คลังธรรมเล่ม๑

๓๘๘ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงศ์ พ')^ญญคฝืา ว่าสัวยเหตุให้ประสพบุญมาก ฅ ๑. มีศรัทธา ๒. ประกอบพร้อมด้วยไทยธรรม ฅ. ประกอบพร้อมด้วยทักฃิไณยบุคคล ที่มา : สัม?^ขีภาวสูตร จูฬวรรค ปฐมปัณณๆสก องฺ.ดิก. ๒0/๘๙๖ ติณณํ ภิคุฃท สมฺมุฃีภาวา สทุโธ คูลใ โต พชุ 1]ญณํ ปสวติ ฯ คฅฒสํ ติณุณํ ฯ สทธไย ภิคขท สมุมุขีภไวา สทฺโธ บุลใ โค พบุ๊ ใเญณํ ปสวติ, ฒยุยธมมสุส ... ทกขิฒยฺยานํ สมฺบุขีภาวา ... ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะเป็นผู้มีธรรม ฅ ประการ กุลบุตรผู้มีศรัทธาจึงประสพบุญเป็นอันมาก ธรรม ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ ศรัทธา ๑ ไทยธรรม ๑ ทักขไณยบุคคล ๑ ฯ สัทธกถา ว่าด้วยลักษณะของผ้มีศรัทธา ๓ ฆ ๑. ปรารถนาพบ.เห็๘นท่านผู้ทรงคืล ๒. ปรารถนาฟ้งพระส์'ทธรรม ฅ. กำ จัดมลทินคือความตระหนี่ได้ ที่มา : ดิฐานสูตร จูฬวรรค ปฐมปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒อ/๘๙๗ ทฤ[สนกาโม สีลวตํ สทุธมฺมํ โสดูมิจฉติ วิเนยุย มชุ*ฉรมลํ ส เว สทุโธติ ๅชุจติ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๓๘๙ แปล : บุคคล^คร่จะเห็นท่านผู้มีสืล ปรารถนาจะฟ้งพระ ส์ทธรรม กำ จัดความตระหนี่อันเป็นมลทินได้ ผู้นั้นแล เรียกว่าผ้มีศรัทธา ฯ สัปปุริสฟ้ญญัตติกลา ว่าด้วยข้อที่สัตบุรุษตั้งไว้ ๓ ๑. ทาน สละสิงของของตนเพี่อเป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น ๒. ฟ้พพชชา ถือบวช เป็นอุบายเว้นจากเบียดเบียนกันและกัน ฅ. มาตาปีดูอุฟ้ฎฮไน ปฏิบัติมารดาบีดาของดนให้เป็นสุข ที่มา ; ปัณฑิตสูตร จูฬวรรค ปฐมปัณณาสก์ อง..ดิก. ๒0/๙00 ดีณิมานิ ภิฤขท ปฉเฑิฅปญผดุฅานิ สปฺใJริสปผผดฺฅานิ ... ทานํ ภิคุขเว ... ปพพชุชา ... มาตาปีดูนํ ภิฤฃท อปฎฺฮานํ ปณุฑิตปญณตตํ สป.ใ]ริสปณณตตํ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรม ฅ ประการนี้บัณฑิตบัญญัติไว้ สัตบุรุษบัญญัติไว้ ธรรม ต ประการคืออะไรบ้าง คือ ทาน ๑ บรรพชา ๑ มาตาป็ตุอุบีฎฐาน ๑ ฯ สพฺภิ ทาน์ อุปญผดฺดํ อหึสา สผผโม ทโม มาตาโ)ดูอุปฎฮานํ สนฺตานํ พ.รห.มจารินํ ฯ สตํ เอตานิ จานานิ ยานิ เสเวถ ปณุฑิโต อริโย ทสสนสมปนโน ส โลกํ ภชเต สิวํ ฯ www.kalyanamitra.org

๓๙๐ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ แปล : ทาน การไฝเบียดเบียน ความสำรวม การแกตน การบำรุงบิดามารดา สํตบุรุษบัญญัติไว้แล้ว ส์งที่บัณฑิต ซ่องเสพ จัดเบีนเหตของเหล่าสํ'ตบรษผ้เป็นคนดีเป็น ร 4 ฃ่ พรหมจารีบุคคล ผู้ที่เป็นอริยะซึ่งสมบูรณ์ด้วยหัสสนร ย่อมไปส่โลกอันเกษม ฯ สังฃตลักฃณกถา ว่าด้วยลักษณะของส์งฃตธรรม ๓ ๑. ความเกิดขึ้นปรากฏ ๒. ความเส์อมปรากฏ ฅ. เมื่อตั้งอยู่ ความแปรปรวนปรากฏ ที่มา : ลังขตลักฃณสูตร จูฬวรรค ปฐมปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๙0๒ ดีณิมานิ ภิๆขท สงุขดสุส สงุขตลกขณานิ...^ปปาโท ปผฺผไยติ, วโย ปญผายติ, รฅสฺส อผผถดฺดํ ปผผายติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สํงขตลักษณะแห่งอังขดธรรมมี ฅ ประการนี้ ต ประการคืออะไรบ้าง คือ ความเกิดขึ้นปรากฏ ๑ ความเส์อม ปรากฏ ๑ เมื่อตั้งอยู่ ความแปรปรวนปรากฏ ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

นระคผะ] ห}เาด (ท mSe> มหาสาฝืกฝืา ว่าด้วยความเจริญของต้นไม้ทื่อาสัยขุนเขา ๓ ๑. เจริญด้วยกิ่งก้านสาขา ใบแก่ ใบอ่อน ๒. เจริญด้วยเปลือกและกะเทาะ ฅ. เจริญด้วยกระพี้และแก่น ที่มา : ปัพพตราซสูตร จู'ตวรรค ปฐมปัณณาสก์ อง.ดิก. ๒0/๙0๕ หิมวนตํ ภิฤฃเว ปพพตราชํ นิสุสไย มหาสาลา ตีหิ วฑฒีหิ ว'ทุฒนติ ... สาขาปตุฅปลาเสน วฑฒนฺติ, ฅจปุปฎิกาย วฑฺฒนุติ, เผคุอุสาเรน วฑฒนุติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ด้นไม้สาละขนาดใหญ่ๆอาสัยชุนเขา ทิมวันต์ย่อมงอกงามด้วยความเจริญ ฅ ประการ ต ประการคืออะไรบ้าง คือ เจริญด้วยกิ่ง ใบแก่ และใบอ่อน ๑ เจริญด้วยเปลือกและกะเทาะ ๑ เจริญด้วยกระพี้และแก่น ๑ ฯ อันโตชนกลา ว่าด้วยความเจริญของคนทื่อาด้'ยผู้มีศรัทธา ๓ ๑. เจริญด้วยศรัทธา ๒. เจริญด้วยคืล ต. เจริญด้วยปัญญา www.kalyanamitra.org

๓^๒ คลังอรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ทีมา : ปัพพตราซสูตร ปฐมปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๙0๔ เอวฌว โข ภิกขเว สทุธํ คูลปตี นิสฺสาย อนฺโตชโน ตีหิ วฑฒีหิ วฑฺฒติ ... สทุธไย วฑฒติ, สีเลน วฑุฒติ, ปฌณไย วฑุฒติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกัน คนภายในอากัย พ่อบ้านแม่เรือนผู้มืศรัทธาก็ย่อมเจริญด้วยความเจริญ ฅ ประการ P1 ประการ คืออะไรบ้าง คือ เจริญด้วยศรัทธา ๑ เจริญด้วยคืล ๑ เจริญด้วยปัญญา ๑ ฯ ยลไปี ปพุพโค เสโล อรณฉเสุมึ พฺรหไวเน ตํ รุอุฃํ อุปนิสุสไย วฑุฒนฺเฅ เต วนปุปตี ฯ แปล : ภูเขาคืลามือยู่ในปาใหญ่ หมูไม้ย่อมได้อาสัยภูเขานั้น เจริญงอกงามเติบโตอยู่ในปา ฉันใด ฯ ตเลว สีสสมปนนํ สทธํ อุลปตี อิธ อุปนิสฺสไย วฑฒนติ ปุตุตทไรไ จ พนธวไ ฯ แปล : พวกบุตรภรรยา พวกฟ้อง อำมาตย์ หมู่ญาติ และ เหล่าซนผู้พึ่งพำนักเลี้ยงชีพต่างอาสัยพ่อบ้านแม่เรือนผู้มื ศรัทธา ถึงพร้อมด้วยคืล เจริญอยู่ ฉันนั้น ฯ อาตัปปกลา ว่าด้วยวัตถุประสงค์ของการทำความเพียร ๓ ๑. เพี่อไม่ใฟ้อกุศลรริรมเกิดขึ้น ๒. เพี่อใฟ้กุศลธรรมเกิดขึ้น ฅ. เพึ่ออดกลั้นทุกขเวทนาประจำกายที่เกิดขึ้นแล้ว www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ที่มา : อาตัปปกรณียสูตร จูฟิวรรค ปฐมปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๙0๕ ตีหิ ภิกฃเว «าฌหิ อาตปุป๋ กรณียํ ... อ'ชุปุปน.นานํ ปาปกา'นํ อถูสลา'น ธม.มา'นํ อนุปุปาทาย ..., อนุปุปนุนานํ ภูสลา'พํ ธมมานํ อุป.ปาทาย อุปปน.นา'น สารึริกานํ เวทนา'น 'ภูก.ขา'นํ ติ'พพานํ ขรา'นํ กฎุกา'น อสาตา'น อมนาปา'น ปาณหรา'พํ อธิวาสนาย อาฅปุป็ กรณียํฯ แปล : ดูก่อนภิกษุที่งหลาย บุคคลควรทำความเพียรฟ้นเครื่อง เผากิเลสด้วยเหตุ ฅ ประการ ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ เพื่อความไม่ เกิดขึ้นแห่งอกุศลธรรมอันเลวทรามที่ยังไม่เกิดขึ้น ® เพื่อความเกิดขึ้นแห่ง กุศลธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้น๑ เพื่ออดกลั้นต่อทุกขเวทนาที่กล้าแข็ง เผ็ดร้อน ไม่ น่ายินดี ไม่น่าชอบใจ อาจพรากชีวิตไป ชีงมีอยูในสรีระที่เกิดขึ้นแล้ว ๑ ฯ ติตถไยตนกถา ว่าด้วยลัทธินอกพระพุทธศาสนา ๓ ๑. ปุพเพกฅเหตุวาท ลัทธิกรรมเก่า ๒. อิสสรนิมมานเหตุวาท ลัทธิพระเป็นเจ้าบันดาล ฅ. อเหตุกอัปฟ้จจยวาท ลัทธิเป็นไปตามดวง ที่มา : ดิตถายตนสูตร มหาวรรค ทุติยปัณณาสก์ อง..ดิก. ๒0/๙๒๕/๒๒ฅ ติณิมานิ ภิกขเว ติด.ถายตนานิ ... สน.ติ ภิฤฃเว เอเก สมถเ- 'พราหุมณา เอวํวาทิโน เอวํทิฎเโน ยงุกิณ.จายํ ปุริสปุค.คโล ปฎิสํเวเทติ สูฃํ วา ทุฤขํ วา อทุกขมอุ[ฃํ วา สพ.พนุตํ ปุ'พุเพ กดเหตุติ ... สพุพนุตํ อิสสรนิม.มานเหตุติ ... สพ.พน.ตํ อเหตุอปุปจ.จยาติ ฯ www.kalyanamitra.org

๔ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ลัทธิของเดียรถีย์ฅ อย่ๆงนี้ถูกบัณฑิต สอบถามซักไซ้ไล่เลียงเข้าย่อมอ้างความสิบต่อกันมา ตั้งอยู่ในอกิริยทิฎฐิ ลัทธิของเดียรถีย์ ฅ อย่างคืออะไรบ้าง คือ สมณพราหมถ!พวกหนึ่งมีวาทะ อย่างนมีความเห็นอย่างนี้ว่า 'สุข ทุกข์ หรืออทุกขมสุขอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่บุคคลเสวยอยู่ ทั้งหมดนั้นมีกรรมที่ได้ทำไว้แต่ปางก่อนเป็นเหตุ' ๑ สมณพราหมถ!พวกหนึ่งมีวาทะอย่างนี้มีความเห็นอย่างนี้ว่า ♦สุข ทุทข์ หรืออทุกขมสุขอย่างใดอย่างหนึ่งที่บุคคลเสวยอยู่ ทั้งหมดนั้นมีการ สร้างสรรค์ของพระอิศวรเป็นเหตุ'๑ สมณพราหมถ!พวกหนึ่งมีวาทะอย่างนี้ มีความเห็นอย่างนีว่า 'สุข ทุกข์ หรืออทุกขมสุขอย่างใดอย่างหนึ่งที่บุคคล เสวยอยู่ ทั้งหมดนั้นหาเหตุหาปัจจัยมีได้' ๑ ฯ อนภิสัมพุทธกถา ว่าด้วยอาการของ^ม่รู้จริงเมื่อถูกไล่เลียงถาม cn ๑. พูดกลบเกลื่อนหรือพูดนอกเรื่อง ๒. แสดงความโกรธ ความซัดเคือง ต. นั่งนึ่ง ก้มหน้า หมดไหวพริบ ทมา : สรภสูตร มหาวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๙๔๑/๒ฅ๙ ... อญฒน วา อณณํ ปฏิจริสสติ พหิฑธา กถํ อปนาเมสฺสติ, โกปณุจ ใทสถเจ อปปจจยญจ ปาตุกริสฺสติ, ตุณฺหีฎโต วา มงฺถูฎโฅ ปตุฅคุฃนุโธ อโธบุโข ปชุฌายนุโต อปปฎิภาโณ มิสีทิลุ[สติ ฯ แปล : (ดูก่อนปริพาขกทั้งหลาย ^ดแลพึงกล่าวกะเราอย่างนี้ว่า 'ท่านผู้ปฏิญาณดนว่าเป็นพระลัมมาลัมพุทรเจ้าบังไม่ได้ดกัสว้ฐรรมเหล่านี้' www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ต ๓๙๕ เราก็จะไต่ถามMฟ้ล่เลียงผู้นั้นในธรรมนั้นได้ด้วยดี ผู้นั้นแลเมื่อถูกไต่ถาม ซักใช้ไล่เลียงด้วยดี มิใซ่ฐานะมิใซโอกาสเลยที่จะไม่พึงถึงฐานะ ฅ อย่าง อย่างใดอย่างหนึ่ง คือ) พูดกลบเกลื่อนหรือพูดนอกเรื่องเลีย ๑ แสดง ความโกรธ ความซัดเคือง และความไม่พอใจออกมา ๑ นั้งนึ่ง เก้อเขิน คอดก ก้มหน้า ซบเซา หมดปฏิภาณไป ๑ ฯ กถาวัตถกถา ว่าด้วยเหตุแห่งคำพูด ฅ ๑ พูดถึงอดีต ๒ พูดถึงอนาคต ฅ พูดถึงป้จจุบัน ที่มา : กถาวัตถุสูตร มหาวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๙๕๕ ตึณิมานิ ภิกขท กถาวตฺถูนิ ฯ กตมานิ ตีณิ ฯ อตืตํ วา ภิกฺฃท อฑธานํ อารพุภ กถํ กเถยย ไอวํ อโหสิ อตึตมทุธานนุติ ... เอวํ ภวิสสติ อนาคตมทธานนฺติ ... เอวํ โหติ เอตรหิ ปจุจุปฺปนฺนนุติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กถาวัตถุ คือเหตุแห่งคำพูดนี้มี ฅ อย่าง ๓ อย่างคืออะไรบ้าง คือ พูดก้อยคำปรารภถึงอดีตกาลว่า 'อดีตกาล ได้มีแลีวอย่างนี้' ๑ พูดก้อยคำปรารภถึงอนาคตกาลว่า 'อนาคตกาลจัก มีอย่างนี้' ๑ พูดก้อยคำปรารภถึงป้จจุบันกาลว่า 'ปัจจุบันกาลกำลังมี อย่างนี้อยู่' ๑ ฯ สเจ จสส กถากาโม กาลมญฌาย ปถเฑิใต ธมุมแจปฎิสํยุดตา ยา อริยจริตา กถา ฯ www.kalyanamitra.org

๓๙๖ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ตํ กถํ กถเย ธีโร อวิเทุโธ อบุสุสิใต อชุตติณุเณน มนสา อปฬาโส อสาหโส ฯ แปล : ก็ถ้าบัณฑิตผู้เป็นปราชญ์ประสงค์จะพูด พึงเป็นผู้ไม่ มักโกรธ ไม่ยกตน มีใจไม่พึงซ่าน ไม่ตีเสมอ ไม่ดุดัน รู้จักกาลแล้ว พึงพูดแต่ถ้อยดำที่ผู้ดำรงธรรมเขาพูดกัน และถ้อยดำที่อารยชนเขาพูดกัน อา ยุยมาโน ใส สมมทผผาย ภาสติ อุ[ภาสิตํ อ'ชุโมเทยุย ชุพ.ภฎุเ« นาปสาทเย ฯ แปล : ผู้เป็นปราชญ์'นั้นไม่ควรจะริษยา รู้ถูกต้องแล้วจึง เจรจา พึงยินดีดำที่เป็นสุภาษิต ไม่พึงรุกรานดำที่พูด ไม่ตี ฯ กิเลสกถา ว่าด้วยลักษณะของกิเลส ๓ ๑. ราคะมีโทษน้อย แต่คลายช้า ๒. โทสะมีโทษมาก แต่คลายเร็ว ต. โมหะทั้งมีโทษมาก ทั้งคลายช้า ที่มา : อัญญติดถิย^ดร ทุติยปีณณาฟิก์ อง..ติก. ๒0/๙๕๘ ... ราโค โข อารุโส อปฺปสาวชุโช ทชุธวิราคี, โทโส มหาสาวชุโช ขิปฺปวิราคี, โมโห มหาสาวชุโช ทนธวิราคี ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๓๙๗ แปล : (พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า ... เธอทั้งหลายถูกถาม อย่างนี้แล้ว พึงตอบอัญเถียรถีย์ปริพาชกเหล่านั้นอย่างนี้ว่า) 'ท่านผู้มีอายุ ทั้งหลาย ราคะแลมีโทษฟ้อย แต่คลายช้า โทสะม[ทษมาก แต่คลาย เร็ว โมหะมีโทษมาก ทั้งคลายช้า' ฯ อุโปสฝืกฝืา ว่าด้วยอุโบสถ ๓ ๑. โคปาลลูโบสถ รักษาสืลอุโบสถอย่างนายโคบาล ๒. นิค้ณฐอุโบสถ รักษาสืลอุโบสถตามแบบพวกนิครนถ์ ฅ. อริยอุโบสถ รักษาสืลอุโบสถเยี่ยงพระอริยเจ้า ที่มา ๑: อุโปสถสูตร มหาวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๙๖๕ ตโยเม วิสาเข อุโปสถา ฯ กตเม ตโย ฯ โคปาลถูโปสโถ นิคณฺฮูโปสโถ อริยูโปสโถ ฯ แปล ; ดูก่อนวิสาขา อุโบสถนี้มี ต อย่าง ฅ อย่างคืออะไรบ้าง คือ โคปาลกอุโบสถ ๑ นิคัณฐอุโบสถ ๑ อริยอุโบสถ ๑ ฯ ที่มา ๒: อุโปสถสูตร มหาวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒อ/๙๗๗ ยํ ชาตรูป็ หฎกนุติ ๅจจติ อฏฟิงอุเปดสฺส อุโปสถสุส กลุลมปี เต นานุภวนฺติ โสฬสึ จนทปุปภา ดารคณา จ สพฺเพ ฯ www.kalyanamitra.org

๓๙๘ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ แปล : ดวงจันทร์ ดวงอาทิตย์ และทรัพย์ทั้งหมดนั้นก็ยัง ไม่ถึงแฟ้เสัยวที่ ๑๖ แห่งอุโบสถอันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการ เหมือนหมู่ดวงดาวทั้งหมดยังแพ้รัศมีดวงเดือน ฉะนั้น ฯ แปล : ตสมา หิ นารี จ นโร จ สีลวา อฏฮงุอุฟดํ อุปวสอุ[โปสถํ ijcijฌานิ กตฺวาน ลุ[ชุทุรยานิ อนินุทิตา สฤค3jiปนุดิ ฮานํ ฯ เพราะฉะนั้นแล หญิงหรือชายผู้มืดืลเข้าจำอุโบสถ อันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการ ทำ บุญทั้งหลายอันมืสุฃ เป็นกำไร เป็นผู้ที่ไม่มืใครติเตียน ย่อมเข้าถึงสวรรค์ ฯ สมณครณืยกถา ว่าด้วยกิจที่สมณะควรทำ ๓ ๑. สมาทานอธิสืลสิกขา ๒. สมาทานอธิจิตตสิกขา ฅ. สมาทานอธิปัญญาสิกขา ที่มา : สมณสูตร สมณวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๙๙ต ดีณิมานิ ภิกขท สมณสุส สมณครณียานิ ฯ คดมานิ ดีผิ ฯ ©ธิสีลสิฤขาสมาทานํ อธิจิตุตสิฤขาสมาทานํ อธิปญฌาสิกขาสมาทานํ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๓๙๙ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กิจของสมณะที่สมณะควรทำนี้มี ต อย่าง ต อย่างคืออะไรบ้าง คือ สมาทานอธิสิลสิกขา ๑ สมาทาน อธิจิตตสิกขา ๑ สมาทานอธิปัฌฌาสิกขา ๑ ฯ โสตาฟ้นนกลา ว่าด้วยพระโสดาบัน ฅ ๑. เอกพีชี ผู้มีพืชคืออัตภาพเดียว {ผู้เกิดอีกเพืยงครั้งเดียว) ๒. โกลังโกละ ผู้!ปจากสกุลส่สกุล (ผู้เกิดอีก ๒-ฅ ครั้ง) ฅ. สัตตักขัตดูปรมะ ผู้มีเจ็ดครั้งเป็นอย่างยิ่ง (ผู้เกิดอีกไม่เกิน ๗ ครั้ง) ที่มา : ตติยสิกขาสูตร ศมณวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑000 ตํ วา ปน อนภิสมภวํ อปุปฎิวิชุฌํ ติณณํ สถเโณชนานํ ปริๆฃยา เอกพีชี โหติ, ... โกลํโกโล โหติ, ... สตุฅกฃตฺดุปรโม โทติ, สตตกฃตุตุปรมํ เทเว จ มานุเส จ สนุธาวิตุวา สํสริตฺวา ชุกฃสสนุตํ กโรติ ฯ แปล : ก็หรือว่าเมื่อยังไม่ถึงอังไม่แทงตลอดวิมุตตินั้น เธอย่อม เป็นเอกพืซีโสดาบันเพราะสิงโยชน์ ๓ สินไป มาเกิดยังภพนี้หนเดียวเท่านั้น แล้วจักทำที่สุดแห่งทุกข!ด้ ... เป็นโกลังโกลโสดาบันเพราะสิงโยชน์ ฅ สินไป เวียนว่ายตายเกิดอยู่ ๒ หรือ ฅ ตระกูลแล้วจะทำที่สุดแห่งทุกข!ดี ... ย่อม เป็นลัดตักขัตตุปรมโสดาบันเพราะลังโยชน์ ต สินไป เวียนว่ายตายเกิดอยู่ ในเทวดาและมนุษย์อย่างมาก ๗ ครั้งแล้วจะทำที่สุดแห่งทุกข!ดี ฯ www.kalyanamitra.org

๔๐๐ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ปริสากถา ว่าด้วยบริษัท £ท (นัยที่ ๑) ๑. บริษัทที่มีหัวหน้าประเสริฐ ๒. บริษัทที่เป็นพวกเป็นหมู่ ฅ. บริษัทที่พร้อมเพรียงกัน ทีมๆ : ปริสาสูตร โสณผลวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒อ/๑0๑๒ ติสโส อิมา ภิกฃท ปริสา ฯ กฅมา ติสโส ฯ อคุควดี ปริสา, วคฺคา ปริสา, สมคุคา ปริสา ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บริษัทนี้มี ๓ ประเภท ฅ ประเภท คืออะไรบ้าง คือ บริษัทที่มีหัวหน้าประเสริฐ ๑ บริษัทที่เป็นพวกเป็นหมู่ ๑ บริษัทที่พร้อมเพรียงกัน ๑ ฯ ปริสากลา ว่าด้วยบริษัท ๓ (นัยที่ ๒) ๑. บริษัทที่แนะนำได้ยาก ๒. บริษัทที่แนะนำได้ง่าย ฅ. บริษัทที่รู้อัธยาสัยแล้วแนะนำได้ง่าย ที่มา : ปริสาสูตร โยธาป็ววรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๖0 ติสโส อิมา ภิกฃเว ปริสา ฯ กตมา ดีสโส ฯ คุกกาจิตวินีตา ปริสา, ปฏิใJจฉาวินีตา ปริสา, ยาวตชุฌาวินึตา ปริสา ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๐๑ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย บริษัทนี้มี ฅ ประ๓ท ต ประเภท คืออะไรบ้าง คือ บริษัทที่แนะนำได้ยาก ๑ บริษัทที่แนะนำได้ง่าย ๑ บริษัท ที่แนะนำแต่พอประมาณก็ร!ด้ ชิ อัสสาชานิยังคกถา ว่าด้วยลักษณะของม้าอาชาไนย ๓ ๑. มีสีงาม ๒. มีกำ ลังดี ฅ. มีสืเท้าเร็ว ที่มา : ปฐม-ทุติย-ตติยอาซานียสูดร โลณผลวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๑ฅ- ๑0๑๕ ตืหิ ภิฤฃเว องุเคหิ สมนนาคโต รญโณ ภทุโท อสสาชานิโย ราชารโห โหติ ราชโภคฺโค รถเโณ องฺคนุเตวว สงฺฃํ คชุฉติ ... วลเณ- สนุปนุโน จ โหติ พลสมฺปนุโน จ ชวสมุปนุโน จ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวงามของพระราซา ประกอบด้วยองค์ ฅ ประการ ย่อมควรแก่พระราชา ควรเป็นม้าด้น นับว่า เป็นราชพาหนะได้ องค์ ต ประการคืออะไรบ้าง คือ ม้าอาชาไนยตัวงาม ของพระราชาในโลกนี้สมบูรณ์ด้วยสิ ๑ สมบูรณ์ด้วยกำลัง ๑ สมบูรณ์ด้วย สิเท้าเร็ว ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

๔๐๒ คลังธรรม [พระธรรมกตติวงส์ อัสสาชานิยูปมากถา ว่าด้วยอุปมาภิกษุเหมือนม้าอาชาไนย ๓ ๑. มีสิคือสืลงาม ๒. มีกาลังเพียรละอกุศลธรรม ฅ. มีเชาวน์คีอรู้อริยลัจได้เร็ว ที่มา : ปฐม-ตติยอาซานียสูตรโลณผลวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๑0๑ต-๑0๑๕ เอวเมว โข ภิกขเว ตีหิ ธมุเมหิ สมนุนาคโต ภิคุชุ อาชุเนยุโย โหติ ปาหุเนยุโย ทฤขิเณยุโย อญชลิครณีโย อนุดฅรํ ปุผุผคเขดดํ โลกสส ... อิธ ภิกขเว ภิกชุ วณุณสมปนุโน จ โหติ พลสมปนุโน จ ชวสมปนุโน จ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุที่งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ฅ ประการ ก็ฉันนั้นเหมีอนกัน ย่อมเป็นผู้ควรแก่ของคำนับ ควรแก่ของด้อนรับ ควร แก่ของทำบุญ ควรทำอัญชลี เป็นเนื้อนาบุญของชาวโลกที่ไม่มีนาบุญอื่น ยิ่งกว่า ธรรม ต ประการคืออะไรบ้าง คือ ภิกษุในธรรมวินัยนื้เป็นผู้สมบูรณ์ ด้วยวรรณะ ๑ เป็นผู้สมบูรณ์ด้วยกำลัง ๑ เป็นผู้สมบูรณ์ด้วยเชาวน์ ๑ ฯ กาสิกวัตถกถา ว่าด้วยผ้าดีแคว้นกาสี ฅ ๑. ผ้าใหม่มีลีสวย มีลัมผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง ๒. ผ้ากลางเก่ากลางใหม่มีลีสวย มีลัมผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง ฅ. ผ้าเก่ามีลีสวย มีลัมผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด (ท ๔๐๓ ที่มา : โปตถกสูตร โลณผลวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๑๗ นวมปี ภิฤฃท กาสิกํ วตถํ วณุณวนฺตณเจว โหติ ลุ[ขสม.ผชุสณฺจ มหคุฆญจ, มชุฌิมมฺปี ภิกฃเว กาสิกํ วตถํ วฌุณวน.ตฒุจว โหติ สูฃสม.ผลุ[สญจ มหค.ฆณ.จ, ชิณุณมปี ภิกุฃท กาสิกํ วต.ถํ วฌฺณวนฅญเจว โหติ ล[ุ ขสม.ผสุสณจ มหคุฆณฺจ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ผ้าแคว้นการแม้จะใหม่ก็มีสิสวย มีร'มผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง ๑ ผ้าแคว้นการแม้จะกลางเก่ากลางใหม่ก็มี รสวย มีส์'มผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง 0 ผ้าแคว้นการแม้เก่าแล้วก็มีรสวย มีร'มผัสสบาย ทั้งมีราคาแพง ๑ ฯ กาสิกวัตลูปมากถา ว่าด้วยอุปมาภิกษุเหมือนผ้ากาสี ฅ ๑. ภิกษุใหม่มีสิล เปรียบเหมีอนผ้าใหม่ที่มีรสวย ๒. ภิกษุปูนกลางมีสิล เปรียบเหมีอนผ้ากลางเก่ากลางใหม่ที่มีรสวย ต. ภิกษุปูนเถระมีสิล เปรียบเหมือนผ้าเก่าที่มีรสวย ที่มา : โปตถกสูตร โลณผลวรรค ทุติยปัณณาสก์ อง..ติก. ๒0/๑0๑๗ เอวเมว โข ภิก.ฃเว นใว เจปี ภิกขุ โหติ สึลวา กล.ยาณธมโม, อิฑมสส ล[ุ วสเฌตาย วทามิ ฯ เสยฺอถาปี ตํ ภิชุฃเว กาสิกํ วฅุถํ วถjณวนตํ ลุ[ขสม.ผชุสํ ... มหคฆํ, ตถูปมาหํ ภิฤขเว อิมํ ปูค.ตสํ วฑามิ *1 มชฌิโม เจปี ภิกขเว ภิกขุ ... เถโร เจปี ภิลุฃเว ภิกขุ ... ฯ แปล ะ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกันแล ภิกษุแม้ยังใหม่ ก็เป็นผู้มีรลมีกัลยาณรรรม เรากล่าวเซ่นนี้เพราะภิกษุนั้นเป็นยู้มีวรรณะดี www.kalyanamitra.org

๔๐๔ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ เรากล่าวบุคคลนี้ว่ามีอุปมาเหมือนผ้าแคว้นกาสิที่มีสิสวย ซนเหล่าใดคบหา เขาไปนั่งใกล้ ถือเอาเขาเป็นแบบอย่าง การคบหาเป็นต้นนั้นย่อมเป็นไป เพี่อประโยชน์ เพี่อความสุขแก่ชนเหล่านั้นสินกาลนาน เรากล่าวเซ่นนี้ เพราะภิกษุนั้นเป็นผู้มีการติดต่อก่อให้เกิดสุข เรากล่าวบุคคลนี้ว่ามีอุปมา เหมือนผ้าแคว้นกาสิที่มีสิมผัสลบาย และภิกษุนั้นรับจีวร บิณฑบาด เสนาสนะ และติลานปัจจัยเภส์'ซบริขารของชนเหล่าใดมา การรับนั้นย่อมมีผลมาก มี อานิสงสัมากแก่ชนเหล่านั้น เรากล่าวเซ่นนี้เพราะภิกษุนั้นเป็นผ้มีค่ามาก เรากล่าวบุคคลนี้ว่ามีอุปมาเหมือนผ้าแต้วนกาสิที่มีราคาแพง ๑ ภิกษุแม้ปูน กลาง ... ๑ ภิกษุแม้ปูนเถระ ... ๑ ฯ อติตติกถา ว่าด้วยสิงที่ทำไม่อิ่ม ฅ ๑. การหลับนอน ๒. การดื่มสุราเมรัย ฅ. การเสพเมถุนธรรม ที่มา : อติตติสูตร ส์มโพธิวรรค ตติยปัณณาสก์ องุ.ติก. ๒0/๑0ฅ๓ ติณณํ ภิกฺฃเว ปฎิเสวนาย นตฺถิ ติตุติ ... อ[ุ ปฺปสส ภิกขเว ปฏิเสวนาย นตุลิ ติตุติ, อ[ุ ราเมรยปานสส ภิฤฃเว ปฎิเสวนาย นตุถิ ติตุติ, เมถุนธมุมสมาปตฺติยา ภิกฺขเว ปฎิเสวนาย นดลิ ติตุติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความอิ่มในการเสพสิง ฅ สิงไม่มี สิง ฅ สิงคืออะไรบ้าง คือ ในการเสพความหลับ ๑ ในการเสพนั้าสุราและ :.มรัย ๑ ในการเสพเมถุนธรรม ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด เท ๔°<^ ทุลลภคลา ว่าด้วยบุคคลหาได้ยาก ๓ ๑. พระตถาคตอรหันตส์มมาส์'มพุทธเจ้า ๒. บุคคลผู้แสดงธรรมวินัย ฅ. กตัญฌูกตเวทีบุคคล ที่มา ทุลลภสูตร อาปายิกวรรค ตติยป้ณณาสก องฺ.ติก. ๒0/๑0ฅ๙ ติณณํ ภิฤขท ปาดูภาโว ชุอุลโภ โลกสุมึ ... ตถาคตสฺส ภิชุฃเว อรหโต สมมาสมพุทุธสุส ปาดูภาโว ชุลุลโภ โลกสมึ, ตถาคตปปททิตสฺส ธมมวินยสส เทเสตา คโล ... กตฌ.ญ กตเวที 1]คคโล ... *1 แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความปรากฏแห่งบุคคล ฅ ประเภท หาได้ยากในโลก บุคคล ต ประเภทคืออะไรบ้าง คือ พระตถาคตอรหันต ส์มมาส์'มพุทธเจ้า ๑ บุคคลผู้แสดงธรรมวินัยที่พระตถาคตประกาศแด้ว ๑ กตัญฌูกตเวทีบุคคล ๑ ฯ วิฟ้ตติกถา ว่าด้วยความวิบัติ ฅ ๑. สีลวิบ้ต ความวิบัติแห่งคืล (คืลเสีย) ๒. จิตตวิบ้ติ ความวิบัติแห่งจิต (จิตเสีย) ต. ทิฐิวิบ้ติ ความวิบัติแห่งทิฐิ (เห็นเสีย) www.kalyanamitra.org

^๖ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ทีมา : วิปัตติสัมปทาสูตร ตติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๕๒ ฅิสโส อิมา ภิชุฃท ริปดุติใย ฯ กดมา ติสุใส ฯ สีลวิปตฺติ จิตุฅวิปตุติ ทิฎฮิวิปตุติ ฯ แปล ะ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย วิบัตินี้มี ฅ อย่าง ฅ อย่างคืออะไร บ้าง คือ รลวิบัติ ๑ จิตตวิบัติ ๑ ทิฐิวิบัติ ๑ ฯ สัมปทากลา ว่าด้วยความถึงพร้อม ต ๑. สึอสัมปทา ความถึงพร้อมแห่งคืล ๒. จิฅฅสัมปทา ความถึงพร้อมแห่งจิต (สมาธิ) ฅ. ทิฏเสัมปทา ความถึงพร้อมแห่งทิฐิ หมา : วิปัตติสัมปทาสูตร อาปายิกวรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๕๒ ติสใส เมา ภิกฃท สมปทา ฯ กดมา ติสุใส ฯ สีลสมปทา จิตตสมฺปทา ฑิฏฮิสมปทา ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ส์มปทา(สมบัติ)นี้มี ต อย่าง ๓ อย่าง คืออะไรบ้าง คือ สีลสัมปทา ๑ จิตตสัมปทา ๑ ทิฏฐิสัมปทา ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๐๗ เทสนไกถา ว่าด้วยอาการที่พระพุทธเจ้าทรงส์งสอน ฅ ๑. อภิญญายธัมมเทสนา ทรงส์งสอนเพื่อให้ผู้ฟ้งรู้ยิ่งเห็นจริงในธรรมที่ ควรรู้ควรเห็น ๒. สนิทานธัมมเทสนา ทรงส์งสอนมีเหตุที่ผู้ฟ้งอาจตรองตามให้เห็น จริงได้ ฅ. สัปปาฎิหาริยธัมมเทสนา ทรงส์งสอนเป็นอัศจรรย์ คือผู้ปฏิบัติตาม ย่อมได้ประโยซฟ้ดยสมควรแก่ความปฏิบ้ติ ทมา : โคตมกพติยสูตร กุสินารวรรค ตตยปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒๐/๑0๕0 อภิญผายาหํ ภิคขเว ธมฺมํ เทเสนิ โน อนภิผผาย, สนิทานาห้ ภิคขเว ธมมํ เทเสนิ โน อนิทานํ, สปุปาฎิหาริยาหํ ภิกขเว ธมุมํ เทเสนิ โน อปฺปาฎิหาริยํ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เรารู้ด้วยป้ญญาอันยิ่งแลวจึงแสดง ธรรม มีใซ่ไม่รู้แล้วแสดง ๑ แสดงธรรมมีเหตุ มีใซ่แสดงธรรมไม่มีเหตุ ๑ แสดงธรรมมีปาฏิหาริย์ มีใช่แสดงธรรมไม่มีปาฏิหาริย์ ๑ ฯ รตนตตยกถา ว่าด้วยคุณของพระรัตนะ ฅ ๑. พระพุทธเจ้ารู้ดีรู้ชอบด้วยพระองค์เองก่อนแล้วสอนผู้อี่นให้รู้ตามด้วย ๒. พระธรรมย่อมรักษาผู้ปฏิบัติไมโห้ตกไปในที่ซั่ว ฅ. พระสงฆ์ปฏิบัติชอบตามคำอังสอนของพระพุทธเจ้าแล้วสอนผู้อี่นให้ กระทาตามด้วย www.kalyanamitra.org

๔๐๘ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ที่มา : โคตมกเจติยสูตร กุสินารวรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒©/๑0๕0 อลผจ ปน โว ภิฤขเว ชุรธิยา, อลํ อดดมนดาย, อลํ โสมนสุสาย สมมาสมทุฑโธ ภควา, สุวากขาโด ภควดา ธมุโม, สุปฎิปนฺโน สงุโฆ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ก็แลเธอทั้งหลายควรยินดี ควรพอใจ ควรโสมนัสว่า พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสรู้เองโดยชอบ พระธรรมอันพระผู้ มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ดีแล้ว พระสงฆ์ปฏิบัติดีแล้ว ฯ ปฏิจฉันนคลา ว่าด้วยส์งที่ป็ดดี เป็ดไม่ดี tn ๑. มาตุคาม (สตรี) ๒. มนต์ของพราหมณ์ ฅ. มิจฉาทิฐิ ที่มา : ปฎจฉันนสูตร กุสินารวรรค ตติยปัณณาสก์ อง..ติก. ๒0/๑0๕๗ ตีณิมานิ ภิกขท ปฎิชุฉนนานิ วหนุติ โน วิวฏานิ ฯ กดมานิ ตีณิ ฯ มาตุคาโม ภิกฃท ปฎิจฉนุโน วหติ โน วิวโฎ, พุราหุมณาฟ้ ภิฤขท มนุดา ... มิจฉาทิฎฺเ ... ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สิง P1 อย่างนี้ปีดไว้จึงเจริญ เป็ด เผยไม่เจริญ ฅ อย่างคืออะไรบ้าง คือ มาตุคาม ป็ดไว้จึงจะงดงาม เป็ดเผย ไม่งดงาม ๑ มนต์ของพราหมณ์ ป็ดไว้จึงเจริญ เป็ดเผยไม่เจริญ ๑ มิจฉาทิฐิ ป็ดไว้จึงเจริญ เป็ดเผยไม่เจริญ ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๐๙ วิวฏกถา ว่าด้วยสิงที่เป็ดดี ป็ดไม่ดี ๓ ๑, ดวงจันทร์ ๒. ดวงอาทิตย์ ฅ. พระธรรมวินัย ที่มา : ปฏิจฉันนสูตร กุสินารวรรค ตติยปัณณาสก์ อง..ติก. ๒0/๑©๕๗ ตืณิมานิ ภิคุขเว วิวฏานิ วิโรจนุติ โน ปฏิชุฉนนไนิ ฯ กตมไนิ ตีณิ ฯ จนทมณฑลํ ภิกฃเว วิวฎํ วิโรจติ โน ปฏิจฉนนํ, ลุ[ริยมณฺฑลํ ... คลาคฅปปเวทิโค ธมุมวินโย ... ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย สิง ฅ อย่างนี้เป็ดไว้จึงรุ่งเรือง ป็ด ไว1ม่รุ่งเรือง ฅ อย่างคืออะไรบ้าง คือ ดวงจันทร์ เป็ดเผยจึงรุ่งเรือง ป็ดไว้!ม่รุ่งเรือง ๑ ดวงอาทิตย์ เป็ดเผยจึงรุ่งเรือง ป็ดไว้!ฝรุ่งเรือง ๑ ธรรม วินัยที่พระตถาคตประกาศแล้ว เป็ดเผยจึงรุ่งเรือง ป็ดไว้!ฝรุ่งเรือง ๑ ฯ โยธาชีวกลา ว่าด้วยคุณสมบัติของทหารองครักษ์ ๓ ๑. ยิงได!กล ๒. ยิงไม่พลาด ฅ. ทำ ลายข้าคืกหมูใหญ่ได้ www.kalyanamitra.org

๔๑๐ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ที่มา ; โยธาชีวสูตร โยธาซีวรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๑0๕๙ ฅีหิ ภิคุขเว องุเคหิ สมนมไคโต โยธาชีโว ราชารโห โหติ ราชโภคุโค, รณโณ คงฺคนุ*ตุวว สงฃํ คจฉติ ... อิธ ภิกฃท โยธาชีโว ดูเรปาตื จ โหติ อกฃณทธี จ มหโต จ กายสุส ปฑาเลตา ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุที่งหลาย ทหารองครักษ์ผู้ประกอบด้วยองค์ ฅ ประการฟ้นผู้ควรแก่พระราชา เหมาะที่จะรับใช้พระราซา นับว่าเปีน พระวรกายของพระราซาได้ทีเดียว องค์ ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ ทหารองครักษ์ในโลกนี้เปีนผู้ยิงไดIกล ๑ เปีนผู้ยิงได้เร็ว๑ เปีนผู้ทำลายช้าคืก หยู่ใหญ่ได้ ๑ ฯ โยธฬวูปมใกถใ ว่าด้วยอุปมาภิกษุเหมอนทหารองครักษ์ ฅ ๑. ยิงได!กล คือพิจารณาเห็นไตรลักษณในเบญจขันธ์ ๒. ยิงได้เร็ว คือรู้อริยลัจ ฅ. ทำ ลายช้าคืกหมูใหญ่ได้ คือละอวิซซากิเลสได้ ที่มา ะ โยธาซีวสูตร โยธาซีววรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๑0๕๙ เอวเมว โข ฟิฤขเว ตีหิ ธนุเมหิ สมนุนาคโต ภิคชุ อาชุเนยฺโย โหติ ... อนุดตรํ ใเผผกรขตฺดํ โลกสุส ... อิธ ภิกุขเว ภิกชุ นุเรปาตี จ โหติ อกขณเวธี อ มหโต จ กายสฺส ปทาเสตา ฯ แปล : ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วย ธรรม ต ประการ เปีนผู้ควรแก่ของคานับ เปีนผู้ควรแก'ของด้อนรับ เปีน www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๑๑ ผู้ควรแก่ทักษิณา เป็นผู้ควรทำอัญชลี เป็นเนื้อนาบุญของชาวโลกท!ม่มี นาบุญอี่นยิ่งกว่า ธรรม ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ ภิกษุในธรรมวินัยนื้ เป็นผู้ยิงได!กล ๑ เป็นผู้ยิงได้เร็ว ๑ เป็นผู้ทำลายข้าคืกหมูใหcyได้ ๑ ฯ มิตตอังคกถา ว่าด้วยคุณสมบัติของมิตร ฅ ๑. ให้สิงvlไห!ด้ยาก ๒. ช่วยทำสิงที่ทำได้ยาก ฅ. ทนสิงที่ทนได้ยาก ที่มา : มิตตสูตร โยธาซีวกถา ตติยปัณณาสก์ อง..ติก. ๒0/๑0๖๑ สิหิ ภิกฃเว อง.เคหิ สมน.นาคโต มิฅฺโฅ เสวิดท!โพ ฯ กฅเมหิ ตีหิ ฯ ชุทุททํ ททาติ, ชุฤกรํ กโรติ, ชุคฃมํ ฃมติ ฯ แปล ะ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิตรผู้ประกอบด้วยองค์ฅ ควรคบหา องค์ ฅ คืออะไรบ้าง คือ ให้สิงที่ให้!ด้ยาก ๑ ช่วยทำสิงที่ทำได้ยาก ๑ ทน สิงที่ทนได้ยาก ๑ ฯ ธัมมนิยามกลา ว่าด้วยความเป็นไปตามธรรมดา ๓ ๑. สิงขารทั้งปวงไม่เที่ยง ๒. สิงขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ฅ. ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา www.kalyanamitra.org

๔® คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ทมา : อุปปาทาสูตร โยธารววรรค ตติยปัณณาสก์ อง.ติก. ๒0/๑0๖๒ รุปปาทา วา ภิชุฃเว ตถาคตานํ อนุปฺปาทา วา ตถาคตานํ ริตาว สา ธาตุ ธมฺมฎุริตตา ธมุมนิยามตา สพุเพ สงขารา อนิชุจาติ ... สพุเพ สงขารา ชุกขาติ ... สพฺเพ ธมุมา อนตุตาติ ตํ ตถาคใต อภิสมุพุชุฌติ อภิสเมติ ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เพราะตถาคตอุบัติขึ้นก็ตาม ไม่อุบัติ ขึ้นก็ตาม ธาตุนั้น คือความตั้งอยู่ตามธรรมดา ความเป็นไปตามธรรมดาว่า ส์งฃารทั้งปวงไม่เที่ยง ... สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ... ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา ก็คงตั้งอยู่อย่างนั้นเอง ตถาคตตรัสรู้บรรลุธาตุนั้น ครั้นแล้วจึงบอก แสดง บัญญัติ แต่งตั้ง เป็ดเผย จำ แนก ทำ ให้เข้าใจง่ายว่า สังขารทั้งปวงไม่เที่ยง ... สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์ ... ธรรมทั้งปวงเป็นอนัตตา ... ฯ &สฏฐธัมมคถา ว่าด้วยธรรมเป็นเหตุให้ประเสริฐกว่าเทพและมนุษย์ ฅ (๑) ๑. สิลขันธ์อันเป็นของพระอเสขะ ๒. สมาธิขันธ์อันเป็นของพระอเสขะ ฅ. ปัญญาขันธ์อันเป็นของพระอเสขะ ที่มา : ปฐมโมรนิวาปสูตร โยธาซีววรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ติก. ๒0/๑0๖๙ ติหิ ภิกขเว ธมุเมหิ สมนุนาคโต ภิกชุ อชุจนุตนิฎโจ โหติ ... เสฎโ® เทวมนุสุสานํ ...อเสณขน สืลกขนุเธน อเสกเขน สมาธิชุขนุเธน อเสชุเขน ปญถเาชุขนุเธน ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๕(ร>0ท แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ต ประการ ย่อมมีความสำเร็จถึงที่สุด มีความเกษมจากโยคะถึงที่สุด มีพรหมจรรยถึง ที่สุด มีที่สุดถึงที่สุด ประเสริฐกว่าเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย รรวม ๓ ประการคืออะไรบ้าง คือ สีลขันธ์อันเป็นของพระอเสขะ ๑ สมาธิขันธ์อัน เป็นของพระอเสขะ ๑ ปัญญาขันธ์อันเป็นของพระอเสขะ ๑ ฯ เสฏฐธัมมคลา ว่าด้วยธรรมเป็นเหตุให้ประเสริฐกว่าเทพและมนุ^ย์ ฅ (๒) ๑. อิทธิปาฎิหาริยะ ฤทธี้เป็นอัศจรรย์ ๒. อาเทสนไปาฎิหาริยะ ทายใจเป็นอัศจรรย์ ฅ. อนุสาสนีปาฎิหาริยะ คำ สอนเป็นอัศจรรย์ ที่มา : ทุติยโมรนิวาปสูตร โยธาปึววรรค ตติยปัณณาสก์ อง.ติก. ๒0/๑0๗0 ตีหิ ภิกฃเว ธมเมหิ สมนุนาคโต ภิกชุ อชุจนุตนิฎฺโ« โหติ ... เสฎุโร เทวมนุสุสานํ ... อิทธิปาฎิหาริเยน อาเทสนาปาฏิหาริเยน อนุสาสนีปาฎิหาริเยน ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ต ประการ ย่อมมีความสำเร็จถึงที่สุด มีความเกษมจากโยคะถึงที่สุด มีพรหมจรรยถึง ที่สุด มีที่สุดถึงที่สุด ประเสริฐกว่าเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย รรรม ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ อิทธิปาฏิหาริย์ ๑ อาเทสนาปาฏิหาริย์ <!) อนุสาสนีปาฏิหาริย์ ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ เสฏฐธัมมกลา ว่าสัวยธรรมเป็นเหตุให้ประเส1ฐกว่าเทพและมนุษย์ ๓ (m) ๑. สัมมาทิฐิ ความเห็นชอบ ๒. สัมมาญาณะ ความรู้ชอบ ฅ. สัมมาวิชุตติ ความหลุดพ้นชอบ หมา : ตติยโมรนิวาปสูตร โยธาซีววรรค ตติยปัณณาสก์ อง,ติก. ๒0/๑0๗๑ ติทิ ภิกฃเว ธมเมหิ สมนนาคโต ภิกชุ อจจนุตนิฎุโ« โหติ ... เสฎฺโฮ เทวมนุสสานํ...สมมาทิฎฮิยา สนุมาณาเณน สนุมาวนุตุติยา ๚ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้ประกอบด้วยธรรม ฅ ประการ ย่อมมีความสำเร็จถึงที่สุด มีความเกษมจากโยคะถึงที่สุด มีพรหมจรรย์ถึง ทีสุด มีที่สุดถึงที่สุด ประเสริฐกว่าเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ธรรม ประการคืออะไรบ้าง คือ สัมมาทีฐ ๑ สัมมาญาณะ ๑ สัมมาวิมุตติ ๑ ฯ วันทนากถา ว่าด้วยการไหว้ ฅ ๑. กายวันทนา ไหว้ด้วยกาย ๒. วาจาวันฑนา ไหว้ด้วยวาจา ต. มโนวันหนา ไหว้ด้วยใจ ทมา : วันทนๆสูตร ปังคลวรรค ตติยปัณณาสก์ องฺ.ดิก. ๒0/๑0๘0 ติสุโส อิมา ภิกฃเว วนุทนา ฯ กตมา ติสฺโส ๆ กๅแ)ม ๆๅสูๅย มนสา ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมๆด (ท ๔๑^ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การไหว้นี้มี ฅ อย่าง ฅ อย่างคืออะไร บ้าง คือ ไหว้ด้วยกาย ๑ ไหว้ด้วยวาจา ๑ ไหว้ด้วยใจ ๑ ฯ ปฏิปทากลา ว่าสัวยข้อปฏิบ๚ ๓ ๑. อาคาฬหาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอย่างหยาบแบบหมกมุ่นในกาม ๒. นิชฌามาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอย่างเหี้ยมเกรียมแบบทรมานตน ต. มัชฌิมาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอย่างกลาง ที่มา : อเจลกวรรค องฺ.ตํก. ๒0/๑0๘เอ ติชุโส รมา ภิกฃท ปฏิปทา ฯ กตมา ทิสโส ฯ อาดาฬฺหา ปฏิปทา, นิชุฌามา ปฏิปทา, มชุฌิมา ปฏิปทา ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ปฏิปทานี้มี ต อย่าง ต อย่างคืออะไร บ้าง คือ อาคาฟิหาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอย่างหยาบ ๑ นิซฌามาปฏิปทา ข้อ ปฏิบัติอย่างเหี้ยมเกรียม ๑ มัชฌิมาปฏิปทา ข้อปฏิบัติอย่างกลาง ๑ ฯ ทายกังคกถา ว่าด้วยองค์แฟงทายก ฅ ๑. ก่อนให้ มีจิตยินดี ๒. ขณะให้ มีจิตเลื่อมใส ต. หลังให้ มีจิตปลาบปลื้ม www.kalyanamitra.org

๔๑๖ คลังธรรม. [พระธรรมกิตติวงส์ ที่มา : ฉฟ้งคทานสูตร เฮฃปริหานิยวรรค ปฐมปัณณาสลั อง..ฉทก. ๒๒/ต๗ กดมานิ ทายกสฺส ตีณงุคานิ ฯ อิธ ภิกฃท ทายโก ปุพฺเพว ทานา อ[ุ มโน โหติ, ททํ จิต.ตํ ปสาเทติ, ทด.วา อดดมโน โหติ ฯ แปล : องค์ ฅ แห่งทายกคืออะไรบ้าง ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ทายกในศาสนานี้ก่อนแตให้เป็นผู้มีใจดี ๑ ขณะให้ ทำ จิตให้เลื่อมใส ๑ ครั้นให้แล้ว เป็นผู้ปลาบปลื้มใจ ๑ ฯ ใ^พุเพว ทานา อ[ุ มโน ททํ จิฅุตํ ปสาทเย ทด.วา อตุดมโน โหติ เอสา ยณ.ณสุส สมปทา ฯ แปล : ก่อนให้ทานเป็นผู้มีจิตยินดี ๑ กำ ลังให้อยู่ก็ยังจิตให้ เลื่อมใส ๑ ครั้นให้แล้วก็ปลื้มใจ ๑ นี้เป็นความสมบูรณ์ แห่งทาน ฯ ปฏิคาหกงคกอา ว่าด้วยองค์แห่งปฏิคาหก ฅ ๑. ปราศจากราคะหรือกำลังปฏิบัติเพี่อกำจัดราคะ ๒. ปราศจากโทสะหรือกำลังปฏิบัติเพี่อกำจัดโทสะ ฅ. ปราศจากโมหะหรือกำลังปฏิบัติเพี่อกำจัดโมหะ ที่มา : ฉฟ้งคทานสูตร เสขปริหานยวรรค ปฐมปัณณาสก์ องฺ.ฉก.ก. ๒๒/ต๗ กดมานิ ปฎิลุคไหกานํ ติณง.คานิ ฯ อิธ ภิกขเว ปฎิค.คาหกา วีดราคา วา โหนติ ราควินยาย วา ปฎิปนุนา, วืดโทสา วา โหน.ติ โทสวินยาย วา ปฎิปน.นา, วืดโมหา วา โหน.ติ โมหวินยาย วา ปฎิปนุนา ฯ www.kalyanamitra.org

นละคณะ] หมวต ๓ ๔๑(ท) แปล : องค์ ฅ แห่งปฏิคาหก(ผู้รับทาน)คืออะไรบ้าง ดูก่อนภิกษุ ทั้งหลาย ปฏิคาหกในศาลนานี้เป็นผู้ปราศจากราคะ หรือกำลังปฏิบัติเพื่อ กำ จัดราคะ ๑ เป็นผู้ปราศจากโทสะ หรือกำลังปฏิบัติเพื่อกำจัดโทสะ ๑ เป็นผู้ปราศจากโมหะ หรือกำลังปฏิบัติเพื่อกำจัดโมหะ ๑ ฯ วีตราโค วีตโทโส วีฅโมโห อนาสโว เขตตํ ยญฌลุ[ส สมปนฺนํ สญณตา พรหมจาริโน ฯ แปล : ปฏิคาหกผู้สำรวม ประพฤติพรหมจรรย์ทั้งหลาย คือ ท่านผู้ปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ ปราศจากโมหะ ไมมอาสวะ จัดเป็นเขดที่สมบูรณ์แห่งทาน ฯ มานกถา ว่าด้วยมานะที่ควรละ ๓ ๑. มานะ ความถือติวว่าเสมอเขา ๒. โอมานะ ความถือตัวว่าด้อยกว่าเขา ฅ. อติมานะ ความถือตัวว่าดีกว่าเขา ที่มา : ตัณหาสูตร อานิตังสวรรค ทุติยปัณณาสก์ องฺ.ฉทก. ๒๒/๑0๖ กตเม ตโย มานา ปหาตพพา ฯ มาโน โอมาโน อสิมาโน ฯ แปล : มานะ ฅ ที่ควรละคืออะไรบ้าง คือ ความถือตัวว่าเสมอ เขา ๑ ความถือตัวว่าด้อยกว่าเขา ๑ ความถือตัวว่าดีกว่าเขา ๑ ฯ www.kalyanamitra.org

๔๑๘ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวง!^ ภาเวตัพพธมมกถา ว่าด้วยธรรมที่ควรเจริญเพื่อละกิเลส ฅ ๑. เจริญอสุภะ เพื่อละราคะ ๒. เจริญเมตตา เพื่อละโทสะ ฅ. เจริญปัญญา เพื่อละโมหะ ที่มา ะ ราคสูตร ดิกวรรค ทุติยปัณณาสก์ อง..ฉกก.๒๒/๑อ๗ รเมสํ ใฃ ภิกขท ติณุณํ ธมุมานํ ปหานาย ดโย ธมุมา ภาทตพุพา ... ราคสส ปหานาย อธุ[ภา ภาเวตพพา, โทสชุส ฟ่หานาย เมตุตา ภาเวตพ.พา, โมหสุส ปหานาย ปญณา ภาเวฅพพา ฯ แปล ะ ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรม ฅ ประการอันภิกษุพึงให้เจริญ เพื่อละธรรม ฅ ประการนี้ ธรรม ต ประการคืออะไรบ้าง คือ อสุภะ อัน ภิกษุพึงให้เจริญเพื่อละราคะ ๑ เมตตา อันภิกษุพึงให้เจริญเพื่อละ โทสะ ๑ ปัญญา อันภิกษุพึงให้เจริญเพื่อละโมหะ ๑ ฯ อทุไjพพกถา ว่าด้วยขั้นตอนการบรรลุธรรม ฅ ๑. อนุปุพพสิกขา สืกษาไปโดยลำดับ ๒. อนุljพพสิริยา กระทำไปโดยลำดับ ๓. อนุlJพพปฏิปทา ปฏิบัติไปตามลำดับ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๑๙ ที่มา : ปหาราทสูตร มหาวรรค ปฐมปัณณาสก์ อง..อฎรก. ๒๙๑๙/๒๒0-๒๒๓ รมสมี ธมมวินเย 9ใ41]พุพสิฤขา อชุปุพพคิริยา อนุlJพพปฏิปทา นายตเณนว อณุผาปฏิเวโธ ฯ แปล : ในธรรมวินัยนี้ มีการสืกษาไปตามลำดับ ๑ มีการ กระทำไปตามลำดับ ๑ . มีการปฏิบัติไปตามลำดับ ๑ หาได้มีการบรรลุ _ 3^ ^! ฯ ทิพพมัคคกถา ว่าด้วยทางสวรรค์ ๓ ๑. มีศรัทธา ๒. มีหิริ ฅ. ให้ทานที่ฟ็นกุศล ที่มา : ทุติยทานสูตร ทานวรรค ปฐมปัณณาสก์ องฺ.อ/เจก. ๒๙๓๒ สทธา หิริยํ กุสลณุจ ทานํ ธมมา เอเด สปว่ริสานุยาดา เอดณุหิ มคุคํ ทิวิยํ วทนุติ เอเดน หิ คจฉติ เทวโลกํ ฯ แปล : ศรัทธา ๑ หิริ ๑ ทานอันเป็นกุศล ๑ ธรรมเหล่านี้ คล้อยตามลํโตบุรุษ บัณฑิตทั้งหลายกล่าวธรรม ฅ ประการนี้ว่าเป็นทางสวรรค์ เขาไปล่เทวโลกอันด้วยทาง นี้แล ฯ www.kalyanamitra.org

๔๒๐ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ สรณกถา ว่าด้วยสรณะ ฅ ๑. พระพุทธ ๒. พระธรรม ต. พระสงฆ์ ๑. ท่านผู้สอนให้ประชุมซนประพฤติชอบด้วยกาย วาจา ใจ ตาม พระธรรมวินัย ที่ท่านเรียกว่าพระพุทธศาสนา ซื่อพระพุทธเจ้า ๒. พระธรรมวินัยที่เป็นคำส์งสอนของท่าน ซื่อพระธรรม ต. หมู่ซนที่ฟังคำส์งสอนของท่านแล้วปฏิบัติชอบตามพระธรรมวินัย ซื่อพระสงฆ์ ที่มา : สรฺท่เตตยะ ชุ.ชุ. ๒๙๑ สรณดดยํ : พุทุธํ สรณํ คจฉามิ, ธมมํ สรณํ คจุฉามิ, สงฺฆํ สรณํ คจฉามิ ฯ แปล : สรณะ ต คือ ข้าพเจ้าขอถึงพระพุทธเจ้าเป็นสรณะ ข้าพเจ้าขอถึงพระธรรมเป็นสรณะ ข้าพเจ้าขอถึงพระสงฆ์เป็นสรณะ ฯ อธิบาย : คำ ว่า สรณะ หมายถึงสภาพกำจัด ขจัดปัดเปาทุกข์ ภัยและความสะดุ้งให้พินาศไป เป็นซื่อแท่งพระรัดนตรัย โดย พระพุทธเจ้า ชื่อว่าเป็นสรณะ เพราะทรงขจัดภัยแก่สรรพส์'ดว์ด้วยการให้ตั้งอยูในสิงที่เป็น ประโยชน์และปัองภันมิให้ดกอยูในสิงอันไม่เป็นประโยชน์ พระธรรมชื่อว่า เป็นสรณะ เพราะทำผู้ปฏิบัติให้ข้ามพ้นทุกขภันดารในภพและให้ประสบ ความแช่มซื่นใจอันเกิดจากการปฏิบัติ พระสงฆ์ชื่อว่าเป็นสรณะ เพราะทำ ผู้อุปถัมภ์บำรุงให1ด้ประสบผลอันไพบูลย์ (ชุ.ชุ.อ. ๖-๗) www.kalyanamitra.org

นละคณะ] หมวด ๓ ๔๒๑ ส้มifตดิกลา ว่าสัวยสมบติ ฅ ๑. ม1jษย์สมบัดิ สมบัติในมนุษย์ ๒. เทวสมฟ้ฅิ สมบัติในสวรรค์ ฅ. นิพพานสมบัติ สมบัติคือพระนิพพาน ทิมๆ : นิรกัณฑสูตร ชุ.ชุ. ๒๕/๑(ท มานุสสิกา จ สมปดฺฅิ เทวใลเก จ ยา รติ ยา จ นิพพานสมปดุติ สพุพเมเดน ลพภติ ฯ แปล : มนุษย์สมบัติก็ดี เทวสมบัติก็ดี นิพพานสมบัติก็คื ผลที่น่าปรารถนาทั้งปวงนั้นเทวดาและมนุษย์ย่อมได้ด้วย ชุมทรัพย์คือบุญนี้ ฯ กาสาวารหกถา ว่าด้วยลักษณะของผู้ควรครองผ้ากาสาวพัสตร์ ต ๑. ละกิเลสดุจนั้าฝาดแล้ว ๒. ตั้งมั่นดีในคืลาจารวัตร ฅ. ประกอบด้วยทมะและสัจจะ ที่มา : เทวทัตตวัดชุ ยมกวรรค ชุ.ธ. ๒๕/๑0 โย จ วนตกสาวสฺส สีเลสู สูสมาหิโฅ ดุรปโด ทมสจเจน ส เว กาสาวมรหติ ฯ www.kalyanamitra.org

๔๒๒ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ แปล : ส่วน^ดมีกิเลสดุจนํ้าฝาดจืดจางแล้ว ตั้งมั่นเป็น อย่างดีแล้วในสืล ประกอบด้วยความข่มใจและความ จริงใจ ผู้นั้นแลที่สมควรจะนุ่งห่มผ้าย้อมฝาด ฯ จิตตกถา ว่าด้วยธรรมชาติของจิต ฅ ๑. ข่มได้[ดยยาก ๒. เกิดด้บเร็ว ฅ. มักใฝในอารมณ์น่าใคร่ ที่มา ะ อัญญตรภิกขุวัตอุ จิตตวรรค ขุ.ร.๒๙ต๕ ชุนฺนิคคหสส ลโน ยดล กามนิปาดิโน จิตฺฅสส ทมโถ สาธุ จิตฺตํ ทนฺตํ อุ[ขาวหํ ฯ แปล : การแกจืตที่ข่มได้ยาก รวดเร็ว มักตกไปในอารมณ์ น่าใคร่เสมอ เป็นความดี เพราะว่าจืตที่แกดีแล้วนำสุข มาใฟ้ ฯ งญญาอปริ^รคคลา ลักษณะของผู้มีปัญญาไม่สมยูรณ์ cn ๑. มีจืตไฝตั้งมั่น ๒. ไฝรู้พระส์ทธรรม ฅ. มีความเลื่อมใสเลื่อนลอย www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๒๓ ที่มา : จิตตหัตถเทรวัตลุ จิตตวรรค ชุ.ธ. ๒๕/ต๘/๒๒ อนวฎฮิดจิตดสส สทธมมํ อวิชานโต ปริปลุวปสาทสส ปญณา น ปริ\\|รติ ฯ แปล : ปัญญาย่อมไม่สมบูรณ์แก่บุคคลผู้มีจิตไม่มั่นคง ไม่รู แจ้งพระสัทธรรม มีความเลื่อมใสเลื่อนลอย ฯ อภยกลา ว่าด้วยลักษณะของ^ฝมีภัย ฅ ๑. มีจิตไม่ชุ่มด้วยราคะ ๒. มีจิตไม่คิดร้าย ฅ. หมตบุญและบาป ที่มา : จิตตหัตณถรวัตลุ จิตตวรรค ชุ.ธ. ๒๕/ต๙ อนวสฺลุ[ตจิตตสส อนนวาหตเจตใส ปญณปาปปหีนสฺส นตร ชาครโต ภยํ ฯ แปล : ผู้มีจิตอันราคะซึมซาบไม่ได้แล้ว มีใจอันโทสะกระทบ ไม่ได้แล้ว ละบุญบาปได้แล้ว ตื่นอยู่ ย่อมไม่มีภัย ฯ www.kalyanamitra.org

๔๒๔ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวง ทีฆกถา ว่าด้วยส์งที่ยาวนาน ฅ ๑. ราตรีหนึ่งของคนผู้ตื่นอยู่ ๒. ทางโยชน์หนึ่งของผู้เหนึ่อยล้า ฅ. ส์งสารวัฎของคนพาล ที่มา : อัญญตรปุริสวัตลุ พาลวรรค ชุ.ธ. ๒๕/๖0 ฑีฆา ชาครโต รตฺติ ทีฆํ สนฺฅสส โยชน์ ฑีโฆ พาอาน ส์สาโร สทุธมุมํ อวิชานตํ ฯ แปล ะ ราตรีหนึ่งย่อมยาวนานสำหรับคนที่ตื่นอยู่ ทางโยชน์ หนึ่งย่อมยาวไกลสำหรับคนที่เมื่อยล้า สํงสารวัฏย่อมยาว ไกลสำหรับคนพาลที่ไม่รู้แจ้งพระสํทธรรม ฯ สัป!]ริสกถา ว่าด้วยลักษณะของส์'ตบรษ ต จ จิ ๑. ละความยินดีพอใจในเบญจขันสื,ด้ ๒. ไม่พราเฟ้อเพราะกาม ฅ. เมื่อประสบสุขหรีอทุกข์ ไม่แสดงอาการขึ้นลง www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ฅ ๔๒๕ ที่มา : ป้ญจสตภิกชุวัตชุ ป้ณฑิตวรรค ชุ.ธ. 10<ระ/๔ฅ สพฺพตถ ท สปุljริสา วชนฺติ น กามกามา ลปยนุติ สนโต อ[ุ เขน ผุฎ«า อถวา ทุกเขน น อุจจาวจํ ปลเฑิตา ฑสสยนติ ฯ แปล : ส์'ตบุรุษทั้งหลายย่อมละฉันทราคะ(ความกำหนัดด้วย อำ นาจความพอใจ) ในธรรมทั้งปวงได้ ส์ตบุรุษทั้งหลาย ย่อมไม่พรํ่าเพ้อเพราะเหตุแห่งกาม บัณฑิตทั้งหลายถูก สุขหรือทุกข์กระทบแล้วย่อมไม่แสดงอาการขึ้นลง ฯ ปรมกลา ว่าด้วยส์งที่เป็นอย่างยิ่ง ๓ 0. ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง ๒. ส์งขารทั้งหลายเป็นทุกข์อย่างยิ่ง ฅ. พระนิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง ที่มา : อัญญตรอุปาสกวัตชุ สุขวรรค ชุ.ธ. ๒๕/๒0ต ชิฆจฉา ปรมา โรคา สงุขารา ปรมา ทุกุขา เอตํ ณตุวา ยถาฎตํ นิพพานํ ปรมํ อุ[ขํ ฯ แปล : ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง ส์งขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง บัณฑิตทราบเนื้อความดามเป็นจรืงอย่างนี้แล้ว ย่อมทำ ให้แจ้งซึ๋งนิพพาน เพราะนิพพานเป็นสุขอย่างยิ่ง ฯ www.kalyanamitra.org

๔๒๖ ครังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ เทวคมนฐานคลา ว่าด้วยเหตุใฟ้.ปเกิดเป็นเทวดา ฅ ๑. กล่าวแต่ความสัตย์จริง ๒. ไมโกรธ ต. เมื่อถูกขอ แม้จะน้อยก็ให้ ที่มา : โมคคัลลานเถรปัญหวัตธุ โกธวรรค ชุ.ซ. ๒๕/๒๒๕ สจฺจํ ภเณ น ถูชเฌยุย ทชชา อปุ{เปี ยาจิโด เอเฅหิ ตีหิ ฮาเนหิ คจเฉ เทวาน สนติเก ฯ แปล : พึงกล่าวคำสัตย์ ๑ ไม่พึงโกรธ ๑ ถูกขอแล้ว แม้จะ เล็กน้อยก็พึงให้ ๑ บุคคลจะไปยังสำนักของพวกเทวตา ได้ก็ด้วยเหต ต ประการนี้ ฯ ติลักฃณกถา ว่าด้วยไตรลักษณ์ ฅ ๑. ไม่เที่ยง ๒. เ{เนทุกข์ ต. เป็นอนัตตา ทีมา : ปัญจสตภิกชุวัตถ มัคควรรค ชุ.ธ. ๒๕/๒๗๗-๒๗๙ สพฺเพ สงขารา อนิจุจาติ ยทา ปญผาย ปสุสติ อถ นิพพินุทติ ทุกเข เอส มคฺโค วิธุ[ทธิยา ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๒๗ สพุเพ สงุฃารา ทุกฃาติ สพเพ ธมมา อนฤดาดิ ฯ แปล : เมื่อใดบุคคลเห็นด้วยป็ญญาว่า 'ส์งฃารทั้งปวงไม่ เที่ยง' ... 'สังขารทั้งปวงเป็นทุกข์' ... 'ธรรมทั้งปวง เป็นอนัตตา' เมื่อนั้นย่อมเบื่อหน่ายในทุกข์ นี้เป็นทาง แห่งความหมดจต ฯ วิโสธ(ยคฝืา ว่าสืวยชำระกรรมบถ ต ๑. หมั่นรักษาวาจา ๒. สำ รวมใจด้วยดี ฅ. ไม่ทำชั่วด้วยกาย ที่มา : สูกรเปตวัตชุ มัดควรรค ชุ.ธ. ๒(ะ/๒๘๑ วาจาทุรคุฃี มนสา ลุ[ส์ๅโต กาเยน จ อทุสลํ น กยิรา เอเต ตโย กมมปเถ วิโสธเย อาราธเย มคคํ อิสิปปเวทิดํ ฯ แปล : บุคคลพึงหมั่นรักษาวาจา ๑ พึงสำรวมใจด้วยดี ๑ ไม่ พึงทำชั่วด้วยกาย ๑ พึงชำระกรรมบถ ต ประการเหล่านี้ ใฟ้หมดจด พึงยินดีแต่ทางที่ท่านฤษีเจ้าประกาศไว้แล้ว ฯ www.kalyanamitra.org

๔๒๘ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ นมทัปผลคลา ว่าด้วยการกระทำที่ไม่มีผลมาก ฅ ๑. การงานที่ย่อหย่อน ๒. วัตรปฏิบัติที่มัวหมอง ต. พรหมจรรย์ที่น่ารังเกียจสงสัย ที่มา : ทุพพจภิกชุวัตธุ นิรยวรรค ชุ.ธ. ๒๙ฅ๑๒ ยํ คิผจิ สิถิลํ คมมํ สงคิลิเแ!ผจ ยํ วดํ สงุกสฺสรํ พรหมจริยํ น ตํ โหติ มหปุผลํ ฯ แปล : การงานอย่างใดอย่างหนึ๋งที่ย่อหย่อน ๑ วัตรปฏิบัติที่ มัวหมอง ๑ พรหมจรรย์ที่น่ารังเกียจสงสัย ๑ การกระทำ ทั้งสามอย่างนั้นหามีผลมากไม่ ฯ อมตาทิกถา ว่าด้วยธรรมเบื้องต้นในอมตธรรม ๓ ๑. ความคุ้มครองอินทรีย์ ๖ ๒. สันโดษด้วยปัจจัย ๔ ต. ส์ารวมในพระปาติโมกข์ ที่มา ะ ส์มพทุลภิกชุวัตอุ ภิกชุวรรค ชุ.ธ. ๒๙ฅ๗(ร: ดตรายมาทิ ภวติ อิธ ปผผสุส ภิคชุไน อินฑริยคูตติ สนุดุฎฺเ ปาสิโมณฺฃ จ สํวโร ฯ www.kalyanamitra.org

นละคณะ] หมวด ๓ ๔๒๙ แปล : ธรรมนี้ คือการคุ้มครองอินทรีย์ ๑ ความส์นโดษ ๑ ความสำรวมในพระปาติโมกข์ ๑ ฟ็นเบื้องต้นในอมต ธรรมนั้น สำ หรับภิกษุที่มีปัญญาในพระพุทธศาสนานี้ ฯ ปุคคลสมัญญาคลา ว่าด้วยคำเรียกบุคคล ฅ ๑. ข์อว่าพราหมณ์เพราะลอยบาปไต้แล้ว ๒. ชื่อว่าสมณะเพราะประพฤติทำอกุศลทุกอย่างให้สงบ ต. ชื่อว่าบรรพชิตเพราะขับไล่มลทินกิเลสของตนอยู่ ที่มา : อัญญตรปัพพ^ตวัตลุ พราหมณวรรค ชุ.ร. ๒๙ฅ๘๘ พใหิตปาโป หิ พุราหฺมโณ สมจริยา สมโณติ ๅจจติ ปพุพาชยมตฅโน มอํ ฅสฺมา ปพุพชิโฅติ ^จฺจติ ฯ แปล : ผู้ที่ลอยบาปแล้วเราเรียกว่าพราหมณ์ ผู้ที่เราเรียกว่า สมณะ เพราะประพฤติทำให้อกุศลทุกอย่างสงบ ผู้ที่ขับ ไล่มลทินของตนอยู่เราเรียกว่าบรรพชิตเพราะเหตุนั้น ฯ มารพนธนมุตตกถา ว่าด้วยลักษณะของผู้พ้นจากบ่วงมาร ฅ ๑. มีจิตสงบระงับ ๒. ตัตตัณหาที่นำไปสํภพไต้ ต. สันการเวียนว่ายตายเกิต www.kalyanamitra.org

๔๓๐ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ ที่มา : สารปุตตอุปสมสูตร เมฆิยวรรค ข.อุ. ๒๕/๕อ ลูปสนตสนตจิตตสุส ฌตุติจฉินุนสส ภิกชุโน วิกฃีโณ ชาติสํสาโร ชุตฺโต โส มารพนธนา ฯ แปล : ภิกษุมีจิตสงบระงับ ตัดตัณหาที่จะนำไปในภพได้ เด็ดขาด มีชาติและสงสารสินไปแล้ว ซี่อว่าเ{เนผู้พ้นจาก ปวงมารได้แล้ว ฯ 1]ตตกถา ว่าด้วยประ๓ทบตร ฅ ๑. อติชาฅบุตร บุดรที่มีคุณสมบัติสูงกว่าบิดามารดา ๒. อบุชาตบุตร บุดรที่มีคุณสมบัติเสมอกับบิดามารดา ต. อวชาตบุตร บุตรที่มีคุณสมบัติตากว่าบิดามารดา ที่มา ะ ใเตตสูตร ตติยวรรค ติกนิบาต ข.อิติ. เอ๕/๗๕ อติชาตํ อบุชาตํ ตมิอุฉนุติ ปณฑิตา อวชาตํ น อิชุฉนติ โย โหติ ลูลคนธโน ฯ แปล : บัณฑิตทั้งหลายปรารถนาแต่อติซาดบุตรและอนุซาด บุตร ไฝปรารถนาอวซาดบุตรผู้บั่นทอนวงสัดระกูล ฯ เอเต โข ใเตุตา โลกสฺมึ เย ภวนุติ ลูปาสกา สทฺธาสีเลน สมฺปนุนา วทญญ วีตมอฉรา จนุโท อพฺภฆนา บุตุโต ปริสาสู วีโรจเร ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๓๑ แปล : ส่วนบุตรทั้งหลายผู้เป็นอุบาสกซื่อว่าเป็นบุตรที่ดีใน โลก พวกเขามีศรัทธา สมบูรณ์ด้วยสืล รู้ความประสงค์ ของผู้อี่น ปราศจากความตระหนี่ ย่อมรุ่งเรืองโนหมู่ซน เหมีอนดวงจันทร์ที่ฟันจากเมฆแล้วฉะนั้น ฯ สืลานิส้งสกถา ว่าด้วยอานิสงส์การรักษาสืล ฅ ๑. ได้รับความสรรเสริญ ๒. ได้รับโภคสมบัติ ต. ตายแล้วได!ปเกิดในสวรรค์ ที่มา : สุขป็ตถนาสูตร ตติยวรรค ติกนิบาต ชุ.อิติ. ๒๕/๗๖ สีลํ รกเขยุย เมธาวื ปตถยาโน ดโย อุ[เข ปสํสํ วิตตลาภญจ เปชุจ สคฺเค ปโมทนํ ฯ แปล : ผู้มีปัญญาเมื่อปรารถนาความสุข ต ประการ คือ ความสรรเสริญ ๑ การได้ทรัพย์สมบัติ ๑ ตายไปได้ รื่นเริงในสวรรค์ ๑ ก็พึงรักษาคืล ฯ www.kalyanamitra.org

๔๓๒ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ เสขภิกชุปริหานิกลา ว่าด้วยทางเส์อมของเสขภิกชุ 6ท ๑. ชอบทำการงาน ๒. ชอบคุย ฅ. ชอบนอนหลับ ที่มา : ปริหานสูตร ตติยวรรค ดิกนิบาต ชุ.อิติ. ๒๙๗๙ ดโยเม ภิฤขเว ธมมา เสขสุส ภิคทเโน ปริหานาย สํวดดนฺดิ ... อิธ ภิกฺฃเว เสโข ภิกชุ กมมาราโม โหติ กมุมรโต กมุมารามตมมุยูชุโต, ภสสาราโม โหติ ... นิทุทาราโม โหติ ... ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ธรรมที่ฟ้นไปเพื่อความเส์อมของ ภิกษุผู้ยังเป็นเสขะนี้มี ฅ ประการ ธรรม ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ ภิกษุ ผู้ยังเป็นเสขะในธรรมวินัยนี้เป็นผู้ยินดีพอใจในการทำงาน ชอบขวนขวายใน การทำงาน ๑ เป็นผู้ยินดีพอใจในการสนทนา ชอบขวนขวายในการสนทนา ๑ เป็นผู้ยินดีพอใจในการนอนหลับ ชอบขวนขวายในการนอนหลับ ๑ ฯ กมุมาราโม ภสฺสาราโม นิฑทาราโม จ คุทธโต อภพุโพ ตาทิโส ภิกุชุ ชุฎธํ สมุโพธิมุฅุตมํ ฯ แปล : ภิกษุผู้ยินดีในการทำงาน ในการสนทนา และในการ นอนหลับ มีจิตฟ้งซ่าน มีความประพฤติเซ่นนี้ ย่อมไฝ สามารถที่จะลัมผัสอรหัตตผลที่ยอดเยี่ยมไดี ฯ ตสมา หิ อปฺปกิจจสฺส อปฺปมิทโธ อมุทธโต ภพฺโพ โส ตาทิโส ภิกชุ ชุฎฮํ สมุโพธิมุตฅมํ ฯ www.kalyanamitra.org

และคณะ] หมวด ๓ ๔๓๓ แปล : เพราะเหตุนั้น ภิกษุจึงควรทำงานเป็นต้นแต่น้อย นอนหลับแต่พอควร ไม่ฟ้งซ่าน ภิกษุที่มีความประพฤติ เซ่นนี้จึงจะสามารถลัมผัสอรหัตตผลที่ยอดเยี่ยมไต้ ฯ โลกัตลจารีกถา ว่าด้วยฒูาเพ็ญประโยชน์แก่ซาวโลก £ท ๑. พระตถาคตอรหันตลัมมาลัมพุทอเจ้า ๒. พระอรหันตสาวก ต. พระเสฃสาวก ที่มา : พหุซนหิตสูตร จตุตถวรรค ติกบิบาต ชุ.อิดิ. ๒(ระ/๘๔ สดฺลา หิ โลเค ปฮโม มเหสี ตสสนุวโย สาวโก ภาวิตตโต อลาปโร ปาฏิปโฑปี เสชุโฃ พชุสุธุ[โต สีลวดูปปนฺโน ฯ แปล : พระศาสดาผู้ทรงแสวงหาคุณอันประเสริฐในโลก ทรงเป็นบุคคลที่ ๑ พระสาวกผู้ดรัสรูดามพระศาสดา พระองค์นั้นผู้อบรมตนแล้วเป็นบุคคลที่ ๒ พระสาวก นอกจากนี้ผู้ยังเป็นเสขะ ยังปฏิบัติอยู่ สืกษาปริยัติธรรม มามาก สมบูรณ์ต้วยสิลและข้อวัตรปฏิบัติ เป็นบุคคล ที่ ฅฯ www.kalyanamitra.org

๔๓๔ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ แปล : เอเด ฅโย เทวมใ{สฺสเสฎฺปีา ปภงฺครา ธมุมาJทีรยนดา อปาใ]รนติ อมดสส ทุวารํ โยคา ปโมจนติ พทุชใร เด ฯ บุคคล ฅ ประเภทนี้เปีนผู้ประเสริฐที่สุดโนหมู่เทวดา และมนุษย์ เปีนผู้ส่องแสงสว่าง แสดงธรรมอยู่ ย่อม เปีดประตูนิพพาน ช่วยปลดเปลื้องหมู่ซนจำนวนมาก ออกจากโยคกิเลส ฯ เย สดลวาเหน อนุดดเรน สุเทสิดํ มคคมนุฤกมนุติ อิเธว ทุกฃสุส กโรนุติ อนุตํ เย อปปมดตา สุกดสุส สาสเน ฯ แปล : ปวงซนผู้ปฏิบัติดามอริยมรรคที่พระศาสดาผู้ทรงนำ เวไนยลํโดว์ออกจากภพผู้ยอดเยี่ยมทรงแสดงดีแล้ว เปีน ^ม่ประมาทในศาสนาของพระสุคตเจ้า ย่อมทำที่สุด แห่งทกข์ในอัตภาพนื้1ด้แน่นอน ฯ มลคลา ว่าด้วยสนิมกร่อนใจ ฅ ๑. โลภะ ความอยากได้ ๒. โทสะ ความประทุษร้าย ๓. โมหะ ความหลงไม่รู้จริง www.kalyanamitra.org

นละคณะ] หมวด ๓ ๔๓๕ ที่มา : อันตรามลสูตร รชุตถวรรค ดิกนิบาต ชุ.ดิดิ. ๒๕/๘๘ ตโยเม ภิคฺฃเว อนตรามลา อนตราอมิตตา อนุคราสปตุฅา อนุคราวธกา อนุคราปจจตุรกา...โลโภ ภิกฃเว อนุครามโล ...โทโส ภิฤฃเว อนุครามโล ... โมโห .ภิกขเว อนุครามโล ... ฯ แปล : ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มลทิน(สนิม)ภายในที่เป็นอมิตรภายใน เป็นส์โตรูภายใน เป็นผู้ฆ่าภายใน เป็นข้าสิกภายในนื้มี ฅ ประการ มลทิน ภายใน ฅ ประการคืออะไรบ้าง คือ โลภะ ๑ โทสะ ๑ โมหะ ๑ ฯ อนตุถชนโน โลโภ โลโภ จิตุคปฺปโกปโน ภยมนุครโค ชาตํ ตํ ชโน นาวทุชุฌติ ฯ แปล : ความโลภก่อให้เกิดความพินาศ ทำ จิตให้กำเริบ ผู้คน ส่วนใหญ่มักจะไม่รู้ว่าความโลภที่เกิดขึ้นภายในนั้น เป็นภัย ฯ แปล : ฤทโธ อตุลํ น ชานาติ ลุทโธ ธมมํ น ปสสติ อนุธคมํ คทา โหติ ยํ โลโภ สหเค นรํ ฯ คนโลภย่อมไม่รู้จักประโยชน์ คนโลภย่อมไม่เห็นธรรม ความโลภครอบงานรชนเมื่อใด เมื่อนั้นย่อมมิแตํความ มิดบอด ฯ โย จ โลภํ ปหนุตุวาน โลภเนยุเย น ฤพฺภติ โลโภ ปหิยฺยเค คมหา ลูทพินุดูว โปกฃรา ฯ แปล : บุคคลใดละความโลภได้เด็ดขาด ไม่ทะยานอยากใน อารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความโลภ ความโลภย่อมละไป จากบุคคลนั้น เหมือนหยาดนํ้ากลิ้งตกจากใบบัว ฯ www.kalyanamitra.org

๔0)๖ คลังธรรม [พระธรรมกิตติวงส์ อนตุถชนใน โทโส โทโส จิตุตปุปโกปโน ภยมนตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวทุชุฌติ ฯ แปล ะ ความโกรธก่อให้เกิดความพินาศ ทำ จิตให้กำเริบ ผู้ คนส่วนใหญ่มักจะไฝรู้ว่าความโกรธที่เกิดขึ้นภายในนั้นเป็น ภัย ฯ ชุฏโฮ อตถํ น ชานาติ ชุฏฺโฮ ธมฟ้ น ปสสติ อนุธฅมํ ตทา โหติ ยํ โทโส สหเต นรํ ฯ แปล : คนโกรธย่อมไฝรู้จักประโยชน์ คนโกรธย่อมไฝเห็น ธรรม ความโกรธครอบงานรซนเมี่อใด เมือนั้นย่อมมีแต่ ความมืดบอด ฯ โย จ โทสํ ปหนุตวาน โทสเนยเย น ชุสสติ โทโส ปหิยยเต ตมหา ตาลปกกํว พนุธนา ฯ แปล : บุคคลใดละความโกรธได้เด็ดขาด ไฝขัดเคืองใน อารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งความขัดเคือง ความโกรธย่อม ละไปจากบุคคลนั้น เหมือนผลตาลสุกหลุดจากขั้ว ฯ อนตุถชนโน โมโห โมโห จิตตปปโกปโน ภยมนุตรโต ชาตํ ตํ ชโน นาวชุชุฌติ ฯ แปล : ความหลงก่อให้เกิดความพินาศ ทำ จิตให้กำเริบ ผู้ คนส่วนใหญ่มักจะไฝรู้ว่าความหลงที่เกิดขึ้นภายในนั้น เป็นภัย ฯ นุห[โห อตุถํ น ชานาติ ชุฬุโห ธนุมํ น ปสสติ อนุธตมํ ตทา โหติ ยํ โมโห สหเต นรํ ฯ www.kalyanamitra.org

นละคณะ] หมวด ff) ๔๓๗ แปล : คนหลงย่อมไม่รู้จักประโยชน์ คนหลงย่อมไม่เห็นธรรม ความหลงครอบงำนรซนเมื่อใด เมื่อนั้นย่อมมีแต่ความ มีดบอด ฯ โย อ โมหํ ปหนฺดุวาน โมหฌยพ น มุยหดิ โมหํ วิหนฺติ โส สพพํ อาทิชุโจ'Jทยํ ตมํ ฯ แปล : บุคคลใดละความหลงได้เด็ดขาด ไม่หลงในอารมณ์ อันเป็นที่ตั้งแห่งความหลง บุคคลนั้นย่อมกำจัดความ หลงได้ทั้งหมดเหมีอนดวงอาทิตย์อุทัยกำจัดความมีดให็ หมดไปได้ฉะนั้น ฯ อัคคปสาทคลา ว่าด้วยความเลื่อมใสที่มีผลเลิศ ฅ ๑. ความเลื่อมใสในพระพุทธเจ้า ๒. ความเลื่อมใสในพระธรรม ฅ. ความเลื่อมใสในพระสงฆ์ ที่มา : อัคคัปปสาทสูตร ปัญจมวรรค ติกนิบาต ชุ.อิติ. ๒๕/๙๐ อคคโต ท ปสนนานํ อดุคํ ธมุมํ วิชานตํ อคเค พุๆเธ ปสนฺนานํ ทกขิเณยเย อมุดุฅเร อๆเค ธมุเม ปสนนานํ วิราๆปสเม อุ[เข อๆเค สงฺเฆ ปสนนานํ ผกเขดุเต อมุดุตเร ฯ www.kalyanamitra.org