07 การวิเคาราะห์สถานการณ์ด้านการเกษตร

บทที่ 2 ปจั จยั ทสี่ ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 39 ศกั ยภาพตลาด 1) ลูกคา้ ลูกค้า หมายถึง ผู้บริโภคทซ่ี ือ้ สนิ ค้าท่ผี ู้ผลิตทําการผลิต ในการผลิตพืชชนิดใด ควรวิเคราะห์กลุ่มลูกค้าเป้าหมายเก่ียวกับรสนิยม และพฤตกิ รรม ซ่งึ มีการเปลีย่ นแปลงตามสถานการณ์ และสงั คมรอบตัว ในปจั จบุ นั สงิ่ แวดลอ้ มทางธรรมชาตเิ ปลยี่ นแปลงไปเกดิ ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ ร่างกาย และความเป็นอยู่ ผบู้ ริโภคทวั่ โลกตระหนกั ถงึ การดแู ลสุขภาพ ทําให้ สนใจในการบรโิ ภคสนิ คา้ ทมี่ คี ณุ ภาพ ปลอดภยั จากสารพษิ มกี ระบวนการ ผลติ ทไ่ี มท่ ําลายสงิ่ แวดลอ้ ม รวมทงั้ มกี ารบรโิ ภคสนิ คา้ ธรรมชาตกิ นั มากขนึ้ ตัวอยา่ งกล่มุ ลกู คา้ เฉพาะ เช่น กล่มุ ผู้สูงอายทุ ่ตี อ้ งดแู ลสุขภาพ จะนิยม บริโภคผัก ผลไมท้ ี่มีคุณภาพปราศจากสารพษิ กลมุ่ ทมี่ กี ารศกึ ษาสูงหรือมี รายได้ นยิ มบรโิ ภคอาหารจําพวกแปง้ น้อย แต่นยิ มบริโภคผกั ท่ีปลอดภยั จากสารพษิ และผลไมท้ มี่ คี ณุ ภาพดไี มม่ สี ารตกคา้ ง มรี สชาตอิ รอ่ ย เปน็ ตน้ 2) ตลาด ในการวิเคราะห์ตลาด ควรศึกษาข้อมูลท้ังขนาดของ ตลาด และแนวโนม้ ของตลาด โดยการวเิ คราะหข์ นาดของตลาด ตอ้ งศกึ ษา ขอ้ มลู ปรมิ าณการผลติ ของประเทศ ปรมิ าณความตอ้ งการบรโิ ภคทงั้ ภายใน และภายนอกประเทศ รวมถึงมูลค่าของผลผลิตในตลาดทั้งภายใน

40 การวเิ คราะหส์ ถานการณด์ ้านการเกษตร และภายนอกประเทศ หากปรมิ าณการผลติ และมลู คา่ ของผลผลติ มากและ มคี วามตอ้ งการการผลติ สงู กลา่ วไดว้ า่ ตลาดมขี นาดใหญ่ สว่ นการวเิ คราะห์ แนวโน้มของตลาด สามารถศึกษาจากสถิติการผลิตและการตลาด ควบคู่ กับพจิ ารณาแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงพฤตกิ รรมของผบู้ ริโภค ซ่งึ ควรต้อง มกี ารเปรยี บเทยี บขอ้ มลู ดงั กลา่ วยอ้ นหลงั ประมาณ 5 ปี ถา้ ขอ้ มลู การผลติ และการจําหนา่ ยเพม่ิ มากขนึ้ คาดการณไ์ ดว้ า่ พชื ชนดิ นน้ั มแี นวโนม้ ของตลาด เพมิ่ ขึ้น 3) คุณภาพและมาตรฐานทตี่ ลาดต้องการ สินค้าที่ผลิตได้คุณภาพและมาตรฐานจัดเป็นสินค้าที่ได้ รบั การยอมรบั จากลกู คา้ ประเภทของมาตรฐานแบง่ ไดเ้ ปน็ มาตรฐานตาม ระบบการผลิต เชน่ GAP และมาตรฐานสนิ คา้ ซ่ึงมาตรฐานตัวสนิ ค้าน้ี จะเป็นสงิ่ ท่ีบอกว่าสนิ คา้ ชนิดน้ันๆ จะตอ้ งมลี ักษณะอยา่ งไร และลักษณะ ของสินค้าเหล่าน้ีจะสัมพันธ์กับเกรดของสินค้า เกรดของสินค้าจะนําไปสู่ ราคา และตลาดสินค้าตอ่ ไป 4) คู่แขง่ สินค้าเกือบทกุ ประเภทมีผูป้ ระกอบการที่มกี ารผลิตและ ขายสนิ คา้ มากกวา่ หนง่ึ รายเสมอ ผปู้ ระกอบการเหลา่ นน้ั ถอื วา่ เปน็ คแู่ ขง่ ของ กันและกัน และต่างมีศักยภาพและแนวคิดในการบริหารต่างกัน จึงต้อง มีการศึกษาเพ่อื อธิบายและประเมินคู่แขง่ ในประเดน็ สําคญั ไดแ้ ก่ (1) สว่ นแบง่ ของตลาดทมี่ อี ยแู่ ละแนวโนม้ การเปลย่ี นแปลง ของส่วนแบ่งตลาดเปรียบเทียบกบั คูแ่ ข่ง

บทท่ี 2 ปจั จยั ทสี่ ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 41 (2) จํานวนคู่แข่ง มีมากน้อยเพียงใดหากคู่แข่งมีน้อย เพราะขนาดธรุ กจิ ยงั เลก็ อยู่ หรอื เปน็ เพราะเงอื่ นไขทางธรุ กจิ ทเ่ี ปน็ อปุ สรรค ตอ่ คแู่ ขง่ ขนั รายใหญ่ หากคแู่ ขง่ มมี ากแตล่ ะรายมสี ว่ นแบง่ ตลาดใกลเ้ คยี งกนั หรอื กระจกุ ตัวอยู่ท่ีคูแ่ ขง่ สําคัญ 2 – 3 ราย (3) ลกั ษณะสนิ คา้ ของคแู่ ขง่ ขนั สนิ คา้ ลกั ษณะเหมอื นกนั หรอื มีความแตกต่าง (4) จุดแขง็ จุดออ่ นทสี่ ําคัญของคแู่ ข่ง ค่แู ขง่ มจี ดุ แข็ง หรอื ไมม่ ี ถา้ มคี อื มอี ะไร จดุ แขง็ ของคแู่ ขง่ ทําใหเ้ กดิ ความไดเ้ ปรยี บอะไรบา้ ง มจี ดุ ออ่ นหรือไม่ ถ้ามคี ืออะไร จดุ ออ่ นดงั กลา่ วทําใหค้ ู่แขง่ ขันเสียเปรยี บ ในเชงิ แขง่ ขันหรอื ไม่ อยา่ งไร 2.2 ศักยภาพทางการผลติ 2.2.1 สภาพแวดลอ้ มทางกายภาพ การวเิ คราะหศ์ กั ยภาพทางการผลติ ทําใหผ้ ผู้ ลติ ทราบสภาพ แวดล้อมทางกายภาพท่ีสําคัญ เช่น ดิน น้�ำ สภาพภูมิประเทศ และ ประสิทธิภาพการผลิต เพอ่ื จะได้ตดั สินใจในการผลิตไดถ้ ูกตอ้ ง 1) ดิน ดินเป็นปัจจัยพ้ืนฐานท่ีสําคัญทางการเกษตรเนื่องจาก เป็นแหล่งอาหารของพืช เป็นท่ีค�้ำจุนรากพืชทําให้ลําต้นตั้งตรงแข็งแรง เป็นท่ดี ูดซบั น�้ำสําหรับหล่อเลยี้ งตน้ พชื ผลผลิตของพืชจะสูงหรือตำ่� ขึน้ อยู่ กบั คณุ ภาพของดิน และสภาพพ้ืนท่ี

42 การวเิ คราะหส์ ถานการณ์ด้านการเกษตร (1) คณุ ภาพของดนิ ดนิ ดหี รอื ดนิ เลวขนึ้ อยกู่ บั องคป์ ระกอบ ที่สําคญั (ทัศนยี ์ อัตตะนนั ท์ และประทีป วีระพฒั นนิรนั ดร์ (2548:8) 8) คือ - ความอดุ มสมบรู ณข์ องดนิ หากมปี รมิ าณธาตอุ าหาร ในดนิ ทีส่ ําคญั คือ ไนโตรเจน ฟอสฟอรสั โพทสั เซียม รวมท้ังอินทรียวตั ถุ และธาตอุ าหารรองอนื่ ๆ ทจี่ ําเปน็ เพยี งพอ เรยี กวา่ ดนิ มคี วามอดุ มสมบรู ณส์ งู แตห่ ากขาดแคลน เรยี กวา่ ดนิ มคี วามอดุ มสมบรู ณต์ �่ำํ ตอ้ งปรบั ปรงุ ใหด้ ขี น้ึ - คุณสมบัติทางกายภาพของดิน เช่น ความโปร่ง รว่ นซยุ ความแข็ง และแนน่ ทบึ ของดิน ฯลฯ ซ่ึงมผี ลตอ่ การถา่ ยเทอากาศ การระบายน้�ำของดิน การเจริญเติบโตของรากพืช ตลอดจนการดูดน้�ำ และธาตอุ าหาร หากคณุ สมบตั ทิ างกายภาพของดนิ ไมด่ ี รากพชื จะไมเ่ จรญิ เติบโต ดูดนำ้� และธาตอุ าหารได้ไม่เต็มที่ การแก้ไขสมบัติทางกายภาพของ ดนิ ทําไดห้ ลายวิธี เชน่ ไถกลบเศษซากพืชลงไปในดิน ใสป๋ยุ อินทรยี ์ ใช้ปุย๋ พืชสด เป็นต้น - คุณสมบัติทางเคมี เช่น ความเป็นกรด-ด่าง ความเค็มของดนิ หรือสารพิษตา่ งๆ ทีเ่ กิดขึ้นในดิน ถ้าคุณสมบตั ิเหล่านี้ ไม่เหมาะสมจะเป็นอุปสรรคต่อการดูดน้�ำและธาตุอาหารของรากพืช ในการแกไ้ ขคณุ สมบตั ทิ างเคมขี องดนิ เชน่ ใสป่ นู มารล์ หนิ ปนู ปนู โดโลไมต์ ในดินทีเ่ ป็นกรด เปน็ ต้น - คณุ สมบตั ทิ างชวี ภาพของดนิ ซง่ึ เปน็ คณุ สมบตั ขิ อง ดินทม่ี ีสงิ่ มีชวี ติ ที่เป็นประโยชน์ในดนิ เชน่ สตั วข์ นาดเลก็ จลุ นิ ทรยี ์ในดนิ เป็นต้น จลุ ินทรียบ์ างชนิดจะตรึงธาตุไนโตรเจนจากอากาศให้กับดนิ และ ชว่ ยยอ่ ยสลายปลดปลอ่ ยธาตอุ าหารจากอนิ ทรยี วตั ถุ และละลายสารประกอบ

บทท่ี 2 ปจั จยั ทส่ี ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 43 บางชนดิ ในดินให้มาอยู่ในรปู ที่พืชนําไปใช้ประโยชน์ได้ เชน่ พชื ตระกูลถว่ั จะเตบิ โตได้ดเี ม่อื มไี รโซเบียม มาชว่ ยจับไนโตรเจนจากอากาศใหม้ าอยูใ่ น รปู ทพี่ ืชใช้ประโยชน์ได้ เป็นต้น (2) สภาพทด่ี ิน การจําแนกสภาพท่ดี นิ แบง่ ได้เปน็ - ท่ีสูง หมายถึง พื้นท่ีสูงจากระดับน้�ำทะเลตั้งแต่ 700 เมตรขึน้ ไป มีสภาพอากาศหนาวเย็นตลอดปจี ึงเหมาะสําหรบั ปลูก ลน้ิ จ่ี ลําไย เชอรี่ ท้อ ไมด้ อกไมป้ ระดับ และพชื ผกั เมืองหนาว - ทดี่ อนสว่ นใหญอ่ าศยั นำ้� ฝนเกษตรกรจะปลกู ขา้ วโพด ขา้ วฟ่าง ถ่วั เขียว มนั สําปะหลงั ปอ และขา้ วไร่ ส่วนบริเวณท่ีสามารถเก็บ กักนำ�้ ได้จะใชท้ ํานา ในแหล่งท่ีมีปริมาณฝนนอ้ ยจะเหมาะสมกบั การเลี้ยง สัตว์ และปลูกมะม่วงแก้ว มะมว่ งหิมพานต์ มะขามหวาน ซึง่ เป็นไม้ผลท่ี ทนตอ่ สภาพแห้งแล้งได้ดี - ที่ราบลุ่มเหมาะสมสําหรับการทํานาโดยเฉพาะใน เขตชลประทานดินค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ มีน้�ำอย่างพอเพียงจะสามารถ ปลกู ข้าวได้ปีละ 2 ครัง้ ขึน้ ไป บางแหง่ เกษตรกร จะปรบั เปลย่ี นสภาพนา เป็นร่องสวน เพอื่ ใชป้ ลกู พืชผัก และปลกู ไมผ้ ล ไมย้ ืนต้น

44 การวเิ คราะหส์ ถานการณด์ ้านการเกษตร 2) นำ้� น้ำ� เปน็ ตวั ช่วยละลายธาตอุ าหารในดิน ท�ำให้พืชน�ำไป ใช้ประโยชนไ์ ดด้ ขี น้ึ ชว่ ยลดอณุ หภูมิในดา้ นพืชขณะทมี่ อี ุณหภูมสิ งู แหล่งน�ำ้ ท่ีน�ำมาใช้ในการเกษตร แบ่งได้เป็น แหล่งน�้ำชลประทาน และน�้ำฝน และแหลง่ นำ้� ตามธรรมชาติ เชน่ หว้ ย หนอง คลอง บงึ ต่างๆ อยา่ งไรก็ดี พ้ืนท่ีชลประทานในประเทศไทยในปจั จุบันยังมีน้อย สว่ นวิธกี ารให้นำ�้ พืชมี หลายวธิ ี เช่น แบบรอ่ งคู แบบSprinkle เปน็ ต้น 3) สภาพภูมิอากาศ สภาพภูมิอากาศ เชน่ อุณหภมู ิ ปรมิ าณฝน แสงแดด ลว้ นแลว้ แตม่ ผี ลตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของพชื ซงึ่ พชื แตล่ ะชนดิ มคี วามตอ้ งการ ท่ีแตกตา่ งกนั ไป อยา่ งไรกด็ ีไดเ้ กิดวิกฤตสิ ภาพภมู อิ ากาศท่ีมีผลกระทบต่อ การท�ำการเกษตร เน่อื งจากการเรง่ ก�ำลงั การผลิต โดยไมไ่ ดค้ �ำนึงถงึ ผล กระทบทตี่ ามมา ซง่ึ ผลกระทบตอ่ โอโซนในบรรยากาศ รวมกบั การใชน้ ำ�้ มนั เชื้อเพลิงในการผลิตและการขนส่ง ส่งผลให้เกิดก๊าชคาร์บอนไดออกไซด์ เพม่ิ สงู ขน้ึ ในชนั้ บรรยากาศทำ� ใหเ้ กดิ ปรากฎการณเ์ รอื นกระจก (Greenhouse Effect) ส่งผลกระทบท�ำให้สภาพอากาศมีความแปรปรวน อุณหภูมิของ โลกสงู ขนึ้ และเกดิ ภาวะโลกรอ้ นตามมา สภาพดงั กลา่ วมผี ลกระทบตอ่ การ ผลติ ในภาคการเกษตร เช่น ปญั หาการขาดแคลนนำ้� อา่ งเกบ็ น้ำ� แห้งขอด ผลผลติ ลดตำ�่ ลง เกดิ ศตั รูพชื ในเชิงมหภาค (macro) เม่อื สภาพแวดลอ้ ม เปลี่ยนจะส่งผลต่อผลผลิตทางการเกษตรและเม่ือเกิดวิกฤติด้านผลผลิต ทางการเกษตรหลายประเทศต่างพยายามกกั ตุนสนิ ค้าดว้ ยการนำ� เขา้ เพ่ือ

บทที่ 2 ปจั จยั ทส่ี ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 45 เป็นคลังส�ำรองในด้านพลังงาน จากภาวะความแปรปรวนส่งผลให้บาง ประเทศอณุ หภมู สิ งู ขนึ้ หรอื ตำ่� ลงอยา่ งมาก ทำ� ใหค้ วามตอ้ งการใชพ้ ลงั งาน พุ่งสูงขึ้น มีการหาทางใช้พืชพลังงานทางเลือกเพื่อเป็นพลังงานทดแทน เพิ่มข้ึน ซ่ึงการน�ำพืชพลังงานมาใช้แทนน้�ำมัน แสดงว่าต้องลดสัดส่วน การน�ำพืชมาใชเ้ พอื่ การบริโภคลดลง 2.2.2 ประสทิ ธภิ าพการผลติ ประสิทธิภาพการผลิต วิเคราะห์ได้จากผลผลิตเฉลี่ยต่อไร่ และ/หรอื ตน้ ทนุ การผลติ ตอ่ ไรต่ ำ�่ ซง่ึ สามารถวเิ คราะหไ์ ดท้ ง้ั ประสทิ ธภิ าพ การผลติ ของตนเอง และวเิ คราะหป์ ระสทิ ธภิ าพของคแู่ ขง่ เพอ่ื นำ� ไปปรบั ปรงุ การผลติ ของตนเอง กล่าวโดยสรปุ ได้ว่า ในการตดั สินใจผลิตพืชตอ้ งพิจารณาวา่ ปจั จัยสำ� คัญทางการผลิต มีความเหมาะสมท่จี ะผลติ เพยี งใด เช่น 1) สภาพดนิ ทมี่ อี ยเู่ หมาะสมกบั พชื ทจี่ ะปลกู หรอื ไม่ คณุ สมบตั ิ ของดนิ เหมาะสมหรอื ไม่ หากยงั ไมเ่ หมาะสมแตส่ ามารถพฒั นาหรอื ปรบั ปรงุ ได้จะปรบั ปรงุ ด้วยวิธีใด อยา่ งไร ใช้ทรัพยากรเทา่ ไร เปน็ ตน้ 2) มนี ำ้� เพยี งพอหรอื ไม่ คณุ ภาพนำ้� เหมาะสมหรอื ไม่ ซง่ึ สามารถ พิจารณาได้จากข้อมูลความต้องการใช้น้�ำของแต่ละพืช ปริมาณน้�ำฝน ปรมิ าณนำ�้ จากแหลง่ อน่ื ๆ คณุ ภาพนำ้� ทม่ี อี ยแู่ ละจะมกี ารจดั การใชน้ ำ้� อยา่ งไร

46 การวิเคราะห์สถานการณด์ า้ นการเกษตร 3) สภาพดนิ ฟา้ อากาศมคี วามเหมาะสมมากนอ้ ยเพยี งใดมคี วาม เสยี่ งใดหรอื ไม่ ผลผลติ เฉลี่ยท่ไี ดจ้ ะเปน็ เท่าไร ตน้ ทุนต่อหน่วยการผลิตเปน็ เท่าไร ผลติ แล้วคุม้ ทนุ หรือไม่ เมอื่ เปรยี บเทยี บกบั คู่แขง่ แล้วเราเปน็ อย่างไร 2.3 ศักยภาพทางเทคโนโลยี เทคโนโลยี เป็นองคค์ วามรู้ทไี่ ด้มาจากวิทยาศาสตร์ ไมว่ ่าจะเปน็ วธิ กี าร อปุ กรณ์ เครอ่ื งจักร เคร่อื งมือท่ีนำ� ไปใชใ้ นการพฒั นางานใหเ้ กดิ ประสทิ ธภิ าพ และประสทิ ธผิ ล โดยคำ� นงึ ถงึ ความเหมาะสมในการใชป้ ระกอบ ควบคกู่ ันไป เทคโนโลยีอาจอยใู่ นลักษณะท่ีเปน็ รูปธรรม มองเห็นได้ จบั ต้องได้ เชน่ พนั ธพ์ุ ชื ทใ่ี หผ้ ลผลติ สงู พนั ธพ์ุ ชื ทท่ี นทานตอ่ โรคและแมลงศตั รบู างชนดิ เครอ่ื งจกั รกลในการเตรยี มดนิ และอาจอยใู่ นลกั ษณะทเี่ ปน็ นามธรรม ซง่ึ อาจ อยใู่ นรปู ของขอ้ มลู หรอื ความรู้ กระบวนการทำ� งาน กลไกการทำ� งานตา่ งๆ เชน่ สตู รปยุ๋ ทเี่ หมาะสมตอ่ ความหวานของผลไม้ ขอ้ มลู ภาพถา่ ยจากดาวเทยี ม คุณสมบัตขิ องดนิ เป็นตน้ โดยเทคโนโลยีแบ่งได้เปน็ 3 ระดบั คือ

บทที่ 2 ปจั จยั ทส่ี ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 47 1) เทคโนโลยี ระดับพน้ื บา้ น เปน็ เทคโนโลยที ช่ี าวชนบทใชเ้ พอื่ การยงั ชพี ผลติ จากวสั ดอุ ปุ กรณ์ ทรพั ยากร ตลอดจนแรงงานในทอ้ งถนิ่ เชน่ คนั ไถ ครกกระเดอ่ื ง สมุนไพร ซง่ึ ปจั จุบันเทคโนโลยีพืน้ บ้านหรือเทคโนโลยที อ้ งถิ่นได้ รับความสนใจและพัฒนาให้เปน็ จุดขายหลายแหล่ง 2) เทคโนโลยี ระดับปานกลาง เปน็ เทคโนโลยที ไ่ี ดร้ บั การพฒั นาจากเทคโนโลยพี นื้ บ้านโดยทำ� ให้ ถกู ตอ้ งตามหลกั วชิ าการ ประหยดั มอี ายกุ ารใชง้ านและมปี ระโยชน์ มากข้นึ เชน่ การพฒั นาแหล่งนำ�้ การปลูกพืชหมนุ เวยี น การ พฒั นาเครือ่ งจักรกล เปน็ ตน้ 3) เทคโนโลยี ระดบั สูง เปน็ เทคโนโลยที พ่ี ฒั นาขน้ึ โดยอาศยั พนื้ ฐานความรแู้ ละประสบการณ์ ระดบั สงู มกี ารศกึ ษาคน้ ควา้ วจิ ยั อยา่ งตอ่ เนอื่ ง เชน่ GMO NANO

48 การวิเคราะห์สถานการณ์ด้านการเกษตร เทคโนโลยีมีความส�ำคัญต่อการผลิต โดยเทคโนโลยีช่วยให้ การจัดการในกระบวนการผลิตให้มีประสิทธิภาพดีกว่าการผลิตแบบเดิม ทำ� ใหเ้ พม่ิ ปรมิ าณการผลติ ไดผ้ ลผลติ ทม่ี คี ณุ ภาพและมาตรฐานในเวลาทต่ี ลาด ตอ้ งการ ลกั ษณะของเทคโนโลยที เี่ หมาะสม คอื เปน็ ทยี่ อมรบั ไมก่ ่อใหเ้ กดิ ผลกระทบตอ่ สง่ิ แวดลอ้ มและสขุ ภาพของผบู้ รโิ ภค รวมทง้ั ใชง้ า่ ยไมซ่ บั ซอ้ น การน�ำเทคโนโลยีมาใช้ในการผลิต สามารถใช้ได้ตลอด กระบวนการผลติ ตง้ั แตก่ ารเตรียมดนิ การปลูก การดูแล การป้องกัน ก�ำจัดศัตรูพืช การบ�ำรุงดิน การเก็บเกี่ยว การขนส่ง ตัวอย่างการใช้ เทคโนโลยีเพื่อจัดการในกระบวนการผลิต ในการวิเคราะห์ศักยภาพทาง เทคโนโลยตี อ้ งพิจารณาวา่ มีเทคโนโลยที ี่เหมาะสมกบั กระบวนการผลติ พชื เปา้ หมายหรอื ไม่ 2.4 ศกั ยภาพของผปู้ ระกอบการ ผู้ประกอบการ/ผ้ผู ลติ เป็นปจั จยั ส�ำคัญอีกปัจจยั หน่งึ ในการผลติ พชื ใหป้ ระสบความสำ� เรจ็ หรอื ไม่ ประเดน็ สำ� คญั ทสี่ ง่ ผลกระทบในการผลติ ได้แก่ 1) ความรู้ ความเข้าใจเก่ียวกับการผลิต ต้ังแต่การวางแผน การผลิต การผลิต การเก็บเก่ยี ว การขนสง่ และการจัดการต่างๆ ของ ผปู้ ระกอบการ

บทที่ 2 ปจั จยั ทสี่ ง่ ผลกระทบดา้ นการเกษตร 49 2) ศกั ยภาพทางดา้ นการเงนิ ซง่ึ ผปู้ ระกอบการตอ้ งพจิ ารณาฐานะ ทางการเงนิ ว่ามเี งินทนุ หมุนเวียนและทรพั ยส์ ินตา่ งๆ ทีต่ อ้ งใชใ้ นการผลิต มากนอ้ ยเพยี งใด หากจำ� เปน็ ตอ้ งก้เู งนิ เพ่ือมาลงทนุ ควรตอ้ งพจิ ารณาใน เรือ่ งความค้มุ ทนุ (ผลตอบแทนจากการลงทนุ ต้องมากกวา่ เงินตน้ ทุนที่ตอ้ ง ช�ำระ + ดอกเบีย้ ) และความสามารถในการคนื ทนุ จึงสรุปได้ว่า การวิเคราะห์สถานการณ์การผลิตพืช ผู้ผลิต ควรวิเคราะห์ปัจจัยส�ำคัญคือ ศักยภาพทางการตลาด การผลิต เทคโนโลยีและ ศักยภาพของผู้ประกอบการ ทง้ั น้ีอาจจะมปี ัจจัยอ่ืนๆ เพมิ่ เติมกไ็ ด้ก็จะทำ� ใหท้ ราบวา่ พืชเป้าหมายท่ีจะท�ำการผลิตมีโอกาสและจุดแข็งในเร่ืองใดบ้าง มีปัญหาจุดด้อย ในเร่ืองใดบ้าง ผลการวิเคราะห์จะได้น�ำมาซ่ึงกลยุทธ์หรือทิศทางในการผลิตพืช แตล่ ะชนดิ และจากกลยทุ ธก์ จ็ ะตอ้ งมกี ารจดั ทำ� โครงการและแผนปฏบิ ตั กิ าร รวมทง้ั บรหิ ารจดั การในการผลิตตอ่ ไป

การใ ชประโยชนจากขอ ูมล การ ิวเคราะหสถานการณ การใ ชประโยชนจาก ขอ ูมลการ ิวเคราะห สถานการ ณ ความหมายของการ ดวสเิ คาถรนาาะกหนแากลระสาเถรกานณษกาตรด ณรา นการเกษตร สถานการณดานการเกษตรในระดับพื้นที่ สภถูมานภิ กาารคณดแา นลกะารรเะกดษตบั รปในรระะดเับทโลศก การใชประโยชนจาก ขอมลู การวิเคราะห สถานการณ

บทท่ี ความส�ำคญั ของการวิเคราะห์สถานการณ์ ด้านการเกษตร

52 การวิเคราะห์สถานการณด์ า้ นการเกษตร บทที่ ความสำ� คญั ของการวเิ คราะห์ 3 สถานการณ์ดา้ นการเกษตร 1. ความหมายและสถานการณ์ ด้านการเกษตร 1.1 ความหมายของการวิเคราะห์และสถานการณ์ ดา้ นการเกษตร 1.1.1 ความหมายของการวิเคราะห์ จากการรวบรวมขอ้ มลู เกยี่ วกบั ความหมาย ของคำ� วา่ “การวเิ คราะห”์ ทไ่ี ดม้ ผี ใู้ หค้ วามหมายไวห้ ลายๆ ท่านน้นั สรปุ ได้วา่ การวิเคราะห์ หมายถึง การแยกแยะ ทางความคิด หรอื ทางวัตถุของสิ่งใดสง่ิ หนงึ่ หรอื เร่อื งใด เรื่องหนึ่งเพื่อให้เห็นองค์ประกอบ เพ่ือศึกษาแต่ละ องค์ประกอบหรือว่าแยกแยะเพ่ือให้เห็นความสัมพันธ์ ขององคป์ ระกอบตา่ งๆ ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ สง่ิ นนั้ หรอื เรอ่ื งนน้ั เวลาวเิ คราะหต์ อ้ งพยายามหาคำ� ตอบวา่ ขอ้ ความ บทความ

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 53 เนอื้ เรอื่ งนนั้ ใหค้ วามรอู้ ะไรบา้ ง ผเู้ ขยี นแสดงความคดิ เหน็ อะไรใหท้ ราบบา้ ง มีความรูส้ ึกอย่างไร 1.1.2 ความหมายของสถานการณ์ พจนานกุ รม ฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน ไดใ้ หค้ วามหมายของ สถานการณ์ว่า เหตุการณ์ท่ีก�ำลงั เปน็ ไป เช่น สถานการณ์บ้านเมอื งปกตดิ ี พจนานกุ รม ไทย-ไทย ฉบบั อาจารย์ เปลื้อง ณ นคร ได้ ใหค้ วามหมายของสถานการณ์ หมายถึง เหตแุ ละเรอ่ื งราวทีก่ ำ� ลังเป็นอยู่ เหตกุ ารณ์ทก่ี ำ� ลงั เป็นอยู่ เหตกุ ารณท์ ีก่ ำ� ลงั เป็นไป สว่ นคำ� วา่ “ดา้ นการเกษตร” ในท่นี ้ีหมายถึง การใชท้ ี่ดิน ในการเพาะปลกู พชื ตา่ งๆ รวมถงึ การเลยี้ งสตั ว์ การประมงและการทำ� ปา่ ไม้ ดงั นนั้ สถานการณด์ า้ นการเกษตร จงึ หมายถงึ เหตกุ ารณ์ ด้านการเกษตร การใช้ท่ดี ินในการเพาะปลกู พชื การเลีย้ งสตั ว์ การท�ำ ประมงและการท�ำปา่ ไม้ ที่กำ� ลงั เป็นอยู่และกำ� ลงั จะเป็นไป

54 การวเิ คราะหส์ ถานการณ์ด้านการเกษตร หากรวมความหมายของการวเิ คราะหแ์ ละสถานการณด์ า้ นการเกษตร กจ็ ะหมายถึงการแยกแยะสิง่ ที่พบ ขอ้ มูลทรี่ วบรวมไดจ้ ากการใชท้ ด่ี นิ เพอื่ การเพาะปลกู การเลยี้ งสัตว์ การท�ำประมงและการทำ� ป่าไม้ ที่กำ� ลงั เป็น อยแู่ ละจะเปน็ ไป เพอ่ื ทำ� ความเขา้ ใจใหแ้ จม่ แจง้ รวมทง้ั สบื คน้ ความสมั พนั ธ์ ของกิจกรรมตา่ ง ๆ วา่ มีความสมั พันธ์กนั อย่างไร เพอ่ื ช่วยให้เกิดความ เข้าใจในกิจกรรมการเกษตรท่ีก�ำลงั ด�ำเนนิ การอยู่ในช่วงน้นั ๆ 1.2 สถานการณ์ดา้ นการเกษตรในระดับโลก ภมู ภิ าค และระดับประเทศ สถานการณ์ ปัญหา และแนวโน้มในการผลิตและการตลาด ด้านการเกษตรในระดับโลก ภูมภิ าคและระดบั ประเทศ เป็นการรวบรวมสภาพการผลิตการตลาดของแต่ละสินค้า จาก แหล่งข้อมูลต่างๆ น�ำมาวิเคราะห์ แยกแยะข้อมูล ให้ทราบสภาพการท่ี กำ� ลังประสบอย่ใู นปจั จุบนั พรอ้ มทั้งคาดคะเนแนวโน้มจากขอ้ มลู ทม่ี อี ยวู่ า่ จะเปน็ ไปอยา่ งไรในอนาคต เหตทุ จ่ี ะตอ้ งนำ� ขอ้ มลู ในระดบั โลกและภมู ภิ าค มาประกอบการวิเคราะห์ เน่ืองจากการผลิตสินคา้ เกษตรในประเทศจะถกู ก�ำหนดตามสภาพความเปน็ ไปของโลก ปจั จบุ นั จะมแี หลง่ ขอ้ มลู สนิ คา้ จากหนว่ ยงานตา่ งๆ เชน่ ขอ้ มลู การ เกษตรทวั่ ไปจากองคก์ ารอาหารและเกษตรแหง่ สหประชาชาติ (FAO) ขอ้ มลู ข้าวจาก World Grain Situation and Outlook, USDA ศูนย์วิจยั และ พฒั นาพชื ผกั แหง่ เอเชยี (AVRDC) กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สำ� นกั งาน เศรษฐกจิ การเกษตร กรมวชิ าการเกษตร สำ� นกั งานออ้ ยและนำ�้ ตาลทราย กรมศุลกากร กรมการค้าภายใน กรมการค้าต่างประเทศ ซึ่งสามารถ

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 55 ประสานขอข้อมูลได้จากหน่วยงานโดยตรงหรือใช้ระบบสืบค้นข้อมูลจาก เครือข่ายคอมพิวเตอร์ หรอื ใช้ internet ในการสบื คน้ 1.3 สถานการณ์ดา้ นการเกษตรในระดบั พ้นื ท่ี สถานการณ์ระดับพ้ืนที่ในท่ีน้ีหมายถึง พื้นที่ที่ต้องการ จะวเิ คราะห์ในระดับกลมุ่ หม่บู า้ น อ�ำเภอ จงั หวดั หรอื ระดบั ประเทศ ซงึ่ ขน้ึ อยกู่ บั ความตอ้ งการของแตล่ ะบคุ คล ซง่ึ ประเภทของขอ้ มลู จะแตกตา่ ง ตามระดับทต่ี ้องการวเิ คราะห์ หากเปน็ กรณหี มูบ่ า้ น ขอ้ มลู ที่ควรจัดเกบ็ ไดแ้ ก่ 1) ข้อมูลพืน้ ฐานของหม่บู า้ น ประกอบด้วย ท่ีตงั้ ของหม่บู ้าน ประชากร แรงงาน อาชีพหลกั อาชีพรอง ในหมบู่ า้ น เป็นต้น ทงั้ น้ีเพือ่ ใชเ้ ปน็ ข้อมูลประกอบ 2) ภาคการเกษตร พ้ืนท่ีทางการเกษตรทุกสินค้าที่มีการผลิต จ�ำนวนแรงงานท้ังในและนอกภาคการเกษตร แหล่งน�้ำ ปริมาณน้�ำฝน ตน้ ทุนการผลติ 3) การตลาดสนิ คา้ เกษตร ไดแ้ ก่ แหลง่ รบั ซื้อ สถานทร่ี วบรวม การขนส่งสนิ คา้ เคร่อื งชง่ั 4) ผู้ทม่ี สี ่วนไดส้ ่วนเสียในการผลติ เชน่ ร้านค้าปจั จยั การผลติ สหกรณก์ ารเกษตร ผรู้ วบรวมสินค้า พ่อคา้ คนกลาง

56 การวเิ คราะหส์ ถานการณ์ดา้ นการเกษตร 1.4 การใช้ประโยชนจ์ ากขอ้ มลู การวิเคราะหส์ ถานการณ์ เพื่อเป็นการแสดงให้เห็นในภาพรวมการใช้ประโยชน์จากข้อมูล การวเิ คราะห์สถานการณ์ ในระดับต่างๆ จะยกตวั อย่างในการนำ� ข้อมลู ไป ใชป้ ระโยชน์ในแตล่ ะระดบั ดังน้ี ระดบั การน�ำไปใช้ประโยชน์ ประเทศ จัดท�ำแผนพัฒนาการผลิตสินคา้ ตา่ งๆ เชน่ ข้าว ออ้ ย ภาค จดั ท�ำโครงการการปลูกยางพาราในภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ จงั หวัด การจัดท�ำแผนพฒั นาการผลิตขา้ วในจงั หวัดอยธุ ยา หม่บู ้าน การจดั ทำ� แผนพัฒนาการเกษตร ครวั เรอื น/ฟารม์ จดั ท�ำแผนการจดั การฟารม์ ของกลุ่มเกษตรกร

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 57 ตัวอยา่ ง การวเิ คราะห์สถานการณก์ ารเกษตร ในระดับโลกและประเทศ ในท่ีน้ีจะขอยกตัวอย่างการวิเคราะห์สถานการณ์การเกษตรใน ระดับโลก และประเทศ โดยใช้กรณีสถานการณ์ข้าว เป็นตัวอย่างให้ได้ ศึกษาเรยี นรู้ ดงั นี้ สถานการณ์การผลติ ข้าว 1. สถานการณข์ ้าวปี 2554 1.1 ของโลก 1.1.1 การผลติ ผลผลิตขา้ วของโลกช่วงปี 2549/50 - 2553/54 มแี นวโนม้ เพิ่มขึ้นจาก 419.99 ล้านตันขา้ วสาร (626.20 ล้านตนั ข้าว เปลอื ก) เป็น 451.22 ลา้ นตันข้าวสาร (676.70 ลา้ นตันข้าวเปลอื ก) หรอื เพม่ิ ขนึ้ รอ้ ยละ 1.63 ตอ่ ปี ในปี 2553/54 มเี นอ้ื ทเี่ กบ็ เกย่ี ว 983.13 ล้านไร่ ผลผลิต 451.22 ลา้ นตันข้าวสาร (676.70 ล้านตันข้าวเปลือก) ผลผลติ ตอ่ ไร่ 688 กิโลกรัม เนือ้ ที่เก็บเกี่ยว ผลผลิต และผลผลติ ต่อไร่ เพมิ่ ขน้ึ จาก 975.00 ลา้ นไร่ ผลผลติ 440.53 ลา้ นตนั ขา้ วสาร (659.40 ล้านตันขา้ วเปลือก) และผลผลิตตอ่ ไร่ 672 กโิ ลกรัม ของปี 2552/53 ร้อยละ 0.83 รอ้ ยละ 2.43 และร้อยละ 2.38 ตามล�ำดบั เน่อื งจากสภาพ

58 การวิเคราะหส์ ถานการณ์ด้านการเกษตร อากาศทเี่ ออ้ื อำ� นวยในหลายประเทศ และรฐั บาลบางประเทศสนบั สนนุ การ ปลกู ขา้ วเพ่ือความมัน่ คงทางด้านอาหาร ทำ� ให้เน้อื ที่เก็บเกีย่ วและผลผลติ เพมิ่ ขนึ้ เชน่ บงั คลาเทศ บราซลิ เมยี นมาร์ กมั พชู า จนี อนิ เดยี อนิ โดนเี ซยี ฟิลปิ ปินส์ เวียดนาม และสหรฐั อเมรกิ า 1.1.2 การตลาด 1) ความตอ้ งการบริโภค ปี 2550 - 2554 เพม่ิ ขนึ้ จาก 421.51 ล้านตัน ข้าวสาร เปน็ 447.48 ล้านตันขา้ วสาร หรอื เพิ่มข้ึนร้อยละ 1.45 ต่อปี สำ� หรับในปี 2554 ความตอ้ งการบรโิ ภคมีปริมาณ 447.48 ล้านตัน ข้าวสาร เพิม่ ขึ้นจาก 437.86 ลา้ นตันขา้ วสาร ของปี 2553 รอ้ ยละ 2.20 เนือ่ งจากการเพ่มิ ข้นึ ของประชากร 2) การคา้ ขา้ วของโลก ปี 2550 - 2554 เพิม่ ขน้ึ จาก 31.92 ลา้ นตนั ข้าวสาร เปน็ 34.37 ลา้ นตนั ขา้ วสาร หรอื เพม่ิ ขน้ึ ร้อยละ 2.10 ตอ่ ปี เนือ่ งจากความต้องการขา้ วโลกยังคงอยใู่ นระดบั สูง (1) การสง่ ออก ในปี 2554 การสง่ ออกขา้ วโลกมปี รมิ าณ 34.37 ล้านตนั ข้าวสารเพิม่ ขน้ึ จาก 31.61 ล้านตนั ขา้ วสาร ของปี 2553 ร้อยละ 8.73 โดยประเทศท่ีส่งออกเพิ่มข้ึน เช่นอาร์เจนตินา ออสเตรเลีย บราซิล เมียนมาร์ สหภาพยโุ รป อินเดีย อุรกุ วัย เวียดนาม และไทย ส่วนประเทศ ท่สี ง่ ออกลดลง เช่น จนี อยี ปิ ต์ ปากีสถาน และสหรฐั อเมรกิ า ไทยส่งออก ขา้ วเปน็ อนั ดบั 1 ของโลก และคาดวา่ ไทยจะสง่ ออกขา้ วไดป้ ระมาณ 10.55

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 59 ลา้ นตนั ขา้ วสาร เนอ่ื งจากไทยมศี กั ยภาพในการสง่ ออก และผสู้ ง่ ออกหลาย ประเทศประสบภยั ธรรมชาติ โดยไทยมี สว่ นแบง่ การตลาดรอ้ ยละ 30.70 ของการส่งออกข้าวโลกประเทศท่ีมีส่วนแบ่งการตลาดรองลงมาได้แก่ เวยี ดนาม ปรมิ าณ 7.00 ล้านตันข้าวสาร มีส่วนแบง่ การตลาดร้อยละ 20.37 อินเดีย ปรมิ าณ 3.80 ล้านตันข้าวสาร มีสว่ นแบ่งการตลาดรอ้ ยละ 11.06 สหรฐั อเมรกิ า ปรมิ าณ 3.25 ลา้ นตนั ขา้ วสาร มสี ว่ นแบง่ การตลาด ร้อยละ 9.46 และปากีสถานปริมาณ 2.80 ลา้ นตันข้าวสาร มีส่วนแบง่ การตลาดร้อยละ 8.15 ตามล�ำดับ ทัง้ นีใ้ นปี 2554 รัฐบาลอนิ เดียได้ อนุญาตให้เอกชนส่งออกข้าวที่ไม่ใช่ข้าวบาสมาติ (ข้าวขาวและข้าวน่ึง) จ�ำนวน 2.5 ล้านตัน ระหวา่ งเดือนตุลาคม 2554 - มนี าคม 2555 ทำ� ใหอ้ นิ เดยี กลบั มาเปน็ ผสู้ ง่ ออกอนั ดบั 3 ของโลกอกี ครง้ั รองจากไทยและ เวยี ดนาม (2) การน�ำเข้า ในปี 2554 การนำ� เขา้ ขา้ วโลกมปี รมิ าณ 34.37 ล้านตันขา้ วสาร เพิม่ ขนึ้ จาก 31.61 ล้านตนั ข้าวสาร ของปี 2553 รอ้ ยละ 8.73 โดยประเทศที่นำ� เขา้ เพม่ิ ข้ึน เชน่ บงั คลาเทศ จนี โกตดวิ วั ร์ ควิ บา ฮ่องกง อินโดนีเซีย อิหร่าน อิรัก ญี่ปุ่น มาเลเซีย ไนจีเรีย เซเนกัล แอฟริกาใต้ และสหรฐั อเมรกิ า สว่ นประเทศท่ีน�ำเขา้ ลดลง เช่น บราซิล แคนาดา สหภาพยุโรปและฟิลิปปินส์ ประเทศท่ีน�ำเข้ามากท่ีสุด ได้แก่ อนิ โดนเี ซยี และไนจเี รยี คาดวา่ จะนำ� เขา้ ขา้ วประมาณ 2.20 ลา้ นตนั ขา้ วสาร คิดเป็นร้อยละ 6.40 ของการนำ� เข้าข้าวโลก รองลงมาได้แก่ ฟิลปิ ปินส์ ปรมิ าณ 1.50 ลา้ นตันขา้ วสาร อหิ รา่ นและบังคลาเทศ ปรมิ าณ 1.40 ล้านตนั ขา้ วสาร อิรกั และสหภาพยโุ รป ปรมิ าณ 1.15 ลา้ นตนั ขา้ วสาร

60 การวเิ คราะห์สถานการณ์ดา้ นการเกษตร และซาอุดิอาระเบยี ปรมิ าณ 1.10 ล้านตนั ขา้ วสาร ตามลำ� ดับ สาเหตทุ ี่ อินโดนีเซียน�ำเข้าข้าวมากที่สุดในปีน้ี หลังจากมีนโยบายเพิ่มผลผลิตใน ประเทศเพื่อลดการนำ� เขา้ ข้าวและเหลือเพ่ือส่งออก หลงั เกิดวิกฤตอาหาร โลกในปี 2551 เปน็ ตน้ มา เนอ่ื งจากอนิ โดนเี ซยี ประสบภยั แลง้ และนำ้� ทว่ ม ทำ� ใหผ้ ลผลติ ไดร้ บั ความเสยี หายและสตอ็ กลดลง จงึ ตอ้ งนำ� เขา้ ขา้ วเพอื่ เพม่ิ สต็อกในประเทศ (3) สต็อกขา้ วปลายปีของโลก ปี 2550 - 2554 เพมิ่ ขึ้นจาก 75.10 ล้านตนั ข้าวสาร ในปี 2550 เปน็ 97.94 ล้านตนั ขา้ วสาร ในปี 2554 หรือ เพ่มิ ข้ึนรอ้ ยละ 7.20 ตอ่ ปี โดยประเทศทม่ี ีสตอ็ กคงเหลือมากที่สุดได้แก่ จีน รองลงมาไดแ้ ก่ อินเดยี อนิ โดนีเซยี ญ่ีปุ่น ฟิลิปปนิ ส์ เวียดนาม และ สหรฐั อเมรกิ า ตามลำ� ดับ ในปี 2554 สต็อกข้าวโลกมปี รมิ าณ 97.94 ล้านตันข้าวสาร เพ่ิมข้ึนจาก 94.20 ล้านตันข้าวสาร ของปี 2553 ร้อยละ 3.97 สตอ็ กข้าวเพม่ิ ข้ึนตามการเพิ่มข้ึนของผลผลติ ข้าวโลก โดย ประเทศทีม่ ีสตอ็ กข้าวคงเหลือเพม่ิ ขนึ้ ได้แก่ จีน อินเดีย อนิ โดนีเซยี ญปี่ ่นุ เวียดนาม และสหรัฐอเมริกา ส่วนประเทศที่มีสต็อกคงเหลือลดลงได้แก่ ฟิลปิ ปินส์

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 61 1.2 ของไทย 1.2.1 การผลิต 1) ข้าวนาปี ปี 2549/50 - 2553/54 เนอื้ ทเี่ พาะปลกู และผลผลติ เพ่ิมขนึ้ จากเนื้อทเี่ พาะปลกู 57.54 ลา้ นไร่ และผลผลติ 22.80 ล้านตนั ข้าวเปลือก ในปี 2549/50 เปน็ เนอื้ ที่เพาะปลกู 61.78 ลา้ นไร่ และ ผลผลิต 24.34 ลา้ นตนั ขา้ วเปลือก ในปี 2553/54 หรือเพ่ิมขึ้นร้อยละ 1.45 และรอ้ ยละ 1.29 ตอ่ ปี ตามลำ� ดบั เนอ่ื งจากภาครฐั ดำ� เนนิ โครงการ ประกนั รายได้ระหว่างปี 2552/53 - 2553/54 ทำ� ให้เกษตรกรมีความ มนั่ ใจในเรอื่ งผลตอบแทนและรายไดท้ จ่ี ะไดร้ บั จากการขายขา้ วเปลอื กจงู ใจ ใหข้ ยายเนอ้ื ทีเ่ พาะปลกู สว่ นผลผลิตต่อไร่มแี นวโนม้ ลดลงจากไร่ละ 397 กโิ ลกรมั ในปี 2549/50 เปน็ ไร่ละ 394 กโิ ลกรัม ในปี 2553/54 หรือ ลดลงรอ้ ยละ 0.20 ตอ่ ปี เนื่องจากในปี 2552/53 มเี พลีย้ กระโดดสี นำ้� ตาลระบาด และในปี 2553/54 เกดิ ภยั แลง้ คอ่ นขา้ งรนุ แรงและนำ้� ทว่ ม ในภาคเหนือและภาคกลาง ผลการส�ำรวจ ในปี 2553/54 มีเน้ือที่ เพาะปลูก 61.78 ล้านไร่ ผลผลิต 24.34 ลา้ นตนั ขา้ วเปลือก ท้ังเน้อื ที่ เพาะปลกู และผลผลติ เพิ่มข้นึ จาก 57.50 ลา้ นไร่ ผลผลติ 23.25 ลา้ นตนั ขา้ วเปลอื ก ของปี 2552/53 ร้อยละ 7.44 และรอ้ ยละ 4.69 ตามลำ� ดับ โดยเนอื้ ทเ่ี พาะปลกู เพม่ิ ขน้ึ เนอื่ งจากโครงการประกนั รายไดเ้ กษตรกรจงู ใจ ให้เกษตรกรขยายเน้ือท่ีเพาะปลูก ส่วนผลผลิตต่อไร่ ลดลงจาก 404 กโิ ลกรมั ของปี 2552/53 เหลอื 394 กโิ ลกรมั ในปี 2553/54 เนอื่ งจาก

62 การวิเคราะห์สถานการณด์ ้านการเกษตร กระทบแล้ง ในชว่ งต้นฤดเู พาะปลูก การระบาดของเพลยี้ กระโดดสีน�้ำตาล และจากอุทกภัยท่ีค่อนข้างรุนแรง ในทั่วทุกภาคของประเทศในช่วงเดือน สงิ หาคม - พฤศจกิ ายน 2553 ซึ่งข้าวอยู่ในช่วงออกดอก และตัง้ ทอ้ ง ทำ� ใหผ้ ลผลิตขา้ วเสยี หาย 2) ข้าวนาปรัง ปี 2550 - 2554 เนอื้ ท่เี พาะปลูกและผลผลติ เพิ่มข้นึ จากเนือ้ ท่เี พาะปลกู 10.07 ลา้ นไร่ และผลผลติ 6.80 ลา้ นตันข้าวเปลอื ก ในปี 2550 เป็นเนอ้ื ท่ีเพาะปลกู 16.10 ลา้ นไร่ ผลผลิต 10.14 ลา้ นตนั ข้าวเปลือก ในปี 2554 หรอื เพม่ิ ข้นึ รอ้ ยละ 11.75 และรอ้ ยละ 8.40 ตอ่ ปี ตามล�ำดับ เน่ืองจากโครงการประกันรายได้เกษตรกรจูงใจให้เกษตรกร ขยายเนื้อท่ีเพาะปลูก ส่วนผลผลิตต่อไร่มีแนวโน้มลดลงจากไร่ละ 675 กโิ ลกรมั ในปี 2550 เหลือไรล่ ะ 630 กิโลกรัม ในปี 2554 หรือลดลง ในอตั รารอ้ ยละ 2.99 ต่อปี เนื่องจากกระทบภัยแลง้ น้ำ� ในเขอื่ นไมเ่ พียง พอประกอบกับการระบาดอย่างรุนแรงของเพลี้ยกระโดดสีน�้ำตาลในปี 2553 ผลการสำ� รวจเบือ้ งต้น ในปี 2554 มเี น้ือทีเ่ พาะปลูก 16.102 ลา้ นไร่ ผลผลติ 10.14 ลา้ นตันขา้ วเปลอื ก ผลผลติ ต่อไร่ 630 กโิ ลกรมั ทั้งเน้ือท่ีเพาะปลูก ผลผลติ และผลผลิตต่อไร่ เพมิ่ ข้ึนจาก 15.22 ลา้ นไร่ ผลผลิต 8.86 ล้านตนั ข้าวเปลือก ผลผลติ ต่อไร่ 582 กโิ ลกรมั ของปี 2553 ร้อยละ 5.78 รอ้ ยละ 14.45 และร้อยละ 8.25 ตามลำ� ดับ เนอื่ งจากในฤดแู ลง้ ปรมิ าณนำ�้ ในอา่ งเกบ็ นำ้� และนำ�้ ตามธรรมชาตมิ มี ากกวา่ ปี 2553 และบางพื้นทก่ี รมชลประทานปล่อยนำ�้ ให้เพาะปลูกขา้ วนาปรงั

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 63 เพือ่ ชดเชยข้าวนาปีทเ่ี สยี หายจากน�้ำทว่ ม สำ� หรบั ผลผลติ ตอ่ ไรแ่ ละผลผลิต รวมของขา้ วนาปรงั เพม่ิ ขนึ้ เนอื่ งจากมนี ำ้� เพยี งพอตอ่ การเพาะปลกู ถงึ แม้ จะมกี ารระบาดของแมลงบว่ั ในภาคเหนอื ตอนลา่ ง เชน่ จงั หวดั พจิ ติ ร พษิ ณโุ ลก และนครสวรรค์ เปน็ ตน้ แตผ่ ลผลติ ได้รับความเสยี หายเพียงเล็กน้อย 1.2.2 การตลาด 1) ความตอ้ งการใช้ ปี 2550 - 2554 ความต้องการใช้ภายในประเทศ เพือ่ การบริโภค ทำ� เมลด็ พันธ์ุ อาหารสัตว์ และอตุ สาหกรรมแปรรูปอ่นื ๆ เพิ่มข้นึ จาก 16.26 ลา้ นตนั ข้าวเปลอื ก ในปี 2550 เปน็ 18.31 ลา้ น ตันข้าวเปลอื ก ในปี 2554 หรอื เพิ่มข้นึ รอ้ ยละ 3.31 ต่อปี เนื่องจากการ เพ่ิมข้ึนของจ�ำนวนประชากรในประเทศ จ�ำนวนสัตว์ และผลิตภัณฑ์ อตุ สาหกรรมอาหารอ่นื ๆ ในปี 2554 การใชใ้ นประเทศมีปริมาณ 18.31 ลา้ นตนั ข้าวเปลอื ก ลดลงจาก 18.36 ลา้ นตันข้าวเปลอื ก ในปี 2553 หรอื ลดลงรอ้ ยละ 0.27 2) การสง่ ออก ปี 2550 - 2554 ปรมิ าณและมูลคา่ การสง่ ออก เพม่ิ ขนึ้ จาก 9.19 ลา้ นตนั ขา้ วสาร มลู คา่ 119,215 ลา้ นบาท ในปี 2550 เป็น 10.55 ลา้ นตนั ขา้ วสาร มูลคา่ 198,000 ล้านบาท ในปี 2554 หรอื เพ่มิ ขึ้นรอ้ ยละ 1.43 และ 8.61 ต่อปี ตามล�ำดบั ปี 2554 คาดว่า สง่ ออกได้ 10.55 ลา้ นตันขา้ วสาร มูลคา่ 198,000 ล้านบาท เมื่อเทียบ

64 การวิเคราะห์สถานการณด์ า้ นการเกษตร กับปี 2553 ทีส่ ง่ ออกได้ 8.94 ล้านตันข้าวสาร มลู ค่า 168,193 ล้านบาท ปริมาณและมูลค่าเพ่ิมข้ึน คิดเป็นร้อยละ 18.01 และร้อยละ 17.72 ตามลำ� ดบั ซึ่งไทยสามารถส่งออกข้าวไดม้ ากเป็นประวัติการณ์ เน่ืองจาก ประเทศผู้ส่งออกและผู้น�ำเข้าข้าวบางประเทศประสบปัญหาภัยพิบัติทาง ธรรมชาติ บางประเทศยงั ใช้มาตรการหา้ มส่งออกขา้ ว ประกอบกบั บาง ประเทศผู้น�ำเข้าต้องน�ำเข้าข้าวเพื่อส�ำรองข้าวในสต็อกที่ลดลง ส่งผลให้ ส่ังซื้อขา้ วจากไทยเพม่ิ ขน้ึ 3) ราคา (1) ราคาทเ่ี กษตรกรขายได้ ปี 2550 - 2554 ราคาขา้ วเปลอื กนาปเี กษตรกร ขายได้ส�ำหรับข้าวเปลือกหอมมะลิ ข้าวเปลือกเจ้า 5% และข้าวเปลือก เหนยี วเมลด็ ยาว ของปี 2550 เฉลยี่ ตนั ละ 8,875 6,587 และ 10,710 บาท ตามล�ำดับ เพม่ิ ข้นึ เป็นตนั ละ 15,000 10,300 และ 13,500 บาท ตามลำ� ดบั ในปี 2554 หรอื เพม่ิ ขนึ้ รอ้ ยละ 11.62 7.59 และ 14.26 ต่อปี ตามลำ� ดบั เนือ่ งจากความตอ้ งการของตลาดโลกยงั คงมีอยูอ่ ย่างต่อเนือ่ ง ปี 2554 คาดว่าราคาเกษตรกรขายได้ส�ำหรับข้าวเปลือกหอมมะลิ และขา้ วเปลือกเจ้า 5% เฉล่ียตันละ 15,000 และ 10,300 บาท สงู ขน้ึ จากตนั ละ 13,171 และ 8,369 บาท ในปี 2553 คดิ เปน็ รอ้ ยละ 13.89 รอ้ ยละ 23.07 ตามลำ� ดบั สว่ นขา้ วเปลอื กเหนยี วเมล็ดยาว เฉลีย่ ตันละ 13,500 บาท ลดลงจากตนั ละ 15,109 บาท ในปี 2553 คิดเปน็ ร้อยละ 10.65 ราคาขา้ วทเี่ กษตรกรขายไดส้ ว่ นใหญป่ รบั ตวั สงู ขนึ้ เนอื่ งจากนโยบาย

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 65 แทรกแซงราคาของรฐั บาลทจ่ี ะยกระดบั ราคาขา้ วเปลอื กในประเทศใหส้ งู ขน้ึ ด้วยการก�ำหนดราคารับจ�ำน�ำสูงน�ำราคาตลาด ส�ำหรับราคาข้าวเหนยี ว ลดลงเนอื่ งจากความตอ้ งการของตลาดตา่ งประเทศในชว่ งครง่ึ ปหี ลงั ลดลง (2) ราคาส่งออก เอฟ.โอ.บี ปี 2550 - 2554 ราคาสง่ ออก เอฟ.โอ.บี ข้าว หอมมะลิ ข้าว 5% และข้าวเหนียวเมลด็ ยาว 10% ในปี 2550 เฉลยี่ ตนั ละ 561 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (19,267 บาท/ตนั ) 327 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (11,242 บาท/ตนั ) และ 673 ดอลลาร์สหรัฐฯ (23,097 บาท/ตัน) เพม่ิ ขึ้นเป็น ตนั ละ 1,051 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (33,730 บาท/ตนั ) 553 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (16,711 บาท/ตัน) และ 1,002 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (31,757 บาท/ตนั ) ในปี 2554 หรือเพิม่ ขน้ึ ร้อยละ 14.71 7.44 และ 13.06 ต่อปี ตามล�ำดับ ปี 2554 ราคาสง่ ออก เอฟ.โอ.บี ข้าวหอมมะลิ ข้าว 5% และขา้ วเหนยี ว เมล็ดยาว 10% เฉลี่ยตันละ 1,051 ดอลลารส์ หรัฐฯ (31,757 บาท/ตัน) 553 ดอลลารส์ หรัฐฯ (16,711 บาท/ตนั ) และ 1,002 ดอลลารส์ หรัฐฯ (30,272 บาท/ตนั ) สงู ขน้ึ จากตนั ละ 1,023 ดอลลารส์ หรฐั ฯ (32,149 บาท/ตัน) 493 ดอลลาร์สหรัฐฯ (15,505 บาท/ตัน) และ 901 ดอลลาร์ สหรฐั ฯ (28,253 บาท/ตนั ) คดิ เป็นรอ้ ยละ 2.74 ร้อยละ 12.17 และ รอ้ ยละ 11.21 ตามลำ� ดับ ราคาสง่ ออกปรบั ตัวสงู ขน้ึ ตามตน้ ทนุ การรบั ซ้ือ ขา้ วเปลือกท่เี พม่ิ ข้ึน

66 การวิเคราะหส์ ถานการณ์ด้านการเกษตร 2. แนวโน้มปี 2555 2.1 ของโลก 2.1.1 การผลิต กระทรวงเกษตรสหรัฐอเมริกา คาดว่าจะมีเนื้อท่ี เก็บเก่ียว 1,003.75 ลา้ นไร่ ได้ผลผลิตขา้ ว 460.95 ลา้ นตันขา้ วสาร (690.40 ลา้ นตันขา้ วเปลอื ก) และผลผลติ ตอ่ ไร่ 688 กิโลกรมั ทงั้ เนือ้ ที่ เกบ็ เก่ียวและผลผลติ เพ่มิ ข้ึนจากปี 2554 รอ้ ยละ 2.10 และร้อยละ 2.16 ตามลำ� ดบั เนอ่ื งจากคาดวา่ หลายประเทศจะเพม่ิ การผลติ ข้าว เพอ่ื ใหเ้ พยี งพอ ตอ่ การใช้บรโิ ภคในประเทศเพ่อื ลดการน�ำเขา้ เช่น บงั คลาเทศ จนี อยี ปิ ต์ อนิ เดีย อนิ โดนีเซีย ปากีสถาน ฟลิ ปิ ปินส์ และ ศรลี งั กา 2.1.2 การตลาด 1) ความตอ้ งการบริโภค ปี 2555 คาดวา่ จะมปี รมิ าณ 458.33 ลา้ นตนั ขา้ วสาร เพ่มิ ข้ึนจากปี 2554 ร้อยละ 2.42 เน่อื งจากการเพ่ิมข้นึ ของประชากร 2) การค้าขา้ วของโลก ปี 2555 คาดวา่ จะมปี รมิ าณ 32.92 ลา้ นตนั ขา้ วสาร ลดลงจาก 34.37 ล้านตันขา้ วสาร ของปี 2554 รอ้ ยละ 4.22 เนอ่ื งจาก ผลผลติ และสต็อกข้าวคงเหลือโลกเพ่มิ ข้นึ

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 67 (1) การส่งออก ประเทศทค่ี าดวา่ สง่ ออกเพม่ิ ขนึ้ เชน่ อารเ์ จนตนิ า ออสเตรเลีย จีน สหภาพยุโรป อินเดยี และปากีสถาน สว่ นประเทศทค่ี าดว่า สง่ ออกลดลง เช่น บราซิล เมียนมาร์ กัมพูชา ญ่ีปุน่ เวยี ดนาม และไทย (2) การนำ� เข้า ประเทศที่คาดว่าน�ำเข้าเพิ่มขึ้น เช่น โกตดิวัวร์ ฮ่องกง อหิ ร่าน เกาหลีใต้ มาเลเซยี เมก็ ซโิ ก ฟลิ ิปปินส์ ซาอดุ ิอาระเบีย และสหรัฐอเมริกา ส่วนประเทศที่คาดว่าจะน�ำเขา้ ลดลง ได้แก่ บงั คลาเทศ จีน คิวบา สหภาพยุโรป อนิ โดนเี ซีย โมแซมบคิ เซเนกัล และแอฟริกาใต้ 2.2 ของไทย 2.2.1 การผลิต 1) ขา้ วนาปี ปี 2554/55 สำ� นกั งานเศรษฐกจิ การเกษตร ประมาณการ ณ เดอื นตลุ าคม 2554 ว่ามีเนื้อท่เี พาะปลูก 61.946 ล้านไร่ ผลผลิต 20.250 ล้านตันข้าวเปลือก ผลผลิตต่อไร่ 326 กิโลกรัม เมอื่ เทยี บกบั ปี 2553/54 เนอื้ ทเ่ี พาะปลกู เพมิ่ ขน้ึ รอ้ ยละ 0.26 แตผ่ ลผลติ และผลผลติ ตอ่ ไรล่ ดลงรอ้ ยละ 16.82 และรอ้ ยละ 17.26 ตามลำ� ดบั โดย เนอื้ ทเ่ี พาะปลกู เพมิ่ ขน้ึ เนอ่ื งจากตน้ ฤดเู พาะปลกู ฝนตกสมำ่� เสมอและกระจาย ตวั ดี ประกอบกับโครงการภาครัฐจูงใจให้เกษตรกรปลูกเพ่ิมข้ึน สำ� หรับ ภาพรวมของผลผลติ ลดลง เนอ่ื งจากเน้ือที่เพาะปลูกขา้ วส่วนใหญป่ ระสบ อทุ กภยั ทง้ั ภาคเหนอื ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคกลาง โดยเฉพาะ ลุ่มน้�ำเจ้าพระยา ในภาคเหนือตอนล่างและภาคกลาง ตั้งแต่ปลายเดือน

68 การวเิ คราะห์สถานการณด์ ้านการเกษตร กรกฎาคม 2554 จากอทิ ธพิ ลมรสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใต้ รอ่ งความกดอากาศ และพายุ ท้ังน้ี เกษตรกรจะเกบ็ เกย่ี วผลผลติ ตงั้ แต่เดือนสิงหาคม 2554 และเก็บเกี่ยวมากในเดอื นพฤศจกิ ายน 2554 ประมาณ 9.815 ลา้ นตัน ขา้ วเปลอื ก และเดอื นธนั วาคม 2554 ประมาณ 4.631 ลา้ นตนั ขา้ วเปลอื ก หรอื คดิ เปน็ รอ้ ยละ 48.47 และรอ้ ยละ 22.87 ของผลผลติ ขา้ วนาปที ง้ั หมด 2) ขา้ วนาปรงั ปี 2555 สำ� นกั งานเศรษฐกจิ การเกษตร ประมาณการ ณ เดือนธันวาคม 2554 ว่ามเี นอื้ ท่เี พาะปลกู 16.692 ลา้ นไร่ ผลผลิต 10.798 ล้านตัน และผลผลติ ตอ่ ไร่ 647 กโิ ลกรมั เม่ือ เทยี บกบั ปี 2554 เนอื้ ทปี่ ลกู ผลผลติ และผลผลติ ตอ่ ไรเ่ พม่ิ ขนึ้ รอ้ ยละ 3.66 ร้อยละ 6.48 และรอ้ ยละ 2.70 ตามล�ำดบั ท้ังเนือ้ ที่ ผลผลิตและผลผลติ ตอ่ ไรเ่ พมิ่ ขน้ึ เนอื่ งจากปรมิ าตรนำ�้ ในอา่ งเกบ็ นำ�้ ทสี่ ำ� คญั และนำ�้ ตามธรรมชาติ มปี รมิ าณมากเพยี งพอตอ่ การเพาะปลกู ประกอบกับชาวนาบางส่วนปลูก ชดเชยข้าวนาปที ี่ได้รับความเสยี หายจากน้�ำทว่ ม ทัง้ น้ี คาดวา่ จะเก็บเกยี่ ว ได้ต้ังแต่เดือนกุมภาพันธ์ 2555 และจะเก็บเก่ียวมากในเดือนเมษายน 2555 ประมาณ 2.84 ลา้ นตนั ขา้ วเปลือก และเดอื นพฤษภาคม 2555 ประมาณ 3.51 ล้านตนั ขา้ วเปลือก หรือคดิ เป็นรอ้ ยละ 26.34 และร้อยละ 32.47 ของผลผลิตขา้ วนาปรงั ทง้ั หมด

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 69 2.2.2 การตลาด 1) ความตอ้ งการใช้ การใชใ้ นประเทศ ประกอบดว้ ยการบรโิ ภค การใชท้ ำ� พนั ธ์ุ และใชใ้ นอตุ สาหกรรมอาหารสัตว์และอ่นื ๆ โดยปี 2555 คาดว่าจะมีการ ใชใ้ นประเทศ 19.97 ลา้ นตนั ขา้ วเปลอื ก เพมิ่ ขน้ึ จาก 18.31 ลา้ นตนั ขา้ วเปลอื ก ของปี 2554 คดิ เป็นรอ้ ยละ 9.04 2) การสง่ ออก แมว้ ่าผลผลิตขา้ วนาปี ปี 2554/55 จะได้รบั ความ เสยี หายจากอทุ กภยั แตค่ าดว่าจะไม่กระทบการส่งออก เนื่องจากคาดว่า ผลผลติ ขา้ วนาปรงั ปี 2555 จะเพม่ิ ขึน้ รวมท้งั ภาครฐั และเอกชนยังมสี ต็ อกข้าวคงเหลอื อย่างไรกต็ าม ปี 2555 คาดว่าไทยจะสง่ ออกเพียง 8.50 ล้านตันข้าวสาร ลดลงจาก ปี 2554 รอ้ ยละ 19.43 เน่ืองจากอนิ เดยี หันมาสง่ ออกข้าวทไี่ มใ่ ชข่ า้ วบัสมาติ (ข้าวขาวและขา้ วนง่ึ ) อกี คร้ัง โดยรฐั อนุญาตให้สง่ ออก ไดจ้ ำ� นวน 2.50 ลา้ นตันขา้ วสาร ในชว่ งเดอื น ตลุ าคม 2554 - มีนาคม 2555 และมีราคาถกู กว่าราคาข้าวไทยและเวยี ดนาม นอกจากนี้ กระทรวงเกษตรสหรฐั อเมรกิ ายงั คาดการณว์ า่ ปี 2555 อนิ เดยี จะส่งออกข้าวเพิม่ ขึ้นเป็น 4.50 ล้านตันขา้ วสาร ดงั นน้ั คู่คา้ ขา้ วขาว และ ขา้ วนง่ึ ของอนิ เดยี ทม่ี าซอ้ื ขา้ วไทยในชว่ งทอี่ นิ เดยี งดการสง่ ออกจะหนั กลบั ไป นำ� เขา้ ข้าวจากอนิ เดียตามเดมิ ท�ำให้คาดวา่ ไทยจะเสยี ลูกค้าดงั กล่าวไป 3) ราคา แนวโนม้ ราคาปี 2555 คาดว่าจะสงู ขน้ึ จากปี 2554 เน่ืองจากความต้องการข้าวของโลกยังคงมีมาก ผู้ส่งออกหลายประเทศ ประสบภยั ธรรมชาติ และผนู้ ำ� เขา้ บางประเทศตอ้ งการนำ� เขา้ เพม่ิ ขน้ึ ประกอบ กบั นโยบายรบั จำ� นำ� ของภาครฐั ทก่ี ำ� หนดราคารบั จำ� นำ� ในราคาสงู นำ� ตลาด

70 การวิเคราะห์สถานการณ์ด้านการเกษตร 2.2.3 ปจั จยั ทีม่ ผี ลกระทบตอ่ การผลิตและการส่งออกข้าวในปี 2555 1) ราคาข้าวไทย ราคาข้าวข้ึนอยู่กับหลายปัจจัย เช่น ภาวะเศรษฐกจิ ของประเทศคคู่ า้ และนโยบายการคา้ ของประเทศคแู่ ขง่ เชน่ เวยี ดนาม อินเดยี และจนี นอกจากนย้ี ังขึน้ อยู่กับปจั จยั ในประเทศ เชน่ ผลผลิตภายในประเทศมีมาก-น้อยเพียงใด และนโยบายของภาครฐั ซ่งึ คาดว่า ราคาข้าวในประเทศในปี 2555 จะปรบั ตัวสงู ขน้ึ เนือ่ งจากอปุ ทานข้าว ลดลงจากผลกระทบจากอทุ กภยั และผลมาจากโครงการรบั จำ� นำ� ทกี่ ำ� หนด ราคารบั จำ� น�ำสงู น�ำตลาด โดยขา้ วขาวราคาตนั ละ 15,000 บาท และ ขา้ วหอมมะลิ ท่รี าคาตนั ละ 20,000 บาท ส่งผลกระทบต่อการแขง่ ขนั ของไทยในการสง่ ออกข้าว ไปยังตลาดโลก เน่ืองจากราคาขา้ วในประเทศ จะดึงให้ราคาส่งออกจะปรับตัวสูงขึ้นตามไปด้วย โดยในช่วงมกราคม - กนั ยายน 2554 ราคาสง่ ออก F.O.B ขา้ ว 5% เฉลยี่ ตนั ละ 529 ดอลลาร์ สหรฐั ฯ (15,891 บาท/ตนั ) และปรับตวั สงู ข้ึนเปน็ ตนั ละ 601 ดอลลาร์ สหรฐั (18,516 บาท/ตนั ) ในเดือนตลุ าคม 2554 และ 639 ดอลลาร์ สหรฐั ฯ (19,638 บาท/ตัน) ในเดอื นพฤศจิกายน 2554 2) คู่แข่งข้าวไทย ประเทศอินเดียผู้ผลิตข้าวรายใหญ่ อนั ดับ 2 ของโลก เร่มิ สง่ ออกข้าว ทีไ่ มใ่ ชข่ า้ วบสั มาติ (ขา้ วขาวและข้าวนึง่ ) ต้ังแต่ตลุ าคม 2554 - มนี าคม 2555 หลงั จากรัฐบาลประกาศห้ามส่ง ออกขา้ วท่ไี ม่ใชข่ า้ วบสั มาติ (ขา้ วขาวและขา้ วน่ึง) ตงั้ แตป่ ี 2551 เปน็ ตน้ มา และก�ำหนดราคาส่งออกต่�ำกว่าไทย ประมาณ 170 ดอลลาร์สหรัฐฯ ต่อตัน ท�ำใหล้ กู ค้าเดมิ และลกู คา้ ใหม่สว่ นหนึ่งหันไปซ้ือข้าวจากอนิ เดยี แทน

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 71 3) ผลกระทบจากอทุ กภยั ในประเทศผผู้ ลติ ขา้ วทสี่ ำ� คญั ในอาเซียน ไดแ้ ก่ เมียนมาร์ กัมพชู า เวียดนาม และไทย ทำ� ให้ผลผลิต ไดร้ บั ความเสยี หาย โดยกระทรวงเกษตรสหรฐั อเมรกิ า คาดคะเน ณ เดอื น พฤศจิกายน 2554 วา่ ผลผลิตข้าวปี 2555 ของเมยี นมาร์ กัมพชู า และ เวียดนาม จะลดลงเหลือ 10.50 4.80 และ 25.43 ล้านตนั ข้าวสาร เมอื่ เทียบกับปี 2554 ทีผ่ ลติ ได้ 10.75 5.20 และ 26.06 ล้านตันขา้ วสาร หรอื ลดลงรอ้ ยละ 2.33 รอ้ ยละ 7.69 และร้อยละ 2.41 ซึ่งผลกระทบ จากอทุ กภยั ครง้ั นท้ี ำ� ใหร้ ฐั บาลเมยี นมารอ์ ยรู่ ะหว่างการพจิ ารณาทจี่ ะระงบั การสง่ ออกข้าวจำ� นวน 50,000 ตนั เปน็ การชวั่ คราวจนถงึ ฤดกู าลผลติ หน้า เพอื่ ใหม้ ขี า้ วเพยี งพอตอ่ การบรโิ ภคในประเทศ สำ� หรบั อทุ กภยั ในประเทศไทย ไม่ไดส้ ่งผลกระทบตอ่ การสง่ ออกข้าว แมว้ า่ ผลผลติ ข้าวนาปี ปี 2554/55 ได้รับเสียหายประมาณ 4.89 ล้านตัน แต่เนื่องจากคาดว่าผลผลิต ขา้ วนาปรงั จะเพมิ่ ขนึ้ ประกอบกบั ภาครฐั และเอกชนยงั มสี ตอ็ กคงเหลอื อยู่ ประมาณ 4 - 5 ลา้ นตนั ขา้ วสาร ซ่ึงเมื่อรวมกับผลผลิตทเ่ี หลอื จากการ ใช้ในประเทศจำ� นวน 7.32 ล้านตนั ข้าวสาร (ผลผลติ - การใชใ้ นประเทศ = 20.49 ลา้ นตนั ข้าวสาร - 13.17 ล้านตันข้าวสาร) ไทยจะมผี ลผลติ เหลอื เพือ่ การส่งออกประมาณ 11 - 12 ล้านตันข้าวสาร

72 การวเิ คราะห์สถานการณ์ด้านการเกษตร ตารางท่ี 1 ผลผลิตขา้ วโลก หน่วย : ล้านตนั ขา้ วสาร ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อตั ราเพม่ิ ปี ผลตา่ ง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 ร้อยละ (2) 3.31 (1) (1) และ (2) บงั คลาเทศ 29.000 28.800 31.000 31.000 32.900 3.42 บราซลิ 7.695 8.199 8.570 7.929 9.257 0.11 33.000 0.30 พมา่ 10.600 10.730 10.150 10.550 10.750 6.95 8.840 -4.50 กัมพูชา 3.946 4.238 4.520 4.780 5.200 1.98 10.500 -2.33 จีน 127.200 130.224 134.330 136.570 137.000 -6.87 4.800 -7.69 อิยปิ ต์ 4.383 4.385 4.402 4.300 3.100 -0.40 141.000 2.92 อนิ เดยี 93.350 96.690 99.180 89.090 95.300 0.80 4.700 51.61 อินโดนเี ซีย 35.300 37.000 38.310 36.370 37.060 -0.45 100.000 4.93 ญีป่ ุน่ 7.786 7.930 8.029 7.711 7.720 -0.62 37.300 0.65 เกาหลใี ต้ 4.680 4.408 4.843 4.916 4.295 -1.19 7.680 -0.52 ปากีสถาน 5.450 5.700 6.900 6.800 4.700 0.81 4.240 -1.28 ฟิลิปปินส์ 9.775 10.479 10.755 9.772 10.539 32.10 6.650 41.49 ศรีลงั กา 18.250 2.200 2.227 2.650 2.400 2.85 10.650 1.05 เวียดนาม 22.922 24.375 24.393 24.993 26.057 5.23 2.900 -20.83 สหรัฐฯ 6.267 6.288 6.546 7.133 7.593 3.08 25.430 -2.41 ไทย* 19.564 21.185 20.889 21.196 22.760 21.99 6.035 -20.52 อืน่ ๆ 13.824 29.823 32.454 34.765 34.585 1.63 21.835 -4.06 รวม 419.992 432.654 447.498 440.525 451.216 35.394 2.34 460.954 2.16 หมายเหตุ : * ขอ้ มูลผลผลิตขา้ วไทย จากส�ำนกั งานเศรษฐกิจการเกษตร ทม่ี า : World Grain Situation and Outlook, USDA เดือนพฤศจกิ ายน 2554

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 73 ตารางท่ี 2 บัญชีสมดลุ ขา้ วของโลก หน่วย : ลา้ นตันขา้ วสาร รายการ ปี ปี ปี ปี ปี อตั ราเพม่ิ ปี ผลต่าง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 ร้อยละ (1) และ (2) (2) 6.31 (1) 1.63 3.97 สตอ๊ กตน้ ปี 76.600 75.098 79.966 79.966 94.200 2.10 97.938 2.16 1.45 460.954 -4.22 ผลผลติ 419.992 432.654 447.498 447.498 451.216 32.920 2.42 2.10 458.326 นำ� เข้า 31.917 29.763 29.335 29.335 34.369 7.20 ใชใ้ น 421.508 427.402 435.931 435.931 447.478 ประเทศ สง่ ออก 31.917 29.763 29.335 29.335 34.369 32.920 -4.22 100.566 2.68 สต๊อก 75.098 79.966 91.533 91.533 97.938 ปลายปี ที่มา : World Grain Situation and Outlook, USDA เดือนพฤศจกิ ายน 2554

74 การวิเคราะห์สถานการณด์ า้ นการเกษตร ตารางท่ี 3 การบรโิ ภคขา้ วของโลก หน่วย : ล้านตนั ข้าวสาร ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อตั ราเพ่ิม ปี ผลต่าง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 รอ้ ยละ จีน 127.200 127.450 133.000 134.320 1.73 (1) และ (2) อินเดยี (2) (1) 2.96 อินโดนีเซีย 135.000 139.000 บงั คลาเทศ เวยี ดนาม 86.700 90.466 91.090 85.690 90.000 0.20 94.000 4.44 ฟิลปิ ปินส์ ไทย* 35.900 36.350 37.100 38.000 39.000 2.12 39.550 1.41 เมยี นมาร์ บราซลิ 29.764 30.747 31.000 31.600 33.800 2.86 34.200 1.18 ญีป่ นุ่ อ่ืนๆ 18.775 19.400 19.000 19.150 19.300 0.42 19.550 1.30 รวม 12.000 13.499 13.100 13.125 13.150 1.56 13.175 0.19 10.732 11.098 11.267 12.120 12.084 3.31 13.177 9.05 10.670 10.249 9.648 9.850 9.850 -1.98 9.900 0.51 8.400 8.350 8.400 8.477 8.400 0.15 8.500 1.19 8.250 8.162 8.326 8.200 8.125 -0.26 8.250 1.54 73.117 71.631 74.000 77.326 78.769 2.28 80.101 1.69 421.508 427.402 435.931 437.858 447.478 1.45 458.326 2.42 ที่มา : World Grain Situation and Outlook, USDA เดอื นพฤศจกิ ายน 2554

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 75 ตารางที่ 4 ปริมาณการสง่ ออกขา้ วของโลก หนว่ ย : ลา้ นตันขา้ วสาร ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อัตราเพิ่ม ปี ผลต่าง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 ร้อยละ ไทย* (1) และ (2) เวยี ดนาม .193 10.210 10.210 8.940 (2) 1.44 (1) -19.43 อินเดยี 4.522 4.649 4.649 6.734 10.550 13.25 8.500 -4.29 ปากสี ถาน 6.301 3.383 3.383 2.052 7.000 -14.03 6.700 18.42 สหรัฐฯ 2.696 3.050 3.050 4.000 3.800 3.53 4.500 33.93 บราซิล 3.025 3.267 3.267 3.868 2.800 3.17 3.750 -6.15 อุรกุ วัย 0.201 0.511 0.511 0.430 3.250 35.48 3.050 -10.00 กัมพูชา 0.734 0.742 0.742 0.808 1.000 6.75 0.900 -12.82 เมยี นมาร์ 0.450 0.500 0.500 1.000 0.975 25.74 0.850 -20.00 อารเ์ จนตนิ า 0.031 0.541 0.541 0.445 1.000 92.35 0.800 -16.67 อนื่ ๆ 0.436 0.408 0.408 0.468 0.900 8.07 0.750 8.33 รวม 4.328 2.502 2.502 2.862 0.600 -9.23 0.650 -0.96 31.917 29.763 29.335 31.607 2.494 2.10 2.470 -4.22 34.369 32.920 หมายเหตุ : * ข้อมูลการส่งออกข้าวไทย จากกรมศุลกากร ทม่ี า : World Grain Situation and Outlook, USDA เดือนพฤศจิกายน 2554

76 การวเิ คราะห์สถานการณ์ด้านการเกษตร ตารางที่ 5 ส่วนแบง่ การตลาดข้าวในตลาดโลก หน่วย : ลา้ นตนั ข้าวสาร ปี 2552/53 ปี 2553/54 ปี 2554/55 ปรมิ าณ ส่วนแบง่ ปรมิ าณ ส่วนแบง่ ประเทศ ปริมาณ ส่วนแบง่ 8.940 การตลาด การตลาด การตลาด ไทย 28.28 10.550 30.70 8.500 25.82 เวยี ดนาม 7.000 20.37 6.700 20.35 อนิ เดีย 6.734 21.31 3.800 11.06 4.500 13.67 ปากสี ถาน 2.800 8.15 3.750 11.39 สหรัฐฯ 2.052 6.49 3.250 9.46 3.050 9.26 บราซลิ 1.000 2.91 0.900 2.73 อุรุกวยั 4.000 12.66 0.975 2.84 0.850 2.58 กมั พูชา 1.000 2.91 0.800 2.43 เมียนมาร์ 3.868 12.24 0.900 2.62 0.750 2.28 อาร์เจนตินา 0.600 1.75 0.650 1.97 อ่ืนๆ 0.430 1.36 2.494 7.26 2.470 7.50 รวม 34.369 100.00 32.920 100.00 0.808 2.56 1.000 3.16 0.445 1.41 0.468 1.48 2.862 9.05 31.607 100.00 ทีม่ า : World Grain Situation and Outlook, USDA เดอื นพฤศจิกายน 2554

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 77 ตารางท่ี 6 ปริมาณการนำ� เขา้ ขา้ วของโลก หน่วย : ลา้ นตันข้าวสาร ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อัตราเพ่ิม ปี ผลตา่ ง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 รอ้ ยละ 2554/55 ร้อยละ (1) และ (2) ไนจีเรีย 1.550 1.800 2.000 2.000 (2) 8.39 (1) 0.00 2.000 2.400 2.200 -5.01 2.200 46.67 ฟลิ ปิ ปินส์ 1.900 2.500 1.470 1.000 1.500 -4.32 2.200 7.14 0.250 1.150 1.400 14.80 1.500 -36.36 อหิ รา่ น 1.460 1.430 1.089 1.140 2.200 9.97 1.400 4.35 1.072 1.069 1.150 1.85 1.200 4.55 อินโดนเี ซยี 2.000 0.350 1.086 0.907 1.100 3.99 1.150 8.65 1.383 1.216 1.040 -5.18 1.130 -6.96 อิรกั 0.773 0.975 0.800 0.840 1.150 -1.21 1.070 5.56 0.150 0.660 0.900 -10.87 0.950 -46.43 ซาอดุ อิ าระเบยี 0.961 1.166 18.035 19.225 1.400 3.37 0.750 -4.72 29.335 31.607 20.329 2.10 19.370 -4.22 มาเลเซยี 0.799 1.039 34.369 32.920 สหภาพยโุ รป 1.342 1.520 โกตดวิ ัวร์ 0.980 0.800 บงั คลาเทศ 1.570 1.658 อ่นื ๆ 18.582 16.525 รวม 31.917 29.763 ทมี่ า : World Grain Situation and Outlook, USDA เดือนพฤศจกิ ายน 2554

78 การวเิ คราะห์สถานการณด์ ้านการเกษตร ตารางท่ี 7 สต๊อกข้าวของโลก หน่วย : ล้านตันขา้ วสาร ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อัตราเพิม่ ปี ผลต่าง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 รอ้ ยละ จนี (1) และ (2) อินเดีย 35.915 37.762 38.546 40.534 (2) 4.19 (1) 4.40 อนิ โดนเี ซยี 11.430 13.000 19.000 20.500 42.572 20.37 44.447 6.52 ญีป่ ุน่ 4.607 5.607 7.057 6.577 23.000 9.96 24.500 -12.43 ฟิลปิ ปินส์ 2.406 2.556 2.715 2.693 6.837 3.53 5.987 -0.72 เวยี ดนาม 4.868 4.418 4.673 3.520 2.788 -15.08 2.768 -13.49 สหรฐั ฯ 1.392 2.018 1.961 1.470 2.409 1.15 2.084 -18.53 อน่ื ๆ 1.266 0.935 0.977 1.184 1.727 6.12 1.407 -20.41 รวม 13.214 13.670 16.604 17.722 1.514 8.05 1.205 6.30 75.098 79.966 91.533 94.200 17.091 7.20 18.168 2.68 97.938 100.566 ทม่ี า : World Grain Situation and Outlook, USDA เดอื นพฤศจิกายน 2554

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 79 ตารางท่ี 8 เน้อื ทีเ่ พาะปลูก ผลผลติ และผลผลิตต่อไร่ ของข้าวนาปี และนาปรัง ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อตั ราเพิม่ ปี ผลตา่ ง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 ร้อยละ 2554/55 ร้อยละ ขา้ วนาปี (1) และ (2) - เนอ้ื ท่ีปลูก (ลา้ นไร)่ 57.542 57.386 57.422 57.497 *(2) *(1) 0.26 - ผลผลติ (ล้านตัน) 22.804 23.308 23.235 23.253 61.784 1.45 61.946 -16.82 - ผลผลติ ตอ่ ไร่ (กก.) 24.344 1.29 20.250 -17.26 ข้าวนาปรัง 397 406 405 404 3.66 - เนื้อทป่ี ลูก (ล้านไร่) 10.074 12.801 12.402 15.223 394 -0.20 326 6.48 - ผลผลติ (ลา้ นตัน) 6.802 8.791 8.415 8.863 16.102 11.75 16.692 2.70 - ผลผลติ ตอ่ ไร่ (กก.) 10.141 8.40 10.798 0.97 ขา้ วรวม 675 687 679 582 -9.97 - เนือ้ ท่ปี ลูก (ล้านไร่) 67.616 70.187 69.824 72.720 630 -2.99 647 -10.84 - ผลผลติ (ล้านตัน) 29.642 32.099 31.650 32.116 77.886 3.23 78.638 - ผลผลติ ตอ่ ไร่ (กก.) 34.485 3.08 31.048 438 457 453 442 443 -0.11 395 หมายเหตุ : * ประมาณการ ณ เดอื นธันวาคม 2554 ทีม่ า : ศนู ย์สารสนเทศการเกษตร สำ� นักงานเศรษฐกิจการเกษตร

80 การวิเคราะห์สถานการณด์ า้ นการเกษตร ตารางท่ี 9 อปุ สงคแ์ ละอปุ ทานข้าวของไทย หนว่ ย : ล้านตนั ข้าวเปลอื ก ประเทศ ปี ปี ปี ปี ปี อตั ราเพ่ิม ปี ผลต่าง 2549/50 2550/51 2551/52 2552/53 2553/54 รอ้ ยละ 2554/55 ร้อยละ ผลผลติ (1) และ (2) ความตอ้ งการใช้ 29.642 32.099 31.650 32.116 (2) (1) การสง่ ออก 16.261 16.815 17.071 18.364 9.97 13.929 15.479 13.061 13.545 34.485 3.08 31.048 9.04 (9.193) (10.216) (8.620) (8.940) -19.43 18.309 3.31 19.965 15.985 1.43 12.879 (10.550) (8.500) ทีม่ า : ประมาณการ ณ เดอื นธนั วาคม 2554, ( ) หนว่ ยลา้ นตนั ข้าวสาร, อตั ราแปรสภาพข้าวเปลอื กเปน็ ขา้ วสาร 1 : 0.66 ตารางท่ี 10 ปรมิ าณและมูลคา่ การสง่ ออกข้าวของไทย ปี ปรมิ าณ (ล้านตนั ข้าวสาร) มลู ค่า (ลา้ นบาท) 2550 9.193 119,215 2551 10.216 203,219 2552 8.620 172,208 2553 8.940 168,193 2554* 10.550 198,000 อัตราเพ่ิม (ร้อยละ) 1.43 8.61 2555* 8.500 160,000 หมายเหตุ : * ประมาณการ ณ เดือนธันวาคม 2554 ทม่ี า : ส�ำนักงานเศรษฐกจิ การเกษตร โดยความรว่ มมือของกรมศลุ กากร

บทท่ี 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 81 ตารางท่ี 11 ราคาขา้ วทเ่ี กษตรกรขายได้ และราคาส่งออก เอฟ.โอ.บี ขา้ วหอมมะลิ ข้าว 5% ข้าวเหนยี วเมล็ดยาว 10% ปี เกษตรกร ส่งออก F.O.B* เกษตรกร ส่งออก F.O.B* เกษตรกร ส่งออก F.O.B* (บาท/ตัน) (บาท/ตนั ) ($/ตนั ) (บาท/ตัน) (บาท/ตนั ) ($/ตัน) (บาท/ตัน) (บาท/ตัน) ($/ตัน) 2550 8,875 19,267 561 6,587 11,242 327 10,710 23,097 673 2551 12,536 30,083 910 9,848 22,767 688 6,327 19,289 585 2552 13,819 31,884 937 9,257 18,912 554 9,363 17,818 524 2553 13,171 32,149 1,123 8,369 15,505 493 15,109 28,235 901 2554** 15,000 31,757 1,051 10,300 16,711 55 13,500 30,272 1,002 อตั ราเพ่มิ 11.62 11.25 14.71 7.59 4.17 7.44 14.26 9.66 13.06 (ร้อยละ) หมายเหตุ : * ราคาสง่ ออกขา้ ว F.O.B หอมมะลิชัน้ 2 (ใหม่), ** ประมาณการ ณ เดอื นธันวาคม 2554 ที่มา : ส�ำนักงานเศรษฐกจิ การเกษตร

82 การวเิ คราะห์สถานการณ์ดา้ นการเกษตร ตารางที่ 12 ปรมิ าณและรอ้ ยละการเกบ็ เกย่ี วขา้ วนาปี ปี 2554/55 รายเดอื น หนว่ ย : ตนั ขา้ วเปลอื ก รายการ ส.ค. 4 ปรมิ าณและร้อยละผลผลติ ขา้ วนาปี ปี 2554/55 รายเดอื น รวม ก.ย.54 ต.ค. 4 พ.ย.54 ธ.ค.54 ม.ค.55 ก.พ.55 มี.ค.55 เม.ย.55 20,250,000 ปรมิ าณ 1,107,675 2,101,950 1,915,650 9,815,175 4,631,175 321,975 147,825 119,475 89,100 100.00 ร้อยละ 5.47 10.38 9.46 48.47 22.87 1.59 0.73 0.59 0.44 หมายเหตุ : พยากรณ์ ณ เดือนตุลาคม 2554 ทม่ี า : สำ� นกั งานเศรษฐกจิ การเกษตร ตารางท่ี 13 ปรมิ าณและรอ้ ยละการเกบ็ เกย่ี วขา้ วนาปรงั ปี 2555 รายเดอื น หนว่ ย : ตนั ขา้ วเปลอื ก รายการ ก.พ. 55 ปริมาณและร้อยละผลผลิตขา้ วนาปรัง ปี 2555 รายเดือน รวม ปรมิ าณ 123,706 ม.ี ค. 55 เม.ย. 55 พ.ค. 55 ม.ิ ย. 55 ก.ค.55 ส.ค.55 ก.ย.55 ต.ค.55 รอ้ ยละ 1.15 10,797,700 878,451 2,844,577 3,506,726 1,997,024 827,957 511,439 92,387 15,433 100.00 8.14 26.34 32.47 18.49 7.67 4.74 0.86 0.14 หมายเหตุ : พยากรณ์ ณ เดอื นธันวาคม 2554 ท่มี า : สำ� นักงานเศรษฐกิจการเกษตร

บทที่ 3 ความสำ� คญั ของการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 83 ตารางท่ี 14 เปรยี บเทยี บราคาสง่ ออก F.O.B ขา้ วของไทยกบั ประเทศคแู่ ขง่ ทส่ี ำ� คญั หนว่ ย : ดอลลารส์ หรฐั ฯ ตอ่ ตนั รายการ ราคา ณ 21 พฤศจิกายน 2554 ราคา ณ 9 ธนั วาคม 2554 ขา้ วขาว ชนดิ 5% ไทย เวียดนาม อินเดีย ปากีสถาน ไทย เวยี ดนาม อินเดีย ปากีสถาน ไทยสูงกวา่ เวยี ดนามสูงกวา่ 610 550 460 450 630 520 460 450 อินเดยี สูงกวา่ 60 150 160 110 170 180 90 100 60 70 ข้าวน่ึง 10 10 ไทยสงู กวา่ อนิ เดียสูงกวา่ 600 480 475 615 480 475 120 125 135 140 5 5 ที่มา : www.riceonline.com

บท ิวเคราะห กสถาราตนลกาาดรมณะม ว งโลก สถานกกาารรณผล ติ และ สถานสขกถอาางนรจกณังากหรก าวณารดัรกก สตาำุพลหราผนรดรดลณกติ ขลบายรุวุที ธการตลาดหนอ ไมฝ รง่ั สผมัถิลนาตแนสลกะำากปราะรณหตกลลัาาดรง มันสำปะหลงั ของไทย

บทท่ี กรณศี ึกษา การวิเคราะหส์ ถานการณ์ ดา้ นการเกษตร

86 การวิเคราะหส์ ถานการณด์ ้านการเกษตร บทท่ี กรณศี กึ ษา การวเิ คราะห์สถานการณ์ 4ดา้ นการเกษตร 1. กรณีศึกษา “การวิเคราะหส์ ถานการณ์ การผลติ ข้าวของจังหวัดสุพรรณบุร”ี ไพรชั หวงั ดี ส�ำนักสง่ เสริมและพัฒนาการเกษตรเขตที่ 2 จงั หวดั ราชบุรี เรยี บเรยี ง การส่งเสริมการผลิตข้าวให้กับเกษตรกรผู้ปลูกข้าว ซง่ึ เปน็ อาชพี หลกั ทค่ี นไทยไดส้ บื ทอดความเปน็ ชาวนามา ตงั้ แตบ่ รรพบรุ ษุ โดยขา้ วเปน็ สนิ คา้ สง่ ออกและสรา้ งราย ไดใ้ หก้ บั ประเทศไทยในแตล่ ะปคี อ่ นขา้ งสงู รวมทง้ั ขา้ วยงั เป็นอาหารหลักที่คนไทยบริโภคกันท่ัวทั้งประเทศ มีทั้ง ขา้ วเจา้ และขา้ วเหนยี วขน้ึ อยกู่ บั ประเพณี วฒั นธรรมและ วถิ ชี วี ติ ของคนไทยในแตล่ ะภาค แตล่ ะพนื้ ที่ พนั ธข์ุ า้ วทใ่ี ช้ ปลูกส่วนใหญ่ข้ึนอยู่กับความเหมาะสมของพ้ืนที่ สภาพ แวดลอ้ มของความอุดมสมบรู ณท์ างน�้ำ ความพร้อมของ

บทท่ี 4 กรณศี กึ ษาการวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร 87 กรณศี กึ ษา \"การวเิ คราะหส์ ถานการณก์ ารผลติ ขา้ วของจงั หวดั สพุ รรณบรุ \"ี เกษตรกรในเร่ืองต้นทุนการผลิตความต้องการของตลาด เทคโนโลยีท่ี นำ� มาใชเ้ ปน็ เครอื่ งทนุ่ แรงในการผลติ และอกี หลากหลายประเดน็ ของขอ้ มลู ทีเ่ ขา้ มาเก่ียวขอ้ ง หรอื เป็นปัจจยั ในการผลติ ขา้ วของเกษตรกร ดงั นนั้ ความรทู้ นี่ กั สง่ เสรมิ การเกษตร มคี วามจำ� เปน็ ทค่ี วรจะตอ้ ง ศึกษาเรียนรู้ เข้าใจปรากฎการณ์ ท่ีเกิดข้ึน ทั้งนี้ก็เพื่อจะได้ท�ำบทบาท หนา้ ที่ของตนเองให้สอดคล้อง ตรงความตอ้ งการของเกษตรกร รวมถึง พื้นท่ีท่ีตนเองรับผิดชอบ ส�ำคัญท่ีสุดที่นักส่งเสริมการเกษตรจะต้องมี พนื้ ฐานความรกู้ ค็ อื 1) ความรหู้ ลกั ของนกั วชิ าการสง่ เสรมิ การเกษตร และ 2) ความรู้ของความเป็น “นักเกษตร” 1) ความรหู้ ลกั ของนักวิชาการส่งเสรมิ การเกษตร ความเป็นนักส่งเสริมการเกษตร ในกรมส่งเสรมิ การเกษตร ไมว่ า่ จะสงั กดั ในสว่ นกลางหรอื นกั วชิ าการสง่ เสรมิ การเกษตรทปี่ ฏบิ ตั งิ านในพน้ื ท่ี จะตอ้ งมคี วามร้หู ลักทจี่ �ำเปน็ ในการปฏิบัติหนา้ ท่ีอย่างน้อย 2 เร่ืองหลัก คือ ความรทู้ างการเปน็ นกั เกษตร และความรขู้ องความเปน็ นกั สง่ เสรมิ การเกษตร

88 การวเิ คราะหส์ ถานการณด์ า้ นการเกษตร สว่ นความรเู้ รอ่ื งอน่ื ๆ ในบทบาทของนกั จดั การขอ้ มลู นกั ศกึ ษาวจิ ยั หรอื อน่ื ๆ ต่างก็เป็นความรู้ท่ีจะต้องค้นหามาเพ่ิมเติมตามภาระงานท่ีได้รับ มอบหมาย สว่ นความรทู้ จ่ี ะตอ้ งมแี ละจะตอ้ งรคู้ อื ความรขู้ อง “นกั เกษตร” และความร้ขู อง “นักส่งเสรมิ การเกษตร” ซ่งึ ความร้ทู ้งั 2 ดา้ นน้ี จะเปน็ ความรู้หลักท่ีจะช่วยให้การปฏิบัติหน้าที่ ในฐานะนักวิชาการส่งเสริม การเกษตรในสังกัดกรมส่งเสริมการเกษตร เป็นบุคคลท่ีมีคุณค่าและมี ประโยชน์กับเกษตรกรและชุมชนเกษตร และท้ายที่สุดเป็นนักวิชาการ ส่งเสริมการเกษตร ทไ่ี ดร้ ับการยอมรบั จากเกษตรกร และองค์กรทีต่ นเอง สังกดั 2) ความรขู้ องความเปน็ “นกั เกษตร” การท�ำงานในบทบาทของนักวิชาการส่งเสริมการเกษตร ซึ่ง หมายความตามหลักการของกรมส่งเสริมการเกษตร คือ “ผู้น�ำการ เปลี่ยนแปลง (change Agent)” และก็หมายถึงความเกยี่ วข้องกบั การ ผลติ พชื เป็นหลัก เพราะเป็นภารกิจของกรมสง่ เสริมการเกษตร ฉะนน้ั ความรู้ ของความเป็น “นักเกษตร” ก็จะต้องเป็นผู้ที่มีความรู้ในด้านของการ “ผลติ พชื ” เมอ่ื นกั วชิ าการสง่ เสรมิ การเกษตรตอ้ งรบั ผดิ ชอบพนื้ ทใี่ ดพน้ื ทห่ี นงึ่ ซึ่งแต่ละขอบเขตความรับผิดชอบ ความเป็น “นักเกษตร” ก็จะต้อง เรียนรู้เร่ืองราวที่เกี่ยวกับพืชชนิดนั้นคือ 1) รู้วิธีปฏิบัติของเกษตรกร 2) รเู้ ทคโนโลย/ี งานวจิ ัยของพืชชนดิ น้นั 3) สามารถวเิ คราะหถ์ ึงความ แตกตา่ งระหวา่ งการปฏบิ ตั ขิ องเกษตรกรกบั ความรทู้ างวชิ าการ และทส่ี ำ� คญั คือ การประยุกต์ หรือสรปุ หรอื ก�ำหนด เปน็ ผลการประเมนิ การสง่ เสรมิ