทงั้ ประเทศ เมือ่ สมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ตอ่ ประชาชนต่อไป เสด็จสวรรคต เมอื่ 13 ตุลาคม 2559 ในช่วงแรกรัฐบาล ยนื ยนั วา่ กระบวนการเปล่ยี นผา่ นรชั กาลครง้ั นจ้ี ะไมก่ ระทบ การเลอื กตง้ั ท่วี างไวใ้ นปลายปี 2560 ตอ่ มาเม่ือ 10 มกราคม 2560 พล.อ.ประยทุ ธ์ ได้แถลงว่าส�านกั ราชเลขาธิการ ส�านกั พระราชวัง ได้ทา� เรือ่ งมาทรี่ ัฐบาลว่ามีประเด็นทีต่ ้อง 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 109

2 ยุทธศาสตร์ชาติ ระยะ 20 ปี ในยุครัฐบาล คสช. มีผู้กล่าวถึงค�าว่า ยุทธศาสตร์ชาติบ่อยครัง้ คนจ�านวนไม่น้อยคงเกิดความสงสัย ว่า ยุทธศาสตร์ชาติทีป่ รากฏในสื่อต่างๆ คืออะไร ยุทธศาสตร์ชาติของประเทศไทยก�าหนดไว้อย่างไร ยิ่งเมือ่ ทราบว่า ประเทศไทยก�าลังจัดท�ายุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศล่วงหน้าถึง 20 ปี หลายคน ได้ตัง้ ค�าถามว่า การก�าหนดยุทธศาสตร์ล่วงหน้านานขนาดนี้เป็นการเหมาะสมแล้วหรือไม่ รัฐบาลที่เข้ามา บรหิ ารประเทศในอนาคตจะมคี วามเปน็ อสิ ระในการกา� หนดนโยบายไดม้ ากนอ้ ยเพยี งใด นอกจากน้แี ผนพฒั นา เศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติซงึ่ มีก�าหนดเวลาฉบับละหา้ ปนี น้ั จะมบี ทบาทอยา่ งไร มคี วามเกย่ี วขอ้ งเช่อื มโยง กับยุทธศาสตร์ชาติอย่างไร บทความนี้จะกล่าวถึงยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี และผลทีจ่ ะเกิดขึ้นกับ ระบบสุขภาพของประชาชนในอนาคต ยุทธศาสตรช์ าติ ให้มียุทธศาสตร์ชาติเป็นเป้าหมายการพัฒนาประเทศอย่าง เป็นเปา้ หมายการพัฒนาประเทศ ยัง่ ยนื ตามหลกั ธรรมาภิบาล เพือ่ ใช้เป็นกรอบในการจัดทา� แผนต่างๆ ให้สอดคล้องและบรู ณาการกัน เพื่อให้เกิด ร่างรัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทยทผี่ ่านการท�า เป็นพลังผลกั ดันร่วมกันไปสู่เป้าหมายดังกล่าว การจัดทา� ประชามตเิ มอื่ 7 สงิ หาคม 2559 ได้กา� หนดให้มยี ทุ ธศาสตร์ การก�าหนดเป้าหมาย ระยะเวลาทจี่ ะบรรลเุ ป้าหมาย ชาติ 20 ปี ไวใ้ นรฐั ธรรมนูญเปน็ ครั้งแรก เพอื่ วางเปา้ หมาย และสาระที่พึงมีในยทุ ธศาสตร์ชาตใิ ห้เปน็ ไปตามหลกั เกณฑ์ ระยะยาวในการพฒั นาประเทศ กระบวนการวางยทุ ธศาสตร์ และวิธีการทีก่ ฎหมายบญั ญตั ิ ทงั้ นีก้ ฎหมายดังกล่าวต้องมี ของประเทศไทยในอีก 20 ปีข้างหน้า เริ่มด�าเนนิ การอย่าง บทบัญญตั เิ กย่ี วกบั การมสี ว่ นรว่ มและการรบั ฟงั ความคดิ เหน็ จริงจังมาต้ังแต่ 30 มิถุนายน 2558 โดยคณะรัฐมนตรี ของประชาชนทกุ ภาคสว่ นอยา่ งทัว่ ถึงด้วย ... ไดม้ ีมตติ ามท่ีสา� นักเลขาธกิ ารคณะรฐั มนตรี (สลค.) เสนอให้ จัดทา� ยทุ ธศาสตรช์ าติระยะ 20 ปี ระหว่างปี 2560–2579 มาตรา 142 ในการเสนอร่างพระราชบัญญัติ โดยเหน็ ชอบใหม้ ีการต้งั คณะกรรมการจดั ทา� ยทุ ธศาสตรช์ าติ งบประมาณรายจ่ายประจ�าปีงบประมาณ ต้องแสดงแหล่ง ทีม่ เี ลขาธิการนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน เพือ่ ขับเคลอื่ น ทมี่ าและประมาณการรายได้ ผลสัมฤทธิห์ รือประโยชน์ การพัฒนาประเทศสู่ความ “มั่นคง ม่งั คง่ั และยง่ั ยนื ”1 ทีค่ าดว่าจะได้รับจากการจ่ายเงิน และความสอดคล้องกับ ยุทธศาสตรช์ าติ และแผนพฒั นาต่างๆ ทง้ั นี้ตามหลกั เกณฑ์ ร่างรัฐธรรมนญู แห่งราชอาณาจักรไทย กล่าวถึง ท่ีบญั ญตั ไิ วใ้ นกฎหมายวา่ ดว้ ยวนิ ัยทางการเงนิ การคลังของรฐั ยทุ ธศาสตรช์ าตไิ ว้ในหลายมาตรา อาทิ มาตรา 65 รฐั พงึ จดั 110 สุขภาพคนไทย 2560

มาตรา 162 คณะรัฐมนตรีทจี่ ะเข้าบริหารราชการ แตใ่ นทางปฏิบัติ รัฐบาลทีเ่ ขา้ มาบรหิ ารประเทศมักให้ความ แผ่นดินต้องแถลงนโยบายต่อรัฐสภา ซึง่ ต้องสอดคล้องกับ สา� คญั กบั นโยบายส�าคญั ของพรรคท่ีหาเสยี งไวก้ บั ประชาชน หน้าที่ของรฐั แนวนโยบายแห่งรฐั และยทุ ธศาสตรช์ าติ... เป็นลา� ดับแรก เมือ่ มีการเปลีย่ นรัฐบาลก็มักจะเปลีย่ น นโยบายทางเศรษฐกจิ และสังคมหลายเรอ่ื ง ทา� ใหก้ ารบรหิ าร จากบทบัญญัติข้างต้นแสดงให้เห็นว่าภายหลังที่ งานขาดความต่อเนือ่ ง ดังนัน้ เพือ่ เป็นการปฏิรูประบบการ รัฐธรรมนูญประกาศใช้แล้ว ยทุ ธศาสตร์ชาติจะถูกน�าไปใช้ บรหิ ารราชการแผน่ ดนิ ของประเทศและเพ่อื เปน็ การกา� หนด เปน็ กรอบในการวางแผนบรหิ ารราชการแผน่ ดนิ ของรฐั บาล ใหร้ ฐั บาลท่เี ขา้ มาบรหิ ารประเทศมคี วามรบั ผดิ ชอบท่ีจะตอ้ ง แผนการดา� เนินการของสว่ นราชการ รวมถงึ แผนการจดั สรร ขับเคลือ่ นประเทศไปสู่เป้าหมายทีท่ กุ คนในประเทศยอมรับ งบประมาณ ท้งั น้เี น้อื หาสาระท่ีจะปรากฏในยทุ ธศาสตรช์ าติ รว่ มกนั จงึ มแี นวคดิ จากหลายฝา่ ยท้งั ภาครฐั และเอกชน อาทิ จะต้องเปน็ ไปตามกฎหมายทจ่ี ะบัญญตั ขิ ้นึ สภาขบั เคล่ือนการปฏริ ปู ประเทศ (เดมิ คอื สภาปฏริ ปู แหง่ ชาต)ิ นกั วิชาการจากหลายองค์กรทีเ่ ห็นว่าประเทศไทยจ�าเป็น ท�าไมจึงต้องมียทุ ธศาสตรช์ าติ จะต้องมีเป้าหมายการพัฒนาในระยะยาว หรือทีเ่ รียกว่า ทีผ่ ่านมาประเทศไทยได้ก�าหนดเป้าหมายและ “ยทุ ธศาสตรช์ าต”ิ เพอ่ื ใหแ้ ตล่ ะรฐั บาลท่ีเขา้ มาบรหิ ารประเทศ กา� หนดนโยบายเพอ่ื มงุ่ สเู่ ปา้ หมายการพฒั นาท่ีกา� หนดไว้ และ ยทุ ธศาสตร์การพัฒนาประเทศภายใต้แผนพัฒนาเศรษฐกิจ เปน็ กรอบในการกา� หนดนโยบายของกระทรวงตา่ งๆ ใหเ้ ปน็ และสังคมแหง่ ชาติ ซ่งึ แต่ละแผนฯ มีระยะเวลาหา้ ปีเท่านั้น แผนภาพท่ี 1 วสิ ัยทศั น์ของยุทธศาสตรช์ าติระยะ 20 ปี วิสยั ทัศน์: ประเทศมีความมั่นคง มง่ั คัง่ ยง่ั ยนื เป็นประเทศพฒั นาแลว้ ดว้ ยการพัฒนาตามปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง ความมัน่ คง ความมัง่ ค่งั ความยัง่ ยนื • การมีความมัน่ คงปลอดภัย จากภัยและการ • ประเทศไทยมกี ารขยายตวั ของเศรษฐกจิ อยา่ ง • การพัฒนาทีส่ ามารถสร้างความเจริญ รายได้ เปลย่ี นแปลงทง้ั ภายในประเทศและภายนอกประเทศ ตอ่ เนือ่ ง ยกระดบั เป็นประเทศในกลุ่มประเทศ และคุณภาพชีวิตของประชาชนเพิ่มขึ้นอย่าง ในทกุ ระดับ ทงั้ ระดับประเทศ สังคม ชุมชน รายได้สูง ความเหลือ่ มล�า้ ของการพัฒนาลดลง ต่อเนือ่ ง ซึ่งเป็นการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจ ครอบครวั และปจั เจกบคุ คล และมีความม่นั คงทุก ประชากรได้รับผลประโยชน์จากการพัฒนา ที่ไม่ใช้ทรัพยากรธรรมชาติเกินพอดี ไม่สร้าง มติ ิ ท้งั มติ เิ ศรษฐกจิ สงั คม ส่งิ แวดลอ้ ม และการเมอื ง อยา่ งเท่าเทียมกันมากขน้ึ มลภาวะต่อสิง่ แวดล้อมจนเกินความสามารถ • ประเทศ มีความมั่นคงในเอกราชและอธิปไตย มี • เศรษฐกิจมีความสามารถในการแข่งขันสูง ในการรองรบั และเยยี วยาของนิเวศ สถาบนั ชาติ ศาสนา พระมหากษตั รยิ ท์ เี่ ขม้ แขง็ เป็น สามารถสรา้ งรายไดท้ ง้ั จากภายในและภายนอก • การผลิตและการบริโภคเป็นมิตรกับ ศูนย์กลางและเป็นทยี่ ึดเหนี่ยวจิตใจของประชาชน ประเทศ สร้างฐานเศรษฐกิจและสังคมแห่ง สิง่ แวดล้อม และสอดคล้องกับกฎระเบียบ ระบบการเมอื งท่มี น่ั คงเปน็ กลไก ทน่ี า� ไปสกู่ ารบรหิ าร อนาคต และเป็นจุดส�าคัญของการเชือ่ มโยงใน ของประชาคมโลกซึ่งเป็นทีย่ อมรับร่วมกัน ประเทศทีต่ อ่ เน่อื งและโปรง่ ใสตามหลกั ธรรมาภบิ าล ภูมภิ าค ทง้ั การคมนาคม ขนส่ง การผลิต การ ความอดุ มสมบรู ณข์ องทรัพยากรธรรมชาตแิ ละ คา้ การลงทนุ และการทา� ธรุ กจิ มบี ทบาทสา� คญั ส่งิ แวดลอ้ มมคี ณุ ภาพดขี น้ึ คนมคี วามรบั ผดิ ชอบ • สังคม มคี วามปรองดองและความสามคั คี สามารถ ในระดบั ภมู ภิ าคและระดบั โลก เกดิ สายสมั พนั ธ์ ต่อสังคม มีความเอื้ออาทร เสียสละ เพื่อผล ผนกึ กา� ลงั เพ่อื พฒั นาประเทศ ชมุ ชน มคี วามเขม้ แขง็ ทางเศษฐกิจ และการค้าอย่างมีพลงั ประโยชน์สว่ นรวม ครอบครวั มคี วามอบอุ่น • ความสมบูรณ์ในทุนที่จะสามารถสร้าง • มุ่งประโยชน์ส่วนรวมอย่างยัง่ ยืน ให้ความ • ประชาชน มีความม่นั คงในชีวิต มงี านและรายได้ที่ การพัฒนาอย่างต่อเนือ่ ง ได้แก่ ทุนมนุษย์ • ส�าคัญกับการมีส่วนร่วมของประชาชนทุกภาค • มั่นคง พอเพียงกับการด�ารงชีวิต มีทอี่ ยู่อาศัยและ ทุนทางปัญญา ทุนทางการเงิน ทุนที่เป็น ส่วน เพือ่ การพัฒนาในทุกระดับอย่างสมดุล ความปลอดภยั ในชีวติ และทรัพย์สนิ เครื่องมือเครือ่ งจักร ทุนทางสังคม และทุน มีเสถียรภาพ และยั่งยืน ฐานทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม มีความมั่นคงทาง ทรัพยากรธรรมชาติ และสิง่ แวดลอ้ ม ประชาชนทุกภาคส่วนในสังคมยึดถือและ อาหาร พลงั งาน และนา�้ ปฏิบตั ติ ามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 10 สถานการณเ์ ด่นทางสขุ ภาพ 111

แผนภาพท่ี 2 กรอบการพฒั นาของยุทธศาสตรช์ าติ เป้าหมาย: เพือ่ ให้ประเทศไทยสามารถยกระดับ ระยะ 20 ปี การพัฒนาจากการเป็นประเทศทอี่ ยู่ในกลุ่มประเทศรายได้ ปานกลางไปสู่ประเทศท่ีมรี ายได้สูงภายในปี 2579 มั่งคั่ง วสิ ัยทัศน์: ประเทศไทยมีความม่ันคง มั่งคั่ง ยงั่ ยนื 2. เป็นประเทศทีพ่ ัฒนาแล้ว ด้วยการพัฒนาตามปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพียง ซงึ่ ไดม้ ีการขยายความค�าว่า มั่นคง มง่ั คัง่ การสราง ยงั่ ยนื ตามแผนภาพท่ี 1 ความสามารถ ในการแขง ขัน จะเห็นได้ว่ายทุ ธศาสตร์ชาติได้ก�าหนดเป้าหมาย วิสยั ทัศน์ และแนวทางการพัฒนาทรี่ ัฐบาลแต่ละรัฐบาล 1. 3. 4. จะต้องให้ความสา� คัญ ซึ่งส่วนราชการจะได้นา� ไปก�าหนด นโยบายให้สอดคล้องและเป็นไปในทศิ ทางเดียวกัน เพือ่ ความม่นั คง การพัฒนา การสรางโอกาส ให้การจัดสรรงบประมาณเป็นไปอย่างมปี ระสทิ ธิภาพและ และเสรมิ สราง ความเสมอภาค เกดิ การบรู ณาการ สว่ นรายละเอยี ดรปู แบบวธิ กี ารดา� เนินงาน ศักยภาพคน และเทาเทียมกนั จะเปิดโอกาสให้รัฐบาลทีเ่ ข้ามาบริหารประเทศมคี วาม เป็นอิสระในการก�าหนดนโยบาย/แผนงาน/โครงการ ทางสงั คม ใหเ้ หมาะสมกบั สถานการณแ์ ละการเปล่ยี นแปลงตา่ งๆ ท่ีจะ เกิดขนึ้ ในอนาคต ม่ันคง 6. 5. ยั่งยืน ยทุ ธศาสตร์ชาติ การปรับสมดุล การสรา งการเตบิ โต กบั ระบบสุขภาพของประชาชน และพัฒนาระบบ บนคุณภาพชีวติ การบริหารจดั การ ที่เปนมิตรตอ ภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี มยี ทุ ธศาสตร์ สิง่ แวดลอ ม ทเี่ กี่ยวข้องกับระบบสุขภาพของประชาชนใน 2 ยทุ ธศาสตร์ ภาครัฐ ยทุ ธศาสตร์แรก ได้แก่ ยุทธศาสตร์การพัฒนาคนและ เสรมิ สรา้ งศกั ยภาพคน โดยกรอบแนวทางการพฒั นาท่ีส�าคญั ไปในทิศทางเดียวกันอย่างเป็นเอกภาพ ซึง่ จะน�าไปสู่การ ได้แก่ การสร้างเสริมให้คนมีสุขภาวะทีด่ ี ยุทธศาสตร์ทสี่ อง จัดสรรทรัพยากรอย่างมีประสิทธิภาพและเกิดพลังในการ ไดแ้ ก่ ยทุ ธศาสตรด์ า้ นการสรา้ งความเสมอภาคและเทา่ เทียม ขับเคลื่อนเพือ่ มงุ่ ไปสเู่ ป้าหมายรว่ มกัน กันทางสงั คม โดยกรอบแนวทางการพัฒนาทีส่ า� คัญ ได้แก่ การพัฒนาระบบบรกิ ารและระบบบริหารจดั การสขุ ภาพ ยทุ ธศาสตร์ชาติของไทย รัฐบาลพลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้แต่งตัง้ คณะ เนือ่ งจากยทุ ธศาสตร์ชาติ 20 ปี เป็นการก�าหนด เป้าหมายในระยะยาว ดังนนั้ เพื่อให้สามารถขับเคลือ่ นการ กรรมการจัดทา� ยทุ ธศาสตร์ชาติ ซึง่ มพี ลเอกวิลาศ อรุณศรี ดา� เนนิ การในทางปฏบิ ัติ จงึ จา� เปน็ ทจ่ี ะตอ้ งกา� หนดเปา้ หมาย เลขาธิการนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน2 เมือ่ 30 มถิ ุนายน และแนวทางดา� เนินการในแต่ละชว่ งเวลา ซ่งึ ในปัจจุบันไดม้ ี ท�าหน้าทีย่ กร่างกรอบยทุ ธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี 2558 การน�าแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ ซึ่งเป็น เปน็ รา่ งเบ้ืองตน้ เพอื่ ให้คณะกรรมการยุทธศาสตรช์ าติทีจ่ ะ แผนพฒั นาประเทศระยะ 5 ปมี าเปน็ เคร่อื งมอื ในการถา่ ยทอด จดั ตง้ั ขน้ึ ตามรฐั ธรรมนญู พจิ ารณาปรบั ปรงุ จนถงึ ตน้ ปี 2560 เป้าหมายและกรอบแนวทางสา� คัญในยทุ ธศาสตร์ชาติ คณะกรรมการจัดท�ายทุ ธศาสตร์ชาติ ได้ด�าเนินการยกร่าง ออกมาเป็นเป้าหมายระยะสัน้ ถึงปานกลาง ซึง่ กรอบ กรอบยทุ ธศาสตรช์ าตริ ะยะ 20 ปี โดยไดร้ บั ความคดิ เหน็ และ ยทุ ธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี (พ.ศ. 2560 – 2579) จะถูก ข้อเสนอแนะจากกรรมการจัดทา� ยทุ ธศาสตร์ชาติที่มาจาก ถ่ายทอดโดยแผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 12 – 15 หลายภาคสว่ น ไดแ้ ก่ ภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคการเมือง และนกั วิชาการ รวมถึงได้พิจารณานา� ข้อคิดเห็นจากสภา ปฏริ ปู แห่งชาติ และความคิดเหน็ จากภาคประชาชนมาเป็น ขอ้ มลู ซง่ึ รา่ งกรอบยุทธศาสตรช์ าตริ ะยะ 20 ปี มสี าระส�าคญั ดงั น้ี 112 สุขภาพคนไทย 2560

ส�าหรับแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ 2) บรกิ ารเปน็ เลศิ (Service Excellence Strategies) ฉบบั ที่ 12 (พ.ศ. 2560 – 2564) ซึ่งเป็นแผนพัฒนาฯ ประกอบด้วย 4 แผนงาน ได้แก่ 2.1) การพัฒนางานตาม ฉบับแรก ท่ตี อ้ งดา� เนินการตามกรอบทศิ ทางของยุทธศาสตร์ พระราชด�าริ 2.2) การพัฒนาระบบการแพทย์ปฐมภูมิ ชาติ ได้ถ่ายทอดเป้าหมายในการสร้างเสริมให้คนไทยมี 2.3) การพฒั นาระบบบรกิ ารสุขภาพ และ 2.4) ประเทศไทย สุขภาวะท่ดี ี โดยการกา� หนดตวั ชว้ี ดั การดา� เนนิ งานเพ่อื ใชใ้ น 4.0 ดา้ นสาธารณสขุ สขุ ภาพและเทคโนโลยีทางการแพทย/์ การขับเคลือ่ นยุทธศาสตร์ชาติไปสู่การปฏิบัติทีเ่ ป็นรูปธรรม เขตเศรษฐกิจพิเศษและการเข้าถึงบริการด้านสุขภาพใน อาทิ ประชากรอายุ 15 – 79 ปี ทีม่ ีภาวะน�า้ หนักเกินต้อง ชายแดนใต้ ลดลง การตายจากอบุ ัติเหตุทางถนนต�า่ กว่า 18 คนต่อ ประชากรแสนคน รายจ่ายสุขภาพทงั้ หมดไม่เกินร้อยละ 5 3) บคุ ลากรเป็นเลศิ (People Excellence ของผลติ ภัณฑ์มวลรวมในประเทศ ผู้สูงอายุทีอ่ าศัยในบ้าน Strategies) ประกอบดว้ ย 4 แผนงาน ไดแ้ ก่ 3.1) การวางแผน ทม่ี ีสภาพแวดลอ้ มท่ีเหมาะสมเพมิ่ เปน็ ร้อยละ 20 เปน็ ต้น ก�าลังคนด้านสุขภาพ 3.2) การผลติ และพัฒนากาลังคน 3.3) การพัฒนาระบบบริหารจัดการก�าลังคนด้านสุขภาพ ยิง่ ไปกว่านัน้ ยทุ ธศาสตร์การพัฒนาในช่วง 5 ปีแรก และ 3.4) แผนกาลังคนด้านสขุ ภาพภาคเี ครอื ขา่ ย ยังเน้นการปรับเปลีย่ นพฤติกรรมทางสขุ ภาพและลดปัจจัย เส่ียงท่ีสง่ ผลตอ่ สุขภาพ การพฒั นาใหค้ นมีความรใู้ นการดแู ล 4) บรหิ ารเป็นเลศิ ด้วยธรรมาภิบาล (Governance สุขภาพ ส่งเสริมให้คนมีกิจกรรมทางสุขภาพทเี่ หมาะสม Excellence Strategies) ประกอบดว้ ย 4 แผนงาน ไดแ้ ก่ กบั วยั การใชม้ าตรการทางกฎหมายและภาษใี นการควบคมุ 4.1) ระบบขอ้ มูลสารสนเทศ/กฎหมายดา้ นสุขภาพ 4.2) ระบบ การบริโภคผลติ ภัณฑ์ทเี่ ป็นผลเสียต่อสุขภาพ ตลอดจน หลักประกันสุขภาพ 4.3) ความมั่นคงด้านยาและเวชภัณฑ์ การจดั ท�านโยบายสาธารณะท่คี า� นงึ ถงึ ผลกระทบดา้ นสขุ ภาพ และการคมุ้ ครองผบู้ รโิ ภค และ 4.4) ระบบธรรมาภบิ าลและ และน�าไปส่กู ารสรา้ งสภาพแวดล้อมทเี่ ออื้ ต่อการมสี ขุ ภาพดี การวิจัย อีกท้งั ยงั เนน้ การแกป้ ญั หาการเสียชวี ติ จากอบุ ตั เิ หตทุ างถนน โดยแผนพฒั นาฯ ฉบบั ท่ี 12 ใหค้ วามสา� คญั กบั การสง่ เสรมิ สรุป วฒั นธรรมความปลอดภยั ผา่ นส่อื สารสาธารณะ ใหม้ กี ารปรบั ประเทศไทยในยคุ รฐั บาล คสช. ไดม้ กี ารเปล่ียนแปลง พฤติกรรมเพือ่ ทจี่ ะลดการเกิดอุบัติเหตุ และมีการบริหาร จดั การความเส่ียงดา้ นความปลอดภยั ทางถนนอยา่ งเปน็ ระบบ คร้งั ใหญจ่ ากการจดั ทา� ยุทธศาสตรช์ าติ 20 ปี โดยยุทธศาสตร์ ชาติ 20 ปี ได้ก�าหนดยุทธศาสตร์การพัฒนาประเทศไว้ แผนยุทธศาสตร์ 20 ปี 6 ยุทธศาสตร์ ซง่ึ กระทรวงสาธารณสุขไดน้ �าแนวทางดงั กลา่ ว ของกระทรวงสาธารณสขุ มากา� หนดแผนยุทธศาสตร์ 20 ปขี องกระทรวงฯ เชน่ เดยี วกนั ประกอบด้วย การส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรคเป็นเลิศ ทางฝา่ ยกระทรวงสาธารณสขุ ไดจ้ ดั ท�าแผนยุทธศาสตร์ บริการเป็นเลิศ บุคลากรเป็นเลศิ และบริหารเป็นเลิศด้วย 20 ปี โดยก�าหนดเป้าหมายไวส้ ามประการ ได้แก่ ประชาชน ธรรมาภิบาล ทงั้ นแี้ ผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ สขุ ภาพดี เจ้าหน้าทีม่ คี วามสขุ และระบบสุขภาพยงั่ ยนื 4 ฉบับที่ 12 เป็นแผนพฒั นาฯ ฉบบั แรก ท่ีจะดา� เนนิ การตาม ประกอบดว้ ยยุทธศาสตรส์ คู่ วามเปน็ เลศิ 4 ดา้ น 16 แผนงาน กรอบทิศทางของยทุ ธศาสตร์ชาติ โดยมกี ารก�าหนด และ 48 โครงการ ได้แก่ เปา้ หมายในการสรา้ งเสรมิ ใหค้ นไทยมีสุขภาวะที่ดี จากนีไ้ ป ในชว่ ง 20 ปขี า้ งหนา้ คาดวา่ ประเทศไทยจะไดร้ บั การพฒั นา 1) ส่งเสริมสขุ ภาพและป้องกันโรคเป็นเลิศ (PP ด้านระบบสุขภาพระยะยาวอย่างเป็นระบบโดยมเี ป้าหมาย Excellence Strategies) ประกอบด้วย 4 แผนงาน ได้แก่ คือ ประชาชนสขุ ภาพดี เจ้าหน้าทีม่ ีความสุข และระบบ 1.1) .พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ คนไทยทกุ กลมุ่ วยั 1.2) การปอ้ งกนั สุขภาพยั่งยืน ควบคุมโรคและภยั สขุ ภาพ 1.3) ความปลอดภัยดา้ นอาหาร 1.4) และการบริหารจัดการส่ิงแวดลอ้ มและพัฒนาคุณภาพ สถานบรกิ าร 10 สถานการณเ์ ด่นทางสุขภาพ 113

3 หนึ่งทศวรรษ พ.ร.บ. สุขภาพแห่งชาติ สกู่ ฎหมาย เพือ่ สขุ ภาพของไทย ในปี 2559 ประเทศไทยได้ประกาศใช้ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติฉบับทีส่ องขึน้ เพื่อเป็นกรอบและ แนวทางก�าหนดนโยบาย ยุทธศาสตรแ์ ละการด�าเนนิ งานด้านสขุ ภาพของประเทศ หรืออกี นยั หนึ่ง เปน็ กรอบ กา� หนดทิศทางระบบสุขภาพของประเทศ เพ่อื ท�าให้ประชาชนมีสขุ ภาวะหรือสุขภาพอย่างสมบรู ณ์ อนั เปน็ ผล สืบเนือ่ งมาจากการบังคับใช้พระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ผลทีเ่ กิดขึ้นทั้งทางตรงและ ทางอ้อมจากพระราชบญั ญตั ิสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 และธรรมนญู ว่าดว้ ยระบบสขุ ภาพแห่งชาตติ ง้ั แต่ ฉบับแรกเป็นตน้ มา คือ การออกกฎหมายเพอื่ ประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ (Health Impact Assessment : HIA) การกา� หนดนโยบายเขตสขุ ภาพเพ่ือประชาชน1 และการผลกั ดนั กฎหมายและรา่ งกฎหมายเพื่อสขุ ภาพ หลายฉบับ อาทิ พระราชบัญญัติการป้องกันและแก้ไขปัญหาการตัง้ ครรภ์ในวัยรุ่น พ.ศ. 2559 ร่างพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้เสียหายจากการรับบริการสาธารณสุข และร่างพระราชบัญญัติควบคุม การส่งเสรมิ การตลาดอาหารทารกและเดก็ เลก็ เปน็ ต้น พระราชบัญญตั สิ ุขภาพแหง่ ชาติ ความสมดลุ ของกาย จิตใจ ปญั ญา และสังคมเชื่อมโยงกนั 2 พ.ศ. 2550 และธรรมนญู ว่าด้วย ไปสกู่ ารปฏบิ ัตใิ หเ้ กดิ ผลขน้ึ จรงิ เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความเปล่ยี นแปลง ระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ ในสงั คม ถือเป็นนวัตกรรมของสงั คมอย่างหนึง่ เนือ่ งจาก กฎหมายนเี้ ป็นการเปลยี่ นแนวคิดในการบริหารจัดการงาน พระราชบัญญตั ิสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ดา้ นสขุ ภาพของประเทศ จากเดมิ ท่เี ปน็ หนา้ ท่ขี องรฐั มาเปดิ เป็นตัวอย่างหนงึ่ ของกฎหมายท่ที �าหน้าทเี่ ป็น “วิศวกรของ พืน้ ทีใ่ ห้ประชาชนมสี ่วนร่วมกับรัฐในการก�าหนดนโยบาย สงั คม” ในการออกแบบระบบสขุ ภาพของประเทศไทย และการจัดการต่างๆ ในระบบสขุ ภาพตามแนวคิดทีว่ ่า ในอนาคตวา่ ควรจะเปน็ เชน่ ไร กฎหมายน้แี สดงถงึ พฒั นาการ สงั คมจะมีสขุ ภาวะท่ดี หี รอื ไม่ ไมใ่ ชห่ นา้ ท่ีของใครคนใดคนหน่งึ ของสังคมทีต่ กลงร่วมกัน ว่าควรนา� แนวคิดด้านสุขภาพ แตเ่ ปน็ หนา้ ท่ขี องทกุ คนในสงั คมท่จี ะตอ้ งรว่ มกนั สรา้ งขน้ึ มา3 แบบ 4 มติ ิ ทกี่ ล่าวถึงสขุ ภาพว่าจะต้องประกอบไปด้วย โดยใช้ “สุขภาวะหรอื สขุ ภาพ” เปน็ เปา้ หมายท่ีสังคมจะตอ้ ง 114 สขุ ภาพคนไทย 2560

ไปให้ถึง ผ่านกระบวนการสานพลัง สร้างสรรค์นโยบาย เล็ก พ.ศ. .... โดยปัจจุบันร่างกฎหมายนีก้ �าลงั อยู่ในช่วง สาธารณะแบบมสี ว่ นรว่ มบนพื้นฐานทางปัญญา ววิ าทะอยา่ งดเุ ดอื ดระหวา่ งฝา่ ยท่ีสนบั สนนุ นมแมก่ บั ฝา่ ยธรุ กจิ นมผง นอกจากนีม้ กี ารพัฒนาร่างพระราชบญั ญตั ิคุ้มครอง เครื่องมอื ในการสร้างสรรค์นโยบายสาธารณะแบบ ข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อขยายความคุ้มครองสิทธิในข้อมูล มสี ว่ นรว่ มตามพระราชบัญญัตสิ ุขภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 ด้านสุขภาพของบคุ คลตามมาตรา 7 และมีการพัฒนาร่าง ประกอบด้วย 4 ช่องทางหลกั ๆ คือ สิทธิและหน้าทดี่ ้าน พระราชบญั ญตั วิ จิ ยั ในมนษุ ยเ์ พอื่ มาอดุ ชอ่ งวา่ งของมาตรา 9 สขุ ภาพ ธรรมนญู วา่ ด้วยระบบสขุ ภาพ สมัชชาสขุ ภาพ และ การประเมินผลกระทบดา้ นสุขภาพแบบมีสว่ นร่วม โดยช่อง เมือ่ กฎกระทรวงตามมาตรา 12 วรรคสองใช้บังคับ ทางต่างๆ มภี าคประชาชน นักวิชาการ เครอื ขา่ ยภาคตา่ งๆ ก็ท�าให้เกิดแนวคิดในการพัฒนากฎหมายและนโยบายของ น�าไปใช้ในการพัฒนากฎหมายและนโยบายสาธารณะด้าน รัฐต่างๆ เพื่อส่งเสริมและสนับสนนุ ให้เกิดการตายดี สขุ ภาพแบบมสี ว่ นรว่ มต่างๆ มากมาย ได้แก่ เช่น แก้ไขกฎหมายยาเสพติดให้โทษเพอ่ื ใหน้ �ามอร์ฟีนมาใช้ ในการดูแลผู้ป่วยทีบ่ ้านได้ง่ายขึ้น พัฒนาและปรับปรุง 1) สทิ ธแิ ละหน้าท่ดี า้ นสุขภาพ มาตรการด้านการเงินการคลงั ด้านสุขภาพเพือ่ สนับสนุน การดูแลแบบประคับประคองทบี่ ้านและชุมชน พัฒนา ตามพระราชบญั ญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 มาตรฐานของบคุ ลากรด้านสขุ ภาพ บุคลากรสายสนับสนุน ได้บญั ญตั ิเรื่องสิทธิและหน้าที่ไว้ในมาตรา 5-12 โดยสิทธิ และสถานทีส่ า� หรบั ใชใ้ นการดูแลแบบประคับประคอง ด้านสุขภาพทพี่ ระราชบญั ญตั ินไี้ ด้บญั ญตั ิไว้ แบ่งออกเป็น 7 ประการ ไดแ้ ก่ มาตรา 5 วรรคหนึ่ง สทิ ธใิ นการดา� รงชวี ติ 2) ธรรมนูญว่าดว้ ยระบบสขุ ภาพ ในส่ิงแวดลอ้ มและสภาพแวดลอ้ มท่เี อ้อื ตอ่ สุขภาพ มาตรา 6 สทิ ธใิ นสุขภาพของหญิง เด็ก ผพู้ กิ าร ผูส้ งู อายุ ผู้ดอ้ ยโอกาส ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ เป็นกรอบ ในสังคมและกลุ่มคนต่างๆ ทมี่ ีความจ�าเพาะต้องได้รับ และแนวทางกา� หนดนโยบาย ยุทธศาสตรแ์ ละการดา� เนินงาน การคมุ้ ครองอยา่ งสอดคลอ้ งและเหมาะสม มาตรา 7 สทิ ธใิ น ด้านสขุ ภาพของประเทศ เพือ่ ให้ประชาชนมสี ุขภาพที่ ขอ้ มลู ดา้ นสขุ ภาพของบคุ คล มาตรา 88 สิทธทิ ่ีจะไดร้ บั ทราบ สมบรู ณ์ แมธ้ รรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพแหง่ ชาตไิ มม่ สี ภาพ ข้อมูลเมือ่ เข้ารับการบริการสาธารณสขุ มาตรา 9 สิทธิ บังคับทางกฎหมาย แต่พระราชบญั ญัติสุขภาพแห่งชาติ ทีจ่ ะไดร้ บั ทราบขอ้ มูลเมอื่ เข้าร่วมงานวิจยั มาตรา 10 – 11 พ.ศ. 2550 ไดว้ างกลไกท่ีจะสรา้ งความผูกพนั ของหนว่ ยงาน สทิ ธิร้องขอให้มกี ารประเมนิ และส่วนร่วมในกระบวนการ ของรฐั ไวเ้ พื่อใหเ้ กดิ ผลอย่างจรงิ จงั ประเมินผลกระทบด้านสุขภาพจากนโยบายสาธารณะ มาตรา 12 สิทธิในการทา� หนังสือแสดงเจตนาไม่ประสงค์ ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2552 จะรับบริการสาธารณสขุ ในวาระสดุ ท้ายของชีวิตตน และ นา� ไปสกู่ ารสนบั สนนุ โรงพยาบาลการแพทยแ์ ผนไทยตน้ แบบ หนา้ ท่ดี า้ นสขุ ภาพอกี หน่งึ ประการคอื ตามมาตรา 5 วรรคสอง รวมถึงนโยบายสนบั สนนุ การบริการปฐมภูมิ และการจัดให้ หน้าทรี่ ่วมกับหน่วยงานของรัฐในการด�าเนินการให้เกิด มีหมอประจ�าครอบครัวของกระทรวงสาธารณสุข และการ สิง่ แวดล้อมและสภาพแวดล้อมทเี่ ออื้ ต่อสขุ ภาพ โดยมี ทบทวนมติคณะกรรมการส่งเสริมการลงทุนในการส่งเสริม การนา� สิทธิและหน้าทตี่ ่างๆ ไปพัฒนาเป็นกฎหมายเฉพาะ การลงทนุ ดา้ นบรกิ ารสขุ ภาพ เป็นตน้ นับต้งั แตธ่ รรมนญู วา่ และกฎหมายท่เี กย่ี วเน่อื ง รวมท้งั ทา� ใหเ้ กดิ การปรบั ปรงุ และ ด้วยระบบสขุ ภาพแห่งชาติฉบับแรกประกาศใช้ ก่อให้เกิด พัฒนากฎหมายท่ีมีอยู่ กลา่ วคอื การขยายตัวของธรรมนูญสขุ ภาพเฉพาะพืน้ ทีโ่ ดยชุมชน ท้องถิ่นต่างๆ ได้จัดท�าขึน้ เพื่อใช้เป็นกติการ่วมในการสร้าง น�ามาตรา 5 และ 6 มาเป็นพื้นฐานในการพัฒนา ระบบสขุ ภาพของตน จนปัจจบุ ันมกี ารประกาศใชธ้ รรมนูญ พระราชบัญญัติการป้องกันและแก้ไขปัญหาการตัง้ ครรภ์ใน สขุ ภาพเฉพาะพ้ืนท่ีแลว้ กวา่ 100 แหง่ ผ่านการดา� เนินงาน วยั ร่นุ พ.ศ. 2559 รา่ งพระราชบัญญตั โิ รคจากการประกอบ กบั ภาคยี ุทธศาสตร์ เชน่ ส�านกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพสาขา อาชีพและสิง่ แวดล้อม พ.ศ. .... และร่างพระราชบัญญัติ เขต ส�านกั งานเขตการศกึ ษาขัน้ พนื้ ฐาน เป็นต้น ควบคุมการส่งเสริมการตลาดอาหารสา� หรับทารกและเด็ก 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 115

ตอ่ มา ครม. ไดเ้ หน็ ชอบธรรมนูญวา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพ การจัดสมัชชาในลกั ษณะดังกล่าวเป็นนวัตกรรม แห่งชาติฉบับท่สี อง เมอื่ 9 สงิ หาคม 2559 โดยธรรมนญู ฯ ทางสังคมทีส่ ร้างให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกันอย่างสมานฉันท์ ฉบบั น้ี ไดผ้ า่ นกระบวนการจดั ทา� และยกรา่ งโดยคณะกรรมการ บนพื้นฐานทางปัญญา เป็นเวทีทางสังคมมากกว่าเวที ทบทวนธรรมนูญวา่ ดว้ ยระบบสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2552 การมสี ว่ นรว่ มทางการเมอื ง การจดั สมชั ชาน้ีไมใ่ ชก่ ารประชมุ ผ่านเวทีรับฟังความคิดเห็นทัง้ 4 ภูมภิ าค มผี ู้เข้าร่วมกว่า เชิงวิชาการ หรือประชุมสัมมนา แต่เป็นกระบวนการ 1,115 คนจากทัว่ ประเทศ รวมถึงเวทรี ับฟังความเห็น ทสี่ ร้างสรรค์ทีพ่ ยายามให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกันจากฐาน ในสมชั ชาสุขภาพแห่งชาติครั้งที่ 8 พ.ศ. 2558 และมี ความคิดทีแ่ ตกต่าง จากพืน้ ฐานทางเศรษฐกิจ สงั คม หนว่ ยงานตา่ งๆ ใหข้ อ้ เสนอแนะในกระบวนการยกรา่ งเกอื บ องค์ความรู้ และพื้นฐานในวิชาชีพทีเ่ กีย่ วข้อง เพื่อให้เกิด 100 องคก์ ร นบั เปน็ การทบทวนเน้ือหาจากธรรมนญู วา่ ดว้ ย ข้อสรปุ รว่ มกันของทกุ ฝ่าย ระบบสุขภาพแหง่ ชาตฉิ บบั แรกท่ีประกาศใชม้ าต้งั แตป่ ี 2552 ซึง่ กฎหมายก�าหนดให้ต้องมกี ารทบทวนใหม่อย่างน้อยทุก นบั ตัง้ แต่ปี 2551 จนถึงปัจจุบันมกี ารจัดสมชั ชา 5 ปี สุขภาพแห่งชาติทัง้ สิน้ 9 ครั้ง รวมมีมติสมชั ชาสุขภาพ แหง่ ชาตทิ ่เี สนอตอ่ คณะกรรมการสุขภาพแหง่ ชาตเิ พอ่ื เสนอ ธรรมนญู ฯ ฉบับทสี่ องนสี้ ะท้อนภาพอนาคตของ ต่อคณะรัฐมนตรีทงั้ สนิ้ 72 มติ โดยมติสมัชชาสขุ ภาพแห่ง ระบบสุขภาพในอีก 10 ปีข้างหน้า และก�าหนดแนวทาง ชาติเหลา่ นี้ ส�านกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาติ (สช.) ในการรับมอื หรือแก้ปัญหาภัยคุกคามสุขภาพทีอ่ าจเกิดขึ้น และภาคเี ครือขา่ ยตา่ งๆ ได้รว่ มน�าไปขับเคลอื่ นส่งผลให้เกิด เช่น โรคอุบัติใหม่ โรคตดิ เช้อื โรคไมต่ ดิ ตอ่ การเข้าสูส่ งั คม รูปธรรมต่างๆ ทงั้ นรี้ ัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข สงู วัยผลกระทบจากความเป็นเมอื ง ฯลฯ โดยธรรมนูญฯ รับเป็นประธานคณะกรรมการขับเคลอื่ นและติดตาม ฉบับท่ี 2 น้ี สอดรับกบั ร่างแผนยุทธศาสตร์ชาติระยะ 20 ปี การด�าเนินงานตามมติสมัชชาสขุ ภาพแห่งชาติ (คมส.) (พ.ศ. 2560 – 2579) ของรัฐบาล โดยทีร่ ะบบสุขภาพเป็น น�าไปสู่การผลกั ดันพระราชบัญญัติการป้องกันและแก้ไข สว่ นหน่งึ ท่ีจะท�าใหป้ ระชาชนมีความม่ันคงในชวี ติ สนบั สนนุ ปัญหาการตัง้ ครรภ์ในวัยรุ่น พ.ศ. 25595 และพัฒนาร่าง การสร้างทุนมนุษย์ ทนุ ปัญญา ทนุ ทรัพยากรธรรมชาติ พระราชบัญญตั ิทีเ่ กี่ยวข้องกับมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ และสิ่งแวดลอ้ มท่จี ะกอ่ เกดิ ความมง่ั คงั่ และสนบั สนนุ การมี ได้แก่ ร่างพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้เสยี หายจากการรับ ส่วนร่วมของประชาชนเพื่อการพัฒนาในทกุ ระดับอย่าง บริการสาธารณสขุ พ.ศ. ....6 ร่างพระราชบญั ญัติควบคุม สมดุล มีเสถียรภาพและยงั่ ยนื ยึดแนวทางตามปรัชญา การส่งเสริมการตลาดอาหารทารกและเด็กเล็ก พ.ศ. ....7 เศรษฐกิจพอเพียง ขณะเดียวกันก็สอดคล้องกับแผนพัฒนา รา่ งพระราชบญั ญัตโิ รคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดลอ้ ม เศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 12 ในยทุ ธศาสตรต์ า่ งๆ พ.ศ. ....8 ร่างกฎหมายห้ามขายหรือบริโภคเครือ่ งดื่ม ไม่ใช่เพียงเรือ่ งสขุ ภาพกาย แต่ยงั รวมถึงสขุ ภาพในมติ ิของ แอลกอฮอลใ์ นพน้ื ท่ปี ระกอบกจิ การโรงงาน พ.ศ. ....9 ปรบั ปรงุ จิตใจ ปัญญาและสังคม4 พระราชบัญญตั ิสุขภาพจิต พ.ศ. 255110 ปรับปรุงร่าง พระราชบญั ญัตโิ รคติดต่อ พ.ศ. 255811 3) สมชั ชาสขุ ภาพ นอกจากการพฒั นากฎหมายตา่ งๆ แล้ว ได้มีการนา� สมชั ชาสุขภาพ คือ กระบวนการทปี่ ระชาชนและ มติสมชั ชาสุขภาพแห่งชาติมาใช้ในการพัฒนานโยบายของ หน่วยงานของรัฐทเี่ กี่ยวข้องได้ร่วมแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ รัฐทส่ี ่งผลกระทบต่อสังคมมากมาย เชน่ มติ 1.2 การเข้าถึง และเรยี นรอู้ ยา่ งสมานฉันทเ์ พ่อื นา� ไปสกู่ ารเสนอแนะนโยบาย ยาถ้วนหน้าของประชากรไทย มติ 1.4 การมสี ่วนร่วมของ สาธารณะเพอ่ื สุขภาพแบบมสี ว่ นรว่ มโดยจดั ใหม้ ีการประชมุ ภาคประชาชนในการก�าหนดนโยบายการเจรจาการค้าเสรี อยา่ งเปน็ ระบบและมีสว่ นรว่ ม สมชั ชาสขุ ภาพมี 3 ระดบั คอื มติ 1.11 ระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบดา้ นสขุ ภาพ สมชั ชาสุขภาพเฉพาะพืน้ ที่ สมชั ชาสุขภาพเฉพาะประเด็น ในสังคมไทย มติ 2.88 การจัดการปัญหาภาวะน�า้ หนักเกิน และสมชั ชาสขุ ภาพแห่งชาติ และโรคอ้วน มติ 3.1 มาตรการทา� ให้สงั คมไทยไร้แร่ใยหิน มติ 3.6 มาตรการในการควบคมุ ปจั จยั เสยี่ งตอ่ สุขภาพด้าน ยาสบู มติ 3.88 การแก้ปัญหาวัยรุ่นไทยกับการตั้งครรภ์ที่ 116 สุขภาพคนไทย 2560

ไม่พร้อม มติ 4.1 ความปลอดภัยทางอาหาร: การจัดการ นา�้ มันทอดซา�้ เส่อื มสภาพ มติ 5.1 การจดั ระบบและโครงสรา้ ง เพื่อส่งเสริมการเดินและการใช้จักรยานในชีวิตประจ�าวัน มติ 5.4 การจดั การปญั หาหมอกควนั และมติ 7.4 การจดั การ สเตอรอยดท์ ่ีคกุ คามสุขภาพคนไทย 4) การประเมินผลกระทบด้านสุขภาพแบบ หากไม่ด�าเนินการภายในระยะเวลาทรี่ ัฐธรรมนูญก�าหนด มสี ่วนรว่ ม ผ้บู รหิ ารหนว่ ยงานรัฐนัน้ จะตอ้ งพน้ จากตา� แหน่ง14 การประเมนิ ผลกระทบดา้ นสขุ ภาพ (Health Impact การพัฒนากฎหมายทสี่ ่งผลกระทบ Assessment : HIA) เป็นกระบวนการท่ีพัฒนาขึ้นเพื่อ ต่อระบบบรกิ ารสุขภาพของประเทศ ใช้เป็นเครื่องมือหนงึ่ ส�าหรับการพัฒนานโยบายสาธารณะ ดา้ นสขุ ภาพ โดยการคาดการณถ์ งึ ผลกระทบของการดา� เนิน จากการทีภ่ าคีเครือข่ายทัง้ ภาครัฐ ภาคเอกชนและ กิจกรรม โครงการ แผน และนโยบายตา่ งๆ ที่มตี ่อสุขภาพ ประชาสังคมได้นา� กระบวนการสมชั ชาสุขภาพตามพระราช ของประชากร โดยให้นา� ปัจจัยทางสขุ ภาพของมนษุ ย์มาใช้ บญั ญตั ิสขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ไปใช้ในการพัฒนา ในกระบวนการตัดสนิ ใจ ข้อมูลท่ไี ดจ้ ากการประเมินจะเปน็ กฎหมายต่างๆ นน้ั สง่ ผลใหเ้ กิดการผลักดนั กฎหมายส�าคัญ ประโยชน์ทัง้ ต่อผู้ก�าหนดนโยบายในทกุ ระดับ เพื่อตัดสินใจ ทจี่ ะส่งผลกระทบต่อระบบบริการสขุ ภาพของประเทศ ทางเลอื กนโยบายทีเ่ ป็นผลดีต่อสุขภาพของประชาชน เป็นวงกว้าง ดงั นี้ ให้มากท่สี ุด 1) พระราชบญั ญตั กิ ารปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หา การประเมินผลกระทบด้านสขุ ภาพได้ถูกน�ามาใช้ การตัง้ ครรภ์ในวยั รนุ่ พ.ศ. 2559 อยา่ งจรงิ จงั ในโครงการขนาดใหญจ่ า� นวนมาก อาทิ การสรา้ ง โรงไฟฟา้ ชวี มวลในหลายจงั หวดั การสรา้ งบอ่ กา� จดั ขยะ และ ปัจจุบันประเทศไทยมีจ�านวนวัยรุ่นทีท่ ้องไม่พร้อม การสร้างและต่ออายุใบอนญุ าตสร้างเหมอื งทองค�า โดยผล ตดิ อนั ดบั โลก ภาคเี ครอื ขา่ ยท้ังภาคประชาชนและนกั วชิ าการ สะเทอื นท่ีสดุ คอื เม่ือศาลปกครองกลางไดอ้ อกคา� ส่งั คมุ้ ครอง จึงอาศัยเครือ่ งมือสมัชชาสขุ ภาพเป็นช่องทางหนึง่ ในการ ชั่วคราวให้ระงับการด�าเนนิ โครงการทีอ่ าจมีผลกระทบต่อ ผลักดนั ประเดน็ ดงั กลา่ วใหเ้ ปน็ ประเดน็ ทางสงั คม เสนอเพอ่ื สิง่ แวดล้อมและสุขภาพของประชาชนจ�านวน 76 โครงการ ให้เป็นนโยบายแก่รัฐบาล และให้มกี ฎหมายทีเ่ กี่ยวข้อง ซึง่ มมี ลู ค่ากว่าสีแ่ สนล้านบาททีด่ �าเนนิ การในพืน้ ทชี่ ุมชน จนมีการประกาศใช้พระราชบญั ญัติการป้องกันและแก้ไข มาบตาพดุ จ.ระยอง เม่ือปี 2552 เพอ่ื คมุ้ ครองชมุ ชนในดา้ น ปัญหาการตั้งครรภ์ในวัยรุ่น พ.ศ. 2559 กฎหมายดังกล่าว ส่ิงแวดลอ้ ม และสขุ ภาพ นับแตน่ ้ันมาการประเมนิ ผลกระทบ ก�าหนดหน้าทแี่ ก่สถานศึกษา สถานประกอบการ สถาน ด้านสุขภาพไดถ้ กู น�าไปใช้ในหลายพ้นื ที่ท่วั ประเทศ พยาบาล และองคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถ่นิ ใหม้ หี นา้ ท่ีสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ปอ้ งกนั และแกไ้ ขปญั หาการตง้ั ครรภใ์ นวยั รนุ่ ตาม ล่าสุดร่างรัฐธรรมนูญแห่งราชอาญาจักรไทย ท่ีกฎหมายกา� หนด พ.ศ. 256012 ได้บัญญัติให้รัฐจะต้องด�าเนนิ การจัดให้มี กระบวนการประเมนิ ผลกระทบดา้ นส่ิงแวดลอ้ มและสขุ ภาพ ในกรณที ีร่ ัฐอนุญาตให้มีการด�าเนินการท่อี าจมีผลกระทบ ตอ่ ทรพั ยากรธรรมชาติ คณุ ภาพสง่ิ แวดลอ้ ม สุขภาพ อนามยั คณุ ภาพชวี ติ หรอื สว่ นไดเ้ สียสา� คญั อ่ืนใดของประชาชนหรอื ชมุ ชนหรอื สงิ่ แวดลอ้ มอย่างรุนแรง13 และก�าหนดมาตรการ บงั คับให้หน่วยงานจะต้องจัดให้มีกฎหมายทเี่ กีย่ วข้องกับ การประเมินผลกระทบด้านสิง่ แวดล้อมและสขุ ภาพ 10 สถานการณเ์ ด่นทางสขุ ภาพ 117

2) ร่างพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้เสียหาย 4) ร่างพระราชบัญญัติโรคจากการประกอบ จากการรับบริการสาธารณสขุ พ.ศ. .... อาชพี และส่งิ แวดลอ้ ม พ.ศ. .... ปญั หาความขดั แยง้ ระหวา่ งผใู้ หบ้ รกิ ารและผรู้ บั บรกิ าร ก า ร แ ก ้ ไ ข ป ั ญ ห า โ ร ค จ า ก ก า ร ป ร ะ ก อ บ อ า ชี พ สาธารณสุขเป็นปัญหาสา� คัญประการหนึง่ ของระบบบริการ อาชีวอนามยั และความปลอดภัยในการท�างานแต่เดิมเป็น สขุ ภาพของประเทศไทยเพราะในชว่ งหลายปที ผ่ี า่ นมามกี าร หน้าทีข่ องกระทรวงแรงงานและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่างๆ ฟอ้ งรอ้ งผใู้ หบ้ รกิ ารสาธารณสขุ และโรงพยาบาลเพ่มิ มากข้นึ องคก์ รในระบบสุขภาพจะมีสว่ นเกย่ี วขอ้ งนอ้ ย แตป่ ญั หาของ ตามลา� ดับ รวมทงั้ มีประเด็นวิวาทะระหว่างผู้ให้บริการและ โรคจากการประกอบอาชพี อาชวี อนามยั และความปลอดภยั ผู้รับบริการสาธารณสุขในสอื่ ต่างๆ อย่างกว้างขวาง ในการทา� งานมีความซับซ้อนตามพัฒนาการของสงั คม ความขัดแย้งเหล่านีบ้ ัน่ ทอนก�าลงั ใจในการปฏิบัติงานของ รวมท้ังเกยี่ วขอ้ งกบั หนว่ ยงานในระบบสุขภาพมากขน้ึ เรอ่ื ยๆ ผู้ให้บริการสาธารณสขุ สร้างภาพลักษณ์และความรู้สกึ ร่างกฎหมายนเี้ ป็นการให้อ�านาจกรมควบคุมโรค และ ท่ไี มด่ ใี หก้ บั ประชาชนท่ัวไป จงึ ควรมกี ารสรา้ งเครอ่ื งมอื และ เจ้าพนกั งานสาธารณสุขในจังหวัดต่างๆ มอี �านาจในการ แนวทางในการลดความขัดแย้งระหว่างผู้ให้บริการและผู้รับ ดา� เนนิ การสง่ เสรมิ ปอ้ งกนั บ�าบดั ฟน้ื ฟู ผทู้ ไ่ี ดร้ บั ผลกระทบ บริการสาธารณสขุ ปัจจุบนั มกี ารเสนอร่างพระราชบัญญัติ จากโรคท่เี กดิ จากการประกอบอาชพี ซ่งึ อาจจะมที ้งั แรงงาน คุ้มครองผู้เสียหายจากการรับบริการสาธารณสขุ พ.ศ. .... ผู้ประกอบการ และประชาชนทอี่ ยู่ในพื้นทีใ่ กล้เคียงกับ ต่อรัฐบาล ซ่ึงยงั ไมไ่ ดข้ ้อยตุ ิ โรงงาน รวมทงั้ ยงั ให้ความส�าคัญกับปัญหาสงิ่ แวดล้อมและ อาชีวอนามยั ซึ่งเป็นสาเหตุท่ที �าให้เกิดโรคด้วย จึงท�าให้ 3) ร่างพระราชบัญญัติควบคุมการส่งเสริม มมี าตรการต่างๆ ทีเ่ กีย่ วข้องกับการคุ้มครองส่งิ แวดล้อม การตลาดอาหารทารกและเดก็ เล็ก พ.ศ. .... อาชวี อนามัยและความปลอดภยั ปจั จบุ นั รา่ งกฎหมายฉบับน้ี อยู่ในการพิจารณาของคณะกรรมการกฤษฎกี า ธรุ กจิ อาหารเสรมิ และนมผงส�าหรบั ทารกและเดก็ เล็ก ในประเทศไทยมีมลู คา่ การตลาดประมาณสองหม่นื ลา้ นบาท15 หนึง่ ทศวรรษ และกา้ วต่อไป จงึ ท�าใหบ้ รษิ ทั นมผงและอาหารเสรมิ หลายแหง่ ท�าการตลาด พระราชบัญญัติสขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 ที่ไม่เหมาะสม เชน่ จ่ายเงนิ เพื่อให้บุคลากรดา้ นสขุ ภาพและ โรงพยาบาลโฆษณานมผง เลยี้ งอาหารและให้ของก�านัล เป็นกฎหมายทเี่ กิดจากเจตนารมณ์ร่วมของสังคมทผี่ ลักดัน แก่บคุ ลากรสุขภาพเพื่อให้สนับสนนุ นมผงของตน ฯลฯ และพัฒนากฎหมายนใี้ ห้เป็นเครื่องมือในการสร้างสงั คม การกระท�าเหล่านีผ้ ดิ หลกั จริยธรรมแห่งวิชาชีพเพราะ สุขภาวะ และนา� ไปสู่การประกาศใช้ธรรมนญู ว่าด้วยระบบ เป็นการส่งเสริมทัง้ ทางตรงและทางอ้อมให้ใช้นมผงเลยี้ ง สุขภาพแห่งชาติฉบับที่หนึง่ และฉบับทสี่ อง นอกจากนีภ้ าคี ทารกและเดก็ เล็กแทนนมแม่ ซ่งึ จะสง่ ผลเสยี ตอ่ สุขภาพของ เครือข่ายทงั้ ภาครัฐ ภาควิชาการและภาคประชาสังคมยัง ทารกในระยะยาว และทา� ให้เกิดรายจ่ายทไี่ ม่จ�าเป็นแก่แม่ อาศัยสมัชชาสขุ ภาพแห่งชาติเป็นช่องทางหนึง่ ในการเสนอ และครอบครัว ภาคประชาชน นกั วิชาการและหน่วยงานรัฐ ประเดน็ และขอ้ หว่ งใยในเรอ่ื งสขุ ภาพตา่ งๆ เพ่อื เปน็ นโยบาย จึงอาศัยกระบวนการสมัชชาสุขภาพในการเสนอปัญหานี้ สาธารณะด้านสขุ ภาพ โดยกระบวนการดังกล่าวจะอาศัย เป็นประเด็นทางสงั คมและเสนอกฎหมายเพื่อควบคุม การพฒั นาองคค์ วามรทู้ างวชิ าการในการขบั เคลอ่ื นประเดน็ การทา� การตลาดของบริษัทนมผงและอาหารเสริม และ ทผี่ ่านมามภี าคีเครือข่ายต่างๆ ใช้เป็นช่องทางเพือ่ น�าเสนอ ควบคุมการขายนมผงของบคุ ลากรด้านสุขภาพและ ประเด็นข้อห่วงใยในเรื่องสขุ ภาพเพื่อให้เป็นนโยบายของรัฐ โรงพยาบาล ปัจจุบันร่างกฎหมายฉบบั นไี้ ด้อยู่ในระหว่าง ในระดบั ตา่ งๆ ทง้ั ในระดบั พ้นื ท่แี ละระดบั ชาติ รวมท้งั พฒั นา การพิจารณาของสภานติ ิบญั ญตั แิ ห่งชาติ เป็นกฎหมายต่างๆ ทงั้ นกี้ ารพัฒนานโยบายหรือกฎหมาย จะเกิดผลเป็นรูปธรรมและส�าเร็จได้นัน้ ก็จะต้องอาศัย ความร่วมมือกันของภาคีเครือข่ายต่างๆ ในการติดตาม ขับเคลอื่ นและร่วมกันด�าเนนิ การ เพือ่ ให้บรรลุถึงเป้าหมาย ทตี่ งั้ ไว้ ภายใตห้ ลักการทีว่ ่า “สขุ ภาพดีไม่มีขาย ถา้ อยากได้ ตอ้ งท�าเอง” 118 สุขภาพคนไทย 2560

4 คลอดธรรมนญู ระบบสุขภาพ ฉบบั ที่ 2 ควบ HIA ใหม่ : สูอ่ นาคตระบบสุขภาพไทย ธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพแหง่ ชาตฉิ บบั ใหม่ ไดร้ บั ความเหน็ ชอบจากคณะรฐั มนตรี (ครม.) จากนั้นได้ผ่านสภานิติบัญญัติแห่งชาติ (สนช.) และประกาศในราชกิจจานุเบกษา เม่อื 7 ธนั วาคม 2559 เพอ่ื ใชเ้ ปน็ พมิ พเ์ ขยี ว ก�าหนดกรอบและแนวทางวางนโยบาย ยทุ ธศาสตรด์ า้ นสขุ ภาพของทกุ ภาคสว่ น ในอกี 10 ปขี า้ งหนา้ โดยย้า� แนวคดิ สขุ ภาพ เป็นสิทธิขัน้ พืน้ ฐาน และทุกนโยบายต้อง ห่วงใยสุขภาพด้วย ธรรมนูญฯ ฉบับนี้ ไดผ้ า่ นกระบวนการจดั ทา� ยกรา่ งและ ผา่ นเวทรี บั ฟังความคิดเห็นทัง้ 4 ภูมิภาค รวมถึงเวทีรับฟังความเห็นในสมัชชาสุขภาพแห่งชาติครั้งที่ 8 พ.ศ. 2558 และยังได้ก�าหนดหลักเกณฑ์และวิธีการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ (Health Impact Assessment: HIA) ตามประกาศฉบับใหม่ ซงึ่ มุ่งเน้นสร้างความเข้าใจในหลักการและกระบวนการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน บทความนีจ้ ะเป็นการสรปุ เน้อื หาสา� คัญของธรรมนญู ฯ และ HIA และผลกระทบที่จะเกิดขนึ้ ในอนาคต ความเปน็ มาของธรรมนูญวา่ ด้วย ระบบสขุ ภาพแห่งชาติอย่างน้อยทุกห้าปี ธรรมนญู ว่าด้วย ระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ที่ 2 ระบบสุขภาพแห่งชาติฉบับแรกมผี ลบงั คับใช้เมือ่ ประกาศ ในราชกจิ จานุเบกษาเม่ือ 2 ธนั วาคม 2552 พระราชบัญญตั ิสขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2550 มาตรา 25 (1) และมาตรา 46 ได้ก�าหนดให้คณะกรรมการ ส�านกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแห่งชาติ (สช.) สขุ ภาพแหง่ ชาติ มีหนา้ ท่ีจดั ท�าธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพ ได้แต่งตัง้ คณะกรรมการทบทวนธรรมนญู ว่าด้วยระบบ แหง่ ชาตเิ พอื่ ใชเ้ ปน็ กรอบและแนวทางในการกา� หนดนโยบาย สขุ ภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2552 ขน้ึ เมื่อ 28 พฤศจิกายน 2557 ยุทธศาสตร์ และการด�าเนินงานด้านสขุ ภาพของประเทศ มี นพ.ณรงค์ศักดิ์ องั คะสวุ พลา เป็นประธาน และ เสนอคณะรัฐมนตรีเพือ่ พิจารณาให้ความเห็นชอบ และ มีองค์ประกอบคณะกรรมการมาจากทุกภาคส่วน1 โดย มาตรา 48 ระบุวา่ เมือ่ คณะรัฐมนตรใี หค้ วามเหน็ ชอบแล้ว ประกาศในราชกิจจานุเบกษาเมอ่ื 7 ธนั วาคม 2559 ให้ผูกพันหน่วยงานของรัฐและหน่วยงานอื่นทเี่ กีย่ วข้อง ทจี่ ะต้องด�าเนินการต่อไปตามอ�านาจหน้าทขี่ องตน ทัง้ นี้ กระบวนการด�าเนนิ งานของคณะกรรมการทบทวน ตามมาตรา 46 วรรคสี่ ก�าหนดให้ทบทวนธรรมนูญว่าด้วย ธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2552 มงุ่ เน้น กระบวนการทบทวนธรรมนญู ว่าด้วยระบบสขุ ภาพแห่งชาติ 10 สถานการณเ์ ด่นทางสขุ ภาพ 119

แผนภาพที่ 1 มอบหมายให้คณะผู้ยกร่าง น�าข้อมลู ทัง้ หมดไปใช้ใน กระบวนการทบทวนธรรมนญู วาดวยระบบสขุ ภาพแหงชาติ การยกร่างธรรมนญู ฯ และ พลังปญญา น�าเสนอข้อมลู ต่อทปี่ ระชุม คณะกรรมการฯ เปน็ ระยะ “ยุทธศาสตรส ามเหลยี่ มเขยือ้ นภูเขา” เพื่อไปปรับแก้ไข มหีสลควักวหนการลมาวักรเหมกปแลาลนกัระเสกจเรราายี ารขนงสอรรงูขางอปกกหงรราสาะะรังทชบรคาาับวมงเรนสอูกกวอรานพกะรลาลบกู เวขมนุนอื กงากรนครโักะดวรวบายบั ิชมวคฟานเณหกง กราะ็นะารบรธแบรลรสะกมทขุครนคบภณรูญณมทาะพกววะยานาแกรดหรวางยงชาคตหอืพิ รลกอื ังหาเปพรรเญือือ่ชธเทญ่ือพทรำมรือ่าฉบเเรโรมพใบยทาแ่ือหนอื่งงับวลงเูญกสกทนะาาิดพฯ่ยี รมขาลเพปกองั ลใเรลสหัฐังี่ยกนสเแปนหอเรุขอหขรคแรัน็นทภะงาณมปไชสชทาาดกละอาบงาำแางนพบตงครกาโิวยนพาบรมลาวสังยมนำสเรรกเิตหังบัฐัรันคคสบิ็น็จมทณมภญัชนราะอาตญบบรัตี ิ 3. กระบวนการ หลังยกร่างธรรมนญู ฯ: ประกอบดว้ ย (1) การรบั ฟงั ความเหน็ ต่อรา่ งธรรมนญู ฯ ในเวทรี บั ฟงั ความเหน็ ระดบั ภาค 4 ภาค 1,115 คน เวที รับฟังความเห็นในสมชั ชา สขุ ภาพแห่งชาติ ครัง้ ที่ 8 พ.ศ. 2558 (มีผู้เข้าร่วม รับกทฟราะงงบคเอววกนาสมกาเาหรร็น รบั กรฟระะงดบคบั ววภนามากคเาหรน็ สมัชแชหาง สชุขาตภิาพ ปรนราุเะชบกกกาิจษศจใาาน ในการรบั ฟงั ความเหน็ 420 คน) และการรับฟังความ พลังรฐั เห็นทางเอกสาร (ได้รับ พลงั สงั คม ห นั ง ส ือ ต อ บ จ า ก ผ ู้ ท ร ง บนฐานวิชาการและข้อมลู เชิงประจักษ์ โดยให้ความสา� คัญ คุณวุฒิ และองค์กรทั้งภาครัฐ ภาควิชาการ วิชาชีพ กับกระบวนการมสี ่วนร่วม และการรับฟังความเห็นจากทกุ และภาคประชาชน เอกชน จ�านวน 99 ฉบับ) และ ภาคสว่ นตามยทุ ธศาสตรส์ ามเหล่ยี มเขย้อื นภเู ขา โดยยดึ หลกั (2) การปรับแก้ร่างธรรมนูญฯ เสนอต่อคณะกรรมการ การสร้างการรับรู้และเรียนรู้ของสงั คม หลักการมีส่วนร่วม สขุ ภาพแห่งชาติ คณะรัฐมนตรี และสภานติ บิ ญั ญัตแิ หง่ ชาติ และหลักการสรา้ งความเปน็ เจา้ ของ สรปุ การดา� เนนิ งานไดด้ งั น้ี กอ่ นประกาศในราชกิจจานุเบกษา 1. กระบวนการก่อนยกร่างธรรมนญู ฯ: มกี ารจัด เปรยี บเทยี บธรรมนญู วา่ ด้วย เวทปี ระชาเสวนาหาทางออก 5 เวที เพือ่ รับฟังความเห็น ระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบบั ที่ 2 กับฉบบั ท่ี 1 จากประชาชนทัว่ ไป (จัดเวที 4 ภาค และเวทีรวม 1 ครัง้ มีจ�านวนผู้เข้าร่วมเวทีละประมาณ 500 คน) เวทีลูกขุน 1. ธรรมนูญวา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ ฉบับที่ 2 พลเมอื ง 1 เวที เพือ่ รับฟังความเห็นเรื่องการจัดระบบ พ.ศ. 2559 ได้เพิม่ เติมข้อมลู ในส่วนน�า ได้แก่ แนวโน้ม การดแู ลระยะยาวในผสู้ ูงอายุ (มลี ูกขนุ พลเมอื งท่ีสมุ่ ตวั อยา่ ง สถานการณ์ที่อาจมผี ลต่อระบบสขุ ภาพใน 10 ปีข้างหน้า มาจากประชากรในพื้นทภี่ าคเหนือ ตะวันออกเฉยี งเหนอื และระบชุ ัดเจนถึงสถานะของธรรมนญู ฯ เพือ่ ให้ภาคี กลาง ใต้ และกรงุ เทพมหานคร เข้ารว่ มเวทจี �านวน 12 คน) เครือขา่ ยใชป้ ระโยชน์ และมกี ารท�างานวิชาการโดยคณะนักวิชาการ เพือ่ ศึกษา หาข้อมลู ตามสาระรายเรือ่ ง โดยคณะนักวิชาการให้ความ 2. มกี ารปรบั ปรงุ และเพ่มิ นยิ ามศพั ทใ์ หมท่ ่ีสอดคลอ้ ง ส�าคัญกับการจัดกระบวนการรับฟังความเห็นจากกลุ่ม ตามสาระของธรรมนญู ฯ ฉบบั ที่ 2 พ.ศ. 2559 ผู้มสี ่วนเกย่ี วขอ้ งและผมู้ ีส่วนได้ส่วนเสยี ร่วมด้วย 3. เพิ่มเตมิ สาระสา� คญั ใหมอ่ ีก 5 หมวด คือ หมวด 2. กระบวนการระหว่างยกร่างธรรมนูญฯ: สทิ ธิและหนา้ ที่ดา้ นสุขภาพ หมวดสขุ ภาพจิต หมวดสขุ ภาพ คณะกรรมการฯ ประชุม โดยให้ฝ่ายเลขานุการและคณะ ทางปัญญา หมวดการอภิบาลระบบสุขภาพ และหมวด นักวิชาการรายหมวดน�าเสนอข้อมูล และคณะกรรมการฯ ธรรมนญู สขุ ภาพพืน้ ที่ เนือ่ งจากกระบวนการทบทวน 120 สุขภาพคนไทย 2560

ทางวิชาการพบว่าเรื่องเหล่านเี้ ป็นเรื่องทีม่ คี วามสา� คัญและ รวมถงึ ยังมีความพยายามในการน�าธรรมนญู ฯ ไปใชเ้ ปน็ กรอบ สอดคล้องกับสถานการณ์ทีเ่ ปลยี่ นแปลงไปและคาดว่าจะ เพ่อื ใหข้ อ้ เสนอแนะตอ่ การพฒั นากรอบยทุ ธศาสตรช์ าตริ ะยะ เปน็ เร่อื งสา� คญั ของระบบสขุ ภาพในอนาคต 20 ปี (พ.ศ. 2560 – 2579) การจัดท�าแผนแมบ่ ทบูรณาการ พฒั นาระบบประกนั สุขภาพ และเพ่อื ตอบโจทย์ “เป้าหมาย 4. ปรับรูปแบบการเขียนสาระรายหมวดให้มีส่วน การพฒั นาท่ีย่งั ยืน” หรอื SDGs (Sustainable Development ของ “หลักการสา� คัญ” และ “ภาพพึงประสงค์” Goals) ด้วย ส่วนกระบวนการหรือมาตรการขับเคลือ่ นสู่การปฏิบัตินนั้ ไม่จ�าเป็นต้องระบเุ พราะสามารถทา� ได้หลากหลายและปรับ ผลการด�าเนินงานของธรรมนูญว่าดว้ ย เปลย่ี นไดต้ ามความเหมาะสม ระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2552 (ฉบบั แรก) 5. เพิม่ เจตนารมณ์เพื่อใช้อธิบายข้อความใน ธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสขุ ภาพแหง่ ชาตฉิ บบั แรกไดน้ �า ธรรมนญู ฯ เปน็ รายขอ้ เพอ่ื ใหผ้ อู้ า่ นและใชป้ ระโยชนส์ ามารถ ไปสพู่ ฒั นาการของระบบสขุ ภาพของไทยหลายประการ ดงั น้ี3 เขา้ ใจความหมายได้ชดั เจนมากขน้ึ 1) ความสอดคล้องและการน�าไปใช้อ้างอิงในการ ธรรมนญู วา่ ดว้ ยระบบสุขภาพแหง่ ชาติ จดั ท�าแผนและยทุ ธศาสตร์ชาติ: ฉบบั ท่ี 2 และผลกระทบต่อระบบสขุ ภาพ – แผนพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ธรรมนญู ฯ ฉบบั น้ี ระบุวา่ สุขภาพเปน็ สิทธขิ ้นั พ้นื ฐาน ฉบับที่ 11 และแผนพฒั นาสุขภาพ ฉบับที่ 12 ของคนทงั้ ในระดับบคุ คล ครอบครัว ชุมชน และสงั คม ให้ความสา� คัญกับการส่งเสริมสขุ ภาพ ลดปัจจัยเสยี่ งด้าน วงกว้าง ซึง่ ค�าว่า “สุขภาพ” นิยามตาม พ.ร.บ.สุขภาพ สุขภาพ สรา้ งการมีสว่ นรว่ มในการพฒั นานโยบายสาธารณะ แหง่ ชาติ พ.ศ. 2550 น้ันมีความหมายท่กี วา้ งขวางครอบคลุม ท่เี อ้อื ตอ่ สขุ ภาพ พฒั นาระบบบรกิ ารสาธารณสขุ ใหม้ ีคณุ ภาพ ทั้งมติ ิกาย จติ ปญั ญา และสังคม ดงั นัน้ ธรรมนูญฯ ฉบบั ที่ 2 พรอ้ มท้งั สง่ เสรมิ การแพทยท์ างเลอื ก พฒั นาระบบฐานขอ้ มลู จงึ ไดเ้ พม่ิ หมวดสขุ ภาพจติ และสขุ ภาพทางปญั ญาเขา้ มาดว้ ย สุขภาพ พฒั นาบคุ ลากรสาธารณสุขใหเ้ หมาะสมท้ังการผลิต ประกอบกับเพิม่ หมวดสทิ ธิและหน้าทีด่ ้านสขุ ภาพ และการกระจาย และใช้มาตรการการเงินการคลงั เพือ่ เพือ่ ให้สังคมมีความเข้าใจในเรือ่ งสิทธิและหน้าทขี่ องตน สขุ ภาพทีม่ ปี ระสิทธิภาพและยง่ั ยืน อีกทงั้ ยังมุ่งเน้นให้ทุกภาคส่วนน�าแนวทาง “ทุกนโยบาย ห่วงใยสขุ ภาพ” (Health in All Policies) ไปใช้ เพือ่ ใหเ้ กดิ – ยุทธศาสตร์การพัฒนาระบบหลักประกัน นโยบายทเี่ ออื้ ต่อการมีสุขภาพทดี่ ี โดยรัฐและทุกภาคส่วน สุขภาพถว้ นหน้า (2555–2559) มีวิสัยทัศน์วา่ “ทกุ คนที่ ต้องให้ความส�าคัญกับหลกั การทา� งานแบบเครือข่ายและ อาศัยอยู่บนแผ่นดนิ ไทยได้รบั ความคุ้มครองหลักประกัน สนบั สนุนการมีส่วนร่วมของทกุ ภาคส่วนในทุกระดับ ทัง้ นี้ สขุ ภาพอยา่ งถ้วนหน้า” ซ่งึ เป็นไปตามธรรมนูญฯ หมวด 3 จะต้องค�านึงถึงปัจจัยทางสงั คมทกี่ �าหนดสุขภาพ (Social และได้ใช้ธรรมนญู ฯ หมวด 3, 6 และ 12 ร่วมเป็นกรอบ Determinants of Health: SDH)2 ด้วย ในการจดั ทา� ยทุ ธศาสตร์ ปจั จบุ นั การท�างานของหนว่ ยงานภาครฐั เชน่ ส�านกั งาน – แผนยุทธศาสตร์สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ (สวรส.) (2554–2559) “การจดั การความรู้ สู่ระบบ และกระทรวงสาธารณสุข ก็ได้ให้ความส�าคัญกับการน�า สุขภาพทีเ่ ป็นธรรมและยั่งยืน” ได้ใช้ธรรมนูญฯ หมวด 1 ธรรมนูญฯ ไปใช้ประกอบการพิจารณาจัดท�าแผนพัฒนา ข้อ 7 และหมวด 9 เป็นฐานอ้างอิงในการจัดทา� เศรษฐกจิ และสังคมแหง่ ชาตฉิ บับท่ี 12 (พ.ศ. 2560 – 2564) นอกจากนี้ ส�านกั งานคณะกรรมการส่งเสริมการลงทนุ 2) ตัวอยา่ งรูปธรรมการอา้ งองิ และการดา� เนนิ งาน (บโี อไอ) ยังได้นา� ธรรมนญู ฯ ไปใช้อ้างองิ โดยการนา� ทสี่ อดคลอ้ งตามธรรมนญู ฯ หมวดต่างๆ กระบวนการ HIA มาใช้ประกอบการพิจารณาก�าหนด มาตรการส่งเสริมการลงทุนในสถานพยาบาลเอกชนด้วย – หมวด 3 การจดั ให้มีหลักประกันและ ความคุ้มครองให้เกิดสุขภาพ: มมี ติ ครม. และ สปสช. 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 121

ทีเ่ อือ้ ต่อการให้มีหลักประกันสุขภาพของคนไร้สญั ชาติ การประเมินผลกระทบดา้ นสุขภาพ (HIA) แรงงานตา่ งด้าว และคนงานนอกระบบ ตามประกาศฉบบั ใหม่ – หมวด 5 การป้องกัน ควบคมุ โรคและปัจจยั การประเมินผลกระทบด้านสุขภาพ (Health คกุ คามสขุ ภาพ: (1) เกดิ ประกาศหลกั เกณฑ์ วธิ กี ารประเมิน Impact Assessment: HIA) หมายถงึ กระบวนการเรยี นรู้ ผลกระทบด้านสขุ ภาพ (เอชไอเอ) (2) สนบั สนนุ เอชไอเอ รว่ มกนั ของสงั คม เพอ่ื ใหป้ ระชาชน ชมุ ชน หนว่ ยงานภาครฐั ชุมชน (3) คณะกรรมการส่งเสรมิ การลงทนุ (บโี อไอ) ระงบั ภาคเอกชน ภาคประชาสงั คม และภาควิชาการ ได้เรียนรู้ มตสิ ง่ เสรมิ การลงทนุ ในสถานพยาบาลเอกชนท่ไี มส่ อดคลอ้ ง รว่ มกนั ในการวเิ คราะหแ์ ละคาดการณผ์ ลกระทบตอ่ สขุ ภาพ ตามธรรมนูญฯ เหตุและปัจจัยทางสงั คมทมี่ ผี ลต่อสุขภาพของประชาชน ทอี่ าจเกดิ ขนึ้ จากกระบวนการนโยบายสาธารณะ และความ – หมวด 7 ภูมปิ ัญญาฯ: (1) สนับสนนุ รพ. แพทย์ เป็นธรรมจากการได้รับผลกระทบจากนโยบายสาธารณะ แผนไทยต้นแบบแห่งแรกที่สกลนคร (2) สนับสนุนยาไทย ดังกล่าว โดยประยกุ ต์ใช้เครื่องมือทีห่ ลากหลายและมี และแพทยแ์ ผนไทยในระบบหลักประกนั สุขภาพ (3) เกดิ แผน กระบวนการมีสว่ นร่วมอยา่ งเหมาะสม เพื่อสนับสนุนใหเ้ กิด ยุทธศาสตร์ชาติพัฒนาภูมปิ ัญญาไทย สุขภาพวิถีไทย การตัดสินใจที่จะเป็นผลดีต่อสขุ ภาพของประชาชนทงั้ ใน ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2555–2559) ระยะส้ันและระยะยาว – หมวด 8 การคุ้มครองผู้บริโภค: เกิด HIA ประกอบดว้ ย 6 ข้นั ตอน ไดแ้ ก่ (1) การกลน่ั กรอง คณะกรรมการสนบั สนุนการศึกษาและติดตามการเจรจา นโยบาย แผนงาน โครงการหรือกิจกรรมโดยสาธารณะ การคา้ ระหวา่ งประเทศท่มี ผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพและนโยบาย (Public Screening) (2) การก�าหนดขอบเขตการศกึ ษาและ สขุ ภาพ มีหน้าทีใ่ ห้ข้อเสนอแนะต่อกลไกการเจรจาการค้า แนวทางการประเมนิ ผลกระทบด้านสขุ ภาพโดยสาธารณะ เสรีของรัฐบาล (Public Scoping) (3) การประเมินผลกระทบดา้ นสุขภาพ (Assessing) (4) การทบทวนร่างรายงานการศึกษาและ – หมวด 10 การเผยแพร่ข้อมูลข่าวสารด้าน วิเคราะห์ผลกระทบด้านสขุ ภาพโดยสาธารณะ (Public สขุ ภาพ: เกดิ แผนยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาระบบขอ้ มลู ขา่ วสาร Review) (5) การผลักดันเข้าสู่กระบวนการตัดสินใจ ดา้ นสุขภาพแห่งชาติ และคณะกรรมการขอ้ มูลขา่ วสารด้าน (Influencing) (6) การตดิ ตามและประเมนิ ผลโดยสาธารณะ สขุ ภาพแหง่ ชาติ (Public Monitoring and Evaluation) – หมวด 11 การสร้างและพัฒนาบุคลากรด้าน มาตรา 25 (5) แห่งพระราชบัญญตั ิสุขภาพแหง่ ชาติ สาธารณสุข: เกิดข้อเสนอการจัดการความสมั พันธ์แพทย์ พ.ศ. 2550 บญั ญตั ใิ หค้ ณะกรรมการสขุ ภาพแหง่ ชาตกิ า� หนด ผู้ปว่ ย และสนับสนุนการขยายเวลาโครงการผลติ แพทย์เพ่ือ หลกั เกณฑแ์ ละวธิ กี ารในการตดิ ตามและประเมนิ ผลเกย่ี วกบั ชาวชนบทออกไปอีก 10 ปี ระบบสขุ ภาพแห่งชาติและผลกระทบด้านสขุ ภาพทเี่ กิดจาก นโยบายสาธารณะทงั้ ระดับนโยบายและระดับปฏิบตั ิการ – หมวด 12 การเงนิ การคลังด้านสุขภาพ: คณะกรรมการสุขภาพแหง่ ชาตไิ ดจ้ ดั ทา� และประกาศใชห้ ลกั เกดิ ระเบียบสา� นกั นายกรฐั มนตรวี า่ ดว้ ยการพฒั นาระบบการ เกณฑ์และวิธีการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพทเี่ กิดจาก เงินการคลังด้านสขุ ภาพ และมกี ารตัง้ คณะกรรมการพฒั นา นโยบายสาธารณะ ฉบบั ที่ 1 ตัง้ แต่ปี 2552 แต่เนือ่ งจาก ระบบการเงินการคลงั ด้านสขุ ภาพข้ึน นโยบาย โครงการ กิจกรรมการพัฒนา และกระบวนการ เรียนรู้ร่วมกันของสงั คม มีการเปลยี่ นแปลงอย่างรวดเร็ว 3) ธรรมนูญสุขภาพเฉพาะพืน้ ที่ ภาคีเครือข่าย คณะกรรมการสขุ ภาพแห่งชาติจึงมีมติให้ทบทวนและ ในพน้ื ทนี่ �าธรรมนูญฯ พ.ศ. 2552 ไปใชอ้ ้างองิ ในการจดั ทา� ปรบั ปรงุ หลักเกณฑแ์ ละวธิ กี ารในการตดิ ตามและประเมนิ ผล ธรรมนญู สุขภาพเฉพาะพ้นื ท่ี จนเกดิ ธรรมนูญสุขภาพเฉพาะ เกีย่ วกบั ระบบสขุ ภาพแหง่ ชาติและผลกระทบด้านสขุ ภาพฯ พน้ื ท่ีกวา่ 400 แหง่ ทั่วประเทศ ใหท้ ันกบั สถานการณแ์ ละบรบิ ททางสงั คม เม่อื 19 พฤษภาคม 122 สุขภาพคนไทย 2560

http://www.thaihealth.or.th/data/content/2014/12/26892/cms/e_cilmnpquxz16.jpg 25594 คณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติได้มมี ติเห็นชอบ นอกจากนหี้ ลกั เกณฑ์ฯ ฉบบั ใหม่นีร้ ะบชุ ัดว่า หลกั เกณฑ์และวิธีการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพท่ีเกิด การประเมินผลกระทบด้านสขุ ภาพควรเป็นไปตาม จากนโยบายสาธารณะ ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2559 และประกาศ หลักประชาธิปไตย หลักความเป็นธรรม หลกั การใช้ข้อมูล ในราชกิจจานุเบกษาเมอ่ื 6 กันยายน 2559 หลกั ฐานอย่างเหมาะสม หลกั ความเหมาะสมในทางปฏิบตั ิ หลักความร่วมมอื หลักการสุขภาวะองค์รวม และหลกั วัตถปุ ระสงคข์ องการจัดทา� หลกั เกณฑฯ์ ฉบบั ที่ 2 น5้ี ความยง่ั ยนื มิได้เป็นไปเพื่อสร้างกฎเกณฑ์และก�าหนดวิธีการปฏิบัติ ข้อบงั คับทแี่ ข็งตัว ไม่ยืดหยุ่น แต่มจี ุดมุ่งหมายเพือ่ สร้าง สสู่ ุขภาวะทยี่ ัง่ ยนื ความเข้าใจในหลักการและวิธีการน�าเอาการประเมนิ ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติเป็นกรอบ ผลกระทบด้านสุขภาพไปประยุกต์ใช้บนหลักการการมสี ่วน ร่วมตามเจตนารมณ์ ของพระราชบญั ญตั ิสุขภาพแห่งชาติ และแนวทางในการก�าหนดนโยบาย ยุทธศาสตร์ และ พ.ศ. 2550 ก่อเกิดเป็นบรรทดั ฐานของการประเมิน การด�าเนินงานด้านสขุ ภาพของประเทศ ทีช่ ่วยท�าให้ทุก ผลกระทบด้านสุขภาพทีท่ ุกภาคส่วนในสังคมพร้อมใจนา� ไป ภาคส่วนเข้าใจสขุ ภาพในมมุ มองทีก่ ว้าง มีเลนส์สุขภาพ ปฏิบัติ สามารถน�าหลกั เกณฑฯ์ ฉบบั นี้ ไปปรับใชใ้ นรปู แบบ (Health Lens) ทีเ่ ข้าใจเรื่องสิทธิและหน้าทดี่ ้านสขุ ภาพ ทหี่ ลากหลาย และสามารถก�าหนดหลกั เกณฑ์การประเมนิ รวมถึงตระหนักในเรือ่ งของแนวทางทกุ นโยบายห่วงใย ผลกระทบดา้ นสุขภาพท่เี ฉพาะเจาะจง ตามความเหมาะสม สขุ ภาพและปัจจัยสังคมทีก่ า� หนดสขุ ภาพ สว่ น HIA จะเปน็ สอดคล้องกับบริบท ของพื้นทีแ่ ละกระบวนการตัดสินใจ เครื่องมือหนึง่ ทีจ่ ะมาช่วยหนุนเสริมให้มกี ารพิจารณา เชงิ นโยบายของตนได้ แต่ทัง้ นจ้ี ะต้องเปน็ ไปตามหลักเกณฑ์ ผลกระทบอยา่ งรอบดา้ นกอ่ นมนี โยบายหรอื โครงการกจิ กรรม การประยกุ ต์ใชก้ ารประเมนิ ผลกระทบด้านสขุ ภาพทั้ง 4 ขอ้ ใดๆ โดยมีเป้าหมายเดียวกัน คอื การมีสุขภาวะท่ียั่งยนื ของ อันเป็นหัวใจสา� คัญของการประเมนิ ผลกระทบด้านสุขภาพ สังคมไทย ในอนาคตระบบสุขภาพของไทยน่าจะได้รับ คอื (1) ทา� เชงิ รกุ (Proactive HIA) (2) การดา� เนนิ งานคขู่ นาน การพัฒนาดีขึ้น อนั เป็นผลมาจากการด�าเนินงานตาม กัน (Ongoing HIA) (3) ท�าเมื่อมีข้อรอ้ งเรยี นแล้ว (Conflict ธรรมนูญว่าด้วยระบบสุขภาพแห่งชาติฉบับท่ีสอง ซึง่ ได้รับ and Complaint Resolution) และ (4) ท�าเพ่ือความยง่ั ยืน การจัดท�าผ่านกระบวนการมีส่วนร่วมของทกุ ภาคส่วน (Sustainable HIA) ของสังคม 10 สถานการณ์เดน่ ทางสขุ ภาพ 123

5 รา่ ง พ.ร.บ. คมุ้ ครองผู้ไดร้ บั ผลกระทบ จากการบริการสาธารณสุข : อกี หน่ึง ความพยายามในการปฏริ ปู สาธารณสขุ ไทย บริการสาธารณสุขเป็นเรือ่ งของคุณภาพชีวิต เป็นหนึง่ ในปัจจัยสี่ทีม่ นุษย์จะขาดไม่ได้ เมือ่ บุคลากรทาง การแพทย์ช่วยชีวิตหรือรักษาโรคภัยไข้เจ็บให้หายหรือทุเลาลง ย่อมน�าพาความสุขสู่ผู้ป่วยและครอบครัว แตบ่ างคร้งั กเ็ กดิ เหตไุ มพ่ งึ ประสงคข์ ้นึ สง่ ผลใหม้ กี ารบาดเจบ็ หรอื เสยี ชวี ติ ข้นึ การเสยี ชวี ติ ของผปู้ ว่ ยกอ่ ใหเ้ กดิ ความสูญเสยี ทางเศรษฐกจิ อยา่ งมหาศาล ทั้งงบประมานในการดแู ลรกั ษาและคา่ ใช้จา่ ยในการตอ่ สู้คดี http://www.thairath.co.th/media/NjpUs24nCQKx5e1DGjstPIMsgn7TxCzBNQ1auQwO4Zs.jpg ในปี 2545 องคก์ ารอนามัยโลก (WHO) ไดม้ โี ครงการ ปญั หาการรอ้ งเรียนกับแพทยสภา2 Patient For Patient Safety1 เพ่ือสง่ เสรมิ ใหม้ ีการเปดิ เผย เครอื ขา่ ยผเู้ สยี หายทางการแพทยไ์ ดเ้ สนอขอ้ รอ้ งเรยี น ความผดิ พลาด และนา� ไปเป็นบทเรียนเพื่อพัฒนาระบบ ป้องกันความเสียหาย และรักษาชีวิตผู้ป่วยให้ปลอดภัย ต่อแพทยสภาในประเด็นส�าคัญ ไดแ้ ก่ ทีผ่ ่านมาระบบรองรับความเสียหายดังกล่าวในประเทศไทย 1.) การพจิ ารณาขอ้ รอ้ งเรยี น ใชเ้ วลาพจิ ารณายาวนาน ยงั ไมเ่ ขม้ แขง็ เพยี งพอ ผปู้ ว่ ยและญาตจิ งึ รวมตวั กนั ในปี 2545 กอ่ ต้งั เปน็ เครอื ขา่ ยผเู้ สยี หายทางการแพทย์ (Thai Medical (ตัง้ แต่ 3 จนถึง 10 ปี) Error Network: TMEN) ซึ่งนอกจากจะช่วยเหลอื 2.) ผลการพิจารณา มักมมี ติว่า “คดีไม่มีมลู ” แทบ ในการเรยี กรอ้ งหาความเปน็ ธรรมแลว้ ยงั เรยี กรอ้ งใหม้ รี ะบบ ชดเชยความเสียหาย เพือ่ ลดปัญหาการฟ้องร้องระหว่าง ทกุ คดี ทา� ใหผ้ ้เู สยี หายไม่ได้รับการเยียวยา ผู้ป่วยและบุคลากรทางการแพทย์ จนน�าไปสู่การผลักดัน 3.) มกั มกี ารต้งั ทมี แพทยท์ ่ีจบกฎหมายสคู้ ดกี บั ผปู้ ว่ ย ร่าง พ.ร.บ.คมุ้ ครองผู้เสยี หายจากการรบั บรกิ ารสาธารณสขุ เพือ่ ลดปญั หาการฟอ้ งรอ้ งระหว่างแพทยก์ บั ผู้ป่วย และญาติ โดยมุ่งเอาชนะคดีมากกว่าแกไ้ ขปญั หา 4.) มักมีการอบรมพยานโดยแพทย์ผู้เชีย่ วชาญเพื่อ ให้เบิกความสู้กับผู้ป่วยและญาติ ท�าให้ผู้เสียหายซึ่งไม่มี ความรทู้ างการแพทยเ์ สยี เปรยี บในกระบวนการพจิ ารณาคดี 5.) เครือข่ายทางการแพทย์มกั ขอความร่วมมือ จากองค์กรของรัฐ เช่น ส�านกั งานต�ารวจแห่งชาติ (สตช.) 124 สขุ ภาพคนไทย 2560

ให้ฟังความเห็นของแพทยสภาก่อนด�าเนนิ การใดๆ ท�าให้ • เมือ่ มกี ารน�าคดีขึ้นสู่ศาล ความขัดแย้งระหว่าง ผลการพิจารณาขาดความเปน็ กลาง แพทยก์ บั คนไขก้ ย็ ่ิงทวคี วามรนุ แรง และท�าใหค้ วามเปน็ มติ ร ระหว่างกนั หายไป ปญั หาในการเจรจาไกล่เกล่ีย นอกจากเครอื ขา่ ยผเู้ สียหายทางการแพทยจ์ ะไมป่ ระสบ บทเรียนจากคดีตวั อยา่ ง เหตุการณ์ความขัดแย้งระหว่างผู้ให้และผู้รับบริการ ความส�าเร็จในการร้องเรียนกับแพทยสภาแล้ว ยงั ประสบ อปุ สรรคในขน้ั ตอนการเจรจาไกลเ่ กลีย่ ด้วย ดังน้ี ทางการแพทย์ทสี่ ร้างแรงกระเพือ่ มให้กับสงั คมเหตุการณ์ หนงึ่ คอื คดีผ่าไสต้ ิ่งเม่ือปี 2545 นางสมควร แกว้ คงจนั ทร์3 • หนว่ ยงานตน้ สงั กดั ไมม่ ีงบประมาณเฉพาะส�าหรบั เข้ารับการผ่าตัดไส้ติง่ ที่ รพ.ร่อนพิบูลย์ จ.นครศรีธรรมราช ชดเชยความเสียหายทเ่ี กดิ ข้ึน แพทย์ฉดี ยาชาเข้าไขสันหลัง แต่เกิดเหตุไม่พึงประสงค์ จนนางสมควรเสียชวี ิตในเวลาตอ่ มา บตุ รสาวนางสมควรได้ • หากจา� เปน็ ตอ้ งเยยี วยาผเู้ สยี หาย หนว่ ยงานดา้ น ฟ้องแพทย์ผู้รักษาจนเป็นคดีอาญา เมือ่ วันท่ี 6 ธันวาคม สาธารณสุขมกั ผลักภาระใหโ้ รงพยาบาลตน้ สงั กดั รบั ผดิ ชอบ 2550 ศาลจังหวัดทุ่งสง ได้พิพากษาจ�าคุกแพทย์เป็นเวลา คา่ ชดเชยความเสียหายเอง 3 ปีโดยไม่รอลงอาญา คดีนกี้ ่อให้เกิดความขัดแย้งระหว่าง เครือข่ายทางการแพทย์กับเครือข่ายผู้เสียหาย โดยมี • เพดานการเยยี วยาไม่สูงพอทีจ่ ะบรรเทาความ การปลุกระดม รพ.ชุมชนทัว่ ประเทศให้ปิดห้องผ่าตัด เสียหายในระยะยาวได้ จนเป็นขา่ วโดง่ ดงั ขนึ้ • ผปู้ ว่ ยและญาตริ สู้ ึกวา่ การเจรจาไกลเ่ กล่ยี มักเปน็ นอกจากคดีอาญาแล้ว เหตุการณ์ดังกล่าวยังน�าไปสู่ การเกลีย้ กลอ่ มและบีบบงั คบั ใหม้ ีการยอมความ คดแี พง่ ด้วย โดยบุตรสาวนางสมควรไดฟ้ ้องเรียกค่าเสยี หาย จากสา� นักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข คดไี ดด้ า� เนนิ มาเปน็ • โรงพยาบาลคู่กรณมี ักผดิ สัญญาที่จะให้อุปกรณ์ เวลานานหลายปี จนกระทงั่ เม่อื วันที่ 11 พฤษภาคม 2559 ทางการแพทย์เพื่อเยียวยาผู้เสียหายและผพู้ กิ าร ศาลฎีกาได้พิพากษาให้กระทรวงสาธารณสุขซึ่งหน่วยงาน ต้นสังกัดของ รพ.ร่อนพิบูลย์ ชดใช้ค่าเสยี หายจ�านวน ปัญหาในการฟ้องคดตี อ่ ศาล 1.2 ล้านบาท และดอกเบีย้ ร้อยละ 7.5 ต่อปี (คดีนศี้ าล เมอื่ ไม่สามารถตกลงยอมความกันได้ และมกี ารนา� ชัน้ ต้นพิพากษาให้บตุ รสาวผู้ตายชนะคดี แต่ต่อมาศาล อุทธรณ์พิพากษากลบั ยกฟ้อง โดยพิจารณาว่าคดีหมดอายุ คดีขึ้นสู่ศาล ผู้เสียหายส่วนใหญ่ก็มกั ประสบปัญหาในการ ความ แต่ศาลฎกี าไดพ้ ิพากษากลับ)4 ดา� เนนิ คดดี ว้ ยเชน่ กนั เนอ่ื งจากเหตุผล ดังน้ี ปญั หาการขอรบั เงินชว่ ยเหลือเบือ้ งต้น • ผู้ป่วยและญาตมิ ักแพ้คดเี ปน็ ส่วนใหญ่ เนอื่ งจาก ตามมาตรา 41 ของ พ.ร.บ.หลักประกนั เป็นการต่อสู้ทีไ่ ม่เท่าเทียมกัน ระหว่างชาวบ้านธรรมดากับ สขุ ภาพแห่งชาติ เครอื ข่ายองคก์ รทมี่ ีความรู้และทรพั ยากรจา� นวนมาก แม้ พ.ร.บ.หลกั ประกันสุขภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2545 • การพิจารณาคดีใช้เวลานาน อาจกินเวลาถึง จะให้การคมุ้ ครองผ้รู บั บรกิ ารทางการแพทย์ โดยกา� หนดให้ 10–20 ปี มีเงินช่วยเหลอื เบ้ืองต้น ตามมาตรา 41 แต่ในทางปฏิบัติ ยังมปี ัญหาการขอรับเงินชว่ ยเหลือเบอื้ งตน้ ตามมาตรา 41 • ผู้เสยี หายมกั หาพยานแพทย์ไดย้ าก ขณะที่ภาระ ของ พ.ร.บ.หลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2545 ดังนี้ การพสิ ูจนว์ า่ แพทยผ์ ิดหรอื ไมย่ งั เปน็ ของฝา่ ยผปู้ ว่ ยและญาติ ท�าให้การสู้คดเี ป็นไปอย่างยากล�าบาก • เวชระเบยี นเปน็ หลกั ฐานเดยี วในท่เี กดิ เหตุ แตอ่ ยู่ ในมอื สถานพยาบาล ผู้เสยี หายจึงมกั ไม่ได้รับความร่วมมือ ในการขอเอกสารดังกล่าว หรือมีความเสีย่ งทีเ่ อกสารอาจ ถกู แกไ้ ขตกแตง่ • การต่อสู้คดีมกั มคี ่าใช้จ่ายสงู ทงั้ ค่าทนาย คา่ ธรรมเนยี มศาล ฯลฯ 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 125

• เงินช่วยเหลอื ดังกล่าวครอบคลุมเฉพาะผู้ป่วย วิวาทะระหวา่ งแพทยก์ ับเครือขา่ ยผ้เู สยี หาย บัตรทอง ไมค่ รอบคลุมผู้ปว่ ยสิทธอิ ื่น ทางการแพทย์ • เพดานความช่วยเหลือสูงสดุ ไม่เกิน 4 แสนบาท ในชว่ งปลายปี 2553 รา่ ง พ.ร.บ. คมุ้ ครองผเู้ สยี หายฯ เท่านั้น และใชว่ า่ ทุกรายจะได้รบั เต็มเพดาน ได้ผ่านการพิจาณาจากคณะกรรมการกฤษฎีกาหลังจากใช้ เวลานานถึง 11 เดือน และไดร้ ับการบรรจเุ ปน็ วาระในสภา • เงินช่วยเหลอื เบอื้ งต้น เป็นการบรรรเทาปัญหา ผู้เทนราษฎร แต่ภาคธุรกิจโดยโรงพยาบาลเอกชนร่วมกับ เบือ้ งตน้ เท่านั้น ไมส่ ามารถจัดการกับความเสยี หายในระยะ กรรมการแพทยสภาบางส่วน ไม่ต้องการจ่ายสบทบเข้า ยาวได้ กองทนุ ทจ่ี ะจดั ตง้ั ขึน้ จงึ ปลุกระดมแพทย์ทว่ั ประเทศให้แตง่ ชดุ ดา� ประทว้ ง ในท่สี ดุ รฐั บาลจงึ ตดั สินใจชะลอการพจิ ารณา • มาตรฐานของคณะกรรมการในแต่ละจังหวัด รา่ ง พ.ร.บ. ออกไป ไมเ่ ทา่ กัน ทา� ให้มคี วามลักลนั่ ในการปฏบิ ัติ เครือข่ายผู้เสยี หายทางการแพทย์ได้รณรงค์ให้ • กรณที ่ไี มไ่ ดร้ บั การอนุมัตหิ รอื อนมุ ตั ไิ มเ่ ตม็ เพดาน ประชาชนสง่ จดหมายถงึ นายกรฐั มนตรี ใหร้ ฐั บาลยืนยันรา่ ง ยงั มกี ารอุทธรณแ์ ละฟ้องศาลปกครอง ซึง่ ขดั กับเจตนารมณ์ พ.ร.บ. คมุ้ ครองผเู้ สยี หายฯ ไม่ให้ตกไป รวมทัง้ ย่นื จดหมาย ของ ม.41 ท่ีมวี ตั ถปุ ระสงคท์ ่จี ะชว่ ยเหลอื โดยไมพ่ สิ ูจนถ์ กู ผดิ ถงึ ประธานสภาผูแ้ ทนราษฎร เม่อื รัฐบาลน่ิงเฉย เครอื ขา่ ยฯ จึงประกาศอดข้าว ต่อมา ครม. ได้มมี ติยนื ยนั ร่าง พ.ร.บ. รา่ ง พ.ร.บ.คุ้มครองผเู้ สยี หาย คมุ้ ครองผเู้ สยี หายฯ แตแ่ พทยสภายงั คงคดั คา้ น พรอ้ มเสนอ จากการรบั บริการสาธารณสขุ ให้ขยายเงินช่วยเหลือเบอื้ งต้นตาม มาตรา 41 แทน ทางออกใหม่เพ่ือแก้ปญั หาความขัดแย้ง การมี พ.ร.บ.ค้มุ ครองผเู้ สียหายฯ เมอื่ มีการประกาศยุบสภา ร่าง พ.ร.บ. ฉบับนจี้ ึงกลายเป็นวาระค้างพิจารณาในสภาฯ ในช่วงปี 2545–2549 ได้เกิดวิกฤตความสัมพันธ์ ในทีส่ ุด ระหว่างบคุ ลากรทางการแพทย์กับผู้ป่วยและญาติขึ้นอย่าง รุนแรง5 คดีฟ้องร้องได้เพิม่ จ�านวนขึน้ เกิดเหตุผู้ป่วยถูกยงิ ปดั ฝ่นุ รา่ ง พ.ร.บ.คมุ้ ครองผูเ้ สียหายฯ เสยี ชวี ติ 2 คดี แพทยต์ ิดคุก 2 คดี และมญี าตผิ ูป้ ว่ ยตดิ คุก ยุครัฐบาล คสช. เพราะขโมยเวชระเบยี นตวั จรงิ ออกจากโรงพยาบาล ปลายปี 2549 รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสขุ ในขณะนัน้ ในยุครัฐบาลคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) นพ.มงคล ณ สงขลา จงึ มคี �าสง่ั ใหย้ กรา่ ง พ.ร.บ. คุม้ ครอง ได้มีความพยายามแก้ปัญหาความเสียหายทเี่ กิดจาก ผู้เสยี หายจากการรับบริการสาธารณสขุ ขึ้นโดยมตี ัวแทน การรบั บรกิ ารทางการแพทยอ์ ีกคร้งั หน่งึ โดยคณะกรรมการ จากทุกภาคสว่ นรว่ มยกรา่ ง พ.ร.บ. ดงั กลา่ ว มตี น้ แบบมาจาก ปฏิรูปกฎหมาย (คปก.) ได้ยกร่าง พ.ร.บ. ขึน้ ใหม่ ประเทศสวเี ดน ให้ครอบคลมุ เฉพาะคนไข้เพียง 3 กองทุนคือบัตรทอง ประกันสงั คมและสวัสดิการข้าราชการ ส่วนสถานพยาบาล เจตนารมณข์ องร่าง พ.ร.บ.คมุ้ ครองผเู้ สียหายฯ เพื่อ เอกชนนัน้ ใหเ้ ขา้ รว่ มโดยสมคั รใจ ขณะเดยี วกันเครอื ขา่ ยฯ ลดปัญหาการฟ้องร้องระหว่างแพทย์กับผู้ป่วย หลักการ ได้ทา� แคมเปญรณรงคผ์ ่าน Change.org ให้ คสช. ผลักดัน ส�าคัญคือมกี องทุนชดเชยความเสยี หาย มคี ณะกรรมการ ร่าง พ.ร.บ. คมุ้ ครองผู้เสียหายฯ โดยมีประชาชนรว่ มลงชอ่ื กลางท�าหนา้ ท่ีพจิ ารณาการชดเชยท่รี วดเรว็ เปน็ ธรรมใชเ้ วลา มากกว่า 2.2 หมนื่ ช่อื ต่อมาคณะกรรมาธกิ ารการคุ้มครอง ไมเ่ กิน 1 ปี ขอ้ ดคี อื จะช่วยลดจา� นวนคดีที่เขา้ สู่ศาล ผ้ปู ว่ ย ผู้บรโิ ภค สภาปฏิรปู แห่งชาติ ได้ยกรา่ ง พ.ร.บ. ขน้ึ ใหม่ใช้ช่อื และญาติไม่ต้องเสียเวลา เสยี เงินทอง เสยี ความรู้สึกไปกับ ว่า ร่าง พ.ร.บ. คุ้มครองผู้ได้รับผลกระทบจากบริการ การฟ้องร้อง ทีส่ �าคัญจะทา� ให้ความสมั พันธ์ทดี่ ีระหว่าง สาธารณสขุ พ.ศ. ... และสภาปฏริ ปู แห่งชาติไดม้ มี ตผิ ่านร่าง บคุ ลากรทางการแพทย์กับผู้ป่วยกลับคืนมา โดยให้นา� เงิน กองทุนมาจากเงินช่วยเหลอื เบอื้ งต้น (มาตรา 41) ของ พ.ร.บ.หลกั ประกันสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. 2551 สมทบจาก กองทนุ ประกันสงั คม, กองทนุ สวัสดิการข้าราชการ และ สถานพยาบาลเอกชน 126 สขุ ภาพคนไทย 2560

พ.ร.บ. ดังกล่าวด้วยคะแนนเสียง 148 เสียง/13 เสยี ง การหักไม่เกิน 1% จากกองทนุ สุขภาพ 3 กองทุนหลกั งดออกเสียง 18 เสยี ง และไดน้ �าเสนอ รา่ ง พ.ร.บ. ต่อคณะ ซ่งึ มีอยูแ่ ลว้ ตามมาตรา 41 ของ พ.ร.บ. หลักประกนั สุขภาพ รฐั มนตรเี มอ่ื 29 กรกฎาคม 2558 แมส้ มาชกิ สปท. จะสนบั สนนุ หลกั การในการคมุ้ ครอง ส่วนกระทรวงสาธารณสขุ ก็ได้ยกร่าง พ.ร.บ. ข้ึน ผไู้ ดร้ บั ผลกระทบท้งั ผรู้ บั บรกิ ารและผใู้ หบ้ รกิ าร แตม่ ขี อ้ สงั เกต ใชช้ อ่ื ว่า ร่าง พ.ร.บ. ค้มุ ครองผ้ไู ดร้ บั ผลกระทบจากบรกิ าร ในบางประเดน็ อาทิ รศ. (พเิ ศษ) ภก.กติ ติ พทิ ักษน์ ิตนิ ันท์ สาธารณสขุ พ.ศ. ... ครอบคลมุ ผู้ป่วยเพียงสามกองทุน และ เห็นว่าควรก�าหนดสทิ ธิให้ครอบคลมุ ผู้เข้ารับบริการทกุ คน จะคุ้มครองบุคลากรทางการแพทย์ทีไ่ ด้รับผลกระทบด้วย และสถานบรกิ ารทกุ แหง่ ท้งั ภาครฐั และภาคเอกชน และควร ศ.คลินิกเกียรติคุณ นพ.ปิยะสกล สกลสตั ยาทร รัฐมนตรี ลงรายละเอียดของข้อยกเว้นผลกระทบทีไ่ ม่เข้าข่ายได้รับ ว่าการกระทรวงสาธารณสขุ ได้น�าร่าง พ.ร.บ. เสนอต่อ การเยยี วยาใหช้ ดั เจนมากขน้ึ ส่วนนายกษิต ภริ มย์ ขอความ คณะรัฐมนตรีในเดอื นมถิ นุ ายน 2559 แต่ ครม. ให้ไปแกไ้ ข ชัดเจนจากคณะกรรมาธิการฯ ว่ากฎหมายดังกล่าวจะยก ปรบั ปรงุ ใหม่ ความรับผิดหรือตอบสนองผลประโยชน์ให้กับผู้ทีท่ า� งาน ผิดพลาด ท้งั โรงพยาบาล (รวมถงึ โรงพยาบาลเอกชน แพทย์ ตอ่ มา พล.อ.ชศู กั ด์ิ สันตวิ รวฒุ ิ ประธานอนุกรรมาธกิ าร พยาบาล) และบรษิ ทั ขายยา แลว้ ผลกั ภาระความรบั ผดิ ชอบ ด้านการคุ้มครองผู้บริโภค คณะกรรมาธิการขับเคลือ่ นการ ไปให้ผู้เสยี ภาษีจากการจัดตั้งกองทุนและน�าเงินภาษีของ ปฏริ ปู ประเทศด้านสังคม สภาขบั เคล่อื นการปฏริ ูปประเทศ ประชาชนมาชดเชยหรือไม่9 (สปท.) ได้เข้าชี้แจงในคณะกรรมาธิการวิสามัญกิจการสภา จนได้รับความเห็นชอบให้บรรจุเรือ่ งการคุ้มครองผู้ได้รับ การเปล่ียนผ่านและอนาคต ผลกระทบจากบริการสาธารณสขุ เป็นวาระในการประชุม ร่าง พ.ร.บ. คุ้มครองผู้เสยี หายจากการรับบริการ สภาในวนั ท่ี 16 มกราคม 2560 ผลการลงคะแนน จา� นวน ผเู้ ขา้ ประชมุ 151 คน เหน็ ดว้ ย 48 เสียง ไมเ่ หน็ ดว้ ย 26 เสียง สาธารณสุข ทลี่ ่าสุดได้รับการปรับปรุงเป็น ร่าง พ.ร.บ. งดออกเสยี ง 77 เสียง แตเ่ น่ืองจากการลงคะแนนงดออกเสียง คุ้มครองผู้ได้รับผลกระทบจากการบริการสาธารณสขุ มมี ากกว่าเสียงทีเ่ ห็นด้วย จึงได้ถอนเรือ่ งออก และขอเวลา เปน็ มหากาพยก์ ารตอ่ สรู้ ะหวา่ งเครอื ขา่ ยผไู้ ดร้ บั ความเสียหาย 1 เดือนในการปรับปรุงร่าง เพือ่ น�ากลับเข้าสู่การพิจารณา จากการรับบริการสาธารณสุขและเครือข่ายผู้ให้บริการ อกี คร้งั 8 ทางการแพทยท์ ่ยี าวนานหลายรฐั บาล หากจะนบั เวลาตง้ั แต่ กลุ่มคนไข้เริม่ เรียกร้อง จนมกี ารยกร่าง พ.ร.บ. จากนั้น รา่ ง พ.ร.บ. คมุ้ ครองผไู้ ด้รับผลกระทบ ได้มีการเปลยี่ นชือ่ ผ่านการแช่แข็ง ผ่านการถูกต่อต้าน จากการบรกิ ารสาธารณสุข อย่างหนกั กลายเป็นวาระค้างในสภาถึง 2 รฐั บาล รวมแลว้ 15 ปี ท�าให้ปัญหาความขัดแย้งระหว่างหมอกับคนไข้ไม่ได้ สาระสา� คัญของร่างพระราชบัญญตั ิคุ้มครองผู้ได้รับ รบั การแกไ้ ข มาบดั น้คี วามพยายามของคณะอนกุ รรมาธกิ าร ผลกระทบจากการบรกิ ารสาธารณสขุ พ.ศ. .... คอื การจดั ต้งั ด้านการคุ้มครองผู้บริโภค คณะกรรมาธิการขับเคลอื่ นการ กองทุนคมุ้ ครองผทู้ ่ไี ดร้ บั ผลกระทบจากผทู้ ไ่ี ดร้ บั ความเสยี หาย ปฏริ ปู ประเทศดา้ นสังคม สภาขบั เคลื่อนการปฏิรปู ประเทศ ทงั้ ผู้ทใี่ ช้บริการและผู้ให้บริการ เพือ่ ลดคดีฟ้องร้อง (สปท.) ได้จุดประกายความหวังใหม่ให้กับประชาชนผู้รับ ในศาลยตุ ธิ รรม โดย พล.อ. ชูศกั ด์ิ สนั ตวิ รวุฒิ กล่าวว่าร่าง บรกิ ารทางการแพทยว์ า่ จดุ เปล่ียนครง้ั ส�าคญั กา� ลังจะเกดิ ข้นึ พ.ร.บ. ดังกล่าวมกี ระบวนการไกล่เกลีย่ อย่างมีเหตุผล และความขดั แยง้ ระหวา่ งผใู้ หแ้ ละผรู้ บั บรกิ ารทางการแพทย์ เปน็ ธรรม มกี ารตง้ั กองทนุ เยียวยาโดยไมต่ อ้ งพสิ จู นค์ วามผิด กา� ลงั จะคล่คี ลายลงในท่ีสดุ มีการท�าสญั ญาประนปี ระนอมเพอ่ื ไม่ให้เป็นคดีความ แม้จะ มกี ระบวนการไกลเ่ กลย่ี แตผ่ เู้ สยี หายกย็ ังสามารถใชส้ ิทธฟิ อ้ ง ต่อศาลได้ กองทนุ เยยี วยาชดเชยดังกลา่ ว จะน�าเงินมาจาก 10 สถานการณ์เด่นทางสุขภาพ 127

6 นโยบายลงทะเบยี นผูม้ รี ายได้นอ้ ย มุง่ ลดเหลอ่ื มล้า� พฒั นาคณุ ภาพชีวิต ย้อนไปเมื่อเดอื นมิถุนายนที่ผ่านมา รัฐบาลมีนโยบายเก็บข้อมูลเพือ่ จัดท�าสวัสดิการช่วยเหลือผู้ยากไร้ หรือมาตรการช่วยเหลือคนจนทีม่ ีรายได้ไม่เกินปีละ 1 แสนบาท โดยให้กระทรวงการคลังด�าเนิน “โครงการ ลงทะเบียนเพือ่ สวัสดิการแห่งรัฐ” ใครมีรายได้ต่อปีไม่เกิน 1 แสนบาท ให้ไปต่อคิวลงทะเบียนผ่าน 3 ธนาคาร ก�าหนดช่วงเวลาไว้เพียง 1 เดอื นเท่านั้น แต่ไม่ได้ระบุชัดเจนว่า ลงแล้วจะได้อะไร ท�าให้คนทั่วไปไม่ค่อย ใหค้ วามสนใจมากนกั 1 ปญั หาความยากจนในไทย 1. ปัจจยั ภายใน สิง่ ทีป่ ระชาชนมีหรือด�าเนินการ “ความยากจน” เป็นปัญหาหนึง่ ทีก่ ่อตัวอยู่ในสังคม อยทู่ ุกวนั แตด่ ว้ ยขอ้ จา� กดั ท่แี ตกตา่ งกนั ท�าใหเ้ กดิ สถานะทาง สังคมที่แตกตา่ งกัน อาทิ ต้นทนุ การผลิต ชอ่ งทางจ�าหนา่ ย ไทยมาช้านาน ส่งผลให้เกิดความเสอื่ มโทรมทางสุขภาวะ สนิ คา้ อ�านาจการตอ่ รอง ความรคู้ วามสามารถในการท�างาน อนั เป็นความทกุ ข์ยากต่อการด�าเนินชีวิตประจ�าวัน อกี ทัง้ ศลี ธรรม คณุ ธรรม ค่านยิ ม การบริโภค เปน็ ตน้ สอ่ เคา้ จะทวคี วามรนุ แรงน�าไปสกู่ ารขาดการพฒั นาคณุ ภาพ ชีวิตทงั้ ระดับท้องถิน่ และระดับประเทศ โดยสาเหตุ 2. ปจั จยั ภายนอก เกดิ จากโครงสรา้ งเศรษฐกจิ ของ ความยากจนในประเทศไทยน้นั เกดิ จาก 2 ลักษณะ ไดแ้ ก่ ประเทศไทยทแี่ ม้จะเป็นระบบเศรษฐกิจแบบผสม (Mixed 128 สุขภาพคนไทย 2560

Economic System) ระหว่างระบบทุนนิยมและระบบ คา� วา่ “ผทู้ ่มี ีรายไดน้ อ้ ย” ตามเกณฑท์ ่รี ฐั บาลกา� หนด สงั คมนิยม แต่ในเชิงปฏิบตั ิจะมีความเป็นระบบทนุ นิยม ไว้จะตอ้ งเปน็ ผทู้ ่ีมสี ญั ชาตไิ ทย อายไุ ม่ต�า่ กว่า 18 ปี ณ วันท่ี มากกวา่ ท�าใหป้ ระชาชนจา� นวนหน่ึงมเี สรภี าพในทรพั ยากร 15 สงิ หาคม 2559 (หรอื เปน็ ผู้เกดิ กอ่ นวันท่ี 16 สิงหาคม และแสวงหาผลประโยชน์ให้แก่พวกพ้องของตนเอง และ 2541) และตอ้ งเปน็ ผวู้ า่ งงานหรอื มีรายไดไ้ มเ่ กนิ 100,000 บาท เกิดการกระจายรายได้อย่างไม่เป็นธรรม น�ามาซึ่งปัญหา ในปี 2558 โดยค�าว่า “รายได้” ในความหมายดังกล่าว ความยากจนในท่ีสุด จะนบั เฉพาะรายได้ของบคุ คลทลี่ งทะเบียนเท่านัน้ ไม่รวม การประกอบอาชีพแบบครัวเรือนทีไ่ ม่สามารถแยกแยะ สาเหตุการเสียชีวิตทสี่ �าคัญของประชากรไทยมาจาก รายไดเ้ ปน็ รายบุคคล2 โรคมะเร็งและโรคหวั ใจ ซงึ่ ทั้ง 2 สาเหตุนั้นพบว่าประชากร ท่มี รี ายไดน้ อ้ ยมโี อกาสเสยี ชวี ติ มากกวา่ ประชากรท่มี ีรายไดส้ งู ผปู้ ระสงคจ์ ะลงทะเบยี นรบั สวสั ดกิ ารดงั กลา่ วจะตอ้ ง ดังนัน้ การแก้ปัญหาความยากจน จึงไม่เพียงเป็นการแก้ ยนิ ยอมเปิดเผยสถานะทรัพย์สินของตน เพือ่ ให้รัฐบาลเก็บ ปัญหาทางเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นการช่วยแก้ปัญหาสงั คม เป็นฐานข้อมูลส�าหรับจัดสรรสวัสดิการอย่างเหมาะสม และสุขภาพ อันจะช่วยยกระดับคุณภาพชวี ิตของประชาชน โดยสถานะทรัพยส์ นิ ท่ีตอ้ งเปดิ เผย อาทิ สว่ นใหญข่ องประเทศอกี ด้วย • รายได้ ไดแ้ ก่ เงนิ เดอื น เงนิ ฝากในธนาคาร สลาก โครงการลงทะเบยี นเพือ่ สวัสดิการแห่งรฐั ออมทรัพย์ พนั ธบตั รประเภทต่างๆ ฯลฯ เพ่อื เปน็ การแกป้ ญั หาดา้ นรายไดใ้ นสงั คมไทย รฐั บาล • กรรมสทิ ธ์ิในทรพั ย์สิน ไดแ้ ก่ ท่ีดนิ ส่ิงปลกู สร้าง พลเอกประยทุ ธ์ จันทร์โอชา จึงก�าหนดเป็นนโยบายให้ รถยนต์ รถจกั รยานยนต์ ฯลฯ ประชาชนท่ีมรี ายไดน้ อ้ ยเขา้ มาลงทะเบียนในระบบฐานขอ้ มลู ของรัฐ ระหว่าง 15 กรกฎาคม – 15 สิงหาคม 2559 เพ่ือ • หน้สี นิ ไดแ้ ก่ หน้เี งนิ กใู้ นระบบ หน้ีเงนิ กู้ นอกระบบ ก�าหนดมาตรการความช่วยเหลอื ต่อไป จากนนั้ ในวันที่ 22 หน้บี ัตรเครดติ หน้เี พ่อื การเกษตร หน้ีเพ่อื การประกอบธรุ กจิ พฤศจกิ ายน 2559 ท่ปี ระชมุ คณะรฐั มนตรกี ไ็ ดม้ ีมตเิ หน็ ชอบ หนีเ้ พือ่ การศึกษา หนเี้ พือ่ การอุปโภค–บริโภค หนเี้ พื่อซื้อ นโยบายเพิ่มรายได้ให้แก่ผู้มรี ายได้น้อย ผ่านโครงการลง อสงั หาริมทรัพย์ ฯลฯ ทะเบยี นผู้มีรายได้น้อยเพื่อรับสวัสดิการของรัฐ ด้วยความ มุ่งหวังว่าความช่วยเหลือจะแพร่กระจายสู่ประชาชนได้ตรง ทงั้ นี้มาตรการช่วยเหลือของรัฐบาลนนั้ แบ่งออก ตามกลุม่ เป้าหมาย เป็น 2 ลักษณะ คือ การมอบเงินช่วยเหลอื 3,000 บาท ใหแ้ กผ่ ทู้ ่มี รี ายไดไ้ มเ่ กนิ 30,000 บาทตอ่ ปี และการมอบเงนิ ช่วยเหลอื 1,500 บาท ให้แก่ผทู้ มี่ ีรายไดร้ ะหวา่ ง 30,001 – 100,000 บาทต่อปี โดยการโอนเงินเข้าบัญชีธนาคารที่ ร่วมโครงการ ได้แก่ ธนาคารเพือ่ การเกษตรและสหกรณ์ การเกษตร (ธ.ก.ส.) ธนาคารกรุงไทย และธนาคารออมสนิ ผูล้ งทะเบียนเพอ่ื รบั สวสั ดิการจากกรมสรรพากรในปี 2559 พบวา่ มผี ลู้ งทะเบยี นท่ีไม่ใช่เกษตรกรจ�านวนมากถงึ 5.4 ลา้ นคน3 แบง่ เปน็ ผ้ทู ม่ี ีรายได้ไมเ่ กนิ 30,000 บาทต่อปี จ�านวน 3.1 ลา้ นคน และผ้ทู ีม่ ีรายไดร้ ะหว่าง 30,001 – 100,000 บาทต่อปี จา� นวน 2.3 ลา้ นคน โดยใช้วงเงนิ งบประมาณ 12,750 ล้านบาท 10 สถานการณเ์ ด่นทางสุขภาพ 129

1. กรอกเอกสารและ ย ืน่ แ บ บ ฟ อ ร ์ ม ก า ร ลงทะเบียนทธี่ นาคารทีร่ ่วม โครงการโดยตรง 2. ดาวน์โหลดแบบ ฟอร์มสา� หรับลงทะเบียน จากเว็บไซต์ของกระทรวง การคลงั หรือธนาคารที่ เข้าร่วมโครงการ หรือ ดาวน์โหลดผ่านเว็บไซต์ จ า ก น นั ้ จึ ง น� า ไ ป ยื่ น ณ ธนาคารทร่ี ว่ มโครงการ ภายหลังโครงการระยะแรกเสร็จสนิ้ ลง รัฐบาลได้มี มมุ มองตา่ งๆ ตอ่ โครงการลงทะเบยี น แนวคิดทีจ่ ะขยายโครงการความช่วยเหลือผู้มีรายได้น้อย เพ่อื สวสั ดิการแหง่ รัฐ ออกไปในระยะยาว โดยจะเปิดให้ผู้มรี ายได้น้อยได้ลง ทะเบียนรอบใหมใ่ นชว่ งเดอื นเมษายน 25604 เพอ่ื เปดิ โอกาส ทจี่ ริงแล้ว โครงการลงทะเบียนผู้มีรายได้น้อยของ ให้ผู้ทีย่ งั ไม่ได้ลงทะเบยี นในรอบแรกเข้ามาลงทะเบียน รัฐบาลครัง้ นีไ้ ม่ใช่เรือ่ งแปลกใหม่ส�าหรับสังคมไทย เพราะ เพิ่มเติม โดยมแี นวคิดจัดระบบสวัสดิการของรัฐในรูปแบบ ในยคุ รฐั บาลทกั ษิณฯ เคยใหม้ กี าร “ลงทะเบยี นคนจน” และ ต่างๆ ส�าหรับลดความเหลอื่ มลา�้ และพัฒนาคุณภาพชีวิต มีประชาชนมาลงทะเบียนราว 7 ลา้ นคน รฐั บาลอภิสิทธิฯ์ ของผู้มีรายไดน้ ้อยในระยะยาว อาทิ ก็เคยออกนโยบายช่วยเหลอื คนจนกันมาแล้วทัง้ สิน้ โดยรัฐบาลอภิสิทธิ์ฯ ได้ด�าเนนิ แผนกระตุ้นเศรษฐกิจและ • บัตรประจ�าตัวผู้มีรายได้น้อย เพื่อเตรียมพร้อม ออกมาตรการ “เชค็ ชว่ ยชาต”ิ โดยมอบเชค็ มลู คา่ 2,000 บาท ไว้รับสวัสดิการทที่ างรัฐบาลจะมอบให้ในอนาคต เช่น ให้แกป่ ระชาชน 3 กลมุ่ ไดแ้ ก่5 การลดค่าน�้า–ไฟฟ้า การขึ้นรถเมล์ฟรี รถไฟฟรี เป็นต้น ซึ่งหากใช้บัตรดังกล่าวรูดกับเครือ่ งก็จะรู้ได้ทนั ทีว่าได้รับ 1. ผทู้ ่จี า่ ยเงนิ สมทบประกนั สงั คมทม่ี เี งนิ เดอื นไมถ่ งึ สวัสดกิ ารดงั กลา่ วหรือไม่ 15,000 บาท และผู้ประกันตนทีถ่ ูกเลกิ จ้างหรือลาออก โดยสมคั รใจ และอยู่ระหว่างได้รับเงินชดเชยกรณวี ่างงาน • การท�าประกันชีวิตให้ผู้มีรายได้น้อย โดยจ่าย ในอัตรา 50% ของเงินเดือนเป็นเวลา 8 เดือน จ�านวน ค่าเบีย้ ประกนั รายละ 99 บาทตอ่ ปี คมุ้ ครอง 5–6 หมน่ื บาท 8.1 ล้านราย และจ่ายชดเชยกรณปี ระสบอบุ ตั ิเหตุหรือเจ็บป่วยเท่ากับ คา่ แรงขัน้ ต�่า 300 บาทตอ่ วนั 2. กลุ่มข้าราชการเบีย้ หวัดบา� นาญ จ�านวน 2.3 แสนราย • การจ่ายเบีย้ ยังชพี เพิม่ ให้ผู้สูงอายุที่เป็น ผู้มีรายได้น้อย กรณผี ู้สงู อายุฐานะดี สมคั รใจสละสทิ ธิเบีย้ 3. บุคลากรภาครัฐ 1.4 ล้านราย ชราภาพ ขณะทรี่ ฐั บาลยิ่งลักษณ์ฯ เลือกทีจ่ ะด�าเนินการ ช่วยเหลอื ผู้มรี ายได้น้อยผ่าน 2 นโยบายการจ้างแรงงาน อนึ่ง ผู้มคี วามประสงค์จะลงทะเบยี นสามารถตดิ ตาม ไดแ้ ก6่ ข่าวสารผ่านทางเว็บไซตข์ องกรมสรรพากรหรือเว็บไซต์ของ โครงการ ขั้นตอนการลงทะเบยี นเพื่อรับสวัสดิการของรัฐ สามารถทา� ได้ 2 วธิ ี คอื 130 สุขภาพคนไทย 2560

1. นโยบายเพิ่มคา่ แรงขัน้ ต่า� เป็นวนั ละ 300 บาท รายได้น้อย 3,000 บาท ว่าเป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจ 2. นโยบายฐานเงนิ เดอื นของผทู้ ่ีจบการศกึ ษาระดบั เพราะสิง่ ท่ีภาครัฐทา� คือการน�าเงินมาแจกให้กับประชาชน ปรญิ ญาตรไี ม่นอ้ ยวา่ 15,000 บาท และประชาชนทไี่ ด้รับจะนา� เงินไปใช้จ่ายหรือไปบริโภค แม้ว่ารัฐบาลแต่ละชุดจะมเี จตนาที่ดีในการยกระดับ แต่หากถามวา่ เปน็ นโยบายท่ดี ีหรือไม่ “ในฐานะนักวชิ าการ คณุ ภาพชวี ติ ประชาชน แตถ่ งึ กระน้ันกย็ งั คงมกี ระแสเหน็ ดว้ ย ก็กังวลใจ เพราะนโยบายลกั ษณะนีเ้ ป็นแก้ไขปัญหา และกระแสวพิ ากษว์ จิ ารณจ์ ากคนกลมุ่ ตา่ งๆ สา� หรบั โครงการ เฉพาะหน้า ขณะทีป่ ระเทศไทยมปี ัญหาเรือ่ งหนี้ คือ ลงทะเบียนผู้มีรายได้น้อยของรัฐบาลชุดปัจจุบนั มีกระแส ประชาชนยังไม่สามารถจัดการหนขี้ องตัวเองได้ เรือ่ งของ ความคิดเหน็ ที่หลากหลาย ดงั นี้ การแจกเงิน ถ้าทา� ไปโดยยังไม่ปรับเปลีย่ นพฤติกรรมของ พล.ท.สรรเสรญิ แก้วก�าเนดิ โฆษกประจ�าส�านัก ประชาชน สุดท้ายก็จะกลับเข้าสู่ปัญหาเดิม ภาระหนี้ นายกรัฐมนตรี มองว่ามาตรการของรฐั บาลคร้ังน้จี ะสง่ ผลดี กไ็ มเ่ ปลีย่ นแปลงใหไ้ ป กเ็ หมือนกบั นา้� ซมึ บ่อทราย” ฉะนนั้ ในแง่ของการกระตุ้นการบริโภคภายในประเทศ ท�าให้เกิด นโยบายใดๆ ท่อี อกมากแ็ ลว้ แต่ ตอ้ งใชด้ ว้ ยความระมดั ระวงั การหมนุ เวียนของเศรษฐกิจ และลดจ�านวนหนสี้ ินของ เพราะเป็นการน�าเงินภาษีประชาชนมาใช้ ทงั้ นีไ้ ด้เสนอว่า ประชาชน นอกจากน้ีการขนึ้ ทะเบยี นผู้มรี ายไดน้ อ้ ยจะเปน็ ภาครัฐควรแก้ปัญหาหนีค้ รัวเรือน แม้จะไม่ใช่เรือ่ งง่ายต้อง ฐานข้อมูลทีม่ ีประโยชน์ต่อการช่วยเหลืออนื่ ๆ ได้อย่าง ใช้ระยะเวลาในการท�างานค่อนข้างมาก รวมถึงต้องปรับ ตรงจุด ทงั้ น้ปี ระชาชนผู้ได้รับสวัสดิการเองก็จ�าเป็นต้อง พฤตกิ รรมของประชาชนดว้ ย7 ปรับตัว มิใช่จะรอรับความช่วยเหลอื จากภาครัฐเพียงอย่าง เดยี ว บทสง่ ท้าย นายกฤษฎา จนี ะวิจารณะ ผู้อ�านวยการสา� นกั งาน โครงการลงทะเบียนผู้มรี ายได้น้อยเพื่อรับสวัสดิการ เศรษฐกิจการคลงั (สศค.) กล่าวว่านโยบายทรี่ ัฐบาลก�าลัง ดา� เนินการอยคู่ อื การสง่ เสรมิ การเตบิ โตจากเศรษฐกจิ ภายใน ของรัฐ เป็นอีกหนึง่ นโยบายของรัฐทีม่ จี ุดมุ่งหมายเพือ่ ยก แทนทีก่ ารพึง่ พาจากภายนอก อกี ทัง้ การให้ความช่วยเหลือ ระดับคุณภาพชีวิตของประชาชนซึง่ เป็นรากฐานของสงั คม “กลมุ่ ทยี่ งั ขาด” ก็นับว่าเป็นความจา� เป็นที่สงั คม ไม่ควรนา� ให้ดียงิ่ ขึน้ แม้ว่าในรอบแรกประชาชนบางกลุ่มเข้าไม่ถึง เกณฑ์ด้านความคุ้มคา่ ทางเศรษฐกจิ มาเปน็ กรอบประเมิน ระบบลงทะเบียน เชน่ ประชาชนท่อี าศยั อยใู่ นทอ้ งถน่ิ หา่ งไกล ขณะที่ นายพิชยั นริพทะพนั ธ์ุ อดีตรฐั มนตรวี ่าการ ท�าให้คนเหล่านเี้ สียสิทธิในการได้รับสวัสดิการ และส่งผล กระทรวงพลังงานในสมัยรัฐบาลยิง่ ลักษณ์ฯ มีความเห็น ใหฐ้ านขอ้ มูลทร่ี วบรวมไดจ้ ากการลงทะเบียนของประชาชน ท่ีตา่ งออกไปวา่ รฐั บาลกา� ลังพยายามชว่ ยเหลือประชาชนใน ไม่สมบรู ณ์อย่างทีค่ วรจะเป็น และไม่สามารถช่วยเหลือ ภาวะทลี่ า� บาก แต่จะไม่เกิดประโยชน์ในแง่ของการกระตุ้น ประชาชนไดค้ รอบคลุมตามทต่ี ้งั ใจ ทา� ใหต้ อ้ งขยายโครงการ เศรษฐกิจ เพราะการกระตุ้นเศรษฐกิจทีแ่ ท้จริงจะต้อง ลงทะเบยี นในปี 2560 โดยภาครฐั จะเพม่ิ สวสั ดกิ ารของรฐั ใน พจิ ารณาจากภาพรวมเศรษฐกิจของประเทศ ไมใ่ ช่เพียงการ ระยะยาวดว้ ย แตไ่ มว่ า่ รฐั บาลจะมนี โยบายใหค้ วามชว่ ยเหลือ จา่ ยเงินเพอื่ ยกระดับคณุ ภาพชีวติ ของคนเพียงกลมุ่ เดียว ประชาชนมากนอ้ ยเพยี งใดกต็ าม ประชาชนเองกม็ หี นา้ ท่ีตอ้ ง สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย (ทีดีอาร์ไอ) พัฒนาศักยภาพของตนให้มีความก้าวหน้า มคี วามขยนั ดร.นณริฏ พศิ ลยบุตร นักวชิ าการ ใหส้ ัมภาษณ์สา� นกั ขา่ ว หมนั่ เพียร มวี ินัยในการใช้จ่าย เพ่ิมการออม ลดการกอ่ หนี้ อิศรา ถึงมาตรการทีภ่ าครัฐช่วยเหลอื ประชาชนผู้มี เพอื่ ยกระดบั คุณภาพชวี ติ ของตนในระยะยาวด้วย 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสขุ ภาพ 131

7 4 มาตรการชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายุ รองรับสังคมสงู วยั เป็นเรื่องน่ายินดอี ย่างยิง่ ที่คณะรัฐมนตรีได้มีมติเห็นชอบมาตรการรองรับสังคมสูงวัย ตามที่กระทรวง การคลังเสนอในการประชุมคณะรัฐมนตรีเมือ่ 8 พฤศจิกายน 2559 ประกอบด้วย การส่งเสริมการจ้างงาน ผู้สูงอายุ การสร้างทีพ่ ักอาศัยส�าหรับผู้สูงอายุ สินเชื่อทีอ่ ยู่อาศัยส�าหรับผู้สูงอายุ และการบูรณาการระบบ บ�าเหน็จบ�านาญ มาตรการดงั กล่าวจะช่วยสร้างความมั่นคงให้แก่ผู้สูงอายุทัง้ ในเรือ่ งการสร้างรายได้ การส่งเสรมิ การออม และการสร้างความม่นั คงด้านท่ีอยอู่ าศัย ไทยกับสังคมสงู วยั และในปี 2574 ประเทศไทยจะกลายเป็นสังคมสูงวัยระดับ ประเทศไทยไดเ้ ข้าสสู่ งั คมสูงวัยตง้ั แตป่ ี 2548 (สังคม สดุ ยอด เม่ือมสี ดั สว่ นประชากรอายุ 60 ปขี ้นึ ไปสูงถงึ รอ้ ยละ 28 ของประชากรท้งั หมด สงู วยั หมายถงึ มปี ระชากรอายุ 60 ปีขึ้นไป เกินกวา่ ร้อยละ 10 ของประชากรท้ังหมด) จากน้ันมาสัดสว่ นประชากรสงู วยั ปรากฏการณด์ งั กลา่ วยอ่ มสง่ ผลกระทบตอ่ การพฒั นา ได้เพิม่ ขึน้ อย่างต่อเนือ่ ง โดยในปี 2559 สดั ส่วนประชากร ทางเศรษฐกจิ และสังคมทัง้ ในระดับบุคคล ครอบครวั ชุมชน อายุ 60 ปีขึน้ ไปมจี �านวนถึง 10.8 ล้านคน หรือคิดเป็น และรฐั ภาพของสังคมไทยนับจากน้เี ปน็ ตน้ ไป ประชากรไทย รอ้ ยละ 17 ของประชากรท้งั หมด ตามการคาดประมาณของ จะสูงอายุขน้ึ ดว้ ยอัตราท่เี รว็ มาก จา� นวนประชากรวยั แรงงาน ส�านักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม จะมีสดั ส่วนลดลง ขนาดครัวเรือนเล็กลง รูปแบบการอยู่ แห่งชาติ (2556)1ประเทศไทยจะกลายเป็นสังคมสงู อายุ อาศัยของผู้สงู อายุก็จะเปลยี่ นแปลงไปด้วย ดังนัน้ รัฐบาล อย่างสมบูรณ์ คอื มสี ัดสว่ นประชากรอายุ 60 ปีขึน้ ไปสูงถงึ จงึ ตอ้ งเรง่ วางนโยบายและมาตรการต่างๆ เพือ่ รองรบั สังคม รอ้ ยละ 20 ในปี 2564 หรอื 1 ใน 5 ของประชากรท้งั หมด สูงวัย 132 สุขภาพคนไทย 2560

มาตรการชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายุ แนวโน้มลดลง4 อนั เนือ่ งมาจากผลของค่านยิ มทเี่ ปลยี่ นไป แนวทางการช่วยเหลือผู้สงู อายุท่ผี ่านมาเน้นสร้าง ของสงั คมไทยทมี่ ีบุตรน้อยลง รวมถึงการย้ายถิน่ ของคน ในวยั ท�างาน จงึ ท�าใหผ้ สู้ ูงอายไุ ดร้ บั เงนิ เพอ่ื ชว่ ยเหลอื จนุ เจอื หลกั ประกนั รายไดย้ ามชราภาพ ผ่านการจา่ ยเงินสงเคราะห์ จากบุตรหลานน้อยลงไปด้วย การส่งเสริมให้ผู้สงู อายุคง เบีย้ ยังชีพผู้สูงอายุ ซึ่งยังไม่เพียงพอต่อการด�ารงชีวิตของ อยู่ในก�าลงั แรงงานเป็นเรือ่ งทีส่ า� คัญ นอกจากการท�างาน ผู้สงู อายใุ ห้มีคุณภาพชีวิตทีด่ ีได้ ควบคู่กับการส่งเสริม จะเป็นการสร้างรายได้ให้กับผู้สูงอายุแล้ว การทา� งาน สุขภาวะทางสขุ ภาพทีด่ ีผ่านการพัฒนาชุดความรู้ต่างๆ ยังเป็นการส่งเสริมสขุ ภาพทงั้ ทางร่างกายจิตใจและสังคม เพือ่ ให้ผู้สูงอายมุ สี ขุ ภาวะทงั้ ทางร่างกายและจิตใจทดี่ ี ของผู้สงู อายอุ กี ด้วย โดยเป็นการส่งเสริมให้เกิดพฤฒพลงั เพือ่ เตรียมความพรอ้ มเขา้ สู่สังคมสูงวัย (active ageing) และใหผ้ สู้ ูงอายุประสบความสา� เรจ็ อกี ดว้ ย ปัจจุบนั ประเด็นเรื่องการจ้างงานผู้สงู อายไุ ด้รับ 2. มาตรการสรา้ งทพ่ี กั อาศยั สา� หรบั ผสู้ งู อายุ ความสนใจในสังคมไทยเปน็ อยา่ งมาก เม่อื มงี านวจิ ยั และเวที เสวนาหลายเวทที นี่ า� เสนอหัวข้อ “สูงวัยไม่หยดุ ทา� งาน” มาตรการนสี้ ่งเสริมการสร้างทพี่ ักอาศัยทีม่ คี วาม เพือ่ ส่งเสริมการท�างานของผู้สูงอายุ อนั จะเป็นการรักษา เหมาะสม และมสี ่งิ อ�านวยความสะดวกเปน็ การเฉพาะใหก้ บั มาตรฐานการครองชีพในระดับที่ใกล้เคียงกับช่วงก่อน ผู้สูงอายุ เพือ่ ยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุให้มีทพี่ ัก การเกษียณอายุ และเป็นการส่งเสริมสขุ ภาพทางจิตใจและ อาศัยทีป่ ลอดภัย มอี ปุ กรณ์ใช้สอยทเี่ หมาะสม และอยู่ใน สังคมของผู้สงู อายุด้วย อย่างไรก็ตามแนวคิดดังกล่าวยัง ความดูแลของแพทย์และพยาบาล โดยจะมกี ารสร้าง ไม่น�าไปสู่การปฏิบตั ิมากนัก จึงเป็นเรื่องน่ายินดีทรี่ ัฐบาล ทพี่ ักอาศัยทงั้ ในรูปแบบการเช่าทรี่ าชพัสดุ จ�านวน 4 แห่ง ได้เลง็ เห็นความสา� คญั ของการรองรบั สังคมผูส้ งู วยั โดยผ่าน ในจงั หวดั ชลบรุ ี นครนายก เชยี งราย และเชยี งใหม่ รวมพ้นื ท่ี การออกมาตรการต่างๆ ทีส่ อดรับกับสังคมผู้สงู วัยของไทย 135 ไร่ รวมทงั้ การจัดหาสถานที่ทเี่ หมาะสมเพื่อสร้าง มีรายละเอยี ดดงั น้ี ทพี่ ักอาศัยส�าหรับผู้สงู อายุ ในรูปแบบของบ้านประชารัฐที่ ดา� เนินการโดยการเคหะแหง่ ชาติ ธนาคารอาคารสงเคราะห์ 1. มาตรการจ้างงานผสู้ ูงอายุ และสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน และยงั สนบั สนนุ สินเช่ือ เงอ่ื นไขผอ่ นปรนใหแ้ กผ่ ปู้ ระกอบการพฒั นาอสงั หารมิ ทรพั ย์ หากหนว่ ยงานใดมีการจา้ งงานคนท่มี ีอายุ 60 ปขี น้ึ ไป ทตี่ ้องการพัฒนาโครงการทพี่ ักอาศัยส�าหรับผู้สงู อายุ เงินเดือนท่ีต้องจ่ายให้กับผู้สูงอายุจะสามารถน�ามาหักภาษี วงเงนิ รวมไมเ่ กนิ 4,000 ลา้ นบาท และใหม้ ีการจดั สรรวงเงนิ ไดส้ องเทา่ ของรายจา่ ยประเภทเงนิ เดอื นและคา่ จา้ ง (ส�าหรบั สินเชือ่ ทอี่ ยู่อาศัยสา� หรับผู้สูงอายุ เพือ่ รองรับการด�าเนิน การจ้างบคุ ลากรผู้สงู อายซุ ึ่งมีอตั ราค่าจ้างไม่เกิน 15,000 โครงการในระยะต่อไปด้วย โดยใหส้ ิทธกิ ารจองสา� หรบั บุตร บาทตอ่ คนตอ่ เดอื น) โดยนายจา้ งสามารถขอใชส้ ิทธไิ ดไ้ มเ่ กนิ ท่ีเล้ยี งดูบดิ ามารดาเป็นลา� ดบั แรก5 ร้อยละ 10 ของจ�านวนลกู จ้างทัง้ หมด ทงั้ นลี้ ูกจ้างจะต้อง ไม่เป็นผูถ้ ือหนุ้ ของกจิ การ กรรมการ ผบู้ ริหาร หรือเคยเปน็ ท้ังน้มี ขี อ้ มสี ังเกตวา่ 1) มาตรการน้ใี หส้ ทิ ธสิ �าหรบั บตุ ร ผู้บริหารของกจิ การ2 ทีเ่ ลย้ี งดูบิดามารดาเปน็ ลา� ดบั แรก ซงึ่ สะท้อนภาพให้เห็นวา่ สังคมไทยยังตอ้ งการสง่ เสรมิ คา่ นยิ มในการเล้ียงดบู ดิ ามารดา มาตรการนถี้ ือว่าเป็นการสร้างหลักประกันความ ว่าเป็นหน้าท่หี ลกั ของบุตรโดยเฉพาะอย่างยงิ่ ภายใต้ มัน่ คงในเรือ่ งรายได้ของผู้สงู อายุให้สามารถเลี้ยงดูตนเองได้ สถานการณ์อนาคตทีผ่ ู้สงู อายุจะมีจ�านวนมากขึ้นอย่างเร็ว ยาวนานข้ึน3 เป็นการเปลยี่ นการมองภาพผ้สู งู อายทุ มี่ องวา่ รัฐไม่สามารถทีจ่ ะดูแลผู้สงู อายุได้อย่างทัว่ ถึง ดังนนั้ จึงต้อง “ผสู้ งู อายุเปน็ ภาระ” ใหเ้ ปน็ “ผ้สู ูงอายมุ ีคณุ คา่ ” แมว้ า่ บตุ ร เป็นหน้าทีข่ องบตุ รในการดูแลบิดามารดา 2) มาตรการนี้ ยังคงเปน็ แหลง่ รายไดท้ สี่ �าคญั ของผสู้ งู อายใุ นปจั จบุ นั แตก่ ม็ ี 10 สถานการณ์เด่นทางสขุ ภาพ 133

เหมาะสมส�าหรับผู้สงู อายทุ ตี่ ้องการมที อี่ ยู่อาศัยใหม่เท่านนั้ ธนาคารเท่านนั้ ก็เพียงพอแล้ว มาตรการนีไ้ ด้เกิดขึ้นแล้ว ควรคา� นงึ ถงึ ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญอ่ าศยั อยบู่ า้ นเดมิ ทต่ี นเองเปน็ ในสหรฐั ฯ และเกาหลใี ต8้ สา� หรบั ประเทศไทยมบี างธนาคาร เจ้าของ แต่มีแนวโน้มทจี่ ะอาศัยอยู่เพียงลา� พังคนเดียว ท่ีขานรบั นโยบายน้ขี องรฐั บาล เชน่ ธนาคารอาคารสงเคราะห์ หรอื อาศัยอย่กู บั คู่สมรสมากขึ้น การปรบั ปรุงท่อี ย่อู าศัยเดิม โดยได้จัดท�าโครงการบา้ น ธอส. เพื่อผู้สูงอาย9ุ เป็นต้น ใหเ้ หมาะกบั การใชช้ วี ติ ของผสู้ งู อายุแทนท่ีการยา้ ยเขา้ ไปใน โครงการหรอื บา้ นพกั ท่จี ดั ขน้ึ ใหมส่ า� หรบั ผสู้ งู อายโุ ดยเฉพาะ มาตรการนีม้ ุ่งคุ้มครองและช่วยเหลือผู้สงู อายทุ ีไ่ ม่ได้ ก็น่าจะตอบโจทย์และช่วยให้ผู้สงู อายสุ ามารถเลอื กใช้ชีวิต เปน็ ขา้ ราชการบา� นาญ ไมม่ ีเงนิ ส�ารองเพยี งพอตอ่ การใชช้ วี ติ สงู วัยในบ้านเดิมได้อย่างสะดวก ปลอดภัย และมคี ุณภาพ และไม่มีลูกหลานไว้คอยดูแล จ�านวนผู้สงู อายกุ ลุ่มนี้ ชีวิตที่ดีข้ึนด้วยเชน่ กัน มีแนวโน้มเพ่ิมมากขึน้ ทุกปี ถือได้ว่ามาตรการดังกล่าวเป็น ทางเลอื กสา� หรับวัยเกษียณในอนาคต และเป็นอกี หนึง่ 3. สินเชอื่ ทอ่ี ยอู่ าศยั ส�าหรับผูส้ งู อายุ มาตรการทเี่ สริมสร้างความมัน่ คงทางรายได้ให้ผู้สูงอายุ และการส่งเสริมใหผ้ ูส้ งู อายุมีการออมที่พอเพยี ง สนิ เชื่อทีอ่ ยู่อาศัย หมายถึง เงินกู้ระยะยาวทกี่ ู้ยมื จากสถาบันการเงนิ หรอื ธนาคาร เพอ่ื ซอ้ื หรอื สรา้ งท่ีอยอู่ าศยั 4. การบูรณาการระบบบ�าเหน็จบ�านาญ โดยใช้ทอี่ ยู่อาศัยน้นั เป็นหลกั ประกันในการจ�านองให้แก่ ธนาคารผู้ให้สนิ เชือ่ 6 มาตรการนเี้ ป็นการสนบั สนนุ การออมภาคบงั คับ เพ่อื สรา้ งหลกั ประกนั รายไดท้ ่มี ่นั คงเม่อื ยามสงู วยั เม่อื ส�ารวจ มาตรการนี้เปน็ การให้เงนิ กู้แกผ่ ้สู งู อายุทีม่ อี ายุ 60 ปี การออมของผู้สูงอายุ10 พบว่าผู้สงู อายไุ ทยมีอตั ราการออม ขน้ึ ไปทมี่ ีท่อี ยอู่ าศยั ทปี่ ลอดภาระหนี้เปน็ ของตนเอง เพ่อื ให้ ที่ต่�ามาก โดยประมาณร้อยละ 65 ของผทู้ ี่มอี ายุ 60 ปีข้ึนไป ผู้สงู อายุนา� ท่ีอยู่อาศัยของตนมาเปลยี่ นเป็นเงินด�ารงชีพ ไม่มีเงินออมเลย สะท้อนให้เห็นว่าผู้สงู อายุไทยยังไม่มี ซึ่งมูลค่าเงินทีก่ ู้ได้จะขึน้ อยู่กับอายุของผู้กู้ มูลค่าบ้าน และ ความมัน่ คงทางดา้ นรายได้ในชว่ งหลงั วยั เกษยี ณ โดยเฉพาะ อัตราดอกเบ้ีย ผสู้ งู อายุสามารถเลือกวธิ รี บั เงนิ เปน็ กอ้ นเดยี ว อยา่ งยงิ่ แรงงานนอกระบบ และแรงงานในระบบที่ไมไ่ ด้เป็น หรอื ทยอยรบั เปน็ งวด จนกวา่ จะเสยี ชวี ติ หรอื จนกวา่ จะหมด สมาชิกกองทนุ ส�ารองเลย้ี งชพี อายุสญั ญาเงนิ กู้ โดยผู้กู้ไมต่ อ้ งชา� ระเงินตน้ หรอื ดอกเบ้ยี คนื และหลงั จากผกู้ เู้ สยี ชวี ิต ท่ีอยู่อาศัยจะตกเป็นของธนาคาร7 มาตรการนีก้ �าหนดให้มีการจัดตัง้ คณะกรรมการ นโยบายบ�าเหน็จบา� นาญแห่งชาติทมี่ ีนายกรัฐมนตรีเป็น โดยปกติแล้วสนิ เชือ่ ทอี่ ยู่อาศัยของบคุ คลทัว่ ไป ประธาน ท�าหน้าทีก่ �าหนดนโยบายและทิศทางการพัฒนา ทีเ่ ป็นอยู่ในปัจจุบัน จะเป็นในลกั ษณะของบ้านทีย่ นื่ กู้นัน้ และก�ากับดูแลระบบบ�าเหน็จบา� นาญของประเทศให้ จะเปน็ หลกั ประกันในการก้ยู มื และผ้กู ้จู ะไดเ้ งินมาเป็นก้อน ครอบคลมุ และจัดตัง้ กองทนุ บ�าเหนจ็ บ�านาญแห่งชาติ ส�าหรับจ่ายค่าบ้าน หรือนา� ไปใช้จ่ายในเรือ่ งอืน่ ๆ ทีจ่ �าเป็น (กบช.) เพ่อื เปน็ “กองทุนสา� รองเล้ยี งชพี ภาคบงั คบั ” สา� หรบั ผู้กู้จะต้องจ่ายคืนให้กับธนาคารเป็นรายเดือนตามทีต่ กลง แรงงานในระบบ ครอบคลุมทงั้ ลูกจา้ งเอกชน ลูกจา้ งชว่ั คราว กับธนาคาร ซึง่ ตรงกันข้ามกับสนิ เชือ่ ส�าหรับผู้สูงอายุ ของสว่ นราชการ พนักงานราชการและพนกั งานรัฐวิสาหกจิ ท่ีธนาคารจะเปน็ คนจา่ ยเงนิ เปน็ รายเดอื นใหแ้ ทน โดยมีบา้ น ท่มี อี ายุ 15 – 60 ปี ท่ไี มไ่ ดเ้ ปน็ สมาชกิ กองทนุ ส�ารองเล้ียงชพี เปน็ หลักประกนั และผสู้ ูงอายยุ ังสามารถอาศยั อยใู่ นบา้ นหลัง โดยใหม้ ีการจ่ายเงินเขา้ กองทนุ จาก 2 ฝา่ ย คือ ลกู จา้ ง และ น้ันไปไดจ้ นกวา่ จะเสยี ชวี ติ และทสี่ �าคญั ผทู้ ่ีตอ้ งการกไู้ มต่ อ้ ง นายจ้าง ลกู จ้างจะได้รับบ�านาญหรือบ�าเหนจ็ เมอื่ อายคุ รบ ยนื่ หลกั ฐานแสดงรายได้ของตนเอง ไม่ต้องตรวจสุขภาพ 60 ปี เพื่อใหแ้ รงงานกลุม่ ดงั กลา่ วมีรายได้ท่เี พียงพอในการ มแี ค่เพียงบ้านและทดี่ ินทปี่ ลอดภาระการผ่อนช�าระกับ ดา� รงชีวติ หลังเกษียณ โดยก�าหนดให้ กบช. เปดิ รับสมาชิก 134 สุขภาพคนไทย 2560

ต้งั แต่ปี 2561 เปน็ ต้นไป โดยลกู จ้างและนายจา้ งต้องส่งเงิน จุดเร่ิมต้นของการรบั มือ เข้า กบช. ฝ่ายละ 3% ของค่าจ้าง สงู สดุ ไม่เกินเดือนละ 1,800 บาท และทยอยปรับเพิ่มเป็น 10% ใน 10 ปี การเล็งเห็นความส�าคัญของการเพิม่ ขึ้นอย่างรวดเร็ว ส่วนลูกจ้างทีม่ ีรายได้ไม่ถึงเดือนละ 10,000 บาท ไม่ต้อง ของจ�านวนผู้สงู อายุ ท�าให้ภาครัฐและผู้มสี ่วนได้เสียต่างๆ น�าส่งเงนิ เข้ากองทุน โดยใหน้ ายจ้างสง่ เงินฝา่ ยเดยี ว11 รว่ มกนั ผลักดนั มาตรการท้งั ส่ี เพ่อื ชว่ ยเหลอื ผสู้ ูงอายดุ งั กลา่ ว ขึน้ มาตรการเหล่านีจ้ ะช่วยให้ผู้สูงอายมุ ีความมัน่ คงทาง จากการสา� รวจแรงงานนอกระบบของส�านกั งาน รายได้ และเป็นหลกั ประกันรายได้ท่มี ัน่ คงและยัง่ ยืนเพื่อ สถติ แิ หง่ ชาติ 255812 พบวา่ ผมู้ งี านท�าจา� นวน 38.3 ลา้ นคน การออมในยามชราภาพ นอกจากน้แี ลว้ ยังชว่ ยแบง่ เบาภาระ เปน็ แรงงานในระบบ 16.9 ลา้ นคน (ร้อยละ 44.1) และเป็น ในการดูแลผู้สูงอายุของรัฐบาล และช่วยตอบรับกับความ แรงงานนอกระบบ 21.4 ลา้ นคน (ร้อยละ 55.9) ในจา� นวน ต้องการของตลาดในเรื่องการขาดแคลนแรงงาน อันเป็น 16.9 ล้านคนทีเ่ ป็นแรงงานในระบบนี้ ยังมีบคุ คลส่วนหนึง่ ประโยชน์ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมของประเทศ ทีไ่ ม่ได้เป็นสมาชิกกองทุนสา� รองเลีย้ งชีพ ซึง่ ครอบคลุม อกี ดว้ ย ลกู จา้ งเอกชน ลกู จา้ งชว่ั คราวสว่ นราชการ พนักงานราชการ และรัฐวิสาหกิจ มาตรการนจี้ ะช่วยให้แรงงานมเี งินออม นอกจากนีแ้ ล้วมาตรการช่วยเหลอื ผู้สูงอายุ หลังเกษยี ณเพ่มิ เปน็ 50% ของรายได้ จากปจั จบุ นั อยทู่ ่ี 19% ทงั้ 4 มาตรการ ยังส่งเสริมให้ผู้สงู อายุรู้สึกมีคุณค่า เป็นการช่วยให้แรงงานในระบบมกี ารเตรียมพร้อมการออม เปลีย่ นจากค�าว่า “ภาระ” เป็น “พลัง” ซึ่งจะส่งผลท�าให้ เพือ่ การชราภาพในอนาคต และยังช่วยเพิ่มระดับการออม ผู้สูงอายมุ คี ุณภาพชีวิตที่ดีในบนั้ ปลายชีวิตทัง้ กายและใจ ของประเทศใหส้ ูงข้ึนเฉลยี่ ปลี ะ 68,000 ล้านบาท13 การปรบั ปรงุ บา้ นพกั อาศยั ใหป้ ลอดภยั และเหมาะสมส�าหรบั ผู้สงู อายุ นอกจากจะช่วยเพิม่ คุณภาพผู้สงู อายแุ ละยงั ช่วยปอ้ งกันอบุ ัติเหตใุ นผู้สงู อายไุ ดด้ ว้ ย 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 135

8 รฐั จัดระเบียบแรงงานข้ามชาติ เน้นนา� เขา้ ตาม MoU เมื่อวันที่ 23 กุมภาพันธ์ 2559 คณะรัฐมนตรีได้มติเห็นชอบเรื่องการบริหารจัดการแรงงานข้ามชาติ โดยผ่อนผันให้แรงงานข้ามชาติสองกลุ่ม คือ กลุ่มแรงงานข้ามชาติที่ถือบัตรผู้ไม่มีสัญชาติไทย (บัตรชมพู) และกลุ่มทีป่ ระเทศต้นทางออกเอกสารให้ (กลุ่มที่ผ่านการพิสูจน์สัญชาติแล้ว) ให้อยู่อาศัยและท�างาน ในประเทศไทยได้เป็นเวลาสองปี โดยจะส้ินสุดในวันที่ 31 มีนาคม 2561 แรงงานข้ามชาติทั้งสองกลุ่ม ต้องมารายงานตัวเพื่อจัดท�าทะเบียนประวัติ ขออนุญาตท�างาน และจัดท�าบัตรประจ�าตัวผู้ไม่มีสัญชาติไทย (บตั รสชี มพ)ู ชว่ งวนั ท่ี 1 เมษายน – 29 กรกฎาคม 2559 โดยหวงั วา่ นโยบายดงั กลา่ วจะชว่ ยแกป้ ญั หาแรงงาน ข้ามชาติทีไ่ ม่ได้จดทะเบียน และในระยะยาวรัฐบาลต้องการแก้ปัญหาแรงงานข้ามชาติอย่างเป็นระบบ โดยเนน้ การนา� เขา้ แรงงานขา้ มชาตผิ า่ นรฐั บาลของประเทศตน้ ทาง โดยมกี ารออกหนงั สอื เดนิ ทางทถ่ี กู ตอ้ ง แต่นโยบายดงั กล่าวจะสัมฤทธิผลหรือไม่ยังเป็นเรื่องที่หลายฝ่ายตั้งค�าถาม ทัง้ นีใ้ นปี 2559 มีแรงงาน ขา้ มชาตมิ ารายงานตวั เพยี ง 1,178,678 คนเทา่ นน้ั จากตวั เลขประมาณการณข์ องแรงงานขา้ มชาตทิ ้งั หมด กวา่ 4 ล้านคน1 การบริหารจดั การแรงงานข้ามชาติ กว่ายสี่ บิ ปีทผี่ ่านมามุ่งเน้นการผ่อนผนั ให้แรงงานข้ามชาติ ของไทยจากอดีตถึงปัจจุบัน อยู่อาศัยและท�างานเป็นการชัว่ คราว โดยเปิดจดทะเบยี น แรงงานข้ามชาติเป็นช่วงๆ จนกระทงั่ ปี 2548 เป็นต้นมา การบริหารจัดการแรงงานข้ามชาติจากประเทศ แนวนโยบายการจดั การแรงงานขา้ มชาตขิ องไทยเนน้ ใหเ้ กดิ เพ่อื นบา้ นของประเทศไทยท่ีผา่ นมาอยบู่ นฐานของการแกไ้ ข ระบบการจา้ งงานแรงงานขา้ มชาตทิ ่ถี กู กฎหมาย ประเทศไทย ปญั หาแรงงานขา้ มชาตทิ ่ีไมไ่ ดจ้ ดทะเบียน การจดั การในชว่ ง จึงได้ประสานงานไปยงั ประเทศเพื่อนบ้านเพื่อทา� ข้อตกลง 136 สขุ ภาพคนไทย 2560

ในการจา้ งแรงงานขา้ มชาตอิ ยา่ งถกู กฎหมาย โดยไดด้ า� เนนิ การ ต่อเนอื่ งจากจ�านวนเพียง 9,877 คนในปี 2549 จนทะลุ ในสองลักษณะ คือ หลักหน่งึ แสนคนในปี 2556 และทะลุหลกั สองแสนคนในปี 2557 อยา่ งไรกต็ ามแรงงานท่ีเขา้ ประเทศผา่ นชอ่ งทาง MoU หน่ึง เปิดให้แรงงานข้ามชาติท่ีได้รับผ่อนผันให้อยู่ ก็ยังเป็นส่วนน้อยเมอื่ เทยี บกับแรงงานทไี่ ม่จดทะเบยี น และทา� งานในประเทศไทยได้ด�าเนินการพิสูจน์สญั ชาติกับ จา� นวนนบั ลา้ นคน (ตารางที่ 1) ประเทศตน้ ทาง เพ่อื ดา� เนนิ การออกหนงั สอื เดนิ ทางชว่ั คราว หรือเอกสารแทนหนังสอื เดินทาง และน�าไปสู่กระบวนการ สาม นอกจากนัน้ แล้วประเทศไทยยงั มแี นวทาง จา้ งงานอย่างถูกกฎหมายต่อไป ในการจดั การแรงงานขา้ มชาติ ท่ีเปน็ การจา้ งงานขา้ มพรมแดน ดังทีป่ รากฏในมาตรา 14 ของ พ.ร.บ.การทา� งานของ สอง น�าเข้าแรงงานข้ามชาติตามข้อตกลงการจ้าง คนต่างด้าว พ.ศ. 2551 ซึง่ ท�าให้ประเทศมเี ครื่องมือ แรงงาน (Memorandum of Understanding on the ในการจัดการแรงงานข้ามชาติโดยเฉพาะจากประเทศ Employment of Workers: MoU) ระหว่างไทยและ เพ่อื นบา้ นท่มี ชี ายแดนตดิ กบั ประเทศไทยท่หี ลากหลายรปู แบบ ประเทศเพือ่ นบา้ น ไดแ้ ก่ กัมพชู า เมยี นมาและลาว ซึง่ จะ เป็นกระบวนการน�าเข้าแรงงานข้ามชาติเข้ามาทา� งานใน นโยบายแรงงานขา้ มชาติปี 2559: ประเทศไทยผ่านระบบการจดั หางานอยา่ งถูกต้อง ความสบั สนอลหมา่ นของการจดทะเบยี น แรงงานข้ามชาติ ในปี 2558 มีแรงงานข้ามชาติทไี่ ด้รับการผ่อนผัน ให้ท�างานในไทยประมาณ 1 ล้านคน มกี ารพิสูจน์สัญชาติ คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) มีแนวทาง จ�านวนมากถึง 989,374 คน นอกจากนมี้ ีการน�าเขา้ แรงงาน การจดั การแรงงานขา้ มชาติ โดยการเปดิ จดทะเบยี นแรงงาน ผ่านช่องทาง MoU จา� นวน 279,311 คน ซงึ่ เพมิ่ ขึ้นอย่าง ข้ามชาติ และผ่อนผนั ให้อยู่และท�างานในประเทศไทยได้ เปน็ การชั่วคราว จากนนั้ ไดม้ กี ารตอ่ อายใุ หใ้ นปถี ัดมา ตารางท่ี 1 จา� นวนแรงงานขา้ มชาติสามสญั ชาติ (เมยี นมา ลาว และกัมพชู า) ตง้ั แตป่ ี 2548 – 2558 แต่สา� หรับปี 2559 คณะรัฐมนตรีมีมติเห็นชอบเมือ่ วนั ที่ 23 กุมภาพนั ธ์ 2559 เรื่องการบริหารจดั การแรงงาน ปี พิสจู น์ นา� เข้า ต่างด้าว ปี 2559 โดยผ่อนผนั ให้แรงงานข้ามชาติสองกลุ่ม สัญชาติ ตาม MoU คือ กลุ่มแรงงานข้ามชาติท่ถี ือบตั รผู้ไม่มีสัญชาติไทย (บตั ร ชมพู) และกลุ่มทปี่ ระเทศต้นทางออกเอกสารให้ (กลุ่มที่ 2548 1,681 0 ผ่านการพิสจู น์สญั ชาติแล้ว) ให้อยู่อาศัยและทา� งานใน ประเทศไทยได้เป็นเวลาสองปี โดยจะสิน้ สุดลงในวันที่ 31 2549 49,214 9,877 มีนาคม 2561 ทงั้ นีแ้ รงงานข้ามชาติทงั้ สองกลุ่มต้องมา รายตัวเพื่อจัดท�าทะเบียนประวัติ ขออนุญาตท�างาน และ 2550 72,096 14,150 จัดท�าบตั รประจ�าตัวผู้ไม่มีสัญชาติไทย (บตั รสชี มพู) ช่วงวันที่ 1 เมษายน – 29 กรกฎาคม 2559 แนวทาง 2551 71,017 17,059 การจดั การตามมตคิ ณะรฐั มนตรดี งั กลา่ ว เปน็ การขยายเวลา การผ่อนผันให้แก่แรงงานข้ามชาติกลุ่มทกี่ �าลังจะสิน้ สุด 2552 77,914 27,447 การผ่อนผนั ได้อยู่ต่อไปอีก ผลจากนโยบายดังกล่าวทา� ให้ มีแรงงานข้ามชาติมาด�าเนนิ การจดทะเบียนตามมติ ครม. 2553 228,411 43,032 1,178,678 คน จากตัวเลขประมาณการณ์ว่าจะมีผู้มา จดทะเบยี นถึงราว 3 ลา้ นคน2 2554 505,238 72,356 2555 733,603 93,265 2556 847,130 174,042 2557 971,461 206,168 2558 989,374 279,311 ขอ้ มลู จากส�านกั บริหารแรงงานตา่ งดา้ ว เวบ็ ไซต์ : http://www.doe.go.th/alien 10 สถานการณเ์ ด่นทางสขุ ภาพ 137

เครือข่ายองค์กรด้านประชากรข้ามชาติชี้ว่า 23–25 มถิ ุนายน 2559 ระหวา่ งการเยือนไทยดังกล่าว ไดม้ ี แม้นโยบายของรัฐจะดูเปิดกว้างและให้โอกาสแรงงาน การลงนามบนั ทกึ ความเข้าใจร่วมไทย–เมยี นมา 3 ฉบบั ข้ามชาติมากขึน้ แต่สิง่ ทีป่ รากฏชัดจากการด�าเนนิ การตาม ซ่ึงมีนัยส�าคัญต่อการดูแลและคุ้มครองแรงงานข้ามชาติท่มี ี นโยบายนี้ คือ กลุ่มแรงงานข้ามชาติทีเ่ คยผ่านการพิสูจน์ ทศิ ทางทช่ี ดั เจนมากขนึ้ ไดแ้ ก่ สญั ชาติและได้รับหนงั สือเดินทาง (passport) หรือ กลมุ่ แรงงานท่ไี ดร้ ับการพัฒนาสถานะใหเ้ ปน็ คนทเ่ี ขา้ เมอื ง ฉบับที่ 1 บันทึกความเข้าใจว่าด้วยความร่วมมือ โดยถูกกฎหมาย ต้องมารายงานตัวตามมติคณะรัฐมนตรี ด้านแรงงาน ซึ่งระบุถึงการพัฒนาความสัมพันธ์และการ และได้รับเอกสารทเี่ รียกว่าบตั รประจ�าตัวผู้ไม่มสี ญั ชาติไทย สนับสนุนดา้ นแรงงานรว่ มกนั ของท้งั สองประเทศ อนั จะเปน็ หรือบัตรสีชมพู แทนการถือหนงั สอื เดินทางและใบอนญุ าต รากฐานการพฒั นาประเดน็ ดา้ นแรงงาน เชน่ การพฒั นาฝมี อื ท�างาน ส่งผลให้แรงงานกลุ่มนีก้ ลับไปเป็นผู้มีสถานะ แรงงาน การคมุ้ ครองแรงงาน ประกนั สงั คม รว่ มกนั ในอนาคต เข้าเมืองโดยผิดกฎหมาย แต่ได้รับการผ่อนผันให้ท�างาน ได้ชั่วคราวอีกครงั้ หนงึ่ จึงอาจกล่าวได้ว่าการด�าเนินการ ฉบับที่ 2 บันทึกข้อตกลงว่าด้วยการจ้างแรงงาน ตามมติ ครม. วันที่ 23 กุมภาพันธ์ 2559 กระทบกบั ความ ก�าหนดให้มีกระบวนการจัดอบรมเตรียมความพร้อมให้แก่ พยายามพัฒนาสถานะทางกฎหมายของแรงงานข้ามชาติ แรงงานข้ามชาติก่อนเดินทางเข้ามาท�างานโดยประเทศ เพือ่ ก้าวให้พ้นวังวนการจดทะเบยี นแรงงานข้ามชาติ ท�าให้ ต้นทางก�าหนดสัญญาจ้างทชี่ ัดเจน ก�าหนดบทบาทความ การพัฒนาให้แรงงานดังกล่าวเป็นคนเข้าเมอื งถูกกฎหมาย รับผดิ ชอบของบริษัทจัดหางาน และเปลีย่ นแปลงเงื่อนไข ซึ่งด�าเนินการมาอย่างต่อเนอื่ งตัง้ แต่ปี 2547 ต้องชะงักลง ในการทา� งาน จากเดิมซึ่งก�าหนดให้ “แรงงานข้ามชาติ และยอ้ นกลบั ไปส่วู งั วนเดิม3 สามารถท�างานในประเทศปลายทางได้ครั้งละไม่เกิน 2 ปี ติดกันสองครัง้ (รวมแล้วไม่เกิน 4 ปี) แล้วจะต้องเดินทาง นโยบายระยะยาว เน้นนา� เข้าแรงงาน กลบั ประเทศต้นทางก่อน 3 ปี แล้วจึงเดินทางกลับเข้ามา ตาม MoU กบั ประเทศต้นทาง ท�างานได้อีกครัง้ ” เปลีย่ นเป็น “เมือ่ ทา� งานครบ 4 ปีแล้ว แรงงานข้ามชาตจิ ะต้องเดินทางกลบั ประเทศต้นทาง 30 วนั ในปี 2559 นางออง ซาน ซูจี ในฐานะท่ีปรกึ ษาแห่ง แล้วจึงเดินทางกลับเข้ามาทา� งานใหม”่ (ภายหลงั การจดั ท�า สหภาพพมา่ และรฐั มนตรวี ่าการกระทรวงการต่างประเทศ ข้อตกลงทงั้ สองฉบบั กับเมียนมาแล้ว ประเทศไทยได้มี ได้เดินทางเยือนประเทศไทยอย่างเป็นทางการในช่วงวันที่ การจัดทา� ข้อตกลงลกั ษณะเดียวกันกับประเทศเวียดนาม เม่ือวันที่ 23 กรกฎาคม 2558 จัดท�ากับประเทศกัมพูชา ตารางที่ 2 สถิติแรงงานขา้ มชาติ เดอื นพฤศจิกายน 2559 ประเภท/สัญชาติ เมียนมา กัมพชู า ลาว รวม พสิ ูจน์สัญชาติ (NV) 754,037 99,030 63,025 916,092 MoU 188,979 149,485 43,502 381,966 ผอ่ นผันตามมติ ครม. 723,360 385,829 69,489 1,178,678 ประมงทะเล 27,224 21,730 1,038 49,992 แปรรูปสตั วน์ �า้ 100,870 35,632 140,550 จ้างงานชายแดน 4048 รวม 596 6,436 – 7,032 1,795,066 698,142 2,674,310 181,102 ขอ้ มลู จากสา� นักบรหิ ารแรงงานตา่ งด้าว และเว็บไซต์กระทรวงแรงงาน : พฤศจกิ ายน 2559 138 สขุ ภาพคนไทย 2560

เมอื่ วันที่ 19 ธันวาคม 2558 และจัดทา� กับประเทศลาว เกย่ี วขอ้ งใหไ้ ดร้ บั ความเปน็ ธรรม โดยมีสาระสา� คญั กา� หนดให้ เม่อื วนั ที่ 7 กรกฎาคม 2559 ด้วย) มกี ารน�าแรงงานขา้ มชาตเิ ขา้ มาท�างานกบั นายจา้ งในประเทศ ได้ 2 กรณี คอื ฉบับที่ 3 ความตกลงว่าดว้ ยการขา้ มแดนระหว่าง ประเทศทัง้ สอง ซึ่งในความตกลงฉบบั นีไ้ ด้ก�าหนดถึง 1. นายจา้ งเปน็ ผนู้ �าคนตา่ งดา้ วมาท�างานดว้ ยตนเอง การขา้ มแดนทางชายแดนของท้ังสองประเทศ โดยไดก้ า� หนด ซึง่ จะต้องมกี ารวางเงินประกันกับทางราชการตามอัตรา ให้เพิ่มเติมการเดินทางเพือ่ เข้ามาท�างานในพืน้ ทชี่ ายแดน ทกี่ �าหนด เพอ่ื รองรบั ตอ่ การเปดิ พน้ื ท่เี ขตเศรษฐกจิ พเิ ศษชายแดนของ ไทย และรองรบั การจา้ งงานในพน้ื ท่ชี ายแดนท่กี า� หนดเอาไว้ 2. ผู้ประกอบกิจการ (บริษัทจัดหางาน) ทีไ่ ด้รับใบ ในพระราชบัญญตั ิการทา� งานของคนต่างดา้ ว พ.ศ. 2551 อนญุ าตตามพระราชกา� หนดน้เี ปน็ ผนู้ �าคนตา่ งดา้ วมาทา� งาน ซึง่ จะต้องมีการวางเงินประกันการประกอบธุรกิจเป็นเงิน นอกจากน้ี คณะรฐั มนตรไี ดม้ มี ตเิ มอ่ื วนั ที่ 25 ตลุ าคม ไม่นอ้ ยกว่า 5 ลา้ นบาท 2559 เห็นชอบยทุ ธศาสตร์บริหารจัดการแรงงานต่างด้าว ปี 2560 – 2564 ประกอบดว้ ย ยุทธศาสตร์ฯ 5 ดา้ น ดงั นี้ พ.ร.ก.น�าคนตา่ งดา้ วมาท�างานกบั นายจา้ งในประเทศ ฉบับน้ี กา� หนดมาตรการใหผ้ ปู้ ระกอบกจิ การเรยี กคา่ ตอบแทน ยุทธศาสตร์ที่ 1 – การจัดระบบแรงงานเพือ่ ลด ซึ่งเป็นค่าบริการและค่าใช้จ่ายจากนายจ้างเท่านัน้ การพึ่งพาแรงงานต่างดา้ ว หากผปู้ ระกอบกจิ การกระทา� ผดิ สัญญา กส็ ามารถหกั เงนิ จาก หลักประกันทวี่ างไว้กับอธิบดีกรมการจัดหางานคืนให้แก่ ยุทธศาสตรท์ ่ี 2 – การควบคมุ กา� กบั ดแู ลกระบวนการ นายจ้างได้ นอกจากนยี้ งั ก�าหนดให้ผู้ประกอบกิจการและ เขา้ มาและกลับออกไปของแรงงานตา่ งด้าว นายจ้างเป็นผู้รับผดิ ชอบคนต่างด้าวทนี่ �าเข้ามาท�างานใน ประเทศร่วมกัน ซึง่ มาตรการดังกล่าวจะช่วยให้เกิดความ ยุทธศาสตร์ที่ 3 – การก�าหนดมาตรฐานการจ้าง เปน็ ธรรมแกค่ นตา่ งดา้ ว นายจา้ ง รวมท้ังจดั ระเบียบผปู้ ระกอบ แรงงานต่างด้าวให้เปน็ ไปตามมาตรฐานสากล กจิ การในประเทศไทยอกี ดว้ ย4 ยทุ ธศาสตร์ที่ 4 – การบรหิ ารจดั การแรงงานตา่ งดา้ ว นอกจากน้นั มตคิ ณะรฐั มนตรเี ม่อื วนั ท่ี 26 กรกฎาคม ที่มีประสทิ ธิภาพ 2559 ได้จัดตงั้ ศนู ยส์ �าหรับแรงงานตา่ งด้าว 3 แหง่ ทจ่ี ังหวดั ตาก สระแกว้ และหนองคาย เพอ่ื ใหค้ วามรู้ ข้อมูลขา่ วสาร ยุทธศาสตรท์ ่ี 5 – การติดตามและประเมนิ ผล และให้ค�าปรึกษาเกีย่ วกับกฎหมายแรงงาน สัญญาจ้าง หากพิจารณาจากยุทธศาสตร์ทัง้ ข้อ 1 และข้อ 2 รวมถึงการประสานกับนายจ้างเมื่อสนิ้ สุดการจ้าง5 ท้ังนี้ น่าจะมีทิศทางทีจ่ ะควบคุมการจัดการแรงงานข้ามชาติ เพ่อื ชว่ ยใหแ้ รงงานขา้ มชาตทิ ่ีน�าเขา้ ตาม MoU ไดร้ บั การอบรม โดยเนน้ การนา� เขา้ แรงงานขา้ มชาตอิ ยา่ งถกู กฎหมายมากข้นึ หรือข้อมลู ทจี่ �าเป็นในการท�างาน รวมทงั้ ได้ตรวจสิทธิหลัง สนิ้ สดุ การทา� งานของตนเองก่อนส่งกลบั ออก พ.ร.ก. ควบคมุ การน�าเขา้ แรงงาน เพ่มิ การกา� กับดูแล อุปสรรคการนา� เข้าแรงงาน ผา่ นช่องทาง MoU นอกจากการจัดทา� MoU กับประเทศต้นทางใน การนา� แรงงานข้ามชาติเข้ามาทา� งานอย่างถูกกฎหมายแล้ว แม้รัฐบาลไทยและกระทรวงแรงงานจะมีแนวทางให้ กระทรวงแรงงานได้เสนอให้มีพระราชก�าหนดการนา� แรงงานข้ามชาตเิ ขา้ สูร่ ะบบ MoU มากขน้ึ แต่กย็ ังมีค�าถาม คนต่างด้าวมาทา� งานกับนายจ้างในประเทศ พ.ศ. 2559 วา่ การนา� เข้าตามระบบ MoU จะสามารถด�าเนนิ การได้ ซึง่ มผี ลบงั คับใช้เมือ่ วันที่ 16 สงิ หาคม 2559 โดย พ.ร.ก. อย่างสัมฤทธิผล และเป็นทางออกส�าหรับปัญหาแรงงาน มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื ควบคมุ การน�าแรงงานขา้ มชาตมิ าท�างาน ขา้ มชาตินอกระบบของประเทศไทยจริงหรอื ไม่ เพราะหาก กับนายจ้างในประเทศอย่างเหมาะสม และป้องกันไม่ให้มี การลักลอบน�าแรงงานข้ามชาติเข้ามาท�างานกับนายจ้างใน ประเทศไทยโดยผดิ กฎหมาย รวมท้งั ใหค้ วามคมุ้ ครองผทู้ ม่ี สี ว่ น 10 สถานการณ์เดน่ ทางสุขภาพ 139

ดูจากสถิติการน�าเข้าแรงงานข้ามชาติโดยระบบ MoU นอกจากนี้ โครงสร้างประชากรของไทยทกี่ �าลัง จะพบวา่ ปจั จบุ นั มีแรงงานขา้ มชาตทิ ่นี า� เขา้ จากสามประเทศ ก้าวเข้าสู่สังคมสูงวัยอย่างรวดเร็ว ทา� ให้ความต้องการ เพียงสองแสนกว่าคน จากตัวเลขแรงงานข้ามชาติทัง้ หมด แรงงานข้ามชาติทเี่ พิ่มมากขึน้ อย่างรวดเร็วจากการลดลง ทอ่ี าจมากถึงกวา่ สีล่ ้านคน (ดตู ารางท่ี 1) ของสดั ส่วนประชากรวัยแรงงาน จากผลการวิจัยของ ดร.ธนะพงษ์ โพธปิ ติ ิ เร่อื ง “ความตอ้ งการแรงงานต่างด้าว อุปสรรคส�าคัญของการน�าเข้าแรงงานผ่านระบบ ส�าหรับสงั คมสูงวัย” ได้คาดการณ์จ�านวนแรงงานต่างชาติ MoU คือขัน้ ตอนทีย่ ุ่งยาก มคี ่าใช้จ่ายสูง และใช้เวลาค่อน ในปี 2573 ว่าจะมีจา� นวน 6.4 ลา้ นคน แตถ่ า้ ไทยต้องการ ข้างนาน ท�าให้แรงงานข้ามชาติเลือกช่องทางอนื่ เข้ามา แก้ปญั หาการลดลงของ GDP จากปัญหาขาดแคลนแรงงาน ท�างานในเมืองไทยมากกว่า ซึง่ ในประเด็นนี้ ดร.ณฐั นนั ท์ แล้ว ไทยตอ้ งการแรงงานข้ามชาตทิ ้ังหมดถงึ 9.14 ลา้ นคน7 วิจิตรอกั ษร นกั วิชาการ มูลนธิ ิสถาบันวิจัยเพือ่ การพัฒนา ซึ่งหากรัฐบาลพยายามควบคุมแรงงานข้ามชาติ โดยการ ประเทศไทย ไดใ้ หค้ วามเหน็ วา่ “แนวโนม้ แรงงานตา่ งดา้ วใน นา� เข้าแรงงานผา่ นระบบ MoU เทา่ นัน้ จะกอ่ ให้เกิดปัญหา ประเทศจะมีจ�านวนมากขึ้นหรือน้อยลง ขึน้ อยู่กับ คอขวดได้ การบงั คบั ใชก้ ฎหมาย ซ่งึ สว่ นหน่งึ เกดิ จากการพสิ จู นส์ ญั ชาติ ล่าช้า ท�าให้หลายคนยังอยู่ในประเทศต่อไป จึงเสนอให้ ก้าวข้างหน้า รัฐบาลเร่งสร้างกฎเกณฑ์ใหม่ ปรับปรุงขั้นตอนเอ็มโอยูให้มี หากพิจารณาจากนโยบายการบริหารจัดการของ ความยุ่งยากน้อยลง ลดค่าใช้จ่ายตามกระบวนการเอ็มโอยู ให้เหมาะสมกับรายได้ของแรงงาน ขยายหรือก�าหนดระยะ รัฐบาลในช่วงปีที่ผ่านมา จะเห็นได้ว่าการบริหารจัดการ เวลาของการจดทะเบียนให้สอดคล้องกับลักษณะงาน แรงงานข้ามชาติของประเทศไทยยังมีทศิ ทางไม่ต่างจากที่ หรือการอนุญาตขอเปลีย่ นนายจ้างด้วยเหตุผลทีช่ อบด้วย ผ่านมามากนกั กล่าวคือเน้นการจัดระบบแรงงานข้ามชาติ กฎหมายได”้ 6 กลมุ่ ท่ไี มม่ เี อกสารเพ่อื น�าไปสกู่ ารพฒั นาใหก้ ลายเปน็ แรงงาน ท่มี สี ถานะเขา้ เมืองถกู กฎหมายผา่ นการพสิ จู นส์ ญั ชาติ ควบคู่ ขณะเดยี วกนั กรณีการทา� MoU กบั ประเทศเวยี ดนาม ไปกับการนา� เข้าตาม MoU แต่จากปัญหาอปุ สรรคการน�า กพ็ บวา่ ต้งั แต่ 23 กรกฎาคม 2558 จนถงึ 31 ธนั วาคม 2559 เขา้ แรงงานผา่ นระบบ MoU ท่เี กดิ ขน้ึ รฐั บาลไทยจงึ ควรเรง่ ยงั ไม่มกี ารน�าเข้าแรงงานข้ามชาติจากเวียดนามเลย ซึ่ง เจรจากับประเทศต้นทางให้พัฒนาแนวทางการนา� เข้า สาเหตุหนึง่ เกิดจากการทปี่ ระเทศไทยก�าหนดให้แรงงาน แรงงานตามระบบ MoU ใหม้ ขี ้นั ตอนและระยะเวลาท่สี ้นั ลง เวยี ดนามท�างานได้เพยี ง 2 ประเภทคอื ประมงและกอ่ สรา้ ง ก�าหนดค่าใช้จ่ายทเี่ หมาะสม รวมทงั้ พัฒนาและปรับปรุง ซึง่ ไม่สอดคล้องกับความต้องการของแรงงานชาวเวียดนาม แนวทางปฏิบัติภายในของไทยให้เอือ้ ต่อลกั ษณะของ ซ่งึ นิยมทา� งานประเภทอืน่ เชน่ พนกั งานขาย และพนักงาน การทา� งานของแรงงานขา้ มชาติ เช่น เงื่อนไขในการเปล่ยี น เสริ ฟ์ ในรา้ นอาหาร เป็นต้น นายจ้าง เป็นต้น เพือ่ ให้เกิดแรงจูงใจให้แรงงานข้ามชาติ เข้ามาท�างานตามระบบ MoU มากขนึ้ นอกจากน้ีไทยควร อีกประเดน็ หนง่ึ ท่ที า้ ทายการจดั การแรงงานขา้ มชาติ เร่งเจรจาและพัฒนาความร่วมมือกับประเทศต้นทางในการ ภายใตย้ ุทธศาสตรบ์ รหิ ารจดั การแรงงานตา่ งดา้ วของรฐั บาล พิสูจน์สญั ชาติแรงงานข้ามชาติในไทย และขจัดขบวนการ คสช. คอื ความพยายามจดั การแรงงานขา้ มชาตจิ ากประเทศ นายหนา้ /กลมุ่ แสวงหาประโยชนจ์ ากการจดั หาและดา� เนนิ การ เพื่อนบ้านที่ลักษณะการย้ายถิน่ แบบข้ามพรมแดน พิสจู น์สญั ชาติแรงงานข้ามชาติอย่างจริงจัง เพ่ือให้แรงงาน เพือ่ ตอบสนองนโยบายพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษชายแดน ข้ามชาติสามารถเข้าถึงการพิสูจน์สญั ชาติได้ง่ายขึน้ ซึ่งส�าหรับประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้านทมี่ ีชายแดน อันจะเป็นการช่วยลดจ�านวนแรงงานข้ามชาติทยี่ ังมีสถานะ ติดกันเปน็ ระยะทางยาวนั้น การเดินทางขา้ มพรมแดนอยา่ ง เข้าเมอื งผิดกฎหมาย ไมถ่ กู กฎหมายทา� ไดง้ า่ ย ทา� ใหอ้ าจกลบั ไปสวู่ งั วนของการจา้ ง แรงงานข้ามชาติแบบผิดกฎหมายเช่นเดิม 140 สขุ ภาพคนไทย 2560

9 เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พิเศษ ต้องมองใหร้ อบดา้ น เมือ่ ต้นเดอื นพฤศจิกายน 2559 กลุ่มแม่สอดรักษ์ถิ่น และตัวแทนชาวบ้านภาคเหนือ 60 คน เข้ายืน่ ฟ้องศาล ปกครอง จ.พษิ ณโุ ลก ในกรณกี ารยน่ื ขอออกโฉนดของกรมธนารกั ษใ์ นพน้ื ทเ่ี ขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษจงั หวดั ตาก บา้ นวังตะเคยี น ต.ทา่ สายลวด อ.แม่สอด จ.ตาก เน่ืองจากจะครบ 60 วนั ตามก�าหนดการคดั คา้ นค�าสง่ั ของสา� นกั งานทดี่ นิ ท่ใี หส้ ทิ ธกิ บั ธนารกั ษใ์ นการออกโฉนดในพน้ื ท่เี ขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษตาก โดยตวั แทน ชาวบา้ นผ้เู ดอื ดร้อน กล่าวว่าไม่ได้ขัดขวางการพัฒนาประเทศ แตไ่ มไ่ ดร้ ับความเปน็ ธรรม เน่ืองจากชาวบ้าน อยใู่ นพ้นื ทม่ี ากอ่ นธนารกั ษ์ แตร่ ฐั กลบั ใหส้ ทิ ธกิ รมธนารกั ษเ์ ตรยี มออกโฉนด โดยชาวบา้ นยงั ไมไ่ ดร้ บั การแกไ้ ข ปัญหาทชี่ ดั เจน ด้านสมุ ิตรชัย หัตถสาร ทนายความ จากศนู ย์พิทักษ์ ก่อนหน้านี้ ได้มีความเคลอื่ นไหวเพื่อขอให้ภาครัฐ และฟน้ื ฟสู ิทธทิ อ้ งถน่ิ ระบุวา่ กรณกี ารย่นื ฟอ้ งคร้งั น้เี กดิ จาก ทบทวนนโยบายพฒั นาเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษชายแดนในหลาย การประกาศค�าสัง่ หัวหน้า คสช. ที่ 17/2558 ซึ่งน�าไปสู่ พ้ืนทีช่ ายแดน เช่น ท่ี นราธิวาส โดยเมือ่ 16 สิงหาคม 2559 การท่กี รมธนารกั ษย์ ่ืนออกโฉนดท่ีดนิ เพอ่ื รองรบั เขตเศรษฐกจิ ภาคประชาชนในพืน้ ที่ 13 อ�าเภอ ของจังหวัดนราธิวาส พิเศษ 2,183 ไร่ ซึ่งทับซ้อนกับทีด่ ินของชาวบ้านในพื้นที่ ได้เขา้ พบรองผวู้ ่าราชการจงั หวดั นราธวิ าส ตวั แทน ศอ.บต. ชาวบ้านจึงไปยืน่ ค�าร้องไว้กับส�านักงานที่ดิน จนถึงทสี่ ุด และกอ.รมน.ภาค 4 เพื่อยนื่ แถลงการณ์ผ่านไปยงั นายก ส�านักงานทีด่ ินได้มคี �าสัง่ เปรียบเทียบสทิ ธิ โดยระบุให้ รฐั มนตรี ใหท้ บทวนผลกระทบท่อี าจจะเกดิ ขน้ึ จากโครงการ กรมธนารักษ์มีสิทธิดีกว่าชาวบ้าน แต่ในกระบวนการทาง พฒั นาเขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษนราธวิ าส เน่อื งจากชาวบา้ น กฎหมายชาวบ้านสามารถนา� เรือ่ งเข้าสู่ศาลเพื่อให้ศาล ห่วงใยวา่ วัฒนธรรม วถี ชี ีวิต และอตั ลักษณ์ของพื้นท่ี จะถกู พิจารณาได้ เพื่อชะลอการออกโฉนดไว้ก่อน จนกว่า กลืนจากการพัฒนา อกี ทั้งการรับรู้ข่าวสารของประชาชน การพจิ ารณาของศาลจะแล้วเสร็จ1 และการมีส่วนร่วมของประชาชนมีน้อยมาก จึงยนื่ ข้อเสนอ 18 ข้อ ไปยังภาครัฐ เช่น ให้ค�านงึ ถึงผลกระทบต่อวิถีชีวิต ของประชาชน และมมี าตรการควบคมุ ดแู ลทรพั ยากรธรรมชาติ และสง่ิ แวดล้อมอย่างจริงจงั 2 10 สถานการณ์เด่นทางสขุ ภาพ 141

เหตุการณ์ทเี่ กิดขึน้ ดังกล่าว สะท้อนถึงมุมมอง การคดั คา้ นและการเรยี กรอ้ งของภาคประชาชนในหลายพ้นื ท่ี จากชุมชนชายแดนต่อนโยบายพัฒนาเขตเศรษฐกิจพิเศษ ใหท้ างการชะลอและทบทวนพ้นื ท่เี ขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษ ชายแดน บทความนีจ้ ะกล่าวถึงความเป็นมาของนโยบาย ให้ประชาชนในพืน้ ทีม่ ีส่วนร่วม และให้รัฐบาลค�านึงถึง พฒั นาเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษชายแดน ผลกระทบทเ่ี กดิ ขน้ึ และ การพฒั นาท่ยี ่งั ยืน โดยมงุ่ ปกปอ้ งพ้นื ท่คี วามมน่ั คงทางอาหาร ความเคลื่อนไหวจากภาคประชาชนจากนโยบายดังกลา่ ว พ้นื ท่เี กษตรกรรม ทรพั ยากรธรรมชาติ ดนิ น้า� ปา่ ทะเลและ ชายฝั่ง รวมทัง้ ความมนั่ คงในการประกอบอาชีพของคน นโยบายการพัฒนา ทอ้ งถนิ่ เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษชายแดน มมุ มองจากภาครฐั รัฐบาลภายใต้การท�างานของคณะรักษาความสงบ แนวคดิ เก่ยี วกบั เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษมเี ปา้ หมาย แห่งชาติ (คสช.) มีนโยบายจัดตัง้ “เขตพัฒนาเศรษฐกิจ พเิ ศษ” ตามแนวชายแดนในจงั หวดั ตา่ งๆ โดยมเี ปา้ หมายเพอ่ื หลกั ในการกระจายการพัฒนาไปสู่พื้นที่ต่างๆ เพือ่ มิให้ ยกระดับการพัฒนาเศรษฐกิจ การค้า และการลงทุน เพื่อ การพัฒนากระจุกตัวเฉพาะในเมืองใหญ่ นอกเหนอื จาก ความเชือ่ มโยงทางเศรษฐกิจภายในภูมิภาคอาเซียน และ การกระจายการพฒั นาไปสพู่ น้ื ท่เี ฉพาะท่ไี ดร้ บั การจดั ตง้ั เปน็ ขยายความรว่ มมอื ระดบั อนภุ มู ภิ าค อาทิ กรอบความรว่ มมือ เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พิเศษ อนั เป็นการยกระดับคุณภาพชวี ติ อนภุ มู ิภาคลมุ่ น้�าโขง (GMS) และขอ้ ตกลงความรว่ มมือระหวา่ ง ของประชาชนในพ้ืนทีใ่ กล้เคียงแล้ว ยงั คาดหวังประโยชน์ ประเทศลุ่มแม่นา�้ อิรวดี–เจ้าพระยา–แม่โขง (ACMECS) ต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและเพิ่มศักยภาพการแข่งขันของ โดยรฐั บาลมุ่งพฒั นาเขตการค้าและการลงทุนเพอ่ื เปน็ ประตู ประเทศในเวทกี ารค้าโลกดว้ ย4 โดยคณะกรรมการนโยบาย รองรบั การเชอ่ื มโยงตา่ งๆ ท่ีจะเกดิ ขน้ึ ในรปู แบบการพัฒนา เขตพฒั นาเศรษฐกิจพิเศษ (กนพ.) ไดเ้ ห็นชอบก�าหนดพื้นที่ เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษ3 (Special Economic Zone: ทมี่ ศี ักยภาพเหมาะสมในการจัดตั้งเป็นเขตพัฒนาเศรษฐกิจ SEZ) ซ่งึ เปน็ เขตพน้ื ท่ที ่ีจดั ต้งั ตามกฎหมายเฉพาะ เพ่อื ประโยชน์ พเิ ศษ โดยมีกลยุทธ์ ประกอบดว้ ย 1) สรา้ งพ้นื ท่เี ศรษฐกจิ ใหม่ ตอ่ การส่งเสรมิ สนบั สนนุ และอา� นวยความสะดวก รวมท้งั เน้นบรเิ วณชายแดนส�าหรบั ระยะแรก โดยใชป้ ระโยชนจ์ าก ให้สิทธิพิเศษบางประการในการด�าเนนิ กิจการต่างๆ เช่น การเชือ่ มโยงกับประเทศเพื่อนบ้าน 2) สนับสนนุ SMEs การอตุ สาหกรรม การพาณิชยกรรม การบรกิ าร หรอื กจิ การ ไทยและการลงทนุ ต่อเนอื่ งของไทยในประเทศเพือ่ นบ้าน อ่ืนใดทีเ่ ปน็ ประโยชน์ต่อเศรษฐกิจของประเทศ 3) จัดระเบียบพื้นทีเ่ ศรษฐกิจชายแดน แก้ปัญหาแรงงาน ต่างด้าวผดิ กฎหมายและสนิ ค้าเกษตรทีล่ กั ลอบนา� เข้าจาก นบั ต้งั แตป่ ี 2557 เปน็ ตน้ มารฐั บาลไดก้ า� หนดนโยบาย ประเทศเพอื่ นบ้าน การพัฒนาเขตพัฒนาเศรษฐกิจพเิ ศษชายแดน เพือ่ กระจาย ความเจริญไปสู่พื้นทีต่ ่างๆ การด�าเนินงานระยะแรกเริ่ม กนพ. ได้ก�าหนดกิจการเป้าหมายในเขตพัฒนา ในพื้นทีช่ ายแดนทมี่ ศี ักยภาพ 10 พืน้ ทเี่ ป้าหมายระยะแรก เศรษฐกิจพิเศษ 5 พืน้ ทีแ่ รก โดยในแต่ละพืน้ ทจี่ ะมกี ิจการ ในปี 2558 ไดแ้ ก่ ตาก สระแกว้ สงขลา มุกดาหาร และตราด เป้าหมายแตกต่างกัน ข้ึนอยู่กับศักยภาพ ข้อจ�ากัด และ พืน้ ทเี่ ป้าหมายระยะทีส่ อง ในปี 2559 ได้แก่ หนองคาย ความต้องการของประชาชนในพื้นที่ โดยจัดกลุ่มประเภท นราธวิ าส เชยี งราย นครพนม และกาญจนบรุ ี การจดั หาท่ีดนิ กจิ การเปน็ 13 กลมุ่ อตุ สาหกรรม 62 ประเภทกิจการ อาทิ เพือ่ ใช้ประโยชน์ในเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษ ใช้อา� นาจ กลมุ่ อตุ สาหกรรมการผลติ ภณั ฑเ์ ซรามกิ ส์ กลมุ่ อตุ สาหกรรม ตามมาตรา 44 ของรฐั ธรรมนญู ช่วั คราว ปี 2557 ซึ่งสง่ ผล อญั มณี และเคร่ืองประดบั และกลมุ่ อตุ สาหกรรมสนับสนุน ให้เกิดการเปลยี่ นแปลงสถานภาพการใช้ทีด่ ินจากพื้นที่ การท่องเทีย่ ว เป็นต้น (ตารางที่ 1) และได้ก�าหนดกิจการ ป่าสงวนแห่งชาติ เขตป่าถาวรและท่ดี ินสาธารณะ ใหก้ ลาย เพิม่ เติมอีก 10 ประเภทกิจการเป้าหมาย ตามประกาศ ไปเปน็ ท่รี าชพสั ดใุ นพ้นื ท่เี ขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษท้งั ระยะ คณะกรรมการส่งเสริมการลงทนุ ที่ 12–16/2558 ลงวันที่ ท่ี 1 และ 2 รวมกว่า 24,000 ไร่ นโยบายดังกลา่ วก่อใหเ้ กิด 10 มกราคม 2559 (ตารางที่ 2)5 ทง้ั น้ี เขตพัฒนาเศรษฐกิจ 142 สขุ ภาพคนไทย 2560

พิเศษถือว่าเป็นพืน้ ทเี่ ศรษฐกิจทมี่ คี วามได้เปรียบเชิง เยื้อ ท�าให้ภาคเอกชนขาดความเชอื่ ม่นั และชะลอการลงทนุ เปรียบเทียบ และมีศักยภาพ โดยการใช้โครงสร้างพื้นฐาน ออกไป7 เป็นเครือ่ งชีน้ �าในการพัฒนา ควบคู่กับการพัฒนาอย่างเป็น ระบบด้วยการให้สิทธิประโยชน์และอ�านวยความสะดวก ผลกระทบตอ่ ชุมชนในพื้นที่ ในการประกอบกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ในปี 2558 กนพ. ไดด้ า� เนินการศกึ ษาความเปน็ ไปได้ แม้ว่ารัฐบาลจะประกาศแผนจัดตัง้ เขตพัฒนา และความเหมาะสมเบอื้ งต้นของโครงการจัดตั้งนคิ ม เศรษฐกิจพิเศษชายแดน 10 จังหวัดอย่างชัดเจน อุตสาหกรรมในเขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษ ระยะแรก 5 พ้นื ท่ี แต่การขับเคลอื่ นยงั ไม่เป็นไปตามเป้าทวี่ างไว้6 นักลงทุนยัง (ได้แก่ ตาก สงขลา มกุ ดาหาร ตราด และสระแกว้ ) ศึกษา ไม่ลงทุนในเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษตามที่ภาครัฐคาดหวัง ทัง้ ในมติ ิกายภาพ (การจัดผังพืน้ ที่ การออกแบบทาง เนือ่ งจากกังวลต่อนโยบายของรัฐบาลในอนาคต ไม่มัน่ ใจ สถาปัตยกรรมและวิศวกรรม) มิติการเงิน (การลงทุน ว่าภายหลังการเลือกตัง้ แล้ว รัฐบาลชุดใหม่จะปรับเปลีย่ น ผลตอบแทน) มิตกิ ารจัดการ (รูปแบบการลงทนุ การบรหิ าร นโยบายหรือไม่ นอกจากนัน้ นโยบายเขตพัฒนาเศรษฐกิจ จัดการ) มติ ิการตลาด (การสนองตอบต่อนโยบายของภาค พิเศษยงั ประสบปัญหาเรือ่ งการจัดหาทีด่ ิน เนือ่ งจาก รัฐและลูกค้า การรองรับอุตสาหกรรมเป้าหมาย) และใน การเพิกถอนทปี่ ่าสงวนแห่งชาติ และการเวนคืนทดี่ ินทีย่ ืด ปี 2559 กนพ. ได้ด�าเนนิ การศึกษาวิเคราะห์ผลกระทบ ตารางท่ี 1 กลุม่ กจิ การเป้าหมายทีใ่ หก้ ารส่งเสริมในพ้นื ที่ 13 กลุ่มอตุ สาหกรรม ตาก (62 ประเภทกิจการ) สระแก้ว ตราด มุกดาหาร สงขลา เชียงราย หนองคาย นครพนม กาญจน ุบรี นราธิวาส 1. กล่มุ อุตสาหกรรมการเกษตร ประมง และกจิ การท่ี ü ü ü ü ü ü ü ü ü ใช้สิทธิประโยชน์ที่ เก่ยี วข้อง ได้รับตามนโยบาย ü ü ส่งเสริมการลงทนุ 2. กลุ่มอุตสาหกรรมการผลิตภณั ฑ์เซรามกิ ส์ ü เ พื อ่ พั ฒ น า 3. กลุ่มอุตสาหกรรมสิ่งทอ เครื่องนุ่งห่ม และเครื่อง ü ü ü ü ü ü ü อุตสาหกรรมใน หนงั พื ้น ท่ จี ั ง ห วั ด ชายแดนภาคใต้ 4. กลุ่มอตุ สาหกรรมการผลิตเคร่อื งเรอื น üü üü ü ü 5. กลุม่ อตุ สาหกรรมอญั มณี และเครอ่ื งประดบั ü ü ü ü ü ตามประกาศ สกท. ที่ 3/2557 และ 6. กลมุ่ อตุ สาหกรรมการผลติ เครอ่ื งมือแพทย์ üü ü ü ü 1/2558 โดย สกท. ü ü ได้มีการผ่อนปรน 7. กลมุ่ อตุ สาหกรรมยานยนต์ เคร่อื งจกั ร และช้นิ สว่ น ü ü 8. กลมุ่ อตุ สาหกรรมเครอ่ื งใชไ้ ฟฟา้ และอเิ ลก็ ทรอนิกส์ ü ü ü ü ü เงือ่ นไขบางกิจการ สา� หรบั การลงทนุ ใน 9. กลุ่มอุตสาหกรรมการผลิตพลาสตกิ üü ü ü ü ชายแดนภาคใต้ให้ 10. กลมุ่ อุตสาหกรรมการผลติ ยา üü ü ü ü เทียบเคียงกับเขต 11. กลุ่มอุตสาหกรรมโลจสิ ติกส์ ü ü ü ü ü ü ü ü ü พัฒนาเศรษฐกิจ ü ü ü ü ü ü ü ü ü พเิ ศษ 12. กลุ่มนิคมหรอื เขตอุตสาหกรรม 13. กลุ่มอุตสาหกรรมสนับสนุนการท่องเท่ียว ü ü ü ü ü ü ü ü ü 10 สถานการณเ์ ด่นทางสุขภาพ 143

ตารางที่ 2 ประเภทกิจการทไี่ ด้รบั การส่งเสริมการลงทนุ ในพ้นื ท่ี ประเภทกิจการ ตาก สระแ ้กว 1. กิจการอบพืชและโซโล ตราด 2. กลุ่มอุตสาหกรรมการผลติ ภัณฑ์เซรามกิ ส์ ุมกดาหาร 3. กล่มุ อตุ สาหกรรมสงิ่ ทอ เคร่ืองนงุ่ หม่ และเคร่อื งหนงั สงขลา 4. กลมุ่ อุตสาหกรรมการผลติ เครอ่ื งเรือน เ ีชยงราย 5. กล่มุ อุตสาหกรรมอญั มณี และเคร่ืองประดับ หนองคาย 6. กลุ่มอตุ สาหกรรมการผลิตเคร่อื งมอื แพทย์ นครพนม 7. กลุ่มอตุ สาหกรรมยานยนต์ เครือ่ งจกั ร และชิ้นส่วน กาญจนบุi ีร 8. กลุม่ อุตสาหกรรมเครื่องใชไ้ ฟฟา้ และอิเลก็ ทรอนกิ ส์ 9. กลุ่มอุตสาหกรรมการผลิตพลาสติก üüüüüüüüü 10. กล่มุ อตุ สาหกรรมการผลิตยา üüüüüüüüü üü üüüüüü üüüüüüüüü üüüüüüüüü üüüüüüüüü üüüüüüüüü üüüüüüüüü üü üüüüüü üüüüüüüüü ทอี่ าจจะเกิดขนึ้ ตอ่ สภาพแวดลอ้ ม (Environment Impact การจัดระบบชลประทาน และการจัดการป่าไม้ เป็นต้น Assessment: EIA) พร้อมท้ังการรับฟังความคิดเห็นจาก 2) ระบบเศรษฐกจิ ชมุ ชนและวถิ ชี วี ิตของคนทอ้ งถน่ิ ชุมชน ผมู้ สี ว่ นไดเ้ สยี และชมุ ชนโดยรอบพน้ื ทีโ่ ครงการ ดง้ั เดมิ ท่อี ยอู่ าศยั หรอื ท�ามาหากนิ ในพน้ื ท่อี าจไดร้ บั ผลกระทบ จากการสูญเสียอาชีพ ถิน่ ฐานบ้านเกิด และวิถีชีวิตจาก จากมุมมองของภาคประชาสงั คม การจัดตั้งเขต การเปลยี่ นแปลงในเชิงวัฒนธรรม 3) ความเหลอื่ มลา�้ พัฒนาเศรษฐกิจพิเศษอาจส่งผลทัง้ ด้านบวกและด้านลบ ทางเศรษฐกิจ รายได้และผลก�าไรจากสิทธิพิเศษต่างๆ ผลด้านบวก ประชาชนจะมีชีวิตดีขึ้น ลกู หลานของคน ทีไ่ ด้รับไม่ว่าจะเป็นเรื่องการยกเว้นภาษี การจ้างแรงงาน ในชุมชนจะได้เข้าสู่ระบบการจ้างงาน ท�างานอยู่ใกล้บ้าน ราคาถูก และการได้รับการยกเว้นข้อบงั คับทางกฎหมาย มธี ุรกิจใหม่ๆ มกี ารพัฒนาทกั ษะเพือ่ ให้ทันกับความเจริญ อาจกระจุกตัวอยู่กับคนไม่กี่กลุ่ม ขณะทปี่ ระชาชนในพืน้ ที่ ทางเศรษฐกจิ มโี ครงการใหญๆ่ ตามนโยบายและยทุ ธศาสตร์ ซึง่ เป็นเจ้าของทรัพยากรอาจมีรายได้จากเพียงค่าจ้าง การพฒั นา ย่งิ ไปกวา่ น้นั ยงั มีโอกาสท่จี ะไดเ้ ปน็ ผปู้ ระกอบการ รายวนั หรืออาจไม่ได้ผลประโยชน์ หากเจา้ ของกิจการเลือก เช่น ค้าขาย เปิดธุรกิจโฮมสเตย์ หอพัก และปั๊มน�้ามัน จ้างแรงงานต่างด้าวทคี่ ่าแรงถูกกว่า 4) การจ้างงานและ และระบบสาธารณปู โภคและอุปโภคดีขึน้ 8 การกระจายรายได้ เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษอาจน�ามา ซึง่ การย้ายถิน่ ฐานของแรงงานข้ามชาติเพิ่มขึน้ เกิดการ ส่วนผลด้านลบทอี่ าจจะเกิดขึ้นในชุมชน ได้แก่ ทดแทนคนในทอ้ งถน่ิ เน่อื งจากคา่ แรงท่ถี กู กวา่ น�าไปสปู่ ญั หา 1) การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ ได้แก่ผลกระทบกับคน การว่างงานและการเข้าไม่ถึงทรพั ยากรต่างๆ ในท้องถิ่น9 ในท้องถิน่ เรือ่ งอา� นาจและสิทธิในการจัดการทรัพยากร ธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดล้อม ไม่วา่ จะเป็นการครอบครองทดี่ ิน 144 สขุ ภาพคนไทย 2560

ความเคล่อื นไหวของภาคประชาชน ชาวบ้านเป็นทดี่ นิ ส.ป.ก. นอกจากนี้อาจมีปัญหายาเสพตดิ และการลักลอบเข้าเมืองตามแนวชายแดน การลักลอบ เนอื่ งจากประชาชนในพืน้ ทแี่ ละพื้นทใี่ กล้เคียงยังคง คา้ สตั วป์ า่ และการค้ามนุษย1์ 0 มคี วามคลางแคลงใจต่อผลกระทบทีจ่ ะได้รับจากพื้นทีเ่ ขต พัฒนาเศรษฐกจิ พิเศษ ผมู้ ีสว่ นเกยี่ วข้องท้ังภาคเอกชน และ นอกจากนีน้ โยบายเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษ ภาคประชาสงั คมจึงจัดเวทรี ะดมความคิดเห็นต่อการจัดตั้ง ได้สร้างความหวั่นวิตกให้กลุ่มภาคีเครือข่ายสมชั ชาสุขภาพ เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษในหลายจงั หวดั ผลจากการระดม จังหวดั ชายแดน (Health Border) เช่นกัน โดยกังวลวา่ อาจ ความคดิ แตล่ ะเวที สรุปได้ดังน้ี เกิดความขัดแย้งระหว่างคนในพื้นทีก่ ับรัฐในประเด็นปัญหา แรงงานขา้ มพรมแดน โรคตดิ ตอ่ ขยะ ส่งิ แวดลอ้ ม โลจสิ ตกิ ส์ 1) จังหวัดตากคาดว่าจะมคี วามเหลอื่ มลา�้ ทาง และระบบบริการสาธารณสุข ในการประชมุ สมชั ชาสุขภาพ เศรษฐกิจของประชาชนในพืน้ ทีแ่ ละระหว่างพืน้ ทีช่ ายแดน แหง่ ชาติ คร้ังท่ี 8 เมอื่ วนั ที่ 22 กรกฎาคม 2558 มีการน�า แม่สอดกบั เมียวดี ท�าให้การพฒั นาเชงิ พื้นท่ขี าดความสมดุล ระเบียบวาระการสร้างสงั คมสุขภาวะในพืน้ ทเี่ ขตพัฒนา นอกจากน้เี กดิ ความแตกตา่ งเชงิ สถาบนั กฎหมาย กฎระเบียบ เศรษฐกิจพิเศษมาร่วมหารือดว้ ย เพราะเกรงผลกระทบจาก ระหว่าง 2 พื้นที่ ท�าให้การด�าเนนิ กิจกรรมทางเศรษฐกิจ พืน้ ทเี่ ขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษต่อความปลอดภัยของ ร่วมกันระหว่าง 2 ประเทศมคี วามซ�า้ ซ้อน และพืน้ ทีฝ่ ั่ง ประชาชนจากจ�านวนยานพาหนะทวี่ ิง่ เข้าออกจ�านวนมาก ตะวนั ตกของจงั หวดั สว่ นใหญอ่ ยใู่ นเขตพน้ื ทอ่ี นุรกั ษป์ า่ สงวน ผลกระทบต่อทุนวถิ ชี วี ิตของชมุ ชน และการใชท้ รัพยากรนา�้ แหง่ ชาติ ท�าใหย้ ากตอ่ การพัฒนาโครงสรา้ งพืน้ ฐานท่ีจ�าเปน็ จากพื้นที่ ปัญหาขยะ ปัญหาสาธารณสขุ และการรักษา ต่อการพฒั นาเศรษฐกจิ พยาบาลในพนื้ ที่ชายแดนที่อาจจะใหบ้ ริการไดไ้ ม่เพยี งพอ 2) จังหวัดสระแก้ว ผลกระทบทีจ่ ะเกิดในพ้ืนทคี่ ือ บทสง่ ท้าย เกิดความแตกต่างด้านการพัฒนาเศรษฐกิจระหว่างพื้นที่ นโยบายเขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษในช่วงปีทผี่ ่านมา ชายแดน 2 ประเทศ รวมทัง้ กฎหมายและกฎระเบยี บ ความไม่แน่นอนของการเมืองประเทศเพือ่ นบ้านส่งผลให้ มกี ารด�าเนินงานเพื่อตอบวัตถุประสงค์การเปิดพื้นที่ นักลงทุนขาดความเชื่อมนั่ นอกจากนีก้ ิจกรรมการค้าและ เศรษฐกิจใหม่เชือ่ มโยงการค้าการลงทนุ กับประเทศเพือ่ น การขนสง่ สินคา้ ท่ีเกดิ ข้นึ โดยขาดการวางแผนอยา่ งเปน็ ระบบ บา้ น โดยใชโ้ อกาสทป่ี ระเทศไทยกา้ วเขา้ สกู่ ารเปน็ ประชาคม เป็นอุปสรรคต่อการขนส่งสินค้าข้ามแดน และยงั มปี ัญหา เศรษฐกิจอาเซียน เพือ่ กระจายความเจริญสู่ภูมิภาค ยาเสพตดิ ส่งิ ผดิ กฎหมาย การคา้ มนษุ ย์ การลกั ลอบคา้ สตั วป์ า่ ลดความเหลือ่ มล�า้ ทางรายได้ ยกระดับคุณภาพชีวิตของ ก่อใหเ้ กิดปัญหาเครอื ข่ายอาชญากรรมระหว่างประเทศ ประชาชนในพื้นทชี่ ายแดนใต้ และแก้ปัญหาความมนั่ คง อย่างไรก็ตามแผนกระตุ้นให้นกั ลงทุนเข้าร่วมลงทุนยังไม่ 3) จังหวัดสงขลา อา� เภอสะเดาทถี่ ูกก�าหนดเป็น บรรลุเป้าหมาย ขณะเดียวกันก็ยงั ไม่สามารถคลคี่ ลาย เขตพัฒนาเศรษฐกิจพิเศษอาจจะต้องเสยี่ งกับสถานการณ์ ความวติ กกงั วลเก่ยี วกบั ปญั หาการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติ ความไมส่ งบในพน้ื ท่จี งั หวดั ชายแดนภาคใตแ้ ละสง่ ผลกระทบ ระหวา่ งชมุ ชนกบั เขตพฒั นาเศรษฐกจิ พเิ ศษ ความเหล่ือมล้า� ดา้ นการคา้ การลงทนุ และการทอ่ งเท่ยี ว และผลกระทบอน่ื ๆ ทางเศรษฐกิจ การจ้างงาน การกระจายรายได้ ปัญหา อาชญากรรมและยาเสพตดิ ปญั หาจราจร ส่งิ แวดลอ้ ม ปญั หา 4) จังหวัดมกุ ดาหาร ประชาชนบางส่วนวิตก ขยะและมลพษิ เปน็ ต้น ความสา� เร็จของนโยบายเขตพฒั นา ผลกระทบจากโรงงานอตุ สาหกรรมทีอ่ าจปล่อยนา�้ เสยี จาก เศรษฐกิจพเิ ศษชายแดนจงึ ยงั เปน็ ภาพอนาคตทห่ี า่ งไกล นคิ มอตุ สาหกรรมสพู่ น้ื ท่กี ารเกษตรและทา� ใหอ้ ากาศเปน็ พษิ ส่งผลกระทบต่อห่วงโซ่อาหารชุมชน รวมถึงความกังวลใน เรือ่ งทีด่ ินทา� กินทีอ่ าจถูกรัฐเวนคืนเพราะทีด่ ินส่วนใหญ่ของ 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสุขภาพ 145

10 ราคาขา้ วตกต�า่ : ปญั หาเรอื้ รังของไทย http://nizeetrading.com/ ข่าวใหญ่ขา่ วหนึ่งในปี 2559 คือราคาข้าวตกต่า� มากในช่วง 10 ปีทผ่ี ่านมา สาเหตหุ ลกั ส่วนหนง่ึ ทีท่ �าให้ราคา ขา้ วตกตา่� อยา่ งหนกั ก็เนือ่ งจากเกิดภาวะวิกฤตของตลาดโลกคาดวา่ ประเทศที่ปลกู ขา้ วสว่ นใหญ่มีผลผลติ ออกมาจ�านวนมากท�าให้มีการกดราคารับซื้อ1 สถานการณ์เช่นนี้คงไม่มีรัฐบาลไหนอยากให้เกิดขึ้น เพราะสง่ ผลกระทบกบั เกษตรกรซ่งึ เปน็ ประชากรสว่ นใหญข่ องประเทศ รฐั บาล ภาคเอกชน และภาคประชาชน จา� เปน็ ตอ้ งหามาตรการมาจดั การกบั สถานการณด์ งั กลา่ วอยา่ งเรง่ ดว่ น ในขณะเดยี วกนั กเ็ กดิ ปรากฎการณ์ ที่ชาวนาขายข้าวเองโดยไมผ่ า่ นพ่อคา้ คนกลางอย่างแพร่หลาย บทน�า ระหว่างปี 2551 – 2552 โลกได้เกิดวิกฤตการณ์ “ข้าว” เป็นพืชเศรษฐกิจทีส่ �าคัญชนิดหนึง่ ของโลก อาหาร (Food Crisis) ทา� ใหร้ าคาขา้ วเปลอื กเพ่มิ สงู เกษตรกร ไทยเห็นเป็นโอกาสสร้างรายได้ จึงพากันปลกู ข้าวมากขึน้ โดยเฉพาะประเทศในแถบภูมิภาคเอเชียทีน่ ิยมรับประทาน จนมีสตอ็ กถงึ 19 ลา้ นตนั เม่อื ราคาขา้ วเร่มิ ลดลงประเทศไทย ขา้ วเปน็ อาหารหลกั การบรโิ ภคและการคา้ ขายขา้ วสว่ นใหญ่ ก็ประสบปัญหาไม่สามารถส่งออกข้าวจ�านวนมาก เพราะ จงึ มกั อยใู่ นทวปี เอเชยี ซ่งึ ประเทศไทยกเ็ ปน็ ประเทศหน่งึ ท่มี ี เสยี่ งจะท�าให้ราคาข้าวตกลงอย่างรวดเร็ว ทว่าโชคดีทีใ่ นปี บทบาทในฐานะแหลง่ เพาะปลูก ตลอดจนแหล่งสง่ ออกข้าว 2553 – 2554 ประเทศผสู้ ง่ ออกขา้ วรายใหญบ่ างรายประสบ ไปจา� หนา่ ยยังประเทศตา่ งๆ จนไดร้ บั สมญาวา่ “ครวั ของโลก” กับภัยแล้งยาวนาน ประเทศไทยจึงสามารถระบายข้าวที่ สตอ็ กไวไ้ ดจ้ นหมด2 ตอ่ มาเม่ือราคาขา้ วผันผวนและตกตา่� ลง 146 สุขภาพคนไทย 2560

ประเทศไทยจึงได้ใช้นโยบายจ�าน�าข้าว ทา� ให้เกิดสต็อกข้าว ออกไปตามทคี่ วรจะเป็น พ่อค้าก็ประสบกับปัญหาขาด จา� นวนหลายล้านตันท่ีรอการระบายส่ตู ลาดตา่ งประเทศ สภาพคลอ่ งเร่อื งคา่ ใชจ้ า่ ยสา� หรบั การซอ้ื ขา้ วในฤดเู พาะปลกู ครง้ั ตอ่ ไป ในปี 2557 ประเทศไทยต้องประสบกับปัญหาราคา ข้าวตกต�า่ อีกครัง้ หนงึ่ โดยนายนพิ นธ์ วงษ์ตระหง่าน อดีต 2) ประเทศไทยขาดระบบพยากรณ์ผลผลิตและ นายกสมาคมโรงสีข้าวไทย กล่าวว่าราคาข้าวไทยลดลงต�่า การรายงานการสต็อกข้าวทงั้ ของภาครัฐและภาคเอกชน กว่าปี 2556 เนือ่ งจากความผิดพลาดของนโยบายจา� นา� ขา้ ว ท�าให้พ่อค้าแต่ละรายขาดข้อมูลทีแ่ ม่นยา� ในการประเมนิ ของรัฐบาล ผนวกกับภาวะผลผลติ ข้าวในตลาดโลกทีเ่ พิม่ ปรมิ าณผลผลิต เม่ือไมท่ ราบปรมิ าณการผลิตทช่ี ดั เจน พอ่ คา้ จ�านวนสูงขึ้น กอปรกับมสี ิง่ ทดแทนข้าวเข้าสู่ตลาดเป็น ก็จะต้องออกส�ารวจพื้นทีโ่ ดยการเก็บข้อมูลจากโรงสแี ละ ปรมิ าณมาก อาทิ ขา้ วสาลี และข้าวโพด เป็นต้น3 พอ่ คา้ รายยอ่ ยในทอ้ งถ่นิ จากน้ันจงึ ประมาณการตวั เลขดว้ ย ตวั เองซ่งึ อาจจะไดค้ า่ เฉล่ียท่ไี มต่ รงกบั คา่ เฉล่ยี ระดบั ประเทศ ราคาขา้ วตกต่�าครั้งใหญ่ ปี 2559 จนนา� ไปสู่การก�าหนดราคาทตี่ า่� กว่าท่ีควรจะเป็น แม้ว่าปัญหาราคาข้าวตกต�่าจะเป็นวิกฤตเรือ้ รังของ เคราะห์ซ�้ากรรมซัด ประเทศไทยอยา่ งต่อเนื่อง แตใ่ นปี 2559 เกษตรกรไทยต้อง ภาพลกั ษณ์ขา้ วไทยถูกบดิ เบอื น ประสบปัญหาหนกั ทส่ี ุดในรอบหลายปี โดยข้าวเปลือกหอม มะลิทีเ่ ดิมราคาตันละ 12,090 บาท ในช่วงเดือนกันยายน นอกจากปัญหาราคาข้าวตกต่�าแลว้ ข้าวไทยยงั ได้รบั 2559 ได้ลดลงเหลอื เพียงตันละ 10,500 บาท ในช่วง ผลกระทบเชิงภาพลกั ษณ์ในต่างประเทศ ท�าให้ความนิยม ปลายเดือนตลุ าคมปีเดียวกนั การท�าความเข้าใจสาเหตขุ อง ลดต่�าลง เช่น กรณที ีห่ ญงิ สาวชาวสหรัฐฯ รายหนงึ่ นา� ข้าว ปรากฏการณ์ราคาข้าวลดต�่าลงอย่างรวดเร็วและรุนแรงนนั้ หอมมะลิของประเทศไทยไปคั่วและผัดในกระทะจนเกิดไฟ จา� เปน็ ตอ้ งเขา้ ใจกอ่ นวา่ ราคาขา้ วปจั จบุ นั จะถกู เกง็ ลว่ งหนา้ ลกุ ไหม้กลายเป็นสีด�า จากนัน้ ได้โพสต์ภาพดังกล่าวลงใน โดยพ่อค้า ซึ่งอาศัยการประเมินอุปสงค์ (ความต้องการซือ้ อินเทอร์เน็ตและแสดงความคิดเห็นว่าน่าจะเป็นข้าวผสม ของผู้บริโภค) และอปุ ทาน (ความต้องการขายของผู้ค้า – พลาสติก และเผยแพร่ข่าวออกไปในวงกว้างอย่างรวดเร็ว5 ผู้ผลิต) รวมถึงการเจรจาซือ้ ขายและส่งออกข้าวของ แม้ภายหลงั จะมกี ารนา� ข้อเท็จจริงออกมาชีแ้ จงว่าข้าวหอม ประเทศไทยทีเ่ ป็นการเจรจาล่วงหน้า เพื่อน�าข้อมูลตัวเลข มะลจิ ากประเทศไทยไม่มีการปนเปื้อนสิง่ แปลกปลอมใดๆ มาเป็นฐานรับซือ้ ข้าวในช่วงฤดูเก็บเกีย่ ว4 แต่ด้วยความที่ แต่ประเทศไทยในฐานะผู้ส่งออกข้าวรายใหญ่ของโลกก็ต้อง การประเมนิ อุปทานในปี 2559 มีความผนั ผวนอย่างมาก สูญเสียความน่าเชือ่ ถือในระดับหนงึ่ อีกทัง้ คู่ค้าของ สง่ ผลให้ในชว่ งเดอื นตลุ าคม 2559 พอ่ ค้าเก็งราคาข้าวทีจ่ ะ ประเทศไทยบางกลุ่มได้เพิ่มการตรวจสอบด้านมาตรฐาน สง่ ขายในชว่ งเดอื นธนั วาคม (ชว่ งหลังฤดเู กบ็ เกย่ี ว) ผดิ พลาด สนิ คา้ ประเภทขา้ วมากย่ิงข้นึ เพราะหว่ันเกรงวา่ จะมผี ลเสยี ทงั้ นปี้ ัจจัยทสี่ ่งผลให้อปุ ทานราคาข้าวมีความผนั ผวน ตอ่ สขุ ภาวะของประชาชนในประเทศ สามารถจา� แนกออกเป็น 2 ประเด็นส�าคญั ไดแ้ ก่ มาตรการเฉพาะหนา้ เพ่ือช่วยเหลือชาวนา 1) เมอื่ ต้นปี 2559 ประเทศไทยได้รับอทิ ธิพลจาก ปัญหาราคาข้าวตกต�า่ น�าไปสู่กระแสเรียกร้องอย่าง ภาวะเอลนิโญ เกิดภาวะฝนแล้ง ผลผลติ ทางการเกษตร มปี ริมาณน้อย พ่อค้าต่างประเมนิ ว่าราคาข้าวจะต้องสงู ขึน้ กว้างขวางให้ภาครัฐเข้าไปช่วยเหลอื เกษตรกรผู้ได้รับ จึงพากันสต็อกข้าวเก็บไว้ แต่ในช่วงเดือนกรกฎาคม 2559 ผลกระทบ ในเบอื้ งต้นคณะกรรมการนโยบายและบริหาร ภาวะเอลนิโญเริ่มคลีค่ ลาย มีฝนตกชุกในบริเวณภาคกลาง จัดการข้าว (นบข.) ได้ด�าเนินโครงการ “จ�าน�ายุ้งฉาง” ภาคอสี าน และภาคเหนือ พ่อค้าจึงมที งั้ ข้าวเปลือกทรี่ อ โดยมอบเงนิ ชว่ ยเหลือแกเ่ กษตรกรผปู้ ลกู ขา้ วเปน็ จา� นวนตนั เก็บเกี่ยวและข้าวเปลอื กทีส่ ต็อกเก็บไว้เพื่อรอจ�าหน่าย ละ 9,500 บาท พร้อมเพิ่มค่ายุ้งฉางตันละ 1,500 บาท จ�านวนมาก และเมอื่ ข้าวเปลือกกลุ่มแรกยังไม่ถูกจ�าหน่าย และคา่ เกบ็ เก่ยี วอกี ตนั ละ 2,000 บาท รวมแลว้ เปน็ เงนิ มูลคา่ 10 สถานการณเ์ ดน่ ทางสขุ ภาพ 147

13,000 บาทต่อปรมิ าณข้าวหนึ่งตัน6 กระทรวงพาณิชยก์ ็ได้ ผา่ นทางเฟซบกุ๊ แลว้ ไดผ้ ลตอบรบั ท่ดี ี ปจั จบุ ันมียอดจา� หนา่ ย รว่ มกบั ภาคเอกชนสง่ เสรมิ การขายขา้ วท้งั แบบออนไลนแ์ ละ เดือนละหลายพันกิโลกรัม ส่วนเฟซบุ๊ก สิริมณี มณีท่าโพธิ์ ในตลาดปกติ โดยสนบั สนุนให้กลมุ่ ชาวนาทมี่ ีศกั ยภาพหรือ ขายข้าวไรซ์เบอรี่ ข้าวกล้องหอมนิน บรรจุใส่ถุงพร้อมท�า มคี วามรู้ทางด้านคอมพิวเตอร์ ด�าเนนิ การจ�าหน่ายเองโดย สติ๊กเกอร์อย่างดี นอกจากนยี้ ังมเี ว็บไซต์ไทยไรซ์ เป็นพื้นที่ ไม่ต้องขออนุญาตหรือจดทะเบียนการค้า เพื่อมุ่งระบาย ขายข้าวออนไลน์แห่งใหม่ทพี่ ัฒนาวิธีการขายมาโดย ปรมิ าณขา้ วออกจากสตอ็ กใหไ้ ดโ้ ดยเรว็ สว่ นสภาอุตสาหกรรม คุณพิจารณ์ แจ้งสว่าง ให้ชาวนานา� ข้าวของตัวเองมาขาย แห่งประเทศไทย (ส.อ.ท.) ได้ประสานความร่วมมอื กับ ได้ฟรีโดยไม่มคี ่าใช้จ่าย สามารถก�าหนดราคาได้เอง โดยที่ สมาชิกสภาอุตสาหกรรมจังหวัดแต่ละพืน้ ทีใ่ นการสรรหา ผู้บริโภคสามารถสงั่ ซอื้ ขา้ วได้ด้วย เคร่ืองจักรช่วยเก็บเกีย่ วผลผลติ ของชาวนาเพื่อเป็นการลด ต้นทุน ตลอดจนช่วยหาช่องทางกระจายการขายข้าวให้แก่ แนวทางดงั กลา่ วสอดคลอ้ งกบั แนวคดิ ของ ดร.เดชรตั ชาวนาอกี ทางหนึง่ สุขกา� เนดิ หวั หนา้ ภาควชิ าเศรษฐศาสตรเ์ กษตรและทรพั ยากร คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ซึง่ แนะน�า ส่วนรัฐวิสาหกิจ เช่น บริษัท การปิโตรเลยี มแห่ง ให้ลูกหลานชาวนามาช่วยพ่อแม่ขายข้าว โดยระบวุ ่าลูก ประเทศไทย (ป.ต.ท.) จ�ากัด (มหาชน) ก็จัดท�าโครงการ ชาวนาน่าจะเป็นผู้ทีส่ ามารถช่วยกระจายข้าวได้เร็วทีส่ ุด “รวมพลังซือ้ ข้าวจากชาวนา” เปิดโอกาสให้เกษตรกรนา� เพราะสามารถประสานกับพ่อแม่ทเี่ ป็นชาวนาโดยตรง ข้าวสารมาจ�าหน่ายในบริเวณสถานบี ริการน�า้ มนั โดยไม่คิด น�าข้าวมาขายให้กับคนใกล้ตวั หรือ โพสต์ขายข้าวผา่ นทาง คา่ ใชจ้ า่ ย พรอ้ มกนั น้ยี ังวางแผนรบั ซ้อื ขา้ วจากชาวนามามอบ ส่ือออนไลน์7 เป็นของขวัญแก่ลกู ค้าในช่วงเทศกาลปีใหม่ ขณะเดียวกัน บรษิ ทั บางจากปโิ ตรเลยี ม จา� กดั (มหาชน) ไดร้ บั ซ้อื ขา้ วหอม มุมมองการแกป้ ญั หาราคาข้าวตกตา่� มะลิคุณภาพดีจากกลุ่มเกษตรกร แล้วน�ามาจ�าหน่ายใน ในอนาคต รูปแบบสินค้าลดราคา รวมทงั้ ยังเปิดแคมเปญสมาชิกบัตร บางจากสามารถใช้สะสม 300 คะแนนแลกข้าวหอมมะลิ รัฐบาล หน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้อง รวมทัง้ นกั วิชาการ 1 กิโลกรมั ได้ออกมาแสดงความคิดเห็นในการทีจ่ ะแก้ไขปัญหาราคา ขา้ วตกตา่� มากมาย อาทิ ดร.สุทธกิ ร กง่ิ แกว้ ผอู้ �านวยการศนู ย์ ส�าหรับหน่วยงานภาคเอกชน บริษัทเทสโก้โลตัส ใหค้ า� ปรกึ ษาและพฒั นาผบู้ รหิ ารทางธรุ กจิ แหง่ มหาวทิ ยาลยั ก็เป็นอกี หน่วยงานหน่งึ ที่มสี ่วนส�าคัญในการบรรเทาปัญหา ธรรมศาสตร์ ได้เสนอว่าภาครัฐควรจัดระบบอปุ สงค์ และ ราคาข้าวลดต�า่ ลง โดยการส่งข้าวหอมมะลิไปจ�าหน่าย อุปทานของข้าว ก�าหนดจ�านวนการปลูก จ�านวนการขาย ยังสาขาตา่ งๆ ครอบคลมุ ท่ัวโลกกวา่ 6,900 สาขา ซึง่ จุดนี้ ประเภทการขาย ร่วมมอื กันทั้งเกษตรกร รัฐบาล ภาคการ ไมใ่ ชเ่ พยี งการชว่ ยเหลอื ชาวนา แตย่ ังเปน็ การประชาสมั พนั ธ์ ศึกษา และประชาชนโดยใช้การบูรณาการองค์ความรู้และ ขา้ วหอมมะลขิ องไทยใหเ้ ปน็ ท่รี จู้ กั แกส่ ายตาชาวโลกอกี ดว้ ย หลักการบริหารจัดการ8 ในขณะที่ รศ.สมพร อศิ วิลานนท์ นกั วิชาการอาวุโสสถาบนั คลงั สมองของชาติ เสนอทางออก การแสวงหาช่องทางตลาดใหมข่ องชาวนา ว่า ควรปรับโครงสร้างการผลติ ข้าวให้เกิดความสมดุล ปัญหาราคาข้าวตกต�่า ท�าให้ชาวนาจ�านวนไม่น้อย เน้นการผลิตข้าวทเี่ ป็นตลาดเฉพาะ โดยอาศัยชุมชนในการ ขับเคลอื่ น สร้างมาตรฐานข้าวขึน้ มาใหม่ ข้าวชนิดใด พยายามแก้ปัญหาด้วยตนเอง โดยแสวงหาช่องทางตลาด เหมาะกับการน�าไปแปรรปู เพิ่มมลู ค่า เช่น นา� ไปทา� เป็นเสน้ ใหม่ๆ ผ่านโซเชียลมีเดียเพือ่ ท�าการตลาดโดยตรง ไม่ต้อง ก๋วยเตี๋ยว หรอื ท�าเป็นแป้ง รวมท้งั เกษตรกรรายย่อยจะต้อง ผ่านพ่อค้าคนกลาง ท�าให้ชาวนาจ�านวนไม่น้อยสามารถ เข้าใจมาตรฐานการผลติ ข้าวในยคุ ยุคการค้าเสรีด้วย9 ระบายขา้ วไดจ้ า� นวนมาก ดว้ ยราคาขายท่สี ูงกลา่ ราคาตลาด นอกจากนแี้ นวทางการแก้ไขควรอยู่ในกรอบชุดนโยบาย เชน่ ฟารม์ บา้ นชดั เจนพจิ ติ ร ไดข้ ายขา้ วอินทรยี ป์ ลอดสารพษิ 148 สขุ ภาพคนไทย 2560

ตัวอยา่ งราคาข้าวในทอ้ งตลาด มาตรการทางกฎหมาย สนบั สนนุ การเก็บข้าวคงคลงั และ ต่อกัน ร่วมแรงร่วมใจกันให้ประเทศของเราก้าวผ่าน นโยบายดา้ นกลไกราคา การเรง่ การสง่ ออก หรอื การระบายขา้ ว สถานการณด์ งั กลา่ วโดยเรว็ แตก่ ารแกป้ ญั หาระยะกลางและ แบบต่างตอบแทน ซึ่งมาตรการเหล่านีเ้ ป็นทางเลอื ก ระยะยาวนนั้ จ�าต้องอาศัยการปรับเปลยี่ นนโนยายด้าน ในเชิงนโยบายทภี่ าคส่วนทเี่ กีย่ วข้องควรพิจารณาแก้ไข การเกษตรครัง้ ใหญ่ ทีป่ รับปรุงประสทิ ธิภาพด้านการผลติ ปัญหา และควรค�านึงว่า “การจ�าน�าข้าว” ไม่ใช่ทางเลือก ด้วยการจัดรูปทดี่ ิน พัฒนาระบบชลประทาน ลดการใช้ เดียว แตอ่ าจจะมที างเลอื กอ่ืนท่ีมาทดแทนการรับจา� นา� ขา้ ว สารเคมี และสง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ การผลติ สนิ คา้ เกษตรท่ตี อบสนอง ก็ได1้ 0 ตอ่ ความตอ้ งการของผบู้ รโิ ภคอยา่ งแทจ้ รงิ ควบคกู่ บั การพฒั นา ขีดความสามารถด้านเทคโนโลยแี ละการตลาดของชาวนา ทางออก เพ่อื ใหส้ ามารถปรบั เปล่ยี นวธิ กี ารผลิตและการตลาด รวมท้ัง กล่าวได้ว่า ปัญหาราคาข้าวลดต�า่ ลงของไทยครั้งนี้ สรา้ งมูลคา่ เพม่ิ ใหก้ บั สนิ คา้ เกษตรของตน เพ่อื เพม่ิ รายไดแ้ ละ เป็นการพัฒนาคุณภาพชวี ิตของชาวนาในระยะยาว เป็นวิกฤตการณ์อาหารครัง้ รุนแรงในรอบหลายปีท่ีผ่านมา การดา� เนนิ การแกป้ ญั หาท้ังระยะส้ันและระยะยาวจงึ จา� เปน็ ต้องอาศัยความร่วมมือจากประชาชนชาวไทยทัง้ รัฐบาล รัฐวิสาหกิจ และหน่วยงานเอกชนต่างๆ การร่วมกัน แก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าเรือ่ งการตลาดเพื่อเร่งระบายข้าว ช่วยหล่อหลอมให้ประชาชนทกุ ภาคส่วนมีความเอือ้ อาทร 10 สถานการณเ์ ด่นทางสุขภาพ 149