r. คู่มือโรงเรียนพ่อแม่BBL

ใบงานที่ 3 การฝกึ ปฏบิ ัตกิ ระตุ้นเชลล์สมองลูกในครรภ์ วัสดุ อุปกรณ์ (ตอ่ 1 ค่)ู 1. กรวยพลาสติก 2 ใบ 2. สายยางเสน้ ผ่าศนู ยก์ ลาง 1.8 ซม.ยาว 64 ซม. 3. ไฟฉาย 1 อนั 4. ใบคำ� พดู ทใี่ ช้พูดกับลกู นอ้ ยในครรภ์ 5. ซีดเี พลง ข้นั ตอนการทำ� กจิ กรรม ขั้นตอนการทำ�กิจกรรม จดุ สำ�คญั ข้ันตอนท่ี 1 ประดิษฐ์ไมโครโฟนลกู รกั เพอ่ื ส่งเสริมการ • หญิงต้ังครรภ์และสามตี ้องร่วมมอื กันในการ ท�ำกจิ กรรมรว่ มกันระหว่างสามแี ละภรรยา ประดษิ ฐ์อุปกรณไ์ มป่ ลอ่ ยใหฝ้ ่ายใดฝ่ายหนึ่งทำ�คน อปุ กรณ์ เดียว 1. กรวยพลาสตกิ 2 ใบ 2. สายยางเส้นผา่ ศนู ยก์ ลาง 1.8 ซม. ยาว 64 ซม. การปฏบิ ัติ 1. หญงิ ต้ังครรภ์และสามีช่วยกนั ตดิ กรวยพลาสติก ที่ปลายของสายยางทั้งสองขา้ งให้แน่น ขั้นตอนที่ 2 การฝึกปฏิบัติพร้อมเปิดบรรเลงคลอ เบาๆ การปฏบิ ัติ 1. หญงิ ต้งั ครรภน์ ัง่ เอนตัวในทา่ ที่สบาย • ลบู ท้องไม่ควรใช้แรงกดมากหรอื เบาเกนิ ไป ควร 2. สามสี มั ผสั ผา่ นหนา้ ทอ้ ง โดยวางมอื บนหนา้ ทอ้ ง ลูบอย่างอ่อนโยน ของภรรยาบริเวณเหนือหัวเหน่า แล้ววนข้ึนไปตามด้าน ข้างของหน้าท้องจนถึงยอดมดลูกและวนกลับลงอีกด้าน เป็นวงกลม ภรรยาวางมือบนมือของสามีและลูบท้อง ไปพร้อมกับสามีเพื่อควบคุมน�้ำหนักที่กดลงไป ลูบวน ประมาณ 5 รอบพรอ้ มสามีเรียกลูกจ๋า ลกู จ๋าเดี๋ยวพอ่ กบั แม่จะคยุ กับลูกนะ 23 BBLProof

ขน้ั ตอนการทำ�กจิ กรรม จดุ สำ�คัญ 3. สามวี างกรวยพลาสตกิ ดา้ นหนงึ่ บนทอ้ งของหญงิ • การคยุ กบั ลูกไมค่ วรใชเ้ สยี งดังจนเกนิ ไป ต้ังครรภ์ และพูดผ่านกรวยอีกด้าน(กรณีไม่ใช้ไมโครโฟน • การคยุ กบั ลกู ให้พูดเปน็ จงั หวะ พูดซ้ำ� ๆ โทนเสยี ง สามีเข้ามาคุยใกล้ ๆ ท้องหญิงต้ังครรภ์พร้อมเอามือลูบ กลาง ๆ ทอ้ ง ระยะหา่ งประมาณ 1 ฟุต หรอื ใกลก้ วา่ นน้ั ) • การกระตุ้นพัฒนาการดา้ นเสยี ง ควรเริ่มทำ�เม่อื อายุ ครรภ์ 24 สปั ดาห์ 4. สามีคยุ กับลูกน้อยโดยพูดประโยคดังต่อไปน้ี “ลกู ลกู น่ีพอ่ นะ พอ่ รักลูกมากมาก อยูข่ า้ งในสบายดี ไหม” “ลูก ลูก นี่พ่อนะ พ่อรักลูกมากมาก อยู่ข้างใน สบายดไี หม” “ลูก ลูก นี่พ่อนะ เมื่อไรจะเจอหน้าจ้ะเอ๋กัน พ่อ คิดถงึ ลูกมากมาก” “ลูก ลูก นี่พ่อนะ เมื่อไรจะเจอหน้าจ้ะเอ๋กัน พ่อ คิดถงึ ลกู มากมาก” “ลกู ลกู นี่พอ่ นะ พอ่ อยากรู้จังเลยวา่ ลูกโตแค่ไหน แล้ว พอ่ อยากเห็นหน้าลูกจังเลย” “ลูก ลูก นพี่ อ่ นะ พ่ออยากรูจ้ งั เลยวา่ ลูกโตแคไ่ หน แล้ว พ่ออยากเหน็ หน้าลูกจังเลย” ๕. หญิงต้ังครรภส์ ลบั คยุ กบั ลกู น้อยโดยพูดประโยค เดียวกันแต่เปลี่ยนจากพ่อเป็นแม่โดยพูดผ่านกรวย พลาสตกิ เช่นเดยี วกนั ๖. ลดแสงไฟในหอ้ งเปน็ ไฟสลัว · สามเี อามอื วางบนหนา้ ท้องหญงิ ตง้ั ครรภ์และ ตบเบาๆ 3 คร้ัง พร้อมเรยี กลกู ” ลูกจา๋ ๆๆเรามาเลน่ สอ่ งไฟกันนะ” 24 BBLProof

ขัน้ ตอนการทำ�กจิ กรรม จดุ สำ�คัญ · สามีใชไ้ ฟฉายสอ่ งแนบท้องหญิงตั้งครรภ์ และ • ไฟที่ใช้ส่องไม่ควรมีแสงจ้าจนเกินไป เปิดเป็นไฟกะพรบิ ประมาณ 5 วนิ าที แลว้ เคลอ่ื นท่ไี ป • การกระตนุ้ พัฒนาการทางแสง ควรเริ่มทำ�เมื่ออายุ หนา้ ท้องอกี ดา้ นชา้ ๆเปดิ กระพรบิ ประมาณ 10 ครัง้ ครรภ์ 29 สัปดาห์ 25 BBLProof

กจิ กรรมที่ 3 อาการผิดปกติท่ีคุณแม่ต้องมาโรงพยาบาล ณชิ นันท์ ไพรวจิ ารณ,์ มณฑาทพิ ย์ เหตานุรกั ษ์ กิจกรรมน้ีท�ำเพอื่ · ความปลอดภัยของหญงิ ตง้ั ครรภ์และทารก สิ่งท่ีได้จากการท�ำกิจกรรมนี้ · หญงิ ต้ังครรภ์และสามี มีความรูค้ วามเขา้ ใจเกย่ี วกับอาการผิดปกติที่ต้องมาโรงพยาบาลและสามารถ ปฏบิ ตั ติ ัวได้ถกู ต้อง · ไม่เกดิ ภาวะคลอดก่อนกำ� หนด หลักการและวิธกี ารส�ำคัญ ขนั้ ตอนสำ�คัญ จดุ สำ�คัญ 1. การเตรยี มความพร้อม : ผู้สอนพูดคยุ สร้างความคุ้นเคย • ผสู้ อนแสดงความเปน็ กนั เอง โดยการแนะนำ� ตนเองทั้งผู้เรยี นและผ้สู อน • สงั เกตความพรอ้ มของผู้เรียน โดยสงั เกตจาก แวว ตา สหี น้า นำ้� เสยี ง และทา่ ทาง เปิดสมอง : แสดงทา่ ประกอบเพลงด่งั ดอกไม้บาน • สังเกตความผ่อนคลายและการมสี ว่ นร่วมของผู้ เรยี น 2. การนำ� เขา้ สู่บทเรยี น : ผสู้ อนต้ังคำ� ถามปลายเปดิ เชน่ • ไมเ่ ฉพาะเจาะจง สร้างความเปน็ กันเอง ย้มิ แย้ม ให้ “รหู้ รือไมว่ า่ อาการผดิ ปกติอะไรบา้ งท่หี ญิงตัง้ ครรภต์ อ้ ง ผู้เรยี นรสู้ กึ อยากตอบหรืออยากเลา่ ประสบการณท์ ่ี มาพบแพทยโ์ ดยเรว็ ” เคยปฏิบตั ิมา • แจกบตั รค�ำอาการผิดปกตขิ ณะตงั้ ครรภ์ 10 • พดู เชญิ ชวนแตไ่ มก่ ดดันผเู้ รียนให้เข้าร่วมกิจกรรม อาการรายละเอยี ดตามใบความรทู้ ี่ 6ให้หญิงตัง้ ครรภแ์ ละสามีคู่ละ 1 ชดุ • ให้เลอื กบตั รค�ำทคี่ ิดวา่ เป็นอาการผิดปกติทีต่ อ้ ง มาพบแพทย์คู่ละ 5 ใบ • ผสู้ อนนำ� บตั รคำ� ทผี่ เู้ รยี นเลอื กไวม้ าตดิ บนกระดาน โดยแยกอาการผดิ ปกตทิ ต่ี อ้ งมาพบแพทย์ 5 อาการและอาการทเี่ กดิ ไดเ้ มื่อต้งั ครรภ์ (ตามใบ ความรทู้ ี่ 6) 26 BBLProof

ขน้ั ตอนสำ�คญั จุดสำ�คัญ 1. การให้องคค์ วามรู้ : บรรยายสรุปอาการผิดปกตทิ ี่ต้อง • สร้างบรรยากาศทสี่ นุกสนาน ไมน่ ่าเบ่ือ มาโรงพยาบาลขณะตั้งครรภ์ สาเหตแุ ละการป้องกัน • สนั้ กะทัดรัดและเขา้ ใจง่าย การเจบ็ ครรภ์คลอดกอ่ นกำ� หนด (ตามเนื้อหาในใบ ความรูท้ ี่ 6) ดว้ ย power point : ใช้ตุ๊กตาทารกในครรภ์จำ� ลองสาธติ การเกิดภาวะ สายสะดือพันคอและการเกิด true knot แสดงการ ผูกปมของสายสะดือของทารกในครรภ ์ ประกอบการ อธิบายสาเหตุสำ� คญั ทท่ี ำ� ให้ทารกในครรภด์ ้นิ น้อย 2. การสะท้อนกลับและทดสอบความรู้ความเข้าใจของ • กรณที ไ่ี ม่ถูกต้อง ต้องบอกว่าไม่ถกู ตอ้ งเพราะ ผู้เรยี น : ฝกึ ลงบนั ทึกการด้นิ ของลูกในสมุดบนั ทึก อะไร และแกไ้ ขใหถ้ กู ตอ้ งถ้าทำ�ถูกตอ้ งให้เน้น สุขภาพแม่และเดก็ ย้ำ�ในสงิ่ ทถี่ กู ตอ้ งและชมเชยให้กำ�ลงั ใจ : ซักถามความเขา้ ใจหลังบรรยายและเปิดโอกาสใหซ้ กั • ใหก้ ล่มุ ชว่ ยกนั ตอบคำ�ถาม ถามขอ้ สงสัย ใชค้ ำ�ถามเก่ียวกบั การแก้ปญั หาและการ • ชน่ื ชมกลมุ่ เม่ือตอบไดถ้ ูกตอ้ งและครบถว้ น ปฏิบตั ติ วั เม่ือมอี าการผิดปกติขณะตัง้ ครรภ์ ทลี ะอาการ • ถา้ ตอบไม่ครบ ผู้สอนควรเตมิ ความรูใ้ ห้ครบ จนครบ 5 อาการ • ไมก่ ดดนั ในการตอบคำ�ถาม 5. การสรุป: ผูส้ อนสรปุ อาการผิดปกติที่ตอ้ งมาโรง • เนือ้ หาส้นั กระชบั เขา้ ใจง่าย พยาบาล ความสอดคลอ้ งของกจิ กรรมตามหลกั การพัฒนาสมอง Brain-based Learning (BBL) การเรยี นรจู้ ากการปฏบิ ัตจิ ริง น�ำไปสู่การสร้างวงจรความเข้าใจและจดจำ� ได้ดียิง่ ข้นึ ระยะเวลา 15 นาที สื่ออปุ กรณ์ 1. Power pointอาการผดิ ปกตทิ ี่ต้องมาพบแพทย์ขณะตงั้ ครรภ์ 2. ตุก๊ ตาจ�ำลองทารกในครรภ์ 3. บตั รค�ำอาการผิดปกติ 4. กระดานแสดงกลุม่ อาการที่ตอ้ งมาโรงพยาบาล กับกลุม่ อาการทีย่ งั ไม่ตอ้ งมาโรงพยาบาล 5. สมุดบนั ทึกสขุ ภาพแมล่ ะเด็ก การประเมนิ ผล 1. จากการตอบขอ้ ซกั ถาม 2. ความสนใจในการเข้ารว่ มกิจกรรม 27 BBLProof

ใบความรูท้ ี่ 6 อาการผดิ ปกตทิ ่ีต้องมาพบแพทย์ขณะตั้งครรภ์ 1. ภาวะเลอื ดออกทางชอ่ งคลอด สาเหตุ 1. รกเกาะต่�ำ มีเลือดออกทางช่องคลอด โดยไม่เจ็บครรภ์ ถ้าเลือดออกมาก แพทย์จะต้องเอาทารก ในครรภ์และรกออกให้เรว็ ทีส่ ดุ เพอื่ ใหเ้ ลอื ดหยุด 2. อุบัติเหตุ (กน้ กระแทก) 3. รกลอกตัวกอ่ นกำ� หนด โดยมเี ลอื ดออกทางช่องคลอด ปวดท้อง หนา้ ท้องแขง็ ตึงและกดเจ็บ มดลูก โตขึน้ อยา่ งรวดเร็ว เพราะมเี ลือดขังอยูภ่ ายใน 2. น้ำ� เดนิ ก่อนก�ำหนด นำ�้ เดิน คอื ภาวะทมี่ นี �ำ้ ใสๆ คล้ายนำ้� ปัสสาวะ ไหลออกมาทางช่องคลอด แสดงวา่ ถงุ นำ�้ คร่�ำแตกหรอื รัว่ ตอ้ ง รีบมาพบแพทย์ภายใน 24 ช่วั โมง เพราะหากทง้ิ ไว้ ลกู ในครรภจ์ ะเกิดการติดเชื้อได้ นำ้� เดินอย่างไรจึงควรรบี ไปพบแพทย์ นำ�้ ครำ่� ไหลน้อย : ใส่ผ้าอนามยั สังเกต 2 – 3 ชวั่ โมง ถ้ายังไหลให้รบี ไปพบแพทย์ ไม่ต้องรอใหเ้ จบ็ ครรภ์ นำ้� ครำ�่ ไหลมากหรอื ถงุ นำ�้ แตก : ควรอยนู่ ง่ิ ๆ ไมค่ วรเดนิ เพราะอาจเกดิ สายสะดอื ยอ้ ย ใหร้ บี มาพบแพทยท์ นั ที 3. อาการปวดทอ้ ง – ทอ้ งแข็งตึง · ปวดท้อง คอื การปวดบรเิ วณทอ้ งนอ้ ย หรือมดลูก หรือหวั เหนา่ · ท้องแข็งตึง คือ การที่มดลูกบบี รัดตัวแข็งเป็นก้อนกลม หากทิ้งไวน้ านทำ� ให้ปากมดลกู เปิดคลอดกอ่ น กำ� หนดได้ อาการทค่ี วรรบี ไปพบแพทย์ · ท้องแข็งตงึ ทุกครง่ึ ชั่วโมงติดๆ กนั (1 ชัว่ โมงไม่ควรเกนิ 2 ครั้ง) · ปวดทอ้ งนอ้ ย มปี ัสสาวะแสบขัด หรือกะปริบกะปรอย สาเหตุมกั เกดิ จาก การตดิ เช้อื ทางเดนิ ปัสสาวะ, ทอ้ งเสีย, การร่วมเพศทร่ี นุ แรง, พกั ผอ่ นนอ้ ย 28 BBLProof

๔. ภาวะครรภ์เป็นพษิ ภาวะท่คี ณุ แมต่ ั้งครรภ์มีความดันโลหิตสงู มไี ขข่ าวหรอื โปรตนี ออกมากับปัสสาวะ มักมีอาการบวม อาการทค่ี วรรบี ไปพบแพทย์มีดังน้ี บวม ต้ังแตห่ ลงั เทา้ ถงึ หนา้ แข้ง มอื บวม น้วิ บวม ปวดศรี ษะ และมีตาพร่ามัว หากมาพบแพทย์ช้า คุณแม่อาจ ชักหมดสตแิ ละเสยี ชีวิตได้ 5. ลกู ดิน้ น้อย การนบั ลูกดิ้น ให้นบั เม่อื อายคุ รรภ ์ 28 อาทิตย์ขน้ึ ไป ควรนับลูกดนิ้ 3 เวลา หลงั อาหารเชา้ -กลางวัน-เยน็ แตล่ ะครัง้ สงั เกต 1 ชัว่ โมง ลูกด้นิ นอ้ ยอย่างไรจึงควรไปพบแพทย์ นับหลังอาหาร 1 ชั่วโมง ถา้ นบั แลว้ ไมถ่ ึง 3 ครัง้ ใหน้ บั ต่อไป อกี 1 ช่ัวโมง ถ้ายังไมถ่ ึง 3 ครงั้ ควรไปพบแพทย์ การปอ้ งกันการเจบ็ ครรภ์คลอดกอ่ นกำ� หนด · งดสูบบหุ ร่ี · พกั ผอ่ นมากๆ ไม่ควรท�ำงานหนัก โดยเฉพาะ ในกลุม่ ความเส่ยี ง เชน่ รกเกาะต่�ำ ต้งั ครรภแ์ ฝด ภาวะแทง้ คุกคาม · หา้ มกลน้ั ปัสสาวะ เพอ่ื ป้องกันโรคกระเพาะปัสสาวะอกั เสบ สง่ ผลให้เกิดการเจบ็ ครรภก์ ่อนกำ� หนดได้ · งดการมีเพศสมั พันธ ์ ในชว่ งอายุครรภ์ 20-36 สัปดาห์ ในผูป้ ่วยทมี่ คี วามเสี่ยงสูงต่อการเจบ็ ครรภก์ อ่ น ก�ำหนด · ต้องมาตรวจตามนัด ทกุ ครง้ั อยา่ งสม�่ำเสมอ · ในรายทไ่ี ด้รับยาคลายกลา้ มเน้อื มดลกู ควรรับประทานยาตามคำ� ส่งั แพทย์ · หากมีอาการผดิ ปกติ ได้แก ่ เลอื ดออกจากชอ่ งคลอด น�้ำเดิน ปวดท้อง ท้องแข็งตงึ บวม ลูกดิ้นน้อย ควร รีบไปพบแพทย์ อาการทเี่ กดิ ไดเ้ ม่ือต้งั ครรภ์ ตกขาวมากกว่าปกติ ตะคริวทขี่ า ท้องผกู ฝ้าและผวิ หนังสคี ลำ้� และคล่นื ไสอ้ าเจยี น 29 BBLProof

กจิ กรรมที่ 4 สร้างพลงั กายเสริมพลงั จิตเพ่อื แมแ่ ละเจา้ ตัวนอ้ ย ณชิ นนั ท ์ ไพรวิจารณ์ , มณฑาทพิ ย์ เหตานุรักษ์ กิจกรรมนี้ท�ำเพอ่ื · เตรียมความพรอ้ มดา้ นร่างกายและจิตใจของหญิงตั้งครรภก์ อ่ นคลอด · ลดการเกิดภาวะแทรกซอ้ นขณะตัง้ ครรภ์และขณะคลอด · หญงิ ต้งั ครรภร์ สู้ กึ ผอ่ นคลาย ส่งิ ทีไ่ ดจ้ ากการท�ำกิจกรรมน้ี · หญิงตั้งครรภ์และสามี มีความรู้ความเข้าใจเก่ียวกับการออกก�ำลังกายขณะต้ังครรภ์และสามารถปฏิบัติได้ ถูกต้อง · หญงิ ต้ังครรภต์ ระหนกั ถึงประโยชน์ของการออกก�ำลงั กายและการผ่อนคลายขณะต้งั ครรภ์ หลักการและวิธีการส�ำคญั ขน้ั ตอนสำ�คัญ จดุ สำ�คัญ 1. การเตรียมความพร้อม : พูดคุย ซักถาม เกี่ยวกับ · ผู้สอนแสดงความเปน็ กนั เอง ประสบการณท์ างตรง หรอื ทางออ้ มของการออกกำ� ลงั กาย หรือการผอ่ นคลายในขณะตง้ั ครรภ์ · สงั เกตความพร้อมของผเู้ รียน โดยสังเกตจาก แวว ตา สีหนา้ น้�ำเสียง และท่าทาง เปิดสมอง : ใหส้ ามฝี ึกนวดผอ่ นคลายใหห้ ญิงตงั้ ครรภ์ · ใช้สันมือในการบบี นวดและลงนำ้� หนักไปแรงเกนิ 2. การนำ� เข้าสู่บทเรียน : ใชค้ ำ� ถาม”คณุ คิดว่าการออกกำ� ลัง · สร้างบรรยากาศที่ผอ่ นคลาย ไมก่ ดดันในการ กาย และการผอ่ นคลายความเครียดขณะตั้งครรภม์ ี ตอบคำ� ถาม ประโยชน์อยา่ งไร” · ผสู้ อนนำ� คำ� ตอบของผูเ้ รียนมาสร้างmind map บน กระดาน · ผู้สอนสรปุ ประโยชน์ของการออกกำ� ลังกายขณะต้งั ครรภ์ (ตามใบความรูท้ ่ี 7) 3. การใหอ้ งคค์ วามรู้และการปฏิบัติ : ผู้สอนเปดิ วีดทิ ัศน์ · ไม่มสี ่ิงรบกวนขณะท�ำกิจกรรม เรือ่ ง “การออกกำ� ลงั กายในหญงิ ต้ังครรภ”์ พร้อมใหผ้ ู้ · สถานท่ีสอนไมค่ ับแคบ หญิงตัง้ ครรภ์สามารถนง่ั เรยี นปฏบิ ัติ (ตามใบความรทู้ ี่ 7) พิงผนังหรอื เหยยี ดขาขณะท�ำกจิ กรรมไดส้ ะดวก 30 BBLProof

ขนั้ ตอนสำ�คญั จุดสำ�คญั : การปฏิบัติสมาธิ : ผูส้ อนอธิบายและสาธิตการท�ำสมาธ ิ · สรา้ งบรรยากาศทผี่ อ่ นคลาย ไม่มีส่งิ รบกวน แล้วให้ผ้เู รียนฝกึ ปฏบิ ตั ิตามประมาณ 5 นาที (ตามใบ ขณะท�ำกิจกรรม ความรทู้ ี่ 8) · สถานทส่ี อนไมค่ บั แคบ หญิงตัง้ ครรภส์ ามารถ นัง่ พงิ ผนังหรอื เหยยี ดขาขณะทำ� กิจกรรมได้ สะดวก 4. การสะท้อนกลบั และทดสอบความรูค้ วามเข้าใจของผู้ · ไม่กดดนั ในการสะท้อนความรสู้ กึ ในคทู่ ี่ไม่ เรยี น : ใหผ้ ้เู รยี นสะทอ้ นความรสู้ ึก สิง่ ทีไ่ ด้รับ หลังการ พรอ้ ม ฝึกปฏิบตั ิทีละคู่ 5. การสรุป : ผู้สอนสรปุ ประโยชนข์ องการออกกำ� ลงั กาย · สรุปประเดน็ ชัดเจน สน้ั กระชับ ได้ใจความ และเนน้ ถ้าหญงิ ตัง้ ครรภม์ กี ารออกกำ� ลังกายและผอ่ น คลายจะสง่ ผลให้ลกู ในครรภ์ผ่อนคลายและมีความสุข ด้วย ความสอดคลอ้ งของกจิ กรรมตามหลักการพฒั นาสมอง Brain-based Learning (BBL) การเรยี นรูจ้ ากการปฏบิ ัติจรงิ น�ำไปสกู่ ารสร้างวงจรความเข้าใจและจดจ�ำยง่ิ ขึ้น ระยะเวลา 30 นาที สอ่ื อุปกรณ์ · วดี ทิ ัศน์เร่อื ง “การออกก�ำลงั กายในหญิงต้งั ครรภ”์ การประเมินผล 1. จากการฝกึ ปฏิบตั ิ 2. ความสนใจในการเข้ารว่ มกิจกรรม 31 BBLProof

ใบความร้ทู ่ี 7 การออกกำ� ลงั กายขณะตงั้ ครรภ์ประโยชน์และขอ้ ควรระวงั ประโยชน์ของการออกกำ� ลงั กายในหญงิ ตั้งครรภ์ 1. ชว่ ยในการท�ำกจิ วัตรประจ�ำวันใหม้ คี วามคลอ่ งตัวย่งิ ขึ้น 2. เพิม่ ความแข็งแรงของหัวใจและหลอดเลือด 3. เพ่มิ ความแขง็ แรงของกล้ามเนอื้ องุ้ เชงิ กรานทำ� ให้คลอดง่าย 4. เพ่ิมแขง็ แรงของกล้ามเนื้อหน้าท้อง 5. ปอ้ งกนั เส้นเลอื ดขอดและลดการเปน็ ตะคริวขณะตงั้ ครรภ์ 6. เพม่ิ ความแข็งแรงของขาในการรับนำ�้ หนกั ที่เพมิ่ ขนึ้ ระหว่างต้งั ครรภ์และเพิ่มความแขง็ แรงของแขนเพือ่ ใช้ ในการดแู ลลกู หลังคลอด 7. ปอ้ งกนั อาการปวดหลังและป้องกนั กล้ามเน้อื อุ้งเชิงกรานหย่อน 8. เพื่อเตรียมความพรอ้ มของร่างกาย ลดการเกดิ ภาวะแทรกซ้อนขณะคลอดและหลงั คลอด ข้อห้ามในการออกก�ำลงั กายของหญิงตัง้ ครรภ์ 1. หญิงตง้ั ครรภท์ ี่มีภาวะรกเกาะต�่ำ 2. มีประวตั ิแท้งเป็นอาจณิ 3. มนี ำ้� เดินทางช่องคลอด 4. โรคครรภเ์ ปน็ พิษ 5. หญงิ มคี รรภท์ มี่ ภี าวะโรคหัวใจ โรคความดนั โลหิตสูง 6. หญิงตั้งครรภ์ทอ่ี ยใู่ นภาวะเจ็บป่วย เชน่ มไี ข้ ทอ้ งเสียฯลฯ คำ� แนะนำ� ในการออกก�ำลังกาย 1. ควรออกอย่างนอ้ ยสปั ดาหล์ ะ 3 ครั้ง 2. ควรอบอุ่นรา่ งกายกอ่ นออกก�ำลงั กายและผอ่ นคลายหลังออกก�ำลังกายครงั้ ละ 5 นาที 3. ควรด่มื น�้ำกอ่ นออกกำ� ลังกาย 4. เร่ิมออกก�ำลังกายเมอื่ ตั้งครรภ์ 2 เดอื น แต่ในผทู้ แ่ี ทง้ ง่ายติดต่อกันควรเร่ิมท�ำเม่ืออายุครรภ์ 3 เดือน 5. ไมค่ วรออกก�ำลังกายในทรี่ อ้ นช้นื หรือออกกำ� ลงั กายจนอณุ หภมู กิ ายสูงเกนิ 38 องศาเซลเซียส 6. ไม่ควรออกก�ำลังกายหนกั และเหน่อื ยเกินไป 7. ไม่ควรออกก�ำลังกายแบบกระตุกหรือเคล่ือนไหวเร็วเกินไปไม่ควรเหยียดแขนขามากเกินไปเพราะจะท�ำให้ เอน็ ข้อต่อเกดิ การบาดเจบ็ ได้ 8. หลังตง้ั ครรภ์ ได้ 4 เดือน ไม่ควรออกก�ำลังกายทา่ นอนหงายเกิน 5 นาที 9. ไม่ควรออกก�ำลังกายในทา่ เบง่ หรอื กลั้นลมหายใจ เพราะเลอื ดไหลกลบั ไปสหู่ วั ใจนอ้ ย อาจเกดิ อาการเปน็ ลมได้ 32 BBLProof

ท่าในการออกก�ำลังกาย การอบอ่นุ รา่ งกาย (warm up) ท่าท่ี 1 หมุนไหล่ วธิ ปี ฏิบตั ิ นงั่ ขดั สมาธ ิ ใช้ปลายนิว้ แตะไหลท่ ั้ง 2 ขา้ ง โดยศอกแนบล�ำตัวหมุนแขนไปด้านหน้าและ ด้านขา้ ง เพอื่ กลบั ไปสูท่ ่าเดมิ ทำ� ซำ้� 10 ครงั้ จากนนั้ หมุนกลับด้านตรงขา้ มอีก 10 คร้ัง ท่าท่ี 2 ยืดด้านข้างล�ำตวั วธิ ปี ฏบิ ตั ิ นง่ั ขดั สมาธิ มอื ขา้ งซา้ ยวางบนพนื้ ขา้ งลำ� ตวั เหยยี ดแขนขา้ งขวาขา้ มศรี ษะไปทางซา้ ย กลบั ส่ทู ่าตัวตรง ทำ� ซ�้ำอีก 10 ครั้ง หลงั จากน้นั เปลย่ี นสลบั ขา้ งทำ� ซำ้� อีก 10 คร้งั ท่าท่ี 3 บริหารเทา้ วธิ ีปฏิบัต ิ น่ังตัวตรงเหยียดขาท้ังสองข้างไปด้านหน้า พร้อมเหยียดปลายเท้าช้ีไปข้างหน้า แขนทั้ง สองขา้ งวางแนบลำ� ตัว จากนน้ั คอ่ ยๆงอเข่าและยกเทา้ ทงั้ สองข้างขน้ึ ท�ำซ�้ำอีก 10 ครง้ั ทา่ ที่ 4 บิดลำ� ตวั วธิ ีปฏิบตั ิ นั่งขดั สมาธิยืดตัวตรง วางมอื ทงั้ สองข้างทพี่ ้นื ข้างลำ� ตัว ตามองตรงไปข้างหนา้ บิดล�ำตัวไป ดา้ นซ้ายพรอ้ มวางแขนซา้ ยไวด้ ้านหลังเพอื่ พยุงตัว ท�ำซำ�้ 10 คร้ัง ท�ำสลบั ขา้ งอกี 10 ครง้ั การบริหารร่างกายเพื่อเพ่มิ ความแข็งแรงของแขนและสะโพก ทา่ ที่ 1 เพิม่ ความแข็งแรงของกล้ามเน้ือแขนและไหล่ วธิ ีปฏบิ ตั ิ ยืนหันหน้าเข้าหาฝาผนัง เท้าทั้งสองข้างวางห่างกันประมาณช่วงไหล่ ปลายเท้าช้ีไปทาง ผนัง ใชฝ้ ่ามอื ดันฝาผนังในระดับไหล ่ งอข้อศอกและลำ� ตวั โนม้ เขา้ หาฝาผนัง เทา้ วางแนบ พนื้ เกรง็ คา้ งไว ้ หายใจออกนบั 1 – 5 แลว้ คลายการเกรง็ ถอยลำ� ตวั ออกจากกำ� แพงพรอ้ ม หายใจเขา้ ทำ� ซ้�ำอกี 10 ครั้ง 33 BBLProof

ทา่ ที่ 2 เพมิ่ ความแข็งแรงของกลา้ มเนอื้ สะโพก วธิ ปี ฏิบัต ิ นอนหงายชนั เขา่ ทัง้ สองขา้ ง ยกกน้ พน้ พื้น พรอ้ มหายใจออก นับ 1 – 5 แล้วคลาย อาการเกร็งวางก้นลงท�ำซ�้ำอีก 10 ครงั้ ไมค่ วรท�ำเกิน 5 นาที หยดุ ท�ำเม่อื ตง้ั ครรภ์เกนิ 6 เดือน ทา่ ท่ี 3 เพม่ิ ความแขง็ แรงของกลา้ มเนอื้ สะโพก วิธีปฏบิ ัต ิ ทำ� ทา่ คลาน ยกขาขา้ งหนง่ึ เหยยี ดสะโพกตรง อาจเหยยี ดหรอื งอเขา่ กไ็ ด้ พรอ้ มหายใจออก เกรง็ ค้างไวน้ ับ 1- 5 แล้วคลายเกร็งวางขาลงพร้อมหายใจออก ระวงั อยา่ เหยยี ดสะโพก มากเกนิ 80 องศา ท�ำซำ�้ อีก 10 คร้ัง สลับขา้ งทำ� อีก 10 คร้งั ท่านีห้ ยดุ ท�ำเมอื่ อายุครรภ์ เกิน 6 เดือน 34 BBLProof

การบริหารเพื่อเพมิ่ ความแขง็ แรงของกล้ามเนอ้ื หน้าท้องและองุ้ เชิงกราน ท่าที่ 1 บริหารกล้ามเน้ือหน้าท้อง วิธปี ฏิบัต ิ นอนหงายชนั เข่าท้ังสองข้าง มืออยู่ในท่าคล้ายกอดอก สดู ลมหายใจเขา้ ลึกๆ ยกศีรษะ พ้นพนื้ แขมว่ ทอ้ ง หายใจออกพร้อมกับใช้มือดันกลา้ มเนอื้ หน้าทอ้ งทัง้ สองขา้ ง ไปหาแนว กลางล�ำตัว เกร็งค้างไว้ นับ 1 – 5 แล้วลดศีรษะบนพื้นอย่างช้าๆพร้อมกับหายใจเข้า คลายมอื ทก่ี ดและคลายการแขมว่ ท้อง ท�ำซ้�ำอีก 10 ครงั้ ท่าที่ 2 บรหิ ารกลา้ มเนื้อหน้าทอ้ งและอุ้งเชงิ กรานพร้อมกนั วิธีปฏบิ ัต ิ ทำ� เหมอื นทา่ ท่ี 1 แตเ่ พมิ่ การขมบิ กน้ และยกกน้ ลอยเลก็ นอ้ ยโดยใหห้ ลงั ชดิ พนื้ ขณะทแี่ ขมว่ ทอ้ งพรอ้ มหายใจออก เกร็งคา้ งไวน้ ับ 1- 5 แลว้ คลาย พรอ้ มหายใจเขา้ ท�ำซ�ำ้ อกี 10 ครงั้ ท่าที่ 3 บริหารกลา้ มเนื้อหน้าท้องและอ้งุ เชงิ กรานพรอ้ มกนั วธิ ีปฏิบตั ิ นอนหงายชันเข่าทั้งสองข้าง สูดหายใจเขา้ ลึกๆ แขมว่ ทอ้ ง ขมบิ ก้น และเหยยี ดขาออก จากลำ� ตวั พรอ้ มหายใจออก นบั 1 – 5 ดงึ ขาเขา้ หาล�ำตวั คลายเกรง็ และหายใจเขา้ ท�ำ ซ�้ำอีก 10 ครัง้ 35 BBLProof

ทา่ ที่ 4 บริหารกล้ามเนอื้ หนา้ ท้องและอุ้งเชงิ กรานพรอ้ มกัน วธิ ปี ฏิบตั ิ อยทู่ า่ คลาน สดู หายใจเขา้ ลกึ ๆแขมว่ ทอ้ ง ขมบิ กน้ โกง่ หลงั บรเิ วณเอวขนึ้ พรอ้ มกบั หายใจ ออก นบั 1- 5 ทำ� หลังตรงคลายการเกรง็ กลา้ มเน้อื และหายใจเขา้ ทำ� ซ้�ำอีก 10 ครงั้ การผอ่ นคลายหลงั การบริหารร่างกาย นอนในทา่ ท่ีสบาย เกรง็ และคลายกล้ามเน้อื ทลี ะส่วนโดยเรมิ่ จากขอ้ เท้า เลอ่ื นไปยังกลา้ มเน้อื ขา ต้นขา อุ้งเชิงกราน สะโพก ล�ำตัว และแขน ขณะเกร็งกล้ามเนื้อต้องผ่อนลมหายใจอออกช้าๆ แล้วคลายกล้ามเนื้อพร้อมกับ หายใจเข้าช้าๆ 36 BBLProof

ใบความรทู้ ี่ 8 การทำ� สมาธิแบบพน้ื ฐาน 1. จัดท่านงั่ ทีผ่ ่อนคลาย และนงั่ ตวั ตรง 2. หลบั ตา กำ� หนดรลู้ มหายใจเขา้ ลมหายใจออกโดยสดู ลมหายใจเขา้ ออกลกึ ๆ 3 ครง้ั หลงั จากนน้ั หายใจเปน็ ปกต ิ กำ� หนดรเู้ วลาลมหายใจเข้าออกผ่านปลายจมูกทกุ คร้ัง 3. ถา้ มคี วามคดิ เขา้ มารบกวนใหข้ จดั ความคดิ นนั้ ออกไป แลว้ หนั มาสนใจการกำ� หนดรลู้ มหายใจเชน่ เดมิ อยา่ หยดุ ความคิดทนั ทีเพราะจะท�ำใหฟ้ ุง้ ซ่านไมส่ ามารถเข้าสูส่ มาธิได้อกี 4. เม่อื จะออกจากสมาธิสูดลมหายใจเข้า ออก ลกึ ๆ 1 ครัง้ ค่อยๆ ลืมตา 37 BBLProof

เอกสารอา้ งอิง 1. เจศฏา ถ่ินค�ำรพ และ พเิ ศก ลุมพกิ านันท.์ สูติศาสตร์ เชิงประจกั ษ.์ , 2550. พมิ พ์ครงั้ ที่ 1. ขอนแก่น : โรงพมิ พค์ ลังนานาวทิ ยา. 2. สุรเกียรติ อาชานุภาพ และ พวงน้อย สาครรัตนกุล. กว่าจะเป็นคุณแม่ คู่มือตั้งครรภ์คุณภาพ. , 2544 พิมพค์ ร้งั ที่ 5. กรุงเทพฯ : หมอชาวบ้าน. 3. สวุ ชยั อนิ ทรประเสรฐิ . คมู่ อื ตงั้ ครรภแ์ ละเตรยี มคลอด. , 2533. พมิ พค์ รง้ั ท่ี 3. กรงุ เทพฯ. : แปลนพบั ลชิ ชงิ่ จำ� กดั . 4. กองอนามยั เจรญิ พนั ธ์ุ กรมอนามยั และกองทนุ ประชากรแหง่ สหประชาชาต.ิ สขุ ใจไดเ้ ปน็ คณุ แม.่ , 2556 กรงุ เทพฯ : โรงพิมพม์ หาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์. 5. วทิ ยา ถฐิ าพนั ธ.์ “อยากกระตุ้นให้ลูกฉลาดต้งั แต่อยใู่ นทอ้ ง.” สบื ค้นจาก http://www.si.mah:dol.ac.th/sidoctorle-pl/arr:cledeta:l.asp?id=425/โพสต์วันท่ี 12/10/2553. 6. วราวุธ สมุ าวงศ์. คูม่ อื การฝากครรภ์และการคลอด. , 2525. พิมพ์ครง้ั ท่ี 11. กรุงเทพฯ. : มหาวิทยาลัยมหดิ ล. 7. กองอนามัยเจริญพนั ธุ์ กรมอนามยั . คู่มือความรู้การตรวจเลือดพ่อแม่ เพื่อดูแลลูกในครรภ.์ , 2557. พิมพ์ครงั้ ที่ 2. กรงุ เทพฯ. : โรงพมิ พช์ ุมชนสหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศไทย. 8. อารรี ตั น์ สพุ ทุ ธธิ าดา. แนวทางการดำ� เนนิ การสง่ เสรมิ การออกกำ� ลงั กาย สำ� หรบั หญงิ ตง้ั ครรภ.์ , 2546 กรงุ เทพฯ : พิมพโ์ ดยกองออกก�ำลงั กายเพื่อสุขภาพ กรมอนามัย. 38 BBLProof

ทนั ตกรรมแม่ 39 BBLProof

40 BBLProof

แผนการสอนท่ี 2 ต้ังครรภ์แมฟ่ นั ดี ลกู คลอดปลอดภยั เปา้ หมายรวม ดแู ลรกั ษาสขุ ภาพชอ่ งปากแม่ ลดปญั หาแทรกซ้อนท่ีกระทบต่อการตัง้ ครรภแ์ ละการคลอด สาระสำ� คัญ 1. ระยะตัง้ ครรภ์เป็นชว่ งเวลาท่มี ปี ัญหาสุขภาพช่องปากได้มากกวา่ ช่วงเวลาปกติ 2. ผลกระทบของปัญหาในช่องปาก ต่อการต้ังครรภ์ และการคลอด 3. การดูแลสขุ ภาพช่องปาก และการเขา้ รบั การรกั ษาทางทนั ตกรรมในช่วงการต้งั ครรภ์ 4. ฝึกทักษะแปรงฟัน และใชไ้ หมขัดฟัน กิจกรรมท่กี �ำหนด กิจกรรมท่ี ๑ แม่ใสใ่ จดแู ลรักษาฟนั ปอ้ งกนั ผลกระทบต่อลกู กจิ กรรมท่ี ๒ มาแปรงฟัน และใช้ไหมขดั ฟัน ใหถ้ ูกวิธี ประโยชน์ท่ไี ดร้ บั 1. หญิงตั้งครรภ์ตระหนักถึงความส�ำคัญของการดูแลรักษาสุขภาพช่องปาก และ รู้วิธีดูแลสุขภาพช่องปาก เพื่อลดปัญหาแทรกซ้อนทก่ี ระทบตอ่ การตัง้ ครรภ์และการคลอด 2. หญงิ ตงั้ ครรภ์ มที ัศนคตทิ ีด่ ตี อ่ การเข้ารับการตรวจ/รกั ษาสุขภาพชอ่ งปาก และร้ชู ว่ งเวลาทเี่ หมาะสมใน การเข้ารับการรักษาทางทันตกรรม 3. หญงิ ต้งั ครรภม์ ที กั ษะในการแปรงฟันและใช้ไหมขดั ฟัน สามารถดูแลสขุ ภาพชอ่ งปากไดอ้ ย่างมีคุณภาพ ระยะเวลาทง้ั หมด ๑ ชั่วโมง ๓๐ นาที ๓. สาธิต และฝึกปฏบิ ัติ รปู แบบ / วิธกี ารสอน ๑. บรรยาย ๒. กิจกรรมกลมุ่ 41 BBLProof

กิจกรรมท่ี 1 แม่ใสใ่ จดูแลรักษาฟัน ปอ้ งกันผลกระทบต่อลกู เมธินี คปุ พทิ ยานันท์ กิจกรรมน้ที �ำเพอื่ · ใหห้ ญงิ ตง้ั ครรภ์ และสามี รวู้ า่ ระยะตงั้ ครรภเ์ ปน็ ชว่ งเวลาทแี่ มม่ ปี ญั หาสขุ ภาพชอ่ งปากไดม้ ากกวา่ ชว่ งเวลา ปกติ และ รู้วา่ ปัญหาสขุ ภาพช่องปากทำ� ใหเ้ กิดปญั หาต่อการตัง้ ครรภ์ และการคลอดได้ · ใหห้ ญิงตั้งครรภ์ และสามี รู้และตระหนักถึงความสำ� คญั ของการดแู ลรักษาสขุ ภาพช่องปาก และ รู้วธิ ีดูแล สขุ ภาพช่องปาก เพอ่ื ลดปัญหาแทรกซอ้ นท่ีกระทบตอ่ การตัง้ ครรภแ์ ละการคลอด · ให้หญงิ ตงั้ ครรภ์ และสามี มีทัศนคตทิ ่ดี ีตอ่ การเข้ารับการตรวจ/รักษาสขุ ภาพชอ่ งปาก รู้ชว่ งเวลาที่เหมาะ สมในการเข้ารับการรกั ษาทางทนั ตกรรม เขา้ ใจกระบวนการรกั ษาท่ีเกยี่ วขอ้ ง และสอื่ สารกับทันตแพทย์ ได้ถกู ต้อง สง่ิ ท่ีไดจ้ ากการท�ำกิจกรรมน้ี · หญิงต้งั ครรภร์ วู้ ธิ ปี ฏิบัติตวั เพอ่ื ให้มีสขุ ภาพช่องปากที่ดี พรอ้ มทีจ่ ะเข้ารบั การตรวจสขุ ภาพชอ่ งปาก และ ปฏบิ ตั ติ ามคำ� แนะนำ� · สามรี บั รปู้ ญั หาทภ่ี รรยามคี วามเสยี่ งเพม่ิ ขน้ึ ในชว่ งตง้ั ครรภ ์ และสนบั สนนุ ภรรยาในการปฏบิ ตั ติ ามคำ� แนะนำ� หลักการและวิธกี ารส�ำคญั ขัน้ ตอนสำ�คัญ จดุ สำ�คัญ ๑. การเตรยี มความพร้อม : ผูส้ อนสร้างความคนุ้ เคย โดย · ซกั ถามพูดคยุ อย่างเป็นกันเอง การแนะน�ำตนเอง ทง้ั ผู้เรียนและผู้สอน · สถานที่ฝกึ ควรมีความเงียบสงบ ถา้ ว่นุ วาย เปดิ สมอง : โดยสร้างบรรยากาศการเรียนรู้ เพือ่ ใหผ้ ู้ เรยี นผ่อนคลาย เชน่ ใหห้ ายใจเข้าลึกๆ และค่อยๆ ผ่อน อกึ ทกึ ผ้เู รียนจะไม่มีสมาธเิ รยี นรู้ ลมหายใจออกช้าๆ โดยผู้สอนพูดน�ำดว้ ยนำ�้ เสยี งแผ่วเบา · สังเกตความพรอ้ มของผ้เู รียนจาก แววตา ให้ท�ำประมาณ ๔-๕ คร้ัง สหี นา้ น�้ำเสยี ง ท่าทาง ไม่บงั คบั ถ้าไม่พรอ้ ม ๒. การน�ำเข้าสูบ่ ทเรยี น : ผสู้ อนถามผู้เรยี นวา่ “คุณแม่ · หญิงตั้งครรภ์บางคนเคยมีปญั หาสุขภาพช่อง สงสัยไหมว่า มาฝากครรภท์ ำ� ไมต้องมาพบหมอฟนั ” ปากช่วงการต้ังครรภค์ รงั้ กอ่ น การกระตนุ้ ใหผ้ ู้ จากนัน้ สุม่ ถาม ประสบการณก์ ารต้งั ครรภ์ ครงั้ ก่อน เรียนพดู คุยตอบคำ� ถาม จะทำ� ให้ประเมนิ ความ ว่ามปี ัญหาอะไรบา้ ง รวมท้งั เคยมีปัญหาเก่ียวกบั เหงอื ก ร้/ู ความเข้าใจ และทัศนคติพื้นฐานทเี่ กี่ยวข้อง และฟันหรือไม่ อยา่ งไร ท�ำให้สามารถปรับกระบวน การเรยี นร้ใู ห้ สอดคลอ้ งเหมาะสมกับตนเองไดด้ ยี ิง่ ข้ึน · แสดงความเปน็ กนั เองให้ผู้เรยี นไมเ่ กร็ง รูส้ กึ อยากตอบอยากเลา่ ประสบการณ์ของตน 42 BBLProof

ขั้นตอนสำ�คญั จดุ สำ�คัญ ๓. ให้ความองค์ความรู้เร่ืองท่ี ๑ : ผู้สอนรวบรวมและสรุป · สงั เกตความสนใจ/ความเข้าใจของผู้เรยี น จาก ปญั หาสขุ ภาพ/สขุ ภาพชอ่ งปากทผ่ี เู้ รยี นบอก และอธบิ าย ปฏิกริ ิยาตอบโต้ การตั้งค�ำถาม เพิม่ เติม ตามใบความรทู้ ี่ ๑. เร่ือง “ปญั หาสขุ ภาพช่อง · เปิดโอกาสใหผ้ เู้ รยี นแสดงความคดิ เห็นอยา่ งทัว่ ปาก กบั การต้ังครรภ์” (อาจใช้ส่ือ Power Point หรือ ถงึ วิดิทัศน์ ประกอบการสอน) และกระตุ้นให้กลุ่มช่วยกัน · ถา้ ขอ้ สรปุ ไม่ครอบคลุม เพิ่มเติมใหส้ มบรู ณ์ สรปุ ความรู้ท่ไี ด้ ๔. ให้ความองค์ความรู้เรื่องท่ี ๒ : ผู้สอนกล่าวน�ำวา่ “ปญั หา · สังเกตความสนใจ/ความเข้าใจของผู้เรยี น จาก สขุ ภาพชอ่ งปาก เปน็ เรอื่ งทป่ี อ้ งกนั ไดไ้ มย่ ากถา้ คณุ แมใ่ สใ่ จ ปฏกิ ิรยิ าตอบโต้ การต้งั ค�ำถาม ท่จี ะเรยี นรู้และปฏบิ ัติ ซึง่ มีขอ้ แนะนำ� ดังน้ี” · เปิดโอกาสใหผ้ ู้เรียนแสดงความคิดเหน็ อยา่ งทว่ั ผูส้ อนอธบิ ายตามใบความรู้ท ่ี ๒. เรอ่ื ง “การดแู ลสขุ ภาพ ถึง ช่องปากชว่ งตงั้ ครรภ์” (อาจใชส้ ื่อ Power Point หรือวิดิ · ถ้าขอ้ สรุปไมค่ รอบคลุม เพิม่ เตมิ ใหส้ มบรู ณ์ ทัศน์ ประกอบการสอน) และกระตุ้นให้กลุ่มช่วยกันสรุป ความรู้ทไ่ี ด้ 5. ใหค้ วามองคค์ วามรูเ้ รอ่ื งที่ ๓ : ผ้สู อนถาม ปัญหาสขุ ภาพ ชอ่ งปากที่ผ้เู รยี นก�ำลงั ประสบ และอธบิ ายใหท้ ราบว่าโรค ฟันผุ/โรคเหงือกอักเสบระยะแรกๆ ไม่ได้ท�ำให้เจ็บปวด หรือไม่สบายตัว จึงไม่รู้ตัว เพ่ือไม่ให้โรคลุกลามจนเกิด ปญั หาตอ่ การตง้ั ครรภ์ จงึ ควรเขา้ รบั การตรวจชอ่ งปากกบั ทนั ตแพทย์ แตค่ ณุ แมอ่ าจกงั วล จงึ ควรทราบขอ้ ควรปฏบิ ตั ิ ในการไปตรวจรกั ษากบั ทนั ตแพทยใ์ นชว่ งการตง้ั ครรภด์ ว้ ย จากนน้ั ...ผูส้ อนอธบิ าย ตามใบความร้ทู ี่ ๓. เรื่อง “ทำ� ฟนั อยา่ งปลอดภยั ในช่วงตง้ั ครรภ”์ (อาจใช้ส่อื power point หรือวีดิทัศน์ ประกอบการสอน) และกระตุ้นให้กลุ่มช่วย กันสรุปความร้ทู ี่ได้ 6. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความรูค้ วามเขา้ ใจ:ใหผ้ ู้ · การถามตอ้ งไมเ่ ฉพาะเจาะจงผตู้ อบ ( เช่น ช่วงนี้ เรียนสะทอ้ นความรู้สกึ ส่ิงท่ีได้รับ มใี ครปวดฟนั หรอื มเี ลอื ดออกเวลาแปรงฟนั บา้ ง มีใครคิดว่าตัวเองมีฟันผุ มีหินปูน เหงือกบวม หรอื มีกลิ่นปากบา้ ง ถา้ ตอ้ งทำ� ฟนั ในชว่ งน้ีท่าน กลวั หรือกังวลอะไรหรอื ไม)่ · สังเกตความสนใจ/ความเข้าใจของผู้เรียน จาก ปฏกิ ิรยิ าตอบโต้ การตั้งค�ำถาม และเปดิ โอกาส ใหผ้ เู้ รียนแสดงความซักถามขอ้ สงสัย แสดงคดิ เหน็ อยา่ งทวั่ ถงึ ถา้ ขอ้ สรปุ ไมค่ รอบคลมุ เพม่ิ เตมิ ใหส้ มบรู ณ์ · ไมก่ ดดนั ในการสะทอ้ นความรสู้ กึ ในคทู่ ไี่ มพ่ รอ้ ม 43 BBLProof

ข้นั ตอนสำ�คญั จดุ สำ�คญั 7. การสรุปและน�ำไปใช้ : ผู้สอนมอบแบบบนั ทึกสุขภาพ · ชว่ ยแนะนำ� การเขียนขอ้ มลู สว่ นตวั ในแบบ ชอ่ งปาก และแนะน�ำให้ให้ผเู้ รยี นเขยี นขอ้ มลู ส่วนตวั ให้ บนั ทกึ สุขภาพชอ่ งปาก ให้ถูกตอ้ ง เรียบรอ้ ย เรยี บร้อยในแบบบันทึกสขุ ภาพช่องปาก (ตัวอย่างในใบ ความรูท้ ่ี ๔) รวมทัง้ ใหไ้ ปรบั การตรวจกบั ฝ่ายทนั ตกรรม หลงั จากไดฝ้ กึ ทกั ษะการแปรงฟนั และใชไ้ หมขัดฟันใน กิจกรรมท ่ี ๒ 44 BBLProof

กจิ กรรมท่ี 2 มาแปรงฟนั และ ใชไ้ หมขดั ฟันให้ถูกวิธี เมธินี คุปพทิ ยานนั ท์ กจิ กรรมน้ที �ำเพอ่ื · ให้หญงิ ตัง้ ครรภแ์ ละสามี เรยี นรแู้ ละฝึกทกั ษะการแปรงฟัน และใช้ไหมขดั ฟันได้อย่างมีคณุ ภาพ ส่งิ ท่ไี ด้จากการท�ำกิจกรรมนี้ · หญิงตงั้ ครรภ์และสามีสามารถแปรงฟันและใช้ไหมขดั ฟันไดอ้ ยา่ งถกู วิธี หลักการและวธิ กี ารสำ� คญั ขน้ั ตอนสำ�คญั จุดสำ�คญั 1. การเตรียมความพร้อม : ผ้สู อนให้ผเู้ รียนปรบมือเป็น · สังเกตความพรอ้ มและความสนใจ ของผเู้ รียนจาก จังหวะพร้อมๆ กัน เปน็ สัญญาณความพรอ้ มที่จะเรียน แววตา สหี น้า นำ�้ เสยี ง ทา่ ทาง ไม่บงั คับถา้ ไมพ่ รอ้ ม และฝกึ ปฏิบตั ิต่อไป · สยี อ้ มฟัน ใช้สยี อ้ มขนม1ซอง ผสมกบั นำ้� ๒๕ มิลลลิ ติ ร ๒. การน�ำเขา้ สบู่ ทเรียน : ผู้สอนแจก ไม้พนั ส�ำลี · แปรงสฟี ันใชแ้ ปรงขนออ่ นปลายขนแปรงมน ตรวจ ชดุ แปรง-ยาสฟี นั ใหผ้ ้เู รียนคนละ 1 ชุด สอบได้โดยถูแปรงเบาๆ บนหลงั มอื จะไมร่ ู้สึกเจ็บ · ยาสฟี ันควรเปน็ ยาสฟี นั ผสมฟลูออไรด์ 3. การให้องค์ความรู้ : ผู้สอนอธิบายประโยชน์ของการ · การสาธิต ควรเน้นที่การขยับโยกแปรงไปมาส้ันๆ ซ่ึง ใช้สีย้อมฟันในการฝึกแปรงฟัน และอธิบายวิธีใช้ไม้พัน จะเห็นขนแปรงแทรกไปท�ำความสะอาดบริเวณซอก ส�ำลีย้อมสฟี ัน เหงือก-ซอกฟัน เปรียบเทียบกับการขยับแปรงช่วง : ผสู้ อนอธบิ าย และสาธติ การแปรงฟนั วธิ ขี ยบั -ปดั และ ยาวๆ ซง่ึ ขนแปรงจะไมแ่ ทรกไปทำ� ความสะอาดบรเิ วณ การใชไ้ หมขดั ฟนั โดยใช้ สอ่ื รปู ภาพ หรอื โมเดลฟนั หรอื ดงั กลา่ ว เปดิ วิดิทศั น“์ การแปรงฟนั และใชไ้ หมขดั ฟัน” · ส่วนการใช้ไหมขัดฟันเน้นย�้ำเร่ืองการร้ังไหมให้เป็น : ผสู้ อนสรปุ ประเดน็ สำ� คญั ในการปฏบิ ตั ิ เนน้ ยำ�้ ใหแ้ ปรง รปู ตวั C เพื่อให้ไหมโอบรอบท�ำความสะอาดด้านขา้ ง ฟนั ใหท้ ัว่ ทกุ ซี่ ทุกดา้ น ให้ทวั่ ทง้ั ปาก รวมท้งั ใหแ้ ปรง ของฟัน ลิน้ ด้วย และใชไ้ หมขัดฟันด้วย 4. การสะท้อนกลบั และทดสอบความรู้ความเข้าใจ: · สถานที่ฝึกปฏิบัติควรมีกระจกส่องหน้าเพื่อให้เห็นจุด ให้ผู้เรยี นฝกึ ปฏิบตั ิ ย้อมสีฟัน แปรงฟนั และใช้ไหม ท่ีต้องใส่ใจแปรงฟัน และช่วยให้เรียนรู้การปฏิบัติได้ดี ขัดฟัน ยง่ิ ขนึ้ · ย้อมฟันเน้นบริเวณคอฟัน-ขอบเหงือกให้ระมัดระวังไม่ ให้สีย้อมฟันเปื้อนเสื้อผ้า เมื่อย้อมทั่วทุกซี่แล้วให้บ้วน ปาก · ห้ามดุ ถ้าผเู้ รยี นปฏบิ ัติไมถ่ กู ต้อง ผ้สู อนสังเกตการปฏิ บตั ิ ถา้ ปฏบิ ตั ิไม่ถกู ตอ้ งอธิบายใหเ้ หตุผลวา่ ทำ� ไมไมถ่ ูก ต้องพร้อมชี้แจงแก้ไขให้ถูกต้องทันที ถ้าปฏิบัติถูกต้อง ให้เน้นย้�ำในส่ิงท่ีท�ำถูกต้องพร้อมให้เหตุผลและชมเชย ให้กำ� ลังใจ 5. การสรุป:ผูเ้ รียนช่วยกนั สรุปข้ันตอนการแปรงฟันและ · ส้ันกะทัดรัด ถ้าสรุปไม่ถกู ต้องบอกวา่ ผดิ ตรงไหน ใช้ไหมขดั ฟัน และแกไ้ ขใหถ้ กู ตอ้ ง ถ้าสรปุ ถกู ต้อง ชมเชยใหก้ ำ� ลังใจ 45 BBLProof

ความสอดคลอ้ งของกจิ กรรมตามหลักการพฒั นาสมอง Brain-based Learning (BBL) 1. เป็นกระบวนการเรียนรูท้ ผ่ี ู้เรียนเข้าใจเหตุผล/ความส�ำคญั /ประโยชนข์ องการดแู ล/รักษาสขุ ภาพชอ่ งปาก ชว่ งการตัง้ ครรภ์ และมกี ารฝกึ ทกั ษะปฏบิ ตั ิ 2. ผเู้ รยี นได้เรียนรใู้ นบรรยากาศท่ีผ่อนคลายเปน็ กันเอง ไมเ่ รง่ รดั 3. มีสื่อทช่ี ่วยใหเ้ กิดจินตนาการ และทำ� ใหเ้ ขา้ ใจไดช้ ัดเจนขึ้น 4. เรยี นรู้ไดห้ ลายครัง้ โดยส่ืออาจนำ� ไปเปิดท่หี ้องทนั ตกรรมได้ ส่ือ/เครือ่ งมอื ๑. รปู ภาพ/ power point /วดี ทิ ศั น์ “ปญั หาสุขภาพชอ่ งปาก กบั การตั้งครรภ์”. ๒. รปู ภาพ/ power point /วดี ทิ ัศน์ “ การดูแลอนามยั ช่องปากช่วงการตัง้ ครรภ์ ๓. รูปภาพ/ power point /โมเดลฟัน/วดี ิทัศน์ “การแปรงฟัน และ ใช้ไหมขดั ฟันให้ถูกวิธี ๔ รูปภาพ/ power point /วดี ิทศั น์ “ท�ำฟันอย่างปลอดภยั ในช่วงตง้ั ครรภ”์ ๔. ชุดแปรงฟัน และสยี ้อมฟนั ไมพ้ นั ส�ำลี กระจก (ใชฝ้ ึกปฏบิ ัติ) ๕. แบบบันทกึ สุขภาพช่องปาก การวัดประเมินผลกจิ กรรม 1. จากการสงั เกตปฏิกริ ยิ าตอบโต้ การต้ังค�ำถามของผู้เรยี นและการฝึกปฏบิ ตั ิ 2. จากแบบประเมินผลการจดั กจิ กรรม 3. จากการประเมนิ การเข้ารบั การตรวจ/รักษากบั ทันตแพทย์ 46 BBLProof

ใบความรูท้ ่ี ๑ “ปัญหาสขุ ภาพช่องปาก กับการตงั้ ครรภ์” ช่วงเวลาต้ังครรภ์ หญิงตั้งครรภ์จะมีความเส่ียงที่จะเป็นโรคในช่องปากมากกว่าช่วงเวลาอ่ืน โรคในช่องปากนี้ คือ โรคฟนั ผุ และ โรคเหงอื กอักเสบ หรอื ปรทิ ันตอ์ กั เสบ โรคฟนั ผ ุ เกดิ จากการทเ่ี ราชอบกนิ ขนมจบุ จบิ และไมแ่ ปรง ฟันให้สะอาด เช้ือโรคฟันผุที่เกาะอยู่บนผิวฟันจึงสร้างกรด โดยใช้แป้งและนำ้� ตาลท่ตี กค้างในชอ่ งปาก เม่ือผิวฟันสมั ผสั กรดบอ่ ยๆ จึงเกดิ รูผุข้นึ โรคฟันผรุ ะยะแรกๆ ไม่เจบ็ ปวด ท�ำให้ไม่รตู้ ัว จนเมอื่ รูผทุ ะลุโพรงประสาทฟนั เกดิ การอกั เสบ จะปวดฟันอยา่ ง รนุ แรง และเชอื้ โรคอาจแพรก่ ระจายเข้าส่รู ่างกายได้ การที่หญิงต้ังครรภ์มีความเสี่ยงท่ีฟันจะผุมากข้ึน ไม่ใช่เพราะลูกในครรภ์แย่งแคลเซียมจากฟันแม่ แต่เกิดจาก แม่กนิ จุบจิบ กนิ ของเปรยี้ ว และบางคนยังมอี าการอาเจียนแพท้ ้อง การกินจุบจบิ ทำ� ใหม้ ีกรดเกิดขึ้นตอ่ เนอ่ื ง รวมทั้งของ เปร้ยี ว และน�้ำยอ่ ยยงั มฤี ทธ์เิ ปน็ กรดจึงกัดกร่อนผวิ ฟนั ให้เปน็ เป็นรูผุเพิม่ ข้ึน แมท่ เี่ ปน็ โรคฟันผแุ ละไมร่ ักษาเมื่อเลยี้ งดู ลูก ก็จะท�ำใหล้ กู มีความเสยี่ งทจ่ี ะเปน็ โรคฟันผุมากขนึ้ ด้วย โรคเหงอื กอกั เสบ เกดิ จากเชอ้ื โรคในคราบขฟี้ นั ทผ่ี วิ ฟนั บรเิ วณคอฟนั และขอบเหงอื กสรา้ งสารพษิ ทำ� ใหเ้ หงอื ก อกั เสบบวมแดง ในรายที่มีอาการรนุ แรงโรคจะลุกลาม ทำ� ให้กระดกู รอบๆ รากฟนั ถูกท�ำลาย ฟันโยก เรียกว่าเปน็ โรค ปริทันตอ์ ักเสบ โรคเหงอื กอักเสบ และปรทิ ันตอ์ กั เสบส่วนใหญไ่ มท่ �ำให้เกิดอาการเจ็บปวด เราจงึ เป็นโรคนีแ้ บบไมร่ ้ตู ัว อาการ ที่สงั เกตได้คือ มเี ลือดออกเวลาแปรงฟนั มีกลิน่ ปาก และมหี นิ ปูนเกาะทีฟ่ นั 47 BBLProof

ส�ำหรบั หญงิ ตัง้ ครรภ์ การเปล่ียนแปลงของฮอร์โมนในช่วงตงั้ ครรภ์ ทำ� ให้ร่างกายมีปฏกิ ิริยาไวต่อสารพษิ เพ่ิมข้ึน เหงอื กจงึ อักเสบ และลุกลามเป็นปรทิ ันตอ์ ักเสบได้งา่ ยกวา่ ชว่ งเวลาอื่น และโรคเหงือกอักเสบ หรือปริทนั ต์ อักเสบ ยังส่งผลกระทบต่อการต้ังครรภ์ และการคลอด ท�ำให้ มีความเสี่ยงท่ีจะมีปัญหาการแท้ง การคลอดก่อน กำ� หนด และทารกแรกคลอดมนี ้�ำหนกั ตัวน้อย ทารกท่ีคลอดก่อนก�ำหนด จะมีน้�ำหนักตัวน้อย อวัยวะ ต่างๆ ยังไมส่ ามารถท�ำงานได้อยา่ งสมบูรณ์ โดยเฉพาะอยา่ งยิ่ง ระบบการหายใจ ทำ� ใหต้ อ้ งดแู ลเปน็ พเิ ศษ จงึ มคี า่ ใชจ้ า่ ยสงู เปน็ ภาระทางเศรษฐกิจของครอบครัวและประเทศชาติ นอกจากน้ี การคลอดก่อนก�ำหนด เป็นสาเหตุการตายของทารกที่พบบ่อย และอาจท�ำให้ทารกพิการ รวมท้ังยังมีผลกระทบต่อการเจริญ เติบโต และพฒั นาการของเดก็ ในระยะยาว 48 BBLProof

ใบความรู้ท่ี ๒ การดูแลอนามยั ชอ่ งปากช่วงการตง้ั ครรภ์ เพ่ือให้คณุ แมม่ ีอนามยั ช่องปากท่ีดี คุณแมค่ วรปฏบิ ตั ิตวั ดงั นี้ 1. แปรงฟันอย่างน้อย วันละ ๒ ครั้ง (คร้ังส�ำคัญที่สุดคือ การแปรงฟันหลัง อาหารเย็นก่อนเข้านอน เพราะเวลาหลับการหล่ังของน�้ำลายน้อยลง ท�ำให้ ลดการชะล้างในช่องปาก) หรือแปรงฟันทุกครั้งหลังรับประทานอาหาร โดย ใช้แปรงสีฟันขนอ่อน และยาสีฟันผสมฟลูออไรด์ (ควรใช้ ฟลูออไรด์เพ่ือช่วย ปอ้ งกนั การสลายของแร่ธาตุบรเิ วณผิวเคลือบฟนั ) 2. ควรใช้ไหมขดั ฟันอย่างน้อย วันละครง้ั เพื่อขจัดคราบจุลินทรียบ์ ริเวณซอก ฟนั (คราบจลุ นิ ทรยี ์ หรอื ขฟี้ นั มเี ชอื้ จลุ นิ ทรยี ท์ เี่ ปน็ สาเหตทุ ำ� ใหฟ้ นั ผุ และเหงอื ก อักเสบ) 3. หลงั รบั ประทานอาหารถา้ ไมส่ ะดวกทจ่ี ะแปรงฟนั ควร เคี้ยวหมากฝร่ังปราศจากน�้ำตาลหรือหมากฝรั่งผสมไซลิทอล เพื่อกระตุ้นการหล่ังของนำ�้ ลาย ซ่งึ จะชว่ ยชะลา้ งชอ่ งปาก 4. ควรบริโภคอาหารท่ีมนี ำ้� ตาล ในมอ้ื อาหารเทา่ นน้ั การรบั ประทานระหว่างม้อื อาหารจะท�ำใหม้ นี ำ�้ ตาลตกค้างในชอ่ ง ปากมาก จงึ ทำ� ใหฟ้ นั ผไุ ดม้ าก 5. เลอื กดม่ื นำ้� เปลา่ หรอื นมไขมนั ตำ่� แทนนำ�้ อดั ลมและนำ�้ หวาน เพอื่ ลดการตกคา้ งของนำ�้ ตาลในชอ่ งปาก และเพม่ิ สาร อาหารแคลเซยี มให้กบั หญงิ ตั้งครรภ ์ 6. เลอื กบรโิ ภคผลไม้สดแทนนำ้� ผลไม ้ เพอื่ ใหไ้ ด้กากใยอาหาร และการเคี้ยว ยังช่วยกระตนุ้ การหลงั่ ของน�้ำลาย จึงช่วยชะล้างช่องปากได้ 7. ถา้ เกิดอาการคล่ืนไส้ อาเจยี น ควรปฏบิ ตั ติ ัวดงั น้ี ๗.๑ รบั ประทานอาหาร ครั้งละน้อย ๆ แต่เพ่ิมจ�ำนวนครั้งเพอ่ื ใหไ้ ดส้ าร อาหารเพียงพอ ๗.๒ ใชผ้ งฟู (baking soda หรอื sodium bicarbonate) ประมาณ 1 ช้อน ชา ผสมในนำ้� 1 แกว้ อมบ้วนปากหลังอาเจยี น เพ่อื ปรบั สภาพกรดในชอ่ ง ปากใหเ้ ป็นดา่ ง หรอื แปรงฟันหลงั อาเจยี น โดยใชแ้ ปรงสฟี นั ขนอ่อน และ ยาสฟี นั ผสมฟลูออไรด์ ๘. ไม่สบู บุหร่ี ดืม่ สรุ า เพราะจะท�ำให้ลกู พกิ าร หรือผดิ ปกติได้ เพ่ือใหห้ ญิงตัง้ ครรภแ์ ปรงฟนั ตนเองได้อย่างมคี ณุ ภาพ ควรฝกึ หญงิ ตั้งครรภ์แปรงฟัน วธิ ีขยับ-ปัด โดยใชส้ ีย้อมคราบ จุลนิ ทรีย์ เพื่อใหท้ ราบว่ามีบรเิ วณใดบา้ งทย่ี งั ทำ� ความสะอาดไดไ้ ม่ดี จะไดใ้ ส่ใจต่อการแปรงฟันบริเวณน้ันให้มากขนึ้ (plaque control) 49 BBLProof

ใบความรู้ที่ ๓ ท�ำฟนั อย่างปลอดภัยในช่วงตงั้ ครรภ์ ในกรณีที่หญิงต้ังครรภ์มีปัญหาสุขภาพช่องปาก ควรไปรับบริการตรวจรักษาตามการนัดของทันตแพทย์ การ รักษาทางทันตกรรมในช่วงการตั้งครรภ์สามารถท�ำได้ โดยช่วงเวลาท่ีเหมาะสมที่สุดที่จะไปรับบริการรักษาปัญหาใน ชอ่ งปากคอื ระยะ 2nd Trimester ซึง่ เป็นช่วงเวลาระหวา่ งอายคุ รรภ์ 4 – 6 เดือน หรือระหวา่ งสัปดาหท์ ่ี ๑๔- ๒๐ ในชว่ งอายคุ รรภ์ ๑-๓ เดอื นแรก ไม่เหมาะจะไปรบั บริการทันตกรรม เพราะหญิงตัง้ ครรภ์มกั มีอาการแพ้ทอ้ ง และ อาจเกดิ ความเครียดไดง้ า่ ย ส่วนระหว่างช่วงอายุครรภ ์ ๗-๙ เดือน ครรภจ์ ะมีขนาดใหญ่ ไม่สะดวกทจี่ ะนอนทำ� ฟัน ในการใหบ้ รกิ ารแกห่ ญงิ ตงั้ ครรภ ์ ทนั ตแพทยผ์ ใู้ หก้ ารรกั ษาจะระมดั ระวงั ทงั้ สขุ ภาพคณุ แม่ และลกู ในครรภ์ ถา้ จำ� เปน็ ตอ้ ง X-ray จะมเี สอ้ื ตะกว่ั ปอ้ งกนั รงั สไี มใ่ หม้ ี อนั ตรายกบั ลกู ในครรภ์ ในการวางแผนใหบ้ รกิ ารแกห่ ญงิ ตง้ั ครรภ ์ ทนั ตแพทยจ์ ะตอ้ ง พิจารณาปจั จยั เกยี่ วข้องอืน่ ๆ ดว้ ย เชน่ สภาวะสขุ ภาพทั่วไป และการได้รับยา อายุ ครรภ์ พฤตกิ รรมของหญิงตงั้ ครรภท์ ่อี าจเป็นผลเสยี ต่อสขุ ภาพ รวมทง้ั สภาวะจติ ใจ และทศั นคติทม่ี ีต่อการเขา้ รบั บรกิ ารทนั ตกรรม สำ� หรบั หญงิ ตงั้ ครรภท์ กี่ ลวั การทำ� ฟนั และมคี วามเครยี ด ควรสอื่ สารใหท้ นั ตแพทยผ์ รู้ กั ษารบั รคู้ วามรสู้ กึ ของ ตน เพื่อจะได้วางแผนการรักษาได้ถูกต้องเหมาะสม อย่างไรก็ตามถ้ามีปัญหาในช่องปากควรได้รับการรักษา เพราะ ถ้าปลอ่ ยไว้ ปัญหาจะยง่ิ ลกุ ลามและมีผลเสยี มากขนึ้ กรณที ่ีหญงิ ตงั้ ครรภ์เครยี ด กลวั การท�ำฟนั ทันตแพทยจ์ ะพจิ ารณา รักษาเฉพาะทจ่ี ำ� เปน็ มากๆ หรือรกั ษาแบบชั่วคราวเพ่อื ไม่ใหโ้ รคลกุ ลาม และนดั ให้มารับการรกั ษาตอ่ เมื่อคลอดลูกแล้ว การรักษาแบบชวั่ คราวจะท�ำไดเ้ รว็ กวา่ และไมค่ อ่ ยเจบ็ หญิงต้ังครรภจ์ งึ ไม่ควรกงั วลตอ่ การไปรักษาทางทันตกรรม ทสี่ ำ� คญั ตอ้ งเนน้ ยำ�้ คอื การดแู ลรกั ษาความสะอาดของชอ่ งปากดว้ ยการแปรงฟนั และใชไ้ หมขดั ฟนั และการดแู ล เร่อื งอาหารการกินซึ่งไดแ้ นะน�ำมาแลว้ ในตอนตน้ 50 BBLProof

ใบความรทู้ ่ี ๔ แปรงฟัน และ ใชไ้ หมขดั ฟนั ให้ถูกวธิ ี วธิ ดี แู ลอนามยั ช่องปากทม่ี ีประสิทธภิ าพมากที่สดุ คอื การแปรงฟัน แตค่ นจ�ำนวนมากแปรงฟนั ไม่ถกู วิธี จงึ ท�ำให้ ไมม่ ปี ระสทิ ธผิ ลในการปอ้ งกนั โรคฟนั ผุ และโรคเหงอื กอกั เสบ การแปรงฟนั ทถ่ี กู วธิ ี ตอ้ งสามารถขจดั คราบจลุ นิ ทรยี ท์ ต่ี วั ฟัน คอฟนั และขอบเหงือก ซ่ึงวิธแี ปรงฟันที่เหมาะสมและตอบโจทยน์ ค้ี ือ การแปรงฟนั วิธขี ยับปัด การแปรงฟันท่ถี กู วธิ ี (การแปรงฟนั วธิ ีวิธีขยับปัด) ๑. จับแปรงเบาๆ ไม่ตอ้ งกำ� จนแนน่ วางแปรงให้ขนแปรงขนานกบั ตวั ฟัน และหนา้ ตัดขนแปรงอยูบ่ ริเวณคอฟนั และขอบเหงอื ก จากนน้ั เอียงแปรงเล็กน้อย ใหข้ นแปรงทำ� มุมประมาณ 45 องศากบั ตัวฟนั ๒. ขยับโยกแปรงไปมาเบาๆ ๓-๔ คร้ัง ขนแปรงจะแทรกเขา้ ไปท�ำความสะอาดบริเวณคอฟนั ซอกฟนั รอ่ งฟัน และขอบเหงือก จากนั้นหมุนข้อมือปัดขนแปรงไปทางปลายฟัน ใหข้ นแปรงขดั ทำ� ความสะอาดตัวฟัน ๓. ท�ำซ�้ำที่เดิม ๓-๔ ครงั้ แล้วขยับไปแปรงฟันบริเวณถัดไปดว้ ยวธิ ีเดยี วกัน แปรงให้ทั่วทกุ ซ่ี ทง้ั ฟันบนและฟัน ล่าง ท้ังด้านใน และด้านนอก ๔. แปรงฟนั หนา้ ด้านใน ทงั้ บน และลา่ ง โดยปรบั การวาง แปรงในแนวตง้ั เพอ่ื ใหแ้ ปรงฟนั ในบรเิ วณนไ้ี ดส้ ะดวก ดงึ แปรง ขน้ึ -ลง ใหข้ นแปรงสัมผัสตวั ฟันทลี่ ะซ่ี จนครบทกุ ซ่ี ๕. แปรงฟนั ด้านบดเค้ียว ใหว้ างขนแปรงบนด้านบดเค้ียว ถู แปรงไปมา 51 BBLProof

๖. แปรงล้ิน ใหว้ างขนแปรงบนลน้ิ สว่ นทล่ี กึ ทสี่ ุด กดขนแปรงเบาๆ แลว้ ลากขนแปรงออกมา ขอ้ ควรระวงั 1. เพอื่ ไมใ่ หข้ นแปรงทำ� อนั ตรายขอบเหงอื ก การแปรงฟนั วธิ ขี ยบั ปดั ควรใชแ้ ปรงสฟี นั ขนแปรงออ่ น และปลายขน แปรงมน ทดสอบไดโ้ ดยวางขนแปรงบนหลงั มือ ลากแปรงไปมา จะไม่รูส้ กึ เจ็บ 2. การแปรงฟันแต่ละคร้ังควรใช้เวลาไม่ต่�ำกว่า ๒ นาที เพ่ือให้แปรงฟันให้ทั่วทุกซ่ีทุกด้าน และให้ฟลูออไรด์ใน ยาสฟี นั มเี วลาทำ� ปฏกิ ริ ยิ ากบั ผวิ เคลอื บฟนั ซงึ่ จะชว่ ยใหเ้ คลอื บฟนั แขง็ แรงมากขน้ึ ทส่ี ำ� คญั ไมค่ วรกนิ อาหารหลงั แปรงฟนั อยา่ งนอ้ ย ๒ ช่วั โมง การใชไ้ หมขัดฟัน การแปรงฟันอย่างเดียวยงั ไม่สามารถขจัดคราบจุลินทรียบ์ รเิ วณซอกฟันได ้ ท�ำให้บรเิ วณนเ้ี กิดฟันผุหรือเหงือก อกั เสบไดง้ ่าย จึงควรขจดั คราบจลุ นิ ทรยี ์ในบรเิ วณน้ีโดยใช้ไหมขดั ฟัน ซ่ึงมวี ิธใี ช้ดังน้ี 1. ดึงไหมยาวประมาณ ๘ น้ิว ผูกหัวท้ายใหแ้ นน่ เพือ่ ให้ไหมขดั ฟันเปน็ วงกลม 2. ใชน้ ิ้วชี้ และน้วิ โป้งจบั ไหม ใหต้ งึ ห่างกนั ประมาณ ๑ นิ้ว ดงึ ไหมให้แทรกเข้าระหว่างซฟ่ี ัน จากนั้นดึงให้ โอบตัวฟันด้านใดดา้ นหนงึ่ เปน็ รปู ตัว C ขยับไหมไปมาแลว้ ดงึ ขึ้น 3. ขยับไปใชไ้ หมบรเิ วณถัดไป ดึงไหมโอบรอบฟนั อีกด้าน ขยับไหมไปมาแลว้ ดงึ ขึน้ 4. ทำ� เชน่ นี้ในทกุ ๆ ดา้ นของฟนั ท่อี ยชู่ ิดกนั 52 BBLProof

แบบบันทกึ สุขภาพชอ่ งปากหญงิ ตั้งครรภ์ HN…………………………. วนั ที่ ตรวจฟัน............................................................. ช่ือ-สกลุ .................................... อายุ..............อาชพี ........................ เลขบัตรประชาชน................................... โทรศัพท์ติดต่อ....................................... ทอี่ ยู่................................................................................................. สทิ ธิรักษาพยาบาล ( ) ราชการ ( ) รัฐวิสาหกิจ ( ) บัตรทอง ( ) ประกนั สงั คม ( ) ช�ำระเอง ขอ้ มูลสขุ ภาพและการต้ังครรภ์ ตั้งครรภ์ที่.............อายุครรภ.์ ...........สปั ดาห์ ภาวะครรภ์ ( ) ปกติ ( ) มปี ัญหา.................................. โรคประจ�ำตัว............................................................... แพย้ า.................................................................... ประสบการณก์ ารทำ� ฟนั ( ) ไม่มี ( ) มี.................................................. ( ) กลัว ( ) ไมก่ ลวั ฟนั ผุ # สภาวะฟนั ผลตรวจสขุ ภาพชอ่ งปาก ฟนั สึก # เหงือก ฟนั คุด # ฟันเทียม # ( ) เหงือกปกติ ( ) เหงอื กอกั เสบระดบั ( ) มีหนิ นำ้� ลาย ชนิด ( ) ปรทิ นั ต์อักเสบ การใหก้ ารรักษา คร้งั ท่ี ๑ วนั ท่.ี ...................สภาพชอ่ งปาก ( ) สะอาด ( ) ไมส่ ะอาด การรักษา...................................... ครัง้ ที่ ๒ วันท.่ี ...................สภาพชอ่ งปาก ( ) สะอาด ( )ไม่สะอาด การรักษา....................................... ครัง้ ท่ี ๓ วนั ท.่ี ...................สภาพชอ่ งปาก ( ) สะอาด ( ) ไมส่ ะอาด การรักษา...................................... ภาวะ การคลอด ( ) คลอดปกติ ครบกำ� หนดท.่ี .......................สัปดาห์ นำ�้ หนักเดก็ ................................กรัม ( ) คลอดกอ่ นก�ำหนดที่ .........................สัปดาห์ นำ้� หนกั เด็ก............................................................กรัม สขุ ภาพเดก็ ( ) ปกติ ( ) มปี ญั หา................................................................................................. 53 BBLProof

นมแม่ 54 BBLProof

แผนการสอนท่ี 3 การเลยี้ งลูกดว้ ยนมแมส่ ่คู วามยง่ั ยืน เป้าหมายรวม : สมองใส ปัญญาดี สรา้ งเสริมสายสัมพันธ์ มุ่งมัน่ ใหเ้ ดก็ ไทย ไดก้ นิ นมแม่ สาระส�ำคัญ 1. เด็กไทยไดก้ นิ นมแม่อย่างน้อย 6 เดอื น 2. การให้นมแม่ทถ่ี กู วธิ ี และมีนำ�้ นมเพยี งพอ 3. การตรวจและแกไ้ ขปัญหาหัวนมท่ีผิดปกตริ ะหวา่ งต้งั ครรภ์ 4. การเตรยี มความพรอ้ มในการให้นมแมเ่ ม่อื จะไปท�ำงานนอกบา้ น 5. การแกป้ ัญหาและอปุ สรรคในการเล้ียงลกู ด้วยนมแม่ กจิ กรรมทก่ี �ำหนด กจิ กรรมท่ี 1 : เตรียมเตา้ ให้เจ้าตัวนอ้ ย เมื่อแมต่ งั้ ครรภ์ กจิ กรรมท่ี 2 : แม่ไปท�ำงาน หนูกย็ ังกินนมแม่ได้ กิจกรรมท่ี 3 : ปัญหานมแมแ่ ก้ไขได้ ประโยชนท์ ่ไี ด้รับ หญิงตั้งครรภ์ได้เตรียมความพร้อมการให้นมแม่ โดยได้รับการดูแลแก้ไขหัวนมที่ผิดปกติ ท�ำให้ลูกดูดนมแม่ อย่างมปี ระสทิ ธิภาพเมื่อหลงั คลอดและเมื่อมปี ัญหาการเล้ียงลูกด้วยนมแม่ สามีและครอบครัวสามารถแกไ้ ข ช่วยเหลือ ไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ ง ถงึ แมต้ อ้ งออกไปทำ� งานนอกบา้ นกย็ งั ใหล้ กู ดดู นมแมอ่ ยา่ งเดยี ว อยา่ งนอ้ ย 6 เดอื น และควบคกู่ บั อาหาร ตามวัยจนถงึ 2 ขวบหรอื นานกว่านัน้ ทำ� ใหล้ ูกไดร้ ับอาหารท่ีเปน็ ทนุ สมอง ทนุ ร่างกาย ทนุ อารมณ์ และจิตใจอย่างเตม็ ที่ เพราะเป็นระยะท่ีสมองโตเร็วทสี่ ดุ หลังเกิด ระยะเวลาทั้งหมด 110 นาที รปู แบบ / วิธีการสอน 1. บรรยาย 2. ทำ� กิจกรรมกลุ่ม /รายบุคคล 3. สาธติ และปฏบิ ัติจริง จำ� นวนผ้รู บั บรกิ าร 5 – 10 คน 55 BBLProof

กิจกรรมการสอน กิจกรรมท่ี 1 : เตรียมเตา้ ให้เจ้าตวั นอ้ ย เม่ือแมต่ ั้งครรภ์ นงลักษณ์ สมรปู , ภทั ราภรณ์ เอมยา่ นยาว กจิ กรรมนที้ �ำเพอื่ · ให้หญิงตัง้ ครรภไ์ ดร้ บั การตรวจความผิดปกติของหัวนมและการแก้ไข · ใหห้ ญงิ ต้ังครรภฝ์ กึ ปฏิบตั กิ ับอุปกรณแ์ ก้ไขหัวนม · ใหห้ ญงิ ต้ังครรภ์มีทักษะการอุ้มลูกดดู นมส�ำหรับแม่ที่มีปญั หาหัวนมผดิ ปกติ · ใหห้ ญงิ ตง้ั ครรภไ์ ดร้ บั การติดตามและประเมนิ ผล จนมีความพร้อมก่อนคลอด สง่ิ ท่ีไดจ้ ากการท�ำกจิ กรรม · หญงิ ตัง้ ครรภ์ได้รับทราบ และเข้าใจความผิดปกตขิ องหวั นม · หญงิ ต้งั ครรภ์มีทกั ษะในการแก้ไขปัญหาหัวนมผดิ ปกตแิ ละสามารถน�ำไปปฏิบัติเองได้อย่างถกู ต้อง · หญิงตัง้ ครรภ์มที กั ษะเบือ้ งต้นในการอมุ้ ลกู ดดู นมที่ถูกตอ้ ง · หญงิ ต้ังครรภ์ลดความวติ กกงั วลในการทีจ่ ะเลยี้ งลูกดว้ ยนมแม่ใหป้ ระสบความสำ� เร็จ หลักการและวธิ ีการส�ำคัญ จุดสำ�คัญ · บรรยากาศผอ่ นคลายเปน็ กนั เอง ขน้ั ตอนสำ�คัญ · แยกสามใี หอ้ ยูเ่ ป็นสัดส่วน 1. การเตรยี มความพร้อม · สงั เกตสหี น้า ความผ่อนคลาย และเมื่อลืมตา สงั เกต : ผู้สอนสรา้ งความคุ้นเคยโดยการแนะนำ� ตนเองท้ัง แววตา สีหนา้ รอยยมิ้ ของผเู้ รยี น ผเู้ รียนและผู้สอน : พูดคุยเพ่อื ลดความกังวล และการเขินอายในการ · กระตุ้นให้ทกุ คนมีสว่ นร่วมในการทำ� กจิ กรรม ตรวจเตา้ นม และหวั นม เปดิ สมอง : หลบั ตา หายใจเข้าออกลึกๆ · สน้ั กะทดั รดั และเข้าใจงา่ ย จนิ ตนาการภาพฝันของลกู ไปพร้อมปดิ ตาลง · กรณีมปี ระวัติ เคยแทง้ หรอื มเี ลอื ดออกผิดปกตคิ วร และฟังเพลง “อิ่มอุ่น” 3 นาที แล้วลมื ตาข้ึน เปิดโอกาสให้ เลา่ ภาพฝนั งดการใชอ้ ุปกรณแ์ กไ้ ขหัวนมเพราะอาจท�ำใหม้ ดลูก 2. การนำ� เข้าสบู่ ทเรียน : สอบถามประวัตกิ ารต้งั หดรดั ตัว ท�ำให้เกดิ การคลอดก่อนก�ำหนด ครรภใ์ นครัง้ ก่อนเคยมอี าการผิดปกติ อยา่ งไรบา้ ง 3. การใหอ้ งคค์ วามรู้ : ผู้สอนอธิบายถงึ ความสำ� คัญของการตรวจ/ เตรยี มหัวนมเพ่ือเตรียมความพร้อมในการใหน้ มลูก (ตามใบความรทู้ ่1ี ) : สอบถามประวัติการต้งั ครรภ์ และการคลอด เพอ่ื ป้องกนั ภาวะ การกระตุน้ การหดรดั ตวั ของมดลกู 56 BBLProof

ขั้นตอนสำ�คญั จดุ สำ�คัญ การตรวจหัวนม · จัดสถานทใี่ ห้มคี วามเปน็ ส่วนตัวและมดิ ชดิ : ผูส้ อนตรวจเต้านมและหัวนมหญิงตง้ั ครรภท์ ี บรรยากาศผอ่ นคลายเปน็ กนั เอง ละคน และแจ้งผลการตรวจให้ทราบ พรอ้ มท้ัง อธิบาย · ถา้ ผเู้ รยี นบางคนยงั แสดงอาการเขินอายทางแววตา สหี น้า นำ�้ เสยี ง และท่าทาง ผู้สอนต้องบรหิ ารจัดการ ใหถ้ ูกต้องเหมาะสม เปิดวีดทิ ัศน์ · ถา้ ผเู้ รยี นสรุปประเด็นส�ำคัญไดไ้ ม่ถกู ตอ้ ง ผสู้ อน : เร่อื งการแกไ้ ขปัญหาหวั นมท่ีผิดปกติ แล้ว ต้องบอกวา่ ผดิ เพราะอะไร แล้วแก้ไขให้ถกู ตอ้ ง สอบถามความเข้าใจและชว่ ยกนั สรุปความรทู้ ี่ได้ พร้อมท้ังเติมเตม็ ประเดน็ ส�ำคญั ท่ีหายไป รับ 4. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความร้คู วามเข้าใจ : · ให้ระมัดระวังในการใช้อปุ กรณแ์ กไ้ ขหวั นม เพราะ ผ้สู อนสาธติ วธิ ีการใช้อปุ กรณแ์ กไ้ ขหวั นมแล้วให้ผเู้ รยี น หากใชแ้ รงดึงมากอาจท�ำใหห้ ัวนมเจ็บและทำ� ให้ ฝึกปฏิบัตกิ ับหัวนม เต้านมของตนเอง (ตามใบความรู้ มดลกู หดรดั ตัวและเกดิ การคลอดก่อนก�ำหนดได้ ท่ี 2) เปดิ โอกาสให้ซกั ถามปัญหา · ถา้ ปฏิบัตถิ กู ต้องอธบิ ายและให้เหตผุ ล กลา่ วชมเชย ใหผ้ ู้เรยี นฝึกทักษะทา่ อ้มุ ลกู ดดู นมตนเอง ให้กำ� ลงั ใจ : (ตามใบความรทู้ ี่ 3 ) เปดิ โอกาสให้ซกั ถามปัญหา และแจกแผ่นพับ · กรณีที่ผู้เรียนยงั ใช้อปุ กรณไ์ มถ่ กู ต้อง ตอ้ งอธิบายให้ 5. การสรปุ : ใหผ้ เู้ รียนรว่ มกันสรุปข้ันตอนการแก้ไข เหตผุ ลว่าท�ำไมไม่ถูกตอ้ งและด�ำเนินการแกไ้ ขใหถ้ ูก ปัญหาหวั นมที่ผดิ ปกติและทกั ษะการให้นมลูกท่ถี กู ตอ้ ง ตอ้ งทนั ที การประเมนิ และติดตามผล : ผ้สู อนนัดติดตามเพอ่ื ประเมนิ ผลการใช้อุปกรณแ์ ก้ไข · เนน้ ถึงความแตกตา่ งของท่าใหน้ มลกู ระหว่างแม่ท่ีมี ปญั หาหัวนม เปน็ ระยะๆหา่ งกนั 1-2 เดือน ปญั หาหัวนมกบั แมท่ ม่ี ีหัวนมปกติ · เนอื้ หาครอบคลมุ ประเด็นส�ำคญั และมภี าพประกอบ · หากเนอื้ หาที่สรุปไมค่ รบถ้วน ผูส้ อนตอ้ งสรุปเพ่มิ เติม ใหส้ มบรู ณ์ · นดั ประเมนิ ผลอย่างนอ้ ย 2 คร้งั กอ่ นคลอด เพอ่ื ให้การเรียนรู้และการปฏบิ ตั ิได้ผลดี ความสอดคล้องของกิจกรรมตามหลักการ Brain-based Learning (BBL) ปัญหาหัวนมผิดปกติในแม่ท่ีเล้ียงลูกด้วยนมแม่ อาจเป็นปัญหาท่ีคุณแม่ไม่เคยได้รับรู้มาก่อน ท�ำให้เกิด ความเครียดและไมม่ ีความมัน่ ใจในการเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแม่ ต้องเผชิญอย่โู ดยไมค่ าดคดิ ฉะนน้ั การสอนและการนำ� ความ รู้ ทสี่ รา้ งความเขา้ ใจ เชอื่ มโยงระหวา่ งสงิ่ ทเ่ี รยี นกบั ชวี ติ จรงิ ในปญั หาทค่ี ณุ แมพ่ บ และไดท้ ดลองลงมอื ปฏบิ ตั จิ รงิ จะสง่ ผล ต่อการเรียนร้ทู มี่ ปี ระสทิ ธภิ าพมากขนึ้ 57 BBLProof

ระยะเวลา 20 นาที สื่ออุปกรณ์ 1. ใบความรู้ ภาพพลกิ แผน่ พบั การแก้ไขปัญหาหวั นมทผ่ี ิดปกติและการจัดทา่ ให้นม 2. เตา้ นมจำ� ลอง ตกุ๊ ตาทารกจำ� ลอง 3. อุปกรณ์แก้ไขหวั นม ปทมุ แกว้ nipple puller syringe puller 4. วีดิทัศน์ เร่ืองการแกไ้ ขปญั หาหัวนมทผ่ี ิดปกติ การประเมินผล 1. สงั เกตจากการฝกึ ปฏบิ ตั จิ ริง 2. การตอบข้อซักถาม 58 BBLProof

ใบความรทู้ ่ี 1 ทำ� ไมต้องตรวจหวั นมและเตา้ นม เม่ือตั้งครรภ์ การเปลยี่ นแปลงของเตา้ นม ในระหวา่ งตง้ั ครรภ์ จะมฮี อรโ์ มนในรา่ งกายทม่ี กี ารเปลยี่ นแปลงทำ� ใหเ้ ตา้ นมขยาย ใหญ่ข้ึน ตึง แขง็ และอาจรสู้ กึ เจบ็ ผวิ หนังบรเิ วณหัวนมและลานหัวนมทีข่ ยายใหญ่น้นั และมีสีคลำ้� มากขึน้ หัวนม และลานนม หวั นมปกติ จะมีรูปรา่ งคลา้ ยกรวยเลก็ ๆ มคี วามยาวประมาณ 0.7-1 เซนติเมตร นมุ่ ยืดหยุ่นดี ลานนมปกติ คือ บรเิ วณผวิ หนงั สคี ลำ�้ เปน็ วงกลมลอ้ มรอบหวั นม มคี วามกว้างนบั จากหวั นมถึงขอบนอกของ ลานนมประมาณ 2.5-3.0 เซนติเมตร ความส�ำคัญของลานนมในการดูดนมของลูกไม่ได้อยู่ท่ีขนาด แต่จะอยู่ท่ีความ ยดื หยุ่นของผิวหนังบริเวณลานนม ท้งั หวั นม และลานนม เวลาจับดงึ ควรจะมีลักษณะยืดหย่นุ (protractility) ดพี อทีเ่ ม่ือลูกดดู นมท้งั หัวนมและ ลานนมจะสามารถถกู ดงึ ยดื ลกึ เข้าไปในปากลกู ไดด้ ี ผวิ หนงั บรเิ วณหวั นมและลานนมจะเปน็ สว่ นทบี่ อบบางทส่ี ดุ และมปี ลายประสาทมาหลอ่ เลยี้ งมากมายการดดู นมของลูกถ้าไมล่ ึกพอ เหงอื กและลิน้ ลกู จะกดและถไู ถผวิ หนังท่ีหวั นม ท�ำให้เจ็บและแตกเปน็ แผลได้จงึ ควรใหล้ ูกดูดอม หวั นมใหล้ กึ เหงอื กกดทล่ี านนมมใิ ชท่ ห่ี วั นม นอกจากน้ี ความชนื้ จะทำ� ใหผ้ วิ หนงั เปอ่ื ยและแตกเปน็ แผลได้ หลงั ใหล้ กู ดดู นมจงึ ควรผง่ึ ให้หวั นมแห้งก่อนใสเ่ สอื้ ในช้นั ผิวหนังของหวั นมและลานนมจะมกี ล้ามเนื้อเลก็ ๆ (smooth muscle) เรยี งประสานกันในลักษณะเป็น รศั มีออกไปจากหวั นมและเปน็ วงกลม เมอื่ กลา้ มเน้อื เหลา่ นี้ถกู กระตุน้ เช่น ทำ� nipple rolling ด้วยการใช้นิ้วชแ้ี ละนิ้ว หัวแมม่ อื คลงึ หัวนม กลา้ มเนอื้ จะหดตัว ท�ำให้หวั นมมีขนาดเล็กลงและยน่ื นูนสงู ขึน้ ฉะน้นั ในกรณีทห่ี ัวนมใหญ่ สั้น แบน ก่อนใหล้ กู ดดู นมควรกระตนุ้ หัวนมก่อน จะชว่ ยให้ลกู อมหัวนมไดง้ ่ายข้นึ หัวนมสนั้ หวั นมสัน้ หมายถงึ หัวนมทีส่ ้ันกวา่ 0.7 เซนติเมตร หวั นมแบน หมายถึง หัวนมที่แบนราบไปกบั ลานนม ปญั หาของหวั นมทพี่ บสว่ นใหญม่ กั เปน็ หวั นมสน้ั มากกวา่ หวั นมแบนหรอื บอด ถา้ หวั นมและลานนมนมุ่ ยดื หยนุ่ ดี ลกู จะสามารถดดู ยดื ท้งั หวั นมและลานนมเข้าไปในปากไดไ้ ม่ยาก และกระชบั ดี ท�ำให้ลูกดูดนมไดอ้ ยา่ งมีประสทิ ธิภาพ ความสำ� คัญของหวั นมส้ันอย่ทู ีล่ านนมมากกว่า ถา้ หวั นมสั้น ยดื หยุ่นดี แต่ลานนมตงึ แขง็ ลกู จะดูดยดื หัวนมและลานนม เขา้ ไปในปากได้ยาก ท�ำให้เกิดปญั หาในการดดู นมแม่ ด้วยเหตุน้ีการประเมินหัวนมและลานนมว่ายืดหยุ่นดีหรือไม่ จึงมีความจ�ำเป็นอย่างยิ่ง เพ่ือจะได้แก้ไขให้ เรียบร้อยก่อนคลอด เดก็ จะสามารถดูดนมแมไ่ ด้งา่ ยโดยไม่มีปญั หาหลังคลอด 59 BBLProof

วิธปี ระเมนิ หวั นมและลานนม ใชน้ ว้ิ ชแ้ี ละนวิ้ หวั แมม่ อื จบั หวั นมดงึ ยดื เพอ่ื ประเมนิ วา่ หวั นมยดื หยนุ่ ดหี รอื ไม่ มพี งั ผดื มาดงึ รง้ั หวั นมใหส้ น้ั หรอื บอดหรือไม่ และลานนมยืดหย่นุ ดีพอทจ่ี ะถกู ลูกดดู ยดื ลึกเขา้ ไปในปากได้หรือไม่ ขณะเดียวกันท�ำ nipple rolling ใช้น้ิว หวั แมม่ อื และนว้ิ ชจ้ี บั หวั นมคลงึ จะกระตนุ้ กลา้ มเนอ้ื บรเิ วณหวั นมและลานนมใหห้ ดตวั ทำ� ใหห้ วั นมโดง่ ขน้ึ โดยขนาดเลก็ ลงเลก็ น้อยทำ� ใหท้ ราบลกั ษณะของหวั นมที่แท้จรงิ หวั นมแบน หัวนมแบน ลานนมยืดหยุ่นดีไม่จ�ำเป็นต้องแก้ไขหัวนมให้ยื่นสูงข้ึน เพียงแต่อาศัยทักษะสอนแม่ วิธีให้ลูกอม หวั นมใหล้ ึก (good latch on) ตง้ั แตห่ ลงั คลอด และฝกึ สอนจนกวา่ แมจ่ ะทำ� ไดอ้ ย่างถูกต้อง และมน่ั ใจ หัวนมเล็ก สน้ั (infantile nipple) และลานนมเลก็ ตึง ปทมุ แก้วสามารถช่วยใหน้ มขยายใหญ่และลานนมน่มุ ได้ เนอื่ งจากหวั นมทถ่ี กู แรงกดจากปทมุ แกว้ จะสง่ แรงกดไปขยายหวั นมทถี่ กู ดนั ผา่ นปทมุ แกว้ ใหข้ ยายใหญข่ นึ้ และปทมุ แกว้ สว่ นทีแ่ นบกับลานนมจะชว่ ยนวดลานนมให้น่มุ ขณะที่มีการเคล่ือนไหวของรา่ งกาย หัวนมบอด หวั นมบอด หมายถึง หัวนมท่ีคดุ ไม่ยน่ื ออกมาเหนอื ลานนม สาเหตุ หวั นมสน้ั หรอื บอดเนือ่ งจากมพี งั ผดื ยดึ หวั นมไว้ ทำ� ใหห้ ัวนมไมส่ ามารถยนื่ ออกมาไดด้ ี เป็นเหตใุ หล้ ูกอม หัวนมเพ่อื ดูดนมได้ยาก หรือดดู ไมไ่ ด้ วิธปี ระเมินหวั นมบอด ใชน้ ้วิ ชวี้ างทข่ี อบหวั นมแล้วกดนิ้วลง เพ่ือจับหัวนมทคี่ ุดอยขู่ า้ งลา่ งให้ตดิ และตงึ ขึ้นมา เพอื่ ประเมนิ ความยดื หยุ่นของหวั นมวา่ ถูกดงึ รง้ั ไดม้ ากน้อยเพยี งไร ความรุนแรง ของหวั นมบอดอาจแบ่งได้เปน็ 3 ระดับ ความรนุ แรงระดบั ท่ี 1 (mild) ใชน้ ้วิ จบั ดงึ หัวนมไดไ้ มถ่ อยกลับเมื่อปล่อยมอื หรอื หลงั ลูกดดู ความรนุ แรงระดบั ท่ี 2 (moderate) ใชน้ ิว้ จับดึงหวั นมข้นึ ได้แตก่ ลบั เข้าที่เดมิ เม่อื ปลอ่ ยมอื ความรุนแรงระดับที่ 3 (severe) ใชน้ ้วิ จบั ดงึ หวั นมไม่ขึน้ 60 BBLProof

ใบความรูท้ ่ี 2 วธิ ีการใชอ้ ปุ กรณ์แกไ้ ขหัวนม วธิ ีแก้ไข ขอ้ ควรระวงั การใช้ nipple puller ใชน้ ้ิวบบี ลูกยางแดงให้ · ควรสังเกตอาการท้องแข็งตงึ ถว่ งท้องน้อย ปวดหลงั ภายในเป็นสญู ญากาศ คว�่ำพลาสติก ครอบหัวนม หรือเจ็บทอ้ งขณะดงึ หัวนม เพราะการกระตุ้นหัวนม ค่อย ๆ ผ่อนแรงบบี ท่ีนว้ิ มอื อยา่ งชา้ ๆ แล้วปลอ่ ยทิง้ อาจท�ำให้มดลูกหดรัดตัวเกิดการคลอดกอ่ นกำ� หนดได้ ไว้ 1-2 นาที เริม่ ทำ� ซ้�ำอีกครั้งละ 2-3 รอบ หรือ ประยุกต์ใช้ syringe puller(ทำ� วนั ละ๒ครั้ง) การใช้ syringe puller(กระบอกฉีดยาดงึ หัวนม · เหมอื นการใช้ nipple puller แตจ่ ะมีอาการเจ็บกวา่ ใช้ วิธีการท�ำกระบอกฉดี ยาส�ำหรบั ดึงหัวนม nipple puller ควรท�ำด้วยความนุ่มนวล - กระบอกฉีดยาขนาด ๒0 ซซี ี ตัดปลายกระบอก ด้านต่อกับเขม็ ฉีดยาทงิ้ ดว้ ยมดี - ใสล่ กู สูบเข้าถังกระบอกฉดี ยาด้านที่ตัดออก เหลอื พน้ื ทีด่ ้านปลายทีไ่ มต่ ดั ไวป้ ระมาณ 1-2 ซีซี - ครอบปลายกระบอกดา้ นที่ไมต่ ัดทีห่ วั นมให้ชิด ดงึ ลกู สูบยางช้าๆ พรอ้ มกับถามอาการเจ็บหัวนม แม่เป็นระยะๆ ถ้าเจ็บใหห้ ยุดดึงถ้าไม่เจ็บใหด้ งึ หวั นมจนยาวพอประมาณ การใชป้ ทมุ แก้ว (breast shell) · เส้ือยกทรงควรมีขนาดพอดไี ม่รดั แน่นหรือหลวมเกนิ ไป หลังจากการใช้ nipple puller หรือ syringe puller แล้วให้ใช้ปทุมแก้วครอบที่หัวนม ไว้ในเส้ือ ยกทรง จะท�ำให้หัวนมยาวออกมาได้ ในวันแรกๆ ท่ี เร่ิมใส่ ควรใช้วันละ 2-3 ชั่วโมงก่อนแล้วเพ่ิมนาน ขึ้นจนใส่ได้ตลอดทั้งวัน แต่ควรถอดออกท�ำความ สะอาด ถ้ารู้สึกอบมาก เวลากลางคืนให้ถอดออก 61 BBLProof

ใบความรู้ที่ ๓ การจดั ทา่ ให้นมสำ� หรบั ปญั หาหัวนมสน้ั แบน บมุ๋ บอด การจัดทา่ ให้นม (positioning) หมายถึง การที่แม่อุ้มลูกและช่วยให้ลูกอมหัวนมและลานนมแม่ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ท่าอุ้มที่เหมาะสมจะ ชว่ ยใหล้ ูกดดู และกลืนน�ำ้ นมได้ดี แม่ควรอยใู่ นทา่ ทถ่ี นดั สะดวก ผ่อนคลาย เหมาะสมกบั สภาวะของแม่ และทารกอยู่ ในทา่ ท่ีปลอดภัยและสามารถดูดนมแม่ได้อยา่ งดี มักจะนยิ มใช้ 2 ท่า 1. ท่าน่งั (modified cradle) แม่ใชฝ้ ่ามือจบั ศรี ษะลกู บรเิ วณท้ายทอย ลกู ดดู นมแม่ด้านตรงขา้ มกับฝ่ามือแม่ ที่จบั ลกู ในทา่ นส้ี ามารถควบคมุ การเคลอื่ นไหวของศีรษะลกู ซึ่งจะช่วยได้มากในลกู ท่เี กดิ ก่อนกำ� หนดนำ้� หนักนอ้ ย และแม่ทม่ี ปี ัญหาหวั นมสน้ั เพราะป้องกันการดดู นมแล้วหลดุ จากหวั นม ลานนมบอ่ ย ๆ 2. ทา่ อมุ้ ลกู ฟตุ บอล (football hold ) แมใ่ ชฝ้ า่ มอื จบั ศรี ษะบรเิ วณทา้ ยทอย แมส่ ามารถควบคมุ การเคลอื่ นไหว ของศีรษะลูกได้ สว่ นล�ำแขนแมป่ ระคองไหล่ ลกู ดูดนมแม่ดา้ นเดยี วกบั แขนแม่ทปี่ ระคองลูก ล�ำตัวลูกอยู่ ด้านข้างใตร้ ักแร้แม่ 62 BBLProof

กิจกรรมท่ี 2 : แมไ่ ปท�ำงาน หนกู ็ยงั กินนมแม่ได้ นงลกั ษณ์ สมรูป , ภทั ราภรณ์ เอมยา่ นยาว , นนธนวนัณท์ สุนทรา กจิ กรรมนที้ �ำเพ่ือ · ลูกไดก้ นิ นมแมอ่ ยา่ งเดียวตอ่ เน่ือง อย่างนอ้ ย 6 เดือน · ลกู ได้รบั ภูมิคมุ้ กันโรคตา่ ง ๆ จากแมอ่ ย่างต่อเนื่องท�ำใหแ้ ข็งแรงไม่เจ็บปว่ ยงา่ ย · เป็นการสร้างรากฐานการเจริญเติบโตของสมองในระยะ 6 เดือนแรกหลังเกิด พ่อ แม่และครอบครัวมี ความเขา้ ใจ เหน็ ความสำ� คญั ของการเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแมซ่ ง่ึ เปน็ รากฐานของสายสมั พนั ธใ์ นครอบครวั ทยี่ งั่ ยนื สงิ่ ที่ได้จากการท�ำกจิ กรรมน้ี · ระยะทแ่ี มใ่ หน้ มลกู จะเปน็ เวลาทแ่ี มล่ กู ไดใ้ กลช้ ดิ กนั มากทสี่ ดุ ทำ� ใหก้ ารเจรญิ เตบิ โต และพฒั นาการของลกู เปน็ ไปอย่างมีคณุ ภาพ ทง้ั ด้านรา่ งกายและจติ ใจ · ในระยะแรกรา่ งกายลกู ยงั ไมค่ อ่ ยแขง็ แรง มโี อกาสตดิ เชอื้ ไดง้ า่ ย นำ�้ นมแมม่ ภี มู คิ มุ้ กนั โรคทจี่ ะชว่ ยลดความ เสย่ี งในการตดิ โรคตา่ งๆได้ เดก็ ทก่ี นิ นมแมอ่ ยา่ งเดยี วใน 6 เดอื นแรกจะมโี อกาสเปน็ โรคตา่ งๆ นอ้ ยกวา่ เดก็ ทไี่ ดร้ ับนมผสมหรืออาหารอน่ื ก่อนวยั อันควร · ลกู เปน็ เดก็ ดีมีคุณธรรมว่านอนสอนง่าย เชือ่ ฟงั พ่อแม่เน่ืองจากมภี ูมคิ ุม้ กันทางด้านจิตใจเพียงพอ · พ่อและครอบครัวมีส่วนร่วมในการเล้ียงดูลูก สามารถน�ำน�้ำนมแม่ที่บีบเก็บไว้มาให้ลูกกินเม่ือแม่ต้องไป ท�ำงานท�ำให้เกดิ สายสมั พันธ์พอ่ ลูกและครอบครวั ทแี่ นน่ แฟน้ ขน้ึ · สรา้ งเสริมสายใยรกั และความผกู พนั แมล่ กู อยา่ งมน่ั คง และ เหนยี วแนน่ ซ่งึ เป็นรากฐานของความรกั ที่แท้ จริง หลกั การและวิธีการส�ำคญั ขัน้ ตอนสำ�คญั จุดสำ�คัญ 1. การเตรยี มความพร้อม · บรรยากาศผ่อนคลาย ผ้สู อนใชน้ ำ�้ เสียงและ : ผ้สู อนสรา้ งความคุ้นเคยด้วยการแนะนำ� ตนเอง ทา่ ทางท่ีเปน็ กันเอง ท้งั ผู้เรียนและผูส้ อน พดู คยุ ซักถามความร้สู ึก และ · สังเกตความสนใจ จากการดู สหี น้า แววตา ประสบการณ์ในการเล้ยี งลกู เปดิ สมอง : ให้ดภู าพเดก็ กินนมแมน่ ่ารกั มีพัฒนาการดี ทา่ ทาง แลว้ ให้แสดงความรูส้ ึกซึง่ กัน · กระต้นุ ใหท้ กุ คนมสี ่วนรว่ มในการท�ำกิจกรรมและ 2. การนำ� เขา้ สบู่ ทเรยี น : แบ่งผเู้ รยี นเปน็ 2 กลุม่ ๆ ละเทา่ ๆ กนั ท�ำกจิ กรรมใน แสดงความคดิ เห็น หัวขอ้ ความแตกตา่ งของนำ�้ นมแมก่ ับนมผสม (ตามใบ · กระตุ้นให้ผเู้ รียนแสดงความคิดเห็น อุปสรรคและ งานที่ 1) : ผสู้ อนพดู คยุ สอบถาม ความต้งั ใจ ปญั หาและ วิธกี ารไขปัญหา อุปสรรคในการเลย้ี งลกู ด้วยนมแมเ่ มอื่ ต้องไปทำ�งาน นอกบ้าน 63 BBLProof

ขนั้ ตอนสำ�คัญ จดุ สำ�คญั 3. การให้องคค์ วามรู้ : ผสู้ อนเปิดวดี ิทัศน์ เร่ือง “แมไ่ ป · ต้องไม่มสี งิ่ รบกวนขณะชมวดี ิทศั น์ ท�ำงาน หนูกก็ ินนมแมไ่ ด้’’ · กระตนุ้ ให้ผู้เรยี นแสดงความคดิ เหน็ : ช่วยกนั สรปุ ปญั หาอปุ สรรค และปจั จยั ท่ที ำ� ให้แม่ ประสบความส�ำเร็จ · ผู้สอนควรดแู ลอย่างใกลช้ ดิ ในการฝึกปฏิบตั ิ 4. การสะทอ้ นกลับและทดสอบความรคู้ วาม · จดั มมุ แยกทีม่ ดิ ชดิ ส�ำหรับแมท่ ่ีฝกึ ปฏิบัติ เข้าใจ : ผสู้ อนบรรยาย สาธติ การบบี เกบ็ น้ำ� นม · ฝึกจนกว่าแม่จะท�ำได้ถกู ตอ้ ง ถา้ ทำ� ถูกตอ้ งแล้ว โดยใช้เตา้ นมจ�ำลองและใหผ้ ้เู รยี นฝึกปฏบิ ัติโดย บบี จากเตา้ นมตนเอง พรอ้ มประเมนิ ผลการเรียนรู้ ใหแ้ สดงค�ำชน่ื ชม ถา้ ท�ำไมถ่ กู ต้อง ต้องอธบิ ายวา่ (ตามใบความรูท้ ่ี 5) ท�ำไมถึงไมถ่ กู พร้อมแก้ไขใหถ้ ูกตอ้ ง : ผูส้ อนให้ผเู้ รยี นวางแผนการเกบ็ นำ�้ นม และน�ำเสนอ · กระตนุ้ ให้ผ้เู รยี นแสดงความคดิ เหน็ และวางแผน เป็นรายบุคคล (ตามใบงานที่ 2) รว่ มกัน 5. การสรปุ · ผูส้ อนเพิ่มเติม/แก้ไข ประเด็นส�ำคัญท่ยี งั ไม่ถกู : ผู้เรยี นสรุปขัน้ ตอนการปฏบิ ตั ิเพ่อื เตรียมตวั ต้องหรอื ครอบคลมุ ไปทำ� งาน : เปิดโอกาสให้ผเู้ รยี นซักถามข้อสงสัย · กระตนุ้ ให้กลุม่ ช่วยกนั ตอบข้อซักถามและแก้ ปญั หารว่ มกับผ้สู อน : แจกคมู่ อื เรอ่ื ง “แมไ่ ปท�ำงาน ลกู กก็ นิ นมแม่ได้” และแจกถุงเก็บน้�ำนมตวั อยา่ ง · เนือ้ หาครอบคลุม ตรงประเด็นสำ� คญั และมีภาพ ประกอบ ความสอดคล้องของกิจกรรมตามหลกั Brain-based Learning (BBL) จากการทแี่ มไ่ ดด้ แู ลลกู อยา่ งใกลช้ ดิ ทำ� ใหไ้ ดอ้ าหารทจ่ี ำ� เปน็ และเหมาะสมจากนำ้� นมแมแ่ ละไดต้ วั แมเ่ ปน็ ผทู้ จี่ ะ กระตนุ้ ใหว้ งจรประสาทในสมองลกู ทำ� งานไดเ้ ตม็ ทซ่ี ำ�้ แลว้ ซำ้� อกี อยา่ งตอ่ เนอื่ ง เดก็ จะเจรญิ เตบิ โตอยา่ งเตม็ ศกั ยภาพทกุ ๆ วัน ในช่วง 6 เดอื นแรก และจะเจรญิ เตบิ โตตอ่ ไปอย่างมคี ณุ ภาพ เปน็ เดก็ ฉลาด เด็กดมี คี ณุ ธรรม มีความกตญั ญู ตอ่ คณุ พอ่ คุณแมแ่ ละผมู้ พี ระคุณ รูจ้ กั การให้ การรับ การตอบแทน ทีถ่ กู ต้องและเหมาะสม ระยะเวลา 30 นาที สอื่ อปุ กรณ์ 1. ใบความรู้ 2. ใบงาน 3. ภาพพลิก คมู่ ือ (แม่ไปท�ำงานลกู กก็ นิ นมแม่ได)้ 4. เต้านมจำ� ลอง 5. อปุ กรณ์เกบ็ น�้ำนมเชน่ ถงุ เก็บน�ำ้ นม แกว้ ป้อนนม 6. วีดิทศั น์เร่อื ง”เม่ือแมไ่ ปท�ำงาน ลกู กก็ ินนมแม่ได้” การประเมินผล ๑.การฝกึ ปฏบิ ัตจิ ริง ๒.การตอบข้อซักถาม 64 BBLProof

ใบงานที่ 1 ความแตกต่างของนำ�้ นมแม่กับนมกระปอ๋ ง วัสดุ อุปกรณ์ 1. ไวท์บอร์ด 1 ชุด 2. โปสเตอรภ์ าพเดก็ ดดู นมแม่ และภาพเดก็ ดดู นมกระปอ๋ ง 3. กระดาษ post it ขั้นตอนการทำ� กิจกรรม 1. ใหแ้ ม่แบ่งกลุม่ เป็น 2 กลุม่ เท่ากัน ให้แมแ่ ละครอบครวั ดภู าพในโปสเตอร์ กลุ่ม 1 ดภู าพท่ี 1 ไดแ้ ก่ ภาพ เด็กดดู นมแม่ กลุ่ม 2 ดูภาพที่ 2 ได้แก่ ภาพเด็กดูดนมกระป๋อง 2. ให้กล่มุ ที่ 1 ชว่ ยกันเขยี น ผลดี ผลเสียของนมแมล่ งในกระดาษ post it และน�ำไปติดที่ ฟิวเจอร์บอร์ด ชุดที่ 1 แมก่ ลุ่มท่ี 2 ช่วยกันเขยี น ผลดี ผลเสีย ของนมกระป๋องลงในกระดาษ post it และนำ� ไปติดท่ี ฟิวเจอร์ บอร์ด ชดุ ท่ี 2 3. ให้ตวั แทนสรปุ ผลของกลมุ่ 1 และ กลมุ่ 2 ผู้สอนสรุปผลทง้ั หมดถึงประโยชน์และโทษทถ่ี กู ต้อง 65 BBLProof

ใบงานที่ 2 การบีบและเก็บน�้ำนมแม่ วัสดุ, อปุ กรณ์ 1. กระดาษข้อคำ� ถาม 2. ดนิ สอ ปากกา ขัน้ ตอนการทำ� กิจกรรม 1. แจกกระดาษค�ำถามแก่แมท่ กุ คน ในหัวข้อ “คณุ แม่คดิ ว่าจะวางแผนการ การเก็บตุนน�้ำนมเพ่อื ไปท�ำงาน อย่างไร” 2. หลังจากตอบคำ� ถามใหแ้ มเ่ ลา่ แนวทางของแต่ละคนให้ฟัง 3. ผู้สอนรวบรวมผลและสรปุ ให้ฟังเพื่อใหแ้ ม่ไดน้ �ำไปปฏบิ ตั ิจรงิ คณุ แม่คิดว่าจะวางแผนการการเกบ็ ตุนนำ้� นมในที่ท�ำงานอยา่ งไร ให้ขดี P หนา้ ข้อท่ีเหน็ วา่ ถกู ต้อง ตอบได้ มากกว่า 1 ข้อ 1. เวลาทจี่ ะบบี เกบ็ นำ้� นม £ ทุก 3 ชม. เมื่ออยู่ทท่ี ำ� งาน £ ทุกมอื้ ที่ถึงเวลาลกู ดูดนมแม่ £ ทกุ ครง้ั ที่มอี าการเตา้ นมคดั £ เมอื่ ไรกไ็ ด้ท่ีสะดวก 2. สถานท่ที จ่ี ะบีบนำ�้ นม £ ในหอ้ งทำ� งาน £ ในหอ้ งพยาบาล £ ในหอ้ งนำ้� £ ในหอ้ งครัว £ ไมม่ ีสถานท่บี ีบเกบ็ 3. เกบ็ นำ�้ นมไว้ทไี่ หน £ ในตูเ้ ย็นทที่ �ำงาน £ ในกระติกน้�ำแขง็ £ ในตู้เย็นในห้องพยาบาล £ เกบ็ ในตูเ้ ยน็ หอ้ งครวั 4. อุปกรณ์ใสน่ ำ้� นมแม ่ £ ถุงเกบ็ นำ้� นม £ ขวดนม £ ถงุ พลาสติกอ่นื 66 BBLProof

5. การเตรยี มผ้เู ลย้ี งดเู ดก็ เมื่อต้องออกไปทำ� งาน £ เลี้ยงเองท่ีบ้าน £ ตา ยาย เลยี้ ง £ ปู่ ย่า เลยี้ ง £ ญาติ พี่เลย้ี งเด็ก £ ยังหาคนเลย้ี งไม่ได้ 6. การนำ� ส่งน�ำ้ นมไว้ใหล้ กู £ ป้มั นมไว้แล้วนำ� ส่งไปต่างจงั หวัดเอง 6.1 กรณีส่งลูกไปต่างจงั หวัด £ ป้ัมนมไวแ้ ลว้ ส่งทางรถประจำ� ทาง £ ไม่สามารถสง่ น�้ำนมได้ £ ป้มั นมไวใ้ หล้ กู กินทกุ วัน 6.2 กรณีเลี้ยงลูกเองทีบ่ ้าน £ ไมส่ ามารถป้ัมนมในท่ที �ำงานได้ เพราะ........................................ ส่งิ ที่คิดวา่ เปน็ อปุ สรรค 1…………………………………………………………………….. 2…………………………………….………………..…………….. แนวทางแก้ไข 1.……………………………………………………………………. 2……………………………………………………………………. 67 BBLProof

ใบความรูท้ ี่ ๔ ผลดขี องนมแม่ ผลเสยี ของนมกระป๋อง ประโยชน์ของนมแม่ ผลกระทบของนมผสม ประโยชน์ของการเลี้ยงลูกด้วยนมแมต่ อ่ ลูก ผลกระทบของการเลีย้ งลกู ดว้ ยนมผสม • สรา้ งความรกั ความผูกพนั ระหวา่ งมารดา ทารก • ทารกมีโอกาสเจ็บปว่ ยได้บอ่ ยกวา่ ทารกท่ีกินนม • ใหส้ ารอาหารที่จ�ำเป็นตอ่ ร่างกาย และสมอง แม่ โดยเฉพาะโรคทางเดินอาหารและทางเดิน ครบถ้วน ท�ำใหเ้ ด็ก เจริญเติบโตสมวัย และเชาว์ หายใจ ปญั ญาดี • ทารกมีโอกาสแพ้นมผสม และเกิดโรคภมู แิ พไ้ ด้ • มภี ูมิตา้ นทานโรค ลดความเสยี่ งตอ่ การติดเช้ือ มากกวา่ ทารกทก่ี นิ นมแม่ระบบการย่อยและขบั • ไม่มีสารแปลกปลอม ลดความเสีย่ งต่อการเกดิ ของเสียของทารกทำ� งานหนัก โรคภมู ิแพ้ • ทารกมีโอกาสไดร้ บั สารอาหารในสดั สว่ นที่ไม่ • กระดูกบริเวณกรามและหนา้ มี พัฒนาการและ เหมาะสมจากการชงนมไมถ่ กู วธิ ี เจรญิ เติบโตอย่างเหมาะสม • เด็กมโี อกาสเป็นเบาหวานชนิดท่ี 2 และโรคอว้ น • นมแมม่ สี ารช่วยกระตุน้ พัฒนาการของอวัยวะ เมื่อเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ ต่างๆ • โอกาสท่ีแมล่ กู ไดใ้ กลช้ ดิ กนั จะมีนอ้ ยกว่าเพราะ • น้�ำนมแมม่ ีอุณหภูมิพอเหมาะ กินได้ทนั ที ให้ใครป้อนนมกไ็ ดท้ ไี่ ม่ใชญ่ าตสิ นทิ • โอกาสเปน็ เบาหวานชนิดท่ี 2 และโรคอ้วน นอ้ ย • คา่ ใชจ้ า่ ยเพิ่มขน้ึ เพราะตอ้ งซอ้ื นมผสมและ ลง เมอื่ เป็นผใู้ หญ่ ภาชนะนึง่ ขวดนม ประโยชน์ของการเลี้ยงลกู ดว้ ยนมแม่ต่อแมแ่ ละ ครอบครวั • ช่วยลดการตกเลือดหลังคลอด มดลูกเขา้ อู่เรว็ • เว้นระยะห่างของการมีบุตร • ลดโอกาสเสีย่ งตอ่ มะเร็งเต้านมและมะเรง็ รังไข่ • รูปร่าง และนำ�้ หนักตัวแม่คนื สสู่ ภาพเดมิ ไดเ้ ร็ว • ประหยัดเวลาและค่าใชจ้ า่ ย • มีโอกาสเปน็ เบาหวานชนดิ ที่ 2 นอ้ ยลงเมอื่ อายุ มากขน้ึ • มคี วามภาคภูมใิ จในตนเองทส่ี ามารถทำ� หน้าที่ แมท่ ่ีดี ประโยชนข์ องการเลย้ี งลูกด้วยนมแมต่ ่อสังคม และ ประเทศชาติ • ประหยดั เงนิ ในการส่ังซอ้ื นมผสมจาต่างประเทศ • ช่วยรักษาสิง่ แวดล้อมและลดภาวะโลกรอ้ น • เพิ่มคณุ ภาพของเยาวชนและประชนและ ประชากรในอนาคต • เพิ่มประสิทธภิ าพการทำ�งานของแม่ 68 BBLProof

ใบความรทู้ ่ี 5 การบบี เก็บน�ำ้ นมเม่ือต้องไปท�ำงานนอกบ้าน เมื่อตอ้ งไปทำ� งานนอกบ้าน คณุ แมไ่ มจ่ �ำเป็นตอ้ งหยุดใหน้ มลูก ถา้ ไดเ้ รียนรู้ เข้าใจวิธีเกบ็ นำ�้ นมไวใ้ หล้ กู และมี ความตัง้ ใจจรงิ กส็ ามารถประสบความสำ� เร็จในการเลย้ี งลกู ด้วยนมแม่โดยไมย่ าก ขนั้ ตอน ข้อควรระวัง 1. การให้นมแมใ่ นชว่ งท่ลี าพักหลังคลอด · ใหล้ กู กนิ นมแมอ่ ยา่ งเดยี วทกุ 2-3 ชว่ั โมง ในชว่ งลา · หม่นั สรา้ งความมั่นใจแกแ่ ม่ในเร่ืองความพอเพียง พกั หลงั คลอด นำ้� นมแมจ่ ะมากขน้ึ โดยเฉพาะในชว่ ง ของนำ้� นม 3 เดอื นแรก ของการลาคลอด · หลงั 1-2 เดือน เม่อื มนี ้�ำนมมากพอใหเ้ รม่ิ บีบเก็บ · แมค่ วรศึกษาเทคนคิ การบีบเกบ็ น�้ำนมใหเ้ ข้าใจ ฝกึ นำ้� นม ปฏบิ ตั ใิ ห้ถกู ต้อง และถา่ ยทอดใหค้ นเลย้ี งลูกทราบ · 1-2 สปั ดาห์ก่อนกลบั ไปทำ� งาน ฝกึ ใหค้ นเล้ียงคุน้ และปฏบิ ัติตาม เคยกับลูก และเร่มิ ป้อนนมบีบใหล้ กู โดยระยะกอ่ น · ไม่ควรฝึกลูกดดู นมจากขวด ไปท�ำงานให้ฝึกลกู ดดู นมที่บีบไว้เพยี ง 1 มอ้ื /วนั กอ่ นอายุ ๑ เดือน เพราะ · ฝึกทกุ วันจนกระทัง่ ไปท�ำงาน ท�ำใหล้ กู ติดใจ รอให้ดดู นม แมจ่ นเกง่ เสยี กอ่ น 2. การใหน้ มแม่ในช่วงทีไ่ ปท�ำงาน หลงั ลาคลอดครบ · เวลาในการบบี เก็บอาจจดั เวลาตามที่แมส่ ะดวก ก�ำหนดแล้ว · การบีบเกบ็ นมแม่ ควรค�ำนึงถึงความสะอาดใหม้ าก · จดั เวลาบีบเก็บนำ�้ นมขณะไปท�ำงานบีบเกบ็ น้ำ� นมอย่างนอ้ ยทุก 3 ชั่วโมง เชน่ - 9.30 น. - 12.30 น. - 15.30 น�ำ้ นมทบี่ ีบใหเ้ กบ็ ใสก่ ระตกิ นำ�้ แข็ง หรือ ใสต่ ู้เยน็ ที่ท�ำงาน แล้วนำ� กลับไปบ้าน เพื่อใส่ช่องแชแ่ ขง็ ในตู้เย็น · กลางวันให้คนเลยี้ งปอ้ นนมท่บี ีบเก็บไว้ · ขณะอยู่บ้าน ให้ลูกกนิ นมจากอกแม่อย่างเดยี ว เพอื่ เป็นการกระตุ้นให้ร่างกายแม่สร้างน�้ำนม อยา่ งต่อเนื่อง 69 BBLProof

ขนั้ ตอน ขอ้ ควรระวงั 3. การบบี นำ้� นม · หามุมสงบและผ่อนคลายจิตใจ เช่นฟงั เพลงเบาๆ · การบีบจะใชม้ อื ข้างไหนก็ได้ทีแ่ มถ่ นัด จะทำ� ให้นำ�้ นมหลั่งมาก · ลา้ งมือใหส้ ะอาดก่อนจะบีบน้�ำนม · ต้องระวังเร่ืองความสะอาด ลา้ งมอื ดว้ ยสบ่ทู กุ คร้งั · วางนว้ิ หัวแมม่ ือไวท้ ีด่ า้ นบนของเตา้ นมและนว้ิ ช้ี กอ่ นปั๊มนำ้� นมเพอ่ื ปอ้ งกันเชอ้ื โรคปนเป้ือน ดา้ นตรงข้ามบรเิ วณขอบนอกของลานนม หา่ ง จากฐานหัวนมประมาณ 3 ชม. อย่าวางน้ิวท่ี · การน�ำนมแมม่ าใชไ้ มจ่ �ำเปน็ ต้องแช่ในนำ้� อุน่ ก็ได้ หัวนมจะทำ� ใหน้ �้ำนมไม่ไหล เพราะไปกดท่อรูเปิด และไม่ควรแชใ่ นน�้ำร้อนหรอื ใสใ่ นไมโครเวฟ เพราะ · กดนวิ้ มือท้ังสองเขา้ หน้าอกใหเ้ ต้านมบมุ๋ บบี นิ้ว จะทำ� ให้เสยี คุณคา่ ของสารอาหาร อาจน�ำนำ�้ นม เข้าหากนั น�้ำนมจะพุง่ ออกมา น�ำขวดแก้วหรือ จากช่องแชแ่ ข็งมาวางไว้จนกระทั่งหายเยน็ ก็ใหล้ ูก ถ้วยรองรับน�ำ้ นม เมือ่ น�ำ้ นมไหลใหผ้ อ่ นนิ้วได้ กนิ ไดเ้ ลย · กด บีบ คลาย เปน็ จงั หวะ ประมาณ 1-2 วนิ าที ตอ่ ครัง้ น�ำ้ นมจะไหลพงุ่ บีบเป็นจังหวะจนกระทง่ั น�้ำนมน้อยลงจงึ คอ่ ย ๆ เลอื่ นน้ิวท้ังสองไปรอบ ๆ ลานนม แตล่ ะเตา้ จะใช้เวลาประมาณ 15 นาที น้�ำนมจะเริ่มไหลช้าลง ให้ยา้ ยไปท่ีเตา้ นมอกี ข้าง หนึง่ · ใหบ้ ีบนมสลับไปมาท้ังสองเต้า เตา้ ละประมาณ 15 นาที จนกระทั่ง ครบ 30 นาที 4. เกบ็ นำ้� นม · ควรบบี นำ้� นมทิ้งก่อน 3 คร้งั แลว้ จึงเร่มิ ใช้ขวด รองเกบ็ · เกบ็ นำ้� นมลงในขวดหรอื ถุงเก็บน�้ำนม เทา่ ทลี่ กู ตอ้ งการกินในแต่ละมื้อ · เมอ่ื บีบน้ำ� นมเสรจ็ ปดิ ฝาขวดใหม้ ดิ ชดิ ทนั ที ถา้ ต้งั ไว้ไมใ่ สใ่ นตูเ้ ย็น จะอยไู่ ด้นาน 1 ชวั่ โมง ใน อณุ หภูมหิ อ้ งปกตไิ ม่ตดิ แอร์ · เก็บไว้ในตู้เย็นส่วนทเ่ี ย็นที่สุด คือ ชัน้ ที่อย่ใู ต้ช่อง แช่แขง็ ด้านในสุด จะเก็บได้นาน 2 วัน · เกบ็ ในชอ่ งแช่แข็งตเู้ ยน็ ๑ ประตู เกบ็ ได้นาน ๒สัปดาหห์ รือ ๑ เดือน (กรณีช่องแขง็ ไม่มอี าหาร อยดู่ ว้ ย) · ถ้าเกบ็ ไวใ้ นชอ่ งแชแ่ ข็งตูเ้ ยน็ 2 ประตู จะเกบ็ ได้ นาน 3 เดือน อยา่ เก็บไว้ที่ประตตู ู้เยน็ เพราะเมอ่ื เปดิ -ปิด ตเู้ ย็นความเย็นจะไมค่ งท่ี 70 BBLProof

ขั้นตอน ข้อควรระวัง 5. เก็บน้ำ� นมในกรณีทีไ่ มม่ ตี ูเ้ ย็น · ทนั ทหี ลังแม่ตน่ื นอนให้ลูกดูดนมแม่ก่อน 1 มื้อ · เมอื่ รสู้ ึกเตา้ นมเริ่มคัดควรบบี น�้ำนมออกกอ่ นเลก็ · ก่อนไปท�ำงานนอกบ้านครงึ่ ช่ัวโมงแม่บีบนำ�้ นม นอ้ ยเพราะอาการคดั จะท�ำให้บีบออกไม่ได้ แมเ่ ก็บใส่ขวดแกว้ มฝี าผิดมดิ ชดิ ต้งั ไวใ้ นทเี่ ยน็ ท่สี ุดในบา้ น หรอื ใสใ่ นกระตกิ น้�ำแขง็ เพอื่ เกบ็ ไว้ ให้ลกู ไดด้ มื่ กิน 1-2 มอ้ื · แมท่ ี่ฝกึ บีบเกบ็ นมแมอ่ ย่างดจี ะสามารถบีบนม หลังลกู ดดู อมิ่ แลว้ 400-500 ซซี ี หรอื 2 ถ้วย 6. วิธปี อ้ นนมจากถว้ ย(แก้ว) · ห้ามรินน้�ำนมเข้าปาก เพราะอาจเกิดการส�ำลัก · ขณะท่ีจะเรมิ่ ปอ้ นนมดว้ ยถ้วยนนั้ ถ้าลกู ไมอ่ ยู่นิ่ง ควรห่อลูกไวเ้ พอ่ื ป้องกันลกู เอามอื มากระแทก ถ้วย · วางผ้ากันเปือ้ นไวท้ ี่ใต้คางลกู · จับลกู นงั่ บนตักในทา่ เอนนอน โดยคนปอ้ นอย่ใู น ทา่ ทสี่ บายใชฝ้ ่ามือรองรบั ทตี่ น้ คอลูก · ถว้ ยทใี่ ชป้ อ้ นนมควรเปน็ ถ้วยแกว้ จะเห็นนำ�้ นม เวลาเอยี งถ้วย · ใช้ถ้วยเลก็ ๆ ขนาดถ้วยยา ใสน่ ำ�้ นมประมาณ ครึง่ ถว้ ยก็พอ · ใช้มอื จบั ถ้วยแบบท่ีใชน้ ว้ิ ช่วยกระดกถ้วยได้ โดย อาจใช้นิว้ กอ้ ยหรือสนั มือแตะที่หนา้ อกลูก แล้ว วางปากถว้ ยลงแนบท่ปี ากลกู เอียงแก้วจนนำ้� นม ไหล มาแตะที่รมิ ฝปี ากลูก ให้อย่ใู นลักษณะเอยี ง ตลอดเวลา 71 BBLProof

กิจกรรมท่ี 3 : ปญั หานมแม่ แกไ้ ขได้ นงลักษณ์ สมรูป, ภทั ราภรณ์ เอมยา่ นยาว, นนธนวนัณท์ สุนทรา กิจกรรมน้ีท�ำเพอื่ · แกไ้ ขปญั หาและอุปสรรคใหแ้ มส่ ามารถ เล้ยี งลูกดว้ ยนมแม่จนประสบความสำ� เร็จ · ลูกไดก้ ินนมแม่ซ่งึ เป็นอาหารที่ดีที่สดุ ใน 6 เดอื นแรกเกิดและได้รบั การเลี้ยงดทู เ่ี หมาะสมทีจ่ ะสง่ เสริมให้ สมองของลูก เจริญเติบโตเต็มศักยภาพ · แมม่ ีความภูมิใจในการได้ทำ� หน้าทข่ี องแมท่ ีส่ มบรู ณท์ ี่สุด · พ่อแม่และครอบครัวมคี วามมัน่ ใจในการให้ลกู กินนมแม่อยา่ งเดียวนาน 6 เดือนและควบค่กู บั อาหารตาม วัยจนถึง 2 ปี หรือนานกวา่ นน้ั · สรา้ งสายสัมพนั ธ์พ่อแม่ลูกและครอบครวั สงิ่ ทไ่ี ด้จากกจิ กรรมนี้ · แมป่ ระสบความสำ� เรจ็ และมีความมั่นใจในการเล้ียงลกู ด้วยนมแม่ · พ่อและครอบครัวได้มสี ว่ นรว่ มแก้ปัญหาเป็นการสรา้ งเสรมิ สายสัมพนั ธใ์ นครอบครวั หลกั การและวธิ กี ารส�ำคญั ข้นั ตอนสำ�คัญ จุดสำ�คัญ 1. การเตรียมความพรอ้ ม : แนะน�ำตนเองทัง้ ผเู้ รียนและ · บรรยากาศผอ่ นคลาย ผู้สอนใชน้ ำ�้ เสยี งและ ผสู้ อน ท่าทางเป็นกนั เอง เปิดสมอง : โดยเปิดวดี ิทัศน์ เพลงประกอบลกู ดดู · สงั เกตสหี น้า ความผอ่ นคลายและรอยยิม้ ของผู้ นมแม่ เช่น เพลงค่านำ�้ นม แลว้ ถามความรสู้ กึ เรียน 2. การนำ� เข้าสบู่ ทเรยี น : พดู คุย ซักถามใหแ้ ม่เลา่ ปญั หา · สังเกตความพรอ้ มของผู้เรียนจากแววตา สหี น้า ท่ีพบโดยใชเ้ ทคนิคการฟงั ทแี่ สดงถงึ ความเข้าใจความ น�ำ้ เสยี งและท่าทาง ร้สู ึกของแม่ เพราะอาจท�ำใหม้ ดลูกหดรดั ตัว ท�ำใหเ้ กิดการ · กระตุน้ ให้ผ้เู รยี นมสี ว่ นรว่ ม แสดงความคดิ เห็น คลอดกอ่ นก�ำหนด 3. การให้องคค์ วามรู้ : ใหท้ ุกคนเลือกบตั รคำ� ปญั หานม · เปดิ โอกาสให้ผู้เรยี นมีสว่ นร่วมในการแสดงความ แมข่ องตนเองไปตดิ ทีบ่ อรด์ ผู้สอน รวบรวมปญั หา คิดเหน็ ทกุ คน และจัดกลุ่มผู้เรยี นตามปัญหาทสี่ ำ� คญั ๆ เปน็ 2-3 กลมุ่ ให้แต่ละกลุม่ อธบิ าย สาเหตุและวิธีการแก้ ปญั หา (ตามใบงานที่ 3) ผ้สู อนสรปุ และให้ความรทู้ ี่ ถูกตอ้ งตามประเด็นปัญหา : ผสู้ อนเปิดวีดทิ ัศน์ ตอนแม่เล่าประสบการณ์ความ · สงั เกตสหี น้า ทา่ ทาง ความกังวลของแม่และ ส�ำเรจ็ ในการเลี้ยงลกู ดว้ ยนมแม่ ครอบครัว : ใหผ้ เู้ รยี นสะทอ้ นความรสู้ ึก : ผู้สอนบรรยายปญั หาและวิธแี กไ้ ข · กระตนุ้ ให้ผ้เู รียนได้แสดงความคดิ เห็น · สรา้ งบรรยากาศ ผ่อนคลาย 72 BBLProof