9786161144500-tha(1)

OTH 1 การประเมนิ (Assessment) อาการน�ำที่พบบอ่ ยของปญั หาสขุ ภาพจติ ทีส่ �ำคัญอน่ื ๆ  รู้สึกเหนือ่ ยมาก ซมึ เศร้า หงดุ หงดิ วติ กกงั วล หรอื เครียด  อาการทางกายที่ไม่สามารถอธิบายสาเหตุทางการแพทย์ได้ (เช่น อาการทางกายที่ไม่มีสาเหตุจากโรค ทางกายท่ีสามารถอธบิ ายอาการทั้งหมดได้) 1 อาการแสดงสามารถอธบิ ายไดด้ ้วยสาเหตุทางกายได้ท้งั หมด หรือไม่ รักษาสาเหตุทางกายทีพ่ บและตรวจซ�้ำอีกครงั้ วา่ อาการยงั คงอยู่ หรือไม่ 2 เปน็ โรคซมึ เศรา้ หรือภาวะ MNS อืน่ ๆ ทีอ่ ยูใ่ นบทอนื่ ของคู่มือนี้ หรือไม่ ไปยงั บททเ่ี กี่ยวขอ้ ง OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS 143

OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS การประเมิน (Assessment) 144 OTH 1 3 ผปู้ ว่ ยตอ้ งการรักษาเพอ่ื บรรเทาอาการหรืออาการดงั กลา่ วรบกวนหนา้ ที่ในชวี ติ ประจ�ำวนั หรือไม่ ไม่จ�ำเป็นต้องรักษา OTHER SปIGัญNหIFาICทAาNงTสุขMภเEขาN้าพไTดAจก้ Lับติ ทHEส่ี A�ำLคTัญH อC่นืOMๆPLAINTS 4 ผปู้ ่วยเผชิญกับความเครยี ดรนุ แรง หรอื ไม่ เช่น ถกู ท�ำร้ายร่างกายหรือทางเพศ ประสบอุบัตเิ หตุใหญ่ การสูญเสียบุคคลส�ำคญั ในชีวติ หรือมกี ารสูญเสียครง้ั ใหญอ่ น่ื ๆ ไปที่ PROTOCOL 1 และ 2 ไปที่ PROTOCOL 1 ถา้ ผปู้ ว่ ยมคี วามเส่ยี งต่อการฆา่ ตัวตายสงู ใหป้ ระเมินและดูแลรกั ษา กอ่ นไปท่ี Protocol 1 และ 2 (ไปที่ SUI)

OTH 2 การดูแลรกั ษา (Management) PROTOCOL 1 ปัญหาสขุ ภาพจิตท่สี �ำคัญอน่ื ๆ หา้ มจ่ายยาต้านซมึ เศรา้ หรอื ยาคลายกังวล (ยกเว้นแนะน�ำโดยจิตแพทย)์ – แจ้งให้ผู้ป่วยทราบว่าตรวจไม่พบโรครุนแรงใด ๆ บอกผลการตรวจทางคลินิกและผลการ หา้ มให้วิตามนิ แบบฉีดหรือการรักษาอน่ื ๆ ที่ไม่มีประสทิ ธผิ ล ทดสอบทป่ี กติ ในผูป้ ่วยทุกราย การลดความเครียดและเสรมิ การดแู ลช่วยเหลอื ทางสังคมใหเ้ ข้มแข็ง ตามที่อธิบายไวใ้ นบท “การดูแลรกั ษาและเวชปฏบิ ัติท่สี �ำคัญ (ECP)” – ในกรณที ่ีผูป้ ว่ ยตอ้ งการรบั การตรวจเพิ่มเติม แจ้งใหผ้ ูป้ ว่ ยทราบวา่ การตรวจโดยไม่จ�ำเปน็ – ค้นหาตวั กระตนุ้ ความเครียดทางจิตสังคมในขณะนี้ และอาจเป็นอันตรายได้ เพราะท�ำให้กังวลโดยไม่จ�ำเป็น และอาจเกดิ ผลขา้ งเคยี งได้ – เสริมการดูแลช่วยเหลือใหเ้ ขม้ แข็ง – สอนวิธีการจัดการกบั ความเครียด เชน่ วธิ ีการผอ่ นคลาย (relaxation technique) – ท�ำความเข้าใจกบั ผปู้ ว่ ยว่าอาการทีเ่ กดิ ข้ึนไม่ได้คดิ ไปเอง และอาการดังกลา่ วมสี าเหตจุ าก (ดใู นกลอ่ งที่ 1 ทา้ ยบท) ความเครียดทีร่ ุนแรง ในกรณีที่ไม่มีปัญหาสขุ ภาพกายทอ่ี ธบิ ายอาการทางกายของผปู้ ่วยได้ทั้งหมด ใหท้ �ำความ เข้าใจกบั ผู้ปว่ ยถงึ ข้อเท็จจริงของอาการ และใหค้ �ำอธบิ ายเทา่ ท่สี ามารถท�ำได้ – ใหผ้ ูป้ ่วยอธิบายดว้ ยตัวเอง ถงึ สาเหตุของอาการทเ่ี กิดขึ้น และความกังวลเกยี่ วกับอาการ – หลีกเล่ียงการสง่ ตรวจทางหอ้ งปฏิบตั กิ ารหรือการตรวจอน่ื ๆ โดยไม่จ�ำเป็น นอกจาก ซึ่งอาจน�ำไปสู่ต้นตอของความเครียด ช่วยสร้างสัมพันธภาพท่ีไว้วางใจกับผู้ป่วย และเพ่ิม มขี อ้ บง่ ชี้ทางการแพทยช์ ดั เจน เช่น สญั ญาณชีพผิดปกติ ความตอ่ เน่ืองในการรักษา – ในกรณที ่ีมกี ารส่งตรวจเพิ่มเติม พยายามลดการคาดการณท์ ี่ไมเ่ ปน็ จริงของผ้ปู ว่ ย โดยการบอกผูป้ ่วยวา่ ผลการตรวจคาดวา่ น่าจะเป็นปกติ – อธบิ ายวา่ อารมณเ์ ครยี ด/ทกุ ข์ มกั สมั พนั ธก์ บั อาการแสดงความรสู้ กึ ทางกาย เชน่ ปวดทอ้ ง ตึงกล้ามเนอ้ื ฯลฯ ถามผ้ปู ว่ ยถึงความเชื่อมโยงระหว่างอารมณ์/ความเครียดของผู้ปว่ ยกับ อาการเหลา่ น้ี – พยายามกระตนุ้ ใหผ้ ปู้ ว่ ยยงั คงท�ำกจิ วตั รประจ�ำวนั ตามปกติ (หรอื คอ่ ย ๆ ท�ำจนกลบั สปู่ กต)ิ – เตอื นให้ผู้ปว่ ยฝึกลดความเครยี ดและเสรมิ ความเข้มแขง็ ของเครอื ขา่ ยสนับสนนุ ทางสังคม ไปที่ ECP OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS 145

OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS การดแู ลรกั ษา (Management) 146 OTH 2 PROTOCOL 2 ปัญหาสุขภาพจติ ที่ส�ำคญั อื่น ๆ ในผู้ท่เี ผชิญความเครยี ดรนุ แรง เช่น ถกู ท�ำรา้ ยร่างกายหรือทางเพศ ประสบอุบัตเิ หตรุ นุ แรง มกี ารสญู เสียบุคคลอนั เป็นท่ีรัก หรือมกี ารสูญเสยี คร้ังใหญอ่ ืน่ ๆ ผูป้ ่วยทุกรายท่ีเผชญิ ความเครียดรนุ แรง ไมว่ า่ จะมีอาการแสดงด้วยปญั หาทาง – ส่วนใหญ่อาการโศกเศร้าจากการสูญเสียจะดีข้ึน เมื่อเวลาผ่านไป บางคนอาจคิดว่า อารมณ์ ปญั หาสขุ ภาพกาย หรอื ปญั หาพฤติกรรมหรือไมก่ ็ตาม ให้การดแู ลชว่ ยเหลือ ความเศร้า โหยหา หรอื ความเจ็บปวด จะคงอย่ตู ลอดไป แตส่ ่วนใหญ่ความรู้สึกเหลา่ น้ี ตาม Protocol 1 กอ่ น ฟงั อย่างต้ังใจ จะนอ้ ยลงเรือ่ ย ๆ ตามเวลา บางคนอาจรสู้ ึกดขี นึ้ มาสกั พัก แต่เมื่อมีอะไรบางอยา่ งท�ำให้ อย่าบังคับใหผ้ ู้ปว่ ยพูดถงึ เหตกุ ารณท์ เ่ี กดิ ขน้ึ นึกถึงสิ่งที่สูญเสีย ความรู้สึกเศร้าเหมือนตอนแรกอาจกลับมาอีก วิธีการแสดงออกของ ค้นหาความต้องการทางสงั คมของผปู้ ่วย ความสูญเสีย ไม่มีถูกหรือผิด บางคนอาจรู้สึกเศร้ามาก หรือบางคนอาจจะมึนชา และ – ถามผปู้ ่วยถึงความต้องการ หรือความกงั วลใจท่มี ี ในบางเวลา บางคนอาจยงั สามารถมคี วามสขุ ได้ อาการเหล่านจ้ี ะรนุ แรงนอ้ ยลงเรอ่ื ย ๆ – ชว่ ยผ้ปู ว่ ยในความต้องการพืน้ ฐาน การเขา้ ถึงบริการ และการตดิ ตอ่ กับครอบครัว และเป็นห่างข้ึนเร่ือย ๆ เมือ่ เวลาผ่านไป และการชว่ ยเหลอื สังคมอนื่ ๆ ในกรณีท่ีเป็นการสูญเสียบุคคลอันเป็นที่รัก ให้พูดคุยและช่วยเหลือให้ผู้ป่วยปรับตัว – ป้องกนั ไม่ใหผ้ ูป้ ่วยได้รบั อันตราย (ครัง้ ตอ่ ไป) หากจ�ำเปน็ และ/หรือผ่านพ้นกระบวนการไวท้ กุ ข์ท่ีเหมาะสมตามวฒั นธรรม – กระตุน้ ให้ผ้ปู ว่ ยกลับไปมกี ิจกรรมในชีวติ ปกตแิ บบเดมิ เชน่ ท่ีโรงเรียนหรือที่ท�ำงาน – ถามถึงพิธีการ/การจัดงานศพว่าด�ำเนินการไปแล้ว หรือวางแผนอย่างไร หรือหากไม่ใช่ ท่บี า้ น และใช้ชวี ติ ในสงั คม หากสามารถท�ำไดแ้ ละเหมาะสมตามวัฒนธรรม ประเด็นน้ีใหพ้ ดู คุยถงึ ปัญหา และแนวทางแกไ้ ข ในกรณที มี่ ีการสูญเสยี คร้ังใหญ่เกิดข้นึ ในกรณีทส่ี งสยั ว่าจะมคี วามผิดปกตขิ องการโศกเศรา้ ยาวนาน (prolonged grief – เปน็ เรอ่ื งธรรมดาทตี่ อ้ งโศกเศรา้ (grieve) หลงั การสญู เสยี ครงั้ ใหญ่ อาจเปน็ การโศกเศรา้ disorder) ให้ปรกึ ษาจิตแพทยเ์ พื่อท�ำการประเมนิ และใหก้ ารดแู ลชว่ ยเหลอื – ผู้ป่วยอาจมีความผิดปกติของการโศกเศร้ายาวนาน หากมีอาการจนไม่สามารถกลับไป จากการสูญเสียบุคคล สถานท่ี หรือทรัพย์สิน หรือการสูญเสียสุขภาพหรือความอยู่ อยา่ งเปน็ สขุ ของผูป้ ่วย ภาวะโศกเศรา้ อาจมผี ลทงั้ ทางกายและทางจติ ใจ ท�ำหน้าท่ีในชีวิตปกติได้อย่างน้อย 6 เดือน และหมกมุ่นอย่างมากหรือมีความคิดถึง – คนเราตอบสนองตอ่ ความโศกเศรา้ ไดแ้ ตกตา่ งกนั บางคนอาจแสดงอารมณอ์ ยา่ งรนุ แรง ผูเ้ สยี ชีวิตอยา่ งรุนแรง รว่ มกับอารมณเ์ จบ็ ปวดมาก ในขณะทบ่ี างคนอาจไมแ่ สดงอาการอะไร การรอ้ งไหไ้ มไ่ ดแ้ ปลวา่ ออ่ นแอ คนทไ่ี มร่ อ้ งไห้ อาจมคี วามเจ็บปวดทางอารมณอ์ ยภู่ ายในลึก ๆ แต่มีวิธอี ื่นในการแสดงออก

ในกรณที เี่ ปน็ ปฏิกิรยิ าตอ่ การเผชญิ เหตุการณ์กระทบกระเทอื นจิตใจ ให้อธิบายว่า ถา้ สงสัย โรคเครยี ดหลังเหตกุ ารณ์สะเทือนขวัญ (Post traumatic stress – คนเรามกั มปี ฏกิ ริ ยิ าหลงั เผชญิ เหตกุ ารณร์ า้ ยดงั กลา่ ว ปฏกิ ริ ยิ านน้ั ยงั แตกตา่ งกนั ไดใ้ น disorder: PTSD) ให้ปรึกษาจติ แพทย์เพอ่ื การประเมินและการดแู ลรกั ษา เพิ่มเตมิ แต่ละคน และดีขึ้นไดเ้ มื่อเวลาผ่านไป – หลังประสบเหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจรุนแรงมา ผู้ป่วยอาจเป็นโรค – การตอบสนองอาจแสดงออกมาเป็นอาการทางกาย เช่น ใจสั่น ปวดหรือเม่ือย เครียดหลังเหตุการณ์สะเทือนขวัญ (PTSD) ได้ หากอาการยังคงรบกวน อืดแน่นท้อง ปวดหัว และอาการทางอารมณห์ รือพฤตกิ รรม เชน่ นอนไม่หลบั เศร้า หน้าทใ่ี นชวี ิตประจ�ำวันอยา่ งน้อย 1 เดือน และมีอาการฝนั ถงึ เหตุการณท์ ี่ วิตกกงั วล หงดุ หงิด และก้าวรา้ ว หนา้ กลวั ซำ�้ ๆ เหน็ ภาพเหตกุ ารณ์ (flashbacks) หรอื ความทรงจ�ำเหตกุ ารณ์ – ความรูส้ ึกดังกล่าวอาจรนุ แรงมากขึน้ ได้ หรอื กลบั มาเปน็ ใหมไ่ ด้ เม่อื คิดถึงเหตุการณ์ รว่ มกบั อาการกลวั อยา่ งมาก พยายามหลกี เลยี่ งสง่ิ ทที่ �ำใหน้ กึ ถงึ เหตกุ ารณน์ น้ั ทรี่ นุ แรงนนั้ หรือมีส่งิ เร้าใหมม่ ากระต้นุ มีความกังวลมากเกินไป และตื่นตัวต่ออันตราย หรือตกใจรุนแรงมากต่อ – ส่วนมากแล้วเมื่อเวลาผ่านไปผู้ป่วยมักมีอาการดีข้ึน โดยเฉพาะเม่ือได้พัก ได้รับการ เสยี งดัง หรอื การเคลือ่ นไหวทไ่ี มไ่ ด้คาดคิด เปน็ ต้น ชว่ ยเหลอื ทางสงั คม และไดฝ้ กึ การลดความเครยี ด ECP และ ไปท่ี กลอ่ งท่ี 1 OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS 147

OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS การตดิ ตามการรักษา (Follow - up) 148 OTH 3 OTH 3 การตดิ ตามการรกั ษา (Follow - up) ขอ้ แนะน�ำความถขี่ องการตดิ ตามอาการ ใหผ้ ู้ปว่ ยกลับมาตดิ ตามการรักษา 2–4 ประเมินอาการท่ีดขี ้นึ สปั ดาห์ หากอาการยงั ไมด่ ีข้นึ หรือมาได้ อาการของผปู้ ่วยดีขึ้น หรอื ไม่ ทนั ทเี ม่ืออาการแย่ลง ใหก้ ารรกั ษา ตามแผนเดมิ ต่อไป ถา้ ผปู้ ว่ ยอาการไมด่ ขี น้ึ หรอื ผปู้ ว่ ย หรอื ญาตยิ นื ยนั ขอตรวจ นดั มาตดิ ตามการรักษาตามความจ�ำเป็น และรกั ษาเพมิ่ เตมิ ทบทวน Protocols 1 และ 2 ใหม่ ปรึกษาจิตแพทย์

กลอ่ งที่ 1 : วธิ กี ารฝกึ ผ่อนคลาย (Relaxation training instruction) อธิบายให้ผ้ปู ว่ ยทราบว่าเราก�ำลงั จะท�ำอะไร เน้นเทคนิคการหายใจ “ผมก�ำลงั จะสอนวธิ กี ารหายใจทจี่ ะชว่ ยใหค้ ณุ ผอ่ นคลายทง้ั รา่ งกายและจติ ใจ ซง่ึ ตอ้ งใชก้ าร “พยายามลองหายใจด้วยท้อง จ�ำไว้ว่าเริ่มจากการหายใจออกให้หมดก่อนแล้วค่อย ฝึกฝนเล็กนอ้ ยกอ่ นทีค่ ุณจะรูส้ ึกว่าได้ประโยชน์จากเทคนิคการหายใจนี้ สาเหตทุ ว่ี ธิ กี ารนี้ หายใจเข้า ถา้ คุณท�ำได้ให้หายใจเขา้ ทางจมูก และหายใจออกทางปาก ขัน้ ถดั ไปให้หายใจ เนน้ ที่การหายใจ เน่อื งจากเมอ่ื เรามคี วามเครยี ดเกิดขึ้น เราจะหายใจเรว็ และตน้ื ซึง่ ท�ำให้ ช้าลงได้ โดยการหายใจเขา้ 3 วนิ าที กลน้ั ลมหายใจไว้ 2 วนิ าที จากนัน้ หายใจออก 3 วนิ าที เรามคี วามเครียดมากขน้ึ ดงั นั้นการจะเร่มิ ผ่อนคลาย เราต้องเรม่ิ จากเปลี่ยนวิธกี ารหายใจ เราจะเร่ิมนับไปพร้อมกัน คุณอาจจะหลับตาหรือลืมตาก็ได้ หายใจเข้าช้า ๆ นับ 1-2-3 กอ่ นจะเรมิ่ ฝึก เราจะผ่อนคลายทง้ั ตวั ” กล้ันไว้ 1-2 หายใจออก 1-2-3” ฝึกการหายใจน้ีซ�้ำ ๆ ประมาณ 1 นาที พัก 1 นาที และท�ำแบบเดมิ อกี สองรอบ เรม่ิ การฝึกผ่อนคลายช้า ๆ และแสดงวิธกี ารหายใจ “สะบัดแขนขาเบา ๆ แล้วปล่อยให้สบาย หมุนไหล่ไปด้านหลัง และค่อย ๆ เอียงคอ กระตนุ้ ใหฝ้ กึ ปฏิบัตดิ ว้ ยตวั เอง “ฝึกท�ำดว้ ยตวั เอง 1 นาที เปน็ วิธีท่คี ณุ สามารถฝกึ ท�ำได้ดว้ ยตัวเอง” ไปด้านซ้ายและขวา จากน้ันวางมือข้างหนึ่งไว้ท่ีหน้าท้องและวางมืออีกข้างที่หน้าอก ลองจินตนาการว่าคุณมีลูกโป่งอยู่ในท้องและเมื่อคุณหายใจเข้าลูกโป่งนั้นก็จะพองขึ้น ท้องของคุณจะขยายออก และเมื่อคุณหายใจออกลมในลูกโป่งก็จะออกไป ท้องของคุณ จะแฟบ่ ลง ผมจะท�ำใหด้ ู เรม่ิ จากการหายใจออกกอ่ นเพอ่ื ใหท้ อ้ งแฟบ่ ” สาธติ วธิ กี ารหายใจ จากท้อง - แสดงลมหายใจเข้า และออกจากทอ้ งใหเ้ ห็นชัดเจน OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS 149

OTHER SIGNIFICANT MENTAL HEALTH COMPLAINTS 150

การน�ำคูม่ อื mhGAP-IG ไปใช้ IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 115511

IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 152 IMP กระบวนการน�ำคู่มอื mhGAP-IG ไปใช้ การวางแผนการน�ำไปใช้ ชุดข้ันตอนการปฏิบัตินี้ เป็นข้อแนะน�ำส�ำหรับผู้วางแผนโครงการเพ่ือ 3 น�ำคู่มือ mhGAP-IG ไปใช้ในสถานบริการสุขภาพทั่วไปที่ไม่เฉพาะทาง สามารถสรุปขน้ั ตอนเปน็ แผนภาพไดด้ งั รูป ซงึ่ จะประกอบดว้ ยการปฏบิ ตั ิ 4 การปรับปรุง ท่ีจ�ำเป็นและกิจกรรมท่ีจะต้องท�ำต่อเนื่อง โดยในบทน้ีจะแสดงถึง ภาพรวมกระบวนการการน�ำคู่มือ mhGAP-IG ไปใช้ การใหก้ ารรกั ษา และการดูแล 2 คเหควนราว่อื มยขรงา่ ว่ายมนแมลอื ะระหวา่ ง 1 การจดั ตัง้ คณะท�ำงาน การวเิ คราะห์ การสนับสนุน การน�ำคมู่ ือ mhGAP-IG ไปใช้ สถานการณ์ และเพิม่ ความตระหนกั 5 การฝกึ อบรม และการก�ำกบั นิเทศ 6 การตดิ ตามและประเมนิ ผล

1 การจัดตงั้ คณะท�ำงานการน�ำคู่มอื mhGAP-IG 2 การวิเคราะห์สถานการณ์ 3 การวางแผนน�ำคูม่ อื mhGAP-IG ไปใช้ ไปใช้ วตั ถุประสงค์หลักของการวิเคราะหส์ ถานการณ์ คอื เพอ่ื ให้ทราบถึง การพัฒนาแผนการน�ำคู่มือ mhGAP-IG ไปใช้ขึ้นอยู่กับผลการ คณะท�ำงานอาจจ�ำเป็นต้องมีหน่ึงคณะหรือมากกว่า ข้ึนอยู่กับ การวางแผน การปรบั ปรงุ และกระบวนการด�ำเนินการตามทรัพยากร วเิ คราะห์สถานการณเ์ พือ่ ตอบค�ำถามต่อไปนี้ พ้ืนทห่ี รือลกั ษณะทางภูมิศาสตร์ที่จะด�ำเนินการ และความจ�ำเป็นของกลุ่มโรค MNS โดยกระบวนการน้ียังรวมถึง ก�ำหนดวัตถุประสงค์และขอบเขตการท�ำงานของคณะท�ำงาน การทบทวนเอกสาร เช่น ข้อมูลระดับประเทศใน WHO Mental ที่ไหน ให้ชัดเจน และพัฒนาแผนการท�ำงานของสมาชิกแต่ละส่วน/ Health Atlas และรายงาน WHO Assessment Instrument for แตล่ ะคน หนา้ ทห่ี ลกั ส�ำคญั อยา่ งหนง่ึ ของคณะท�ำงานน้ี คอื การดแู ล Mental Health Systems (AIMS) หรอื การประเมิน การสมั ภาษณ์ จะน�ำคูม่ อื mhGAP-IG ไปใชท้ ี่ไหน (เช่น สถานพยาบาล จังหวัด กระบวนการการด�ำเนินการ และการอภิปรายกลุ่มร่วมกับผู้มีส่วนได้ส่วนเสียจากหลาย ๆ ฝ่าย อ�ำเภอ) คณะท�ำงานควรจัดต้ังข้ึนมาจากกลุ่มที่มีอยู่แล้วมากกว่าจัดตั้ง ทีม่ อี ยูแ่ ล้ว เพ่ือตอบค�ำถามต่อไปน้ี กลุ่มขึ้นมาใหม่ เช่น คณะกรรมการสุขภาพหรือคณะกรรมการ เมอื่ ไหร่ ชุมชน บางครั้งอาจจะมีมากกว่าหน่ึงกลุ่มได้ อีกวิธีหนึ่งคือ การประเมินความต้องการและทรัพยากรใดที่ต้องท�ำเป็น การรวมกลุ่มเข้าด้วยกันหรือสร้างกลุ่มใหม่โดยสมาชิกมาจาก อนั ดบั แรก กจิ กรรมตามคมู่ ือ mhGAP-IG แต่ละกจิ กรรมจะเร่มิ ด�ำเนินการ กลมุ่ ท้งั หมด นโยบายระดับชาติอะไรที่เก่ียวกับสุขภาพจิต ศักยภาพของ เมอื่ ไหร่ (เชน่ ก�ำหนดตารางเวลา ส�ำหรบั การปรบั ปรงุ การอบรม คณะท�ำงานควรจะต้องมีสมาชิกจากหน่วยงานต่าง ๆ เหล่าน้ี บคุ ลากรในประเทศหรอื ภมู ภิ าค และองคก์ รทใี่ หบ้ รกิ ารสขุ ภาพจติ วิทยากร การอบรมกิจกรรม การนิเทศ และกิจกรรมสนับสนุน อย่างนอ้ ยหน่ึงคน ไดแ้ ก่ ประชาสงั คมและผูใ้ ช้บริการ ผู้ก�ำหนด มีหนว่ ยงานบา้ ง เสรมิ พลัง) นโยบาย ผูบ้ รจิ าคหรือผู้ที่ให้การสนับสนุนด้านการเงนิ ผู้จัดการ ระบบความเช่ือและพฤติกรรมแสวงหาการดูแลด้านสุขภาพจิต โครงการ ผใู้ หบ้ รกิ าร และเจ้าหน้าทีป่ ระชาสมั พันธ์ ในประเทศ/ภูมิภาคเปน็ อย่างไร อะไร จัดตง้ั กลุม่ ท�ำงานเลก็ ๆ หรือกลุ่มภารกจิ โดยเนน้ กจิ กรรมเฉพาะ อุปสรรคที่มีอยู่ในการน�ำคู่มือ mhGAP-IG ไปใช้คืออะไร เช่น เช่น กลุ่มท�ำงานเพ่ือจัดการอบรมกลุ่มหนึ่ง และกลุ่มท�ำงาน การตตี ราและการแบง่ แยกกดี กนั (stigma and discrimination) ทรัพยากรท่ีต้องการและที่มีพร้อมส�ำหรับน�ำคู่มือ mhGAP-IG เพ่ือสร้างการสนับสนุนและสร้างความตระหนักรู้อีกกลุ่มหนึ่ง ตอ่ ผู้ทีม่ ภี าวะ MNS การจดั ล�ำดบั ความส�ำคัญของกลมุ่ โรค MNS ไปใชค้ อื อะไร รวมถงึ ทรพั ยากรดา้ นการเงนิ และบคุ คล และระบบ เป็นต้น โดยหน้าที่ของกลุ่มภารกิจและบทบาทของสมาชิก ในระบบสขุ ภาพของประเทศ เป็นต้น โครงสร้างพน้ื ฐาน (เช่น อปุ กรณเ์ ครอื่ งมอื สถานท่ี ยา) แต่ละคนตอ้ งมคี วามชัดเจนอยู่เสมอ ใคร ผู้เข้ารับการอบรมคือใคร ทักษะและความรู้ที่ผู้เข้ารับการอบรม มอี ยแู่ ลว้ มอี ะไรบา้ ง (เชน่ ทกั ษะและความรขู้ องพยาบาลในระดบั ปฐมภมู แิ ละแพทย)์ และผรู้ บั ผดิ ชอบในแตล่ ะกจิ กรรมด�ำเนนิ งาน คอื ใคร (เชน่ ผใู้ หก้ ารอบรมและใหค้ �ำปรึกษาแนะน�ำคอื ใคร) อย่างไร ท่านสามารถปรับปรุงวิธีการส่ือสารและการส่งต่อไปยังบริการ แตล่ ะระดบั ในระบบได้อย่างไร พร้อมกับต้องแนะน�ำบรกิ ารใหม่ ไปด้วย ท่านสามารถรวบรวมข้อมูลจากการน�ำกิจกรรมตามคู่มือ mhGAP-IG ไปใช้ และบรู ณาการใหเ้ ขา้ กบั ตวั ชว้ี ดั ในระบบขอ้ มลู สขุ ภาพระดบั ชาตไิ ด้อย่างไร IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 153

IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 154 IMP 4 การปรบั ปรุง วธิ ีการปรับปรงุ คมู่ ือ mhGAP-IG 5 การฝกึ อบรมและการก�ำกบั นิเทศ mhGAP-IG การปรับปรุงคู่มือ mhGAP-IG เป็นกระบวนการตัดสินใจและ จัดการประชุมเชิงปฏิบัติการกับกลุ่มผู้มีส่วนได้ส่วนเสียท่ี สง่ิ ส�ำคญั ของการน�ำคมู่ อื mhGAP-IG ไปใช้ คอื การฝกึ อบรมบคุ ลากร เปลี่ยนแปลงท่ีจ�ำเป็นในคู่มือ mhGAP-IG เอกสารการฝึกอบรม แตกต่างกัน เพื่อท�ำความเข้าใจในบริบทและปรับปรุงคู่มือ สุขภาพท่ีปฏิบัติงานในสถานบริการสุขภาพทั่วไปที่ไม่เฉพาะทาง เครื่องมือก�ำกับติดตามและประเมินผล และเครื่องมืออื่น ๆ ให้ mhGAP-IG เอกสารการฝึกอบรม เครื่องมือก�ำกับติดตามและ เพอื่ ใหส้ ามารถดแู ลชว่ ยเหลอื เปน็ บคุ ลากรดา่ นหนา้ ไดร้ ว่ มกบั กลไก เหมาะกับบริบทของประเทศหรอื ท้องถิ่น ประเมินผล และเครอ่ื งมอื อน่ื ๆ ทมี่ กี ารสนบั สนนุ และการก�ำกบั นเิ ทศอยา่ งตอ่ เนอื่ ง ถงึ แมว้ า่ แนวทาง มีองค์ประกอบของผู้เช่ียวชาญที่เป็นตัวแทนในด้านท่ีเกี่ยวข้อง การดูแลช่วยเหลือจะใช้เบ้ืองต้นโดยบุคลากรสุขภาพท่ัวไป แต่ยัง วัตถุประสงคข์ องการปรับปรุงคู่มอื mhGAP-IG (เช่น จติ เวชศาสตร์ สารเสพตดิ ประสาทวิทยา กุมารเวชศาสตร์ คงต้องได้รับความร่วมมือจากแพทย์เฉพาะทางและผู้เชี่ยวชาญทาง สังคมสงเคราะห์ และจิตวิทยา) บุคคลที่เป็นตัวแทนจากระบบ สาธารณสุข เพื่อใหม้ ัน่ ใจว่าเป็นการจัดบรกิ ารทเ่ี หมาะสมท่สี ุด เพื่อให้สามารถน�ำคู่มือไปใช้เป็นแนวทางการปฏิบัติและสอดคล้อง สาธารณสุขระดับตา่ ง ๆ (เชน่ ผู้ปฏบิ ัตงิ านสาธารณสุข บุคลากร ตามองคป์ ระกอบการประเมิน และการดูแลรักษาผ่านระบบสขุ ภาพ สขุ ภาพระดับปฐมภูมิ แพทย์ด้านเวชศาสตรค์ รอบครวั พยาบาล วตั ถปุ ระสงคข์ องการฝกึ อบรมคมู่ อื mhGAP-IG คอื การสอนบคุ ลากร ในทอ้ งถ่นิ เภสัชกร ผู้ปฏิบัติงานในระบบสารสนเทศสุขภาพ) ผู้ใช้บริการ สขุ ภาพทว่ั ไปใหม้ ที กั ษะและความรทู้ จี่ �ำเปน็ ในการประเมนิ และดแู ล และผู้ก�ำหนดนโยบาย ช่วยเหลือผู้ท่ีมีภาวะ MNS ที่ส�ำคัญ ระยะเวลาของการฝึกอบรม เพอื่ ใหม้ นั่ ใจวา่ แนวปฏบิ ตั นิ เี้ ปน็ ทยี่ อมรบั ในบรบิ ทของสงั คมและ ใช้ผลการวิเคราะห์สถานการณ์ของพ้ืนที่ในการน�ำ mhGAP-IG ขึ้นอยู่กับการปรับให้เหมาะกับบริบทในพ้ืนท่ีตามพ้ืนฐานความรู้ วัฒนธรรมทอ้ งถ่ิน ไปใช้ และทกั ษะทบี่ คุ ลากรสขุ ภาพทว่ั ไปมอี ยแู่ ลว้ โดยทวั่ ไปการฝกึ อบรมนี้ เพ่ือใช้ค�ำศัพท์ท้องถ่ินในการส่ือสารได้ดีขึ้นกับผู้ใช้บริการและ ตรวจสอบใหแ้ นใ่ จวา่ กระบวนการปรบั ปรงุ เปน็ ไปในทางเดยี วกนั ใชเ้ วลาหลายวนั และสามารถจดั ท�ำในรปู แบบการฝกึ อบรมปกตหิ รอื ผดู้ แู ล/ญาติ กับเอกสารระดบั ชาติ (เชน่ นโยบายสขุ ภาพระดบั ชาติ กฎหมาย เปน็ แบบออนไลน์กไ็ ด้ ขึน้ อยู่กับความเป็นไปได้ เพ่อื ท�ำให้ระบบการสง่ ต่อชดั เจนขน้ึ และแผนปฏิบัติการ มาตรการทางคลินิกและแนวปฏิบัติท่ีใช้ใน เพอ่ื ใหเ้ อกสารคมู่ อื สอดคลอ้ งกบั แนวปฏบิ ตั กิ ารบ�ำบดั รกั ษา และ การจัดบริการสุขภาพทั่วไป/บริการสุขภาพปฐมภูมิ และบัญชี โครงสรา้ งของการฝกึ อบรมสามารถจดั แผนตามล�ำดบั เปน็ สองระดบั นโยบายของประเทศ ยาหลกั แหง่ ชาติ) คือ วิทยากรหลักอบรมวิทยากร (trainers) เพ่ือให้ไปฝึกอบรม เพ่ือเป็นพื้นฐานในการพัฒนาเคร่ืองมือและโปรแกรมฝึกอบรม บุคลากรสุขภาพท่วั ไปดา่ นหน้าอีกทีหนง่ึ ท่ีเหมาะสม เพ่ือให้มั่นใจว่าตัวช้ีวัดการติดตามและประเมินผลเป็นไปตาม ระบบข้อมูลสารสนเทศสขุ ภาพระดบั ชาติ

การฝกึ อบรมวิทยากร mhGAP-IG การสนบั สนนุ และการก�ำกบั นเิ ทศ mhGAP-IG ตรวจสอบบนั ทกึ และขนั้ ตอนการบรหิ ารทจ่ี �ำเปน็ ส�ำหรบั ภาวะ MNS (เช่น การส่งต่อ การนัดหมายติดตาม) ว่ามีการด�ำเนินการจริง วตั ถปุ ระสงค์ คอื เพอื่ ใหม้ ่ันใจว่าวิทยากรมที กั ษะและความสามารถ ผู้เข้าร่วมในหลักสูตรฝึกอบรม mhGAP-IG (ผู้รับการฝึกอบรม และ/หรอื ไดบ้ รู ณาการเขา้ กบั ระบบบรกิ ารสขุ ภาพทมี่ อี ยใู่ นพน้ื ที่ ในการฝึกอบรมบุคลากรสุขภาพท่ัวไป และเป็นแหล่งข้อมูลแก่ mhGAP-IG) มักเป็นบุคลากรสุขภาพท่ัวไปที่ท�ำงานในคลินิก ตรวจสอบให้แน่ใจว่ามีการจัดหายา อุปกรณ์ทางการแพทย์ บคุ ลากรเหลา่ นไ้ี ด้ หรือโรงพยาบาลระดับปฐมภูมิหรือทุติยภูมิ ซ่ึงจ�ำเป็นต้องได้รับ และระบบสนบั สนนุ อน่ื ๆ ส�ำหรบั กระบวนการการน�ำ mhGAP-IG ผู้ทจี่ ะเป็นวทิ ยากรหรือผู้นิเทศ mhGAP-IG ควรจะมคี ณุ ลักษณะ ความชว่ ยเหลอื อยา่ งตอ่ เนอื่ งใหส้ ามารถใชค้ วามร/ู้ ทกั ษะทไ่ี ดเ้ รยี นรู้ ไปใช้ ดงั ต่อไปน้ี จากการฝึกอบรมไปสู่การปฏิบัติทางคลินิก การก�ำกับนิเทศเป็น สนับสนนุ และแสดงให้เหน็ ทัศนคติท่เี คารพ ไม่ตัดสนิ และปฏิบัติ ส่วนหนึ่งของการเรียนรู้ต่อเนื่อง เพ่ือเสริมสร้างความสามารถตาม ตามหลกั จรยิ ธรรมทจ่ี ะชว่ ยสง่ เสรมิ และปกปอ้ งสทิ ธมิ นษุ ยชนของ เป็นผู้เช่ียวชาญในการจัดบริการภาวะ MNS (เช่น จิตแพทย์ mhGAP-IG ให้กับบุคลากรสุขภาพ การสนับสนุนและการก�ำกับ ผู้ท่มี ีภาวะ MNS พยาบาลจิตเวช แพทยอ์ ายรุ กรรมประสาท เป็นต้น) แพทยห์ รือ นิเทศไม่ได้มีเป้าหมายเพียงเพื่อช่วยผู้รับการฝึกอบรม mhGAP-IG ใหก้ ารดแู ลชว่ ยเหลอื บคุ ลากรสขุ ภาพท่มี ภี าวะเครียด พยาบาลที่ผ่านการอบรมและมีประสบการณ์ในการดูแลรักษา ให้สามารถให้บริการสุขภาพจิตดีข้ึน (การนิเทศทางคลินิก) เท่าน้ัน ภาวะ MNS โดยใช้คูม่ อื mhGAP-IG และ/หรอื เป็นผู้ก�ำกบั นิเทศ แต่ยังสนับสนุนสิ่งแวดล้อมในการท�ำงานท่ีเกี่ยวข้องกับการน�ำ ในระบบสุขภาพทั่วไปอยแู่ ลว้ mhGAP-IG ไปใชด้ ้วย (การนิเทศการบรหิ ารจดั การและโปรแกรม) มีประสบการณ์และทักษะทางคลินิกด้านสุขภาพจิต และ/หรือ เป้าหมายเฉพาะของการสนับสนุนและการก�ำกับนเิ ทศ การดแู ลรักษาภาวะ MNS มีประสบการณ์และทักษะการบริหารจัดการดูแลรักษาภาวะ ช่วยส่งต่อทักษะและความรู้จากการฝึกอบรม mhGAP-IG ไปสู่ MNS รวมถงึ การเกบ็ รายงาน การนดั หมายตดิ ตาม และการส่งต่อ การปฏิบัตทิ างคลนิ กิ เปน็ ผูใ้ หก้ ารสนบั สนุนและชว่ ยแก้ไขปัญหาทีด่ ี ตรวจสอบให้แน่ใจว่ามีการจัดบริการดูแลรักษาสุขภาพจิตที่ มคี วามพรอ้ มใหก้ ารสนบั สนนุ และก�ำกบั ดแู ล รวมถงึ ลงเยยี่ มนเิ ทศ เหมาะสมและเป็นไปตามแนวทางของ mhGAP-IG และค้นหา อยา่ งสม�ำ่ เสมอ ประเด็นท่ตี อ้ งพัฒนาทักษะตอ่ ไป คน้ หาและช่วยแกป้ ญั หาทผ่ี ู้รับการฝึกอบรม mhGAP-IG เผชญิ หัวข้อการฝกึ อบรม : ในการจัดการสถานการณท์ างคลนิ ิกทีย่ งุ่ ยากซบั ซ้อน วิทยากรได้รับการคาดหวังให้จัดการฝึกอบรม mhGAP-IG และ ชว่ ยจงู ใจใหบ้ คุ ลากรสขุ ภาพทว่ั ไปสามารถใหบ้ รกิ ารที่มีคุณภาพดี ใหก้ ารสนบั สนนุ และนเิ ทศก�ำกบั บคุ ลากรสขุ ภาพ นอกจากการอบรม แกผ่ ูท้ ม่ี ีภาวะ MNS การตรวจประเมินและการดูแลรักษาภาวะ MNS ตามที่ระบุ ใน mhGAP-IG แล้ว วิทยากรยังได้เรียนรู้เก่ียวกับวิธีการอบรม การวางแผนหลักสูตร วิธีการก�ำกับนิเทศ และการประกันคุณภาพ อกี ดว้ ย IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 155

IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 156 IMP 6 การติดตามและการประเมนิ ผล ตรวจสอบใหแ้ นใ่ จวา่ ตวั ชว้ี ดั เปน็ สว่ นหนงึ่ ของระบบขอ้ มลู สารสนเทศ คู่มือการบ�ำบัดรักษาทางจิตใจแบบล�ำดับข้ันขององค์การอนามัย สุขภาพของชาติ การเก็บรวบรวมข้อมูลโดยใช้ตัวช้ีวัดจะช่วยใน โลกท่ีเป็นส่วนหน่ึงในชุดของ mhGAP เช่น คู่มือการบ�ำบัดแบบ การตดิ ตามและการประเมนิ ผล (M&E) สามารถใหข้ อ้ มลู วา่ โปรแกรมนี้ การก�ำกบั ติดตาม mhGAP-IG ได้ และยังชว่ ยในการรายงานขอ้ มูล แก้ไขปัญหา (Problem Management Therapy; PM) ของ ท�ำให้เกิดการเปล่ียนแปลงหรือไม่ กับใคร และยังสามารถก�ำหนด สขุ ภาพระดับประเทศทุกสองปใี นรายงาน WHO Mental Health องคก์ ารอนามยั โลก คมู่ อื จติ บ�ำบดั รายบคุ คลขององคก์ ารอนามยั โลก ประเด็นเป้าหมายของโปรแกรม หรือส่วนของโปรแกรมท่ีจะต้อง Atlas เพื่อตดิ ตามความก้าวหนา้ ของการด�ำเนนิ งานแผนปฏบิ ตั งิ าน (Interpersonal Therapy; IPT) คู่มอื Thinking Healthy ส�ำหรบั ได้รับการปรับปรุง ข้อมูลที่ได้จากการติดตามและการประเมินผล ด้านสขุ ภาพจติ 2013-2020 ได้ โรคซึมเศร้าในหญิงต้ังครรภ์ขององค์การอนามัยโลก และคู่มือ สามารถแสดงผลลพั ธใ์ หผ้ ดู้ �ำเนนิ การโปรแกรมและผใู้ หท้ นุ วา่ ผลการ การประเมนิ ผลกระบวนการน�ำ mhGAP-IG ไปใช้ ไดบ้ ง่ ชค้ี วามส�ำเรจ็ การฝึกทักษะการเป็นพอ่ และแม่ขององค์การอนามยั โลก ลงทนุ เปน็ อยา่ งไร การตดิ ตามและการประเมนิ ผลยงั ใหข้ อ้ มลู ทจ่ี �ำเปน็ รวมทั้งความจ�ำเป็นในการปรับปรุง และการวิเคราะห์สถานการณ์ เพอื่ การเรยี นรจู้ ากประสบการณใ์ นอดตี การปรบั ปรงุ บรกิ ารใหด้ ขี นึ้ ใหท้ ันสมัย ยาที่จ�ำเป็นสามารถใช้รักษาอาการของภาวะ MNS ลดระยะเวลา การวางแผนงาน การจดั สรรทรพั ยากร และแสดงผลลัพธ์ท่ีเป็นสว่ น นอกจากการดำ� เนนิ งาน 6 ขน้ั ตอนขา้ งตน้ แลว้ ยงั มกี จิ กรรมตอ่ เนอื่ ง ของความเจ็บป่วย ลดความพิการ และป้องกันการกลับป่วยซ�้ำได้ หน่ึงของการท�ำงานโดยผู้มสี ่วนได้สว่ นเสยี หลกั ๆ ค�ำพูดทีว่ ่า “ส่ิงท่ี อีก 3 กิจกรรม ที่ถือว่าเป็นส่วนที่ส�ำคัญของการน�ำ mhGAP-IG ยาท่ีจ�ำเป็นอยู่ในรายการยาหลักขององค์การอนามัยโลกและบัญชี ได้รับการประเมินผลมักจะได้รับความส�ำเร็จเสมอ” แสดงถึงความ ไปใช้ อธบิ ายตามขอ้ มลู ด้านล่างตอ่ ไปนี้ ยาหลักแหง่ ชาตขิ องไทย การเข้าถงึ ยาที่จ�ำเป็นถอื เปน็ สว่ นหน่ึงของ ส�ำคัญของการติดตามและประเมินผลในการวางแผนโปรแกรมและ “สทิ ธมิ นษุ ยชนดา้ นสขุ ภาพ” ทเี่ ปน็ มาตรฐานสงู สดุ ของการมชี วี ติ ทดี่ ี การน�ำโปรแกรมไปใช้ ก. การใหก้ ารรกั ษาและการดแู ล การตดิ ตามและการประเมนิ ผล ประกอบดว้ ย การวางแผน การรว่ มมอื กลุ่มยา 4 กลมุ่ หลกั ส�ำหรบั ภาวะ MNS ทสี่ �ำคัญตามทไ่ี ด้กลา่ วใน การเก็บรวบรวมขอ้ มูล การวเิ คราะห์ และการใชข้ ้อมูลในระดบั ชาติ คมู่ อื mhGAP-IG ใหค้ �ำแนะน�ำการรกั ษาดว้ ยยาและการดแู ลชว่ ยเหลอื คู่มือเลม่ นี้ ไดแ้ ก่ ระดับจังหวัด ระดับอ�ำเภอ และระดับท้องถ่ิน รวมถึงสถานบริการ ทางจิตสังคมต่อบุคลากรสุขภาพท่ัวไป ตัวอย่างข้อแนะน�ำ เช่น สขุ ภาพ และรบั ผดิ ชอบโครงการ ผรู้ บั การฝกึ อบรมและผกู้ �ำกบั นเิ ทศ การบ�ำบดั ดว้ ยการแกไ้ ขปญั หา (Problem Solving Therapy; PST) ยารักษาโรคจติ (antipsychotion) ส�ำหรบั โรคจติ mhGAP-IG ดงั นน้ั จะชว่ ยไดม้ าก หากคณะท�ำงาน mhGAP-IG แตง่ ตงั้ การบ�ำบัดรายบุคคล (Interpersonal Therapy; IPT) ส�ำหรับ ยาส�ำหรบั กลมุ่ โรคความผดิ ปกตทิ างอารมณ์ (ซมึ เศรา้ หรอื อารมณ์ ผปู้ ระสานงานหรอื อนกุ รรมการ การตดิ ตามและการประเมนิ ผลเพอื่ โรคซึมเศร้าในผู้ใหญ่ องค์การอนามัยโลกได้พัฒนาการบ�ำบัดรักษา สองขว้ั ) วางแผนและด�ำเนินการในส่วนนี้ ทางจติ ใจในรปู แบบทง่ี า่ ยขน้ึ ซง่ึ เปน็ การบ�ำบดั รกั ษาแบบเปน็ ล�ำดบั ขนั้ ยากนั ชัก (anticonvulsants/antiepileptics) ตัวอย่างของตัวช้ีวัดบางตัวสามารถน�ำมาใช้ในการติดตามการน�ำ และสามารถให้บริการโดยบุคลากรที่ระดับความเชี่ยวชาญน้อยกว่า ยาส�ำหรบั รกั ษาภาวะถอนพษิ (withdrawal) เมา (intoxication) mhGAP-IG ไปใช้ ได้แก่ ตัวชี้วัดระดับสถานบริการ เช่น จ�ำนวน น่ันหมายถึงการบ�ำบัดรักษานี้ถูกปรับปรุงให้ใช้ทรัพยากรท่ีน้อยลง หรอื การเสพตดิ (dependence) สารเสพตดิ บุคลากรสุขภาพทั่วไปท่ีเข้ารับการฝึกอบรม mhGAP-IG จ�ำนวน เม่ือเทียบกับการบ�ำบัดรักษาทางจิตใจแบบด้ังเดิม และบุคลากร ประสบการณจ์ ากหลาย ๆ ประเทศ แสดงใหเ้ หน็ วา่ การจดั หาและใชย้ า คร้ังท่ีเยี่ยมสนับสนุน และการก�ำกับดูแลสถานบริการสุขภาพที่มี ท้ังที่เคยและไม่เคยรับการฝึกอบรมการให้บริการสุขภาพจิตมาก่อน สามารถด�ำเนนิ การได้ การเขา้ ถงึ ยาทจ่ี �ำเปน็ ของประชากรสามารถวดั ด�ำเนินการน�ำ mhGAP-IG ไปใช้ และตัวช้วี ัดเชิงระบบ เช่น จ�ำนวน ก็สามารถให้บริการ PST และ IPT เบ้ืองต้นแบบไม่เข้มข้นอย่าง ไดจ้ าก 1) การเลอื กใชย้ าอยา่ งเหมาะสม 2) ก�ำหนดราคายาใหส้ ามารถ สถานบริการสุขภาพที่ใช้ mhGAP-IG เพื่อประเมินและดูแลรักษา ได้ผล หากได้รับการฝึกอบรมและรับการปรึกษานิเทศ ตัวอย่าง จ่ายได้ 3) ท�ำใหม้ น่ั ใจว่ามรี ะบบการเงนิ ท่ยี ั่งยืน และ 4) ความพร้อม ผู้ที่มีภาวะ MNS จ�ำนวนสถานบริการสุขภาพที่มียาที่จ�ำเป็น ของระบบสขุ ภาพและการจัดหาอปุ กรณท์ นี่ ่าเชอื่ ถือ ส�ำหรบั ภาวะ MNS

ข. การสนบั สนนุ (advocacy) และการเพิม่ ความ ปฏบิ ตั ิการสนับสนุนในบุคลากรสุขภาพและบุคลากรสขุ ภาพจติ การใหก้ ารสนับสนุนชมุ ชนอยา่ งไมเ่ ป็นทางการ เชน่ กลมุ่ ทาง ตระหนักรู้ (awareness) สง่ เสรมิ และสรา้ งความเขา้ ใจความส�ำคญั ของการบรกิ ารในชมุ ชน ศาสนา กลมุ่ ออมทรพั ย์ กลมุ่ สนั ทนาการ กลมุ่ สตรี กลมุ่ สนบั สนนุ การมีส่วนร่วมของชุมชน และสิทธิมนุษยชนของผู้ท่ีได้รับ วัยรุ่น กลุ่มวัฒนธรรม กลุ่มเพ่ือนช่วยเพ่ือน บริการปรึกษา การสนบั สนนุ ดา้ นสขุ ภาพจติ จะใชข้ อ้ มลู ดว้ ยวธิ กี ารทร่ี อบคอบและมี ผลกระทบจากภาวะ MNS ทางโทรศัพท์ กลยทุ ธเ์ พอื่ ชกั จงู ผอู้ นื่ ใหส้ รา้ งการเปลยี่ นแปลง นน่ั รวมถงึ การสง่ เสรมิ ให้การฝึกอบรมและการสนับสนุนอย่างเหมาะสมแก่บุคลากร การศกึ ษาและการจา้ งงาน เชน่ โรงเรยี น สถาบนั อบรม โปรแกรม ความตอ้ งการและสทิ ธมิ นษุ ยชนในผปู้ ว่ ยจติ เวชรวมไปถงึ ประชาชน สขุ ภาพจติ และบคุ ลากรสุขภาพทั่วไป ฝึกอาชีพหรือหารายได้เสริม โดยเฉพาะโปรแกรมป้องกัน ทว่ั ๆ ไป การสนบั สนุนจะแตกต่างจากการใหค้ วามรู้ การใหค้ วามรู้ การฆา่ ตวั ตายในโรงเรยี น ทรี่ วมถงึ การอบรมการสรา้ งความตระหนกั จะใหข้ อ้ มลู และชว่ ยสรา้ งความเขา้ ใจในเรอื่ ง ๆ หนงึ่ แตก่ ารสนบั สนนุ ค. เครือขา่ ยและความร่วมมอื ระหวา่ งหนว่ ยงาน ด้านสุขภาพจิตและการฝึกทักษะเพ่ือลดการพยายามฆ่าตัวตาย จะเน้นไปที่การชักชวน โน้มน้าว ซึ่งจะท�ำได้ผ่านการร้องขอและ และการเสียชวี ิตจากการฆ่าตัวตายในเด็กนกั เรยี นวยั รนุ่ เรียกร้องให้เกิดปฏิบัติการที่เฉพาะ หลักการพ้ืนฐานกล่าวว่า การ การน�ำ mhGAP-IG ไปใช้ ตอ้ งอาศยั ความรว่ มมอื จากหลายภาคสว่ น องคก์ รนอกภาครฐั (NGO) เชน่ องคก์ รช่วยเหลือด้านกฎหมาย สนับสนุนจะมีประสิทธิภาพก็ต่อเมื่อกลุ่มเป้าหมายนั้น ถูกร้องขอ และผ้มู สี ่วนได้สว่ นเสียตา่ ง ๆ เช่น บริการคุ้มครองเด็ก มูลนิธิเพ่ือนหญิง โครงการช่วยเหลือทาง ให้ท�ำอะไรบางอย่าง การขับเคล่ือนมวลชน หมายถึง การขอร้อง จติ สงั คมต่าง ๆ ฯลฯ ใหบ้ ุคคลเหลา่ นัน้ มาเป็นสว่ นหนง่ึ ของการแก้ไขปญั หา บุคลากรสุขภาพเฉพาะทางและบุคลากรสุขภาพท่ัวไป เช่น บริการภาครัฐ เชน่ ระบบยตุ ธิ รรม สวัสดกิ ารเด็ก เบ้ยี ผู้พกิ าร/ นักจิตวิทยา บุคลากรสุขภาพชุมชน นักสังคมสงเคราะห์ ผู้ให้ สงู อายุ สว่ นลดการเดินทางสาธารณะของเด็ก/ผูพ้ กิ าร ตวั อย่างของปฏบิ ตั กิ ารสนับสนุน บริการผ้ปู ่วยใน หรือผู้ปว่ ยนอก บคุ ลากร รพ.สต. การอ�ำนวยความสะดวกให้เกิดความร่วมมือกันที่มีประสิทธิภาพ ผใู้ ชบ้ รกิ าร เชน่ กลมุ่ หรอื บคุ คลทอ่ี าศยั อยใู่ นสภาวการณเ์ ดยี วกนั ระหว่างกลุ่ม จะตอ้ งให้ความส�ำคญั ดังนี้ ปฏิบตั ิการสนบั สนนุ ในกลุ่มประชากรทั่วไป สมาชิกในครอบครัวท่ีอยู่ในสภาวการณ์เดียวกัน หรือผู้ดูแล ตรวจสอบให้แน่ใจว่าสมาชิกในคณะท�ำงานการน�ำ mhGAP-IG การรวบรวมและรวมพลังผู้ท่ีมีภาวะ MNS และผู้ดูแลเพ่ือร่วม บุคคลที่อยู่ในสภาวการณ์เดียวกัน (หลังจากขอความยินยอม ไปใช้ มบี ทบาทและหน้าทีท่ ชี่ ัดเจน ปฏิบัติการสนับสนุนน้ัน จะต้องม่ันใจว่าชุมชนมีการติดต่อและ จากผู้ท่เี ก่ยี วขอ้ งทงั้ หมด) จัดเตรียมรายการทรัพยากรและประโยชน์ที่จะได้รับ เพื่อช่วย มีสมั พนั ธภาพทางสงั คมท่ีดกี บั ผ้ทู ม่ี ภี าวะ MNS ครอบครวั และกลมุ่ เพอ่ื น ระบกุ จิ กรรมทางสงั คมของผปู้ ว่ ยทเ่ี คย บุคลากรสุขภาพท่ัวไปให้สามารถเช่ือมโยงกับผู้ท่ีมีภาวะ MNS ใช้ส่ือสารมวลชนเพ่ือเพิ่มการตระหนักรู้ในปัญหาสุขภาพจิต ท�ำมาก่อน (หากต้องเร่ิมต้นใหม่อีกคร้ัง) ซึ่งจะต้องเป็นกิจกรรม ทส่ี �ำคญั ผู้ดูแลและสมาชิกในครอบครัวได้โดยการเก็บรวบรวม เช่น ผ่านทางประกาศสาธารณะ นิตยสารและประกาศ ที่มีศักยภาพในการสนับสนุนทางสังคมและจิตวิทยาท้ังทางตรง ข้อมูลจากการวิเคราะห์สถานการณ์และปรับปรุงรายการ ที่สถานบริการสุขภาพ ในขณะเดียวกันต้องเน้นความจ�ำเป็น และทางออ้ ม (เชน่ การพบปะครอบครัว การออกไปขา้ งนอกกบั ดงั กลา่ วตามข้อมูลใหม่อยเู่ สมอ ๆ ในการรายงานข่าวอย่างรับผิดชอบ โดยเฉพาะเร่ืองท่ีเกี่ยวกับ กลุ่มเพ่ือน เย่ียมเยียนเพื่อนบ้าน ร่วมกิจกรรมทางสังคมกับ การฆา่ ตวั ตาย ท่ีท�ำงาน กีฬา และกิจกรรมชองชุมชน) และกระตุ้นให้ผู้ป่วย ให้ความรู้เกี่ยวกับปัญหาสุขภาพจิตในสถานท่ีสาธารณะ (เช่น กลบั ไปท�ำกิจกรรมเหล่านอ้ี กี ครัง้ โรงเรียน สถานบริการสุขภาพ) จดั กจิ กรรมสาธารณะและการบรรยายในหัวข้อสขุ ภาพจติ IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 157

IMPLEMENTATION OF mhGAP-IG 158 IMP

อภิธานศพั ท์ GLOSSARY GLOSSARY 115599

GLOSSARY 160 ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศัพท์ ความหมาย Anticholinergic Activities of daily living แนวคิดความสามารถในการท�ำหน้าที่ – กิจวัตรประจ�ำวันเป็น side-effects ยากลุ่ม anticholinergic ท่ีขัดขวางฤทธ์ิของ acetylcholine (ADLs) กจิ กรรมพืน้ ฐานทจ่ี �ำเป็นในการใช้ชวี ติ อย่างไมพ่ งึ่ พงิ เชน่ การกนิ Aplastic anemia ที่ muscarinic receptor ผลของ acetylcholine เชน่ ปากแห้ง การอาบน�้ำ การเข้าห้องน�้ำ แนวคิดนี้มีเคร่ืองมือประเมินหลาย ปสั สาวะบอ่ ย หรอื ปสั สาวะล�ำบาก ใจสนั่ หวั ใจเตน้ เรว็ แบบ sinus ชนิดเพื่อบอกความสามารถของบุคคลในการท�ำกิจกรรมท่ีมีการ Ataxia tachycardia ดู delirium และ confusional state ช่วยเหลอื หรอื ไม่มกี ารชว่ ยเหลือ โรคท่ีเซลล์ไขกระดูกไม่สามารถสร้างเม็ดเลือดใหม่ที่โตเต็มวัยได้ Autistic spectrum จะมลี กั ษณะของระดบั เมด็ เลอื ดแดง เมด็ เลอื ดขาว และเกลด็ เลอื ด Agitation กระสบั กระสา่ ยอยนู่ ง่ิ ไมไ่ ดอ้ ยา่ งมากและมกี ารเคลอ่ื นไหวมากเกนิ ไป disorders ต่�ำ โรคน้ีอาจน�ำมาด้วยอาการซีด อ่อนเพลีย ติดเช้ือง่าย หรือมี มกั พบรว่ มกบั อาการวติ กกังวล Autonomy รอยชำ้� หรือเลอื ดออกงา่ ย Behavioural activation กลา้ มเนอื้ ไมส่ ามารถประสานงานกนั ได้ ผู้ทมี่ ีอาการ ataxia จะมี Agranulocytosis ความผิดปกติของเลือดท่ีไม่มีเม็ดเลือดขาวชนิด granulocyte ปัญหาการประสานงานของกล้ามเน้ือ เนื่องจากระบบประสาท ถอื เปน็ ภาวะเฉยี บพลนั ทสี่ มั พนั ธก์ บั เมด็ เลอื ดขาวตำ่� (leukopenia) Bereavement ส่วนท่ีควบคุมการเคลื่อนไหวและการทรงตัวเสียไป อาการอาจ อย่างรุนแรงและอันตราย เรียกอีกช่ือหน่ึงว่า drug-induced เป็นที่นิว้ มอื แขน ขา ล�ำตวั การพดู หรือการเคลือ่ นไหวของลกู ตา secondary agranulocytosis เป็นค�ำทีค่ รอบคลมุ ภาวะตา่ ง ๆ เช่น autism, childhood disintegration disorder และ Asperger’s syndrome Akathisia เปน็ ความรสู้ กึ วา่ อยไู่ มน่ งิ่ มกั สงั เกตพบวา่ มกี ารเคลอ่ื นไหวมากเกนิ ไป ความสามารถการรับรู้ในการควบคุม รับมือ และตัดสินใจด้วย (เชน่ เขยา่ ขา โยกเทา้ สลบั กนั ยำ่� ไปมา ไมส่ ามารถนง่ั หรอื ยนื นงิ่ ๆ ได)้ ตัวเองเกี่ยวกับการใช้ชีวิตพ้ืนฐานในแต่ละวัน ตามหลักหรือ ความชอบของตวั เอง Akinesia ไม่สามารถควบคุมการเคลื่อนไหวได้ การเริ่มต้นเคล่ือนไหวหรือ การบ�ำบดั ทางจติ ใจทม่ี งุ่ เนน้ ใหอ้ ารมณด์ ขี นึ้ โดยการดงึ ใหม้ สี ว่ นรว่ ม การเปล่ียนจากท่าหนึ่งไปอีกท่าหน่ึงท�ำได้ล�ำบาก มักสัมพันธ์กับ ในกิจกรรมทีเ่ ป็นชนิ้ งานและเคยชอบมาก่อนอกี ครั้ง แม้วา่ ขณะน้ี Parkinson’s disease จะมีอารมณเ์ ศร้า อาจใชเ้ ป็นการรกั ษาแบบเดีย่ ว หรือใช้เป็นส่วน ประกอบของการบ�ำบัดเพื่อปรับเปล่ียนความคิดและพฤติกรรม Altered mental status ระดับการรู้สึกตัวหรือสภาพจิตใจเปล่ียนแปลงไปแต่ยังไม่ถึงกับ (cognitive behavioural therapy) หมดสติ มกั เกดิ จากการใช้สารเสพติด โรคทางจิตเวช หรือโรคทาง กระบวนการสูญเสีย เศร้าโศก และฟื้นตัว มักเกี่ยวข้องกับ ระบบประสาทอน่ื ๆ ตัวอยา่ งเช่น สบั สน (confusion) หรือการ การเสียชีวิต รบั รู้วันเวลาสถานที่เสียไป (disorientation) Alzheimer’s disease โรคสมองเสื่อมที่เกิดข้ึนโดยไม่ทราบสาเหตุในผู้ป่วยส่วนใหญ่ท่ีมี ลักษณะพยาธิสภาพและสารเคมีประสาทวทิ ยาผิดปกติ ความผิด ปกตนิ มี้ กั จะคอ่ ย ๆ เรม่ิ มอี าการ และเปน็ มากขนึ้ อยา่ งชา้ ๆ แตค่ งที่ ตลอดระยะเวลาหลายปี

ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศพั ท์ ความหมาย Cerebrovascular accident ความผดิ ปกตขิ องการท�ำงานสมองอยา่ งกะทนั หนั เนอ่ื งจากโรคของ Convulsion, อาการแสดงทางคลินิกหรือไม่แสดงอาการ (subclinical) ของ หลอดเลอื ด ทีพ่ บบอ่ ยคอื เกิดลิม่ เลอื ด (thrombosis) เส้นเลือด convulsive movement การท�ำงานของเปลือกสมอง (cortical) ที่ผิดปกติ เน่ืองจากมีการ แตก (hemorrhage) หรือฟองอากาศอุดตัน (embolism) ดูท่ี ปล่อยกระแสไฟฟ้าที่ผิดรูปแบบไปจากปกติอย่างมากทันทีทันใด stroke (ดทู ่ี seizure) อาการแสดงทางคลินกิ เช่น ลกั ษณะความผิดปกติ ของการเคลอ่ื นไหว (motor) การรับสัมผัส (sensory) หรืออาการ Cognition กระบวนการทางจิตท่ีเก่ียวข้องกับการรู้คิด รวมถึงการใช้เหตุผล แสดงทางจิตเวชได้ การจดจ�ำ การตดั สินใจ การแกป้ ญั หา และการวางแผน Delirium สภาพจติ ใจทเี่ ปลย่ี นแปลงเปน็ ๆ หาย ๆ แบบชว่ั คราว มลี กั ษณะคอื Cognitive behavioural การบ�ำบัดทางจิตใจที่มีองค์ประกอบของการรู้คิด (cognition) สมาธิเสยี ไป (เช่น ความสามารถในการตงั้ ใจ จดจ่อ คงความสนใจ therapy (CBT) มีเป้าหมายให้เกิดความคิดท่ีแตกต่าง เช่น การระบุความคิดเชิง และเปล่ียนความสนใจ) และการรับรู้เสียไป (เช่น การรับรู้ต่อ ลบที่ไม่เป็นจริงและทดลองปรับเปลี่ยน และองค์ประกอบของ สงิ่ แวดลอ้ มลดลง) โดยอาการเกิดขน้ึ ในชว่ งส้ัน ๆ และมแี นวโน้มท่ี พฤติกรรม มีเป้าหมายให้เกิดการกระท�ำในส่ิงที่แตกต่าง เช่น จะเปน็ ๆ หาย ๆ ในระหว่างวนั อาการมักพบร่วมกับความผดิ ปกติ ชว่ ยใหท้ �ำกิจกรรมท่ีได้รางวัลมากขนึ้ ของการรบั รู้ ความจ�ำ ความคดิ อารมณ์ หรอื psychomotor ภาวะ นอี้ าจเปน็ ผลมาจากสาเหตุทางกายภาพเฉยี บพลัน เช่น การตดิ เช้ือ Comorbid, comorbidity โรคหรือความผดิ ปกติท่ีเกิดขึน้ รว่ มกนั ยา ความผิดปกติของเมตาโบลิซึม การเมา (intoxication) หรือ ถอนพษิ (withdrawal) จากสารเสพติด Confidentiality ความเปน็ สว่ นตวั ในเนอ้ื หาของการสอ่ื สารเฉพาะ (เชน่ การปรกึ ษา ระหวา่ งแพทยก์ บั ผปู้ ว่ ย) และบนั ทกึ ทางการแพทย์ ทตี่ อ้ งไดร้ บั การ ปกปอ้ ง Delusion ความเช่ือท่ีไม่ตรงกับข้อเท็จจริงที่ไม่สามารถเปล่ียนได้ การโต้แย้ง ด้วยเหตุผลก็ไม่สามารถเปลี่ยนความเชื่อได้ และไม่ใช่ความเช่ือท่ี Confusion, ภาวะความรู้สึกตัวผิดปกติ ที่เก่ียวข้องกับโรคทางสมองแบบ ได้รับการยอมรับจากผู้อื่นตามวัฒนธรรมหรือวัฒนธรรมย่อยของ confusional state เฉยี บพลนั หรือเรื้อรัง ลักษณะทางคลินิกคือ ไม่รู้วันเวลาสถานที่ บคุ คลนัน้ (เช่น ไมเ่ ปน็ สว่ นหนงึ่ ของความเชอ่ื ทางศาสนา) (disorientation) กระบวนการทางจติ ใจทชี่ า้ ลงและไมส่ มั พนั ธก์ บั ความคดิ เฉยเมยไรอ้ ารมณ์ (apathy) ไมม่ คี วามคดิ รเิ รม่ิ ออ่ นเพลยี Detoxification กระบวนการที่บุคคลเกิดอาการถอนพิษจากผลของสารออกฤทธ์ิ และสมาธไิ มด่ ี ในภาวะสบั สนไมร่ นุ แรง (mild confusional state) ตอ่ จติ ประสาท มกั หมายถงึ กระบวนการทางคลนิ กิ โดยกระบวนการ การตอบสนองและพฤติกรรมอย่างมีเหตุผลอาจถูกกระตุ้นได้จาก ถอนพิษจะท�ำภายใต้วิธีการท่ีปลอดภัยและมีประสิทธิภาพ ซ่ึงจะ การทดสอบ แตใ่ นระดบั รนุ แรงมากขน้ึ อาจท�ำใหบ้ คุ คลไมส่ ามารถ ท�ำให้อาการถอนพิษลดลงเหลอื น้อยท่สี ุด รับรสู้ ่ิงแวดล้อมได้ Disability ข้อจ�ำกัดหรือการไร้ความสามารถใด ๆ (อันเป็นผลมาจากความ Contingency วธิ กี ารทม่ี โี ครงสรา้ งในการใหร้ างวลั กบั พฤตกิ รรมตอ้ งการทกี่ �ำหนด บกพร่อง) ในการท�ำกิจกรรมในลักษณะที่จัดว่าอยู่ในเกณฑ์ปกติ management therapy เชน่ เขา้ รบั การรกั ษาและหลกี เลยี่ งการใชส้ ารเสพตดิ เปน็ ตน้ รางวลั ส�ำหรับคนทั่วไป ค�ำว่า “ความพิการ” สะท้อนให้เห็นถึงผลท่ีตาม ส�ำหรับพฤติกรรมที่ต้องการจะลดลงเม่ือเวลาผ่านไปเนื่องจาก มาจากความบกพร่องในด้านความสามารถในการท�ำหน้าท่ีและ รางวลั ตามธรรมชาตเิ ร่มิ เกดิ ขนึ้ กิจกรรมของบคุ คลนนั้ GLOSSARY 161

GLOSSARY 162 ค�ำศพั ท ์ ความหมาย ค�ำศพั ท ์ ความหมาย Disinhibited behaviour, การขาดความยบั ย้งั ชั่งใจ แสดงให้เหน็ ถึงการไมส่ นใจตอ่ กฎเกณฑ์ Extrapyramidal ความผดิ ปกติในการเคล่ือนไหวของกลา้ มเนือ้ ส่วนใหญ่เกดิ จาก disinhibition ทางสังคม มีความหุนหันพลันแล่น และความสามารถในการ side-effects / symptoms ยารักษาโรคจิต (antipsychotics) มอี าการสัน่ เกรง็ แขง็ เกรง็ ประเมินความเส่ียงต�่ำ ส่งผลกระทบต่อหน้าที่ความสามารถของ (EPS) กระตุก และ/หรืออยไู่ มน่ ง่ิ (akathisia) บุคคลในการเคลอื่ นไหว (motor) อารมณ์ (emotional) การรคู้ ิด (cognition) และการรับรู้ (perception) ได้ Family therapy การให้ค�ำปรึกษาท่ีมีจ�ำนวนหลายคร้ังตามแผน (โดยท่ัวไปมักจะ มากกว่าหกคร้งั ) ในชว่ งเวลาหลายเดือน เปน็ การบ�ำบัดกับคนใน Disorganized/ ความผิดปกตขิ องกระบวนการคดิ แบบเชอ่ื มโยง มักแสดงให้เห็น ครอบครัวหรอื ทงั้ ครอบครัว และควรจะรวมผู้มปี ัญหาสุขภาพจิต disordered thinking ด้วยค�ำพูดท่ีเปลี่ยนจากเร่ืองหน่ึงไปอีกเร่ืองหนึ่งที่ไม่เก่ียวข้องกัน ในกลมุ่ ดว้ ย (หากเปน็ ไปได)้ เพอ่ื เปน็ การใหก้ ารสนบั สนนุ ชว่ ยเหลอื หรือเก่ียวข้องกันน้อยมากอย่างทันทีทันใด บุคคลน้ันไม่ตระหนัก และให้ความรู้ หรือเพื่อเป็นการรักษา มักจะรวมถึงการต่อรอง วา่ ความคดิ ของตนไม่เชอ่ื มโยงกันหรอื ไร้เหตุผล แกไ้ ขปญั หาหรอื การจดั การภาวะวกิ ฤต (crisis management) ดว้ ย Disorganized behaviour พฤตกิ รรม รวมทง้ั ทา่ ทาง การเดนิ และกจิ กรรมอน่ื ๆ ทไ่ี มส่ ามารถ Fetal alcohol syndrome กลมุ่ อาการความผิดปกติของทารกในครรภ์จากแอลกอฮอล์ เป็น คาดเดาไดห้ รอื ไมม่ จี ดุ ประสงคช์ ดั เจน (เชน่ ตะโกนใสค่ นแปลกหนา้ กลุ่มอาการของความผิดปกติที่มีสาเหตุจากมารดาดื่มเคร่ืองดื่ม กลางถนน) แอลกอฮอลร์ ะหวา่ งการตง้ั ครรภ์ มลี กั ษณะคอื พฒั นาการบกพรอ่ ง ตงั้ แตก่ อ่ นคลอด และ/หรอื หลงั คลอด และมลี กั ษณะความผดิ ปกติ Distractibility ความยากล�ำบากในการมีสมาธิและจดจ่อกับงานที่ท�ำ เบี่ยงเบน เล็กน้อยบนใบหน้าท่ีเป็นลักษณะเฉพาะท่ีพบได้ในทุกชาติพันธุ์ ความสนใจไดง้ า่ ยมากด้วยสงิ่ เร้าภายนอก สามารถบอกได้ต้ังแต่แรกเกิดและไม่หายไปเมื่อโตข้ึน เด็กท่ีได้ รับผลกระทบจะแสดงความผิดปกติของระบบประสาทส่วนกลาง Dystonia การหดตัวของกล้ามเน้ือเป็นเวลานาน หรือการเคลื่อนไหวที่ไม่ อยา่ งรนุ แรง เช่น ขนาดหัวเล็ก (microcephaly) ความบกพรอ่ ง สามารถควบคุมได้ จนน�ำไปสู่ท่าทางท่ีค้างผิดปกติ ดูที่ tardive ทางการรคู้ ดิ และพฤตกิ รรม (ความบกพรอ่ งทางสตปิ ญั ญา การคดิ dyskinesia อ่านท่ัวไป การเรียนรู้และภาษา ความสามารถของสมองด้าน บรหิ ารจดั การ (executive function) กระบวนการรบั รแู้ ละสรา้ ง Eclampsia ภาวะใด ๆ ทีม่ ีผลต่อหญงิ ตั้งครรภ์ มีลกั ษณะคือ อาการชักที่เกิด มิตขิ องภาพ ความจ�ำ และสมาธ)ิ ใหม่ในช่วงต้ังครรภ์ ภาวะนี้มักพบร่วมกับความดันเลือดสูงที่เกิด จากการต้งั ครรภ์ อาการชัก วติ กกงั วล ปวดทอ้ งบรเิ วณล้ินป่ี ปวด Fits ค�ำท่ใี ชเ้ รยี ก อาการชกั ดูท่ี convulsion หวั รนุ แรง ตาพรา่ มวั โปรตีนในปสั สาวะ และอาการบวมน�ำ้ อาจ เกิดขน้ึ ในระหว่างตง้ั ครรภ์ ระหวา่ งคลอด หรอื หลงั คลอด Focal deficits อาการทางระบบประสาทท่ีสังเกตได้จากการแสดงออกหรือ การตอบสนองของรา่ งกาย บง่ บอกวา่ มรี อยโรคของระบบประสาท Elevated mood สภาวะอารมณ์ดี รา่ เรงิ มากกว่าปกติ มีลักษณะคอื มีเรี่ยวแรงและ ในต�ำแหน่งและขอบเขตจ�ำกัด ความภาคภูมิใจในตนเองเพ่ิมขึ้นอย่างมาก จนอาจจะมากเกินไป ในสถานการณ์ชีวิตของบคุ คลนนั้ Hallucination การรับรู้ท่ีผิดไปจากความเป็นจริง : การมองเห็น การได้ยิน ความรสู้ กึ การรับกล่ิน หรอื การรบั รส ท่ไี มม่ จี รงิ

ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศพั ท์ ความหมาย Hepatic encephalopathy สภาพจิตทผี่ ิดปกติ ไดแ้ ก่ งว่ งนอน สบั สน หรอื โคมา่ เน่อื งมาจาก Interpersonal therapy การบ�ำบัดทางจิตใจที่มุ่งเน้นการเช่ือมโยงระหว่างอาการซึมเศร้า การท�ำงานของตับเสยี ไป (ITP) กับปัญหาระหว่างบุคคล โดยเฉพาะที่เก่ียวกับความเศร้าโศกจาก การสูญเสีย ความขัดแย้ง การเปลี่ยนแปลงในชีวิต และการแยก Herbal products กลมุ่ ยาพนื้ บา้ นทที่ �ำมาจากหรอื ประกอบดว้ ยสว่ นใดสว่ นหนง่ึ ของพชื ตัวจากสังคม เรียกวา่ Interpersonal Psychotherapy สมุนไพรหลายชนิดค้นพบว่ามีประสิทธิผลมานานหลายร้อยปี ในหลายวัฒนธรรม ความรู้เกี่ยวกับประสิทธิภาพของสมุนไพรได้ Irritability, irritable mood สภาวะอารมณ์ที่มีลักษณะถูกท�ำให้ร�ำคาญง่าย และยั่วยุให้โกรธ เกบ็ รกั ษาไวอ้ ยา่ งระมดั ระวงั และสง่ มอบผา่ นการบอกเลา่ จากรนุ่ สรู่ นุ่ ไดง้ า่ ยเกินกวา่ สถานการณจ์ รงิ Hyperarousal การแสดงออกแบบอตั โนมตั ทิ ่ีรุนแรงและยาวนาน ร่วมกับสภาวะ Maculopapular rash ผ่ืนท่ีมีลักษณะเป็น macules (ผ่ืนราบ คล�ำไม่ได้ มีขอบผิวหนัง ระแวดระวัง และตื่นตัวกับสิ่งเร้าจากส่ิงแวดล้อม การตอบสนอง หรอื บริเวณทมี่ สี ผี ิวเปลยี่ นแปลง เชน่ กระ) และ papules (ตุมนูน เช่นน้พี บได้บ่อยท่สี ุดใน Post-traumatic stress disorders และ เลก็ ๆ บนผวิ หนัง มักเปน็ รูปโดมและขนาดเล็กกวา่ 5 มิลเิ มตร) มกั สมั พนั ธก์ บั การใชส้ ารเสพตดิ หรอื ภาวะถอนพษิ จากสารเสพตดิ Meningeal irritation การระคายเคืองของชั้นเน้ือเย่ือท่ีปกคลุมสมองและไขสันหลัง Hypersensitivity reaction ปฏิกิริยาแพ้เป็นผลข้างเคียงจากส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ยา มักเกดิ จากการติดเช้ือ (รวมท้ังยาท่ีออกฤทธิ์และส่วนผสมอ่ืนในยา) ที่ท�ำให้เกิดอาการ คล้ายโรคภูมิแพ้ ถือเป็นอาการไม่พึงประสงค์จากยาประเภท B Meningitis โรคของเย่ือหุ้มสมอง (เยื่อหุ้มสมองและไขสันหลัง) มักเกิดจาก ซงึ่ นยิ ามโดยองคก์ ารอนามยั โลกวา่ เปน็ ปฏกิ ริ ยิ าทไี่ มข่ น้ึ กบั ขนาดยา การติดเชื้อแบคทีเรยี ไวรัส เชอื้ รา หรอื ปรสติ ไม่สามารถคาดเดาได้ เป็นพิษ และไม่มีเจตนาให้เกิดขึ้นในยา ขนาดปกติท่ีใช้ในคนท่ัวไป ทั้งนี้หมายรวมถึงลักษณะทางคลินิก Motivational การบ�ำบัดแบบมโี ครงสรา้ ง (ใชเ้ วลา 4 ครัง้ หรอื น้อยกว่า) เพือ่ ช่วย ชนดิ ต่าง ๆ ที่แตกต่างกันท้งั การเกิดและความรนุ แรง enhancement therapy ผทู้ ม่ี คี วามผดิ ปกตพิ ฤตกิ รรมใชส้ ารเสพตดิ ดว้ ยวธิ เี ปลย่ี นแรงจงู ใจ โดยใชเ้ ทคนคิ การสมั ภาษณเ์ พอ่ื เสรมิ สรา้ งแรงจงู ใจ เชน่ การกระตนุ้ ให้ผู้ป่วยพูดคุยเก่ียวกับการใช้สารเสพติดของตน และการรับรู้ถึง Idiosyncratic reaction การตอบสนองตอ่ สารเสพตดิ ใด ๆ รายบคุ คลทไี่ มส่ ามารถคาดเดาได้ ประโยชน์และโทษตามท่ีผู้ป่วยใหค้ ณุ ค่า หลกี เล่ยี งการโตเ้ ถยี งกบั และไม่ขึ้นอยู่กับขนาดของสารเสพติด : มีอาการง่วงซึมหรือ อารมณด์ เี กนิ หนา้ แดง อาการเกรง็ กลา้ มเนอื้ มอื เทา้ (carpopedal ผู้ป่วยหากมีการต่อต้าน สนับสนุนให้ผู้ป่วยตัดสินใจด้วยตัวเองว่า spasm) หยดุ หายใจ ฯลฯ จะตั้งเป้าหมายของตนอยา่ งไร Informed consent กระบวนการที่บุคลากรสุขภาพให้ข้อมูลที่เหมาะสมกับบุคคลท่ี Motor twitching ดูที่ convulsion สามารถตดั สนิ ใจเลอื กดว้ ยตวั เองวา่ จะยอมรบั หรอื ปฏเิ สธการรกั ษา การให้การยินยอมน้ี จะต้องมีการหารือกันในประเด็นต่อไปนี้ : Myasthenia gravis ความผดิ ปกตขิ องการสง่ ผา่ นระหวา่ งระบบประสาทและกลา้ มเนอ้ื ลักษณะของการตัดสินใจ/ขั้นตอน ; ทางเลือกที่เหมาะสมในการ แสดงออกโดยมอี าการอ่อนเพลีย ออ่ นล้าของกลา้ มเนอ้ื ศรี ษะและ ดแู ลรักษา ; ความเส่ยี ง ประโยชน์ และความไม่แน่นอนของแต่ละ ล�ำตัว อาการแสดงทางคลนิ ิกอาจประกอบดว้ ย เห็นภาพซ้อนและ ทางเลือก ; การประเมินความเข้าใจของผู้ป่วย และการยอมรับ หนังตาตกเป็น ๆ หาย ๆ และการอ่อนแรงของกล้ามเน้ือใบหน้า การรกั ษาของผ้ปู ่วย กล้ามเน้ือรอบปากและการกลืน กล้ามเนื้อท่ีเก่ียวกับการหายใจ และกล้ามเน้ือต้นแขนขา GLOSSARY 163

GLOSSARY 164 ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศัพท์ ความหมาย Phaeochromocytoma Neonatal abstinence การได้รับสารเสพติดตั้งแต่ในครรภ์สามารถท�ำให้ทารกแรกเกิด เนื้องอกของระบบประสาทต่อมไร้ท่อ ท่ีต�ำแหน่ง medulla syndrome มีอาการถอนพิษได้ อาการถอนพิษมักจะเป็นอาการทางระบบ Polyneuropathy ของต่อมหมวกไต ท�ำใหเ้ กดิ อาการ (สว่ นใหญ่ คอื ปวดหัว ใจสั่น ประสาทและป้องกันการท�ำงานของระบบอัตโนมัติตามปกติ และเหงื่อออกมากเกินไป) และอาการแสดง (ส่วนใหญ่ คือ อาการแสดงทางคลินิกของภาวะถอนพิษอาจแตกต่างกัน และ Polytherapy ความดันเลือดสูง น้�ำหนักลด และเบาหวาน) ท่ีสะท้อนผลของ ข้ึนอยู่กับหลายปัจจัย เช่น ชนิดและขนาดของสารเสพติดที่ใช้ Porphyria epinephrin และ norepinephrine ต่อ alpha- และ beta- และอตั ราการเผาผลาญ และการขจดั สารเสพตดิ ของแมแ่ ละทารก adrenergic receptor Privacy โรคและความผิดปกติในการท�ำงานของเส้นประสาทส่วนปลาย Neuroinfection การติดเชื้อที่สมองและ/หรอื ไขสันหลงั อาจมีอาการชาของแขนขา การรับความรู้สึกผิดปกติ (“รู้สึก Problem-solving เหมือนโดนของแหลมท่ิม”) แขนขาอ่อนแรง หรือกล้ามเน้ือลีบ Neuroleptic malignant ภาวะทีพ่ บได้ยากแตเ่ ปน็ อนั ตรายถงึ ชีวติ เกิดจากยารักษาโรคจติ counselling และ deep tendon reflex หายไป syndrome (NMS) (antipsychotics) มีลักษณะคือ มีไข้ เพ้อ กล้ามเนื้อเกร็ง และ Pruritus การใหห้ ายามากกวา่ หนง่ึ ชนดิ ในเวลาเดยี วกนั ส�ำหรบั ภาวะเดยี วกนั ความดันเลือดสูง Pseudodementia เปน็ กลมุ่ ของโรคทมี่ ลี กั ษณะอาการทางระบบประสาทและอวยั วะ ภายในแบบเปน็ ครัง้ คราว มรี อยโรคที่ผวิ หนัง หรอื มที งั้ สองอย่าง Occupational therapy การบ�ำบดั ทอี่ อกแบบมาเพอ่ื ชว่ ยใหแ้ ตล่ ะบคุ คลสามารถท�ำกจิ วตั ร อาการทางคลินิกของโรคมักปรากฏในวัยผู้ใหญ่ แต่บางครั้ง ประจ�ำวนั ไดโ้ ดยไมต่ อ้ งพง่ึ พงิ ไดด้ ขี นึ้ ผา่ นการฟน้ื ฟู การออกก�ำลงั กาย อาจพบในเด็กได้ พิษต่อระบบประสาททั้งทางตรงหรือทางอ้อม และการใช้อุปกรณ์ช่วย นอกจากน้ี การบ�ำบัดเชน่ นยี้ ังให้กจิ กรรม อาจเปน็ เหตใุ หเ้ กดิ อาการทางระบบประสาทได้ ที่ส่งเสริมการเติบโต การเติมเต็มตนเอง และความภาคภูมิใจใน สถานะความเป็นส่วนตัวจากการรบกวนโดยไม่ได้รับอนุญาต ตนเองอกี ด้วย ตวั อย่างเช่น ความเปน็ สว่ นตัวในการใชช้ ีวิตตามกิจวตั รประจ�ำวนั (เช่น ลูกค้าในสถานพักฟื้นระยะยาว) หรือความลับของบันทึก Oppositional behaviour พฤตกิ รรมทท่ี า้ ทาย ไมเ่ ชอ่ื ฟงั ยว่ั ยุ หรอื อาฆาตแคน้ อยา่ งเหน็ ไดช้ ดั สุขภาพ ท่ีอาจแสดงให้เห็นด้วยอารมณ์โกรธหรือหงุดหงิดง่ายท่ีคงอยู่นาน การบ�ำบัดทางจิตใจที่ค้นหาปัญหาและใช้เทคนิคการแก้ปัญหา เป็นประจ�ำ มักพบร่วมกับการระเบิดอารมณ์รุนแรง หรือดันทุรัง อยา่ งเปน็ ระบบผา่ นการบ�ำบดั หลายคร้งั โตเ้ ถียง และพฤติกรรมตอ่ ต้านทา้ ทาย อาการคัน ; เป็นความรู้สึกรุนแรงท่ีอยากเกาหรือถูผิวหนังเพื่อ บรรเทาอาการ Orthostatic hypotension ความดันเลือดลดลงอย่างทันทีทันใด ท่ีอาจเกิดขึ้นเม่ือมีการ ความผดิ ปกตทิ คี่ ลา้ ยกบั ภาวะสมองเสอ่ื ม แตไ่ มไ่ ดเ้ กดิ จากโรคทาง เปลี่ยนแปลงท่าจากท่านอนเป็นท่านั่งหรือยืนขึ้น มักท�ำให้รู้สึก สมอง และมโี อกาสกลบั เปน็ ปกติไดห้ ลังรบั การรักษา เป็นอาการ มึนหวั หรือเวยี นศีรษะ ภาวะนี้ไมเ่ ปน็ อันตรายถึงชีวิต แสดงของโรคซึมเศร้าในผ้สู ูงอายุบางราย Parent Skills Training โปรแกรมการบ�ำบัดครอบครัว มีเป้าหมายเพ่ือปรับเปลี่ยน พฤติกรรมการเล้ียงดูและเสริมความม่ันใจในวิธีการเล้ียงลูกให้ มีประสิทธิผล เป็นการสอนการส่ือสารทางอารมณ์ของพ่อแม่ ทักษะการปฏิสัมพันธ์เชิงบวกระหว่างพ่อแม่กับลูก และวิธีการ เสรมิ แรงบวกเพอ่ื ใหพ้ ฤตกิ รรมและการท�ำงานของเดก็ /วยั รนุ่ ดขี น้ึ

ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศพั ท์ ความหมาย Seizure ภาวะชั่วขณะท่ีสมองท�ำงานผิดปกติเน่ืองจากเปลือกสมอง Psychoeducation กระบวนการสอนผู้ที่มีภาวะ MNS และผู้ดูแล/ญาติเกี่ยวกับ (cortical) ถูกรบกวน เป็นผลให้เกิดการปล่อยกระแสไฟฟ้าจาก ธรรมชาติของโรค รวมถงึ สาเหตุทเ่ี ป็นไปได้ การด�ำเนินโรค ผลท่ี Self-harm เซลล์สมองที่ผิดรูปแบบไปจากปกติอย่างมากทันทีทันใด อาการ ตามมา พยากรณโ์ รค การรกั ษา และทางเลือกการรกั ษาอ่นื ๆ Serotonin syndrome แสดงทางคลินิก เช่น ลักษณะความผิดปกติของการเคลื่อนไหว (motor) การรบั สมั ผสั (sensory) หรืออาการแสดงทางจิตเวชได้ QT prolongation โอกาสที่ยาชักน�ำให้เกิดผลข้างเคียงของคลื่นหัวใจของกล้ามเนื้อ Slurred speech การต้ังใจท�ำให้ตัวเองได้รับสารพิษหรือได้รับบาดเจ็บ อาจตั้งใจ หวั ใจหอ้ งลา่ ง แสดงออกโดย ระยะ QT ทนี่ านกวา่ ปกติ (QT inter- Social network หรอื ไมต่ ้งั ใจให้เสยี ชวี ิต val prolonged) จากการตรวจคล่นื ไฟฟา้ หวั ใจ (ECG) อาจน�ำไป Social withdrawal มลี กั ษณะของซโี รโตนนิ มากเกินไปในประสาทส่วนกลาง สมั พันธ์ สอู่ าการภาวะหวั ใจเตน้ ผดิ จงั หวะแบบ ventricular arrhythmia Spider naevus กับการใช้สารต่าง ๆ เช่น selective serotonin reuptake และ เพิ่มความเสี่ยงการเสียชีวิตดว้ ยหัวใจกะทันหัน inhibitors (SSRIs) ภาวะนี้อาจท�ำใหเ้ กดิ กล้ามเนอ้ื เกร็ง (rigidity) กล้ามเน้อื กระตกุ รวั (myoclonus) กระสบั กระส่าย (agitation) Racing thoughts รปู แบบความคดิ รวดเรว็ ทว่ี กวนไปมา เปลย่ี นจากความคดิ หนง่ึ ไป สับสน (confusion) อุณหภูมิข้ึนสูง (hyperthermia) รีเฟล็กซ์ ความคิดอื่น มักสัมพนั ธ์กบั ภาวะแมเนยี หรอื โรคจิตเวชอ่นื ๆ เร็วข้ึน (hyperreflexia) การท�ำงานของระบบอัตโนมัติเสียไป (dysautonomic symptoms) ซ่ึงเสี่ยงต่อการช็อกและ Relapse การกลับไปด่ืมสุราหรือใช้สารเสพติดอ่ืน ๆ หลังการหยุดใช้ไป ความต้านทานของหลอดเลือดส่วนปลายต่�ำ (low peripheral ระยะหนึ่ง มักพบร่วมกับการกลับไปสู่อาการเสพติดเช่นเดิม ค�ำ vascular resistance) ชัก โคม่า ภาวะกล้ามเน้ือสลาย นย้ี ังสามารถใชก้ บั การกลับมีอาการซ�้ำในกลุ่มโรค MNS หลังจาก (rhabdomyolysis) และ/หรือภาวะล่ิมเลือดแพร่กระจายใน ทีห่ ายแล้ว หลอดเลือด (disseminated intravascular coagulation; DIC) เสยี งพูดทอ่ี อกเสียงไม่ชดั เจน Relaxation training เปน็ การฝกึ เทคนคิ ตา่ ง ๆ เชน่ การฝกึ หายใจ (breathing exercise) โครงสรา้ งของสงั คมเชงิ วเิ คราะหท์ ห่ี มายถงึ ลกั ษณะความเชอ่ื มโยง เพื่อให้เกิดปฏกิ ิรยิ าผ่อนคลาย ทางสังคมระหว่างผู้คน เพื่อเป็นวิธีท�ำความเข้าใจพฤติกรรมของ บคุ คลมากกวา่ การเนน้ คุณลักษณะของแตล่ ะคน Respiratory depression อตั ราการหายใจชา้ ลงจนไมเ่ พยี งพอ สง่ ผลใหข้ าดออกซเิ จน สาเหตุ การที่บุคคลไม่สามารถเข้าร่วมกิจกรรมที่เหมาะสมตามวัยหรือมี ที่พบบ่อย ได้แก่ การบาดเจ็บทางสมอง และภาวะมึนเมา (เช่น ปฏิสัมพันธ์กับกลุ่มเพือ่ นหรอื สมาชกิ ในครอบครวั ของตนได้ จากเบนโซไดอะซิปีน) เป็นกลุ่มเส้นเลือดสีแดงขนาดเล็กท่ีมองเห็นใต้ผิวหนัง โดยท่ัวไป มกั เกดิ ขน้ึ ในระหวา่ งตงั้ ครรภ์ หรอื หรอื เปน็ อาการของโรคบางชนดิ Respite care การจัดสถานบริการสุขภาพช่ัวคราวให้กับบุคคลท่ีปกติแล้วจะได้ เช่น ตับแข็ง หรือโรคผิวหนังอักเสบโรซาเซีย (acne rosacea) รบั การดูแลทบ่ี ้าน Rigidity การต่อต้านการเคล่ือนไหวของแขนขาตามการท�ำให้เคล่ือนไหว โดยผตู้ รวจ (passive movement) ทเ่ี ปน็ อยตู่ ลอดการเคลอื่ นไหว เป็นอาการหน่ึงของ parkinsonism Saving group กิจกรรมการออมทรัพย์ในผู้มีรายได้น้อย สามารถสะสมเงินได้ เปน็ จ�ำนวนมากอยา่ งรวดเรว็ ดว้ ยการออมเงนิ รว่ มกนั เปน็ กองทนุ ส่วนกลาง ที่สามารถใช้ได้โดยกลุ่มหรือสมาชิกของกลุ่มเพื่อ การลงทนุ ท่เี ป็นประโยชน์ GLOSSARY 165

GLOSSARY 166 ค�ำศพั ท์ ความหมาย ค�ำศพั ท์ ความหมาย Spinal abscess เปน็ ภาวะของไขสนั หลงั ทเ่ี กดิ จากการตดิ เชอื้ แบคทเี รยี ไวรสั หรอื Temper tantrum การระเบดิ อารมณข์ องเด็กหรอื ผทู้ ่ีมีความทกุ ข์ทางอารมณ์ Status epilepticus เชอ้ื รา ภาวะนมี้ ลี ักษณะคือมกี ารสะสมหนองเปน็ ขอบเขตชดั เจน ในในไขสันหลัง ภาวะน้ีมักพบร่วมกับอาการไข้ ปวดหลัง และมี Thrombocytopenia ความผดิ ปกตขิ องเกลด็ เลอื ดทมี่ จี �ำนวนนอ้ ย โรคนมี้ กั มาดว้ ยอาการ Stevens-Johnson ความผิดปกติทางระบบประสาท การแพร่เช้ือผ่านทางเลือดและ มีรอยช�้ำหรือเลือดออกเพ่ิมข้ึน ยืนยันโดยการตรวจนับจ�ำนวน syndrome การกระจายของตวั เชอ้ื โรค เกลด็ เลอื ดท่ีลดลงในตัวอย่างเลือด การชกั ทางคลนิ กิ หรอื ชกั ทางการตรวจคลน่ื สมองตดิ ตอ่ กนั ยาวนาน Stigma 5 นาทหี รอื มากกวา่ หรือมกี ิจกรรมซกั ซ�้ำโดยยังไมฟ่ ื้นตัว (กลบั สู่ Toxic epidermal เป็นภาวะผิวหนังลอกท่ีเป็นอันตรายถึงชีวิต มักมีสาเหตุจาก ภาวะปกตเิ ดิม) ระหว่างการชกั อาจมีอาการ (convulsion) หรือ necrolysis ผลปฏิกิริยาจากยาหรือการติดเชื้อ อาการคล้ายกับ Steven’s Stroke ไม่ชัก (non-convulsion) ก็ได้ Johnson syndrome แตร่ ุนแรงมากกวา่ Suicidal thoughts / ปัญหาผิวหนงั ท่ีเปน็ อนั ตรายถึงชีวติ มลี ักษณะคือ มกี ารการลอก ideation ของผิวท่ีเจ็บปวด เป็นแผล เป็นตุ่มพุพอง และเป็นสะเก็ดของ Traditional Healing ระบบวธิ กี ารรกั ษาทม่ี าจากความรพู้ น้ื บา้ นในวฒั นธรรมทแ่ี ตกตา่ งกนั Tardive dyskinesia บริเวณเยื่อบุ เช่น ปาก ริมฝีปาก คอ ลิ้น ตา และอวัยวะเพศ เกี่ยวกบั การรกั ษา บางครงั้ สมั พนั ธก์ บั ไข้ สว่ นใหญม่ กั เกดิ จากปฏกิ ริ ยิ ารนุ แรงจากยา โดยเฉพาะยากันชัก Transient ischaemic เป็นความผิดปกติของสมองทันทีทันใดที่มีต�ำแหน่งชัดเจนแบบ การแสดงออกถึงการแบ่งแยกชนช้ันระหว่างผู้ป่วยท่ีถูกตีตรา attack (TIA) ชวั่ คราว เปน็ เหตใุ หเ้ กดิ สมองหรอื เรตนิ าขาดเลอื ดเฉพาะที่ โดยไมม่ ี กับบคุ คลอืน่ โดยใช้ลักษณะดา้ นลบของกลุมผปู้ ่วยน้ัน การตตี รา อาการแสดงทางคลนิ กิ ของการขาดเลอื ดแบบเฉยี บพลนั ในบรเิ วณ ต่อผู้ท่ีมีปัญหาสุขภาพจิตน้ีมักน�ำไปสู่การแบ่งแยกกีดกันและ สมองทเี่ ก่ยี วข้อง อาการควรจะหายดีท้งั หมดภายใน 24 ช่ัวโมง การแยกตัวออกจากสังคม และสร้างปัญหาเพิ่มขึ้นในผู้ที่ได้รับ ผลกระทบ Tremor การสั่นหรือการเคล่ือนไหวแบบสั่น มักเป็นที่นิ้วมือ เป็นการ ดูท่ี cerebrovascular accident (CVA) เคล่อื นไหวส่วนของร่างกายโดยทไี่ มส่ ามารถควบคุมได้ ความคดิ ความเหน็ หรอื การตรกึ ตรองเกยี่ วกบั ความเปน็ ไปไดท้ จี่ ะ ยตุ ชิ วี ติ มไี ดต้ งั้ แตค่ ดิ วา่ ตายไปเสยี นา่ จะดกี วา่ จนถงึ มกี ารก�ำหนด Vitamin K deficiency การขาดวิตามิน K อาจเป็นสาเหตุของเลือดออกอย่างรุนแรงใน วางแผนไวอ้ ยา่ งละเอยี ด disease of the newborn ทารกแรกเกิด มักเกิดทันทีหลังคลอด แต่บางรายอาจเป็นตอน เป็นอาการตัวบิดเกร็ง (dystonia) ท่ีมีลักษณะการบิดตัว และ คงการเกร็งของกล้ามเน้ือ มักมีผลต่อศีรษะ คอ และในบางครั้ง 6 เดือน อาการเลือดออกอาจเป็นที่ผิวหนัง กระเพาะถึงล�ำไส้ เป็นบริเวณหลัง อาการอาจไม่ดีข้ึนแม้จะหยุดยารักษาโรคจิต ในกะโหลกศีรษะ หรอื บริเวณเยือ่ บุ การทแ่ี มก่ นิ ยากนั ชักอาจพบ (antipsychotic) แล้ว เป็นสาเหตุหน่งึ ได้ Wandering ผู้ที่เป็นโรคสมองเสื่อมรู้สึกอยากเดินไปเดินมา และบางคร้ัง เดินออกจากบ้านไป ผู้ป่วยมักจะมีปัญหาเร่ืองต�ำแหน่งทิศทาง จึงเป็นสาเหตใุ ห้หลงทางได้

หากตอ้ งการข้อมลู เพิม่ เตมิ โรคจิตเวช โรคระบบประสาท และความผดิ ปกติพฤตกิ รรมดม่ื สรุ าและใชส้ ารเสพติด (mental, กรณุ าตดิ ตอ่ : neurological and substance use disorders; MNS) นนั้ มีความชุกสงู ก่อใหเ้ กดิ ภาระโรคและ ความบกพรอ่ งทางสขุ ภาพท่วั โลก ดังน้ันเพือ่ ปดิ ช่องวา่ งระหวา่ งทรพั ยากรท่มี อี ยู่กับความตอ้ งการบรกิ าร Department of Mental Health and ทจ่ี �ำ เป็น องค์การอนามยั โลกจงึ ไดเ้ สนอโปรแกรมปฏิบัติการเพอ่ื ลดชอ่ งวา่ งทางสขุ ภาพจิต (Mental Health Substance Abuse Gap Action Program; mhGAP) ข้ึน โดยมวี ัตถุประสงคเ์ พอื่ ขยายการดแู ลและบริการเพือ่ ปอ้ งกันและรักษา World Health Organization ภาวะ MNS ทส่ี ำ�คญั ด้วยวิธีการทม่ี หี ลกั ฐานเชิงประจกั ษ์ คู่มือการดแู ลรักษา mhGAP ฉบบั ที่ 1.0 สำ�หรบั Avenue Appia 20 สถานบริการสขุ ภาพทวั่ ไปไดพ้ ัฒนาข้นึ ใน พ.ศ. 2553 เปน็ เครือ่ งมือทางเทคนคิ อยา่ งง่ายเพื่อให้เกิดการดแู ลรกั ษา CH-1211 Geneva 27 แบบบูรณาการสำ�หรับปัญหา MNS ที่สำ�คญั โดยใชแ้ นวปฏิบตั ิเพอ่ื การตัดสินใจทางคลินิก Switzerland mhGAP-IG 1.0 ไดน้ �ำ ไปใชอ้ ยา่ งแพร่หลายในมากกว่า 90 ประเทศอย่างประสบความส�ำ เรจ็ เรามคี วามยนิ ดที ีจ่ ะน�ำ เสนอ mhGAP-IG ฉบบั ที่ 2.0 ทไ่ี ด้ปรับปรงุ แนวปฏบิ ัตดิ ้วยหลักฐานใหม่ ใช้งานงา่ ยข้นึ และเพ่มิ บทใหมเ่ พือ่ ให้สามารถใชง้ านได้ Email: [email protected] ท้ังผใู้ ห้บริการสุขภาพและผ้บู ริหารโครงการ Website: www.who.int /mental_health/mhgap เราหวังว่า แนวปฏิบัตนิ ีจ้ ะยังคงเปน็ แผนท่ีน�ำ ทางเพื่อใหก้ ารดแู ลและจดั บริการส�ำ หรับผูท้ ่ีมภี าวะ MNS ทว่ั โลก และทำ�ใหเ้ ราสามารถบรรลเุ ป้าหมายหลกั ประกนั สุขภาพถว้ นหนา้ ได้ในที่สดุ The mhGAP-IG เวอร์ชัน่ 2.0 มหี วั ข้อตอ่ ไปนี้ : การดูแลรักษา และเวชปฏิบัติที่สำ�คญั (Essential Care & Practice) แผนภูมิหลัก (Master Chart) โรคซมึ เศรา้ (Depression) โรคจิต (Psychoses) โรคลมชกั (Epilepsy) ความผดิ ปกติทางจิตใจและพฤติกรรมในเด็กและวยั รนุ่ (Child & Adolescent Mental & Behavior Disorders) โรคสมองเสอ่ื ม (Dementia) ความผดิ ปกติจากพฤติกรรมดมื่ สุราและใช้สารเสพติด (Disorder due to Substance Use) การทำ�รา้ ยตวั เอง/การฆ่าตวั ตาย (Self-harm/Suicide) ปญั หาสขุ ภาพจติ ที่สำ�คัญอ่ืน ๆ (Other Significant Mental Health Complaints) การน�ำ mhGAP-IG ไปใช้ (Implementation of mhGAP-IG)