สมุดภาพกระทรวงมหาดไทยเล่ม 1

ภาพหนา้ ซ้ายและขวา พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชด�ำเนินพร้อมด้วย ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี มายังพลับพลาพิธี ณ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ในพธิ พี ระราชทานพระพทุ ธนวราชบพติ ร ประจำ� จงั หวดั เชยี งใหม่ ณ ศาลากลางจงั หวดั เชยี งใหม่ เมอื่ วนั ที่ ๙ มกราคม พ.ศ. ๒๕๑๑ (ภาพจากนายจตุพจน์ ปิยมั ปตุ ระ) 49 I 49

รัชกาลท่ี ๑๐ เสดจ็ ฯ พระราชทานธงลกู เสือชาวบา้ น ภาพหน้าซ้ายและขวา พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (เม่ือครั้งดำ�รง พระราชอิสริยยศ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎ ราชกุมาร) เสด็จพระราชดำ�เนินมายังศาลากลางจังหวัด สมุทรปราการ ในพิธีพระราชทานธงลูกเสือชาวบ้าน เมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๙ โดยมนี ายอนันต์ อนนั ตกลู ผู้ว่าราชการจงั หวดั สมุทรปราการในขณะนนั้ เฝา้ ฯ รบั เสด็จ (ภาพจากนายอนนั ต์ อนนั ตกูล) 50 I 50

51 I 51

รชั กาลท่ี ๑๐ เสดจ็ ฯ พระราชทานพระพุทธนวราชบพติ ร พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (เมื่อครั้งด�ำรงพระราช อิสริยยศ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร) เสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองค์มาในการพระราชทานพระพุทธ นวราชบพิตร ประจ�ำจังหวัดระยอง ณ พลับพลาพิธีสวนศรีเมือง อำ� เภอเมืองระยอง เม่อื วนั ท่ี ๑๕ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ (ภาพจากหอจดหมายเหตแุ ห่งชาตเิ ฉลมิ พระเกยี รติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมพิ ลอดลุ ยเดช) 52 I 52

พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (เม่ือครั้งด�ำรงพระราช อิสริยยศ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร) เสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองค์มาในการพระราชทานพระพุทธ นวราชบพติ ร ประจำ� จงั หวดั ระนอง เมอ่ื วนั ท่ี ๒๑ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ (ภาพจากหอจดหมายเหตุแห่งชาตเิ ฉลิมพระเกยี รติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ภูมิพลอดลุ ยเดช) 53 I 53

พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (เมื่อคร้ังด�ำรงพระราชอิสริยยศ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร) เสด็จพระราชด�ำเนินแทนพระองคม์ าในการประกอบพธิ ียกเสาหลักเมืองประจำ� จังหวัดระนอง เมอื่ วันท่ี ๒๑ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๓๓ (ภาพจากหอจดหมายเหตุแหง่ ชาตเิ ฉลมิ พระเกยี รติ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั ภูมิพลอดุลยเดช) 54 I 54

สถานท่ี ศาลากลางจังหวัดต่างๆ ๒2 “...บัดนี้ได้ความว่า ตามวิธีที่กรมสรรพากรจัดน้ัน ราษฎรเล่นการพนันได้สะดวก เช่น อยา่ งมณฑลนครศรธี รรมราช มณฑลชมุ พร เดมิ มโี จรผรู้ า้ ยชกุ ชมุ ราษฎรกพ็ ากนั ยากจน ขดั สน ไม่เป็นอนั ทำ� มาหากนิ เมอ่ื ให้เลกิ การพนัน โจรผู้รา้ ยกส็ งบเบาบางลง การคา้ ขาย กเ็ จรญิ ตั้งแตอ่ นุญาตให้เลน่ การพนนั ได้อีก เกิดมโี จรผรู้ า้ ยชุกชมุ ขนึ้ ราษฎรไม่เป็นอนั ตงั้ หนา้ คา้ ขายทำ� มาหากนิ ทำ� ใหค้ วามเจรญิ ทม่ี อี ายแุ ลว้ กลบั ถอยหลงั ไปอกี เธอขออนญุ าต ใหเ้ ลกิ การพนนั ในมณฑลนครศรธี รรมราช มณฑลชมุ พรเสยี และควรจำ� กดั การเลน่ พนนั ในมณฑลอนื่ ๆ ใหน้ ้อยลงนั้น เปน็ การชอบแล้ว อนญุ าตใหเ้ ลกิ ...” พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีถึงกรมหม่ืนด�ำรงราชานุภาพ ลงวันที่ ๘ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๔๔๖ ทม่ี า : เอกสารราชการมณฑลนครศรธี รรมราช ในสมัยทีเ่ จ้าพระยายมราช (ป้นั สุขมุ ) เปน็ ขา้ หลวง เทศาภบิ าล ร.ศ. ๑๑๕ - ๑๒๕ (พ.ศ. ๒๔๓๙ - ๒๔๔๙) พมิ พใ์ นงานพระราชทานเพลงิ ศพหมอ่ มประยรู โสณกลุ ณ อยธุ ยา เม่อื วันที่ ๒๓ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๐ หน้า ๓๐๘ 55 I 55

ศาลากลางจงั หวดั ศาลากลางเมอื งอา่ งทอง มณฑลกรงุ เกา่ รมิ แม่น�้ำเจ้าพระยา ถ่ายเมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๘ โดยนายชารล์ รอบนิ ส์ ขา้ ราชการทปี่ รึกษาฝ่ายกฎหมาย กระทรวงมหาดไทย (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค)์ 56 I 56

ศาลาวา่ การมณฑลพิษณุโลก (ตอ่ มาคือศาลากลางจังหวัดพิษณโุ ลก) ถา่ ยเม่ือ พ.ศ. ๒๔๔๘ โดยนายชาร์ล รอบินส์ ตัง้ อยู่ริมแมน่ ้�ำน่าน ตรงข้ามกับวดั พระศรีรัตนมหาธาตวุ รมหาวหิ าร (ภาพจากนายธงชยั ลิขติ พรสวรรค์) 57 I 57

ภาพบน ศาลาว่าการมณฑลนครสวรรค์ (ต่อมาคอื ศาลากลางจังหวดั นครสวรรค์) ริมแม่นำ�้ เจา้ พระยา เย้อื งกบั วดั จอมคีรีนาคพรต ถ่ายโดยนายชารล์ รอบินส์ เม่อื พ.ศ. ๒๔๔๘ (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ติ พรสวรรค์) ภาพล่าง ศาลาว่าการมณฑลนครสวรรค์ ภาพยคุ ๒๔๖๐ (ไม่ทราบรายละเอยี ด) แลเห็นพลบั พลาพธิ แี ละคณะเสอื ป่า (ภาพจากสำ� นักหอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ) 58 I 58

ศาลากลางจงั หวัดล�ำพนู รมิ ถนนเชยี งใหม่ – ล�ำพนู ภาพยคุ ๒๔๘๐ (ภาพจากนายนเรนทร์ ปญั ญาภู) 59 I 59

60 I 60

ศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ ภาพยุค ๒๔๙๐ เดิมคือศาลาว่าการมณฑลพายัพ สร้างเม่ือ พ.ศ. ๒๔๖๗ เมื่อยกเลิกรูปแบบ การปกครองระบบเทศาภิบาลใน พ.ศ. ๒๔๗๖ จงึ ใช้เปน็ ศาลากลางจงั หวดั เชียงใหม่จนถงึ พ.ศ. ๒๕๓๙ ปัจจุบันเป็นท่ีต้งั ของหอศิลปวฒั นธรรมเมอื งเชียงใหม่ (ภาพจากศาสตราจารยก์ ันต์ พูนพิพฒั น์) 61 I 61

ศาลากลางเมืองไชยภูม์ิ มณฑลนครราชสมี า (ตอ่ มาคอื ศาลากลางจงั หวดั ชัยภมู )ิ ต้งั อยู่รมิ ถนนบรรณาการ สร้างเมอ่ื พ.ศ. ๒๔๕๘ ภาพยคุ ๒๔๖๐ (ภาพจากสำ� นกั หอจดหมายเหตุแห่งชาติ) 62 I 62

63 I 63

ศาลากลางเมืองหนองคาย ถ่ายเมือ่ พ.ศ. ๒๔๔๘ โดยนายชาร์ล รอบนิ ส์ (เดิมเปน็ ศาลาว่าการมณฑลลาวพวน ก่อนจะยา้ ยไปต้ังทท่ี ำ� การใหมบ่ ริเวณบ้านเดอ่ื หมากแขง้ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๖) (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค์) ศาลากลางจงั หวดั หนองคาย (หลงั ท่ี ๒) ถา่ ยเมอ่ื พ.ศ. ๒๔๙๐ ตงั้ อยรู่ มิ ถนนประจกั ษศ์ ลิ ปาคม สรา้ งเมอ่ื พ.ศ. ๒๔๗๒ ใช้งานจนถึง พ.ศ. ๒๕๔๔ จงึ ไดย้ า้ ยไปยังศาลากลางจังหวดั หนองคายแห่งใหม่ รมิ ถนนมติ รภาพ (ภาพจากครอบครัวเดชประดิยทุ ธ)์ 64 I 64

ภาพหมขู่ า้ ราชการมณฑลอุดร ถา่ ยทดี่ า้ นหน้าศาลาว่าการมณฑลอุดรเมือ่ พ.ศ. ๒๔๖๗ สันนิษฐานว่าเนือ่ งในพธิ ีเฉลมิ พระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจา้ อยูห่ ัว (ภาพจากร้อยต�ำรวจตรี ภวศิ หาญไฟฟา้ ) 65 I 65

หลวงธ�ำรงนาวาสวัสด์ิ (ถวัลย์ ธารีสวัสด์ิ – แถวนั่งที่ ๕ จากซ้าย) รัฐมนตรีทวั่ ไปหรือรฐั มนตรลี อยในรัฐบาลคณะราษฎร ถ่ายรูป รว่ มกับคณะขา้ ราชการจังหวัดนครพนม บรเิ วณด้านหนา้ ศาลากลางจงั หวัดนครพนม ในคราวมาตรวจราชการทั่วไป เม่อื พ.ศ. ๒๔๗๗ มพี ระพนมนครานุรกั ษ์ (ฮกไถ่ พศิ าลบตุ ร – แถวนง่ั ที่ ๔ จากซ้าย) ผวู้ ่าราชการจงั หวดั นครพนมต้อนรบั (ภาพจากนายธงชัย ลิขติ พรสวรรค)์ 66 I 66

คำ�บรรยายภาพเดิม “รูปหมู่ข้าราชการจังหวัดสุรินทร์ ถ่ายเม่ือวันที่ ๓๐ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๗ เวลา ๑๖ นาฬิกา” ประกอบดว้ ยขา้ ราชการจากกระทรวงตา่ งๆ มพี ระยาขจรธรณี (ปลงั่ โสภารกั ษ)์ ผวู้ า่ ราชการจงั หวดั สรุ นิ ทร์ (แถวนง่ั ท่ี ๖ จากซา้ ย) เปน็ ประธาน (ภาพจากนายวีรธรรม ตระกูลเงินไทย) 67 I 67

ศาลากลางจงั หวดั สรุ นิ ทรห์ ลงั เกา่ ตง้ั อยทู่ ตี่ ำ� บลในเมอื ง อำ� เภอเมอื ง จงั หวดั สรุ นิ ทร์ ถา่ ยเมอื่ พ.ศ. ๒๔๗๔ (เปน็ ศาลากลางหลงั แรก ของจงั หวัดสรุ นิ ทรใ์ ชง้ านมาจนถงึ ราว พ.ศ. ๒๕๑๕ จงึ ไดส้ รา้ งศาลากลางจังหวดั หลงั ใหมเ่ มอ่ื พ.ศ. ๒๕๑๖) (ภาพจากนายธงชยั ลขิ ติ พรสวรรค์) 68 I 68

ศาลาวา่ การมณฑลนครราชสมี า (ตอ่ มาคอื ศาลากลางจงั หวดั นครราชสมี าหลงั ที่๑) ถา่ ยเมอ่ื พ.ศ. ๒๔๗๖ ในคราวรฐั บาลคณะราษฎร ส่งรัฐมนตรตี วั แทนมาตรวจการจงั หวัดนครราชสมี า ภายหลงั คณะก่อการกบฏบวรเดชได้ยดึ เป็นฐานท่มี นั่ ต่อตา้ นรฐั บาล (ภาพจากมูลนิธพิ ระยาพหลพลพยุหเสนา) ศาลากลางจังหวัดนครราชสมี า (ภาพจากครอบครัวเดชประดิยทุ ธ์) 69 I 69

สถานตี �ำรวจภูธรจงั หวัดเพชรบุรี สงั กดั กรมต�ำรวจ กระทรวงมหาดไทย ถา่ ยในคราวพิธีฉลองรัฐธรรมนญู ฉบับจ�ำลอง ประจ�ำจงั หวัดเพชรบุรี เม่ือ พ.ศ. ๒๔๗๗ (ภาพจากนายธงชยั ลขิ ิตพรสวรรค์) 70 I 70

71 I 71

ศาลากลางจังหวัดเพชรบุรี ริมถนนราชวิถี ถ่ายในคราวพิธีฉลองรัฐธรรมนูญฉบับจ�ำลอง พ.ศ. ๒๔๗๗ แลเห็น บษุ บกทรงปราสาท ภายในตง้ั รัฐธรรมนูญฉบับจ�ำลอง ประจำ� จังหวดั เพชรบรุ ี (ภาพจากนายธงชยั ลขิ ิตพรสวรรค)์ 72 I 72

ศาลากลางจงั หวดั ตาก ภาพยคุ ๒๔๗๐ ไมท่ ราบรายละเอยี ด สนั นษิ ฐานวา่ เปน็ พธิ ฉี ลองรฐั ธรรมนญู ฉบบั จำ� ลอง ประจำ� จงั หวดั ตาก (ภาพจากนายอาชวิน โสภโณดร) 73 I 73

ศาลากลางจังหวัดพิจิตร ในคราวท�ำพิธีเปิดอาคาร มีพระชาติตระการ (หม่อมราชวงศ์จิตร คเนจร) ผู้ว่าราชการจังหวัดพิจิตร (แถวนัง่ ที่ ๖ จากซ้าย) รว่ มถา่ ยภาพกบั คณะขา้ ราชการภายในจงั หวัดเม่อื พ.ศ. ๒๔๗๓ (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ิตพรสวรรค์) 74 I 74

ศาลากลางจงั หวัดอทุ ัยธานี มีพระยาพิไชยสุนทร (ทองสขุ บญุ ศรีมานนท์) ผู้วา่ ราชการจงั หวดั อทุ ยั ธานี (แถวน่งั ท่ี ๖ จากขวา) ร่วมถา่ ยภาพกบั คณะขา้ ราชการภายในจังหวัด เมอ่ื วนั ท่ี ๑ ตลุ าคม พ.ศ. ๒๔๖๔ (ภาพจากนายอภวิ ฒั น์ สบื สาย) 75 I 75

ภาพบน ศาลากลางจงั หวดั สระบุรี (สร้างเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘) และคณะ ข้าราชการสรรพากรจังหวัดสระบุรี ถา่ ยเมอ่ื วนั ที่ ๘ มถิ นุ ายน พ.ศ. ๒๕๐๑ (ภาพจากนายวเิ ชษฐ แก้วมกุ ดา) ภาพล่าง ศาลากลางจงั หวดั สระบรุ ี ตง้ั อยรู่ ิมถนนพชิ ัยรณรงค์สงคราม ภาพยุค ๒๔๙๐ (ภาพจากนายธงชัย ลิขิตพรสวรรค)์ 76 I 76

ศาลากลางจงั หวดั นครนายก ตั้งอย่เู ชิงสะพานโปษยานนท์ รมิ แม่น�้ำนครนายก ภาพยคุ ๒๔๙๐ (ภาพจากนายธงชัย ลิขติ พรสวรรค์) ศาลากลางจงั หวัดนครนายก (หลังแรก) ภาพยุค ๒๕๐๐ (ภาพจากนายชัชวาล บำ� รงุ จติ ร) 77 I 77

ศาลากลางจงั หวัดชยั นาท รมิ แมน่ �ำ้ เจ้าพระยา ภาพยคุ ๒๔๙๐ (ภาพจากนายธงชยั ลขิ ิตพรสวรรค)์ 78 I 78

ศาลากลางจงั หวัดนครสวรรค์ (หลังแรก) ภาพยคุ ๒๔๙๐ ตงั้ อยู่รมิ ถนนสวรรค์วถิ ี เดมิ เป็นศาลาวา่ การมณฑลนครสวรรค์ จนถงึ พ.ศ. ๒๔๗๖ จงึ ใช้เปน็ ศาลากลางจงั หวดั สงั เกตว่ามกี ารตอ่ เติมมขุ ดา้ นหน้าอาคารเพิ่มเตมิ จากภาพหนา้ ๕๘ (ภาพจากครอบครวั เดชประดิยุทธ)์ 79 I 79

80 I 80

ศาลากลางจงั หวดั ภูเกต็ ถา่ ยเมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๑ ตง้ั อย่รู มิ ถนนนริศร บริเวณเชิงเขาโต๊ะแซะ สรา้ งเมือ่ พ.ศ. ๒๔๕๐ - ๒๔๕๖ พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั เสดจ็ ฯ มาทรงเปดิ ใชอ้ าคารเมอ่ื วนั ท่ี ๒๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๖๐ ใชง้ านจนถงึ พ.ศ. ๒๕๕๗ จงึ ยตุ ิการใช้งานอาคารเพอ่ื สรา้ งศาลากลางหลังใหม่ (ภาพจากส�ำนกั หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ) 81 I 81

ศาลากลางจงั หวัดพงั งา ภาพยุค ๒๔๙๐ ต้ังอยรู่ มิ ถนนเพชรเกษม สรา้ งเมือ่ พ.ศ. ๒๔๗๓ ปัจจุบันเป็นที่ต้งั ของสำ� นกั งานวัฒนธรรมจงั หวัดพังงา (ภาพจากพนั โท ฉุย จิตรน์ สุ นธ)์ 82 I 82

ศาลากลางจงั หวดั พัทลงุ ภาพยุค ๒๔๙๐ ตั้งอย่รู มิ ถนนราเมศวร์ ตอ่ มารื้อออกเพื่อสร้างศาลากลางจังหวัดพทั ลุงหลงั ใหม่ (ภาพจากนายธงชัย ลิขติ พรสวรรค์) 83 I 83

ศาลากลางจังหวัดยะลา (หลงั แรก) ภาพยคุ ๒๔๙๐ ต้ังอยบู่ ริเวณแยกถนนเอกราช ใช้งานจนถงึ พ.ศ. ๒๔๘๔ เกดิ เหตนุ ำ้� ท่วม หนักจนตอ้ งยตุ กิ ารใชง้ าน แล้วจงึ ย้ายที่ตัง้ ศาลากลางไปยงั บรเิ วณวงเวียนเมอื งยะลาในปจั จบุ ัน (ภาพจากส�ำนักหอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ) 84 I 84

ศาลากลางจังหวดั ยะลา (หลงั ท่ี ๒) ภาพยคุ ๒๔๙๐ เปน็ ท่ที �ำการช่วั คราวในช่วงหลังสงครามโลกครัง้ ที่ ๒ ระหว่างรอการ ก่อสร้างศาลากลางหลังใหม่บรเิ วณวงเวยี นเมืองยะลา (ภาพจากนายธงชยั ลิขิตพรสวรรค์) 85 I 85

ศาลากลางจังหวดั ยะลา (หลังที่ ๓) ภาพยคุ ๒๕๐๐ ตง้ั อยบู่ รเิ วณวงเวียนเมอื งยะลา ถนนสุขยางค์ (ภาพจากนายธงชัย ลขิ ติ พรสวรรค์) 86 I 86

ศาลากลางจงั หวดั ระยอง ต้งั อย่รู มิ ถนนตากสนิ มหาราช ในคราวน้ำ� ทว่ มเมอ่ื วนั ท่ี ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๐๓ (ภาพจากนางสุวรรณี จรงุ วงศเ์ สถยี ร) 87 I 87

88 I 88

ท่านำ้� นนทบรุ ี ริมแมน่ ำ�้ เจา้ พระยา แลเหน็ ศาลากลางจังหวัดนนทบรุ หี ลงั เก่า ภาพยุค ๒๕๑๐ (ภาพจากวดั ราษฎรน์ ยิ ม พระวินัยโสภณ (เสถยี ร) เจ้าคณะจงั หวัดนนทบรุ ี ธรรมยุต เออื้ เฟ้อื ภาพ) 89 I 89

โรงเรยี นนายอำ� เภอ (วทิ ยาลยั การปกครอง) ภาพถ่ายอาคารเมอื่ แล้วเสรจ็ ราว พ.ศ. ๒๕๑๐ ต้งั อยู่ริมถนนรงั สติ – นครนายก (คลอง ๖) อ�ำเภอธญั บรุ ี จงั หวัดปทุมธานี (ภาพจากบุตรและธดิ าของนายถวลิ สุนทรศารทูล) รถโดยสารของโรงเรียนนายอำ� เภอ กรมการปกครอง ซ่งึ บรรทกุ ผู้เข้ารับการอบรม จากกรุงเทพฯ ไปบา้ นนำ้� ก่�ำ อำ� เภอธาตพุ นม จังหวดั นครพนม ภาพยคุ ๒๕๑๐ (ภาพจากนายธงชยั ลขิ ติ พรสวรรค์) 90 I 90

ภารกิจและหน้าที่ของกระทรวงมหาดไทย ๓3 “…ข้าราชการของเราท่ีจะหาให้มีความรู้และสติปัญญาพอแก่หน้าที่ก็ยากอยู่ชั้นหน่ึง แล้ว แต่ถึงว่าได้คนท่ีมีความรู้และสติปัญญาพอ เช่น พระยาบรมบาท แต่ขาดความรู้ ความจริงในราชการไป กห็ ยอ่ นกำ� ลงั กว่าเขา ให้คดิ และเห็นใจข้าราชการซงึ่ รับราชการ อยู่ในที่ไกลและในท่ีส�ำคัญเช่นน้ี ถ้าไม่จัดการให้ได้ทราบความจริง ซ่ึงจะประกอบการ โตต้ อบแกค่ นตา่ งประเทศอยแู่ ลว้ ถงึ จะหาคนดปี ระจำ� ราชการไดท้ กุ ตำ� แหนง่ คงยงั ไมส่ นิ้ ความลำ� บาก ขอให้พิจารณาดใู นเรอื่ งนต้ี ามความรสู้ กึ ในใจของฉันใหจ้ งมาก” พระราชหัตถเลขาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีถึงกรมหลวงด�ำรงราชานุภาพ ลงวันท่ี ๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๔๖ ที่มา : พระราชหตั ถเลขารัชกาลที่ ๕ ทเ่ี กย่ี วกับภารกิจของกระทรวงมหาดไทย เล่มที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๑๓ หนา้ ที่ ๒๑๐ 91 I 91

การตรวจราชการทอ้ งที่ สมเด็จฯ กรมพระยาดำ�รงราชานภุ าพ เสด็จตรวจราชการมณฑลพายพั ทเี่ มอื งน่าน พ.ศ. ๒๔๔๑ จากซา้ ย แถวน่ัง ๑. เจ้าอุปราชเกา่ ๒. สมเดจ็ ฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ ๓. หมอ่ มเจา้ ทรงวุฒภิ าพ ดศิ กลุ ๔. เจ้าหลวงนา่ น ๕. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจณิ กติ บิ ดี ๖. พระยาสนุ ทรนุรกั ษ์ จากซา้ ย แถวยนื ๑. เจา้ ราชวงศ์ เมืองนา่ น ๒. เจา้ อุปราช เมอื งน่าน (ภาพจากสำ� นักหอจดหมายเหตุแหง่ ชาต)ิ 92 I 92

หลวงศิริสมบตั ิ (เชย – แถวนงั่ ท่ี ๓ จากขวา) ผวู้ า่ ราชการเมอื งพงั งา (ระหวา่ ง พ.ศ. ๒๔๔๑ – ๒๔๔๖) และคณะขา้ ราชการระดับสงู เมืองพงั งา (ภาพจากสำ� นกั หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ) 93 I 93

สมเด็จฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ เสดจ็ ตรวจราชการมณฑลอดุ ร พ.ศ. ๒๔๔๙ (ภาพจากส�ำนกั หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ) สมเดจ็ ฯ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ ทรงฉายบนประภาคารที่เกาะปราบ จงั หวดั สุราษฎรธ์ านี เมื่อคราวเสดจ็ ตรวจราชการมณฑลปกั ษ์ใต้ (ภาพจากส�ำนักหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต)ิ ภาพหนา้ ขวา ขบวนช้างสมเด็จฯ กรมพระยาดำ� รงราชานุภาพ เมอ่ื คราวเสดจ็ ตรวจราชการมณฑลอดุ ร พ.ศ. ๒๔๔๙ (ภาพจากสำ� นกั หอจดหมายเหตแุ ห่งชาติ) 94 I 94

95 I 95

สมเดจ็ เจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรคว์ รพินิต สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เสด็จตรวจราชการ ณ ศาลากลางจังหวัดน่าน (คุม้ เจา้ หลวงเมืองน่าน) ในคราวเสดจ็ ตรวจราชการมณฑลพายพั เม่อื พ.ศ. ๒๔๗๔ (ภาพจากสำ� นักหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต)ิ 96 I 96

ภาพบนและลา่ ง สมเด็จเจ้าฟา้ ฯ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต เสนาบดีกระทรวงมหาดไทย เสดจ็ ตรวจราชการ ณ ท่วี า่ การอ�ำเภอ บุญยืน จังหวัดน่าน ในคราวเสดจ็ ตรวจราชการมณฑลพายพั เมอื่ พ.ศ. ๒๔๗๔ (ภาพจากส�ำนักหอจดหมายเหตแุ ห่งชาต)ิ 97 I 97

สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมพระนครสวรรคว์ รพินติ เสนาบดกี ระทรวงมหาดไทย ประทับยนื ฉายพระรปู ร่วมกับคณะขา้ ราชการฝา่ ยปกครอง และฝ่ายทหาร ณ ศาลากลางจงั หวัดนา่ น เม่อื พ.ศ. ๒๔๗๔ (ภาพจากส�ำนักหอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ) 98 I 98