r. คู่มือโรงเรียนพ่อแม่BBL

ขัน้ ตอนสำ�คญั จุดสำ�คัญ 4. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความรูค้ วามเขา้ ใจ · ถา้ ยังปฏบิ ัตไิ ม่ถกู ตอ้ งใหฝ้ ึกทำ� ซ้�ำจนกว่าจะทำ� : ใหผ้ ้เู รยี นฝึกปฏบิ ัติการแกไ้ ขปญั หาของแตล่ ะคนโดย ส�ำเรจ็ ใช้ตุ๊กตาทารกจ�ำลอง เต้านมจ�ำลองและภาพพลิก เกี่ยวกบั ปัญหาของเต้านมประกอบการสอน (ตามใบ · การแกไ้ ขปญั หาท่ซี บั ซอ้ นควรใหท้ งั้ แม่และลกู มี ความรู้ท่ี 6-10) ความพรอ้ ม ไมค่ วรบงั คับหรอื เร่งรบี จนเกินไป อาจ : หากปญั หายงั แกไ้ ขไมส่ ำ� เรจ็ ประเมนิ ผลยังไม่ผา่ น ท�ำใหแ้ ม่และครอบครัวเกิดความเครยี ด ใหฝ้ กึ ทำ� ซำ้� อีกจนกวา่ จะประสบความสำ� เรจ็ หรอื นดั ตดิ ตามให้การชว่ ยเหลอื ในคร้งั ต่อไปเป็นระยะๆ · ผสู้ อนควรแสดงถึงความเต็มใจในการช่วยเหลอื · สอนเพิ่มเตมิ / แกไ้ ขประเดน็ ส�ำคัญทีย่ งั ไม่ 5. การสรุป : เปิดโอกาสใหซ้ กั ถามข้อสงสยั และสรปุ ปัญหาและแนวทางแก้ไขปญั หาของแตล่ ะคนและแจก ครอบคลุม คมู่ อื ปัญหาการให้นมแม่และแนวทางแกไ้ ข · เนื้อหาครอบคลุม ครบถ้วน ความสอดคลอ้ งของกจิ กรรมนีก้ ับหลกั การ Brain-based Learning (BBL) ปัญหาท่ีพบในการเล้ียงลูกด้วยนมแม่เป็นปัญหาที่คุณแม่และครอบครัว ยังมีความเข้าใจไม่ถูกต้องและยังไม่มี ทักษะในการแก้ปัญหา ท�ำให้ประสบความล้มเหลวในการเล้ียงลูกด้วยนมแม่ ฉะน้ันต้องตระหนักและสร้างทัศนคติที่ดี ทงั้ แม่และครอบครัวตอ่ การใหล้ ูกได้กินนมแม่ เด็กท่ีดดู นมแม่ ลูกจะมีความอบอนุ่ รู้สึกปลอดภัย การโอบกอดลกู สัมผสั กันใกล้ชิด กินไป เล่นไป เรียนรู้กันและกัน การได้รับการโอบกอดที่นุ่มนวล สม่�ำเสมอท�ำให้มีโอกาสได้รับการกระตุ้น พฒั นาการตอ่ เนอื่ งและเตม็ ศกั ยภาพประสาทสมั ผสั ทงั้ 5 ของลกู ทำ� ใหเ้ ซลสมองไดร้ บั การกระตนุ้ เกดิ วงจรการเรยี นรู้ ซง่ึ จะเปน็ พน้ื ฐานทม่ี นั่ คงของการพฒั นาสมองลกู ตอ่ ไป สำ� หรบั สารอาหารในนมแมท่ ำ� ใหล้ กู ฉลาด และแขง็ แรงเพราะไขมนั ในนมแม่ จะไปหอ่ หมุ้ เส้นใยประสาทในสมองเด็ก เพิ่มการเชอ่ื มโยงของสมองด้วย และโปรตนี ในนมแมย่ ังช่วยลดโอกาส การเป็นภูมิแพ้ในเดก็ มสี ารตา้ นการอักเสบในนมแมท่ ี่ชว่ ยลดโอกาสการเจ็บปว่ ย ระยะเวลา 30 -60 นาที ส่ืออุปกรณ์ 1. ใบความรู้ ใบงาน บตั รคำ� 2. วีดทิ ัศน์ (แม่ประสบปัญหาลูกไม่ยอมดดู นมแม่แต่แกไ้ ขได)้ 3. ตุก๊ ตาทารกจ�ำลอง 4. เตา้ นมจำ� ลอง 5. ประทมุ แก้ว, nipple puller 6. เครอ่ื งปั๊มนม 7. คู่มือ เรอื่ ง ปัญหานมแม่และการแก้ไข ภาพพลกิ เก่ียวกับปัญหาเต้านม 8. model อาหารบำ� รุงน้�ำนม การประเมิน 1. สงั เกตการมีสว่ นรว่ มในการทำ� กิจกรรม 2. การตอบข้อซักถาม 73 BBLProof

ใบงานท่ี 3 ปญั หาการใหน้ มแมก่ ับวธิ ีแกไ้ ข วัสด-ุ อุปกรณ์ 1. บตั รค�ำปญั หานมแม่ 25 บัตร 2. ไวท์บอรด์ ขน้ั ตอนการทำ� กจิ กรรม 1. ให้ผู้เรยี นเลือกบตั รค�ำปัญหาที่ตนเองก�ำลงั เผชิญในตอนน้วี า่ มีอะไรบา้ ง 2. หลงั จากเลอื กบัตรคำ� ปัญหาของทกุ คนแล้ว ใหน้ ำ� ปัญหาทไ่ี ด้ แต่ละคนไปติดไวท้ ไ่ี วท์บอรด์ 3. ผู้สอนรวมรวบปญั หา พรอ้ มสรปุ ให้กลมุ่ ฟังเพ่อื จะไดท้ ราบปญั หาของทุกคน ปัญหาทเ่ี หมือนกนั น�ำมาจัด กลมุ่ เดยี วกัน 4. ผู้สอนแบง่ กลุม่ ผเู้ รียนออกเปน็ 2 กล่มุ โดยผู้สอนเลือกปญั หาทสี่ �ำคัญ ให้กบั ผู้เรยี นชว่ ยกนั ตอบถงึ สาเหตุ ของปัญหา และวิธีการแก้ปัญหา และสง่ ตวั แทนนำ� เสนอ 5. ผสู้ อนสรปุ และให้ขอ้ มูลท่ีถูกตอ้ งตามประเด็นปัญหา 74 BBLProof

ใบความรู้ท่ี 6 หัวนมเจ็บแตก มกั เกดิ ขนึ้ ถา้ ลกู ดดู นมไมถ่ กู ตอ้ งในวนั แรกๆ หลงั คลอด เนอ่ื งจากบรเิ วณหวั นมเปน็ เนอ้ื เยอ่ื ทบี่ างและประสาท สำ� หรับความรสู้ ึกไว เม่ือเกดิ แผลจึงเจบ็ มาก เปน็ สาเหตสุ ำ� คญั ที่ท�ำใหแ้ ม่เลกิ เลย้ี งลกู ดว้ ยนมแม่ สาเหตทุ ห่ี ัวนมเจบ็ แตกอาจเกิดจาก · ลูกอมไม่ลึกถึงลานหวั นม (poor latch) · ลกู ดูดเฉพาะหวั นม (nipple sucking) · แม่อมุ้ ลกู ดดู นมไม่ถูกวิธี (incorrect position) · เตา้ นมคดั หรือตงึ มากจนลานหวั นมแขง็ ลูกดูดได้แต่หัวนม · ปญั หาในการดดู นม เชน่ ลกู มพี ังผืดยดึ ใตล้ ิน้ (tongue-tie) เพดานปากสงู เด็กถูกกดจากฤทธิข์ องยาทผ่ี ่านมา ทางแม่ · การใหเ้ ดก็ ดูดขวดนม · หวั นมเจ็บจากเชื้อรา การชว่ ยเหลือ 1. ช่วยให้แม่อุ้มลูกได้ถนัดก่อนให้ลูกดูดนมแม่ เพราะการดูดแต่ละคร้ังในระยะที่มีหัวนมเจ็บแตก แม่จะเจ็บ มาก ถา้ แมอ่ ุ้มลกู ได้ถนดั และสบาย จะทำ� ให้สร้างความมนั่ ใจในเบ้อื งต้น 2. สลบั ท่าอุ้มใหล้ ูกดูดนมเช่นท่าฟตุ บอลบา้ ง ทา่ อมุ้ บนตักบา้ ง เพอ่ื เวลาลูกดูดจะไดไ้ ม่ดดู ทับรอยแผลเดิม 3. ถ้าลานหัวนมตงึ แขง็ ควรบีบนำ้� นมออกและนวดลานหัวนมใหน้ ุม่ กอ่ นเพอ่ื ให้ลูกงับลานหัวนมไดง้ ่าย 4. ใหล้ กู ดดู นมขา้ งทไ่ี มเ่ ปน็ แผลกอ่ น ซงึ่ จะมขี อ้ ดเี พราะโดยธรรมชาตเิ วลาเมอ่ื ลกู เรม่ิ ดดู นมจะดดู แรง ถา้ ใหด้ ดู ข้างที่เป็นแผล แผลจะยง่ิ เป็นมากแม่ก็จะย่ิงเจ็บ ขณะเดียวกันขา้ งทเ่ี จบ็ จะได้พกั และผึง่ ลม 5. ชว่ ยใหล้ ูกอ้าปากกว้างทีส่ ุด เคลอื่ นศีรษะลกู เข้าหาเต้านม โดยเรว็ เพ่ือจะได้งบั ลานหัวนมลึกพอเคล่อื นไหว มือทงั้ สองขา้ งท่จี บั เตา้ นมและมือท่ปี ระคองบรเิ วณท้ายทอยลูกจนกว่าลกู จะดูดติดจงึ ปลอ่ ยมอื ได้ 6. ถา้ แมท่ นเจ็บไหว ใหง้ ดนมไวก้ อ่ น 1-2 วัน วัน บบี นำ้� นมทาแผลท่ีหวั นม ปลอ่ ยใหแ้ ห้ง บีบนำ�้ นมออกทกุ 3 ชม. เพ่ือปอ้ งกนั เต้านมคัด และปอ้ นนมบีบด้วยถ้วย 7. อาจใช้ปทมุ แก้วครอบหวั นมปอ้ งกันการระคายเคอื งจากการสมั ผสั กบั เสือ้ ผ้าระหวา่ งไมไ่ ด้ให้ลกู ดดู นม 8. ให้ยาแกป้ วด 9. ช่วยสอนวธิ กี ารถอนหัวนมจากปากลูกอย่างถูกวิธี 10. ตดิ ตามและฝกึ แม่ใหน้ มดว้ ยตนเองอยา่ งถูกต้องตลอดเวลาจนแมม่ ่นั ใจ 11. กรณลี กู มพี งั ผดื ใตล้ นิ้ (frenulum) สน้ั ตงึ เมอื่ ดดู นมแมจ่ ะทำ� ใหแ้ มเ่ จบ็ หวั นมหรอื ดดู นมแมไ่ มต่ ดิ ควรปรกึ ษา ศัลยแพทย์เพื่อพจิ ารณาขลบิ ออก 12. ถา้ แมม่ เี ชอ้ื ราทห่ี วั นมหรอื มเี ชอื้ ราในปากเดก็ ตอ้ งรบั การรกั ษาทง้ั แมล่ กู เพราะจะทำ� ใหแ้ มม่ อี าการเจบ็ แสบ หวั นมและลานหัวนมมาก ขอ้ แนะนำ� ห้ามท�ำความสะอาดดว้ ยผลติ ภณั ฑท์ ผ่ี สมด้วยสบู่ หรอื แอลกอฮอล์ เพราะจะทำ� ใหห้ วั นมแหง้ แตกเพิม่ ขน้ึ 75 BBLProof

ใบความรู้ที่ 7 เตา้ นมคดั (Breast engorgement) คอื เตา้ นมท่ีมีนำ�้ นมจำ� นวนมากอย่ใู นเต้าโดยไม่ได้ถูกระบายออกรว่ มกบั มี tissue fluid และเลือดเพ่มิ ขน้ึ ทำ� ให้ ภายในเต้านมมแี รงดนั สูงซึ่งจะขดั ขวางการไหลของนำ้� นม เต้านมจะรอ้ น ผวิ แดงเป็นมนั หนกั แขง็ เจบ็ ลานหวั นมตึง แข็ง ท�ำให้หวั นมสนั้ ลงลกู ดูดนมแมไ่ ม่ได้ เพราะลานหวั นมตึงแขง็ น้ำ� นมไม่ไหล บบี นำ้� นมหรอื จับเตา้ ไมไ่ ด้เพราะเจบ็ และ แมอ่ าจมีไข้แตไ่ ม่เกนิ 24 ชม. สาเหตุ · มีน้ำ� นมมาก · การระบายน�ำ้ นมออกจากเตา้ ไมด่ ี เนอื่ งจากเร่มิ ให้ลกู ดูดนมช้าลกู ดดู นมแม่ไมถ่ กู วิธี และไม่บอ่ ยพอ · หรือจ�ำกัดเวลาการให้นมลูก ไม่ให้ลูกดูดนมตามต้องการหรือแม่บีบน้�ำนมออกไม่บ่อยพอ ในกรณีที่ลูกยัง ดูดนมจากเต้าไม่ได้ การป้องกนั ชว่ ยใหล้ ูกดดู นมแม่โดยเรม่ิ ดูดเร็ว ดดู ถูกวิธี และมีประสิทธภิ าพและปฏิบัตติ ามข้ันตอนที่ 4-5 ในบันได 10 ข้ัน สูค่ วามสำ� เร็จของการเล้ยี งลูกด้วยนมแม่ จะป้องกันการเกดิ เตา้ นมคัด การรกั ษา ความเครยี ด ความเจบ็ จะทำ� ให้ oxytocin reflex ทำ� งานไมด่ เี มอ่ื ลกู ดดู นำ�้ นมกเ็ ลยออกไมด่ ี หลกั การคอื จะตอ้ ง ระบายนำ้� นมออกจากเตา้ ให้ได้ ด้วยวิธีกระต้นุ oxytocin reflex กบั อธบิ ายแผนการชว่ ยเหลือและให้แมป่ ฏิบัติจนม่นั ใจ 1. การกระตุน้ oxytocin reflex · ช่วยแม่ให้ผอ่ นคลายทัง้ รา่ ยกายและจติ ใจ แสดงความเห็นใจ และปฏิบตั ิต่อแม่อย่างนุ่มนวลออ่ นโยน ท่สี ดุ เพราะแม่เจ็บมากจนไมก่ ล้าจับหรือแตะเต้านมตนเอง · จดั ใหแ้ มน่ ัง่ ทา่ ทีส่ บายทสี่ ดุ จบั ตอ้ งเตา้ นมแม่แต่เบามอื แสดงกริ ิยาเต็มใจช่วยเหลอื และเขา้ ใจในความ เจ็บปวดของแม่ · ประคบเตา้ นมด้วยน�ำ้ อุน่ จดั ประมาณ 10 นาที ควรใช้ผา้ ขนหนูผืนใหญ่พอหมุ้ เต้านมได้โดยรอบ อาจ นวดคอ หลงั และเต้านมเบา ๆ · ให้ยาแกป้ วด acetaminophen, ibuprofen ตามความจ�ำเป็น 76 BBLProof

2. การระบายนำ้� นมออก · ถา้ ลูกสามารถดูดนมได้ ให้ลูกดูดนมแมต่ อ่ ไป ให้แม่บบี น�้ำนมออกก่อนจนลานหวั นมนุ่มลงแล้ว จึงนำ� ลกู มาดดู นมบอ่ ย ๆ และชว่ ยใหด้ ดู อยา่ งถกู ตอ้ งจะเปน็ วิธีที่ดีในการจะระบายนำ�้ นมออก · ถ้าลูกไม่สามารถดูดนมแม่ได้ เช่น ลูกป่วย หรือแม่ลูกไม่ได้อยู่ด้วยกัน ต้องระบายน้�ำนมออกจากเต้า โดยการบบี ออกด้วยมอื ถา้ แมเ่ จ็บมากอาจตอ้ งใช้ electric breast pump แทนและป้อนนมแม่ใหล้ ูก ดว้ ยถว้ ย กระบวนการชว่ ยเหลือทัง้ หมดทีก่ ลา่ วมาไม่ควรนานเกิน 1 ชว่ั โมง ควรให้แม่ได้พักหลับกอ่ น แล้วจงึ เรมิ่ ช่วยใหม่ เม่ือแม่ต่นื จะทำ� ให้แมร่ ู้สึกสดชนื่ มีก�ำลัง และที่ส�ำคญั oxytocin reflex จะทำ� งาน ได้ดที �ำใหน้ ำ้� นมหลง่ั ไดม้ าก 3. ฝกึ ปฏบิ ัติ การฝึกปฏิบัติให้แม่ให้นมลูกได้ถูกต้องเป็นสิ่งส�ำคัญมากในการแก้ไข และเป็นการป้องกันไม่ให้เกิดปัญหา ซำ้� อีก · ฝกึ แมใ่ หอ้ ุ้มลูกดดู นมแม่ดว้ ยตนเองท้ังทา่ นัง่ ทา่ นอน · ฝึกแมใ่ หบ้ บี นำ�้ นมดว้ ยมือ และป้อนนมดว้ ยถ้วย · อธิบายวธิ ีปฏบิ ตั ติ วั เพ่ือป้องกันเต้านมคดั 77 BBLProof

ใบความรู้ท่ี 8 ท่อนำ้� นมอดุ ตัน เตา้ นมอักเสบ ท่อน�ำ้ นมอดุ ตัน เกดิ จากการมีน�ำ้ นมทีข่ น้ ขึน้ จนอุดตันทอ่ นำ�้ นมท่อใดท่อหน่งึ ท�ำใหเ้ กิดน้�ำนมคงั่ อย่ใู นสว่ นของเตา้ นม (milk stasis) อาการทพ่ี บจะมีก้อนที่เต้านม กดเจบ็ ผิวหนังเหนือกอ้ นบวมแดง ไมม่ ีไข้ แม่รู้สึกสบายดี เตา้ นมอักเสบ เกดิ จากท่อนำ้� นมอดุ ตนั หรอื เตา้ นมคัดท่ไี มไ่ ด้รับการแกไ้ ข ท�ำใหเ้ ต้านมมีการอกั เสบได้ เต้านมสว่ นที่อักเสบ จะเปน็ กอ้ นบวมแดง ร้อนปวดมาก ถูกต้องเจบ็ แม่มีไขส้ งู 38.5o C หรอื สงู กวา่ น้นั ไม่สบายอ่อนเพลีย อาจจะเกย่ี วข้อง หรือไม่เกย่ี วขอ้ งกบั การติดเชอ้ื กไ็ ด้ เต้านมอกั เสบเกิดได้ ตลอดระยะการใหน้ มลูก ใน 6 เดือนแรกพบได้ประมาณ 20% จะพบไดบ้ ่อยใน 6 สปั ดาห์แรกหลงั คลอด มกั จะเกดิ บางส่วนของเตา้ และมักเกดิ เพียงขา้ งเดยี ว สาเหตุ 1. การดูดนมไม่บ่อยพอหรือระยะเวลาการดดู นมสน้ั ไป เนื่องจาก · แมร่ ีบร้อนงานยุ่ง เว้นมอ้ื นม · เดก็ หลับนานช่วงกลางคนื (ในระยะ 2-3 สปั ดาหแ์ รกหลงั คลอด) · ชีวิตประจำ� วนั เปลย่ี น เชน่ เดินทาง · แมเ่ ครียด 2. การระบายของน�้ำนมไมด่ ี ในบางสว่ นหรือทง้ั เต้า เน่อื งจาก · การดดู ไม่ถกู ต้อง ไมอ่ มลกึ ถึงลานนม ทำ� ใหร้ ะบายน�้ำนมออกจากเต้าไมด่ ี · แรงกดบนเตา้ นมจากเสอ้ื ชนั้ ในคบั สายคาดตวั ในรถยนตก์ ด นอนทบั เตา้ นมนานไปและนอนในทา่ เดยี ว นว้ิ แม่กดเตา้ นมเวลาใหน้ มลกู · เต้านมใหญ่หยอ่ นยาน (pendulous breast) ท�ำให้ส่วนลา่ งของเต้านมระบายน้�ำนมออกไม่ได้ดี เกิด การอดุ ตนั ของทอ่ นำ�้ นม 3. เต้านมไดร้ ับบาดเจบ็ 4. หวั นมแตกและติดเชอ้ื แบคทเี รีย โดยเฉพาะเช้อื staphylocoocus aureus การชว่ ยเหลอื 1. หาสาเหตขุ องการท่นี �้ำนมระบายไม่ไดด้ ี และแกไ้ ข 2. แนะน�ำแมใ่ ห้ปฏบิ ตั ดิ งั ต่อไปนี้ · แนะน�ำแมใ่ หล้ ูกดูดนมบอ่ ย ๆ วิธที ่ดี ที ี่สุดคอื นอนพกั พร้อมลกู เพ่ือแม่จะไดต้ อบสนองต่อลกู และ ให้นมลูกเม่ือต้องการ · ควรเรมิ่ ใหล้ กู ดดู เตา้ ทมี่ ปี ญั หากอ่ น แตถ่ า้ เจบ็ ความเจบ็ จะไปมผี ลตอ่ oxytocin reflex ทำ� ใหน้ ำ�้ นม ไม่ไหลให้เปลย่ี นไปดดู นมเตา้ ท่ดี ีกอ่ น 78 BBLProof

· จัดทา่ การดูดนม โดยใหค้ างลกู หันไปทางสว่ นของเต้านมทอี่ กั เสบ · นวดเต้านมเบาๆ ขณะลูกก�ำลังดูดนม นวดเหนือบริเวณท่ีอุดตัน ไล่ลงไปถึงหัวนม เพื่อดันก้อนที่ อดุ ตนั ออก · หลังให้ลูกดดู นม ให้บีบนม หรือป๊มั นมออก จะช่วยระบายนำ้� นมเพิ่ม และเรง่ ใหห้ ายเรว็ ขนึ้ · กรณีเตา้ นมหย่อนยาน ควรยกเต้านมขึ้นขณะให้นม เพ่ือใหส้ ่วนลา่ งระบายนำ้� นมไดด้ ขี ้ึน · แนะนำ� ให้แม่พกั ผ่อนเตม็ ที่ รวมทงั้ ได้นำ�้ และอาหารอยา่ งเพียงพอโดยให้นอนพกั กบั ลกู เปน็ วิธที ี่ดที ่ี สามารถเพมิ่ การดดู นมไดบ้ ่อยข้นึ เพ่ือจะได้ระบายนำ้� ออกจากเต้าไดม้ ากขึน้ · การนวดและประคบเตา้ นม การใชค้ วามรอ้ นประคบเตา้ นมระหวา่ งมอ้ื นม จะชว่ ยลดความเจบ็ ปวด และชว่ ยการไหลของนำ้� นมทเ่ี ตา้ นมไดด้ ี หลงั ลกู ดดู นมหรอื บบี นำ�้ นม การใชค้ วามเยน็ ประคบเตา้ นม จะช่วยลดความเจบ็ ปวดและลดบวม · ควรให้ยาแกป้ วด เชน่ paracetamol · ถา้ อาการรุนแรง หัวนมแตกติดเช้อื อาการไม่ดีขึ้น ใน 24 ชัว่ โมง หลังระบายน้�ำนมออกแลว้ แม่ จ�ำเป็นต้องได้รับการรักษาเพิ่มขึ้น โดยให้ยาปฏิชีวนะท่ีครอบคลุมเช้ือแบคทีเรียท่ีพบบ่อยคือ staphylococcus aureus 79 BBLProof

ใบความรูท้ ี่ 9 น�้ำนมมไี มเ่ พียงพอ น�ำ้ นมไมเ่ พยี งพอ น�้ำนมไม่เพยี งพอ หรือ น�้ำนมมนี ้อย มี 2 ความหมาย คอื สรา้ งนำ้� นมได้น้อยจริง หรือเขา้ ใจผิดว่าน�้ำนมตัวเอง ไม่เพยี งพอ ในระยะ 2-3 วันแรกหลงั คลอด น้�ำนมแม่มนี อ้ ยจรงิ เพราะเต้านมเพงิ่ จะเร่ิมสร้างน�้ำนม เปน็ เร่อื งปกติในวันแรก จะมปี ริมาณ 2-20 ซีซี ต่อนม 1 มอ้ื ซง่ึ เปน็ หวั นำ�้ นมที่มคี ุณคา่ สูงสดุ แล้วคอ่ ยๆ เพิ่มขน้ึ ซง่ึ จะเพยี งพอแลว้ สำ� หรบั ลูก ที่ปกติ ในระยะนี้ สง่ิ สำ� คัญคือต้องช่วยเหลอื แม่ให้เร่มิ ต้นใหน้ มแมอ่ ยา่ งถูกต้อง จะชว่ ยใหน้ ำ้� นมมาทนั กบั ความตอ้ งการ ของลูกในระยะต่อมา การใหน้ มผสมเสรมิ ในระยะนจ้ี ะยิ่งทำ� ใหไ้ ด้นำ้� นมน้อยลง หลังจากการเลย้ี งลูกด้วยนมแมเ่ ร่มิ ตน้ ไดด้ แี ล้วหรือประมาณ 1 เดือนหลังคลอด อาจพบปญั หานำ�้ นมไมเ่ พยี ง พอ ซึง่ จะตอ้ งหาสาเหตแุ ละชว่ ยแม่ใหส้ ามารถสร้างนำ�้ นมไดเ้ พิ่มข้ึนและอย่างเพยี งพอตอ่ ไป อาการทีม่ กั จะทำ� ให้แมส่ ว่ นใหญ่เขา้ ใจผดิ คิดวา่ มนี ำ�้ นมไม่เพยี งพอ ไดแ้ ก่ · ลูกยงั หงุดหงิดไมพ่ อใจ · ลูกร้องบ่อย · ลูกดูดนมบ่อย ดูดนมนาน · ลูกปฏเิ สธไม่ยอมดดู นม · ลูกอุจจาระแหง้ แข็ง · ลูกอุจจาระจ�ำนวนน้อย ไม่บอ่ ย · แม่บีบน้�ำนมไม่ไดม้ าก · เตา้ นมไม่ใหญ่ขึน้ ขณะต้ังครรภ์ จะทราบไดอ้ ยา่ งไรวา่ น�้ำนมแมไ่ ม่เพยี งพอ 1. ลกู น้ำ� หนักข้ึนไม่ดี อาจดคู ร่าว ๆ จากลกู มนี ำ้� หนักนอ้ ยกว่านำ�้ หนกั แรกเกิด เมอ่ื อายุ 2 สัปดาห์ หรือ น�้ำ หนกั นอ้ ยกวา่ 500 กรัม/เดอื น ส�ำหรบั เดก็ อายุ 6 เดอื นแรก 2. ปสั สาวะน้อย สเี ข้ม (น้อยกว่า 6 ครั้ง/วนั ) สาเหตทุ ท่ี �ำให้น�้ำนมมาไม่เพียงพอ · การดูดนมที่ไมม่ ปี ระสิทธิผล เป็นสาเหตุที่พบบอ่ ยทสี่ ุด · การให้ดูดจากขวดหรือหวั นมหลอกทำ� ใหล้ ูกติดและปฏิเสธการดดู นมแม่ 80 BBLProof

· การใชน้ มผสมรว่ มดว้ ยทำ� ใหล้ กู ดดู นมแม่นอ้ ยลง เทา่ กบั ลดการกระตุน้ การสรา้ งน�้ำนม · แม่ขาดความเชอื่ มัน่ วา่ ตนเองสามารถสรา้ งนำ�้ นมไดเ้ พยี งพอและให้นมผสมลูกด้วย · ประมาณ 4 สปั ดาหห์ ลังคลอด แมม่ กั จะไม่รู้สกึ คดั ตงึ เต้านมก่อนใหน้ มลูก ท�ำให้แม่เชือ่ วา่ น้ำ� นมน้อยลง · ภาวะของตวั เด็กเอง เช่น เจ็บป่วย หรือพิการอาจทำ� ให้เกดิ การดูดท่ีไม่มปี ระสิทธผิ ล · ภาวะของแม่ เช่น อ่อนเพลยี เครียด การใช้ยา ภาวะทางจิตใจ การตัง้ ครรภ์ การดืม่ เหล้า สูบบหุ รจ่ี ะท�ำให้ การสรา้ งน�้ำนมลดลง การป้องกนั น�ำ้ นมมานอ้ ย ระยะแรกหลงั คลอด · นำ� ลกู มาเรมิ่ ดดู นมแมโ่ ดยเรว็ หลงั คลอด (1/2 -1 ชวั่ โมง) ดดู บอ่ ยๆ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง ชว่ ยแมใ่ หล้ กู ดดู นมอยา่ ง ถูกตอ้ งและมปี ระสิทธผิ ลตง้ั แต่ม้อื แรก และทกุ ๆ มื้อ · อธิบายให้แม่เข้าใจวา่ นำ้� นมจะนอ้ ยในระยะ 2-3 วนั แรก หลงั คลอด แตเ่ พียงพอสำ� หรับลูก เนอื่ งจากยงั มี อาหารสะสมในตัวลูกตัง้ อยใู่ นครรภ์ แต่จะตอ้ งให้ลกู อมหัวนมให้ลกึ และดูดอยา่ งมปี ระสิทธิผล · ฝกึ แม่ใหบ้ ีบนำ�้ นมเปน็ เพ่ือแม่จะไดป้ ระเมินน้�ำนมไดถ้ กู ตอ้ ง · ไมใ่ หน้ มผสมเสริม เพราะจะท�ำใหล้ ูกดูดนมแมน่ ้อยลง ขาดการกระตุ้นเต้านมทำ� ให้สรา้ งน�้ำนมนอ้ ยลง ระยะหลังเม่ือกลบั จากโรงพยาบาลไปอยบู่ า้ น · หลกี เลย่ี งความเครยี ด กงั วลในการเลย้ี งดลู กู พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอกนิ อาหารอยา่ งถกู ตอ้ ง จะชว่ ยทำ� ใหน้ ำ้� นม เพ่มิ ขน้ึ · ใหล้ กู ดูดนมบอ่ ย นานพอ และอยา่ งถูกวิธี · ไมใ่ หอ้ าหารเสรมิ กบั ลกู เรว็ กอ่ น 6 เดอื นเพราะจะทำ� ใหล้ กู อม่ิ ดดู นมแมน่ อ้ ยลง หรอื ไมย่ อมดดู นมแม่ ทำ� ให้ ขาดการกระตุ้นการสรา้ งและหล่ังน�ำ้ นมอย่างต่อเนื่อง ระยะแม่ไปทำ� งาน พยายามกระตุ้นใหเ้ ต้านมยงั คงสรา้ งน้ำ� นมเหมือนเดิมด้วยการระบายน�้ำนมออกจากเต้าสมำ�่ เสมอโดย · ยงั คงให้ลกู ดดู นมแม่ในตอนกลางคืน ตอนเชา้ และตลอดเวลา เมอื่ แม่อยกู่ ับลกู · ขณะอยู่ในทที่ �ำงานแมบ่ ีบนมทุก 3 ชั่วโมง เกบ็ ไว้ให้ลกู ในวนั รุง่ ข้นึ · กนิ อาหารอย่างถูกตอ้ งและพกั ผ่อนให้เพียงพอ หลกี เลยี่ งความเครียดและกงั วล 81 BBLProof

แนวทางการแก้ไขปัญหา และชว่ ยเหลอื เมอื่ มนี ้�ำนมน้อย 1. หาสาเหตทุ ี่ท�ำใหม้ นี �้ำนมนอ้ ย และอธบิ ายให้แม่เข้าใจและมน่ั ใจวา่ แม่สามารถมีน้�ำนมให้ลูกเพียงพอ 2. ชว่ ยแม่ใหน้ มลูกไดบ้ ่อยขน้ึ ปรับทา่ การใหน้ ม ชว่ ยให้ดูดอยา่ งถูกวธิ ี 3. ตดิ ตามดนู �้ำหนักลูกเป็นระยะทุกสปั ดาหใ์ นชว่ งทแี่ มก่ งั วลตามความจ�ำเป็น 4. อาจต้องใหน้ มผสมชว่ ยถา้ จำ� เป็น แต่ต้องหลังจากกระตุ้นให้ลูกดูดนมแม่มากเทา่ ท่จี ะเป็นไปได้ และใหโ้ ดย ใชถ้ ้วยในปรมิ าณเท่าทีจ่ ำ� เป็น เพยี ง 1-2 ครง้ั /วนั เทา่ นัน้ 5. กรณที ลี่ กู เคยไดน้ มผสมรว่ มด้วย ชว่ ยลกู ดูดนมแม่กอ่ นโดยให้ลูกดดู จนเกลีย้ งเต้าทั้ง 2 เต้ายอ้ นกลบั อีก 1 รอบร่วมกับ breast compression (บีบนำ้� นมออก) ถ้าลูกยงั ร้องและไมห่ ลับ จึงปอ้ นนมผสมตามดว้ ยถ้วย 1 กรณีที่ลูกติดรสนมผสม ช่วยเหลือและฝึกแม่รวมถึงคนใกล้ชิดหยดนมผสมขณะลูกกำ� ลังดูดนมแม่เพ่ือจูงใจ ใหล้ ูกดดู นมแมน่ านขน้ึ จนรสู้ กึ เต้านมน่ิมทั้ง 2 ข้าง 7. กรณีทีแ่ มย่ ังมนี ำ้� นมน้อย ใหล้ กู ดดู นมแม่นำ� กอ่ น เช่นเดียวกบั ขอ้ 5 และตามด้วยนมผสมในจำ� นวนที่นอ้ ย กวา่ ที่เคยไดร้ ับ เชน่ ๑/2 หรอื 1/3 ของปริมาณนมผสมแต่ละมอื้ และคอ่ ยๆ ลดนมผสมลงจนงดได้ในที่สุด 8. แนะนำ� แมก่ นิ อาหาร และพักผ่อนใหเ้ พยี งพอ 9. ตดิ ตามแมเ่ ปน็ ระยะเพอื่ ใหก้ ำ� ลงั ใจ ใหค้ ำ� แนะนำ� ใหก้ ารชว่ ยเหลอื แกไ้ ขปญั หาอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง สมำ�่ เสมอ และ เหมาะสม 82 BBLProof

ใบความรทู้ ่ี 10 เด็กมภี าวะลิ้นตดิ ลน้ิ ตดิ เปน็ ภาวะทม่ี พี งั ผดื ผดิ ปกตแิ ตก่ ำ� เนดิ ทำ� ใหล้ น้ิ ขยบั ไดน้ อ้ ยลงไมส่ ามารถใชล้ นิ้ ยนื่ ออกมาหอ่ หมุ้ รองรบั ใต้ ลานหวั นม เพอ่ื รดี นำ้� นมออกจากกระเปาะนำ้� นมไดพ้ อ ความรนุ แรงของภาวะลน้ิ ตดิ ขน้ึ กบั ลกั ษณะของพงั ผดื และตำ� แหนง่ ที่ยดึ ซงึ่ มีทง้ั แผห่ นาสนั้ ตงึ หรือบางยาวยดื นอกจากนน้ั การดดู นมแมใ่ นทารกลน้ิ ตดิ ยงั ขน้ึ กบั ความยดื หยนุ่ ของลานหวั นม ถา้ แมม่ ลี านหวั นมยดื หยนุ่ ดมี าก แมล้ กู ลน้ิ ตดิ กเ็ ออ้ื ใหล้ กู ดดู นมแมไ่ ดง้ า่ ย อยา่ งไรกต็ ามควรเฝา้ ระวงั ดว้ ยการตดิ ตามนำ�้ หนกั ลกู เปน็ ระยะ ในกรณแี มม่ ลี าน หวั นมแข็งตงึ ยดื หยนุ่ ไมด่ ี ลกู ที่มลี น้ิ ติดจะดดู แม่ได้ล�ำบาก หรอื ดูดไมต่ ิดดูดหลดุ มักเป็นเหตุให้ทารกดูดนมแม่ไมไ่ ด้ รอ้ ง กวน ปฏิเสธนมแม่ หรือ ดดู ไดแ้ ต่หวั นม ทำ� ให้ได้นำ�้ นมนอ้ ย จึงดูดนมแม่บ่อยข้ึน ดูดนานแตน่ ำ�้ หนกั ไม่ขึ้นหรอื ข้นึ น้อย สว่ นแม่เกิดปัญหาหัวนมแตก เต้านมคัด เครียดพักผ่อนนอ้ ย ผลตามมาน�้ำนมผลิตไดน้ อ้ ยลง และแม่อยากใช้นมผสมเข้า มาชว่ ยหรือเลิกให้นมแม่ ดังน้นั ทารกท่มี ีภาวะลิ้นตดิ ควรได้รบั การแกไ้ ขปัญหาให้เรว็ ท่สี ดุ ด้วยการรักษาโดยตัดพงั ผืดยึดใต้ล้นิ ขอ้ ควรปฏบิ ตั ิหลังจีพ้ งั ผดื หรอื ผ่าตดั พงั ผดื ใต้ล้ิน (release tongue tie) 1. ฝึกทารกให้ดูดนมแมไ่ ด้อย่างถกู วิธี และช่วยเหลือจนดูดไดอ้ ย่างมีประสทิ ธิภาพ 2. ฝึกแมใ่ หน้ มลูกจนสามารถปฏบิ ัติเองได้อยา่ งมน่ั ใจ 3. กรณแี ผลใตล้ น้ิ กวา้ ง ทารกเจบ็ แผล ยงั ดดู นมแมไ่ มไ่ ด้ หรอื จบิ จากแกว้ ไมไ่ ดใ้ หใ้ ช้ medicine dropper หยด นมบบี อยา่ งถกู วธิ ใี หท้ ารกไปกอ่ นประมาณ 24 ชว่ั โมงอาจชา้ หรอื เรว็ กวา่ นไี้ ด้ หรอื จนกวา่ ทารกจะทเุ ลาเจบ็ ลง ซ่งึ ดไู ดจ้ ากทารกดูดปากหรือยอมจิบนมบีบจากแกว้ 4. ตดิ ตามชัง่ นำ�้ หนกั ทารกหลงั release tongue tie อย่างนอ้ ยทกุ 1 สปั ดาห์ ติดต่อกัน 2 คร้ัง และต่อไปแล้ว แต่พจิ ารณาจนกระทง่ั อายุ 4-6 เดือน ล้ินติดเป็นภาวะที่แก้ไขได้ง่ายด้วยการตรวจปากทารกตั้งแต่วันแรกเกิดและให้การรักษาพยาบาลโดยเร็วก่อน จ�ำหน่ายกลบั บ้าน จะช่วยใหท้ ารกท่ีมถี าวะลน้ิ ตดิ กลับมาดดู นมแมไ่ ด้อยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ 83 BBLProof

คู่มอื ปัญหาการเลี้ยงลกู ด้วยนมแม่และแนวทางแก้ไข เจบ็ หวั นม/หวั นมแตก สาเหตุ • การจัดทา่ ในการให้นมแมไ่ มถ่ กู ตอ้ ง • เตา้ นมคัดตงึ มากจนทารกดูดนมลำ� บาก เตา้ นมคดั หรอื ตงึ มากจนลานนมแข็ง ลูกดดู ไดแ้ ตห่ วั นม • การเอาหวั นมออกจากปากทารกไมถ่ กู ตอ้ ง • การดูดนมไม่ถกู ต้อง • ทารกมลี ้นิ มีพงั ผืด หรอื มเี ชือ้ ราในปาก 84 BBLProof

การชว่ ยเหลอื มารดาที่มหี วั นมแตก/ เจ็บหัวนม · ชว่ ยแมม่ ีก�ำลงั ใจและเชอื่ มั่น อธบิ ายแม่ให้เข้าใจสาเหตุ · ช่วยให้แมอ่ มุ้ ลกู ไดถ้ นดั กอ่ นให้ลกู ดดู นมแม่ · สลบั ทา่ อุ้มให้ลกู ดดู นม ควรใช้ทา่ ฟตุ บอล · ทำ� ลานหัวนมใหน้ ม่ิ · ดูดข้างที่ไมเ่ ป็นแผลก่อน การช่วยเหลอื มารดาท่มี ีหวั นมแตก/ เจบ็ หัวนม · ชว่ ยให้ลูกอ้าปากกว้าง เคล่อื นศรี ษะเข้าหาเต้าโดยเรว็ ประคองเตา้ นมและท้ายทอยลูกไว้จนกว่าจะดดู ตดิ · ถ้าแมท่ นเจ็บไมไ่ หว งดนมไว้กอ่ น 1 – 2 วนั · ใชน้ ้�ำนมแมท่ าทห่ี วั นม หลังจากทใ่ี หล้ ูกดดู นมแล้ว · ใช้ปทมุ แกว้ ครอบหัวนมปอ้ งกันการระคายเคอื ง การชว่ ยเหลือมารดาทม่ี ีหัวนมแตก/ เจบ็ หวั นม · ใหย้ าแก้ปวด · สอนวิธีถอนหัวนมจากปากลกู อย่างถกู วธิ ี · ตดิ ตามและฝกึ แม่จนแมม่ ่นั ใจ · ลกู มีพงั พดื ใต้ลิ้นส้นั ตึง ปรกึ ษาศัลยแพทย์ · มเี ชือ้ ราท่หี ัวนม/ในปากเดก็ ต้องรบั การรักษาทั้งแม่และลูก หวั นมเจบ็ แตก แก้ไขโดยอ้มุ ลกู ให้ถนัด ดูดนมให้ลึกสลับทา่ อมุ้ และถอนหวั นมอย่างนิม่ นวล เต้านมคดั แม่จะมีอาการเตา้ นมร้อน ผิวแดงเป็นมัน หนกั แขง็ เจบ็ บวมถึงหวั นม ทำ� ใหห้ ัวนมส้นั ลงจนแบน ทำ� ให้ลูกดดู นมแมไ่ ม่ได้ น�้ำนมไม่ไหล บบี หรือจับไม่ได้ และแมอ่ าจมีไข้ แตไ่ ม่เกิน 24 ช่วั โมง 85 BBLProof

ปัญหาที่พบเมือ่ แมม่ ีเต้านมคัด · ความเจ็บปวด · ความวิตกกังวล · เตา้ นมใหญ่ขึ้น หนัก · ลานนมตงึ แขง็ · การไหลของนำ�้ นมนอ้ ยลง หรอื หยุดไหล จากความเครยี ด · มีการยับย้ัง oxytocin reflex · มีการกดท่อน�ำ้ นมจากการ บวมของ soft tissue และปรมิ าณเลือดภายในเตา้ นมเพม่ิ ข้นึ การป้องกนั เตา้ นมคดั ตงึ โดยการให้ ดดู เร็ว ดดู บอ่ ย และดูดถกู วธิ ี การดแู ลและชว่ ยเหลือมารดาทีม่ ีเต้านมคดั ตงึ เต้านมคัด · ชว่ ยใหท้ ารกดูดนมอย่างถูกวธิ แี ละมีประสทิ ธิภาพ บอ่ ยข้ึน · ถา้ ทารกไม่สามารถดดู นมได้ ให้บบี นมออกจนเตา้ นมหายคัดตึง · อาบน�้ำอุ่น หรือประคบเตา้ นมดว้ ยน�้ำอนุ่ จดั ประมาณ 10 นาที · ผ่อนคลายความเครยี ดของแม่ดว้ ยการช่วยนวดคอ หลัง และเตา้ นมเบาๆ · นวดเตา้ นมเบาๆ และบีบนำ้� นมจะท�ำใหล้ านนมนมุ่ มากขน้ึ สลับกบั การประคบเตา้ นม วธิ กี ารนวดเตา้ นม การนวดเตา้ นม จะช่วยกระตุ้นให้เกดิ milk ejection reflex โดยมวี ธิ ีการนวดดังน้ี · ใชม้ อื ขา้ งขวา (หรือซา้ ย) ประคองด้านล่างของเต้านม · ใช้นว้ิ มือซ้าย ทั้ง 4 น้วิ (หรอื ขวา) หรือกำ� มอื นวดเบาๆ เปน็ วงๆ ไปรอบๆ เตา้ นม 86 BBLProof

วิธีการประคบเต้านม · ใช้ผา้ ขนหนู 2 ผนื ชุบนำ้� อนุ่ จัดนานประมาณ 10 นาที · ใชผ้ ้าทีห่ นาและยาวพอพันใหร้ อบเต้าท้ัง 2 ข้างและเปิดหัวนมไวเ้ พราะหวั นมไวตอ่ ความรสู้ ึก · ควรเปล่ียนน�ำ้ ให้อนุ่ จดั อยูเ่ สมอจนกว่าจะประคบเสร็จ · หลังจากนนั้ จงึ ระบายน�้ำนมออกจากเต้าพอให้ลานหัวนมนิ่ม · น�ำลูกมาดดู อยา่ งถูกวธิ ใี หเ้ กลีย้ งเตา้   ควรดดู ให้บอ่ ยทกุ 2-3 ช่ัวโมงทั้งกลางวันและกลางคืนจนกระท่ัง หายจากอาการคดั เต้านมและปฏิบัตใิ หส้ ม่�ำเสมอ วธิ ีการประคบเต้านม ทอ่ นำ�้ นมอดุ ตนั Blocked duct · เกิดจากการอดุ ตันของท่อน้�ำนม · เจ็บมาก · อาจมไี ขไ้ ด้ · คลำ� ไดเ้ ป็นกอ้ น กดเจบ็ · ผวิ หนังแดงบางส่วน 87 BBLProof

สาเหตขุ องการเกดิ ท่อนำ�้ นมอุดตนั ใหด้ ูดไม่ถกู วิธี ใชน้ ิ้วกดบนเต้านมขณะใหล้ ูกดดู · แมน่ อนทบั นมขา้ งเดียว · เตา้ นมใหญ่และยาน · เต้านมเคยไดร้ บั บาดเจ็บ · เสื้อในคับเกนิ ไป · ไม่ปลดตะขอ การชว่ ยเหลอื มารดาท่ีมที อ่ น้�ำนมอุดตัน · ให้ลกู ดดู นมแมบ่ อ่ ยๆ โดยใหแ้ มแ่ ละลกู ได้อยู่ด้วยกนั ตลอด 24 ชม. · นวดเตา้ นมและประคบเต้านมเป็นพักๆ · กรณีเจบ็ นมมากหรือลกู ไม่ยอมดูดนมแมใ่ ช้วิธบี ีบนม ปอ้ นดว้ ยแก้ว ไม่ใหด้ ดู ขวดนม · ถ้าปวดใหย้ าแก้ปวดลดไข้ 88 BBLProof

การช่วยเหลือมารดาทม่ี ที ่อน�้ำนมอุดตนั · ถา้ ดดู ไม่ถกู วธิ ี จดั ท่าให้ถกู วิธี · ไม่ใหเ้ อานิ้วกดบนเต้านม · เปลยี่ นเส้ือในใหพ้ อดี · ถา้ เตา้ นมใหญแ่ ละยาน ให้แม่ประคองเตา้ นมขณะให้ลกู ดูด · ถา้ แมน่ อนทบั นมขา้ งเดยี ว ให้เปลีย่ นทา่ นอน ในกรณีท่ีมที อ่ น้�ำนมอดุ ตนั เฉพาะทอ่ี าจจดั ท่าให้ทารกดดู โดยให้คางและลน้ิ อยูด่ ้านเดยี วกบั เตา้ นมที่เปน็ กอ้ น เมื่อแมท่ �ำงาน ลกู ก็กนิ นมแมไ่ ด้ การเกบ็ ตนุ นำ�้ นมขณะลาคลอดท่ีบ้าน · เมือ่ มีน้�ำนมมากพอทจี่ ะเกบ็ ประมาณอายุ 1 เดอื น · เกบ็ น�้ำนมใสช่ อ่ งแช่แขง็ โดยเรยี งลำ� ดับนำ้� นมท่บี บี ก่อนเก็บไว้ด้านหน้าสุด 89 BBLProof

ขณะทแ่ี มอ่ ยู่ในทท่ี ำ� งาน ให้บบี นำ�้ นมแม่เก็บไวใ้ ห้ลกู · ทกุ คร้งั ท่แี มร่ ้สู ึกวา่ เตา้ นมเรม่ิ คัด ใหแ้ มบ่ บี นมแม่เก็บไว้ให้ลกู เพอื่ ป้องกันนมแม่ไหลยอ้ ย เปรอะเปอ้ื น เสอื้ ผา้ และเปน็ การกระต้นุ ให้นมแม่สร้างมากขน้ึ น�ำ้ นมทีบ่ ีบไวจ้ ากตู้เยน็ จะเอามาใหล้ กู กนิ ...ตอ้ งทำ� อย่างไร เทคนคิ การบบี เก็บนำ้� นมแม่ เทคนคิ การบบี นมแม่ 1. ความสะอาด ควรล้างมอื ใหส้ ะอาดทุกครัง้ กอ่ นเสมอ ๒. หามมุ สงบ ผ่อนคลายจะช่วยเพ่ิมการหลง่ั ของนำ�้ นม ๓. นวดเต้านมเป็นวงกลมไปรอบ ๆ ตามด้วยการบีบเบา ๆ เร่ิมจากบริเวณขอบนอกของเต้านมเข้ามายัง บริเวณหัวนมแมอ่ าจประคบเต้านมด้วยผ้าชบุ นำ้� ร้อน 3-5 นาที กอ่ นนวดเต้านมจะทำ� ให้น้ำ� นมไหลดีขน้ึ ๔. กระต้นุ หวั นมเบา ๆ โดยการใชน้ ว้ิ ดึงหรือคลึงหวั นม ๕. บบี นำ�้ นมออกโดยใชน้ วิ้ หวั แมม่ อื วางบนลานหวั นมดา้ นบนสว่ นนว้ิ ทเี่ หลอื วางดา้ นตรงขา้ ม กดเขา้ หาทรวงอก ก่อนแลว้ คอ่ ย ๆ บีบนำ�้ นมเข้าหากนั นำ�้ นมแม่จะไหลออกมา ๖. ทำ� ซำ�้ ใหม่ กด-บบี -ปลอ่ ย เปน็ จงั หวะไปรอบ ๆ โดยยา้ ยตำ� แหนง่ ทว่ี างนวิ้ ไปบรเิ วณรอบเตา้ นม เพอื่ ใหน้ ำ้� นม ไหลออกจากทกุ ท่อ ๗. เกบ็ ใสภ่ าชนะทีเ่ ตรียมไว้ ทำ� ความสะอาดภาชนะสำ� หรับบรรจุน�้ำนมใหส้ ะอาดทุกครั้งก่อนใช้ ๘. เมอื่ บบี น�ำ้ นมเสรจ็ แล้วใหใ้ ชน้ �้ำนม 2-3 หยด ป้ายหวั นมแต่ละข้าง ปลอ่ ยใหแ้ ห้งแลว้ จงึ ใสย่ กทรง 90 BBLProof

ระยะเวลาการเกบ็ นำ้� นม ระยะเวลาทเ่ี ก็บได้ 1 ชวั่ โมง วธิ ีการเกบ็ เก็บในอณุ หภูมหิ ้อง 4 ชัว่ โมง ( > 25 องศาเซลเซยี ส ) เกบ็ ในอุณหภูมหิ ้อง 1 วัน ( < 25 องศาเซลเซียส ) 2-3 วัน เก็บในกระติกน้�ำแขง็ 2 สัปดาห์ เกบ็ ในตู้เยน็ ช่องธรรมดา 3 เดือน เก็บในตู้เยน็ ชอ่ งแช่เย็น ( แบบประตูเดยี ว ) เกบ็ ในตู้เยน็ ช่องแช่แขง็ ( แบบประตแู ยก ) การป้อนนมแมด่ ว้ ยถ้วย (cup feeding) · ใสน่ �้ำนมแมใ่ นถ้วยประมาณคร่งึ ถ้วย · ประคองลกู ใหอ้ ยใู่ นทา่ นงั่ ตวั ตรงหรอื ครงึ่ นงั่ ครงึ่ นอนบนตกั ของผปู้ อ้ นถา้ ลกู ดน้ิ มากอาจตอ้ งหอ่ ตวั ลกู ใหแ้ นน่ หนาเพ่อื ป้องกันลกู ปัดถกู ถว้ ยจนนมหก · วางปากถว้ ยบนรมิ ฝปี ากลา่ งของลกู เอยี งถว้ ยใหน้ ำ�้ นมสมั ผสั รมิ ฝปี ากลกู ลกู จะจบิ นำ้� นมแมเ่ ขา้ ปากเอง อยา่ เทน้�ำนมเขา้ ปากลูกเพราะลกู อาจส�ำลักได้ · ให้เวลาลูกได้พักเปน็ ระยะ 91 BBLProof

น้ำ� นมไมเ่ พยี งพอ · น�ำ้ นมไม่เพยี งพอ หรือ น้�ำนมมนี อ้ ย มี 2 ความหมาย คือ สร้างนำ�้ นมไดน้ ้อยจรงิ หรอื เข้าใจผดิ วา่ นำ้� นม ตัวเองไมเ่ พยี งพอ · ในระยะ 2-3 วนั แรกหลงั คลอด นำ�้ นมแมม่ นี อ้ ยจรงิ เพราะเตา้ นมเพง่ิ จะเรมิ่ สรา้ งนำ�้ นม ในวนั แรกจะมปี รมิ าณ 2-20 ซีซี ตอ่ นม 1 ม้ือ ซ่ึงเป็นหัวนมท่ีมีคุณคา่ สงู สุด แลว้ คอ่ ย ๆ เพ่ิมข้ึน ซึ่งจะเพียงพอแล้วสำ� หรับลกู ท่ี ปกตใิ นระยะนี้ สงิ่ สำ� คญั คอื ตอ้ งชว่ ยเหลอื แมใ่ หเ้ รม่ิ ตน้ ใหน้ มแมอ่ ยา่ งถกู ตอ้ ง จะชว่ ยใหน้ ำ้� นมมาทนั กบั ความ ตอ้ งการของลูกในระยะตอ่ มา การให้นมผสมเสริมในระยะนี้จะย่ิงท�ำให้น�้ำนมน้อยลง · หลังจากการเลี้ยงลกู ดว้ ยนมแมเ่ ริ่มตน้ ไดด้ แี ล้วหรือประมาณ 1 เดือนหลังคลอด อาจพบปญั หานำ�้ นมไม่ เพยี งพอ ซึง่ จะตอ้ งหาสาเหตุและชว่ ยแม่ใหส้ ามารถสรา้ งน�้ำนมได้เพ่มิ ขึ้นและอยา่ งเพยี งพอตอ่ ไป อาการที่มักจะท�ำให้แมส่ ว่ นใหญ่เข้าใจผิด คิดวา่ มีนำ้� นมไม่เพียงพอ ไดแ้ ก่ · ลกู ยังหงดุ หงดิ ไมพ่ อใจ · ลูกรอ้ งบอ่ ย · ลูกดูดนมบ่อย ดูดนมนาน · ลกู ปฏเิ สธไม่ยอมดดู นม · ลูกอุจจาระจ�ำนวนน้อย ไมบ่ ่อย · แม่บีบนำ�้ นมไมไ่ ด้มาก · เตา้ นมไม่คัดตึง 92 BBLProof

อาการทมี่ กั จะทำ� ให้แม่ส่วนใหญ่เขา้ ใจผดิ คดิ วา่ มนี ำ�้ นมไม่เพยี งพอ ได้แก่ · ลกู ยังหงดุ หงดิ ไมพ่ อใจ · ลูกรอ้ งบ่อย · ลูกดดู นมบ่อย ดูดนมนาน · ลูกปฏิเสธไมย่ อมดูดนม · ลกู อจุ จาระจ�ำนวนนอ้ ย ไม่บ่อย · แม่บีบนำ้� นมไมไ่ ดม้ าก · เตา้ นมไม่คดั ตงึ จะทราบไดอ้ ย่างไรวา่ นำ้� นมไมเ่ พยี งพอ 1. ลกู นำ�้ หนกั ขนึ้ ไมด่ ี อาจดคู รา่ ว ๆ จากลกู มนี ำ้� หนกั นอ้ ยกวา่ นำ้� หนกั แรกเกดิ เมอื่ อายุ 2 สปั ดาห์ หรอื นำ้� หนกั ขน้ึ นอ้ ยกวา่ 500 กรมั /เดอื น สำ� หรับเด็กอายุ 6 เดือนแรกใหค้ ิดถึงภาวะของลูกอาจได้นำ�้ นมไมเ่ พยี งพอ ถา้ หลงั เกดิ วนั ที่ 5-6 นน. ยงั คง(ทิศทาง) ลดลงจากนำ้� หนกั แรกเกดิ 2. ปัสสาวะน้อย สีเขม้ (น้อยกว่า 6 คร้งั / วนั ) สาเหตทุ ่ีท�ำใหน้ ำ้� นมมาไม่เพียงพอ · การดดู นมท่ไี ม่มีประสิทธผิ ลเป็นสาเหตุที่พบบ่อยทส่ี ุด · การให้ดดู จากขวดหรอื หัวนมหลอก ทำ� ให้ลูกติดและปฏเิ สธการดดู นมแม่ · การใชน้ มผสมรว่ มด้วยทำ� ใหล้ ูกดดู นมแมน่ ้อยลง เท่ากับลดการกระตุ้นการสรา้ งน�้ำนม · แมข่ าดความเช่ือม่ันวา่ ตนเองสามารถสรา้ งนำ้� นมได้เพยี งพอ และให้นมผสมลกู ดว้ ย เช่น ในระยะทีเ่ รยี กวา่ appetite spurt ลูกต้องการดดู นมถข่ี ้ึน ซึง่ จะเกิดขึน้ ช่วั คราว และอาจเกิดขึ้นหลายคร้งั ในชว่ ง 3 เดือนแรก ลูกจะแสดงอาการหงดุ หงดิ รอ้ ง ท�ำ ให้แมค่ ดิ ว่ามีนำ้� นมนอ้ ย เพราะลกู จะหวิ บ่อย · ประมาณ 4 สัปดาห์หลงั คลอด แม่มกั จะไม่ร้สู ึกคัดตึงเตา้ นมก่อนใหน้ มลกู ท�ำให้แม่เชอื่ ว่าน�ำ้ นมนอ้ ยลง · ภาวะของตวั เด็ก เชน่ เจ็บปว่ ย หรอื พกิ ารอาจท�ำให้เกดิ การดดู ทไี่ มม่ ปี ระสิทธิผล · ภาวะของแม่ เช่น อ่อนเพลยี เครยี ด การใชย้ า เชน่ ยาคมุ ก�ำเนิด (estrogen จะยบั ยัง้ การสรา้ งนำ�้ นม) ภาวะ ทางจติ ใจ การด่ืมเหลา้ สูบบุหร่ีจะท�ำให้การสรา้ งน้�ำนมลดลง การป้องกันน�้ำนมมาน้อย · ระยะแรกหลังคลอด - นำ� ลกู มาเรมิ่ ดูดนมแมโ่ ดยเร็วหลงั คลอด (1/2-1 ช่ัวโมง) ดูดบ่อย ๆ อยา่ งตอ่ เนือ่ ง ชว่ ยแมใ่ ห้ลกู ดูดนม อยา่ งถกู ตอ้ ง และมปี ระสิทธผิ ลตง้ั แตม่ ือ้ แรกและทุก ๆ มอื้ - อธิบายให้แม่เข้าใจว่า น�้ำนมจะน้อยในระยะ 2-3 วันแรกหลังคลอด แต่เพียงพอส�ำหรับลูก เน่ืองจาก ยงั มอี าหารสะสมในตวั ลกู ตั้งแต่อยู่ในครรภ์ แตจ่ ะต้องให้ลกู อมหัวนมใหล้ กึ และดูดอยา่ งมีประสิทธภิ าพ - ฝกึ แมใ่ ห้บีบนำ้� นมเป็น เพ่ือแมจ่ ะไดป้ ระเมินน้�ำนมไดถ้ ูกต้อง - ไมใ่ หน้ มผสมเสริม เพราะจะท�ำให้ลูกดูดนมแม่นอ้ ยลง ขาดการกระตุ้นเต้านมให้สร้างนำ�้ นมน้อยลง 93 BBLProof

· ระยะหลังเมือ่ กลบั จากโรงพยาบาลไปอยบู่ า้ น - หลกี เลยี่ งความเครยี ด กงั วลในการเลย้ี งดลู กู พกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอกนิ อาหารอยา่ งถกู ตอ้ ง ชว่ ยทำ� ใหน้ ำ้� นม มาเพม่ิ ขน้ึ - ใหล้ กู ดูดนมบอ่ ย นานพอ และอยา่ งถูกวธิ ี - ไมใ่ หอ้ าหารเสริมกับลูกเร็ว ก่อน 6 เดือน เพราะจะท�ำให้ลกู อิ่ม ดดู นมแมน่ อ้ ยลง หรอื ไมย่ อมดูดนมแม่ ทำ� ใหข้ าดการกระตุ้นการสรา้ งและหลงั่ นำ้� นมอย่างตอ่ เนอ่ื ง · ระยะแมไ่ ปทำ� งาน - พยายามกระต้นุ ให้เตา้ นมยังคงสร้างนำ�้ นมเหมอื นเดมิ ด้วยการระบายน�้ำนมออกจากเต้าสม�่ำเสมอโดย - ยงั คงให้ลูกดูดนมแม่ในตอนกลางคืน ตอนเชา้ และตลอดเวลาเมอื่ แม่อยกู่ บั ลกู - ขณะอย่ใู นท่ีท�ำงานแมบ่ บี นำ้� นมทุก 3 ช่ัวโมง เกบ็ ไวใ้ หล้ ูกในวันร่งุ ขึน้ - กนิ อาหารอย่างถูกตอ้ งและพกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ หลกี เลีย่ งความเครียดและกังวล ทำ� ใจใหผ้ ่อนคลายอยา่ รบี ร้อนขณะใหล้ กู ดูดนมหรือบบี น�ำ้ นม เพราะจะมีผลต่อ oxytocin reflex ทำ� ใหน้ ้ำ� นมออกน้อย แนวทางการแก้ไขปัญหา และชว่ ยเหลอื เม่ือมีน�้ำนมนอ้ ย · หาสาเหตุท่ีท�ำให้มีนำ้� นมนอ้ ย และอธบิ ายใหแ้ ม่เขา้ ใจและมนั่ ใจวา่ แมส่ ามารถมีน�้ำนมใหล้ ูกเพยี งพอ · ช่วยแม่ให้นมลูกไดบ้ อ่ ยขนึ้ ปรบั ท่าการใหน้ ม ชว่ ยให้ดดู อยา่ งถกู วธิ ี · ตดิ ตามดูน้�ำหนักลูก เปน็ ระยะทุกสัปดาหใ์ นชว่ งท่ีแมก่ งั วลตามความจ�ำเปน็ · อาจต้องให้นมผสมช่วยถ้าจ�ำเป็น แต่ต้องหลังจากกระตุ้นให้ลูกดูดนมแม่เท่าท่ีจะเป็นไปได้ และให้โดยใช้ ถ้วย ในปรมิ าณเทา่ ท่ีจำ� เปน็ เพยี ง 1-2 ครงั้ /วัน เทา่ นั้น · กรณที ลี่ กู ตดิ นมผสม ชว่ ยเหลอื และฝกึ แมร่ วมถงึ คนใกลช้ ดิ หยดนมผสมขณะลกู กำ� ลงั ดดู นมแมเ่ พอ่ื จงู ใจให้ ลูกดูดนมแมน่ านขน้ึ จนรู้สึกเตา้ นม่ิ ท้ัง 2 ขา้ ง · แนะน�ำแม่กนิ อาหาร และพักผอ่ นใหเ้ พยี งพอ · ติดตามแม่เป็นระยะเพ่ือให้ก�ำลังใจ ให้ค�ำแนะน�ำ ให้การช่วยเหลือ แก้ไขปัญหาอย่างต่อเนื่อง สม�่ำเสมอ และเหมาะสม · กรณที ่ีแม่ยังมีนำ้� นมนอ้ ย ให้ลกู ดดู นมแม่น�ำก่อน เช่นเดียวกับขอ้ 5 และตามด้วยนมผสมในจำ� นวนทีน่ ้อย กวา่ ทเ่ี คยไดร้ บั เชน่ 1/2 หรอื 1/3 ของปรมิ าณนมผสมแตล่ ะมอื้ และคอ่ ย ๆ ลดนมผสมลงจนงดไดใ้ นทสี่ ดุ 94 BBLProof

เด็กมีภาวะลิ้นติด ลิ้นติด เป็นภาวะท่ีมพี ังผดื ผิดปกตแิ ต่ก�ำเนิด ท�ำให้ลน้ิ ขยับไดน้ ้อยลงไม่สามารถใช้ลิน้ ยืน่ ออกมาห่อห้มุ รองรบั ใต้ลานหัวนม เพื่อรีดน้�ำนมออกจากกระเปาะน้�ำนมได้พอ ความรุนแรงของภาวะลิ้นติดข้ึนกับลักษณะของพังผืดและ ต�ำแหนง่ ท่ียดึ ซงึ่ มที ้งั แผ่หนาสน้ั ตึง หรือบางยาวยดื นอกจากน้ันการดูดนมแม่ในทารกล้ินติด ยังข้ึนกับความยืดหยุ่นของลานหัวนม ถ้าแม่มีลานหัวนมยืดหยุ่นดี มาก แม้ลูกลิ้นติดก็เอื้อให้ลูกดูดนมแม่ได้ง่าย อย่างไรก็ตามควรเฝ้าระวังด้วยการติดตามน�้ำหนักลูกเป็นระยะ ในกรณี แม่มีลานหัวนมแข็งตึงยืดหยุ่นไม่ดี ลูกที่มีล้ินติดจะดูดแม่ได้ล�ำบาก หรือดูดไม่ติดดูดหลุดมักเป็นเหตุให้ทารกดูดนมแม่ ไมไ่ ด้ ร้องกวน ปฏิเสธนมแม่ หรอื ดดู ได้แต่หัวนม ท�ำให้ได้น�้ำนมน้อย จงึ ดดู นมแม่บอ่ ยขึน้ ดดู นานแต่นำ้� หนกั ไมข่ นึ้ หรือ ข้นึ น้อย ส่วนแม่เกดิ ปัญหาหัวนมแตก เตา้ นมคดั เครยี ดพักผ่อนน้อย ผลตามมานำ�้ นมผลิตไดน้ อ้ ยลง และแมอ่ ยากใชน้ ม ผสมเข้ามาชว่ ยหรอื เลกิ ให้นมแม่ ดังนน้ั ทารกที่มีภาวะลิน้ ตดิ ควรไดร้ ับการแกไ้ ขปัญหาให้เร็วทสี่ ดุ ดว้ ยการรกั ษาโดยตัดพงั ผืดยดึ ใตล้ ิ้น ขอ้ ควรปฏบิ ัติหลังจีพ้ ังผดื หรอื ผ่าตดั พงั ผืดใต้ลน้ิ (release tongue tie) 1. ฝึกทารกใหด้ ดู นมแมไ่ ด้อย่างถกู วธิ ี และช่วยเหลอื จนดดู ได้อยา่ งมีประสทิ ธิภาพ 2. ฝกึ แม่ให้นมลกู จนสามารถปฏบิ ัตเิ องได้อย่างมัน่ ใจ 3. กรณแี ผลใตล้ ้ินกวา้ ง ทารกเจ็บแผล ยงั ดดู นมแม่ไม่ได้ หรอื จบิ จากแกว้ ไม่ไดใ้ ห้ใช้ medicine dropper หยดนมบีบอย่างถูกวิธีให้ทารกไปก่อนประมาณ 24 ชั่วโมงอาจช้าหรือเร็วกว่าน้ีได้ หรือจนกว่าทารกจะ ทุเลาเจบ็ ลง ซง่ึ ดไู ดจ้ ากทารกดูดปากหรือยอมจบิ นมบีบจากแกว้ 4. ติดตามช่ังนำ้� หนักทารกหลัง release tongue tie อยา่ งนอ้ ยทุก 1 สปั ดาห์ ตดิ ต่อกนั 2 คร้ัง และต่อไป แลว้ แตพ่ ิจารณาจนกระทัง่ อายุ 4-6 เดือน ล้ินติดเป็นภาวะที่แก้ไขได้ง่ายด้วยการตรวจปากทารกต้ังแต่วันแรกเกิดและให้การรักษาพยาบาลโดยเร็วก่อน จ�ำหน่ายกลบั บ้าน จะชว่ ยให้ทารกทีม่ ถี าวะลน้ิ ติดกลบั มาดดู นมแม่ได้อยา่ งมีประสิทธภิ าพ แผ่นพับ 95 BBLProof

การแก้ไขความผดิ ปกติของหวั นม กรณมี ปี ญั หาเตา้ นม หัวนม ตอ้ งแก้ไขให้เรยี บรอ้ ยก่อนคลอด แม่บางคนคดิ วา่ หวั นมสน้ั หรอื บอดไมส่ ามารถ ใหน้ มลูกไดจ้ ึงควรได้รบั การประเมนิ และแก้ไข ปัญหาเชน่ หัวนมบอด มองอย่างเดยี วบอกไมไ่ ด้ว่าเป็นปญั หาหรือไม่ ถ้า ลองบบี ลานนมและหัวนมยืดออกมาได้ มักไม่มีปญั หาแต่ถา้ หวั นมยงั บ๋มุ เหมอื นเดิม อาจจะท�ำให้ลกู ดูดนมแมไ่ ดล้ �ำบาก วิธีแก้ไข หัวนมสนั้ แบน บอด บุ๋ม อุปกรณ์ในการแกไ้ ขหัวนม ทช่ี ว่ ยดึงหวั นมไดแ้ ก่ nipple puller (ลกู ยางแดงดงึ หัวนม) หรือ syringe puller (กระบอกฉดี ยาสำ� หรบั ดึงหัวนม) การใช้ nipple puller ใช้นวิ้ บบี ลูกยางแดงให้ภายในเปน็ สญู ญากาศ ควำ่� พลาสตกิ ครอบหัวนมค่อยๆ ผ่อนแรงบีบที่น้ิวมอื อย่างชา้ ๆ แล้วปลอ่ ยทิง้ ไว้ 1-2 นาที เรมิ่ ท�ำซำ้� อกี คร้งั ละ 2-3 รอบ หรือประยุกตใ์ ช้ syringe puller (ทำ� วันละ ๒ คร้งั ) การใช้ syringe puller วธิ ีการทำ� กระบอกฉดี ยาส�ำหรบั ดงึ หัวนม · กระบอกฉดี ยาขนาด ๒0 ซซี ี ตัดปลายกระบอกด้านตอ่ กบั เข็มฉดี ยาทง้ิ ด้วยมีด · ใส่ลูกสบู เขา้ ถงั กระบอกฉดี ยาด้านท่ตี ดั ออก เหลือพนื้ ทดี่ า้ นปลายทไ่ี มต่ ดั ไวป้ ระมาณ 1-2 ซีซี · ครอบปลายกระบอกด้านที่ไม่ตัดท่ีหัวนมให้ชิดดึงลูกสูบยางช้าๆ พร้อมกับถามอาการเจ็บหัวนมแม่เป็น ระยะๆ ถ้าเจบ็ ใหห้ ยดุ ดึงถ้าไมเ่ จบ็ ใหด้ ึงหวั นมจนยาวพอประมาณ ขอ้ ควรระวงั การกระตนุ้ หวั นมอาจทำ� ใหม้ ดลกู หดรดั ตวั เกดิ การคลอดกอ่ นกำ� หนดไดจ้ งึ ควรสงั เกตอาการทอ้ งตงึ แขง็ ถว่ งทอ้ ง นอ้ ย ปวดหลังหรือเจบ็ ท้องขณะดงึ หัวนม ถ้ามอี าการเหลา่ นใ้ี ห้หยุดท�ำ และปรกึ ษาแพทย์ พยาบาลทเ่ี กีย่ วขอ้ ง กรณที ่ี ลานนมมีลักษณะแข็งหรือตึงมาก ประกอบกับหัวนมส้ันผิดปกติจะใช้ปทุมแก้วครอบหัวนม เพื่อกดลานนม ให้นิ้มและ ชว่ ยใหห้ ัวนมไม่ถูกกดทบั และลานหัวนมจะนิม่ ข้นึ ชว่ ยในการดดู นมของลูกได้ดขี ึ้น ความยืดหยุ่นของลานหัวนม และหัวนมจึงมีความส�ำคัญการดูดหัวนมของลูกที่จะท�ำให้ลูกดูดนมแม่ได้ง่าย หรอื ยาก การใช้ปทุมแกว้ (breast shell) หลังจากการใช้ nipple puller หรอื syringe puller แล้วใหใ้ ช้ปทุมแกว้ ครอบที่หัวนม ไว้ในเส้ือยกทรง จะ ทำ� ใหห้ วั นมยาวออกมาได้ ในวันแรก ๆ ทเ่ี รมิ่ ใส่ ควรใชว้ ันละ 2-3 ชวั่ โมงกอ่ นแลว้ เพ่ิมนานขึ้นจนใส่ไดต้ ลอดท้ังวนั แต่ ควรถอดออกทำ� ความสะอาด ถา้ รูส้ กึ อบมาก เสือ้ ยกทรงควรมีขนาดพอดีไมร่ ดั แน่น เวลากลางคนื ให้ถอดออก 96 BBLProof

เอกสารอ้างอิง 1. ยพุ ยง แหง่ เชาวนิช , กรรณกิ าร์ วิจติ รสคุ นธ์ , ศริ พิ ัฒนา ศรธี นารตั นกลุ , อังสนา วงศ์สริ ิ และ อัญชลี พรหมสกลุ . คมู่ ือแมท่ ำ� งานเลย้ี งลูกดว้ ยนมแม.่ , 2557. พมิ พค์ ร้ังท่ี 1. สำ� นักพมิ พ์ไอยรา จำ� กัด. 2. สา่ หรี จติ ตินันท์ , วีรพงษ์ ฉตั รานนท์ และ ศริ าภรณ์ สวัสดิวร. “เล้ียงลูกด้วยนมแม่ ความร.ู้ ..สู่ปฏิบัติ.” , 2546. พิมพ์ครง้ั ที่ 1. ส�ำนกั พมิ พก์ รุงเทพเวชสาร. 3. สำ� นกั ส่งเสริมสขุ ภาพ กรมอนามัย. เอกสารประกอบการอบรมเรอ่ื ง การเลยี้ งลูกด้วยนมแม.่ , 2546. พมิ พ์ครัง้ ที่ 2. โรงพิมพก์ องสุขศึกษา. 4. มลู นธิ ิศูนยน์ มแมแ่ ห่งประเทศไทย. เรียนรู้นมแม่ จากภาพ The Breastfeeding Atlas Thai Edition. , 2555. พิมพ์คร้ังที่ 1. ยูเรียน ครีเอชน่ั จ�ำกดั . 97 BBLProof

ห้องคลอด 98 BBLProof

แผนการสอนท่ี 4 การเตรียมตวั ก่อนคลอดบุตร เปา้ หมายภาพรวม : ลกู เกิดรอดแมป่ ลอดภัย ครอบครัวอบอุ่น สาระส�ำคญั · อาการส�ำคญั ที่ต้องมาโรงพยาบาล · การฝึกทักษะการหายใจและลบู สมั ผัสเพอ่ื ผอ่ นคลายความเจบ็ ปวดขณะรอคลอด · ความสำ� คญั ของการคลงึ มดลูกเพื่อปอ้ งกันการตกเลอื ดหลงั คลอด · การจบั ประคองเตา้ นม เพ่ือใหล้ กู ดดู นมแม่อยา่ งมปี ระสทิ ธิภาพและลูกไดร้ ับการกอดเมื่อแรกเกิด กจิ กรรมท่กี �ำหนด ช่ือกจิ กรรม : แม่พรอ้ มคลอด พ่อใสใ่ จ แม-่ ลูกปลอดภัย ลกู ดดู นมไว สขุ ใจทัง้ ครอบครวั ประโยชน์ท่ไี ดร้ ับ · ผูเ้ รยี นคลายความวิตกกังวล และเกดิ ความรู้ความเข้าใจในการปฏิบัตติ นได้อยา่ งถกู ตอ้ ง ในระยะรอคลอด ระยะคลอด และภายใน 2 ชว่ั โมงแรกหลงั คลอด ใหเ้ กดิ การคลอดทปี่ ลอดภยั ทงั้ มารดาและทารก ตลอดจน สามารถเล้ียงลูกดว้ ยนมแมใ่ นระยะแรกคลอด ไดอ้ ยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ สรา้ งเสรมิ สายใยรกั แห่งครอบครัว ระยะเวลา 60 นาที รูปแบบ/วิธกี ารสอน · บรรยาย · สาธติ และฝึกปฏบิ ัติ · ท�ำกจิ กรรมกลมุ่ 99 BBLProof

กิจกรรมการสอน กจิ กรรม : แมพ่ รอ้ มคลอด พอ่ ใส่ใจ แม่-ลกู ปลอดภัย ลกู ดูดนมไว สขุ ใจท้งั ครอบครัว กรรณกิ าร์ เจริญจิตร, อญั ชลี ภบู่ ุบผากาญจน กิจกรรมน้ที �ำเพื่อ · หญิงต้ังครรภ์และสามีเข้าใจถึงประโยชน์ของการมาเรียนรู้และสามารถประเมินอาการที่ต้องรีบมาโรง พยาบาลได้ · ปอ้ งกันภาวะการขาดออกซเิ จนของทารกในครรภ์ (fetal distress) และทารกแรกเกดิ (birth asphyxia ) · ลดความเครียดของหญิงต้ังครรภข์ ณะรอคลอด · ปอ้ งกนั การตกเลือดภายใน 2 ชั่วโมงแรกหลงั คลอดโดยการคลึงมดลกู อย่างถูกวธิ ี · ใหแ้ ม่หลังคลอดมีทกั ษะในการช่วยให้ลูกดดู นมแมภ่ ายใน 1 ช่ัวโมงแรกหลงั คลอดอยา่ งถูกวิธี · สรา้ งสายสัมพันธร์ ักของครอบครวั ในระยะแรกคลอด ส่ิงท่ีไดจ้ ากการท�ำกจิ กรรมน้ี · หญงิ ตงั้ ครรภแ์ ละสามี เขา้ ใจถงึ ความสำ� คญั และสามารถประเมนิ อาการทตี่ อ้ งมาโรงพยาบาลไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง · หญิงต้ังครรภ์และสามีเข้าใจถึงความส�ำคัญและมีทักษะการหายใจเพ่ือช่วยผ่อนคลายความเจ็บปวดขณะ รอคลอดไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งโดยสามีมสี ่วนร่วมในการดแู ลและลูบสัมผสั · มารดาหลงั คลอดสามารถเลย้ี งลกู ดว้ ยนมแมไ่ ดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพลกู ไดร้ บั การโอบกอดและดดู นมแมเ่ มอ่ื แรกเกิดเพ่อื สรา้ งสายสมั พันธ์รกั อันอบอุน่ ของครอบครวั · มารดาหลังคลอดมีความรู้และทักษะในการคลึงมดลูกเพ่ือป้องกันการตกเลือดในระยะ 2 ชั่วโมงแรก หลงั คลอด หลกั การและวธิ ีการส�ำคัญ ขัน้ ตอนสำ�คัญ จุดสำ�คัญ อาการส�ำคญั ที่ตอ้ งมาโรงพยาบาล 1. การเตรียมความพร้อม : ผ้สู อน พูดคยุ สร้างความคนุ้ · ผู้สอนแสดงความเป็นกนั เองยม้ิ แยม้ แจม่ ใสให้ผู้ เคยแนะนำ� ตัวและแนะนำ� เจ้าหนา้ ที่ในทมี เรยี นรู้สึกสนใจทจ่ี ะเรยี นรู้ : พาผ้เู รยี นเยี่ยมชมสถานทภี่ ายในห้องคลอดแล้วนำ� เข้า · ประเมินความพรอ้ มจากการสงั เกต สีหน้า แวว ห้องเรียน ตา รอยย้ิมของผ้เู รียนในการพูดคยุ เปิดสมอง : ใหผ้ ู้เรียนชมวดิ ีทัศน์เรอื่ ง “เพลงของลูก” · สงั เกตสีหนา้ ความผ่อนคลาย รอยยมิ้ ของผูเ้ รียน 2. การน�ำเข้าสู่บทเรียน : ผสู้ อนพูดคุยซักถามถึง · ผ้สู อนกระตุ้นใหผ้ ูเ้ รียนมีสว่ นรว่ มในการพูดคยุ ประสบการณ์เดมิ ของผเู้ รยี นเช่น”คุณแม่ทราบไหมคะวา่ แลกเปลีย่ นประสบการณ์ มีอาการสำ� คัญอะไรบา้ งท่ตี อ้ งมาโรงพยาบาล” 100 BBLProof

ข้ันตอนสำ�คัญ จุดสำ�คัญ 3. การให้องค์ความรู้ : ผู้สอนเปิดวดิ ที ศั น์เร่อื ง”อาการ · เน้ือหาในวดิ ที ัศนน์ ่าสนใจ ผู้เรยี นอยากเรียนรู้ สำ� คัญท่ีตอ้ งมาโรงพยาบาล”(เนอ้ื หาตามใบความรทู้ ี1่ ) ระหวา่ งเปดิ วดิ โี อตอ้ งไมม่ สี ิง่ รบกวน สงั เกตสหี นา้ ท่าทางผเู้ รยี น เพ่ือประเมินความสนใจ ความ เขา้ ใจ 4. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความรู้ความเขา้ ใจของผู้ · มีตวั อยา่ งภาพสถานการณ์จำ� ลองท่ชี ดั เจน เรยี น : สามารถเข้าใจได้ง่ายน้�ำเสียงการบรรยาย · ท�ำกิจกรรมตามใบงานท่ี 1 เรื่องอาการส�ำคญั ที่ต้องมา ประกอบภาพใหน้ ่าฟัง โรงพยาบาล ใหผ้ ูเ้ รยี นได้ทดสอบความร้คู วามเขา้ ใจ · เฉลยคำ� ตอบทถี่ กู ตอ้ งและอธบิ ายเหตุผลของคำ� เฉลยคำ� ตอบท่ถี ูกต้องตามใบงานท่ี 1 ตอบใหผ้ ู้เรียนเข้าใจง่าย การหายใจเพื่อผ่อนคลายความเจ็บปวดขณะรอคลอด ๑. การให้องค์ความรู้ : ผู้สอนเปดิ วดิ ีทศั นเ์ รอื่ ง “การหายใจ · เนื้อหาในวิดีทัศน์น่าสนใจ ผู้เรียนอยากเรียนรู้ และลูบสมั ผัสเพ่ือผ่อนคลายความ เจบ็ ปวดขณะรอ ระหว่างเปิดวิดีทัศน์ต้องไม่มีสิ่งรบกวน สังเกต คลอด” สหี นา้ ทา่ ทางผเู้ รยี น เพอื่ ประเมนิ ความสนใจ ความ การฝกึ ปฏบิ ัติ : แจกใบงานที่ 2 เรอ่ื งการหายใจและลบู เขา้ ใจ สมั ผสั เพ่อื บรรเทาความเจ็บปวด ในแต่ละขน้ั ตอน · ผู้สอนสังเกตการฝึกปฏิบัติของผู้เรียนว่าถูกต้อง หรอื ไม่ · กรณที ีผ่ เู้ รียนปฏบิ ตั ิไม่ถูกตอ้ งที่จดุ ไหนผู้สอนตอ้ ง อธิบายและให้เหตุผลว่าท�ำไมไม่ถูกต้องพร้อม ช้แี จงแกไ้ ขให้ถูกต้องทันที ดว้ ยทา่ ทางท่เี ตม็ ใจ · ถา้ ปฏบิ ตั ถิ กู ตอ้ งใหก้ ลา่ วคำ� ชมเชยและใหก้ �ำลังใจ · วิธีการหายใจวธิ ที ่ี 4 การเบ่งคลอด ขอ้ ควรระวงั หา้ มฝกึ เบง่ คลอดในขณะตงั้ ครรภเ์ พราะ อาจกระตุ้นให้มดลูกหดรัดตัวและเกิดการคลอด กอ่ นกำ� หนดได้ ๒. การสะท้อนกลบั และทดสอบความร้คู วามเข้าใจของผู้ · กระตนุ้ ให้ผู้เรยี นชว่ ยกนั เล่าความรูส้ ึกหลังฝกึ เรยี น : ใหผ้ ู้เรยี นสะท้อนความรสู้ ึกหลังฝกึ ปฏิบัติทีละคู่ ปฏบิ ตั ิ การฝกึ ประคองเตา้ นม · เนอื้ หาในวดิ ีทศั นน์ า่ สนใจ ผเู้ รยี นอยากเรยี นรู้ ๑. การให้องค์ความรู้ : ผูส้ อนเปดิ วดิ ที ัศนเ์ รื่อง “การจับ ระหว่างเปดิ วิดีทัศน์ต้องไมม่ ีสิ่งรบกวน ประคองเต้านม และการใหน้ มในท่านอน” ใหผ้ ้เู รยี นชม · ผู้สอนคอยสังเกตสหี น้าทา่ ทางของผเู้ รียน เพื่อ ประเมินความเขา้ ใจ 101 BBLProof

ข้ันตอนสำ�คัญ จุดสำ�คัญ การฝกึ ปฏิบตั ิ การจบั ประคองเตา้ นม และการใหน้ มในท่า · โมเดลเตา้ นมคล้ายของจรงิ มีจ�ำนวนเพยี งพอ นอน : ใช้โมเดลเต้านมและฝกึ ปฏิบัติตามใบงานที่ 3 กบั ผเู้ รยี น และบอกหลักการท่สี �ำคญั ของ early ๒. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความรูค้ วามเข้าใจของผู้ bonding early suckling อยา่ งถกู ตอ้ งผูส้ อน เรยี น : ใหผ้ เู้ รียนสะทอ้ นความรู้สึกหลงั ฝกึ ปฏบิ ัตทิ ีละคู่ สังเกตการฝึกปฏบิ ตั ขิ องผู้เรียนวา่ ถกู ต้องหรือไม่ · กรณีท่ีผู้เรียนปฏิบัตไิ ม่ถกู ตอ้ งทจี่ ดุ ไหนผู้สอนตอ้ ง การคลงึ มดลกู เพื่อป้องกันการตกเลอื ดหลังคลอด อธบิ ายและใหเ้ หตุผลพร้อมชี้แจงแก้ไขใหค้ วามร้ทู ี่ ๑. การใหอ้ งคค์ วามรู้ : ผ้สู อนเปดิ วดิ ีทศั น์เรอ่ื ง “การคลึง ถกู ต้องดว้ ยท่าทางที่เตม็ ใจ · ถา้ ปฏบิ ตั ิถูกต้องให้กลา่ วคำ� ชมเชยและให้ก�ำลังใจ มดลกู ถกู วธิ ีไมม่ ีตกเลอื ด” · กระต้นุ ให้ผูเ้ รยี นชว่ ยกันเล่าความรู้สกึ หลังฝกึ ๒. การสะทอ้ นกลบั และทดสอบความรคู้ วามเขา้ ใจของผู้ ปฏบิ ัติ เรยี น : สอบถามถึงความเขา้ ใจ โดยการกระต้นุ ให้กลุ่ม สรปุ ความร้ทู ี่ได้รบั ซักถามขอ้ สงสยั · เนอื้ หาในวดิ ีทัศน์น่าสนใจ ผูเ้ รยี นอยากเรยี น รู้ ระหวา่ งเปิดวิดที ศั น์ตอ้ งไมม่ ีส่ิงรบกวน สงั เกต สหี นา้ ทา่ ทางผเู้ รยี นเพือ่ ประเมนิ ความสนใจ · ขอ้ ควรระวงั หา้ มฝกึ คลึงมดลูกในขณะต้ังครรภ์ เพราะอาจกระต้นุ ใหม้ ดลูกหดรดั ตวั และเกดิ การ คลอดกอ่ นกำ� หนดได้ · ผสู้ อนแจ้งให้ผ้เู รยี นทราบว่าจะมกี ารสอน/สาธิต การคลึงมดลกู เพอ่ื ปอ้ งกันการตกเลอื ดหลงั คลอด เมือ่ คลอดเสร็จแล้ว · สร้างบรรยากาศใหเ้ ป็นกนั เอง ตอบคำ� ถามด้วย ความเตม็ ใจและอารมณท์ เี่ ป็นบวกแกไ้ ขปญั หา ตรงจดุ · กระตุ้นให้ผู้เรียนช่วยกันสรุปเนอ้ื หาสำ� คัญ การสรุป : ใหผ้ เู้ รยี นรว่ มกนั สรุปประเด็นความรู้ทส่ี ำ� คญั · ผู้สอนพยายามกระตุ้นให้ผู้เรยี นเป็นผ้สู รุปประเด็น เรอ่ื ง หากเนอื้ หาไม่ครบถว้ นผสู้ อนต้องสรุปเพ่มิ เติมให้ · อาการสำ� คัญท่ีต้องมาโรงพยาบาล สมบรู ณ์ · การหายใจเพอ่ื ผ่อนคลายความเจ็บปวดขณะรอ · คู่มอื มเี น้อื หาครบถว้ น ถูกตอ้ ง และน่าสนใจ คลอดและลูบสมั ผัส · การจบั ประคองเต้านม · การคลงึ มดลกู ถูกวธิ ไี มม่ ีตกเลือด เปดิ โอกาสใหซ้ ักถามข้อสงสยั และแจกคู่มือเตรยี มคลอด อย่างปลอดภัย 102 BBLProof

ความสอดคลอ้ งของกิจกรรมตามหลกั การพฒั นาสมอง Brain-based Learning (BBL) 1. ความเปน็ กนั เองของผสู้ อนและเจา้ หนา้ ทห่ี อ้ งคลอด ทำ� ใหห้ ญงิ ตงั้ ครรภแ์ ละสามเี กดิ ความพรอ้ มดา้ นอารมณ์ ในการเรยี นรู้ เน่ืองจาก limbic system เปดิ มคี วามผอ่ นคลายมีอารมณ์ด้านบวกพรอ้ มทีจ่ ะรับความรู้ 2. การได้ชมวิดีทัศน์ท�ำให้หญิงต้ังครรภ์และสามีเห็นภาพตัวอย่างและเกิดการเรียนรู้แบบเข้าใจและเห็นความ สำ� คัญในการสังเกต ประเมินอาการทต่ี ้องมาโรงพยาบาลได้ 3. หญงิ ตั้งครรภ์และสามไี ด้เรียนรดู้ ้วยความเขา้ ใจจากการปฏบิ ัติจริง ทำ� ให้สามารถฝกึ ปฏบิ ัตใิ นดา้ นตา่ งๆ ได้ อยา่ งถูกตอ้ งและรวดเรว็ 4. สรา้ งเสรมิ ใหส้ มองของทารกในครรภ์ ไดร้ บั ปรมิ าณออกซเิ จนอยา่ งเพยี งพอ จากการฝกึ หายใจเพอื่ ผอ่ นคลาย ความเจ็บปวด ส่งผลใหพ้ ัฒนาการทางสมองของทารกเป็นไปตามปกติ 5. หญงิ ตั้งครรภ์และสามี เรยี นรไู้ ดด้ จี าก active / interactive learning ไดเ้ รียนร้กู ารลองผดิ ลองถูกท�ำใหม้ ี ประสบการณใ์ นการนำ� ไปใชไ้ ดจ้ รงิ และถกู ตอ้ ง เชน่ การฝกึ ประคองเตา้ นมโดยใชโ้ มเดลเตา้ นม การฝกึ หายใจ เพ่อื ผ่อนคลายความเจ็บปวดของมารดาขณะรอคลอดเปน็ ต้น 6. ลูกไดร้ บั อาหารกายและอาหารใจที่รวดเร็ว ถกู ตอ้ งและเหมาะสม เพ่ือส่งเสรมิ การเรียนรู้และพัฒนาการทุก ดา้ น 7. การเปิดเพลงขณะใหน้ มชว่ ง 2 ช่ัวโมงแรกหลังคลอด ทำ� ให้รูส้ กึ ผอ่ นคลาย เสริมสร้างความรกั ความผูกพนั สายสัมพันธร์ กั แหง่ ครอบครวั ในระยะแรกคลอด ระยะเวลา ๖0 นาที จำ� นวนผ้เู รยี น 8 -12 คน (หญิงตัง้ ครรภ์ขณะทม่ี ีอายุครรภ์ 34-36 สปั ดาห์และสามี) สื่ออุปกรณ์ · วิดีทศั น์ · เต้านมสาธิต · ภาพพลิก · แผ่นพบั การประเมินผล · สีหนา้ และทา่ ทางการมสี ว่ นร่วมในการฟังสอน · การตอบขอ้ ซักถาม · การมสี ่วนรว่ มในการฝกึ ปฏิบตั ิ 103 BBLProof

ใบความรู้ท่ี 1 อาการที่ตอ้ งมาโรงพยาบาลรมีดงั นี้ อาการเจ็บครรภจ์ รงิ 1. มดลกู จะแข็งตวั บอ่ ยครงั้ เป็นจังหวะสมำ่� เสมอประมาณ 10 นาทีจะเจบ็ อยา่ งนอ้ ย 1 ครง้ั และเจ็บมากขึน้ บอ่ ยขึ้นทกุ 3 - 5 นาที เจบ็ แต่ละคร้งั นาน 35 - 45 วินาทีบางคนลกั ษณะการเจ็บจะเจ็บจากบั้นเอวดา้ น หลังรา้ วมาหน้าท้อง 2. อาการเจ็บจะไมห่ ายไปถงึ จะนอนจะนั่งพักแลว้ แตก่ ย็ ังเจบ็ เปน็ จงั หวะสมำ่� เสมอ 3. มมี ูกเลือดออกจากช่องคลอด อาการนำ้� เดินหรอื น้ำ� คร�ำ่ รว่ั คือ น้�ำคร่�ำที่รั่วออกมาจากถุงน�้ำคร�่ำท่ีห่อหุ้มตัวทารก เห็นเป็นน้�ำใสๆ ไหลออกมาจากช่องคลอด ไม่เป็นมูก เหนยี ว หากนงั่ หรอื นอนจะเหน็ น้�ำคร�่ำออกมาเปรอะที่น่งั หรอื ทีน่ อนคลา้ ยปสั สาวะรด และเมือ่ เกิดนำ�้ เดนิ แลว้ มักจะมี นำ�้ เดนิ ออกมาตอ่ เน่ืองเร่ือยๆ เปน็ พักๆ ถา้ มอี าการดังกล่าวให้ใส่ผา้ อนามัยและรบี มาโรงพยาบาล ลกู ในทอ้ งดนิ้ นอ้ ยผิดปกติ ปกตลิ ูกในทอ้ งจะตอ้ งด้นิ มากกว่า 10 ครงั้ /วัน ซ่งึ การด้นิ ของลูก บง่ บอกวา่ ลูกยงั มชี ีวิตอยหู่ รอื มีสขุ ภาพทีแ่ ข็ง แรง โดยลกู จะดนิ้ มากหลงั จากทคี่ ณุ แมร่ บั ประทานอาหารเสรจ็ ใหมๆ่ การนบั ลกู ดนิ้ นน้ั ใหน้ บั ตง้ั แตอ่ ายคุ รรภ์ 32 สปั ดาห์ ขึน้ ไป ควรนบั 3 เวลา หลังอาหารเชา้ -กลางวนั และเยน็ แต่ละครง้ั ให้สงั เกต 1 ชัว่ โมงโดยวธิ กี ารนบั ลกู ดน้ิ จะนบั หลัง อาหาร 1 ชัว่ โมง ถา้ นับแล้วไมถ่ งึ 3 ครั้ง ให้นับต่อไปอกี 1 ชว่ั โมง และถา้ ยงั ไม่ถงึ 3 ครั้งอีก ควรรบี ไปพบแพทยเ์ พอื่ ตรวจดูความผดิ ปกติของทารกในครรภต์ ่อไป เลอื ดออกทางชอ่ งคลอด อาการดงั กลา่ วนส้ี าเหตทุ พี่ บไดบ้ อ่ ยคอื รกลอกตวั กอ่ นกำ� หนด ซง่ึ ปกตริ กจะรอกตวั ออกจากผนงั มดลกู หลงั จาก เด็กคลอดออกมาแล้วแต่ถ้ารกลอกตวั ก่อนตัวเดก็ จะคลอด จะทำ� ให้มีเลอื ดไหลออกในโพรงมดลกู อาจท�ำให้เดก็ ในครรภ์ ขาดออกซเิ จนไปเลย้ี ง จนเสยี ชวี ติ ไดด้ งั นน้ั หากมเี ลอื ดออกทางชอ่ งคลอด ปวดหนา้ ทอ้ ง หนา้ ทอ้ งแขง็ ตงึ หรอื กดแลว้ เจบ็ มดลกู ๆโตขึน้ อยา่ งรวดเรว็ เพราะมเี ลอื ดขังอยภู่ ายในควรรบี ไปพบแพทย์โดยเร็วที่สดุ ส่วนอกี สาเหตุหน่งึ คือรกเกาะตำ่� เป็นภาวะที่รกบางสว่ น หรอื ทง้ั หมด เกาะอยทู่ ตี่ อนล่างของมดลกู แทนท่จี ะเกาะทีผ่ นงั ตอนบนของมดลกู โดยอาการที่ จะตอ้ งรบี ไปพบแพทยน์ ้ัน คอื จะมีเลือดออกทางช่องคลอดเหมือนกัน แต่จะไม่เจบ็ ครรภ์ ซงึ่ ถ้าเลือดออกมากแพทย์จะ ต้องเอาเดก็ และรกออกใหเ้ รว็ ท่สี ุด ทง้ั นีเ้ พ่ือให้เลอื ดหยุดไหล 104 BBLProof

ท่มี า 1. สบื คน้ จาก http://www.islammore.com/main/content.php?page=sub&category=53&id=1880 “5 อาการผิดปกติ ทแ่ี ม่ใกลค้ ลอด ตอ้ งรีบไปพบแพทย์” 2. สืบค้นจาก http://guruobgyn.com/%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3%E0%B 9%80%E0%B8%94%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%9B%E0% B9%87%E0%B8%99%E0%B8%AD%E0%B8%A2%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0 %B8%87%E0%B9%84%E0%B8%A3-%E0%B8%88%E0%B8%B0%E0%B8%A3% E0%B8%B9/ “ นำ�้ เดนิ เป็นอย่างไร จะรูไ้ ดอ้ ยา่ งไรว่าน�้ำเดนิ ” 3. สบื คน้ จาก http://rh.anamai.moph.go.th/all_file/brochure/IEC%20for%20Couple/ mom-hospital.pdf “การเตรียมตัวมาคลอด” 105 BBLProof

ใบความรู้ที่ 2 เทคนคิ การหายใจทำ� ใหเ้ กดิ ความสมดลุ กบั การหดรดั ตวั ของมดลกู ทแ่ี รงขนึ้ เรอื่ ยๆซงึ่ จะรวมทง้ั การเพง่ จดุ สนใจ ไปยงั การหายใจและการผอ่ นคลาย ทำ� ใหเ้ กดิ ความสมดลุ ของจำ� นวนออกซเิ จนและคารบ์ อนไดออกไซดใ์ นรา่ งกายอกี ดว้ ย วิธีการฝึกการหายใจ หายใจล้างปอด (cleansing breath) คือ หายใจเขา้ ออกลึกๆ 1 คร้ัง เพ่อื เป็นการเตรียมพรอ้ มทจี่ ะเรม่ิ ใช้ เทคนคิ หายใจ และเม่ือส้ินสุดการใช้เทคนิคหายใจจะตอ้ งปิดท้ายดว้ ยการหายใจล้างปอดอกี 1 ครั้งเสมอ       วิธที ี่ 1 การหายใจแบบชา้ (slow-deep chest breathing ) โดยเรม่ิ ต้นดว้ ยการหายใจแบบล้างปอด 1 คร้ัง ต่อด้วยหายใจเขา้ ลึกๆ ทางจมกู ช้าๆ (พรอ้ มนบั ในใจ 1-4) แลว้ ผ่อนคลายการหายใจออกทางปากช้าๆ (พรอ้ มกับนบั ใน ใจ 1-5 ) ท�ำเช่นเดยี วกันนีใ้ นอตั ราเฉลีย่ 6-9 คร้งั ต่อนาที ปิดทา้ ยด้วยการหายใจแบบลา้ งปอด 1 ครงั้ ใชใ้ นระยะปาก มดลกู เปิดชา้ คอื 1-3 เซนติเมตร วิธีท่ี 2 การหายใจแบบต้ืนเรว็ และเบา (shallow accelerated decelerated breathing) โดยเร่ิมต้นด้วย การหายใจแบบล้างปอด 1 ครงั้ ตามด้วยขณะมดลกู เร่ิมหดรัดตวั ใหห้ ายใจแบบชา้ กอ่ น เมื่อมดลูกหดรดั ตวั เตม็ ทีแ่ ล้วจงึ เปล่ียนเปน็ การหายใจแบบตื้นๆเร็วๆเบาๆ ไปเร่อื ยๆจนร้สู กึ วา่ มดลูกคลายตวั จึงกลับไปหายใจแบบช้าอกี ครงั้ ปดิ ท้าย ดว้ ยการหายใจแบบลา้ งปอด 1 ครั้ง ใชใ้ นระยะปากมดลกู เปดิ 4-7 เซนติเมตร 106 BBLProof

วิธีที่ 3 การหายใจแบบต้ืนเร็วและเป่าออก (shallow breathing with forced blowing out หรอื pant blow breathing) โดยเร่ิมต้นด้วยการหายใจแบบลา้ งปอด 1 ครั้งตามด้วยหายใจเขา้ ออกทางปากตน้ื ๆ เร็วๆ เบาๆ 4 ครั้งตดิ ต่อกนั แล้วเป่าลมออก 1 ครัง้ เม่อื มดลูกคลายตวั ให้หายใจแบบล้างปอด 1 ครง้ั ใช้ในระยะปากมดลูกเปิด 8-10 เซนติเมตร วธิ ีที่ 4 การหายใจเพอื่ เบง่ คลอด (pushing) โดยหายใจเข้าทางจมกู ใหล้ กึ ทสี่ ุดเทา่ ทีจ่ ะท�ำได้ กลน้ั ลมหายใจ ปดิ ปากแนน่ คางจรดหน้าอก พรอ้ มท้ังเบง่ ลมไปทางช่องคลอด (นับในใจ 1-12) แล้วหายใจออกทางปาก หลงั จากนน้ั หายใจเข้าซ�้ำเช่นเดิมอีก ท�ำทั้งหมดประมาณ 3-4 ครั้งต่อการหดรัดตัวของมดลูก 1 คร้ัง และเมื่อหยุดเบ่งให้อ้าปาก หายใจเขา้ ออกทางปากตืน้ ๆ เรว็ หมายเหตุ การหายใจในแบบที่ 4 เป็นการหายใจเพื่อเบง่ คลอดจะไม่ฝกึ ปฏิบตั เิ นื่องจากอาจทำ� ให้เกดิ การหด รดั ตวั ของมดลูกและเกิดการคลอดกอ่ นก�ำหนดได้ การลูบสัมผัสบรรเทาปวด การลูบเป็นการนวดเบาๆที่บริเวณหน้าท้องหรือหน้าขาไม่ต้องออกแรงกดบนกล้ามเนื้อเช่นเดียวกับการนวด โดยการใชป้ ลายน้ิวมอื ลูบเป็นวงกลมด้วยจังหวะท่ีสมำ�่ เสมอวธิ กี ารลูบสมั ผัสอาจจะใช้มือเดียวหรือสองมือก็ได้ หรอื สามี มีสว่ นรว่ มในการลบู สมั ผสั ดงั ภาพ ทีม่ า คณะแพทยศาสตรโ์ รงพยาบาลรามาธบิ ดี มหาวิทยาลยั มหดิ ล.คูม่ อื การฝากครรภแ์ ละการคลอด นายแพทย์ วราวุธ สุมาวงศ์ 107 BBLProof

ใบความรทู้ ่ี 3 การโอบกอดและการดดู นมแม่เมอื่ แรกเกดิ (Early bonding & early suckling) ทารกทไ่ี ดร้ บั การกอดสมั ผสั แบบเนอ้ื แนบเนอ้ื กบั แมท่ นั ทหี ลงั คลอดภายในเวลา 30 นาทแี ละดดู นมแมภ่ ายใน เวลาไมเ่ กนิ 1 ชั่วโมง มีแนวโนม้ ทจ่ี ะสามารถดูดนมแม่ไดเ้ องโดยไมจ่ ำ� เปน็ ต้องได้รับความชว่ ยเหลือใดๆ ท้ังส้นิ และมี ความเป็นไปไดท้ ่ีจะดดู นมได้ดีกวา่ โดยเฉพาะอยา่ งยิง่ ในกรณีทแ่ี ม่ไมไ่ ดร้ ับยาใดๆ เลยในระหวา่ งการคลอด ทารกที่ดดู นมดว้ ยท่าทถ่ี กู ต้องจะได้รับน�ำ้ นมได้ง่ายขึ้น และยงั ชว่ ยให้แม่เจ็บหวั นมน้อยกวา่ อยา่ งไรกต็ าม ในชว่ งสองถงึ สามวนั แรกนำ�้ นมของแมไ่ มไ่ ดม้ ปี รมิ าณมากมายนกั (แตก่ เ็ พยี งพอสำ� หรบั ลกู ) การ ดูดด้วยท่าที่ถูกต้องจะช่วยให้ทารกสามารถดูดเอาน้�ำนมท่ีมีอยู่ออกมาได้ (น้�ำนมยังคงมีอยู่ในเต้าถึงแม้ว่าจะปั๊มไม่ออก ก็ตาม) ถา้ ทารกดูดด้วยทา่ ท่ไี มถ่ ูกต้อง แมอ่ าจจะเจบ็ หวั นม และทารกท่ีดูดน้�ำนมไดไ้ ม่ดีก็จะยงิ่ ดดู นานขน้ึ และท�ำให้แม่ เจ็บมากข้ึนไปอกี กล่าวโดยสรปุ แลว้ การใหแ้ ม่ได้กอดลูกโดยใหผ้ วิ หนงั สัมผสั กนั โดยตรงทนั ทีหลังการคลอดและทารกไดด้ ดู นม แมภ่ ายในหนึง่ ช่วั โมงจะมผี ลดตี อ่ ทารกดังนี้ · ทารกมแี นวโน้มจะดดู นมแม่มากขึ้น · ทารกมแี นวโนม้ จะดูดนมไดด้ ีกว่า · ทารกมีอุณหภมู ิผวิ หนงั ที่คงทแ่ี ละเป็นปกตมิ ากกวา่ · ทารกมีอัตราการเตน้ ของหวั ใจและความดนั โลหติ ท่คี งทแ่ี ละเป็นปกตมิ ากกว่า · ทารกมีปรมิ าณน้�ำตาลในเลือดสงู กว่า · ทารกมีแนวโน้มท่ีจะรอ้ งไหน้ อ้ ยกว่า · ทารกมีแนวโนม้ ทจี่ ะดดู นมแม่เพียงอยา่ งเดยี วเป็นเวลานานกว่า การสัมผัสแบบเน้อื แนบเนอ้ื อาจชว่ ยลดอัตราการหายใจท่เี รว็ เกนิ ไปใหก้ ลับเข้าสู่เกณฑ์ปกตไิ ด้ แมแ้ ต่ในทารก ที่ไม่ยอมดูดนมแม่ระหว่างช่วงหนึ่งถึงสองช่ัวโมงแรกหลังการคลอด ไม่ต้องต่ืนตระหนกหากทารกไม่ยอมดูดนมทันทีใน ชว่ งแรก 108 BBLProof

วิธีการให้ลกู ดูดนมท่ีถกู ต้อง พยายามให้ลูกอ้าปากกว้างๆ ใช้หัวนมแตะท่ีจมูก หรือริมฝีปากลูก เพื่อกระตุ้นให้ลูกอ้าปาก เมื่อลูกอ้าปาก ประคองศรี ษะลกู เขา้ มาทหี่ นา้ อก ใหค้ างและรมิ ฝปี ากลา่ งของลกู สมั ผสั เตา้ นมกอ่ น ควรตรวจดวู า่ ลกู อมลานหวั นมไดล้ กึ ดีพอ อยา่ ลืมว่าตอ้ งอุ้มลูกเข้ามาหาอกแม่ ไม่ใช่ก้มตัวแม่ไปหาปากลกู การดดู ท่ถี กู ต้อง ลกู จะต้องดูดแลว้ ใช้เหงอื กกดทบั บนลานหัวนม (คือบรเิ วณวงสคี ล้ำ� รอบหัวนม เปน็ สว่ นทล่ี ูกจะอมเขา้ ไปดว้ ยเมอ่ื ดูดนมไมใ่ ช่งบั เฉพาะหวั นม) ซ่งึ เปน็ ที่ เกบ็ น�้ำนมอยู่ กลา้ มเน้อื บริเวณขากรรไกร และ ลนิ้ ของลูกจะทำ� หน้าที่ประสานกันเพื่อดูดนม คุณแมจ่ ะสังเกต เห็นขมบั และหูของลกู ขยับเป็นจงั หวะตามการดูด แสดงว่า กลา้ มเนื้อขากรรไกรก�ำลังทำ� งาน ถา้ ลกู งับเฉพาะหวั นม ลกู จะไดน้ ม แม่น้อย เพราะไหลไม่สะดวก ตามธรรมชาติน�้ำนมจะสร้างจากต่อม ซึ่งกระจายอยู่ทั่วเต้านม มีท่อน�้ำนมต่อมารวมกัน บรเิ วณทเี่ ป็นวงสีคลำ้� ๆ รอบหวั นม เรียกว่า ลานหวั นม (areola) ถ้าลกู งบั สว่ นน้จี ะทำ� ให้ท่อนำ้� นมทำ� งานดีขนึ้ ถ้าลกู ดูดได้อยา่ งถกู ต้อง คณุ แมจ่ ะไม่รู้สึกเจ็บ (อาจจะรสู้ กึ จด๊ี ๆ ซ่งึ เป็นกลไกนำ�้ นมพ่งุ แตไ่ มเ่ จบ็ ) ถ้ารสู้ กึ เจบ็ ใหห้ ยุดแลว้ เริ่ม ต้นใหม่ โดยใชน้ ิ้วก้อยสอดเข้าไปตรงมุมปากลกู เพื่อใหล้ กู อ้าปาก ถอนปากลกู ออกมา แลว้ ลองใหม่ อย่าปลอ่ ยใหล้ ูกดดู ทงั้ ๆ ทเ่ี จ็บ เพราะจะท�ำให้หัวนมแตก และอักเสบได้ หลักการ การให้นมลกู คือ 4 ดดู 1. ดดู เรว็ ถา้ ไดด้ ดู นมแมห่ ลงั คลอดทนั ทจี ะชว่ ยกระตนุ้ การสรา้ งนำ้� นมทำ� ใหน้ ำ�้ นมมาเรว็ ขนึ้ ถา้ ใหล้ กู ดดู นม แมช่ ้า นำ้� นมก็จะมาช้าดว้ ย 2. ดูดบอ่ ย ใหล้ กู ดดู นมแม่บอ่ ยตามทลี่ กู ตอ้ งการ คือหิวเมอ่ื ไหร่ก็ดดู ทนั ที เพราะทารกมักหิวนมทกุ 2-3 ชว่ั โมง มขี อ้ ยกเวน้ ระยะ 2-3 วนั แรกหลงั คลอดเทา่ นนั้ ทจ่ี ะตอ้ งใหล้ กู ดดู นมบอ่ ยๆประมาณ 1-2 ชวั่ โมง เพ่อื กระตุ้นให้น้�ำนมมาหลงั จากนก้ี ใ็ หล้ ูกดดู ตามตอ้ งการ 3. ดดู ถกู วธิ ี ทา่ ดดู นมทถ่ี กู ตอ้ งของลกู คอื ปลายจมกู ชดิ เตา้ ปากอมจนมดิ ลานหวั นมถา้ ลานนมกวา้ งกใ็ หอ้ ม ใหม้ ากที่สุด คางชิดเตา้ นม ลูกดูดแรงและเป็นจังหวะสมำ�่ เสมอไดย้ ินเสียงกลนื นมเป็นจังหวะ ถ้าลกู ไม่ ค่อยดดู หรือดูดช้าลงใหบ้ ีบเต้านมเพือ่ เพ่มิ ปรมิ าณน�้ำนมเขา้ ปากลกู จากรปู แม่จะใชม้ ือประคองศีรษะลกู ใหล้ กู เงยหนา้ เล็กน้อย ให้ลูกสัมผัสเต้านมโดยหัวนมอย่เู หนือระดับรมิ ฝปี ากบนเล็ก นอ้ ย เมื่อกระตุน้ ใหล้ กู อ้าปากกวา้ งแล้วใหข้ ากรรไกรล่างกดเขา้ ไปก่อน ทขี่ อบลานนมดา้ นลา่ งแลว้ จงึ ดันศรี ษะไปขา้ ง หน้าใหล้ กู งับขากรรไกรบนลงมาคลุมลานหวั นมทั้งหมด 4. ดดู เกลย้ี งเตา้ การให้นมแม่แต่ละครงั้ ตอ้ งนานพอ คือให้ลูกดดู นมใหเ้ กลย้ี งเตา้ เพราะนำ้� นมในส่วนหลัง จะมีไขมนั ทีเ่ ปน็ ประโยชนต์ อ่ สมองและร่างกาย ช่วยใหอ้ ิ่มนานไมห่ วิ บ่อย 109 BBLProof

ประโยชนต์ ่อลูก ประโยชน์ของการเล้ียงลกู ด้วยนมแม่ ประโยชน์ตอ่ แม่  มสี ารอาหารครบถว้ น เหมาะสมตอ่ การยอ่ ยและการดดู ซมึ ของลกู ทำ� ใหก้ ารเจรญิ เตบิ โต ต่อครอบครัว และพฒั นาการของลูกสมบูรณ์  ใหภ้ มู ติ า้ นทานโรคแกล่ กู ทำ� ใหไ้ มค่ อ่ ยเจบ็ ปว่ ยโดยเฉพาะหวั นำ�้ นมเปน็ วคั ซนี หยดแรก ของชวี ิต  มสี ารซึ่งทำ� ให้ระบบทสี่ �ำคัญของร่างกาย เช่น สมองประสาท เจริญเติบโตสมบูรณ์  ท�ำให้สมองดี มสี ติปญั ญาเฉลียวฉลาด  ให้ฮอรโ์ มนท่ีจ�ำเปน็ ตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของลกู  มนี ำ�้ ยอ่ ยหลายชนดิ บางชนดิ ชว่ ยยอ่ ยนมแมบ่ างชนดิ เปน็ ตวั นำ� เกลอื แรท่ ำ� ใหถ้ กู ดดู ซมึ ได้ง่าย แลบางชนิดทำ� ลายเช้ือโรคซงึ่ จะช่วยปอ้ งกนั โรคท้องรว่ งได้  ไดร้ บั ความอบอนุ่ ทางจติ ใจอนั เปน็ รากฐานตอ่ สขุ ภาพจติ และการปรบั ตวั เขา้ กบั สงั คม  เม่ือฟนั บนข้นึ จะท�ำให้ฟันไมซ่ ้อนกนั และไม่กรอ่ น  ทำ� ให้ถ่ายสบาย อุจจาระไมแ่ ข็ง  นมแม่มีสารกระตุ้นการเจริญของเซลบุเนื้อเย่ือท�ำให้ผนังล�ำไส้เจริญเติบโตดี ป้องกัน สารแปลกปลอมเขา้ ส่รู า่ งกายทางลำ� ไส้ปอ้ งกนั การแพ้โปรตนี หรอื ปอ้ งกนั ภมู ิแพ้  ท�ำใหร้ ูปร่างดี ไม่อ้วน  มดลูกเข้าอหู่ รือคนื ส่สู ภาพเดมิ ไดเ้ ร็วข้นึ  สะดวกเพราะสามารถใหล้ กู กนิ ท่ีไหนและเมื่อไรกไ็ ด้  ลดความเส่ยี งต่อการเปน็ มะเรง็ เตา้ นมและมะเรง็ รังไข่  ลดความเสี่ยงต่อภาวะโลหติ จางอนั เนอ่ื งจากการไมม่ ีประจำ� เดือนระหว่างให้นมลกู  กระตนุ้ ให้มีจิตส�ำนกึ ของการเปน็ แม่ท�ำให้แม่เอาใจใสเ่ ลี้ยงลูกไดด้ ี  เกิดความรกั ความผกู พนั ระหวา่ งแมแ่ ละลกู  เป็นรากฐานตอ่ การพฒั นาสุขภาพจติ ลูก  ประหยัดรายจา่ ยในการซื้อและเตรยี มนมผสม  ลูกแขง็ แรงทำ� ใหป้ ระหยดั รายจา่ ยจากคา่ รักษาพยาบาลลกู และแม่ไม่ต้องลางานบอ่ ย  เชือ่ มความรกั และความสัมพันธ์ภายในครอบครวั 110 BBLProof

การให้นมแมใ่ นทา่ นอน การใหน้ มแม่ในช่วง 2 ชั่วโมงแรกหลงั คลอด ควรใหใ้ นท่านอนเนื่องจากคุณแม่ยังเจ็บแผลฝเี ย็บ จะเลือกท่า นอน โดยคณุ แมจ่ ะนอนตะแคง หมอนหนนุ หลงั และศีรษะใหส้ บาย ใหล้ ูกนอนตะแคงหนั หน้าเข้าหาหนา้ อกแม่ ใชแ้ ขน แมห่ รอื หมอนหนนุ ศรี ษะลกู หนนุ ใหร้ ะดบั ปากตรงกบั หวั นมแมเ่ พอ่ื ดดู นมไดส้ ะดวก และแขนแมส่ ามารถดงึ ศรี ษะลกู เขา้ หัวตัวไดส้ ะดวก ขอ้ ควรระวัง สำ� หรบั แม่ทมี่ ีเตา้ นมใหญม่ าก ในทา่ นีค้ อื ถา้ แม่เผลอหลับเตา้ นมอาจไปทับอดุ จมกู ลกู จนหายใจ ไมอ่ อกได้ การจับประคองเต้านม การจับประคองเต้านมท่ีถูกต้องเพ่ือน�ำหัวนมเข้าปากลูกนั้นให้วางน้ิวหัวแม่มืออยู่ด้านบนของ เตา้ นมหา่ งจากลานหวั นมเลก็ น้อย (รูปที่1-2) นิ้วที่เหลอื ประคองเตา้ นมอยดู่ ้านล่าง (C-hold technique) อาจใช้น้วิ ชี้ รัง้ ผิวหนงั ใตน้ มเพ่อื ให้หัวนมยน่ื ออกไมค่ วรใช้น้ิวคีบเต้านมในลักษณะการคบี บหุ ร่ีเพราะจะไปบีบทอ่ นำ้� นมได้ รปู ที่ 1 รปู ท่ี2 ทีม่ า 1. http://www.breastfeedingthai.com/ลกู ไมด่ ดู นม.html “ สมั ผสั รักระหวา่ งแม่ลูก ” 2. http://www.sk-hospital.com/~ob/breast_feed/bf_technique.htm 3. http://www.sk-hospital.com/~ob/breast_feed/bf_advantage.htm 4. http://www.breastfeedingthai.com/%E0%B8%97%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B9% 83%E0 %B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%A1%E0%B8%A5%E0%B8%B9% E0%B8%81. html “ท่าในการใหน้ ม” 111 BBLProof

ใบความรู้ที่ 4 การตกเลือดหลงั คลอด การตกเลอื ดหลงั คลอด คอื ภาวะซงึ่ มกี ารเสยี เลอื ดหลงั การคลอด ตงั้ แต่ 500 ซซี ี ขนึ้ ไปสำ� หรบั การคลอดทาง ชอ่ งคลอด หรือต้งั แต่ 1000 ซซี ี ข้นึ ไปสำ� หรบั การผ่าตัดคลอด เปน็ สาเหตุที่พบบอ่ ยทีส่ ดุ ของการเสยี ชวี ิตของมารดาใน ประเทศท่ีกำ� ลงั พัฒนา และเป็นสาเหตุสำ� คญั ของการเสียชวี ติ ของมารดาทัว่ โลก สาเหตุ สาเหตุและอบุ ตั ิการณ์ของการตกเลือดหลงั คลอด[1] สาเหตุ อบุ ตั ิการณ์ มดลูกไม่หดรัดตวั 70% บาดแผล 20% รกค้าง 10% ความผิดปกติของการแขง็ ตัวของเลือด 1% สาเหตสุ ่วนใหญไ่ ดแ้ ก่ มดลูกไม่หดรัดตวั บาดแผลฉกี ขาด รกคา้ ง และความผดิ ปกตขิ องการแขง็ ตวั ของเลอื ด อาจยอ่ ให้จำ� งา่ ยด้วยตวั ย่อ 4T[1] · Tone หมายถงึ ความตงึ ตวั ของกลา้ มเนอ้ื ในทน่ี ห้ี มายถงึ ภาวะซง่ึ มดลกู ไมห่ ดรดั ตวั (uterine atony) ซง่ึ การ หดรัดตัวของมดลูกเป็นข้ันตอนปกติท่ีเกิดขึ้นหลังคลอดเพื่อห้ามเลือดท่ีจะออกจากมดลูก เม่ือมดลูกไม่หด รัดตวั ทำ� ให้ไม่สามารถห้ามเลือดได้ เลือดจึงออกมาเรื่อยๆ สาเหตอุ าจเกิดจากการท่มี ดลูกหดตัวก่อนคลอด นาน เช่น เบง่ คลอดนาน หรอื คลอดยาก หรอื อาจเกดิ จากการมรี กคา้ งก็ได้ · Trauma คอื บาดแผลฉีกขาดของทางคลอด อาจทำ� ใหม้ เี ลือดออกไดม้ าก โดยเฉพาะหากมกี ารฉีกขาดของ หลอดเลือดขนาดใหญ่ · Tissue หมายถงึ เนอ้ื เยอื่ ในทนี่ หี้ มายถงึ การมกี ารคา้ งของเนอื้ รกหรอื บางสว่ นของตวั ออ่ น ทำ� ใหม้ เี ลอื ดออก ได้มาก ท้งั จากการทม่ี รี กขา้ งท�ำใหม้ ีเลอื ดออกจากรกส่วนท่คี ้าง และจากการที่การมีเน้อื เยอ่ื ค้างอยู่จะท�ำให้ มดลกู หดรัดตัวไดไ้ มด่ ดี ้วย · Thrombin หมายถงึ การแขง็ ตวั ของเลอื ด มโี รคหลายอยา่ งทท่ี ำ� ใหก้ ระบวนการการแขง็ ตวั ของเลอื ดผดิ ปกติ ไป ทำ� ใหม้ เี ลอื ดออกงา่ ยและหยดุ ยาก เมอื่ ผทู้ มี่ คี วามผดิ ปกตขิ องการแขง็ ตวั ของเลอื ดคลอดทำ� ใหม้ เี ลอื ดออก มากกว่าปกตแิ ละไม่หยดุ งา่ ยๆ 112 BBLProof

การปอ้ งกันการตกเลือดหลงั คลอด แนวทางการดูแลรักษาผู้ป่วยตกเลอื ดหลงั คลอด 1. หาสาเหตุของการตกเลือดหลังคลอดเริ่มจากตรวจการหดรัดตัวของมดลูกการฉีกขาดของช่องทางคลอด ตรวจรกวา่ คลอดครบหรอื ไม่ดูปจั จัยการแขง็ ตัวของเลือด 2. ใหก้ ารดูแลรกั ษาตามสาเหตุร่วมกบั การรกั ษาแบบประคบั ประคองอน่ื ๆ ซ่ึงมรี ายละเอียดดงั ตอ่ ไปนี้ มดลกู หดรดั ตวั ไมด่ ี (uterine atony) เป็นสาเหตบุ ่อยทส่ี ุดของการตกเลือดหลงั คลอด (ร้อยละ 70 ถึง 90) การรักษาภาวะมดลกู หดรดั ตัวไม่ดมี ขี ้ันตอนดงั ตอ่ ไปนี้ 1. การนวดที่ยอดมดลูกอย่างเตม็ ท่โี ดยใชม้ ือของผู้ท�ำคลอดหรอื ผชู้ ่วย 2. การให้ oxytocin โดยผสม oxytocin 20 ยนู ติ ใน lactated ringer หรอื normal saline 1,000 มลิ ลลิ ติ ร ให้ทางหลอดเลือดด�ำในอัตรา 10 มลิ ลิลิตรตอ่ นาที (จะได้ oxytocin 200 มลิ ลยิ ูนติ ตอ่ นาที) ถ้ามดลกู เร่มิ หดรัดตวั ดขี ึน้ แข็งขึน้ และเลอื ดเร่มิ หยุดไหลให้ลดอตั ราการให้ลงเหลือ 2 มลิ ลิลติ รต่อนาที จนกระทั่งเลอื ดหยดุ ดี และใหย้ าในอัตรา เดมิ ต่ออีกประมาณ 12 ช่ัวโมงจงึ หยุดการให้ยาได้ ไมค่ วรให้ oxytocin ในขนาดสงู ๆโดยไม่ผสมน้าํ ให้เจือจางเข้าหลอด เลือดด�ำอย่างรวดเร็ว เพราะจะท�ำให้เกิดความดันโลหิตตํ่าอย่างรุนแรง หรือการเต้นของหัวใจผิดปกติได้ แนะน�ำให้ฉีด oxytocin ไม่เกิน 10 ยนู ิตเขา้ หลอดเลือดด�ำชา้ ๆ ในเวลา 1 นาทีเพ่ือหลีกเลี่ยงผลขา้ งเคยี งดังกลา่ ว ๓. ยาอกี ตัวหนงึ่ ทใ่ี หร้ ว่ มด้วยคอื methylergonovine (Methergin®) 0.2 มลิ ลกิ รัมเขา้ กลา้ มหรอื เข้าหลอด เลอื ดดำ� ยา methylergonovine นอ้ี าจทำ� ใหเ้ กดิ ความดนั โลหติ สงู อยา่ งรนุ แรงไดโ้ ดยเฉพาะในกรณที ฉ่ี ดี เขา้ หลอดเลอื ด ดำ� ในผปู้ ว่ ยที่มีความดนั โลหิตสูงจากการตงั้ ครรภ์ (preeclampsia) อย่แู ลว้ ทม่ี า 1. http://kalasin.moph.go.th/ssh/file/1350622020.pdf 2. http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%95%E0%B8 %81%E0%B9%80%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%94%E0%B8%AB%E0 %B8%A5%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%94 “การตกเลอื ดหลังคลอด” 113 BBLProof

ใบงานท่ี 1 กิจกรรม อาการทต่ี ้องมาโรงพยาบาล 1. ผู้สอนนำ� ภาพทก่ี �ำหนดไวย้ กใหผ้ ้เู รยี นไดด้ พู รอ้ มประกอบการบรรยาย (ดังรายการท่ีก�ำหนดด้านล่าง) 2. จากนน้ั ใหผ้ เู้ รียนได้ชว่ ยกนั ตอบค�ำถามในแตล่ ะข้อ 3. ผู้สอนให้ผเู้ รยี นช่วยกนั สรุปประเดน็ ค�ำตอบในแต่ละคำ� ถาม 4. ผ้สู อนกระตุ้นใหผ้ เู้ รียนช่วยกันสรุปอาการทส่ี �ำคญั ท่ตี อ้ งมาโรงพยาบาล รายการคำ� ถามจากสถานการณท์ ี่กำ� หนด 1. น.ส. A อายุ 20 ปี ต้งั ครรภ์แรก ฝากครรภท์ ี่ศอ.ที่ 1 อายุครรภ์ 39 สปั ดาห์ มอี าการเริ่มเจ็บทีห่ ลังและปวด ร้าวมาทด่ี า้ นหนา้ บรเิ วณหวั เหน่าและท้องน้อย มที อ้ งแขง็ ทวั่ ท้องเปน็ ระยะๆ และอาการเพ่มิ มากขนึ้ เรอ่ื ยๆ เจบ็ สมำ�่ เสมอทกุ 5 นาที นอนพกั แลว้ ไมห่ ายเจบ็ มมี กู ปนเลอื ดออกทางชอ่ งคลอด ไมม่ นี ำ�้ เดนิ อาการเจบ็ ครรภข์ อง น.ส. A ต้องมารพ.หรอื ไม่ และอาการเจ็บครรภ์แบบนีเ้ รยี กวา่ เจ็บอย่างไร ตอบ เป็นอาการเจบ็ ครรภจ์ ริง ตอ้ งมาโรงพยาบาล 2. น.ส. B อายุ 22 ปี ครั้งครรภ์ที่ 2 มบี ุตรแลว้ 1 คน อายุ 2 ปี อายุครรภ์ 38 สปั ดาห์ ไมเ่ จ็บครรภ์ แต่มนี ำ้� ใสๆ ไหลออกทางช่องคลอด เด็กด้นิ ดี ใสผ่ ้าอนามัยนอนพักแล้วก็ยังมีนำ�้ ไหลซมึ ตลอด อาการของน.ส. B ตอ้ งไปโรง พยาบาลหรือไม่ ตอบ เปน็ อาการนำ้� เดนิ ตอ้ งมาโรงพยาบาล 114 BBLProof

3. นาง C อายุ 36 ปี ตงั้ ครรภ์ท่ี 3 มีบตุ รแล้ว 2 คน อายุครรภ์ 36 สัปดาห์ ไม่มีอาการเจบ็ ครรภ์ แตม่ เี ลอื ดสีแดง สดไหลออกจากชอ่ งคลอด เดก็ ดิ้นดี อาการดังกลา่ ว นาง C ตอ้ งไปรพ.หรอื ไม่ ตอบ ตอ้ งไป เพราะมภี าวะรกเกาะต�่ำ 4. น.ส. D อายุ 23 ปี ตงั้ ครรภ์แรก อายคุ รรภ์ 37 สัปดาห์ ไมเ่ จ็บครรภ์ หลังทานอาหารแล้ว 1 ชม. น่งั พกั ลกู ดิ้น 2 ครงั้ หลังจากนน้ั นับต่ออีก 1 ชม. ลกู ดิน้ 2 คร้ัง ไม่มีน้�ำเดิน น.ส. D ตอ้ งมารพ.หรอื ไม่ ตอบ ต้องมาโรงพยาบาล เพราะใน 1 ชม. ลกู ตอ้ งด้นิ ไมน่ ้อยกวา่ 3 ครั้ง 5. น.ส. G อายุ 18 ปี อายุครรภ์ 36 สัปดาห์ มที อ้ งแข็งเล็กน้อย เจ็บครรภ์ไม่สม่�ำเสมอ มมี กู ออกทางชอ่ งคลอด ใสผ่ ้าอนามัยซับไว้ เด็กด้นิ ดี ปวดหลงั เล็กน้อยน.ส. G ตอ้ งมารพ.หรือไม่ ตอบ ไม่ต้องมาโรงพยาบาล เจ็บครรภ์เตือน 115 BBLProof

ใบงานท่ี 2 หลักการปฏิบตั ใิ นการฝกึ การหายใจ มีดังนี้ 1. ผูฝ้ กึ นง่ั ในทา่ ทสี่ บาย ทำ� ใหส้ บายกลา้ มเน้ือทุกส่วนของร่างกายผ่อนคลาย 2. เพ่งจุดสนใจ สายตาจบั อยทู่ จี่ ุดใดจุดหนึ่งเพอื่ ใหเ้ กดิ สมาธิ 3. การฝกึ การหายใจทกุ ครงั้ ตอ้ งมคี ำ� สง่ั บอกวา่ “มดลกู หดรดั ตวั มดลกู คลายตวั ” ทกุ ครง้ั เพอ่ื ใหเ้ กดิ ความเคยชนิ ว่า การหายใจมีความสัมพันธ์กับการหดรัดตัว เมื่อฝึกไปนานๆ พอมดลูกเริ่มหดรัดตัวก็จะเร่ิมควบคุมการ หายใจโดยอัตโนมัติ 4. กอ่ นและหลังการใช้เทคนิคหายใจวธิ ีใดก็ตาม ใหห้ ายใจแบบลา้ งปอด คือการหายใจเข้าทางจมกู ลึกๆ และ หายใจออกทางปากชา้ ๆ 1 ครั้ง ทุกครัง้ 5. ในการหายใจแตล่ ะครง้ั พยายามอยา่ ใหค้ วามดนั ของกระบงั ลมกดลงบนมดลกู ซงึ่ ทำ� โดยการหายใจเอาอากาศ เข้าปอดเพยี งบางสว่ นเทา่ นัน้ คือ หายใจเรว็ และต้นื ยกเว้นเวลาจะหายใจเอาอากาศเขา้ เตม็ ปอดและใชใ้ น การผลักดนั ทารกให้คลอดออกมา หมายเหตุ การหายใจในแบบท่ี 4 เปน็ การหายใจเพื่อเบง่ คลอดจะไมฝ่ ึกปฏบิ ัตเิ น่ืองจากอาจทำ� ให้เกดิ การหด รัดตัวของมดลกู และเกดิ การคลอดกอ่ นก�ำหนดได้ 116 BBLProof

ใบงานท่ี 3 ฝึกการประคองเตา้ นม 1. แจกโมเดลเตา้ นมให้กับหญงิ ตง้ั ครรภแ์ ละสามคี รบทุกคน 2. ใหท้ ดลองจับประคองเต้านมในท่าทถี่ กู ตอ้ ง 3. สังเกตการจับประคองเต้านมและหากไม่ถูกต้องแนะน�ำแกไ้ ข 4. กระตนุ้ ให้ผู้เรียนทกุ คนได้ฝกึ ปฏิบัติครบทกุ คน 117 BBLProof

ห้องผ่าตัด 118 BBLProof

แผนการสอนที่ 5 การเตรียมตวั เตรียมใจเพื่อรบั การผ่าตดั คลอด เปา้ หมายภาพรวม : ลกู เกดิ รอด แมป่ ลอดภยั ครอบครัวอบอุน่ สาระสำ� คัญ · การเตรยี มตัวเตรียมใจเพื่อรบั การผ่าตดั คลอด · อาการผิดปกติทต่ี อ้ งมาโรงพยาบาล · สมั ผสั แรกทอี่ บอุ่นของครอบครวั กจิ กรรมที่ก�ำหนด การเตรียมตวั เตรยี มใจเพื่อรับการผา่ ตดั คลอด และสร้างสมั ผสั แรกท่อี บอนุ่ ของครอบครัว ประโยชนท์ ไ่ี ด้รับ · หญิงตั้งครรภ์และสามี ลดความวิตกกังวล ไดร้ ับความปลอดภยั จากการผา่ ตดั / ยาระงบั ความรสู้ กึ · แมห่ ลังคลอดและครอบครวั (พ่อ แม่ ลกู ) มีความรัก ความผกู พันและมีความอบอุ่น · แม่หลังคลอดมคี วามมน่ั ใจในการเลยี้ งลกู ด้วยนมตนเอง ระยะเวลาท้งั หมด 30 นาที รปู แบบ/วธิ ีการสอน 1. ท�ำกจิ กรรมกล่มุ 2. วดี ีทศั น์ 3. บรรยายด้วยภาพพลกิ จำ� นวนผเู้ รียน 2 - 10 คน 119 BBLProof

กจิ กรรมการสอน กิจกรรม : การเตรยี มตัวเตรยี มใจเพ่อื รบั การผา่ ตัดคลอด และสรา้ งสมั ผัสแรกที่อบอุน่ ของครอบครวั ศภุ ศิตา ไทยถาวร, สมุ ารยี ์ เอกบุศย,์ อรอุมา ไชยดำ� , อรณุ ี ปญั ญาคณุ าสนิ กจิ กรรมนที้ �ำเพอ่ื · ลดความวิตกกงั วลของหญงิ ตง้ั ครรภแ์ ละสามี เมือ่ ต้องรบั การผา่ ตดั คลอด · หญงิ ตั้งครรภป์ ลอดภยั จากการได้รับยาระงับความรูส้ กึ และผา่ ตัดคลอด · ป้องกนั ภาวะแทรกซ้อนจากการผา่ ตัดคลอด/การไดร้ บั ยาระงบั ความรู้สึก · สร้างความผูกพนั และมคี วามอบอุ่นในครอบครัว · ครอบครัวมคี วามพงึ พอใจหลงั รับบรกิ ารผา่ ตดั คลอด/หลงั ได้รบั ยาระงับความรูส้ กึ สิง่ ท่ไี ดจ้ ากการท�ำกิจกรรมนี้ · หญิงตัง้ ครรภแ์ ละสามเี ขา้ ใจ และสามารถปฏบิ ตั ิตัวไดถ้ ูกต้องเหมาะสม และ ลดความวิตกกังวล หลกั การและวธิ กี ารส�ำคญั จุดสำ�คญั ขั้นตอนสำ�คัญ · สร้างบรรยากาศผ่อนคลาย ย้มิ แยม้ ไมเ่ ฉพาะ ขน้ั ตอนวันมานัด เจาะจง และสรา้ งความเป็นกันเอง 1. การเตรยี มความพร้อม : ผสู้ อนสร้างความคุ้นเคย · รับฟังอย่างต้งั ใจ สังเกตสหี น้า ทา่ ทางและความ โดยแนะนำ� ตนเองทัง้ ผเู้ รียนและผสู้ อน วติ กกงั วล เพ่ือประเมนิ ความเขา้ ใจความวิตก เปดิ สมอง : เปิดโอกาสใหผ้ ู้เรยี นเลา่ ความรสู้ กึ กังวล 2. การนำ� เข้าสู่บทเรียน : ผูส้ อนตง้ั คำ� ถามปลายเปดิ · กระตุ้นใหผ้ เู้ รียนมสี ่วนร่วมในการพูดคุย เช่น”ท�ำไมคุณหมอต้องแนะนำ� ใหค้ ุณแมม่ ารบั การ ผา่ ตดั คลอดคะ” · สถานทส่ี งบเงยี บ วดี ิทัศน์/ภาพพลกิ สน้ั กระทัดรดั น่าสนใจ ผู้เรียนอยากเรยี นรู้ 3. การให้องคค์ วามรู้ : ผสู้ อน เปิดวีดทิ ัศน/์ ภาพพลกิ ให้ความรเู้ รอ่ื งการเตรยี มตวั เตรยี มใจเพอ่ื รับการผ่าตัด · สังเกต แววตา สหี นา้ ทา่ ทางของผู้เรียนขณะชม คลอด(ตามใบความรทู้ ่ี1) วีดทิ ัศน์ /ภาพพลิก 4. การสะทอ้ นกลบั และทดสอบความรคู้ วามเข้าใจ · ผู้สอน สงั เกตผเู้ รียนอย่างใกลช้ ดิ หากผู้เรยี น : ผ้สู อนใหผ้ ู้เรยี นร่วมกนั ตอ่ ภาพค�ำ ความรทู้ ่สี ำ� คญั ปฏิบัตไิ ม่ถกู ต้องทจ่ี ุดไหนผูส้ อนตอ้ งอธบิ ายและ (ตามใบความรูท้ 1่ี ) เช่น การเตรียมตวั เมือ่ ต้องมารบั ใหเ้ หตผุ ล ว่าทำ� ไมไมถ่ ูกตอ้ งพรอ้ มชีแ้ จงแกไ้ ขให้ การผ่าตดั คลอด อาการผดิ ปกตทิ ตี่ อ้ งมาโรงพยาบาล ถูกต้องทันที หากปฏิบตั ิถกู ต้องใหเ้ นน้ ยำ�้ ในสิ่งท่ี พร้อม สอบถามความรคู้ วามเขา้ ใจ ความถูกต้อง และ ทำ� ถกู ตอ้ งพรอ้ มใหเ้ หตผุ ล และกล่าวค�ำชมเชยให้ ใหค้ �ำแนะนำ� กำ� ลงั ใจ 120 BBLProof

ข้นั ตอนสำ�คัญ จดุ สำ�คญั 5. การสรปุ : ร่วมกันสรุปข้นั ตอนการปฏบิ ตั ิ · หากเนอ้ื หาที่สรุปไม่ครบถว้ น ผสู้ อนต้องสรุปเพิ่ม (ตามใบความรู้ที่ 1) เตมิ ใหส้ มบูรณ์ : เปิดโอกาสให้ผู้เรียนซักถามปัญหา / ขอ้ สงสยั · สรา้ งบรรยากาศให้เป็นกนั เอง ตอบคำ� ถามด้วย : ให้ทบทวนความร้ตู ามคู่มอื จบการสนทนาดว้ ยการ ความเต็มใจและอารมณท์ เี่ ป็นบวก แกไ้ ขปญั หา ตกลงบริการ “เราเจอกนั อีกคร้ังในวนั นัดผา่ ตัด” ตรงจุด พรอ้ มแจกแผ่นพบั · เนือ้ หาครอบคลุมประเด็นสำ� คัญ และมีภาพ ประกอบ ความสอดคล้องของกิจกรรมตามหลกั การพฒั นาสมอง Brain-based Learning (BBL) 1. การดูวีดิทัศน์/ภาพพลิก จะกระตุ้นให้เกิดการรับรู้จากสภาพความเป็นจริงและกระตุ้นการ ท�ำงานของ สมองทง้ั สองซีกให้สอดคลอ้ งกันทั้งระบบ และชว่ ยลดความวติ กกังวล 2. การทบทวนความรคู้ วามเขา้ ใจและเปดิ โอกาสใหซ้ กั ถาม เปน็ การเรยี นรใู้ นลกั ษณะทก่ี ระตนุ้ ใหส้ มองคดิ และ แกป้ ญั หาทถ่ี ูกตอ้ งเหมาะสมไดด้ ้วยตนเอง ซ่ึงจะทำ� ใหผ้ เู้ รียนไดพ้ ัฒนากระบวนการคดิ และเรยี นรู้ ระยะเวลา 30 นาที ส่อื /อปุ กรณ์ 1. วีดิทัศน์เรอ่ื ง“การเตรียมตวั เตรียมใจเพื่อรับการผา่ ตดั คลอดใหป้ ลอดภยั ” 2. ภาพพลกิ 3. ใบความรู้ 4. แบบฟอรม์ ซกั ประวตั ิการให้บริการผ่าตัด 5. สมดุ บันทกึ สขุ ภาพแม่และเดก็ การประเมินผล 1. สงั เกตการณ์ (สีหน้า ท่าทาง) 2. การตอบข้อซกั ถาม 3. จากแบบสอบถามความพึงพอใจ 121 BBLProof

ใบความรูท้ ี่ 1 การปฏิบตั ิตัวของผ้รู ับบริการก่อนและหลงั ผา่ ตดั การประเมินและเตรียมผูร้ บั บรกิ ารก่อนผ่าตดั (Preoperative evaluation and preparation) เปน็ ขน้ั ตอนทมี่ คี วามสำ� คญั ทท่ี ำ� ใหก้ ารระงบั ความรสู้ กึ เปน็ ไปไดอ้ ย่างราบร่นื ปลอดภยั และชว่ ยลดภาวะแทรกซ้อน ทั้งในระยะกอ่ นผา่ ตัด ระหวา่ งผา่ ตัด และหลงั ผา่ ตัด มดี งั นี้ 1. สร้างสมั พนั ธภาพท่ีดีระหวา่ งแพทย์ กบั ผูร้ ับบรกิ ารและญาติ 2. ประเมินสภาพร่างกาย และจติ ใจของผ้รู บั บริการ 3. ประเมินความเส่ยี งของการผ่าตัด และการให้ยาระงบั ความรู้สกึ 4. เตรียมผรู้ บั บรกิ ารใหพ้ ร้อมทัง้ ทางด้านร่างกาย และจติ ใจก่อนผา่ ตัด 5. ให้ขอ้ มูลผูร้ ับบริการและญาติ เกีย่ วกบั วิธกี ารใหย้ าระงับความรู้สกึ ภาวะแทรกซ้อนทีอ่ าจเกิดข้นึ 6. เตรยี มวางแผนให้ยาระงับความรู้สกึ และการดแู ลหลงั ผา่ ตดั การประเมนิ ผรู้ บั บรกิ ารก่อนวันผ่าตัด โดยการประมวลข้อมูลจากการซกั ประวตั ิ ตรวจรา่ งกาย และการสง่ ตรวจทางห้องปฏิบัตกิ าร การซักประวัติ ครอบคลมุ ถงึ อาการ/โรคปจั จบุ ันทนี่ ำ� ผู้รับบรกิ ารมาโรงพยาบาล และประวัติอ่ืนๆ ที่อาจมีข้อมลู ทส่ี �ำคญั ใน การประเมินสภาพรา่ งกายผูเ้ รยี นดงั น้ี 1. ประวัตโิ รคประจ�ำตวั เช่น ความดนั โลหิตสงู โรคหัวใจ โรคหอบหืด โรคลมชัก โรคเบาหวาน ต่อมไทรอยด์ ภาวะซีด โรคตับ โรคไต ประวตั ิการรักษา ยาท่ีใช้ประจ�ำ รวมทงั้ ประวัตแิ พย้ าและ อาหาร 2. ประวัตกิ ารผ่าตัด และการไดร้ บั ยาระงบั ความรสู้ กึ คร้งั ก่อน รวมทัง้ ประวัตขิ องคนในครอบครวั หรือญาติ ทม่ี ีปญั หาเก่ยี วกบั การไดร้ ับยาระงบั ความรูส้ กึ เพื่อปอ้ งกนั ภาวะแทรกซ้อนตา่ งๆ 3. ประวัติการใชย้ า สารเสพติด การสบู บุหรี่ และการด่มื สุรา 4. ประวตั ฟิ นั ผุ ฟันโยก หรอื ฟนั ปลอม ตอ้ งแจง้ ให้สูตแิ พทย์ และพยาบาลทราบกอ่ นผา่ ตัด การตรวจร่างกาย เป็นแนวทางในการส่งตรวจทางห้องปฏิบตั ิการ หรือการส่งตรวจอน่ื ๆ เพิ่มเติม โดยการชั่งน�้ำหนกั วัดส่วนสงู ตรวจสัญญาณชพี ตรวจประเมินการหายใจ โดยเน้นในสว่ นทเี่ กี่ยวข้องกบั โรคของผรู้ ับบริการ การตรวจประเมินทางหายใจ (Airway assessment) มคี วามสำ� คญั อย่างมาก เปน็ การเตรียมพรอ้ มท่จี ะชว่ ยป้องกนั และลดภาวะแทรกซอ้ นทร่ี ุนแรง โดยดลู กั ษณะ ทว่ั ไป ของใบหนา้ ช่องปาก ลิน้ เพดานปาก การเรยี งตวั ของฟนั ตรวจบรเิ วณลำ� คอ 122 BBLProof