Γεωλογία - Γεωγραφία Γυμνασίου

Γεχλξγία – Γεχγοατία Γσμμαρίξσ abgew.weebly.com

Όμξμα: …………………………………………………………………………… Γσμμάριξ: ……………………………………………………………………… Σμήμα: ………………………… ΢υξλική υοξμιά: ………………………… Συγγραφέας: Βυρίδησ Παναγιώτησ, Γεωλόγοσ, Εκπαιδευτικόσ Δευτεροβάθμιασ Εκπαίδευςησ Φιλολογική επιμέλεια: Ξανθάκου Καλλιόπη, Φιλόλογοσ, Εκπαιδευτικόσ Δευτεροβάθμιασ Εκπαίδευςησ 2

Πίμακαπ πεοιευξμέμωμ ΥΑΠ΢ΔΡ ............................................................................................................ 5 Ιετάλαιξ 1 - Ολαμήςηπ Γη..........................................................................19 1.1 Δξμή ςξσ Ζλιακξϋ Ρσρςήμαςξπ .......................................................................... 20 1.2 Οόπ δημιξσογήθηκε ςξ Ζλιακϊ Ρϋρςημα ............................................................... 22 1.3 ΢ξ ρυήμα ςηπ Γηπ και ςα ρημεία ςξσ ξοίζξμςα ........................................................ 24 1.4 Ξι κιμήρειπ ςηπ Γηπ ........................................................................................ 26 1.5 Ξοιζϊμςιξπ και καςακϊοστξπ διαμελιρμϊπ ............................................................. 30 1.6 Ήπειοξι - Ωκεαμξί ......................................................................................... 34 1.7 Ηεομικέπ ζόμεπ ............................................................................................ 36 1.8 Ξι υόοεπ και ξι μεγάλεπ ξοξρειοέπ ςξσ πλαμήςη ..................................................... 38 1.9 Δσοόπη......................................................................................................41 1.10 Ξι υόοεπ ςηπ Δσοόπηπ .................................................................................. 42 1.11 Ξι βαλκαμικέπ υόοεπ .................................................................................... 48 1.12 Διξικηςική διαίοερη ςηπ Δλλάδαπ ......................................................................51 Ιετάλαιξ 2 - Υάοςεπ ..............................................................57 2.1 Γεχγοατική θέρη.......................................................................................... 58 2.2 Γεχγοατικέπ ρσμςεςαγμέμεπ............................................................................. 60 2.3 Οοξραμαςξλιρμϊπ, Σπϊμμημα ............................................................................ 64 2.4 Ιλίμακα ..................................................................................................... 66 2.5 Ιαςηγξοίεπ υαοςόμ........................................................................................ 68 Ιετάλαιξ 3 - Δμϊςηςεπ τσρικξϋ πεοιβάλλξμςξπ .............................73 3.Α Τδοόρταιοα .............................................................................................. 74 3.Α.1 ΢ξ μεοϊ ρςη τϋρη ....................................................................................... 75 3.Α.2 Ξι θάλαρρεπ ςηπ Γηπ .................................................................................... 76 3.Α.3 Ξι θάλαρρεπ ςηπ Δσοόπηπ - Λερϊγειξπ Ηάλαρρα .................................................. 78 3.Α.4 Κίμμεπ - Οξςάμια......................................................................................... 80 3.Α.5 Κίμμεπ και πξςάμια ςηπ Γηπ ............................................................................ 84 3

3.Α.6 ΢α πξςάμια ςηπ Δσοόπηπ .............................................................................. 86 3.Α.7 Κίμμεπ και πξςάμια ςηπ Δλλάδαπ ......................................................................87 3.Α.8 Οαγεςόμεπ, Τιϊοδ ...................................................................................... 89 3.Α.9 Ξ κϋκλξπ ςξσ μεοξϋ .................................................................................... 90 3.Β Αςμόρταιοα............................................................................................... 92 3.Β.1 Ρϋμθερη ςηπ αςμϊρταιοαπ ............................................................................. 93 3.Β.2 Ιαιοϊπ - Ιλίμα ........................................................................................... 96 3.Β.3 Οαγκϊρμιξ κλίμα ........................................................................................ 98 3.Β.4 ΢ξ κλίμα ςηπ Δσοόπηπ................................................................................ 101 3.Β.5 Αςμξρταιοική οϋπαμρη .............................................................................. 104 3.Γ Λιθόρταιοα .............................................................................................. 108 3.Γ.1 Δμδξγεμείπ και ενχγεμείπ δσμάμειπ................................................................. 109 3.Γ.2 ΢ξ ερχςεοικϊ ςηπ γηπ................................................................................. 110 3.Γ.3 Κιθξρταιοικέπ πλάκεπ ................................................................................ 112 3.Γ.4 Γεχλξγική ιρςξοία ςχμ ηπείοχμ .................................................................... 114 3.Γ.5 Γεχλξγική ιρςξοία ςηπ Δλλάδαπ .................................................................... 118 3.Γ.6 Ξ κϋκλξπ ςχμ πεςοχμάςχμ .......................................................................... 121 3.Γ.7 Τσρικξί Οϊοξι ......................................................................................... 124 3.Γ.8 Ρειρμξί .................................................................................................. 129 3.Γ.9 Ζταίρςεια............................................................................................... 132 3.Γ.10 ΢ρξσμάμι .............................................................................................. 135 3.Δ Βιόρταιοα................................................................................................ 136 3.Δ.1 Ζ ενέλινη ςχμ ξογαμιρμόμ .......................................................................... 137 3.Δ.2 Δνέλινη και Τσρική Δπιλξγή ......................................................................... 139 3.Δ.3 Γεχγοατική καςαμξμή ςχμ ξογαμιρμόμ .......................................................... 141 3.Δ.4 Ζ ενέλινη ςξσ αμθοόπξσ ............................................................................. 144 3.Δ.5 Ξι κάςξικξι ςηπ Γηπ ................................................................................... 146 3.Δ.6 Γλόρρεπ και θοηρκείεπ............................................................................... 149 Βιβλιξγοατία - Οηγέπ........................................................................................ 157 4

ΔΠΔΞΗΓΗΣΗ ΣΥΜΒΟΛΩΝ Μα μελεςηθεί απϊ ςξσπ μαθηςέπ (μπξοεί μα αμαςεθεί για μελέςη ρςξ ρπίςι) Ξμαδξρσμεογαςική άρκηρη Δοαρςηοιϊςηςα μέρα ρςημ ςάνη Δοόςηρη για ποξβλημαςιρμϊ και ρσζήςηρη Οοϊρθεςεπ πληοξτξοίεπ (εκςϊπ ϋληπ) 5

Παγκόρμιξπ Πξλιςικόπ Φάοςηπ 6

7

Παγκόρμιξπ Γεωμξοτξλξγικόπ Φάοςηπ 8

9

Πξλιςικόπ Φάοςηπ Δσοώπηπ 10

11

Γεωμξοτξλξγικόπ Φάοςηπ Δσοώπηπ 12

13

14

15

Φάοςηπ Τδοόρταιοαπ 16

1 Ωκεαμϊπ 4 Ξοξρειοά Κίμμη 2 Ηάλαρρα 5 3 Μηριόςικξ κοάςξπ 17

18

Κετάλαιξ 1 - Πλαμήςηπ Γη Έπρεπε να περάσουν 13 δις χρόνια εκπληκτικών συμβάντων και συμπτώσεων για να μπορέσει ένα ον να κατανοήσει τον εαυτό του και να μπορέσει να περιγράψει το περιβάλλον του. Μέσα στην απεραντοσύνη τού σύμπαντος μόνο σε μια γωνιά ενός από τους αμέτρητους γαλαξίες γνωρίζουμε ότι συνέβη αυτό. Προς το παρόν, μόνο σε αυτόν τον πλανήτη που αποκαλούμε \"σπίτι μας\" υπάρχει η δυνατότητα από τα πλάσματα που φιλοξενεί να αποτυπώσουν το μεγαλείο του σε μερικές κόλλες χαρτί. 1.1 Δξμή ςξσ Ζλιακξϋ Ρσρςήμαςξπ 1.2 Οόπ δημιξσογήθηκε ςξ Ζλιακϊ Ρϋρςημα 1.3 ΢ξ ρυήμα ςηπ Γηπ και ςα ρημεία ςξσ ξοίζξμςα 1.4 Ξι κιμήρειπ ςηπ Γηπ 1.5 Ξοιζϊμςιξπ και καςακϊοστξπ διαμελιρμϊπ 1.6 Ήπειοξι - Ωκεαμξί 1.7 Ηεομικέπ ζόμεπ 1.8 Ξι υόοεπ και ξι μεγάλεπ ξοξρειοέπ ςξσ πλαμήςη 1.9 Δσοόπη 1.10 Ξι υόοεπ ςηπ Δσοόπηπ 1.11 Ξι βαλκαμικέπ υόοεπ 1.12 Διξικηςική διαίοερη ςηπ Δλλάδαπ 19

1.1 Δξμή ςξσ Ηλιακξύ ΢σρςήμαςξπ Ο νυχτερινός ουρανός είναι μία οθόνη Ο πιο κοντινός πλανήτης στον Ήλιο είναι ο Ερμής, κινηματογράφου, που προβάλλει μια ταινία, η μετά η Αφροδίτη, μετά η Γη με τον δορυφόρο της, τη οποία γυρίστηκε χιλιάδες ή και εκατομμύρια ΢ελήνη και μετά ο Άρης. Η Γη απέχει 150.000.000 χλμ. από χρόνια πριν. Κοιτάζοντας τον νυχτερινό ουρανό, βλέπουμε τον Ήλιο. Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαζόμασταν 20 χρόνια εικόνες από το παρελθόν. Σο φως που βλέπουμε σε ένα ασταμάτητου ταξιδιού με αεροπλάνο για να τον φτάσουμε. αστέρι, το οποίο βρίσκεται 10.000 έτη φωτός μακριά μας, Σο φως του, όμως, χρειάζεται μόλις 8 λεπτά για να φτάσει ξεκίνησε το ταξίδι του πριν από 10.000 χρόνια. Αν, για στη Γη. Αν για παράδειγμα γίνει μία μικρή έκρηξη στον Ήλιο, παράδειγμα, παρατηρήσουμε σε αυτό το αστέρι μία έκρηξη, εμείς θα την δούμε μετά από 8 λεπτά. Η Γη χωράει στον Ήλιο αυτή συνέβη πριν από 10.000 χρόνια. Σα περισσότερα 1.000.000 φορές. Αν την βάλουμε δίπλα στον Ήλιο, θα αστέρια του νυχτερινού ουρανού είναι ήλιοι σαν τον δικό φαινόταν σαν μία μικρή κουκκίδα μπροστά του. μας, που ανήκουν στον Γαλαξία μας. Αν απομακρυνθούμε πάρα πολύ από τον Ήλιο μας, θα διαπιστώσουμε ότι είναι κι Μετά τους 4 πετρώδεις πλανήτες, που αναφέρθηκαν, αυτός ένα κοινό αστέρι, όπως τα δισεκατομμύρια αστέρια ακολουθεί μία ζώνη του Γαλαξία μας. αστεροειδών και στη συνέχεια 4 αεριώδεις ΢ε ένα πολύ μικρό τμήμα του Γαλαξία μας εκτείνεται πλανήτες. Ο Δίας, ο το Ηλιακό μας σύστημα. ΢το κέντρο του υπάρχει το πιο μεγαλύτερος σε μέγεθος κοντινό μας άστρο, ο Ήλιος, μία τεράστια σφαίρα αερίων πλανήτης του ηλιακού μας κυρίως από υδρογόνο και ήλιο. ΢την επιφάνεια του η συστήματος, ο Κρόνος με θερμοκρασία φτάνει τους 5.000οC, ενώ στο εσωτερικό του τα χαρακτηριστικά του ξεπερνάει τους 10.000.000οC. ΢ε ένα δευτερόλεπτο εκπέμπει δαχτυλίδια, ο Ουρανός και τόση ενέργεια, όση θα έδινε μία έκρηξη 4 δισεκατομμυρίων ο Ποσειδώνας. Όλοι οι πλανήτες, εκτός από τον Ερμή και βομβών υδρογόνου. την Αφροδίτη, έχουν τους δικούς τους δορυφόρους. Ακόμα μακρύτερα από τον Ποσειδώνα υπάρχουν και άλλα ουράνια Γύρω του περιφέρονται 8 πλανήτες και αμέτρητα σώματα σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο και κάπου εκεί, άλλα ουράνια σώματα, όπως πλανήτες νάνοι, δορυφόροι δισεκατομμύρια χλμ. μακριά από τον Ήλιο, βρίσκονται τα (φεγγάρια), αστεροειδείς, κομήτες κ.ά. όρια του ηλιακού μας συστήματος. Για να φτάναμε εκεί με αεροπλάνο, θα χρειαζόμασταν 600 χρόνια. Για να πηγαίναμε στο αστέρι του πιο κοντινού μας ηλιακού συστήματος με τα σημερινά διαστημόπλοια, θα χρειαζόταν να ταξιδέψουμε 100.000 χρόνια ασταμάτητα. Δύσκολα μπορεί να κατανοήσει ο ανθρώπινος νους την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Μόνο ο Γαλαξίας μας περιέχει 200 δισεκατομμύρια άστρα. Και είναι ένας μόνο από τα δισεκατομμύρια γαλαξιών του σύμπαντος. Έτσι, όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, τα άστρα στο σύμπαν είναι περισσότερα από όλους τους κόκκους άμμου σε όλες τις παραλίες της Γης. Οι επιστήμονες τα τελευταία χρόνια συνεχώς ανακαλύπτουν πλανήτες, που περιφέρονται γύρω από μακρινά άστρα και πολλοί από αυτούς μοιάζουν πολύ με τη Γη. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου απίθανο, σε κάποιον από τους αμέτρητους πλανήτες του σύμπαντος να υπάρχουν κάποιες μορφές ζωής. Οι αποστάσεις, όμως, είναι τόσο αχανείς που, ακόμα και να στείλουμε ένα χαιρετισμό σε αυτούς τους πολιτισμούς, θα χρειαζόταν χιλιάδες χρόνια απλώς για να φτάσει και άλλα τόσα για να μας απαντήσουν, εφόσον φυσικά θα μπορούσαν να κατανοήσουν το μήνυμα. 20

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Να κατονομάσετε τους πλανήτες. 2. Κατατάξτε τους πλανήτες από το μεγαλύτερο σε μέγεθος προς το μικρότερο 3. Ποιοι από τους παρακάτω πλανήτες έχουν δορυφόρους; Αφροδίτη Δίας Ερμής Γη Κρόνος Άρης 4. Κατατάξτε τα ουράνια σώματα από το μεγαλύτερο προς το μικρότερο (κατά γενικό κανόνα). Κομήτης Άστρο Αστεροειδής Γαλαξίας Πλανήτης Δορυφόρος 21

1.2 Πώπ δημιξσογήθηκε ςξ Ηλιακό ΢ύρςημα Πριν από 13,4 δισεκατομμύρια χρόνια η φαινόμενο της πανσελήνου αν ζούσαμε τότε θα ήταν πάρα Μεγάλη Έκρηξη (Big Bang) δημιουργεί το σύμπαν. πολύ εντυπωσιακό. Φρειάζονται εκατομμύρια χρόνια για να σχηματιστούν οι γαλαξίες. Σο \"σπίτι μας\", η Γη και το Ηλιακό Φρειάζονται άλλα 100 εκατομμύρια χρόνια για να ΢ύστημα στο οποίο ανήκει, αρχίζουν να \"χτίζονται\" σχεδόν ψυχθεί η Γη και να στερεοποιηθεί ο φλοιός της. Σότε η Γη ταυτόχρονα σε έναν από τους αμέτρητους γαλαξίες του γεμίζει με ωκεανούς. ΢ύμφωνα με μία θεωρία*, το νερό της σύμπαντος. Γης είναι «εξωγήινο». Μεγάλα κομμάτια πάγου που Ο Γαλαξίας μας αποτελείται από 200 δισεκατομμύρια περιφέρονται στο διάστημα, οι κομήτες, βομβαρδίζουν την αστέρια. Ένα από αυτά είναι ο Ήλιος μας. Δημιουργείται πριν Γη για εκατομμύρια χρόνια. Από την θερμότητα της από 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια προς την εξωτερική πλευρά σύγκρουσης ο πάγος λιώνει και η Γη γεμίζει με νερό. Μετά του Γαλαξία, μετά από μία τεράστια έκρηξη (σούπερνοβα) από βομβαρδισμό εκατομμυρίων χρόνων από κομήτες η Γη ενός αστεριού που «πέθαινε». ΢το κέντρο σχηματίζεται ένα πλημμυρίζει από θάλασσες. Η Γη, πλέον, είναι έτοιμη να νέο αστέρι, ο Ήλιος μας, ενώ τα υλικά από την έκρηξη, που υποδεχτεί τη ζωή. διασκορπίστηκαν, αρχίζουν να στροβιλίζονται γύρω από τον νέο Ήλιο. Σα μεγαλύτερα υλικά λόγω βαρύτητας τραβούν τα μικρότερα με αποτέλεσμα το βρεφικό ηλιακό σύστημα να έχει μετατραπεί σε \"πεδίο βολής\". Για εκατομμύρια χρόνια ουράνια σώματα συγκρούονται μεταξύ τους. Σα μεγαλύτερα σώματα είναι οι πρωτοπλανήτες, που αργότερα θα γίνουν οι πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Ένας από τους πρωτοπλανήτες είναι η Γη μας. Για εκατομμύρια χρόνια δέχεται \"βομβαρδισμό\" από ουράνια σώματα, που ενσωματώνονται σε αυτήν, και το μέγεθός της συνεχώς μεγαλώνει. Η θερμότητα των συγκρούσεων δίνει στη Γη μια εικόνα ενός απέραντου ηφαιστείου. Όλη η γη είναι καλυμμένη από λάβα. 100 εκατομμύρια χρόνια μετά το σχηματισμό της Γης ο πλανήτης \"Θεία\", που έχει το μέγεθος του Άρη έρχεται σε τροχιά σύγκρουσης με τη Γη. Η σύγκρουση είναι σφοδρότατη και μάλιστα δίνει στον άξονα της Γης την κλίση των 23ο που έχει ακόμα και σήμερα. Σο μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη ενσωματώνεται στη Γη, ενώ συντρίμμια εκτοξεύονται στο διάστημα. Σο μεγαλύτερο κομμάτι μαζεύει σαν ηλεκτρική σκούπα τα μικρότερα για να σχηματίσει τελικά τη ΢ελήνη. ΢τα πρώτα χρόνια της η ΢ελήνη είναι πολύ κοντά στη Γη. Σο * Καςά μία δεύςεοη θεχοία, ςξ μεοό σπήουε μέρα ρςξ μάγμα από ςξ ξπξίξ εναςμιζόςαμ καθώπ έβγαιμε ρςημ επιτάμεια ςηπ Γηπ, για μα δώρει βοξυέπ, πξσ διήοκεραμ εκαςξμμύοια υοόμια, με απξςέλερμα μα γεμίρει η Γη με θάλαρρεπ. 22

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε τα γεγονότα σε χρονική σειρά. ΢ούπερνοβα Πρωτοπλανήτες Μεγάλη Η Γη γεμίζει ΢χηματισμός ΢χηματισμός ΢χηματισμός Έκρηξη με θάλασσες ΢ελήνης του Γαλαξία ηλ. συστήματος 2. Κάντε τις αντιστοιχίσεις. ΢χηματισμός του σύμπαντος ΢χηματισμός θαλασσών ΢ούπερνοβα ΢χηματισμός πλανητών Μεγάλη Έκρηξη ΢χηματισμός ΢ελήνης ΢ύγκρουση της Γης με πλανήτη ΢χηματισμός του Ήλιου Βομβαρδισμός της Γης με κομήτες Πρωτοπλανήτες 23

1.3 Σξ ρυήμα ςηπ Γηπ και ςα ρημεία ςξσ ξοίζξμςα Κάθε μέρα βλέπουμε τον Ήλιο να ανατέλλει είναι ο Βορράς, προς τα κάτω ο Νότος, προς τα δεξιά η από την Ανατολή και να δύει στη Δύση. Αν το δεξί Ανατολή και προς τα αριστερά η Δύση. Αν είμαστε σε σας χέρι δείχνει την Ανατολή και το αριστερό τη οποιοδήποτε σημείο της Γης και κινηθούμε προς Βορρά, Δύση, τότε βλέπετε μπροστά σας τον Βορρά και πίσω σας κατευθυνόμαστε προς τον Βόρειο Πόλο. βρίσκεται ο Νότος. ΢τους χάρτες, κατά κανόνα, προς τα πάνω Ο Ισημερινός είναι ένας νοητός κύκλος που χωρίζει τη Γη σε βόρειο και νότιο ημισφαίριο. Οποιοδήποτε σημείο σε ένα χάρτη βρίσκεται πάνω από τον Ισημερινό ανήκει στο βόρειο ημισφαίριο, ενώ κάτω από τον Ισημερινό στο νότιο ημισφαίριο. Οι Μεσημβρινοί είναι νοητά ημικύκλια από τον έναν πόλο έως τον άλλο. Ο Πρώτος Μεσημβρινός χωρίζει τη Γη σε ανατολικό και δυτικό ημισφαίριο. Σα σημεία ενός χάρτη δεξιά του Πρώτου Μεσημβρινού ανήκουν στο ανατολικό ημισφαίριο και αριστερά στο δυτικό ημισφαίριο. Η περίμετρος της Γης στον Ισημερινό είναι λίγο μεγαλύτερη από την περίμετρο στους μεσημβρινούς. Αυτό σημαίνει ότι παρόλο που η Γη από το διάστημα φαίνεται σαν μία τέλεια σφαίρα, το σχήμα της είναι ωοειδές (σαν αυγό). ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Σοποθετήστε τα σημεία του ορίζοντα στα σωστά σημεία γύρω από την πυξίδα. Φρησιμοποιήστε συντομογραφίες, π.χ. ΝΑ = ΝοτιοΑνατολικά. 24

2. Να χαρακτηρίσετε τις περιοχές της Ευρώπης, της Ελλάδας και τα προάστια της Αθήνας με τα σημεία του ορίζοντα. 3. Να γράψετε που βρίσκονται τα σημεία γύρω από την Ελλάδα σε σχέση με την Ελλάδα. 25

1.4 Οι κιμήρειπ ςηπ Γηπ Λόγω της κλίσης του άξονα της Γης, το καλοκαίρι οι ακτίνες του Ηλίου πέφτουν σχεδόν κάθετα στο βόρειο Η Γη κινείται στο διάστημα με πολλούς ημισφαίριο και με μικρή γωνία στο νότιο ημισφαίριο. διαφορετικούς τρόπους. Οι πιο σημαντικές Επομένως, τον Ιούλιο στο βόρειο ημισφαίριο έχει πολύ κινήσεις της είναι: η περιστροφή γύρω από τον υψηλότερες θερμοκρασίες από το νότιο. Σο αντίθετο άξονά της, η περιφορά γύρω από τον Ήλιο και η φαινόμενο συμβαίνει τον Ιανουάριο, οπότε το νότιο συνοδοιπορία στην γαλαξιακή περιφορά του Ήλιου. ημισφαίριο έχει πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες από το βόρειο ημισφαίριο. Έτσι, τα Φριστούγεννα οι Αυστραλοί Περιστροφή γύρω από τον άξονά της μπορούν να κάνουν άνετα το μπάνιο τους στη θάλασσα! ΢την Μία πλήρης περιστροφή της Γης γύρω από τον Αυστραλία και σε όλο το νότιο ημισφαίριο οι μήνες Δεκέμβριος, Ιανουάριος και Υεβρουάριος θεωρούνται άξονά της διαρκεί 1 ημέρα (24 ώρες). Εξαιτίας της κίνησης καλοκαιρινοί μήνες. Είναι εμφανές ότι οι εποχές οφείλονται αυτής η μισή Γη φωτίζεται από τον Ήλιο και οι περιοχές στην κλίση του γήινου άξονα. Εάν δεν υπήρχε αυτή η κλίση, αυτές έχουν μέρα, ενώ η υπόλοιπη βρίσκεται στη σκιά του κάθε περιοχή της Γης θα είχε έναν σταθερό κλίμα καθ' όλη τη Ήλιου και οι περιοχές, που δεν φωτίζονται, έχουν νύχτα. διάρκεια του έτους. ΢υνεπώς, αυτές οι περιοχές που έχουν νύχτα έχουν και διαφορετική ώρα από τις περιοχές που έχουν μέρα. Έτσι, η Αυτή η κλίση του άξονα, σε συνδυασμό με την Γη χωρίζεται σε ωριαίες ατράκτους που η καθεμία έχει 1 περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο, προκαλεί και άλλα ώρα διαφορά από τις διπλανές της, στις περισσότερες ενδιαφέροντα φαινόμενα, που συμβαίνουν σε 4 σημαντικές περιπτώσεις. ημερομηνίες κάθε χρόνο: Κάθε πρωί βλέπουμε τον Ήλιο να εμφανίζεται στην  21 Ιουνίου, ΘΕΡΙΝΟ (καλοκαιρινό) ΗΛΙΟ΢ΣΑ΢ΙΟ: Η Ανατολή και να «χάνεται» στη Δύση. Ο Ήλιος κινείται γύρω μεγαλύτερη σε διάρκεια ημέρα του χρόνου και, από τη Γη; Έτσι πιστεύανε οι άνθρωποι ακόμα και στο συνεπώς, η μικρότερη σε διάρκεια νύχτα του χρόνου πρόσφατο παρελθόν. Ο Ήλιος, μας φαίνεται ότι κινείται για το βόρειο ημισφαίριο. γύρω από τη Γη, επειδή η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της με την ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή από  23 ΢επτεμβρίου, ΥΘΙΝΟΠΨΡΙΝΗ Ι΢ΗΜΕΡΙΑ: Η τα δυτικά προς τα ανατολικά. ημέρα διαρκεί 12 ώρες, όσο και η νύχτα σε όλη τη Γη. Περιφορά γύρω από τον ήλιο Μία πλήρης περιφορά της Γης γύρω από τον Ήλιο  21 Δεκεμβρίου, ΦΕΙΜΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟ΢ΣΑ΢ΙΟ: Η μικρότερη σε διάρκεια ημέρα του χρόνου για το διαρκεί ένα έτος, δηλαδή 365 μέρες. Κάθε χρόνο στις 4 βόρειο ημισφαίριο. Ιουλίου η Γη βρίσκεται όσο πιο μακριά γίνεται από τον Ήλιο (αφήλιο), ενώ στις 4 Ιανουαρίου η Γη βρίσκεται όσο πιο  21 Μαρτίου, ΕΑΡΙΝΗ (ανοιξιάτικη) Ι΢ΗΜΕΡΙΑ: Η κοντά γίνεται στον Ήλιο (περιήλιο). Παρ'όλα αυτά στην ημέρα διαρκεί 12 ώρες, όσο και η νύχτα σε όλη τη Ελλάδα το καλοκαίρι έχουμε ζέστη, ενώ το χειμώνα κρύο. Γη. Άρα η θερμοκρασία μιας περιοχής επηρεάζεται πιο πολύ από την γωνία με την οποία πέφτουν οι ακτίνες του Ήλιου πάνω ΢τους πόλους παρατηρούνται τα εξής παράξενα της παρά από την απόσταση Ήλιου - Γης. φαινόμενα: ΢τον Βόρειο Πόλο, κάθε χρόνο, κατά την Εαρινή Ισημερία ξημερώνει και η μέρα διαρκεί για 6 μήνες, μέχρι να νυχτώσει κατά τη Υθινοπωρινή Ισημερία και μετά η νύχτα να διαρκέσει για 6 μήνες. ΢τον Νότιο Πόλο συμβαίνει το αντίθετο. Γαλαξιακή περιφορά Ο Ήλιος δεν είναι ακίνητος. Κινείται σε μία τροχιά γύρω από το κέντρο του Γαλαξία. Ο Γαλαξίας, όμως είναι τόσο αχανής, που ένας μόνο πλήρης κύκλος του Ήλιου διαρκεί 200.000.000 χρόνια. Η Γη, ακολουθώντας αυτήν την κίνηση του Ήλιου, διαγράφει μία ελικοειδή τροχιά, που μοιάζει με ελατήριο. 26

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢υμπληρώστε τα κενά του κειμένου που αναφέρεται στις κινήσεις της Γης. Α) Περιστροφή γύρω από τον άξονα της Εξαιτίας της κίνησης αυτής η μισή Γη φωτίζεται από τον Ήλιο και οι περιοχές αυτές έχουν ………………………………… , ενώ η υπόλοιπη βρίσκεται στη σκιά του Ήλιου και οι περιοχές που δεν φωτίζονται έχουν ………………………………… . Μία πλήρης περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της διαρκεί ………………………………………… . Η Γη χωρίζεται σε ωριαίες ατράκτους που η καθεμία έχει ξεχωριστή ………………………………… από τις διπλανές της. Κάθε πρωί βλέπουμε τον Ήλιο να εμφανίζεται στην ………………………………… και να «χάνεται» στη ………………………………… . Υυσικά η φαινομενική αυτή κίνηση του Ήλιου δεν οφείλεται σε κίνηση του Ήλιου γύρω από τη Γη αλλά …………………………………………………………………….…………………………………..……………………………………………………. . Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της από τα ………………………… προς τα ……….……………… . Β) Περιφορά γύρω από τον Ήλιο Μία πλήρης περιφορά γύρω από τον Ήλιο διαρκεί …………………………………. μέρες ή ένα …………………………………. . Η κλίση του γήινου άξονα προκαλεί τις …………………………………. και την διαφορετική διάρκεια της …………………………………. μέσα στο έτος. Σο Δεκέμβριο έχουν καλοκαίρι οι περιοχές του …………………………………. …………………………………. . Για παράδειγμα η …………………………………. . ΢τον Βόρειο Πόλο τον Ιούνιο η μέρα διαρκεί …………………………………. . Μέσα σε ένα έτος η μέρα στο Βόρειο Πόλο διαρκεί …………………………………. . Γ) Γαλαξιακή περιφορά Ο Ήλιος περιστρέφεται γύρω από το κέντρο του …………………………………. . Έτσι η Γη, ακολουθώντας τον Ήλιο, διαγράφει μία …………………………………. κίνηση, που μοιάζει με …………………………………. . 2. Κάντε τις σωστές αντιστοιχίσεις. συνοδοιπορία στην κίνηση του Ήλιου ίση διάρκεια μέρα με νύχτα εποχές περιστροφή γύρω από τον άξονα ημέρα – νύχτα ωοειδές σχήμα Γης ελικοειδής κίνηση κλίση του άξονα της Γης μεγαλύτερη περίμετρος Ισημερινού ξημερώνει στον Βόρειο Πόλο ισημερία περιφορά γύρω από τον Ήλιο και κλίση του άξονα της Γης κλίση του άξονα της Γης διαφορετική διάρκεια ημέρας μέσα στο έτος περιστροφή γύρω από τον άξονα ανατολή και δύση του Ηλίου η μικρότερη μέρα του χρόνου εαρινή ισημερία εξάμηνη διάρκεια ημέρας στο Βόρειο Πόλο χειμερινό ηλιοστάσιο 27

3. ΢υμπληρώστε τα κενά στην εικόνα. 4. Σοποθετήστε χρονικά τα παρακάτω συμβάντα ξεκινώντας από τον ΢επτέμβριο. ΢την Αυστραλία η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου Η Ελλάδα έχει φθινόπωρο ΢την Ελλάδα η μεγαλύτερη μέρα του χρόνου Η Ελλάδα έχει άνοιξη Η Αυστραλία έχει καλοκαίρι ΢τον Βόρειο Πόλο νυχτώνει Ξζρετε κάποιον άνκρωπο που γιορτάηει τα γενζκλιά του κάκε 4 χρόνια; 28

5. Κυκλώστε το γράμμα της φράσης που συμπληρώνει σωστά την κάθε πρόταση. Α. τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Η Γη κινείται γύρω από τον άξονά Β. τα δυτικά προς τα ανατολικά. της από … Γ. τα ανατολικά προς τα δυτικά. Δ. τα νότια προς τα βόρεια. Ε. τα βόρεια προς τα νότια. Α. η απόσταση της Γης από τον Ήλιο δεν είναι σταθερή. Η εναλλαγή μέρας – νύχτας είναι Β. η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. ένα καθημερινό φαινόμενο. Αυτό Γ. η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της. συμβαίνει επειδή: Δ. η Γη έχει σχεδόν σφαιρικό σχήμα. Ε. η ΢ελήνη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της. Α. στο σχήμα της Γης. Οι εποχές του έτους οφείλονται: Β. στην στροφή της Γης γύρω από τον άξονά της. Γ. στο ανάγλυφο της Γης. Δ. στην κλίση του άξονα της Γης. Ε. στην απόσταση της Γης από τον Ήλιο. Α. η Γη έχει σχεδόν σφαιρικό σχήμα. Ο Ήλιος εμφανίζεται να κινείται Β. η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της από τα στον ουρανό από την ανατολή προς δυτικά προς τα ανατολικά. τη δύση επειδή… Γ. η ΢ελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη. Δ. η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο. Ε. η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της από τα ανατολικά προς τα δυτικά. ΢ε ποια μέρα του χρόνου η Α. κατά το θερινό ηλιοστάσιο. διάρκεια της μέρας είναι ίση με τη Β. κατά την εαρινή ισημερία. διάρκεια της νύχτας για όλα τα Γ. κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. μέρη της Γης; Δ. στις 21 Μαΐου. Ε. την πρώτη μέρα του χρόνου. Α. φθινόπωρο. Όταν στην Ελλάδα έχουμε άνοιξη Β. χειμώνα. στην Αυστραλία έχουμε: Γ. καλοκαίρι. Δ. άνοιξη ή φθινόπωρο. Ε. καλοκαίρι ή χειμώνα. Δοαρςηοιόςηςα - Δύξ μαθηςέπ μα αμαπαοαρςήρξσμ ςη ρυεςική κίμηρη ςηπ Γηπ με ςξμ Ήλιξ. Έμαπ μαθηςήπ αμαπαοιρςά ςξμ Ήλιξ, ποξυχοάει και έμαπ άλλξπ ςη Γη και πεοιρςοέτεςαι γύοχ από ςξμ ποξηγξύμεμξ. - Μεςά μπξοξύμε μα αμαπαοαρςήρξσμε ςημ κίμηρη ρςξμ πίμακα. Ο Ήλιξπ είμαι ςξ δάυςσλξ, ςξ ξπξίξ κιμείςαι και με ςημ κιμχλία ζχγοατίζξσμε ςημ κίμηρη ςηπ Γηπ γύοχ από ςξ δάυςσλξ καθώπ ασςό κιμείςαι. 29

1.5 Οοιζόμςιξπ και καςακόοστξπ διαμελιρμόπ Ψς υψόμετρο μηδέν (0) ορίζουμε τη στάθμη Οι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί, που το περίγραμμα της θάλασσας. ΢υνεπώς, όταν ένα βουνό έχει τους έχει υψόμετρο 0, δηλαδή βρίσκονται στην ακτογραμμή, υψόμετρο 2000 μέτρα, εννοούμε ότι η κορυφή του ανήκουν στον οριζόντιο διαμελισμό. Εκείνοι που έχουν βρίσκεται 2000 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. κάποιο υψόμετρο ανήκουν στον κατακόρυφο διαμελισμό. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ Οοιζόμςιξπ διαμελιρμόπ Καςακόοστξπ διαμελιρμόπ 30

1. Μελετήστε τις εικόνες και δώστε τη σωστή ορολογία για κάθε ορισμό των γεωμορφολογικών όρων του πίνακα. Οριζόντιος διαμελισμός Βράχος που μόλις εξέχει λίγο από την επιφάνεια της θάλασσας. Σμήμα θάλασσας που εισχωρεί μέσα στην ξηρά. Η πολύ μεγάλη θαλάσσια μάζα. Μια μεγάλη θαλάσσια έκταση, μικρότερη όμως σε έκταση από μία θάλασσα. Σμήμα ξηράς που περιβάλλεται από θάλασσα, λίμνη ακόμα και ποτάμι. Ένα μεγάλο τεχνητό κανάλι που ενώνει δύο θάλασσες ή λίμνες ή ποταμούς. Πριν την κατασκευή της, το κομμάτι ξηράς που ένωνε δύο ξηρές αποτελούσε έναν Ισθμό. Μία στενή λωρίδα θάλασσας που χωρίζει δύο ξηρές και ενώνει δύο θάλασσες. Σο άκρο της χερσονήσου. Ένα μεγάλο κομμάτι ξηράς που εισχωρεί στη θάλασσα, βρέχεται από τις 3 πλευρές του και στην τέταρτη ενώνεται με ξηρά. Ένας μικρός σε έκταση κόλπος. Θαλάσσια μάζα που επικοινωνεί σε μεγάλη έκταση με άλλη θάλασσα. Θαλάσσια μάζα που επικοινωνεί από ένα μικρό άνοιγμα με άλλη θάλασσα. Κατακόρυφος διαμελισμός Γεωλογικό ύψωμα της επιφάνειας της Γης που έχει υψόμετρο πάνω από 300 μέτρα. Μοιάζει με την πεδιάδα, αλλά βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο. Ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από μεγάλο υψόμετρο προς θάλασσα ή λίμνη. Σο ύψωμα με υψόμετρο κάτω από 300 μέτρα. Μεγάλη και ομαλή έκταση γης με επίπεδη επιφάνεια. Ένα σύνολο διαδοχικών βουνών. Σο κατώτερο τμήμα του όρους. Η πλευρά του όρους. Σο ψηλότερο σημείο του όρους. Κοιλότητα της γήινης επιφάνειας που περιέχει νερό. 31

2. Με τη βοήθεια των χαρτών βρείτε κάποια παραδείγματα γεωμορφολογικών στοιχείων από την Ευρώπη. ΟΡΙΖΟΝΣΙΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ Έναν ωκεανό Δύο ανοικτές θάλασσες Δύο κλειστές θάλασσες Δύο χερσονήσους Δύο νησιά Έναν πορθμό ΚΑΣΑΚΟΡΤΥΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ Δύο οροσειρές Δύο πεδιάδες Δύο ποτάμια Δύο λίμνες 3. Με τη βοήθεια των χαρτών βρείτε κάποια παραδείγματα γεωμορφολογικών στοιχείων από την Ελλάδα. ΟΡΙΖΟΝΣΙΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ Δύο πελάγη Δύο κόλπους Δύο ακρωτήρια Δύο νησιά ΚΑΣΑΚΟΡΤΥΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ Δύο οροσειρές Δύο πεδιάδες Δύο ποτάμια Δύο λίμνες 4. ΢ημειώστε για τα γεωμορφολογικά στοιχεία του πίνακα \"Π\" αν είναι ποτάμι, \"Λ\" αν είναι λίμνη, \"Ο\" αν είναι οροσειρά και \"Θ\" αν είναι θάλασσα. Άλπεις Καρπάθια Μεσόγειος Απέννινα Ουράλια Δούναβης Λάντογκα Βαλτική Ρήνος Βόλγας 32

5. Να κατατάξετε στην σωστή κατηγορία του πίνακα τα παρακάτω γεωμορφολογικά στοιχεία της Ελλάδας: Αλιάκμονας, Εύβοια, Πλαστήρα, Πίνδος, Αξιός, Πηνειός, Σριχωνίδα, Σαίναρο, Φίος, Ιόνιο, Ρόδος, Ροδόπη, Κρητικό, Βόλβη, Μαλέας, ΢ούνιο, Μυρτώο, Ίδη. ΟΡΙΖΟΝΣΙΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ ΚΑΣΑΚΟΡΤΥΟ΢ ΔΙΑΜΕΛΙ΢ΜΟ΢ Πελάγη Νησιά Ακρωτήρια Οροσειρές Ποτάμια Λίμνες 6. Ποια από τα παρακάτω γεωμορφολογικά στοιχεία αφορούν στον κατακόρυφο διαμελισμό της Ευρώπης; Βόλγας, Μεσόγειος, Απέννινα, Ρήνος, Βαλτική, Μάλτα, Λάντογκα 7. Ποιο από τα παρακάτω γεωμορφολογικά στοιχεία αφορά στον οριζόντιο διαμελισμό της Ευρώπης; Καρπάθια, Ροδόπη, Κορσική, Ουράλια, Άλπεις Ποιο είναι το ςωςτό; Ιςκμόσ τθσ Κορίνκου ι Διϊρυγα τθσ Κορίνκου; 33

1.6 Ήπειοξι - Ωκεαμξί Ειρηνικός Ψκεανός, 2ος είναι ο Ατλαντικός Ψκεανός που βρίσκεται ανάμεσα σε Αμερική, Ευρώπη και Αφρική, 3ος ο Ήπειρος ονομάζεται ένα πολύ μεγάλο Ινδικός Ψκεανός νότια της Ασίας, γύρω από την Ανταρκτική κομμάτι ξηράς που περιβάλλεται από θάλασσα. ο Νότιος Παγωμένος Ψκεανός και γύρω από τον Βόρειο Εξαίρεση αποτελούν η Ευρώπη και η Ασία που Πόλο ο Βόρειος Παγωμένος ή Αρκτικός Ψκεανός, που είναι θεωρούνται ξεχωριστές ήπειροι για λόγους που συνδέονται και ο μικρότερος σε έκταση. με την ιστορία, τον πολιτισμό, την οικονομία, τις γλώσσες, τις θρησκείες κ.ά. Η μεγαλύτερη σε έκταση και πληθυσμό ήπειρος είναι η Ασία. Η 2η σε έκταση ήπειρος είναι η Αφρική. Η Αμερική, εάν θεωρηθεί μία ήπειρος, ξεπερνάει σε έκταση την Αφρική, αλλά οι περισσότεροι την διαχωρίζουν σε Βόρεια και Νότια Αμερική, οι οποίες έχουν σχεδόν την ίδια έκταση. Η 5η σε έκταση ήπειρος είναι η Ανταρκτική που καταλαμβάνει την περιοχή γύρω από τον Νότιο Πόλο. 6η σε έκταση είναι η Ευρώπη. Η μικρότερη ήπειρος είναι η Ψκεανία που περιλαμβάνει την Αυστραλία και πολλά νησιωτικά κράτη του Ειρηνικού Ψκεανού. Όλες οι ήπειροι βρέχονται από μία ενιαία θάλασσα, την οποία διαχωρίζουμε σε 5 Ψκεανούς χωρίς σαφή όρια μεταξύ τους και η οποία καταλαμβάνει το 70% της επιφάνειας της Γης. Ο μεγαλύτερος σε έκταση είναι ο ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢ημειώστε στη σωστή θέση στον χάρτη τις ονομασίες των ηπείρων. ΢ημειώστε τα ονόματα των ωκεανών στον Φάρτη Τδρόσφαιρας στις σελ.16-17. 2. ΢ημειώστε στον πίνακα τις ηπείρους και τους ωκεανούς με σειρά μεγέθους. ΖΟΔΘΠΞΘ ΩΙΔΑΜΞΘ Γνωρίηετε πϊσ είναι και τι αντιπροςωπεφει το ςφμβολο των Ολυμπιακϊν Αγϊνων; 34

Δοαρςηοιόςηςα Μπξοείςε με έμα καοάβι μα ςανιδέφεςε ρε όλξσπ ςξσπ χκεαμξύπ ςηπ Γηπ; Σςξμ παγκόρμιξ υάοςη βοείςε ξδξύπ για μα \"κόφεςε δοόμξ\" πεομώμςαπ από ςξμ έμαμ χκεαμό ρςξμ άλλξ. Με έμα ασςξκίμηςξ και υχοίπ μα υοηριμξπξιήρεςε άλλξ μέρξ μεςατξοάπ μπξοείςε μα ςανιδέφεςε ρε όλεπ ςιπ ηπείοξσπ; Σε πξιεπ μόμξ μπξοείςε μα πεοάρεςε από ςη μία ρςημ άλλη; 35

1.7 Θεομικέπ ζώμεπ θερμαίνουν τη Γη λιγότερο. Έτσι χωρίζουμε τη Γη σε 5 θερμικές ζώνες: Γιατί το μεσημέρι έχει πιο πολλή ζέστη από  Βόρεια & Νότια Πολική Ζώνη: Πάρα πολύ χαμηλές το απόγευμα; Σο μεσημέρι έχει πιο πολλή ζέστη, επειδή οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν με θερμοκρασίες όλο το χρόνο. Δεν βρέχει ποτέ. μεγαλύτερη γωνία πάνω στη Γη. Παρομοίως, ανάλογα με τη  Βόρεια & Νότια Εύκρατη Ζώνη: Μέσες θερμοκρασίες γωνία με την οποία πέφτουν οι ακτίνες του Ήλιου στη Γη, επηρεάζεται η θερμοκρασία του κάθε τόπου. και βροχοπτώσεις. Οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν κάθετα στον Ισημερινό  Σροπική Ζώνη: Τψηλές θερμοκρασίες όλον το χρόνο. και θερμαίνουν πολύ την γήινη επιφάνειά. Όσο πλησιάζουμε προς τους πόλους πέφτουν όλο και πιο πλάγια και Εναλλάσσεται η περίοδος πολλών βροχών με την περίοδο ξηρασίας. 36

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. Κατονομάστε τις θερμικές ζώνες της Γης. 2. ΢υμπληρώστε τις ονομασίες των θερμικών ζωνών και κάντε τις αντιστοιχίσεις. Μέσες θερμοκρασίες Σ_ _ _ _ _Η Ελάχιστες βροχοπτώσεις Φαμηλές θερμοκρασίες Ε_ _ _ _ _Η Πολλές βροχοπτώσεις Τψηλές θερμοκρασίες Π_ _ _ _ Η Μέσες βροχοπτώσεις 3. ΢υμπληρώστε τα κενά του κειμένου. Ανάλογα με τη ……………………………… με την οποία πέφτουν οι ακτίνες του ήλιου στη γη, επηρεάζεται η ……………………………… του κάθε τόπου σε όλη τη Γη. ΢τον Ισημερινό πέφτουν ……………………………… και θερμαίνουν πολύ την επιφάνειά της Γης. Όσο πλησιάζουμε προς τους πόλους πέφτουν όλο και πιο ……………………………… και θερμαίνουν τη Γη λιγότερο. Έτσι χωρίζουμε τη Γη σε …… θερμικές ζώνες. 37

1.8 Οι υώοεπ και ξι μεγάλεπ ξοξρειοέπ ςξσ πλαμήςη Φώρα ή κράτος είναι μια γεωγραφική του χρόνου. Οι εξελίξεις στην παγκόσμια πολιτική είναι περιοχή που έχει αναγνωρισμένη κυριαρχία. Οι ραγδαίες. Κάθε χρόνο χώρες διασπώνται, άλλες ενώνονται, χώρες τη στιγμή που γράφτηκε αυτό το βιβλίο ήταν υπάρχουν δε και αυτές που δεν έχουν αναγνωριστεί από 243. Αυτός ο αριθμός αλλάζει πολύ εύκολα με την πάροδο άλλες χώρες (π.χ. Κόσοβο). ΟΙ ΜΔΓΑΛΤΣΔΡΔ΢ ΢Δ ΔΚΣΑ΢Η ΦΩΡΔ΢ ΟΙ ΜΔΓΑΛΤΣΔΡΔ΢ ΢Δ ΠΛΗΘΤ΢ΜΟ ΦΩΡΔ΢ Φώοα Έκςαρη (υλμ²) Φώοα Πληθσρμόπ Πξρξρςό % ςξσ Όλη η σδοϊγειξπ 148.939.063 παγκ. πληθσρμξύ 1 Πχρία 17.098.242 1 Ιίμα 1.395.380.000 18,29% 2 Ιαμαδάπ 9.984.670 3 ΖΟΑ 9.833.517 2 Θμδία 1.366.417.754 17,91% 4 Ιίμα 9.596.961 3 ΖΟΑ 327.167.434 4,29% 5 Βοαζιλία 8.514.877 4 Θμδξμηρία 268.074.600 3,51% 6 Ασρςοαλία 7.692.024 7 Θμδία 3.287.263 5 Βοαζιλία 208.494.900 2,73% 8 Αογεμςιμή 2.780.400 6 Οακιρςάμ 207.774.520 2,72% 7 Μιγηοία 200.963.599 2,63% 9 Ιαζακρςάμ 2.724.900 8 Λπαγκλαμςέπ 163.046.161 2,14% 10 Αλγεοία 2.381.741 11 Κ.Δ. ςξσ Ιξμγκϊ 2.344.858 12 Γοξιλαμδία 2.166.086 9 Πχρία 146.793.744 1,92% 13 Ραξσδική Αοαβία 2.149.690 10 Λενικϊ 126.577.691 1,66% 14 Λενικϊ 1.964.375 15 Θμδξμηρία 1.904.569 11 Θαπχμία 126.230.000 1,65% 16 Ρξσδάμ 1.886.068 12 Αιθιξπία 112.078.730 1,47% 13 Τιλιππίμεπ 107.190.081 1,41% 17 Κιβϋη 1.759.540 18 Θοάμ 1.648.195 14 Αίγσπςξπ 98.101.011 1,29% 19 Λξγγξλία 1.564.100 20 Οεοξϋ 1.285.216 15 Βιεςμάμ 95.354.000 1,25% 36 Οακιρςάμ 803.940 16 Κ.Δ. ςξσ Ιξμγκϊ 86.790.567 1,14% 94 Λπαγκλαμςέπ 143.998 17 Γεομαμία 83.019.200 1,09% 18 Θοάμ 82.913.906 1,09% 97 Δλλάδα 131.957 19 ΢ξσοκία 82.003.882 1,08% 0,87% 243 Βαςικαμϊ 0,44 20 Ζμχμέμξ Βαρίλειξ 66.436.000 38 Ιαμαδάπ 37.589.262 0,49% 54 Ασρςοαλία 25.180.200 0,33% 85 Δλλάδα 10.741.165 0,14% 243 Μηριά Ιϊκξπ 544 0,00001% 38

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ 1. ΢ημειώστε στον χάρτη τις 10 μεγαλύτερες σε έκταση και τις 10 πολυπληθέστερες χώρες του κόσμου. Αν κάποιες ανήκουν και στις δύο περιπτώσεις υπογραμμίστε τις. 2. ΢ημειώστε τις υψηλότερες οροσειρές της Γης στον χάρτη και γράψτε στον παρακάτω πίνακα σε ποια ήπειρο βρίσκονται. ΢ημειώστε τις ονομασίες των οροσειρών και στον χάρτη στις σελ.16-17. ΟΡΟ΢ΕΙΡΑ ΚΟΡΤΥΗ ΗΠΕΙΡΟ΢ (ύψος σε μ.) Ιμαλάια Άνδεις 8.848 Βραχώδη Όρη 6.960 Κιλιμάντζαρο 6.194 Καύκασος 5.895 Άλπεις 5.642 Άτλας 4.807 4.165 Η Αςία μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ θ «ιπειροσ των ρεκόρ», επειδι για παράδειγμα ςτα εδάφθ τθσ βρίςκεται θ ψθλότερθ κορυφι του πλανιτθ. Μπορείτε να βρείτε άλλα «ρεκόρ» που αιτιολογοφν αυτόν τον χαρακτθριςμό; 39

3. ΢ημειώστε τις μεγαλύτερες οροσειρές της Ευρώπης στον παρακάτω χάρτη. 4. Με τη βοήθεια του ΟΡΟ΢ΕΙΡΑ Γερμανία Ιταλία γεωμορφολογικού χάρτη της 1 40 Καρπάθια 2 ΢λοβενία Διναρικές Άλπεις Ευρώπης κατατάξτε στον 3 Νορβηγία Πυρηναία 4 Άλπεις διπλανό πίνακα τις 5 Κροατία ΢κανδιναβικά Όρη 6 Ισπανία οροσειρές της Ευρώπης από 7 Ελβετία 8 Αυστρία την υψηλότερη προς τη 9 Ρουμανία 10 ΢λοβακία χαμηλότερη. 5. Αντιστοιχίστε τις ευρωπαϊκές οροσειρές με τις χώρες στις οποίες εκτείνονται στον διπλανό πίνακα.

1.9 Δσοώπη πλησιέστερο σημείο των δύο ηπείρων είναι στον Πορθμό του Γιβραλτάρ. Η Ευρώπη είναι η δεύτερη μικρότερη σε έκταση ήπειρος μετά την Ψκεανία. Θεωρείται Βρέχεται στα δυτικά από τον Ατλαντικό Ψκεανό, στα χερσόνησος της Ασίας. Για διάφορους λόγους βόρεια από τον Αρκτικό και από πολλές θάλασσες. Σο διαχωρίζεται από την Ασία ως ξεχωριστή ήπειρος. Σα όρια μεγαλύτερο τμήμα της ισαπέχει από τον Βόρειο Πόλο και τον Ευρώπης - Ασίας βρίσκονται στα Ουράλια όρη, την Κασπία Ισημερινό και συνεπώς επικρατεί το εύκρατο κλίμα, καθώς Θάλασσα, τον Καύκασο (οι υπερκαυκάσιες χώρες από το μεγαλύτερο τμήμα της ανήκει στην βόρεια εύκρατη κάποιους θεωρούνται ευρωπαϊκές), τη Μαύρη Θάλασσα, τα ζώνη. Βρίσκεται στο βόρειο ημισφαίριο και στο ανατολικό, στενά Ελλλησπόντου - Βοσπόρου και το Αιγαίο Πέλαγος. Από ενώ ένα πολύ μικρό τμήμα της βρίσκεται στο δυτικό την Αφρική την χωρίζει η Μεσόγειος Θάλασσα, ενώ το ημισφαίριο. ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ ΢τον διπλανό χάρτη φαίνεται η έκταση που καταλαμβάνει η Ευρώπη. Φρησιμοποιήστε τους ευρωπαϊκούς και παγκόσμιους χάρτες του βιβλίου για να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις. Η Ευρώπη:  (΢ε σχέση με τις άλλες ηπείρους) αποτελεί προέκταση της ………………….…….. . Βρίσκεται ανατολικά της ………………….…….., δυτικά της ………………….…….. και βόρεια της ………………….……... Είναι η δεύτερη μικρότερη σε μέγεθος ήπειρος μετά την ………………….……... .  Βρέχεται στα δυτικά της από τον ………………….…….. Ψκεανό και στα βόρεια από τον ………………….…….. Ψκεανό και από πολλές θάλασσες, όπως: ……………………………….…………….……………………………………………………….……………………………..…………… Σο μεγαλύτερο τμήμα της ισαπέχει από τον Βόρειο Πόλο και τον ………………….…….. και συνεπώς έχει ………………….…….. κλίμα. Σο μεγαλύτερο τμήμα της βρίσκεται στην ………………….…….. ζώνη. Βρίσκεται ολόκληρη στο ………………….…….. ημισφαίριο. Σο μεγαλύτερο τμήμα της βρίσκεται στο ………………….…….. ημισφαίριο, ενώ ένα μικρό τμήμα βρίσκεται στο ………………….…….. ημισφαίριο.  Σα όρια της με την Ασία είναι .……..………………………………………………………………………………………………………………………….…….. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… Σην χωρίζει από την Αφρική η …………………………….……….…….. Θάλασσα και το πλησιέστερο σημείο των δύο ηπείρων είναι …………………………………………..….…….. . 41

1.10 Οι υώοεπ ςηπ Δσοώπηπ Πίμακαπ Δσοωπαϊκώμ Κοαςώμ Πεοιξυέπ ΢ημαία Κοάςξπ Ποωςεύξσρα Έκςαρη Πληθσρμόπ Πσκμόςηςα (ςεςο. υλμ.) πληθ. (κάς./ςεςο. υλμ.) Γαλία Κνπεγράγε 43.094 5.811.413 134,9 ΢θαλδηλαβηθέο Ηζιαλδία Ρέηθηαβηθ 103.000 358.780 3,5 Χώξεο Ννξβεγία Όζιν 385.178 5.334.762 13,9 ΢νπεδία ΢ηνθρόικε 449.964 10.263.568 22,8 Φηλιαλδία Διζίλθη 336.593 5.518.752 16,4 Δζζνλία Σαιίλ 45.226 1.324.820 29,3 Βαιηηθέο Χώξεο Λεηνλία Ρίγα 64.589 1.913.900 29,6 Ληζνπαλία Βίιληνπο 65.200 2.791.133 42,8 Βξεηαληθά Νεζηά Ζλσκέλν Βαζίιεην Λνλδίλν 244.820 66.040.229 269,8 70.280 4.857.000 69,1 Ηξιαλδία Γνπβιίλν Βέιγην Βξπμέιιεο 30.528 11.467.362 375,6 Κάησ Χώξεο Λνπμεκβνύξγν Λνπμεκβνύξγν 2.586 613.894 237,4 Οιιαλδία Άκζηεξληακ 41.543 17.314.196 416,8 Λεπθνξσζία Μηλζθ 207.560 9.465.300 45,6 Αλαηνιηθή Μνιδαβία Κηζηλάνπ 33.843 3.547.500 104,8 Δπξώπε Κίεβν 603.700 42.079.547 69,7 Οπθξαλία Μόζρα 4.250.000 110.000.000 25,9 (Δπξσπατθή) Ρσζία Απζηξία Βηέλλε 83.858 8.869.537 105,8 Γαιιία Παξίζη 547.030 64.812.000 118,5 Γεξκαλία Βεξνιίλν 357.021 82.979.100 232,4 Διβεηία Βέξλε 41.290 8.542.323 206,9 Γπηηθή & Κεληξηθή Λίρηελζηατλ Βαληνύδ 160 38.380 239,9 Δπξώπε Μνλαθό Μνλαθό 1,95 38.300 19.641,0 Οπγγαξία Βνπδαπέζηε 93.030 9.778.371 105,1 Πνισλία Βαξζνβία 312.685 38.413.000 122,8 ΢ινβαθία Μπξαηηζιάβα 48.845 5.450.017 111,6 Σζερία Πξάγα 78.866 10.652.812 135,1 Νεζηώηηθα Κξάηε Κύπξνο Λεπθσζία 9.251 864.200 93,4 Μεζνγείνπ Μάιηα Βαιέηα 316 475.701 1.505,4 Ηβεξηθή Αλδόξα Αλδόξα ια Βέιηα 468 76.177 162,8 Χεξζόλεζνο Ηζπαλία Μαδξίηε 504.851 46.733.000 92,6 Πνξηνγαιία Ληζαβόλα 10.276.617 91.568 112,2 42

Ηηαιηθή Άγηνο Μαξίλνο Άγηνο Μαξίλνο 61 33.419 547,9 Χεξζόλεζνο Βαηηθαλό Βαηηθαλό 0,44 800 1.818,2 Ηηαιία Ρώκε 301.230 60.375.749 200,5 Αιβαλία Σίξαλα 28.748 2.862.427 99,6 Βόξεηα ΢θόπηα 25.713 2.075.301 80,7 Μαθεδνλία Βνζλία θαη ΢αξάγεβν 51.129 3.511.372 68,7 Δξδεγνβίλε Βαιθαληθή Βνπιγαξία ΢όθηα 110.910 7.000.039 63,1 Χεξζόλεζνο Διιάδα Αζήλα 131.957 10.741.165 81,4 Κξναηία Εάγθξεκπ 72,6 56.542 4.105.493 Μαπξνβνύλην Πνληγθόξηηζα 13.812 622.182 45,0 Ρνπκαλία Βνπθνπξέζηη 238.391 19.524.000 81,9 ΢εξβία Βειηγξάδη 88.361 7.001.444 79,2 ΢ινβελία Ληνπκπιηάλα 20.273 2.080.908 102,6 Σύνολο 10.180.000 * 747.183.000 * 73,4 *Ξι σπεοκασκάριεπ υόοεπ Αζεομπαψςζαμ, Αομεμία και Γεχογία απϊ κάπξιξσπ θεχοξϋμςαι εσοχπαψκέπ. Έηος Ιζηορία ηης Γιεύρσνζης ηης Δσρωπαϊκής Ένωζης (Δ.Δ.) Σύνολο Η Δσρωπαϊκή Ένωζη (Δ.Δ.) αποηελεί μια ξικξμξμική και πολιηική ένωζη εσρωπαϊκών κοαςώμ 1952/1958 Βέιγην Γεξκαλία1 Γαιιία Ηηαιία Λνπμεκβνύξγν Οιιαλδία 6 1973 2 Γαλία3 Ηξιαλδία Ζλσκέλν Βαζίιεην4 9 1981 Διιάδα 10 1986 Ηζπαλία Πνξηνγαιία 12 1995 2 Απζηξία Φηλιαλδία ΢νπεδία 15 2004 Σζερία Δζζνλία Κύπξνο Λεηνλία Ληζνπαλία Οπγγαξία 25 Μάιηα Πνισλία ΢ινβελία ΢ινβαθία 2007 Βνπιγαξία Ρνπκαλία 27 2013 Κξναηία 28 1 ΢ηηο 3 Οθησβξίνπ 1990, ε Αλαηνιηθή Γεξκαλία ελώζεθε κε ηε Γπηηθή Γεξκαλία θαη ην έδαθόο ηεο έγηλε απηόκαηα ηκήκα ηεο ΔΔ. 2 Σόζν ην 1973, όζν θαη ην 1995, ε Ννξβεγία, παξά ην γεγνλόο όηη ππέγξαςε ηηο αληίζηνηρεο ΢πλζήθεο πξνζρώξεζεο, ηειηθά Σημειώζεις δελ ηηο επηθύξσζε ιόγσ αξλεηηθώλ δεκνςεθηζκάησλ ησλ Ννξβεγώλ πνιηηώλ. 3 Ζ Γξνηιαλδία, απηνδηνίθεην έδαθνο ππό ηελ θπξηαξρία ηεο Γαλίαο από ην 1979, εγθαηέιεηςε ηηο Δπξσπατθέο Κνηλόηεηεο ην 1985, κεηά από δεκνςήθηζκα. 4 Ζ Μεγάιε Βξεηαλία (Ζλσκέλν Βαζίιεην) ην 2016 κεηά από δεκνςήθηζκα ςήθηζε ηελ απνρώξεζή ηεο. 43

44

ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ Με τη βοήθεια των χαρτών και των πινάκων του βιβλίου απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις για την Ευρώπη. 1. Πόσες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν; ………………………. 2. Βρείτε τις 5 ευρωπαϊκές χώρες που είναι: Γ) οι πολυπληθέστερες Δ) οι πιο πυκνοκατοικημένες Α) οι μεγαλύτερες σε έκταση Β) οι μικρότερες σε έκταση 1 2 3 4 5 3. Με ποιες ευρωπαϊκές χώρες συνορεύουν οι παρακάτω χώρες: Α) Ρωσία Β) Ουγγαρία Γ) Γαλλία Δ) Αυστρία 4. Πότε εντάχθηκε η χώρα μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ………………………. 5. Πότε εντάχθηκε η Κύπρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ………………………. 6. Πότε έγινε η μεγαλύτερη διεύρυνση της Ε.Ε. με την ταυτόχρονη ένταξη πολλών χωρών; ………………………. 7. Γράψτε 5 ευρωπαϊκές χώρες που δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 8. Γράψτε 10 ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που αρχίζουν από ‘Β’. 9. Βρείτε ευρωπαϊκές χώρες που βρέχονται από τη: Α) Μεσόγειο Θάλασσα Β) Μαύρη Θάλασσα Γ) Βόρεια Θάλασσα 10. Βρείτε τα 5 νησιώτικα ευρωπαϊκά κράτη. 45

11. Αντιστοιχίστε τα κράτη με τις πρωτεύουσές τους. 12. Αντιστοιχίστε τα κράτη με τις θρησκείες τους. Αυστρία Ρίγα Ισπανία Ορθόδοξοι Ουγγαρία Μπρατισλάβα ΢ουηδία Μουσουλμάνοι Βαρσοβία Ουκρανία Διαμαρτυρόμενοι Σσεχία Βουδαπέστη Αλβανία Καθολικοί ΢λοβακία Ανδόρα λα Βέλια Νορβηγία Πολωνία Πράγα Μινσκ Γαλλία Λετονία Ρέικιαβικ Ιταλία ΢ερβία Βελιγράδι ΢ερβία Ελβετία Βέρνη Αυστρία Ιρλανδία Δουβλίνο Ρωσία Ισλανδία Βιέννη Ην.Βασίλειο Ανδόρα Ρουμανία Λευκορωσία 13. Ποια κράτη ανήκουν στην ΢κανδιναβική χερσόνησο; ………………………………………………………………………..………………………. 14. Ποια κράτη ανήκουν στην Ιβηρική χερσόνησο; ……………….………………………………………………………………………………………… 15. Πόσες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μπορείτε να εντοπίσετε οριζόντια, κάθετα και διαγώνια στο κρυπτόλεξο; Α Δ Β Θ Α Β Θ Μ Λ ΢ Ζ Β Ψ ΜΞ Τ ΕΑ ΢ Κ ΒΕ ΡΟ ΛΙ ΝΟΜΕ Κ Η Ρ Κ Α ΢ ΜΟ ΢ Φ Α Π Ε Τ Σ Λ Β Μ Λ Θ Κ Α Ε Η Τ Ε Ν Ε Λ Κ Φ ΜΑ Α Ι Ο Δ Υ ΠΑ ΗΔ ΢ Π Ξ Ο ΢ Σ Ρ Κ Ξ ΢ ΝΚ Α Θ ΗΝ Α Ε ΢ Τ Ν Ε ΢ Ο ΚΛ ΢ Δ Ρ Α ΠΖ Λ Κ Σ Ρ Λ Γ ΟΚ ΟΟ Κ Ε Ι Ρ Κ Α Ρ Ε Ε Ε Λ Κ Β Λ ΡΔ ΟΣ ΢ Ν Τ Α Τ Σ Τ ΢ Κ ΠΙ Α Δ Ε Κ Ε Ι Ο ΟΚ ΢ Ε Κ Σ Σ Φ Α Σ Ε Σ Η΢ Λ Ρ ΨΜΗΑ ΢ Ι Λ ΗΟ Μ ΨΚ Δ Σ Ε Η Α Ε ΨΚ Α Λ Ο ΟΠ Α ΜΨ Σ Β Ι Ε Ν Ν Η ΢ Ρ Α Ζ Τ Χ Α ΟΚ Ε Θ ΢ Κ Ι Ο Α Γ Λ Ο Ρ Α Α Β 46

16. Καταγράψτε τα ευρωπαϊκά κράτη στον χάρτη. 17. Φρωματίστε τις ευρωπαϊκές χώρες με βάση το διαχωρισμό τους στον Πίνακα Ευρωπαϊκών Κρατών (π.χ. το ίδιο χρώμα για τις ΢κανδιναβικές Φώρες). 47

1.11 Οι βαλκαμικέπ υώοεπ Δπίρημεπ Γλώρρεπ Δπίρημεπ θοηρκείεπ ΞΛΑΔΞΡΣΜΔΠΓΑ΢ΘΙΔΡ ΑΡΙΖΡΔΘΡ ΢τον Πίνακα Ευρωπαϊκών Κρατών εντοπίστε τις βαλκανικές χώρες. Με τη βοήθεια των χαρτών και των πινάκων του βιβλίου απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Πόσες βαλκανικές χώρες υπάρχουν; ………………………. 2. Ποια είναι η βορειότερη και ποια η νοτιότερη βαλκανική χώρα; ………………………………………………………………………………… 3. Με ποια βαλκανική χώρα έχουμε κοινά σύνορα στα βορειοδυτικά και με ποια στα βορειοανατολικά; ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4. Με ποια βαλκανική χώρα έχουμε μεγαλύτερο μήκος συνόρων; .……………………………………………….……………………………..…. 5. Με ποιες χώρες συνορεύει η ΢ερβία; …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6. Βρείτε τα βαλκανικά κράτη που βρέχονται από θάλασσα. …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 7. Ποιες βαλκανικές χώρες βρέχονται από την Αδριατική Θάλασσα; ………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 8. Γράψτε 3 μεγάλες οροσειρές της Βαλκανικής χερσονήσου. …………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 9. Ποια είναι η μεγαλύτερη πεδιάδα της Βαλκανικής χερσονήσου; …………………………………………………………………….…………… 48

10. Γράψτε με τη σειρά τις βαλκανικές χώρες που είναι: Α) οι μεγαλύτερες σε έκταση Β) οι πολυπληθέστερες Γ) οι πιο πυκνοκατοικημένες 1 2 3 4 5 11. Αντιστοιχίστε τις βαλκανικές χώρες με τις πρωτεύουσές τους και τη θρησκεία τους. ΢κόπια Αλβανία Ορθόδοξοι Βουκουρέστι Βοσνία-Ερζεγοβίνη Μουσουλμάνοι Καθολικοί ΢αράγεβο Βουλγαρία Λιουμπλιάνα Β.Μακεδονία ΢όφια Ελλάδα Αθήνα Κροατία Βελιγράδι Μαυροβούνιο Σίρανα Ρουμανία Ποντγκόριτσα ΢ερβία Ζάγκρεμπ ΢λοβενία 12. Αντιστοιχίστε τις γειτονικές μας βαλκανικές χώρες με τα γεωμορφολογικά στοιχεία που αποτελούν φυσικά σύνορα της Ελλάδας με τις χώρες αυτές. Αλβανία Ποταμός Έβρος Βουλγαρία Όρος Γράμμος Β.Μακεδονία Όρος Βόρας Οροσειρά Ροδόπης Σουρκία 13. Ποιες βαλκανικές χώρες ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 14. Ποια βαλκανική χώρα είναι το παλαιότερο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης; ……………………………………………….……………. 15. Ποια ήταν η δεύτερη βαλκανική χώρα που μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση; ………………………………………………………..……. 16. Ποια χρονιά μπήκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2 βαλκανικές χώρες; …………….…………………………………….………………………. 17. Βρείτε 5 βαλκανικές χώρες που δεν ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. ……………………………………..…………….……………….. ……………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18. ΢ε ποια γλωσσική ομάδα ανήκουν οι περισσότερες βαλκανικές γλώσσες; ………….…………………………………….………………. 19. Ποιο θρήσκευμα επικρατεί στις περισσότερες βαλκανικές χώρες; …………………………………………..……….………………………. 49

20. Πόσες βαλκανικές χώρες μπορείτε να εντοπίσετε οριζόντια, κάθετα και διαγώνια στο κρυπτόλεξο; 21. ΢ημειώστε στον χάρτη τις βαλκανικές χώρες, τις πρωτεύουσές τους και τις θάλασσες που βρέχουν την βαλκανική χερσόνησο. 50