Fjalori

FJALORI PËRGJITHSHËMI FUSHËS SËTELEKOMUNIKACIONIT Publikim i parë



FJALORI PËRGJITHSHËMI FUSHËS SËTELEKOMUNIKACIONIT Publikim i parë Tiranë, 2015

Publikimi i Parë 2015:Nën kujdesin e Drejtorit tëPërgjithshëm, Dr. Erkan TABAK©: ALBtelecom sh.a., Drejtoria eMarrëdhënieve me Publikun dheMedian Të gjitha të drejtat të rezervuara.Ndalohet rreptësisht kopjimi, emetimi,ripublikimi dhe përdorimi i materialitdhe përmbajtjes në këtë fjalor përqëllime përfitimi pa miratimin me shkrimtë ALBtelecom sh.a..Për çdo çështje në lidhje me këtë fjalorlutemi të na kontaktoni në adresë[email protected]. Përpunimi Grafik & Kopertina: Ilmi Shahu Shtypur në shtypshkronjën “Mileniumi i ri”

Këtë fjalor mund ta gjeni në mënyrë elektronike edhe në linkun www.albtelecom.al/fjalori



5 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT 1+1 rrjetit të telekomunikacioneve, zëri në vetvete përgjatë telefonatës Në telekomunikacion “1+1” është modulohet vetëm në frekuenca mënjë formë organizimi e mbrojtjes së të larta (150 MHz e sipër), pra ështëtrafikut, ku për çdo kanal trafiku një proces plotësisht analog.ekziston një kanal tjetër për mbrojtjenë rast se kanali i parë difektohet. 10 Base T 1:n Është një standard (për shtresën fizike të një rrjeti interneti Në telekomunikacion “1:n” është dhe bazohet në përdorimin enjë formë organizimi e mbrojtjes së kabllove me fije bakri të izoluaratrafikut, ku një kanal i vetëm shërben e të ndërthurura në çifte) i lidhjespër të mbrojtur “n” kanale trafiku. Ethernet (IEEE 802.3) që bën tëDuhet theksuar se në rast defekti mundur transmetimin me shpejtësi(pavarësisht nga numeri i kanaleve 10Mbps. Njihet edhe me emrintë difektuar) mund të mbrohet vetëm Ethernet me një çift përcjellësish tënjë kanal nga “n” të tillë. përdredhur. Përdoret për lidhje me distancë deri 100 m. 1G – Gjenerata e parë errjeteve të lëvizshme (celular / 10 Gigabit Ethernet (10GE) –mobile) 10 Gigabit Ethernet I referohet gjeneratës së parë 10 Gigabit Ethernet (që shënohet(1G) të telefonise së lëvizshme edhe 10GE ose 10GbE) është(celular / mobile) zhvilluar në bazë një standard IEEE 802.3ae për tëtë parimeve të teknologjisë pa tel realizuar një lidhje që suporton një(wireless). Kjo gjeneratë mbështetet shpejtësi transmetimi prej 10 Gigabitnë përdorimin e standardeve për sekondë (10Gbps). Në varësianaloge të telekomunikimit, të cilat të tipit të lidhjes arrihen distancajanë prezantuar në vitet 1980 dhe nga disa dhjetëra metra deri disavazhduan të ishin zotëruese deri dhjetëra kilometra (psh. deri 40kmnë zëvendësimin e teknologjisë 1G për fibrën optike singlemode).me teknologjinë e re të gjeneratëssë brezit të dytë (2G). Gjithashtu, 100 Base X (100 Mbps Ethernet)vlen të theksohet se pavarësisht – 100 Base Xnga menyra se si ka qenë sistemii transmetimit që shërbente për 100 Base X është një gruplidhjen e stacioneve të rrjetit 1G, standardesh të lidhjes Ethernetapo për lidhjen me pjesën tjetër të 

FJALOR I PËRGJITHSHËM 6I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITqë bën të mundur transmetimin STP (ku çifti i parë përdoret përme shpejtësi 100Mbps. Gjithashtu transmetim dhe i dyti për marrje)njihet edhe me emrin Ethernet i për realizimin e lidhjes. Distancashpejtë (Fast Ethernet). Dallojë tipe e rekomanduar është deri 100m.të ndryshme të 100 Base X si p.sh.: Bazohet në standardin IEEE 802.3. 100BASE–FX 1000 Base X (1Gbps Ethernet) – 1000 Base X (1G Ethernet) Është lidhja 100 Mbps FastEthernet, e cila përdor dy fibra 1000 Base X është një grupmultimode për një link. Distanca standardesh i lidhjes Ethernet qëmaksimale e rekomanduar është bën të mundur transmetimin mederi 400m. Bazohet në standardin shpejtësi 1000 Mbps (1Gbps).IEEE 802.3. Përgjithësisht përdor fibrat optike për realizimin e lidhjes, por në disa 100BASE–T raste përdor edhe kabllot e bakrit të skermuara. Gjithashtu njihet edhe Është lidhja 100 Mbps Fast me emrin Gigabit Ethernet. PërdoretEthernet, e cila përdor kabllo UTP në realizimin e lidhjeve nga disa(të rrjeteve LAN) për realizimin e metra deri në dhjetëra km. Bazohetlidhjes. Distanca e rekomanduar në standardin IEEE 802.3.z.është deri 100m. Bazohet në Dallojmë tipe të ndryshme të 1000standardin IEEE 802.3. Base X, si p.sh.: 100BASE–T4 »» 1000BASE–CX – e destinuar për të realizuar lidhjet me kabllo Është lidhja 100 Mbps Fast bakri për distancë deri 25m.Ethernet, e cila përdor të katërçiftet e përcjellësve të kabllos UTP »» 1000BASE–LX – e destinuar(kategoria 3, 4 ose 5) për realizimin për t’u përdorur si në lidhjete lidhjes. Distanca e rekomanduar me fibër optike multimodeështë deri 100m. Bazohet në (për distancë deri 550m) ashtustandardin IEEE 802.3. edhë në ato singlemode (për distance deri 5km). 100BASE–TX »» 1000BASE–ZX – e destinuar Është lidhja100 Mbps Fast për t’u përdorur në lidhjet meEthernet, e cila përdor 2 çifte të fibër optike singlemode nëpërcjellësve të kabllos UTP ose dritaren e punës 1, 550m (për distance rreth 70km). 

7 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT»» 1000BASE–ZX – e destinuar 2.5G për t’u përdorur në lidhjet me fibër optike singlemode në Është një përcaktim ndërmjetës dritaren e punës 1, 310m (për që tregon shkallën e zhvillimit nga distance rreth 10km). rrjeti 2G në rrjetin 3G, pra tregon rrjetet e teknologjisë 2G më të zhvilluara së rrjeti GSM fillestar. 2G – Gjenerata e dytë e rrjeteve Për ndërtimin e sistemeve të këtyretë lëvizshme (celular / mobile) rrjetve përvec teknologjisë me komutim qarku (circuit – switch), u Përfaqëson gjeneratën e dytë implementuan edhe sistemet e rejatë telefonisë së lëvizshme bazuar të bazuara në konceptin e komutimitnë parimet e teknologjisë pa tel paketë (packet – switch). Zhvillimi(wireless). Gjenerata e dytë (2G) i rrjeteve 2G (GSM) në 2.5G ka tëe rrjetit të telefonisë së lëvizshme bëjë pik së pari me përdorimin eu hodh në treg për herë të parë teknologjisë së re GPRS (Generalnë vitin 1991 në Finlandë. Ky rrjet Packet Radio Service), teknologjibazohej në përdorimin e standardit kjo që coj në njëe përmirësim tëGSM (Global System for Mobile dukshëm të transmetimit të tëCommunications, emërtim ky dhënave.që rrjedh nga përcaktimi fillestar“Groupe Spécial Mobile”). Pikërisht 3G – Gjenerata e tretë epër shkak të këtij standarti rrjetet 2G rrjeteve të lëvizshme (celular /njihen si rrjetet GSM. Avantazhet mobile)kryesore të rrjeteve 2G kundrejtparaardhësit të tyre ishin: – bisedat Gjenerata e tretë etelefonike kodoheshin mbi parimet telekomunikacioneve të lëvizshmee teknologjisë numerike (dixhitale), ështe e ndërtuar në bazë të– sistemet 2G ishin më efektive në kushteve dhe standarteve tëdrejtim të shfrytëzimit të spektrit të përcaktuara në Internationalfrekuencave duke krijuar mundësi Mobile Telecommunications 2000më të mëdha për shtrirjen e rrjeteve (IMT – 2000) në përputhje, kjo, merespektive, – ofronin, për përdoruesit, kërkesat e Bashkimit Ndërkombëtarshërbimet e të dhënave, duke filluar të Telekomunikacionit – ITUme shkëmbimin e teksteve SMS (International Telecommunication(Short Message Service). Në këtë Union). G3 është gjenerata egjeneratë rrjetet e transmetimit telekomunikacioneve të lëvizshmepër lidhjen e stacioneve 2G apo ku shërbimet për përdoruesinpër bashkëpunimin me rrjetet e përfshijnë një zonë më të gjerë, përtejtjera bazoheshin në sistemet e “zërit”. Ndër më të rëndesishmit janëtekonologjisë numerike. interneti, videotelefonia, mobile TV 

FJALOR I PËRGJITHSHËM 8I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITetj., të gjitha këto brenda një “mjedisi zhvillimin dhe mirëmbajtjen e sistemittë lëvizshëm”. Vlen të theksohet së të gjeneratës së tretë të telekomunik-prezenca e telefonave të zgjuar acioneve të lëvizshme CDMA 200(smart) në këtë gjeneratë ishte një (CDMA 2000 – është një standard irisi e cila filloj të zhvillohej me ritme rrjeteve 3G dhe është pjesë e stan-të shpejta. dardeve të “familjes” IMT–2000), duke përcaktuar standarde globale 3GPP (3rd Generation Partner- të rekomandueshme per t’u përdorur.ship Project) – Projekti i partner-itetit për gjeneratën e tretë 3.5G Është një bashkëpunim 3.5G tregon një teknologjimes shoqërive të ndryshme të për transmetimin e të dhënavetelekomunikacioneve (të quajtura e projektuar për t’u përdorur nëndryshe Partnerë Organizativë) rrjetet e telekomunikacioneve tëqë kanë për qëllim zhvillimin dhe lëvizshme UMT (Universal Mobilemirëmbajtjen e sistemit të gjeneratës Telecommunications System), esë tretë të telekomunikacioneve cila siguron parametra më të mirëtë lëvizshme (UMTS), duke se sistemet e teknologjisë bazëpërcaktuar standarde globale të 3G dhe është një zhvillim drejtrekomandueshme për t’u përdorur të teknologjisë 4G. Konkretisht,me qëllim standardizimi dhe unifikimi përdorimi i teknikës (protokollittë rrjeteve të të gjithë operatorëve. të shkëmbimit të të dhënave me shpejtësi të lartë HSDPA (High – Speed Downlink Packet Access) në rrjetet 3G njihet edhe si 3.5G, 3G+, ose Turbo 3G. A GLOBAL INITIATIVE 4G – Gjenerata e katërt e rrjeteve të lëvizshme (celular / 3GPP2 (3rd Generation Part- mobile)nership Project 2) – Projekti 2 ipartneritetit për gjeneratën e tretë Gjenerata e katërt e telekomunikacioneve të lëvizshme Është një bashkëpunim mes sho- (4G) është pasuesja e standardeveqërive të ndryshme të telekomunika- të gjeneratave të mëparshme 2G dhecioneve (të quajtura ndryshe Partne- 3G. Rrjeti i gjeneratës 4G mundësonre Organizative) që kanë për qëllim në radhë të parë një shpejtësi më të 

9 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITlartë të komunikimit të të dhënave / specifikim final të publikuar ngainternetit. Pikërisht ishte nevojat e ndonjë organizatë ndërkombëtare eplotësimit të kërkesave për të ofruar telekomunikacionit.shërbime me brez të gjerë, ato qëçuan në kalimin e këtyre rrjeteve Edhe pse standardet e reja qënë G4. Kështu, ky rrjet mundëson i tejkalojnë kapacitetet e rrjetit tënjë brez të gjerë të lëvizshëm për tanishëm 4G janë nën shqyrtim, atotë gjithë përdoruesit (terminalet trajtohen dhe grupohen si pjesë ee tyre), qofshin këta modeme pa standardeve të rrjetit 4G të zhvilluar.tel (wireless), telefona të zgjuar,apo pajisje të tjera të lëvizshme 802.11 family (Wireless Proto-(mobile). Lehtësi të shumta si “ultra col) – 802.11 Grupi i protokolleve– broadband internet access”, “IP për komunikimin pa tel (wireless)telefoni”, “shërbime lojërash”, sidhe shërbime të tjera “multimediale” 802.11 përfaqëson familjen etashmë janë bërë realitet dhe iu standardeve/protokolleve të zhvilluarofrohen gjerësisht përdoruesve. nga IEEE (Institute of ElectricalZhvillimi i teknologjisë bëri të mundur and Electronics Engineers) të cilëtimplementimin e “dy sisteme janë destinuar të përdoren në4G”, të cilat njihen si rrjeti “Mobile rrjetet LAN (Local Area Network)WIMAX” dhe rrjeti “LTE – Long Term pa tel (Wireless LAN (WLAN) &Evolution”. Ky i fundit konsiderohet Mesh (Wi–Fi certification), si dhemë i avantazhuar dhe ka filluar të për bashkëpunimin me rrjetet eimplementohet gjerësisht. tjera. Pajisjet e përdorura në këto rrjete komunikojnë duke përdorur 5G – Gjenerata e pestë e brezat e frekuencave në 2.4,  3.6, 5rrjeteve të lëvizshme (celular / dhe 60 GHz, breza këto të destinuaramobile) për t’u përdorur në mënyrë të lirë nga të gjithë. Familja e protokolleve 5G përfaqëson gjeneratën 802.11 është e përbërë, në thelb, ngae pestë të telekomunikacioneve një seri protokollesh të ndryshëm qëtë lëvizshme. Është pasuesja e ju pergjigjen shkallëve të ndryshmestandardeve të teknologjisë së të zhvillimit të kësaj teknologjie, sigjeneratës 4G. 5G cilësohet si dhe synojnë të plotësojnë kërkesatnjë teknologji e pas vitit 2020 dhe e tregut.nuk ka ende (pavaresisht ngaformat eksperimentale) ndonjë Më poshtë po listojmë disa ngastandardizim “zyrtar”, apo ndonjë protokollet më kryesore të familjes 802.11. 

FJALOR I PËRGJITHSHËM 10I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT802.xx 802.11h Një grup standardesh për rrjetet Një amendament i standarditLAN pa tel (wireless) si dhe për të IEEE 802.11, i cili merret mebashkëpunimin e me rrjetet e tjera, procesin e standardizimit dhetë zhvilluara nga IEEE (si psh. kontrollit të fuqisë dhe eleminimit802.11b, g, etj.) të interferencave për pajisjet që punojnë në brezin 5GHz. 802.11 G 802.11j 802.11g është nje protokoll i Një standard i përcaktuarkomunikimit pa tel (wireless) dhe fillimisht për pajisjet që operojnënjë standard për rrjete LAN pa në brezin 5 GHz në Japoni (itel (WLAN – Wireles LAN). Ky cili aplikohet edhe në SHBA përprotokoll punon në bandën 2.4 sigurinë publike).GHz (si 802.11b) dhe operon në njëmaksimum shpejtësie transmetimi 802.11ktë dhënash deri 54Mbit/s. 802.11a Zgjerimi i standardit të IEEE 802.11 për të realizuar menaxhimin Përcaktohet si amendament e burimeve radio.i 802.11 nga organizatandërkombëtare IEEE (Institute 802.11Nof Electrical and ElectronicsEngineers), dhe operon në brezin e Ky është një amendim ifrekuencave 5 GHz duke përdorur standardit të rrjetit pa tel IEEE 802.11teknikën OFDM (orthogonal – 2007 me qëllim përmirësiminfrequency – division multiplexing). e rrjetit, bazuar në dy standarde:Me këtë standard arihet një shpejtësi 802.11a dhe 802.11g. Qëllimi ështëtransmetimi të dhënash që shkon rritja e shpejtësisë së transmetimitderi në 54 Mbps. të të dhënave nga 54 Mbit/s në 600 Mbit/s.802.11B Një gamë e standardeve të 802.11rpërcaktuara nga IEEE që përdorenpër të menaxhuar mënyrat e Standard i IEEE që jep mundësitransmetimit në rrjetet pa tel. për të siguruar një lidhje të vazhdueshme në rrjetet pa tel për mjetet e lëvizshme. 

11 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT 802.11s A Standard i IEEE që përcakton AAA (Authentication, Authori-mënyrën e lidhjes së pajisjeve zation and Accounting) –Vërtetimi,wireless me njëra – tjetrën për të Autorizimi dhe Llogaritjaformuar rrjeta më të mëdha. Njihet edhe si tre A–të (triple A). 802.11t Kemi të bëjmë me një rrjet IP, përdoruesit e të cilit kanë mundësi Standard i IEEE që merret me jo vetëm të lidhen në rrjet, por edhemënyrat për parashikimin e cilësisë të ndiqet aktiviteti i tyre brenda këtijnë rrjetet pa tel. rrjeti. Më konkretisht dallojmë: 802.11x »» Vërtetimi (Authentication) është një proces që identifikon Standard i IEEE që përcakton një përdorues në bazë tëmënyrat e Autentikimit dhe emrit të tij dhe fjalëkalimitEnkriptimit në rrjetet pa tel. (username and password). »» Autorizimi (authorization) është një process që lejon ose pengon një përdorues të lidhet në rrjet pasi ai ka dërguar emrin dhe fjalëkalimin. »» Llogaritja (accounting) është një proces, i cili ndjek aktivitetin e një përdoruesi të lidhur në rrjet nga pikpamja e kohës, sasisë së të dhënave etj. Kryesisht për efekt faturimi, statistikash, planifikimi etj. A – bis Tregon një ndërfaqe në rrjetin GSM, e cila është përgjegjëse për komunikimin midis stacionit A

FJALOR I PËRGJITHSHËM 12I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITbazë fundor – BTS (Base Terminal tjetër) se bashku me numrin eStation) dhe kontrolluesit të klientëve me parapagesë, të cilëtstacionit bazë – BSC (Base Station janë prezentë në rrjet deri në fund tëController). muajit, konsiderohet si baza aktive e klientit (abonentit). Abis Interface Access Line – Linja e AksesitBTS BSC Pjesa e linjës e cila realizon lidhjen nga përdoruesi fundor deri te Abandoned Calls – Thirrjet e pika ku këto linja lidhen me pajisjetAbandonuara / sistemet respektive të rrjetit të komunikimit. Gjithashtu, këto linja Janë thirrjet të cilat iniciohet nga njihen edhe si linja lokale, linja enjë abonent, pranohen nga sistemi, përdoruesit / abonentit ose si “lastpor ndërpriten nga vetë abonenti mile – milja e fundit (linja fundore)”.kërkues para se abonenti i kërkuartë përgjigjet (njihen edhe si thirrje të Access Network – Rrjeti i Aksesitbraktisuara). Në këndvështrimin e Access Network – Rrjeti i përgjithshëm, me rrjet aksesiAksesit nënkuptohet pjesa e rrjetit që shtrihet nga sistemet e rrjetit të Përfaqëson pjesën fundore të operatorit deri te përdoruesit/një rrjeti telekomunikacioni (fiks abonentjët fundorë. Normalishtapo të lëvizshëm), e cila lidh nyjet është e përbërë nga shumatorja ee aksesit (pajisjet / sistemet e rrjetit) linjave të aksesit.me pajtimtarët fundorë. AD, ADM (Add – Drop Multi- plexer) – Multiplekser Rritës dhe Zbritës Active Base Customer – Baza Nw pjeswn e transmetimit tëAktive e Klientit sinjaleve proceset e kalimit të tyre në një nivel më të lartë (bashkimi Numeri i klientëve me kontratë i sinjaleve) apo në një nivel më tëqë paguajnë një tarifë mujore dhe ulët (ndarja e sinjaleve) realizohenbëjnë ose marrin (të paktën ) një me anë të pajisjeve ADM  (add–thirrje, mesazhe (apo një shërbim A

13 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITdrop  multiplexer). Në thelb, ky AES (Advanced Encryptionproces ka të bëjë me: a) aftësinë për Standard) – Standard i Avancuartë shtuar një ose më shumë sinjale Kodimi/Enkriptimime gjerësi bande të ulët në një linjëme gjerësi bande më të madhe AES është një algoritëm(procesi i shtimit – add); b) nxjerrjen kriptografik që përdoret për tëe sinjalit me gjerësi bande të ulët mbrojtur të dhënat elektronike.nga linja me gjerësi bande të madhe Algoritmi AES është një bllok(procesi i zbritjes – drop). simetrik që perdoret për realizimin e enkriptimit dhe dekriptimit të ADSL (Asymmetric Digital informacionit.Subscriber Line) – Linja NumerikeAsimetrike e Abonentit Aerial Cable – Kabllo Ajror Është një teknikë numerike Një kabllo i cili nga ana eqë realizon transmetimin e një strukturës është ndërtuar i tillë qëinformacioni nga pajisjet/sistemet të vendoset (varet) në një shtyllëzime operatorit drejt pjërdoruesve (ose thjesht është për tu instaluarfundorë, duke shfrytëzuar rrjetin në ambjente të hapura, pra nëekzistues me linja bakri. Mënyra kontakt me agjentët atmosferikë)e transmetimit është asinkrone quhet kabllo ajror. Ky kabllo ështënumerike dhe synon të realizojë një në gjendje t’u rezistojë agjentëveshpejtësi më të madhe transmetimi, atmosferikë.e cila shkon deri 24Mb/s. Ështëasimetrike, sepse nuk siguron Aerial Fiber Optic Cable –të njëjtën shpejtësi transmetimi Kabllo me Fibër Optike Ajrorenë të dy drejtimet (downstreamdhe upstream). Përdoret për Shiko “Aerial cable”, me tëtransmetimin e zërit, të dhënave vetmin ndryshim se kabllo është medhe figurës. Është mënyra më e fibra optike.përhapur per lidhjen e përdoruesvefundorë me rrjetin e internetit, duke AFC (Automatic Frequencypërdorur rrjetin me linja bakri. Kjo Control) – Kontroll Automatik iteknikë është shumë më e avancuar Frekuencavedhe siguron shpejtësi shumë më tëlartë sesa teknika ISDN (Integrated I njohur edhe si Rregullim i MirëServices Digital Network). Automatik, AFC është një metodë që kontrollon në mënyrë automatike frekuencën e një sinjali hyrës radioje. A

FJALOR I PËRGJITHSHËM 14I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Air Interface – Ndërfaqe Ajrore shërbime quhet ofrues alternativ i aksesit. Përgjithësisht, kjo veprimatari Në një rrjet të telefonisë celulare, realizohet për të mundësuar lidhjen elidhja radio nga stacioni bazë deri perdoruesve fundorë, të cilët ndodhentek terminali fundor i lëvizshëm në zona të pambuluara nga operatorii përdoruesit (telefoni) njihet si bazë/kryesor.ndërfaqe ajrore. A–Law – Ligji A Analog (Analogue) – Analog Është një algoritëm standard Nënkupton një sinjal elektriki zhvilluar nga ITU–T (The të vazhdueshëm, i cili ndryshonTelecommunication Standardization në funksion të kohës. Në njëSector of the International këndvështrim të përgjithshëm,Telecommunications Union) që një sistem apo rrjet është analogpërdoret në realizimin e kompresimit / kur sinjali që përpunohet dhedekompresimit (codec) në teknikën e transmetohet në të është i një natyremodulimit me kodim të impulsit (PCM – anologe.Pulse Code Modulation). Në teknikëne multipleksimit PCM të përdorur Analog to Digital – Nga Analognë Evropë dhe në shumë vende të në Numeriktjera përdoret algoritmi sipas ligjit A(përjashtim bën SHBA dhe Japonia). Tregon shndërrimin/ All Trunks Busy – Të Gjitha transformimin e një sinjali ngaLinjat / Qarqet të Zëna një sinjal i formës analoge në nje Është një situatë (gjendje) errjetit të telekomunikacioneve, ku sinjal me formë numerike. Kjopër shkak të trafikut të lartë (tëgjitha linjat janë të zëna) nuk mund menyrë shndërrimi njihet edhe sitë realizohet asnjë kërkesë e re përkomunikim. kodimi numerik i një sinjali analog Alternative Access Provider – dhe përdoret për të përfituar gjatëOfrues Alternativ i Aksesit transmetimit dhe përpunimit të tij Një operator telekomunikacioniqë mundëson lidhjen e përdoruesve nga avantazhet që ka sinjali numeriknë rrjetin e operatorit bazë që ofron kundrejt atij analog. AM (Amplitude Modulation) – Modulim në Amplitudë Është një teknikë modulimi e përdorur në komunikimin elektronik (përgjithësisht për të transmetuar informacion nëpërmjet një sistemi A

15 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITradio) ku sinjali mbartës është një Amplifiers – Amplifikatorë /sinjal me frekuencë fikse dhe sinjali Përforcuesi dobishëm mbivendoset mbi këtësinjal, duke ndryshuar amplitudën Pajisjet elektronike, të cilate tij. përdoren me qëllim rritjen e fuqisë së një sinjali elektrik quhen Carrier Signal amplifikatorë / përforcues. Njësia matëse e amplifikimit është dB Modulating Sine Wave Signal (decibel) ose Np (neperi). AMR (Adaptive Multi – Rate Codec) – Kodues me Përshtatje me Shumë Shpejtësi Aplitude Modulated Signal Një teknikë e zhvilluar në fund të viteve 1990 për përdorim në rrjetet AM (Adaptive Modulation) – GSM, me qëllim përmirësimin teknikModulimi Përshtatës te tyre. AMR është adaptuar nga 3GPP për tu përdorur në 3G. Është një teknologji ecila përdoret për të rregulluar Antenna Swap – Zëvendësimiautomatikisht mënyrën e modulimit, i Antenëskjo referuar cilësisë së kanalit tëtransmetimit. Procesi i të zëvendësuarit të një antenë të një teknologjie të vjetër me AMPS (Advanced Mobile një të re (ose për arsye të ndryshimitPhone System) – Sistem i Avanc- të frekuencave të punës).uar i Telefonisë së Lëvizshme APON (Asynchronous Passiv Është një teknologji analoge Optical Network) – Rrjeti Optikpër komunikimin e lëvizshëm në Passiv Asinkronbrezin e frekuencave 800MHz, epërdorur kryesisht në Amerikën APON tregon një rrjet qëVeriore dhe atë Jugore, si edhe në mbështetet në mënyrën asinkrone tëdisa vende të tjera. Ky sistem ka transmetimit (ATM – Asynchronousqenë në përdorim në disa vende Transfer Mode) në shtresën e linkutderi në fund të shekullit të kaluar. të të dhënave (data link). APONKy rrjet bazohej në përdorimim e operon në modelin asimetrik me njëteknologjisë FDMA. shpejtësi 622 Mb/s në downstream dhe 155 Mb/s në drejtimin upstream. A

FJALOR I PËRGJITHSHËM 16I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITGjithashtu mund të punojë edhe në (komutimin) e menjëhershëm ngamënyrë simetrike me shpejtësi 155 një pajisje apo linjë e difektuar nëMb/s në të dy drejtimet. pajisjen apo linjën rezervë, duke sig- uruar kështu vijushmërinë normale App (Application) – Aplikacion të punës. Kërkesa bazë është që pajisja apo linja rezervë e dedikuar Programe të ndryshme të cilët për mbrojtje të ketë të njëjtët treguesmund të shkarkohen në telefona të dhe funksione me pajisjen apo linjënzgjuar (smart phone) për të bërë e difektuar.të mundur shfrytëzimin e lehtësive/shërbimeve të ndryshme që ofrohen Armoured Cable – Kabllo inga rrjeti. Armuar  Application Layer – Shtresa e Një kabllo i cili është ndërtuar meAplikacioneve shtresa mbrojtëse speciale(zakonisht prej fijesh çeliku që rrethojnë kabllon), Është shtresa e shtatë e modelit përveç asaj me polietilen quhetOSI (Open Systems Interconnection kabllo i armuar. Zakonisht kabllot emodel), i cili është nje model koncep- armuar përdoren për t’u shtrirë direkttual që karakterizon dhe standardi- në tokë (ose në det).zon funksionet e brendshme të siste-meve të komunikimit. Kjo shtresë ARPU (Average Revenue Permundëson ndërfaqësimin ndërmjet User) – Të Ardhurat Mesatare përaplikacioneve dhe rrjetit për interpre- Përdoruestimin e kërkesave të programit meqëllimin final shfrytëzimin e tyre nga ARPU është një treguespërdoruesit fundorë të rrjetit. financiar që përcaktohet si raporti i të ardhurave totale me numrin e APS (Automatic Protection abonentëve.Switching) – Mbrojtje me Komu-tim Automatik ASCII (American Standard Code for Information Interchange) Tregon një mekanizëm të – ASCII (Kodi Amerikan Standardthjeshtë për realizimin e mbrojtjes për Shkëmbimin e Informacionit)në mënyrë automatike në rastete dëmtimit të një elementi apo një Një mënyrë kodimi përllinje/qarku në një rrjet. Teorikisht karakteret alfanumerike, i cilidhe në mënyrë të thjeshtuar mbro- shërben për kodimin numerik të tyrejtja automatike presupozon kalimin si dhe për të realizuar shkëmbimin A

17 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITe informacionti. Është kodi bazë Analog signali përdorur në shkëmbimin einformacionit ndërmjet pajisjeve tënjë rrjetit. Ky kod, i cili mbështetet nëpërdorimin e kombinimeve që lindinnga 7 bite, shërben për të koduar128 karaktere alfanumerike. ATM (Asynchronous Trans- Digital signalfer Mode) – Mënyra Asinkron eTransferimit / Transmetimit Amplitude Signal Attenuation Distance Një mënyrë transferimi/transmetimi i informacionit, sipassë cilës të dhënat organizohennë gjatësi fikse dhe transmetohensipas nevojës së çastit dhe jo tësinkronizuara. Attenuation – Dobësimi / Attenuation Level – Niveli iShuarja Shuarjes Përfaqëson një proces gjatë të Në mënyrë të përgjithshme,cilit sinjalet elektrike dobësohen/ niveli i shuarjes ”A” (Attenuation,shuhen (humbasin fuqinë) duke iu affaiblissement) përcaktohen ngareferuar pikës fillestare të gjenerimit logaritmi i raportit të dy fuqive P1 etë tyre. Dobësimi/shuarja e sinjaleve P2 që karakterizojnë respektivishtka arsye të ndryshme, por zakonisht vlerat për hyrjen dhe daljen e njëlidhet me konceptin e distancës dhe qarku/linje. Ku formula e llogaritjesambientit të transmetimit. Kështu, një (në dB) është A= 10 log P1 / P2sinjal që tranmstohet në një mjedispërcjellës alumini ka humbje më të AUC (Authentication Centre) –madhe se një sinjal që transmetohet Qendra e Autentikimit (Vërtetimit)në një përcjellës bakri (kjo referuartë njëjtës distancë dhe të njëjtave Një element i një rrjeti komuni-përmasa fizike të percjellësave). kimi (fiks apo i lëvizshëm), i cili gjen-Sa më e madhe të jetë distanca aq eron parametrat e nevojshjëm përmë shumë dobësohet sinjali. Njësia autentifikimin e abonentit.matëse e shuarjes është dB (decibel)ose Np (neperi). A

FJALOR I PËRGJITHSHËM 18I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT B Backbone Network – Rrjeti Kurrizorb, B Në një rrjet telekomunikacioni, pjesa e rrjetit që lidh nyjet kryesore midis tyre si dhe me pjesën qëndrore të tij, quhet rrjeti kurrizor (themelor). Ndërsa përdorimi i “b” Bandwidth – Gjerësia e Brezitnënkupton “bit”, përdorimi i “B” (Bandës )kupton “Byte” (në kontekstin enjësisë së matjes së shpejtësisë, Diferenca midis frekuencës mënjë Byte i referohet një madhësie të lartë dhe më të ulët në një breziprej 8 bit). Këto simbole quhen (bandë) frekuencash quhet gjerësiedhe Suffix, për arsye se vendosen bande ose brezi. Në këtë gjerësiprapa një treguesi (si p.sh. kilo “bit” bande është e mundur të dërgohenshkurt kb). dhe merren informacione pa pengesa. Gjithashtu, ky term përdoret B&K or BAK (Bill and Keep) – edhe për të treguar kapacitetin eMe Pagesë Zero një linje apo qarku nga pikëpamja e aftesisë që ai ka në lidhje me një Është një model pagese për brez të caktuar frekuencash.terminimin e thirrjeve, ku operatorët(në bazë të një marrëveshjeje) nuk +1 Bandwidthpaguajnë për thirrjet që terminohen –0 f1 fc f2në rrjetet e tyre. –1 –2 Backhaul Transmission – –3Transmetimi Fundor –4 dB –5 –6 –7 –8 –9 –10 Në strukturën e rrjetit të Baseband and Basedbandtelekomunikacioneve, pjesa e Signals – Banda/Brezi Bazë dhetransmetimit që shërben për lidhjen Sinjalet e Bandës/Brezit Bazëmidis pjesës qendrore të rrjetit meelemente të ndryshme të pjesëve Në telekomunikacion dhe nëfundore të tij quhet tranmetim teknikën e përpunimit të sinjaleve,backhoul (ose transmetim fundor). sinjalet e bandës bazë transmetohen të pamoduluara, pra në frekuencat B

19 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITe tyre të origjinës pa ndryshuar ose B Channel – Kanali Bzhvendosur këtë sinjal në frekuencatë tjera. Frekuencat e këtij sinjali Është një term i rrjeti ISDN.mund të shtrihen nga afërsisht 0 Hz Nënkupton një kanal komunikimi qëderi në frekuencën e tij më të lartë mbart informacionin me një shpejtësiqë njihet si frekuenca e prerjes, ose transmetimi prej 64Kb/s. Shërbensi vlera maksimale e gjerësisë së për të transmetuar lidhje zanore apobrezit. të dhëna. Një rrjet ISDN B është i përbërë nga 2 kanale B dhe dhe një Base Station – Stacioni Bazë kanal D (që mbart sinjalizimet me shpejtësi deri 16Kb/s). Një stacion bazë, në rrjetet e BCCH (Broadcast Controltelekomunikacioneve të lëvizshme, Channel) – Kanal Kontrollues inënkupton një nyjë të rrjetit ku Transmetimit/Përhapjesrealizohet lidhja pa tel (wireless)me përdoruesit. Në kuptimin e Ky kanal përdoret për dërgiminpërgjithshëm të gjithë stacionet që e mesazheve të informacionit qëlidhen nëpërmjet rrjetit kurrizor me lidhet me identitetin, konfiguriminpjesën qëndrore quhen stacione dhe tregues të tjerë në BTS, prabazë. mbart informacionin më vital të sistemit. Ai vepron në ndërfaqen Baud – Baud Um (e cila eshte ndërfaqja ajrore në rrjetin GSM). Është njësi matëse e transme- BER (Bit Error Rate) – Raportitimit të të dhënave. Kjo llogaritet i Biteve të Gabuarabazuar mbi sasinë e elementeve(njësive) të transmetuara për një Tregon raportin (në përqindje) tësekondë. biteve të marra gabimisht kundrejt numrit total të biteve të marra. Është Baud Rate – Shpejtësia Baud një tregues themelor i cilësisë së transmetimit/marrjes. Është shpejtësia me të cilën njëpajisje (psh. kompjuter) mund të B – ISDN (Broadband ISDN) –transferojë/transmetojë të dhënat ISDN me Bandë të Gjerënëpërmjet një ndërfaqe (modem).Përgjithesisht, përcaktohet si sasi Rrjet Dixhital i Shërbimeve tëelementesh (ose njësish) të trans- Integruara me Bandë të Gjerë.metuara për një sekondë. B

FJALOR I PËRGJITHSHËM 20I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Billing Cycle / Period – Cikli / në rrjetet e komunikimeve dhe mëPeriudha e Pagesës gjerë. Cikli/periudha i pagesës kazakonisht një kohëzgjatje një mujoredhe lidhet me faturimin që bëhet përabonentët me kontratë lidhur meaktivitetin (trafikun) e kryer gjatëmuajit. Bitstream Access – Akses në Bit Rate – Shpejtësia e Trans-Tregjet me Shumicë (ose broad- metimitband) Tregon sasinë e të dhënave Bitstream Access (njihet edhe numerike (dixhitale), të cilat mundsi shitje me shumicë – “wholesale”) të transferohen përgjatë një lidhjeje,nënkupton shfrytëzimin e rrjetit të apo që mund të transferohen brendanjë operatori nga operatoret e tjerë një kanali komunikimi, në një interval(të quajtur përfitues), duke u bazuar të dhënë kohor. Informacioni bazënë konceptin e shitjes me shumicë në telekomunikacion konsiderohettë produkteve / kapaciteteve bit, ndërsa informacioni bazë nëxDSL. Kështu, shërbimi Bitstream informatikë konsiderohet bajt (Byte).është një produkt i shitjes me Për këtë arsye “bit rate” mund tëshumicë që ka në thelb dhënien matet në bit për sekondë (bps osee kapacitetit(eve) të transmetimit b/s) dhe byte për sekondë (Bps oseoperatorit përfitues, i cili mund të B/s).shesë shërbime (përfshi edhe atome vlerë të shtuar) duke përdorurteknikën xDSL. Bit – Bit Bluetooth – Bluetooth (Blututh) Tregon në mënyrë të shkurtuar Është një teknikë komunikimifjalët Binary Digit (element i sitemit pa tel (wireless) midis pajisjeshtë numërimit me bazë 2). Bit është të ndryshme, e projektuar përnjë vlerë binare që mund të marrë t’u përdorur në distanca të voglanjë nga këto dy gjëndje “1” ose “0”. (zakonisht deri rreth 10 m, porGjithashtu bi–ti është njësia më e jane arritur edhe distanca më tëvogël në strukturën dhe hierarkinë mëdha). Kjo teknike bazohet nee teknikave numerike që përdoren përdorimin e spektrit te frekuencave B

21 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT2.4 GHz (frekuenca keto te lira për Bridge – Urat’u perdorur nga publiku i gjerë) përtë lidhur pa tel një gamë të gjerë Tregon një mënyrë dhepajisjesh si laptopë, kompjuterë dhe njëkohësisht një pajisje, e cilatelefona, etj.. realizon lidhjen e dy rrjeteve, teknikisht me parametra “të njëjtë”, BHCA (Busy Hour Call me njëri – tjetrin.Attempts) – Tentativat e Thirrjevegjatë Orëve meTrafik më të Ngarkuar Broadcasting – Transmetim BHCA shpreh numrin e Është mënyra e transmetimittelefonatave / thirrjeve të gjeneruara të një sinjali apo informacionigjatë orareve të pikut (periudhës me duke përdorur një brez te spektritngarkesën / trafikun më të madh) në elektromagnetik në mënyreë tënjë rrjet telefonik. Eshtë një tregues hapur dhe të një kohëshme nëkryesor që konsiderohet gjatë shumë drejtime. Shëmbull tipikprojektimit / dimensionimit të një është transmetimi që realizohet ngapajisje, sistemi apo rrjeti. një stacion radiofonik. Bothway Trunk / Line – Linjë / Broadband – Bandë / brez eQark Dy Drejtimësh Gjerë Një linjë/qark që lidh dy pika Është një term teknik dhe(brenda një rrjeti ose midis dy komercial që lidhet kryesisht merrjeteve) dhe shërben për të mbartur shpejtësinë e transmetimit të tësi trafikun hyrës dhe atë dalës quhet dhënave, rrjedhimisht me sasinë e“dydrejtimësh”. informacionit që do të transmetohet. Përgjithësisht me brez të gjërë BPS (Bits per Second) – Bit nënkuptojmë një shpejtësipër Sekondë transmetimi të një niveli prej më shumë se 1 Mbps. Rrjedhimisht të BPS tregon sasinë e bitëve të gjitha shërbimet që ofrohen ngapërpunuar apo të transmetuar nga rrjeti i telekomunikacioneve dhenjë sistem apo rrjet në njësinë e kërkojnë një shpejtësi më të madhekohës (në sekondë). Përgjithësisht se 1Mbps për t’u transmetuarpërdoret për të treguar shpejtësinë quhen shërbime me brez të gjerë.e transmetimit të të dhënave të Shpejtësia e transmetimit midisndryshme mbi një linjë apo qark dhe sistemeve të rrjetit zakonisht ështëshënohet “bps” ose b/s”. shumë më e madhe se ajo midis rrjetit dhe përdoruesit fundor të tij. B

FJALOR I PËRGJITHSHËM 22I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT BSC (Base Station Controller) Bundle and Bundling – Paketa– Kontrolluesi i Stacioneve Bazë dhe Paketimi Në rrjetin e telekomunikacioneve Grupimi i produkteve apotë lëvizshme, nyja (sistemi) që reali-zon kontrollin e një numri të caktuar shërbimeve që ofrohen nga njëstacionesh bazë quhet BSC. kompani telekomunikacionesh BSS (Base Station System /Subsystem) – Sistem / Nënsistem (nga një operator) për klientëti Stacionit Bazë quhet paketim, dhe grupet e BSS është element i rrjetit tëtelekomunikacioneve të lëvizshme, krijuara quhen “paketa”. Krijimi ii cili është përgjegjës për të trajtuartrafikun dhe sinjalizimet respektive paketave ka si qëllim kryesor tëmidis një telefoni fundor dhe rrjetit tëkomutimit. bëjë produktet / shërbimet e ofruara BTS (BaseTransceiver Station) me atraktive për përdoruesin. Në– Stacion Marrës – Dhënës Bazë varësi të kushteve të tregut mund BTS është element i rrjetit tëtelekomunikacioneve të lëvizshme, të krijohen paketa me kombinimei cili ka detyrë kryesore të vendosëkomunikimin me telefonat e shërbimesh të ndryshme, kështupërdoruesve fundorë. Njihet edhe sistacion terminal bazë (BTS – Base p.sh. një paketë mund të përmbajëTerminal Station). telefoni (urbane dhe ndërurbane) dhe internet (me një shpejtësi të caktuar) dhe të ofrohet me një çmim fiks. Byte – Byte (Bajt) Byte është njësia bazë e përdorur për të treguar sasinë e shkëmbimit të të dhënave në një rrjet, apo edhe në një njësi të veçantë të tij (psh. kompjuter). Kjo njësi përdoret për të treguar edhe kapacitete të ndryshme si psh. kapacitetin e një memorie (kujtese). Si madhësi, një Byte është i përbërë nga 8 bit. Byte–t gjithmonë shënohen me “B” të madhe, ndërsa bitet shënohen me “b” të vogël. B

23 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT C Cable TV Network – Rrjeti Televiziv Kabllor Cable Duct Systems – Sistemii Tubacioneve Kabllore Shpërndarja e sinjalit TV me anë të një rrjeti kabllor njihet si Sistemi i tubacioneve i destinuar rrjeti televiziv kabllor. Përgjithësishtpër të vendosur në to kabllot për ky rrjer bazohet në përdoriminkomunikim (bakër apo fibër optike) e kabllove koaksiale. Stacionetquhet “duct” system. Një sistem i respektive dërgojnë të dhënattillë mund të jetë nëntokësor ose jo. (kanalet e ndryshme televizive) të cilat mbarten nëpërmjet rrjetit kabllor Cable Modem – Modem Kabllor në një brez të spektrit, afërsisht prej 54 – 750 MHz (downstream) dhe një brez midis 5 deri në 42 MHz (upstream). Një pajisje tek e cila realizohet Cable Termination – Terminimiprocesi i modulimit dhe demodulimit Kabllorquhet Modem. Në rastin kur sinjalitransmetohet me anë të kabllove Pjesët fundore të linjave të njëquhet Modem Kabllor. Përgjithësisht rrjeti kabllor terminohen në pajisjetështë një pajisje terminale e cila respektive te cilat mund te jenëvendoset te përdoruesi fundor me pajisje aktive (si psh. një switch apoqëllim që të kthejë informacionin një modem, etj.) ose pajisje pasivee dërguar nga sistemet e rrjetit të (si psh. një kuti shpërndarësetelekomunikacioneve në një sinjal apo prize). Në varësi të tipit tëme formën e nevojshme për t’u kabllove (bakrit) duhet të mbahetpreceptuar nga përdoruesi ose në konsideratë rezistenca e tyre,pajisjet e tij. e cila është përgjithesisht 75 Ohm për kabllot koaksiale dhe 120 Ohm Cable Network – Rrjeti Kabllor për ato simetrike. Kjo vlerë është e rëndësishme për pikën e terminimit. Një rrjet komunikimi, i cili Në lidhje me kabllot e fibrës optikembështetet në përdorimin e kabllove ato përgjithësisht terminohen nëpër realizimin e lidhjeve të pjesëve të njësitë e shpërndarjes optike (ODFndryshme të tij quhet Rrjet Kabllor. – Optical Distribution Frame) paraRrjeti kabllor në telekomunikacion se te arrijnë pajisjet respektive.mund të jetë me percjellësa bakriose me fibra optike. C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 24I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Cache Memory – Memoria për thirrjet dalëse dhe ato hyrëse (siCache (Kashe) p.sh. heqjen e mundësisë për të bërë thirrje ndërkombëtare). Memoria Cache, është njëkujtesë që përdoret nga CPU Call Forwarding – Devijimi i(Central Processing Unit) me qëllim Thirrjeszvogëlimin e kohës për të përdorur(aksesuar) të dhënat që ndodhen Është një facilitet (lehtësi) nënë kujtesën qëndrore. Kjo është një shërbimin telefonik që i ofrohetkujtesë me akses të rastit (RAM – përdoruesit për të devijuar telefonataRandom Access Memory) që një hyrëse nga numri i tij te një numërkompjuter gjatë punës e akseson tjetër.më shpesh se kujtesën e rregulltRAM. Call Waiting – Thirrje në Pritje (shërbimi i njoftimit që një thirrje Call – Thirrje e re është duke pritur) Në telekomunikacion vendosja e Është një facilitet (lehtësi) nëlidhjes midis abonentëve (pajisjeve) shërbimin telefonik që ofrohet ngaquhet thirrje. Shpeshherë me thirrje operatorët e telekomunikacionevekuptojmë thjesht dërgimin e një që sinjalizon se një thirrje e re kasinjali për të kërkuar vendosjen e mbërritur për një abonent i cili ështënjë lidhjeje. duke biseduar. Zakonisht dërgohet një sinjal i shkurtër në formë toni Call Setup – Vendosja e Thirrjes (beep) mbi linjën e abonentit për të lajmëruar mbërritjen e një kërkese Vendosja e një thirrjeje është të re.procesi i nevojshëm (të gjitha fazatrespektive) për të vendosur një lidhje Call On Hold – Mbajtja efizike apo logjike midis abonentëve Thirrjes (vendosja e thirrjes(apo pajisjeve), si p.sh. procesi i përkohësisht në pritje)vendosjes së një lidhjeje telefonike. Call Barring – Kufizimi i Thirrjes Është një facilitet (lehtësi) në shërbimin telefonik që i ofrohet Është një facilitet (lehtësi) në përdoruesit për të vendosurshërbimin telefonik që i ofrohet telefonatën e tij përkohësisht nëpërdoruesit për të vendosur kufizime pritje (pa shkëputur lidhjen) dhe për ta rivendosur atë përsëri. C

25 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Call Charges – Pagesa e Thir- linjë / qark / pajisje / sistem aporjes rrjet për të përballuar një trafik të caktuar (thirrje telefonike, të dhëna Pagesa e thirrjes tregon tarifën apo figurë) në një moment kohe. Nëqë duhet të paguhet për të realizuar telekomunikacion njësia matëse enjë kërkesë që gjenerohet nga kapacitet është “Erlang” ose “bit përpërdoruesi i rrjetit (p.sh. lidhjen sekondë”.telefonike me një abonent tjetër).Këto pagesa janë të ndryshme CAPEX (Capital Expenditures)dhe varen nga tipi i shërbimit, – Shpenzimet Kapitalekohëzgjatja, destinacioni i thirrjesetj. Sidoqoftë duhet të theksohet se Janë fondet e nevojshme qëkëto pagesa ndryshojnë në varësi të i nevojiten një kompanie për tëplanit tarifor dhe mund të jenë edhe realizouar zgjerimin (jo vetëm) efalas (p.sh. thirrjet urbane brenda aseteve fizike të biznesit si godina,rrjetit të një operatori). sisteme, pajisje etj. Në shpenzimet kapitale hyjnë jo vetëm zgjerime dhe Call Center – Qëndra e Shërbi- upgrade të godinave, sistemeve,mit të Abonentit pajisjeve por edhe ndërtimet e reja të tyre. Kryesisht, bëhen me qëllim Një qendër e cila është zgjerimin dhe fuqizimin e biznesit,në shërbim të panderprerë të si dhe për të qenë konkurrues nëabonentëve të një rrjeti, duke ju treg.përgjigjur në kohë reale kërkesavedhe ankesave të tyre, quhet qëndër Carrier – Mbartës / Trans-e shërbimit të abonentit (njihet edhe portuessi qender e kujdesit, e ndihmes osee mbështetjes së abonentit). Një Përgjithësisht tregon një modelqënder e tillë trajton jo vetëm thirrjet biznesi në fushen e telekomunika-e abonentëve (hyrese), por edhe cioneve (telecom carrier) ose thjeshtato që qëndra bën drejt abonentëve një sinjal (carrier signal). Shpesh(dalëse). Një qëndër e tillë është një në telekomunikacion, me “carrier”element i rendësishëm i kompanisë cilësohet një sistem multipleksuesnë termat e cilësisë se shërbimit për / demultipleksues, ku kanale indi-klientin. viduale (zë, të dhëna, figurë ose kombinime të tyre) grupohen për t’u Capacity – Kapaciteti transmetuar së bashku. Një term që tregon aftësinëpërballuese ose bartëse që ka një C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 26I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Carrier Signal – Sinjal Mbartës CATV (Cable Television) – Televizion Kabllor Në telekomunikacion, një sinjalmbartës (shpesh quhet edhe valë Është një shkurtim që përdoretmbartëse , ose thjesht mbartës) për të treguar rrjetet televiziveështë një sinjal (shpesh një valë në kabllore.formë sinusoidale) që shërben përtë realizuar modulimin e një sinjali Cat5 Cable – Kabllo Kategoria 5(informacioni) bazë (psh. të zërit).Ky sinjal, i cili shpesh herë quhet Tregon një tip të caktuar kablloedhe sinjali bartës, ka një frekuencë bakri (me 4 cifte përcjellsish) qëshumë më të lartë se ai i sinjalit përdoret në rrjetet kompjuterikebazë (psh. zërit). Qëllimi kryesor (rrjetet LAN). Në varësi të kërkesavei përdorimit të sinjalit mbartës teknike, sidomos në lidhje meështë përmirësimi i procesit të shpejtësinë e transmetimit, janëtransmetimit. ndërtuar tipe të ndryshme kabllosh, duke filluar nga kategoritë më të Carrier Frequency – Frekuenca ulëta e deri në kategoritë më të larta.Bartëse Këto lloj kabllosh përdoren në lidhjet e pajisjeve (kompjuterave etj.) në Frekuenca e sinjalit që shërben rrjetet kompjuterike, si Ethernet dhepër të mbartur një sinjal (informacion) ATM. Gjithashtu mund të përdorentë caktuar gjatë procesit të modulimit për të mbartur edhe sinjale të tjerëquhet frekuenca bartëse. Kryesisht si të dhëna dhe figurë.përdoret në teknikën e transmetimittë sinjaleve. CAS Customer AcquisitionCost  – Kosto e Blerjes së Klientit Në thelb përfaqëson koston që Cat5e Cable – Kabllo Katego-i duhet një operatori për të bindur ria 5 e përmirësuarnjë klient që të blejë një produktapo shërbim që ai ofron. Zakonisht Është një kabëll i familjesky element është i përfshirë në Cat5 i cili është përmirësuar mekoston e produktit/shërbimit. Shikoedhe “SAC – Kosto e blerjes seabonentit”. C

27 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITqëllim që të suportojë një shpejtësi CCCH (Common Controltransmetimi të dhënash deri 1000 Channels) – Kanalet e PërbashkëtMbps (1Gbps). të Kontrollit Cat6 Cable – Kabllo Kategoria 6 CCCH është një kanal përgjegjës për të transferuar informacionin e Është një kabllo (me 4 cifte kontrollit midis stacioneve fundorepërciellsash bakri) i projektuar që dhe telefonave te përdoruesve,të mbartë sinjale me frekuence deri në një rrjet të telekomunikacioni të250 MHz, si dhe të realizojë një lëvizshme.transmetim cilësor deri 1000 Mbps(1Gbps). Në disa raste një kabllo i CCS7 (Common Channel Sig-tillë mund të mbajë (suportojë) edhe nalling No. 7) – Sinjalizim meshpejtësi deri 10Gbps, por në një Kanal të Përbashkët Nr. 7distancë të vogël. Sistemi që shërben për të Cat7 Cable – Kabllo Kategoria 7 mbartur dhe shkëmbyer sinjalizimet (protokollet) e nevojshme për Është një kabllo (me katër vendosjen e lidhjes midis pajisjevecifte përciellsish bakri) tip F/ të ndryshme brenda rrjetit, apo tëSTP (Foiled Shielded Twisted rrjetit me terminalet fundore quhetPair Cable) ku jo vetëm çdo cift Sistem Sinjalizimi. Në rastin kurpërciellsish është i ekranizuar, këto sinjalizime kalojnë në një rrugëpor edhe i gjithë kablloja (të katër të përbashkët të shkëputur nga ai iciftet e përciellsave) gjithashtu trafikut real quhet Sistem Sinjalizimijanë të ekranizuara. Një kabllo i me Kanal të Përbashkët. Edhetillë suporton sinjale me frekuencë CCS7 eshtë një sistem sinjalizimi ideri 600 MHz dhe arin shpejtësi 10 tillë.Gbps. CD (Compact Disk) – Kompakt (optic) Disk Përgjithësisht njihet si disk optik, i cili shërben për ruajtjen (memorizimin) e të dhënave në format numerike. Informacioni mund të regjistrohet mbi një CD, të ruhet aty dhe të lexohet në çdo rast që është e nevojshme. Një CD mund të jetë vetëm për regjistrim ose edhe C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 28I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITpër rishkrim. Kapaciteti i një CD–je CDMA 2000 – CDMA 2000është i rendit të disa qindra MB (psh.700MB). Është një familje e standardeve të  teknologjisë sëCD-R 700 MB telekomunikacioneve të lëvizshme 3G, e cila përdor një mënyrë aksesimi të bazuar në kanalet CDMA  (Code Division Multiple Access), me qëllim transmetimin e zërit dhe të të dhënave. Ajo është vazhdimi i standardit “CDMAone” dhe në thelb është një metodë e aksesit të shumëfishtë. CDMA (Code Division Multiple CDR (Call Details Records)Access) – Akses i Shumëfishtë – Regjistrime të Detajuara tëme Ndarje të Kodit Thirrjes CDMA është një teknologji CDR (njihet edhe si regjistrimee përdorur në sistemet e radio të të dhënave të thirrjes) është njëkomunikimit. Në thelb është një regjistrim i të dhënave të detajuaraformë multipleksimi (shumëfishimi), (te cilat gjenerohen nga njëe cila lejon një numër sinjalesh central apo pajisje tjetër e rrjetit tëtë vendosen (okupojnë) mbi një telekomunikacioneve) që lidhenkanal transmetimi të vetëm, duke direkt me një thirrje telefonike (apooptimizuar kështu përdorimin e një tjetër lloj komunikimi). Në këtobrezit. Kjo teknikë, e njohur gjithashtu të dhëna përfshihen detaje si kohasi me spektër të shpërndarë, e thirrjes, kohëzgjatja e thirrjes,bën të mundur që në një rrjet të numri i abonentit kërkues, numri itelekomunikacioneve të lëvizshme abonentit të kërkuar, etj. Zakonishttë përdorë një bandë / brez i vetme këto të dhëna përdoren nga sistemifrekuence për të gjithë trafikun, duke i billingut (faturimit) për të llogariturdiferencuar transmetimin individual koston e bisedës (por jo vetëm).në bazë të kodeve unike që judedikohen atyre përpara fillimit të CDRW (Compact Disk Rewrit-procesit të transmetimit. able) – Kompakt Disk me Mundësi Rishkrimi Tregon një disk optik mbi të cilin mund të shkruash informacion dhe C

29 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITta fshish atë herë pas here (si në Cell Splitting – Ndarja e Qelizavenjë kujtesë të zakonshme lexim –shkrimi). Nënkupton procesin e Cell – Qeliza konvertimit të një qelize të vetme në Njësia bazë gjeografike (ngakëndvështrimi i mbulimit me sinjal) shumë qeliza të tjera. Kjo realizohete një sistemi/rrjeti komunikimi tëlëvizshëm quhet “qelizë”. Mbulimi duke sektorizuar antenat ose dukei një zone të caktuar me qëllimofrimin e shërbimeve respektive ndërtuar qeliza të reja shtesë brendaështë e bazuar në një rrjet qelizash.Secila qelizë ka në qendrën e një qelize bazë.vet një stacion bazë radio që iusherben përdoruesve që ndodhen Cellular Service – Shërbimibrenda saj. Madhësia e një qelize Celularpërcaktohet në radhe të parë ngaterreni dhe numri i parashikuar i Shërbimet e telekomunikacione-përdoruesve. ve që ofrohen nga një rrjet tokësor i lëvizshëm quhen shërbime celulare Overlapping Omnidirectional (shpesh edhe mobile ose në një Transmitter Cells pikpamje më të gjerë pa tel (wire- less).Termi shërbime celulare lidhet Hexagonal Network Goal me mënyrën e ndërtimit të rrjetit në (With Microcells for dense usage areas) bazë celulash (qelizash). Cellular System – Sistemi Celular Një rrjet celular është një rrjet i telekomunikacioneve të lëvizshme, i cili shtrihet në zona të caktuara që teknikisht i quajmë celula/qeliza. Secila nga qelizat shërbehet të paktën nga një stacion terminal bazë BTS (shpesh e quajmë dhe stacion bazë ose qelizor). Nga pikpamja teknike ky është një rrjet pa tel, i cili realizon mbulimin e zonave të ndyshme (qelizave) dhe stacionet bazë të çdo qelize i lidh me centralin qendror. Në këtë mënyrë ky rrjet siguron lidhjen e përdoruesve midis tyre, pavarësisht vendndodhjes (por gjithmonë brenda zonave të mbuluara nga ky rrjet). C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 30I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT CELLCO (Cellular Phone  në faqet dhe në aplikacionet web.Company) – Kompani telefonike e Kur CGI përdoret në një webserver,lëvizshme (mobile/celulare) ajo siguron ndërfaqen e nevojshme midis webserverit dhe programit që Një kompani (operator) që ofron gjeneron permbajtjen dinamike.shërbime pa tel (wireless) quhetCELLCO. Churn Rate – Shkalla e Abonentëve të Larguar CEPT (European Conferenceof Postal and Telecommunications Është një tregues që shprehAdministrations) – Konferenca (zakonisht në %) numrin eEvropiane e Administratave të abonentëve të larguar kundrejt totalitPostës dhe Telekomunikacioneve të abonentëve për një periudhe kohe të caktuar. Ky tregues shërben për Ky është një institucion të vlerësuar stabilitetin e kompanisëpërgjegjës (i krijuar në vitin 1959) me nga pikëpamja e ruajtjes së numritqëllim koordinimin e organizatave të abonentëve.të telekomunikacioneve dhe tëpostës së shteteve europiane. CI (Caller Identification) –Ky institucion vendos standarde Identifikimi i Abonentit Thirrësdhe jep rekomandime të ndyshmepër fushën respektive me qëllim Tregon një funksion të rrjetit tëstandardizimin e rrjeteve respektive. komunikimit, i cili bën të mundurGjithashtu, CEPT ishte përgjegjës shfaqjen (ose ndalimin e shfaqjes)edhe për krijimin (në vitin 1998) së numrit të abonentit thirrëse Insitutit të Standardeve të (kërkues) ose të të dhënave tëTelekomunikacioneve Evropiane – tjera të tij. Kjo me qëllim informimiETS (European Telecommunications paraprak të abonentit të thirrurStandards Institute). (të kërkuar). Në varësi të procesit specifik, në lidhje me këtë funksion Shënim: Shkurtimi CEPT rrjedh dallojmë këto terma kryesore:nga gjuha frënge “Conférenceeuropéenne des administrations des »» CI (Caller Identification)postes et des télécommunications”. – Identifikimi i abonentit thirrës. CGI (Common Gateway In-terface) – Ndërfaqja e Hyrjes së »» CLID (Calling LinePërbashkët Identification) – Identifikimii linjës së abonentit thirrës. Një metodë standarde e përdorurpër të gjeneruar përmbajtje dinamike C

31 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT»» CLIP (Calling Line së sinjalit mbartës me atë të Identification Presenta- sinjalit që shkakton interferencen tion) – Prezantimi (ose shfaq- (zhurmës). ja) i identifikimit të linjës së CIR (Carrier to Interference abonentit thirrës. Ratio) – Raporti i Sinjalit Bartës me Sinjalin Interferues»» CLIR (Calling Line Iden- Jepet si raporti i fuqisë së sinjalit tification Restriction) të bartësit përmbi fuqinë e sinjalit interferues. – Kufizimi (ose bllokimi/ Circuit Switching – Komutim ndalimi) i identifikimit të Qarku linjës së abonentit thirrës. Komutim qarkut është një teknologji bazë e përdorur CID (Caller Identification) – në ndërtimin e rrjeteve tëIdentifikimi i Abonentit Thirrës telekomunikacionit. Ajo përcakton edhe mënyrën e funksionimit të Në varësi të detajeve që mund të rrjetit, që njihet si rrjeti me komutimpërmbaje një facilitet i tillë mund të qarku. Ky rrjet i bazuar në këtëjetë: si indentifikimi i linjës së thirrësit princip, siguron një linjë fizikeCLID (calling line identification), (apo një qark) të dedikuar për t’usi identifikuesi i numrit të thirrësit përdorur nga fillimi i lidhjes midis dyCNID (calling number identification), pikave (abonentëve fundorë) derisi prezantimi i identifikimit të në momentin e shkëputjes së tyre.linjës së thirrësit CLIP (calling line Është kryesisht një tregues bazëidentification presentation). CID për rrjetet me ndarje në kohë –TDMnë këndvështrimin e përgjithshëm (Time Division Multipleksing), ku njëpërfaqëson një shërbim telefonik (në rrugë komunikimi vihet plotësisht nërrjetet analoge apo numerike, ose dispozicion të palëve (pavarësishtato IP) ku bëhet e mundur shfaqja e nga shkalla e shfrytëzimit të saj)numrit të abonentit thirrës (kërkues) deri në momentin e shkëputjes sënë terminalin e abonentit marrës (të komunikimit.kërkuar) me qëllim informimin e tijpër burimin e kësaj thirrjeje. C/I (Carrier to Interference Ratio)– Raporti i Fuqisë së Mbartësesme Fuqinë e Interferencës Është një tregues që jep cilesinëe një mjeti/ambienti transmetimiduke u bazuar në raportin e fuqisë C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 32I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Circuit – Switched Network – përdoruesit përdorin të njëjtat pajisjeRrjeti me Komutim Qarku qëndrore (procesorët, memoriet, serverat, aplikimet, programet, etj). Një rrjet telefoniki cili bazohet Duke qenë se përdoruesit fundorë,në principin e komutimit të qarkut në varësi të kërkesave ndajnë sëështë rrjet me komutim qarku. bashku përdorimin e po të njëjtaveThelbi gjithmonë është dedikimi i burime, por plotësisht të pavarurnjë rruge permanente për një lidhje nga njëri – tjetri janë quajtur “rejatë caktuar deri në shkëputjen e informatike”. Një re informatike, nëkësaj lidhje. Rrjeti telefonik PSTN bazë të shtrirjes dhe shërbimeve që(Public Switching Telephone ofron, mund të jetë private, publikeNetwork) është një rrjet tipik me ose hibride. Ky zhvillim ka si qëllimkomutim qarku. parësor atë të uljes së kostos. Në një këndvështrim të përgjithëshëm, Cloud – Cloud (Reja) mund të themi se një “re shërbimesh” është çdo lloj burimi që sigurohet Një term i përdorur në nëpërmjet rrjetit të internetit.teknologjinë e sotme të komunikimitqë përshkruan një rrjet përdoruesisht Clustering and Cell Clusters –të cilët përdorin të njëjtat burime Grupimi dhe Grupet e Qelizavepër të realizuar detyrat respektive,pra është një koncept, i cili Bashkimi i elementeve tëlejon shfrytëzimin e pajisjeve të veçanta të një rrjeti në një grup,përbashkëta në të njëjtën kohë, duke u nisur nga vetitë e ngjashmepor në mënyrë të pavaruar nga (apo karakteristikat e ngjashme)njeri – tjetri. Në një përshkrim më të që ata kanë, si dhe nga zonathjeshtë mund ta krahasojmë me një gjeografike ku ata shtrihen quhetrrjet furnizimi me ujë, ku përdoruesitpërdorin të njejtën depo (rezervuar).Qëllimi kryesor i pëwrdorimit të kësajteknike është optimizimi i kostos,duke shfrytëzuar në mënyrën mëtë mirë të mundshme burimetrespektive. Cloud Computing and Services– Reja Informatike dhe Shërbimet Në thelb nuk është gjë tjetërveçse një rrjet informatik ku C

33 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITprocesi i “clustering”. Grupi i formuar Codec – Kodues/Dekoduesnga këto elemente quhet “cluster”.Në rrjetin e telekomunikacioneve Në teknikën e komunikimit,të lëvizëshme, termi “cluster” procesi i cili realizon kodiminpërdoret për të treguar një grup e informacionit (sinjalit), prastacionesh apo qelizash, të cilat transformimin e tij në një formë tëmbulojnë me shërbim një zonë të përshtatshme për ta transmetuarcaktuar, duke bashkëpunuar me dhe mbrojtuar atë, quhet kodim.njëri – tjetrin. Procesi i rregullimit Procesi i kundërt, ai i kthimit tëtë parametrave të secilës qelizë informacionit (sinjalit) në gjendjenme qëllim përmirësimin e cilësisë fillestare quhet dekodim. Pajisjasë shërbimeve për atë zonë quhet respektive që realizon këto proceseOptimizim i Grupit (cluster–it). quhet kodek (codec). Coaxial Cable – Kabllo Koaksial Code Baudot – Kodi Bodo Kabllo koaksiale është një Kodi Bodo është një metodëtip kablloje që ka në qendrën e e transmetimit të teksit me anë tëvet një përcjellës (zakonisht prej kombinimit të 5 impulseve binarebakri), i cili është i rrethuar nga një (pra 32 gjendje). Ky kod u përdorshtresë prej materiali izolues dhe nga makinat e shkrimit në largësimbi të është vendosur një shtresë (teleshkruesit) për transmetimin enë formë rrjete (skermo) prej teksteve (telegramëve).materiali përçues (zakonisht prejbakri). Termi “koaksial” i referohet Collocation – Bashkëvendosjepikërisht formës gjeometrike tëndërtimit të tij. Përdoret kryesisht Modeli i shfrytëzimit (aponë transmetimet radio (zë) dhe ato ndërtimit) të infrastrukturës të njëtelevizive (figurë), kjo për shkak të rrjeti telekomunikacioni (fiks apo ivetive të mira që ai ka për këto lloj lëvizshëm) nga 2 ose më shumetransmetimesh. operatorë quhet bashkëvendosje. Si shëmbull mund të marrim shfrytëzimin e nje kulle transmetimi nga operatorë të ndryshëm për të vendosur antenat dhe sistemet e tyre të transmetimit, ose shtrirja e kabllove ne të njëjtin sitem tubacionesh nëntokësore. C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 34I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Communication System – Control Channel – KanalSistemi Komunikimit Kontrolli Në telekomunikacion një Eshtë një kanal i cili përdoretsistem komunikimi është bashkimi në rrjetet e telekomunikacioniti elementëve të ndryshëm, me qëllim realizimin e kontrollittë nevojshëm në realizimin e të transmetimit. Në rrjetet GSM,komunikimit midis dy ose më kanalet e kontrollit ndahen nëshumë pikave. Tre janë pjesët tre kategori: kanali i kontrollit tëpërbërëse bazë për një sistem transmetimit të hapur (broadcast) –komunikimi: pjesa e transmetimit, Broadcast Control Channel (BCCH),pjesa e kanalit të komunikimit, dhe kanali i përbashkët i kontrollit –pjesa e marrjes. Common Control Channel (CCCH), dhe kanali i dedikuar i kontrollit – Dedicated Control Channels (DCCH). Control Signal – Sinjali i Kontrollit Një sinjal i dërguar me qëllim verifikimi të gjendjes së një pajisjeje/sistemi quhet “sinjal Connection Fee – Pagesa e kontrolli”. Konkretisht, për një rrjetLidhjes telekomunikacioni të lëvizshëm sinjali i gjeneruar nga një telefon Pagesa (ose tarifa) e lidhjes fundor, apo nga stacioni bazë përtregon një vlerë e cila duhet të të verifikuar gjendjen aktuale tëpaguhet më qëllim realizimin tyre quhet “sinjal kontrolli”. Duhete lidhjes së një përdoruesi me të theksojmë se ky sinjal përmbansistemet e rrjetit të një operatori (si informacionet e nevojshme perp.sh. instalimi i linjës nga shtëpia e të dalluar gjëndjen, apo për tënjë abonenti deri tek centrali më i përgatitur (ose vendosur) njëafërt). Zakonisht, kjo pagesë bëhet telefonatë, por nuk përfshin trafikunvetëm një herë në momentin e real që shkëmbehet midis tyrelidhjes dhe mund të jetë e ndryshme (domethënë bisedën).në varësi të tipit të lidhjes. Kjo tarifëmund të jetë edhe zero në varësi tëpolitikave tarifore të kompanisë. C

35 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Convergence – Konvergjencë tek e cila realizohen veprimet e përbashkëta për kontrollin, apo ato Konvergjenca në telekomunika- për bashkëveprimin midis pjesëvecion është procesi me të cilin shër- periferike të të tij quhet Rrjet Qëndrorbimet/produktet e ndryshme bashko- (Core). Zakonisht rrjeti apo pjesahen dhe shërbehen së bashku mbi të qëndrore konceptohet si një bashkësinjëjtin rrjet. Si shembull të konverg- pajisjesh, sistemesh dhe linjashjencës mund të përmendim realizimin transmetimi, të cilat mbartin të gjithëe shërbimit zanor (VoIP) së bashku informacionin e nevojshëm që duhetme shërbime të tjera në rrjetin inter- të shkëmbehet midis tyre (përfshinet. Konvergjenca synon ndryshimin edhe atë të përdoruesve fundorë).e modelit të biznesit dhe bërjen mëefikas të tij, duke ofruar shumë shër- CPE (Customer Prem-bime mbi të njëjtin rrjet dhe në të një- ise Equipment) – Pajisja nëjtën kohë. Ambjentin e Klientit Copper Wire (Twisted Pair) Një pajisje që vendoset në am-– Përcjellës (tel) Bakri (çift ose bientin e një klienti dhe që shërbenkopje përcjellësish të përdredhur) për të bërë të mundur përdorimin e shërbimeve që rrjeti i telekomunika- Është një mjet/mjedis transme- cioneve ofron quhet thjesht pajisjetimi që përdoret nga kompanitë e klienti ose pajisje fundore. Në këtotelekomunikacioneve për të trans- emërtime përfshihen pajisje si: tele-portuar sinjale elektrike me anë të fona, modeme, stacione fundore,dy përcjellësve (zakonisht prej bakri) linja, set televiziv etj.të përdredhur me njëri–tjetrin. Njihetedhe si kopje simetrike. Grupimi i një CPP (Calling Party Pays) –numri të caktuar kopjesh të tilla for- Paguan Kërkuesimojnë kabllin telefonike. Percjellësitpërdridhen midis tyre me qëllim Është një model pagesë kupërmirësimin e parametrave elektrikë për një thirrje (bisedë) të realizuar,të transmetimit të sinjalit (kryesisht pagesën e bën abonenti kërkueseleminimin e fenomenit të ndërdëg- (thirrës).jimit). Core Network – Rrjeti Qëndror CPU (Central Processing Unit)(bërthamë) – Njësia Qëndrore e Procesimit Në një rrjet telekomunikacioni Përgjithësisht, pjesa e një(fiks apo të lëvizshëm) pjesa e rrjetit sistemi kompjuterik, e cila ekze- C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 36I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITkuton instruksionet e një programi CQI (Channel Quality Index) –kompjuterik dhe kryen veprimet Indeksi i Cilësisë së Kanalitbazë aritmetike dhe logjike (përf-shirë edhe operacionet kryesore Është një indikator (tregues) ikomanduese për hyrje/daljet drejt cilësisë së kanalit të komunikimitnjësive të tjera brenda sistemit ose pa tel (wireless). Në vlerësimin ejashtë tij) konsiderohet si pajisje cilësisë së një kanali apo një grupiqëndrore e procesimit). CPU është kanalesh, marrin pjesë matje tënjë term që i dedikohet në menyrë ndryshme si p.sh.: treguesi që deltë veçantë sistemeve apo pajisjeve nga matja e raportit sinjal – zhurmëkompjuterike (por jo vetëm, p.sh. është një indikator i tillë.edhe sistemet apo rrjetet e teleko-munikacioneve kanë një ose më CRC (Cyclic Redundan-shumë pajisje procesuese qën- cy Check) – Kontrolli Ciklik idrore, të nevojshme për realizimin Shtesavee funksioneve respektive). Ky termështë përdorur për herë të parë në CRC është një kod për kontrollinindustrinë e kompjuterave në vitet e gabimeve gjatë shkëmbimit të1960. të dhënave midis pajisjeve të një rrjeti numerik. Kuptimi “kontrolli i shtesave” ka të bëjë me procesin e kontrollit të gabimeve që mund te lindin gjate procesit te transmetimit të të dhënave, kjo duke u bazuar në shtimin e disa vlerave (bitet) në çdo grup të dhënash (biteve respektive). Quhet ciklik, sepse algoritmi i kontrollit bazohet në kodet ciklike. CRC është një metodë mjaft popullore, kjo pikë së pari për thjeshtësinë e implementimit të saj në pajisjet numerike (binare). CRM (Customer Relation- ship Management) – Manaxhimi i Marrëdhënieve me Klientin (abonentin) CRM është një sistem që shërben për manaxhimin e marrëdhënieve C

37 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITtë një kompanie më klientët e vet CSSR – Call Setup Sucess(ekzistues dhe ata të rinj). Zakonisht Rate – Shkalla e Realizimit tësynon të organizojë, automatizojë Thirrjeve të Suksesëshmedhe sinkronizojë operacionet përshitjen, marketingun, shërbimin CSSR shpreh realizimin epër klientin si dhe për mbështetjen tentativave të thirrjeve (zakonishtteknike. në % kundrejt totalit të tentativave) në një rrjet, dhe tregon sa është Cross Connection – Kryqëzim pjesa e tentativave të thirrjeve qëLidhjesh përfundojnë më sukses (pra që rezultojnë në formimin e numrit të Kryqëzim lidhjesh (që në gjuhën abonentit të kërkuar). Dihet se përe përditshme teknike quhet thjesht shkaqe të ndryshme, jo të gjithakros – konektim) është procesi thirrjet arijnë të lidhen me numrin edhe realizimi i lidhjeve të ndryshme kërkuar (thirrur).në rrjetet e telekomunikacionit,duke filluar nga lidhja e thjeshtë e CUG (Closed Users Group)përcjellësve në lidhjen e qarqeve – Grup Përdoruesish (grup i(kanaleve të komunikimit) me një mbyllur përdoruesish)nivel të ndryshëm (kryesisht nënivelin E1) etj. Lidhjet e kryqëzuara Është një grup abonentëshmund të jenë thjesht fizike, ose në (përgjithësisht në rrjetet e lëvizshmenivele të tjera logjike apo virtuale. (mobile)) të cilët mund të realizojnë (gjenerojnë dhe marrin) thirrje Crosstalk – Ndërdëgjimi vetëm midis tyre (pra anëtarëve të grupit). Zakonisht për këto raste Në rastin kur gjatë transmetimit kompania jep tarifa preferencialetë një sinjali (informacioni) mbi një (të reduktuara). Gjithashtu, (sipaslinjë, apo qark kemi prezencën, apo kërkesës) anëtarët e një grupi mundndërhyrjen e sinjaleve që janë duke të gëzojnë edhe të drejta të tjerau transmetuar mbi një linjë, apo qark si p.sh. thirrje jashtë grupit, thirrjetjetër kemi të bëjmë me fenomenin ndërkombëtare etj.e ndërdëgjimit. Përgjithësisht, këtondërhyrje shkaktohen midis linjave, Customer Retention – Mbajtjaose qarqeve që ndodhen afër e Klientëve (abonentëve)njëri–tjetrit. Këto ndërhyrje prishincilësinë, limitojnë distancat dhe Në thelb mbajtja (apo ruajtja) eshpejtësinë në rrjetet numerike. abonentëve nënkupton aktivitetinJanë prezente si në rrjetet analoge, e kompanisë për të mos lejuarashtu edhe në ato numerike. C

FJALOR I PËRGJITHSHËM 38I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITzvogëlimin e numrit të tyre. Ky Dproces fillon me fillimin e punës sëkompanisë dhe vazhdon gjatë gjithë DAC (Digital to Analogueciklit të jetës së saj, duke synuar Converter) – Konvertues ngarritjen e pandërprerë të klientëve Numerik në Analogme raporte të kënaqshme ndërmjetklientëve të rinj që shtohen dheatyre që largohen. Customer Retention Rate – Pajisjet/sistemet të cilatShkalla e Ruajtjes së Abonentëve realizojnë transformimin e një sinjali në formë numerike në një Është një tregues që shpreh sinjal analog quhen konvertuesa(zakonisht në %) shkallën e rritjes numerikë – analog (shënohen edhesë numrit të abonentëve për një si Convertues D/A).periudhe kohe të caktuar, dukekonsideruar si abonentët e rinj Dark Fiber – Fibër e Errëtqë shtohen ashtu edhe ata qëlargohen. Ky tregues shërben për Me termin Fibër e Errët/e zezëtë vlerësuar stabilitetin e kompanisë (ose fibër e pandriçuar – unlit fiber)nga pikëpamja jo vetëm e zgjerimit tregohet një fibër optike, e cila nuktë aktivitetit, por edhe të shkalles është aktualisht në përdorim, porsë shërbimit (pra të kënaqësisë së është e gatshme për t’u përdorurabonentit, “besnikërisë” së tyre). për komunikim. Gjithashtu, ky term përdoret nga operatorët e Customer Base – Baza e telekomunikacioneve si një produktKlientëve (abonentëve) që mund të ofrohet për tu përdorur nga të tjerë (përdorues ose Është grupi i klientëve operatorë) në rastet e marrjes së(abonentëve) të cilët blejnë fibrave optike me qira.periodikisht shërbimet e ofruara nganjë operator. Këta klientë sigurojnë Data Link Layer – Shtresa e tëtë ardhurat kryesore për kompaninë, Dhënavedhe përbejnë një nga objektivatbazë për veprimtarinë e kompanisë Përfaqëson shtresën më të ulët(operatorit). të grupit të protokollit të internetit, e cila shërben për të mbartuar të dhënat. Në këtë shtresë realizohet grupimi i paketave në “frame/ D

39 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITkuadro” për ti transmetuar ato në nje përdorur për të shprehur raportinpikë tjetër. Në modelin OSI (Open mes dy vlerave të një njësie fizike –System Interconnection Model) sinjalit elektrik (zakonisht fuqisë dhetë rrjeteve të telekomunikacionit, intesitetit). Eshtë një njësi që tregonshtresa e linjës së të dhënave është amplifikimin (forcimin) apo shuarjenshtresa e dytë e tij (pas shtresës (dobësimin) e një sinjali gjatëfizike). procesit të transmetimit nga një pikë në tjetrën. Një Decibel është një e Data Services – Shërbimet e të dhjeta e njësisë Bell dhe shënohetDhënave shkurt “dB”. Emri i kësaj njësie matëse është vendosur për nder Në telekomunikacion shërbimet të shkencëtarit të madh Alexandere të dhënave nënkuptojnë transme- Graham Bell.timin e informacioneve të ndryshme(jo zanore); si p.sh. shërbimi i me- DBA (Database Administra-sazheve në operatoret mobile, për- tor) – Administratori i bazës së tëdorimi i lehtësive që ofron interneti dhënave(si posta elektronike), apo shkëm-bime të tjera informacionesh që real- Është një person (i një institucioniizohen midis përdoruesve (sidomos ose organizmi) që është përgjegjëskjo duke përdorur rrjetin internet). për përpilimin logjik dhe fizik të një baze të dhënash dhe normalisht Data Stream – Vargu i të për të gjitha aspektet e instalimit,Dhënave konfigurimit, përpunimit, monitorimit, ruajtës, sigurisë, vlefshmërisë dhe Tregon një varg (apo fluks) të performancës.të dhënave të cilat janë gati përt’u transmetuar (ose janë duke dBm (dB milliWatt) – Decibelu transmetuar). Ky varg është i Milivat – dBmWndërtuar nga grupe paketash, tëcilat në thelb nuk janë gjë tjetër Ështe në shkurtim që përdoretveçse vargje bitesh (1 ose 0), dhe për të treguar raportin e fuqisë nëqë përfaqësojnë informacionin që do decibel (dB) në rastet kur fuqia etë transmetohet në formë numerike. matur i referohet madhësisë një milivat (mW) në hyrje të sistemit dB (Decibel) – Decibel apo linjës. Përdoret zakonisht në sistemet e transmetimit (kryesisht Decibeli (dB) është një njësi radio). Në rastin e madhësisë dBW ilogaritmike me bazë dhjetë, e referohemi fuqisë një Vat (1000mW) në hyrje. D

FJALOR I PËRGJITHSHËM 40I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT DCCH (Dedicated Control (ose simetrikë), të cilët shërbejnë përChannel) – Kanal Kontrollues i të transmetuar sinjalin numerik. NëDedikuar gjuhën teknike njihet si Permutator Dixhital. Një kanal i tillë përfaqësohet nganjë njësi kohore e vetme (time slot)në një transmetim radio frekuence.Përdoret për të transmetuar tetëkanale të veçantë (stand–alone)kontrollues të dedikuar (SDCCH). DCE (Data Communica- DECT (Digital Enhanced Cord-tions Equipment) – Pajisje për less Telecommunications  (DigitalKomunikimet e të Dhënave European Cordless Telecommu- nications) – Telekomunikacionet DCE quhen pajisjet, të cilat Numerike Evropiane pa Kordontransmetojnë dhe marrin sinjale (ose të përmirësuar).analoge ose numerike nëpërmjetnjë rrjeti. I referohet pikë së pari telefonave pa kordon. Përfaqësohet DCS1800 (Digital Cellular nga nje standard i sistemeve tëSystem) – Sistem Celular telekomunikacioneve, ku përdorimiNumerik DCS1800 i terminalit fundor të abonentit i lejon këtij të fundit lëvizshmëri për Është një Sistem Numerik realizimin e bisedave brenda njëCelular (i telekomunikacioneve të zone të kufizuar (deri 200m). Kjo gjëlëvizshme) i cili punon në bandën e realizohet pa qënë e nevojshme qëfrekuencave 1800 MHz. Njihet edhe ai të jetë i lidhur në mënyrë fizike mesi sistemi GSM1800MHz. stacionin bazë. DDF (Digital DistributionFrame) – Njësia e Shpërndarjessë Linjave Numerike / Dixhitale(Permutator Numerik) Është një pajisje (njësi) pasive,ku realizohet grumbullimi dheshpërndarja e kabllove koaksiale D

41 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Dedicated Line – Linjë e janë multipleksuar (bashkuar) dheDedikuar përmbajnë informacioneve (sinjale) të burimeve të ndryshme. Përfaqëson një linjë apo qark, icili i vihet në dispozicion, në mënyrë Density – Densitettë pandërprerë, një abonenti. Quhetgjithashtu edhe Linjë Private. Shiko “penetration”. Demodulation – Demodulimi DES (Digital Encryption Standard) – Standardi i Kodimit Tregon teknikën e kundërt të Numerikmodulimit. Ky proces ka të bëjë menxjerrjen e sinjalit bazë (sinjalit me Është një mënyrë kodimiinformacionin respektiv) nga sinjali i (enkriptimi) numerike e të dhënavemoduluar. që bazohet në nje algoritëm komutues / çelës – simetrik. Demultiplexing – Demultipleksim DES (Data Encryption Procesi i kundërt i multipleksimit Standard) – Standardi i Kodimitquhet demultipleksim (shkurt Numerik/Dixhitalshënohet DEMUX). Është një mënyrë kodimi Dense Wave Division Multi- (enkriptimi) e përdorur gjërësisht, eplexing (DWDM) – Multipleksim i cila bazohet në vendosjen e një çelësDëndësuar me Ndarje të Gjatësisë (sekret) për kodimin e të dhënave.së Valës DFD (Data Flow Diagram – DWDM është një teknologji, e Diagrama e Rrjedhjes (lëvizjes) sëcilia realizon rritjen e kapacitetit të të Dhënaverrjeteve ekzistuese me fibra optike,duke dërguar mbi të njëjtën fibër fizike Është një mënyrë përshkrimi,rreze drite me gjatësi të ndryshme apo tregimi i rrugës së lëvizjes (apovale te cilat mbartin informacione rrjedhës) së të dhënave. Kjo ështënga burime të ndryshme, por që një lloj diagrame që përshkruantransmetohen në të njëjtën kohë. Në procesin e të dhënave dhe kalimetbazë të kësaj teknologjie realizohet e tyre nga njëra fazë në tjetrën.transmetimi mbi të njëjtën fibër i Gjithashtu, përfshin vëndndodhjet evalëve të ndryshme të dritës, të cilat të dhënave gjatë këtij procesi. D

FJALOR I PËRGJITHSHËM 42I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Digital Signal – Sinjal Numerik leximi të ndryshme dhe që varion(dixhital) kryesisht nga pozicioni fizik ku ato ndodhen, ose do të regjistrohen (kjo Një sinjal numerik është një kryesisht për shkak të kufizimeve tësinjal/informacion i koduar me një parametrave mekanikë).numër të caktuar shifrash, të cilatmarrin vlera diskrete binare 1 ose 0 Dial Up – Numërformimi(kjo për mënyrën e kodimit me bazëdy). Një informacion, i cili shprehet Procesi i formimit të shifraveme një varg bit–esh, duke formuar (numrave) për të realizuar thirrjennë këtë mënyrë një sinjal numerik, drejt një abonenti tjetër quhetgëzon të gjitha avantazhet që sjell Numërformim.teknologjia numerike kundrejt asajanaloge, ku se pari ata janë më pak Dim Fibertë ndjeshëm ndaj zhurmave dhe sëdyti pajisjet respektive kanë kosto Në rastin kur në një sistem tëmë të ulët. fibres optike përdoren valë me gjatësi të caktuar për të realizuar Digital Set Top Box – Pajisje transmetimin kemi të bëjmë meMarrëse Numerike (për kanalet “Dim Fiber”. Kjo bëhet e mundurtelevizive) me përdorimin e teknikës së multipleksimit me ndarjë të gjatësisë Eshtë një njësi (pajisje) e së valës (WDM – Wavelengthcila përdoret si një ndërfaqe për Divison Multiplexing). Në këtë rast,të marre dhe dekoduar kanalet kemi një fibër virtualisht me kapacitettelevizive numerike (ose IP), si dhe të lartë, të dedikuar dhe me kosto tëpër t’u lidhur me rrjetin Internet. Pra ulët. Dim Fiber konsiderohet si njëështë një tip modemi që përdoret mundësi alternative kundrejt fibrëspër marrjen e sinjaleve televizive së errët (dark fiber).dhe shfaqen e tyre në ekranet etelevizoreve. Direct Fiber – Fibër e Drejt- përdrejtë Direct – Access Data StorageMedia – Kujtesa / Memoria e të Me termin “fibër e drejtpërdrejtë”Dhënave me Akses Direkt kuptojmë lidhjen e një përdoruesi në rrjet (pra në sistemet respektive të Në ndryshim nga kujtesat me rrjetit) direkt me fibër optike. Kështu,akses të rastësishëm, këto kujtesa përdoruesi ka në dispozicion një(si psh. CD–RW, DVD–RW) fibër të vetën, të cilën nuk e ndankërkojnë një kohë regjistrimi dhe D

43 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITme të tjerë. Kjo zgjidhje ka kosto me rrjetin internet (këtë emer, rrjetitë lartë, pavarësisht se përdoruesit internet e përkthen në një adresëi vihet në dispozicion një gjerësi IP). Pra, është një bazë të dhënashbande pothuajse e pakufizuar. Një (database) e shpërndarë të cilënrrjet që bazohet në një mënyrë të Interneti e përdor për të përkthyertillë shpërndarje të fibrave optike emrat e hostit në IP duke mundësuarquhet rrjet me fibra optike të kalimin e informacionit nëpërmjetdrejtpërdrejta. Shpesh herë, për domain–eve. P.sh. emri i domain–fibrat e drejtpërdrejta përdoret edhe it të një kompanie, organizate,termi fibër e zezë (dark fiber). individi, etj. Disconnection – Shkëputje DOS (Disk Operating System) – Sistemi i Operimit me Disk Në telekomunikacion, termishkëputje ka dy kuptime kryesore, Është një sistem operativatë teknik dhe atë komercial. Nga (shfrytëzimi) i cili përdoret ngapikëpamja teknike, me “shkëputje” kompjuterët IBM, si dhe nganënkuptojmë ndërprerjen fizike të kompjutera apo pajisje të tjera qëlinjës (p.sh. të abonentit), ndërsa janë të pajtueshëm për këtë sistem.nga pikëpamja komerciale, me Ky sistem operativ u bë zotërues“shkëputje” nënkuptohet ndërprerja nga viti 1981 deri në vitin 2000e marrëdhënieve me një përdorues (duke përfshirë këtu pjesërisht edhepër arsye të ndryshme si moskryerja sistemet Microsoft Windows mee pagesave, apo largimi dhe prishja bazë DOS (versionet 95, 98 dhee kontratës, etj.. Millennium). DNS (Domain Name System) Downlink – Downlink (lidhja– Sistemi i Emrit të Domain–it rrjet – perdorues) DN – Emri i Domain–it është Downlink (drejtimi i poshtënjë emër unik që identifikon një ose lidhja rrjet–përdorues) ështëburim të rrjetit internet si p.sh. një term i përdorur në rrjetet enjë website (në fakt DNS është komunikimit (telekomunikacionit,një sistem i shpërndarë hierarkik internetit, radio, satelitore etj.) përemërtimi (emrash) për shërbimet të treguar drejtimin e lidhjes ngakompjuterike dhe çdo lloj sistemi pajisjeve/sistemeve të një rrjeti drejttjetër që lidhet në rrjetin internet, përdoruesi fundor (ose lidhjen eapo në një rrjet privat. Nga pikpamja drejtimit nga satelit në tokë). Thjeshtteknike, është një bazë e shpërndarë tregon drejtimin rrjet – përdorues nëtë dhënash e përdorur për t’u lidhur këndvështrimin e lidhjes. D

FJALOR I PËRGJITHSHËM 44I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONIT Upstream – Rrjedha e Sipërme DPSK (Phase – Shift Keying) –(nga përdoruesi fundor në pajisje Modulim me Zhvendosje të Fazës/ sistemet e rrjetit) Është një skemë modulimi Upstream është një term i numerike që realizon modulimin epërdorur në telekomunikacion të dhënave, duke patur për bazëqë tregon lëvizjen (rrjedhën) ndryshimin e fazës së sinjalit. Nënjëdrejtimshe të të dhënave nga bazë të këtij modulimi për një bitpërdoruesi fundor në drejtim të ose grup bitesh vendosen vlerarrjetit. Thjesht tregon drejtimin korresponduese të ndryshimit tëlëvizjes së trafikut nga përdoruesi fazës së sinjalit. Njihet edhe si njënë rrjet. nga metodat e konvertimit/modulimit nga numerik në analog. Kjo metodë Downstream – Rrjedha e modulimi përdoret për të rriturposhtme (transmetimi i Sinjalit efektivitetin e transmetimitë të tënga Rrjeti te Përdoruesi dhenave (pra të sinjalit numerik), duke e konvertuar atë në një sinjal Ky term (që përdoret dhe analog.njihet gjerësisht si “downstream”) ireferohet rastit kur të dhënat (apo Dropped Call – Ndërprerje einformacioni) dërgohen nga rrjeti i Thirrjes / Telefonatës (Rënie eoperatorit (ofruesit të shërbimeve) linjës)drejt një përdoruesi fundor.Përgjithsisht, ky është drejtimi që Një lidhje apo thirrje telefonikekërkon një kapacitet (shpejtësi) e cila ndërpritet/përfundon pamë të lartë se transmetimi në dëshirën (kërkesën) e përdoruesvedrejtimin e kundërt (kjo sidomos njihet si “rënie e linjës apo ndërprerjenë rastet e përdorimit të shërbimit e thirrjes”. “Thirrje e ndërprerë’Internet nga përdoruesit fundorë). është një term që përdoret nëUpstream është një term i përdorur telekomunikacion për të treguarnë telekomunikacion që tregon rastet kur një thirrje përfundonlëvizjen (rrjedhën) njëdrejtimshe të papritur, si rezultat i arsyevetë dhënave nga përdoruesi fundor teknike. Kështu psh. për rrjetet enë drejtim të rrjetit. Thjesht tregon telekomunikacioneve të lëvizshme,drejtimin lëvizjes së trafikut nga një nga arsyet pse mund të kemipërdoruesi në rrjet. një ndërprerje telefonate (bisede) është dalja e telefonit celular jashtë rrezes së mbulimit të rrjetit. Një tjetër arsye tjetër është edhe D

45 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITprezenca e ndërhyrjeve (zhurmave) (informacionit) mbi linjën e abonentit.të ndryshme. Sasia e thirrjeve të Kjo teknikë bën të mundur lidhjenndërprera është një nga treguesit a pajisjeve të aksesit të rrjetit memë të rendësishëm të cilësisë së terminalet fundorë të abonentit nërrjetit. bazë të teknikës numerike. Teknika e përdorur mund të jetë simetrike Dropped Call Rate (DCR) – (SDSL) ose asimetrike (ADSL).Shkalla e Thirrjes së Ndërprerë DSLAM (Digital Subscrib- Eshtë një tregues i cilësisë së er Line Access Multiplexer)rrjetit të telekomunikacionit që jep – Multiplekser për Aksesin esasinë e thirrjeve, të cilat, për arsye Linjave Numerike të Abonentëveteknike, ndërpriten para se palët qëjanë duke folur të kenë përfunduar Një pajisje apo sistem qëbisedën e tyre (pra para se njëri përdoret për të grumbulluar linjatprej tyre ta ketë mbyllur telefonatën) numerike të abonentëve (DSL),. Kjo vlerë zakonisht jepet si rrjedhimisht trafikun e të dhënavepërqindje kundrejt të gjitha thirrjeve (psh. trafikun internet) të tyre dhetë realizuara me sukses. transmetimin e tyre në një nivel më të lartë të hierarkisë së rrjetit quhet Drop Cable / Wire – Kabllo / DSLAM. Në thelb është një pajisjePërcjellës i varur multipleksuese. Një kabllo (zakonisht me dy DS – CDMA (Direct – Sequence përcjellës) i cili përdoret kryesisht si Code Division Multiple Access) –linjë ajrore për të lidhur një abonent Sekuencë Direkte e CDMAquhet “drop wire”. Ky tip kabllojepërdoret për pjesën fundore të linjës Është një nga skemat esë abonentit (zakonisht përdoren modulimit, bazuar në teknikënpër të kaluar nga një shtyllë apo CDMA.kuti shpërndarëse në drejtim të njëabonenti). DSP (Digital Signal Process- ing) – Përpunimi Numerik i Sinjalit DSL (Digital Subscriber Line)– Linjë Numerike e Abonentit Përpunimi apo ndryshimi i një sinjali, bazuar në një model të DSL përfaqëson një teknikë caktuar matematikor, më qëllimnumerike të transmetimit të sinjalit përmirësimin e tij njihet si DSP. Në D

FJALOR I PËRGJITHSHËM 46I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITthelb, është përdorimi endosja e të dy sinjaleve me frekuenca tënjë vargu apo sekuence numerash përcaktuara dhe jo impulse.për të përfaqësuar një sinjal(informacion) të caktuar, si dhe për Dual Band – Banda e Dyfishtëta përpunuar atë. Aftësia e elementeve dhe DTE (DataTerminal Equipment) aparateve telefonikë celularë të– Pajisja Fundore e të Dhënave infrastrukturës GSM, të aftë për të punuar në të dyja bandat e Pajisja e cila vendoset në skajet frekuencës 900MHz dhe 1800MHzfundore të një rrjeti (zakonisht njihet si bandë e dyfishtë. Ky elementnë ambientet e përdoruesve) teknik u shërben operatorëve tëdhe shërben për të shndërruar rrjeteve të telekomunikacioneve të(konvertuar) të dhënat e përdoruesit lëvizshme të sigurojnë kapacitetenë sinjale, ose sinjalet e arrdhur më të mëdha komunikimi përnga rrjeti në të dhëna quhet pajisje përdoruesit.fundore e të dhënave. Kështu psh.modemi është një nga pajisjet Duplex – Dupleksfundore më të përdorshme në rrjet. Komunikimi Duplex nënkupton DTMF signaling (Dual Tone një mënyrë komunikimi midis dyMultiFrequency Signaling) – pajisjeve të lidhura me njëra–tjetrën,Sinjalizim Multifrekuencë me Ton të cilat mund të komunikojnë nëtë Dyfishtë të njëjtën kohë, si në marrje ashtu edhe në dhënie, pra në të dy DTMF (thjesht quhet sinjalizim drejtimet njëkohësisht. Ka dy tipemultifrekuence) përdoret nga komunikimesh dupleks: – dupleksrrjetet e telekomunikacioneve si i plotë (full duplex) dhe gjysmënjë mënyrë sinjalizimi (në bandën dupleks (half duplex). Ndryshimie frekuencave zanore) në linjat midis këtyre dy mënyrave qëndrontelefonike analoge midis aparatit në faktin se në rastin e komunikimittelefonik të përdoruesit (ose ndonjë në dupleks të plotë, të dy pajisjetpajisjeje tjetër komunikuese fundore) (apo përdoruesit) komunikojnëdhe pajisjeve komutuese në qendër. midis tyre në të njëjtën kohë (praNë thelb ka të bëjë me mënyrën edhe transmetojnë, edhe marrin),e dërgimit të shifrave nga aparati ndërsa në rastin e gjysmë dupleksit,telefonik drejt pajisjeve qendrorë, palët komunikojnë midis tyre, por joqë në këtë rast janë kombinime njëkohësisht (kjo do të thotë që në D

47 FJALOR I PËRGJITHSHËM I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITnjë moment të caktuar përdoruesi DVD – R (Recordable DVD) –ose do të transmetojë, ose do të DVD me Mundësi Regjistrimimarrë). Një tip DVD–je, e cila mundëson DVD (Digital Video Disc) – Disk të shkruash (regjistrosh) njëNumerik për Figurë informacion (vetëm një herë), por edhe ta lexosh atë sa herë është e Një pajisje, në formë të një nevojshme.disku të hollë, mbi të cilën mund tëregjistrohet një informacion i caktuar DVD – RW (Re – Writable DVD)(të dhëna apo figurë) dhe që shërben – DVD me Mundësi Rishkrimipër ta ruajtur këtë informacion, apopër ta lexuar atë njihet si DVD. Një Një tip DVD–je, e cila mundësondisk i tillë ka një kapcitet regjistrimi jo vetëm të shkruash (regjistrosh)të nivelit GB (si psh. 4.7MB). Nga një informacion mbi të, por edheforma e jashtme është i njëjtë me ta fshish atë dhe të rishkruash njëCD–në. informacion tjetër më shumë se një herë. DVR (Digital Video Recorder) – Regjistrues Dixhital i Figurës Një DVD mund të jetë: Eshtë një pajisje, e cila mundëson regjistrimin e një sinjali DVD ROM (Read Only Memory figurë/video (si p.sh. një programDigital Video Disc) – Disk Numer- televiziv, ose një imazhi nga njëik Figurë Vetëm Lexuese video–kamera etj.). Informacioni i regjistruar mund të shikohet më Një DVD ku janë regjistruar vonë, duke e shfaqur atë në njëparaprakisht informacione të ekran (psh. TV).ndryshme, të cilat vetëm mund tëlexohen quhet DVD Vetëm Lexuese Dynamic IP Address – Adresa(pra në këtë DVD nuk mund të IP Dinamikefshihen të dhënat apo të shkruhen(regjistriohen) informacione të tjera. Një adresë IP quhet dinamike kur ajo ndryshon (brenda një zone të përcaktuar nga ofruesi i shërbimit) sa herë ne lidhemi në rrjetin internet. Zakonisht, përdoruesit familjarë të internetit (nëpërmjet lidhjeve ADSL) D

FJALOR I PËRGJITHSHËM 48I FUSHËS SË TELEKOMUNIKACIONITpërdorin adresat IP dinamike për t’u Elidhur në rrjetin internet. Kjo mënyrëlidhjeje është më efektive, si në E1 (E – 1)këndvështrimin e kostos, ashtu edhetë shfrytëzimit të sasisë së adresave E1 tregon një shpejtësiIP që një operator ka në dispozicion. transmetimi të dhënash në rrjetet e telekomunikacioneve. Është një Dynamic IP Addressing – standard Europian për të treguarAdresimi me IP Dinamike shpejtësinë ose kapacitetin e transmetimit në një qarku/linje Processi i lidhjes duke përdorur të rrjetit të telekomunikacionit,adresat IP dinamike quhet Adresim konkretisht termi E1 tregonme IP Dinamike. shpejtësinë e transmetimit 2, 048Mbps. Është madhësia korresponduese me atë të përdorur në vendet e Amerikës T1 (me shpejtësi 1.544Mbps). Hierarkia në vendet europiane është E1, E2, E3 ... dhe korrespondon me hierarkinë e përdorur në vendet amerikane T1, T2, T3... E3 (E – 3) E3 tregon një shkallë më të lartë se E1 në hierakinë respektive. Shpejtësia e transmetimit E3 është 34.368Mbps (është niveli korrespondues me standardin amerikan T3 (44.736Mbs). Earth Station (satellite) – Stacion Tokësor (satelitor) I referohet një sistemi që përdoret për marrjen/transmetimin E