TYT Kimya 9. Sınıf Ders İşleyiş Modülleri Modül 2 Kimyasal Türler Arası Etkileşimler Maddenin Temel Halleri Doğa ve Kimya

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve AYDIN YAYINLARI’na aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlana- maz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Yayın Sorumlusu : Ali DİNÇSÖNMEZ Yazarlar : Ali DİNÇSÖNMEZ – Özlem KÖKER – Selin CANDIR Dizgi – Grafik Tasarım : Aydın Yayınları Dizgi Birimi ISBN No : 978-605-7710-06-2 Yayıncı Sertifika No : 16753 Basım Yeri : Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. • 0312 640 16 23 İletişim : AYDIN YAYINLARI [email protected] Tel: 0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 Faks: 0312 418 10 09 0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari * 2. MODÜL Bölüm Kapağı KARMA TEST - 2 Karma TestlerKİMYABİLİMİ Alt bölümlerin 1. Kimya biliminin tarihsel gelişim sürecine katkıda 4. l. Bir kaynak suyunun içeriğinde 10–3 g/L oranın- bulunan bazı bilim insanları ile bu insanların yaptı- da arsenik saptanmıştır. ğı katkılar eşleştirilmiştir. II. 12 gram karbon (C) yakıldığında 94 kkal ısı açı- Buna göre, hangi eşleştirme yanlıştır? ğa çıkmaktadır. Bilim insanı / Simyacı Yaptığı Katkı III. Olay yeri inceleme ekipleri duvarda silinmiş kan Modülün sonunda A) Cabir bin Hayyan Zaç yağını keşfetti. lekesi tespit etmişlerdir. tüm alt bölümleri içeren karma testler B) Er - Razi Karıncaları damıta- IV. Yeni karbon bileşikleri sentezleyip bunların kul- rak formik asit elde lanım alanlarını araştırmışlardır. KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER başlıklarını içerir. etti. MADDENİN HALLERİ - DOĞA VE KİMYA Yukarıda verilen durumlar aşağıda verilen kim- C) Empedokles Evrenin ateş, su, top- ya alt dallarından ilgili olanlarla eşleştirildiğin- rak ve havadan oluş- de hangi kimya dalına ait çalışmaya yer veril- tuğunu iddia etti. memiştir? KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER A) Fizikokimya B) Analitik kimya C) Adli kimya D) Anorganik kimya ➤ KIMYASAL TÜRLER • 4 D) A. Lavoisier Katlı oranlar kanunu- nu buldu. ➤ GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER • 8 E) Organik kimya ➤ BILEŞIKLERIN ADLANDIRILMASI • 20 E) R. Boyle Elementin modern tanımını yaptı. ➤ ZAYIF ETKILEŞIMLER • 25 yer alır. ➤ FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER • 33 Sınıf İçi İşleyiş ➤ KARMA TESTLER • 35 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Bu bölümdeki örnek 9. SINIF 2. MODÜL www.aydinyayinlari.com.tr soruların çözümlerine 5. Amonyak ile ilgili; ➤ YAZILI SORULARI • 43 akıllı tahta uygulamasından 2. I. Saf ve homojendir. ulaşabilirsiniz. ➤ YENI NESIL SORULAR • 45 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER II. Yapısında 4 tür atom içerir. MADDENİN HALLERİ III. Formülü NH3 şeklindedir. İlişkili Kazanımlar ➤ MADDENIN FIZIK•SEKLimHyAasLaLl EtüRrleIri (•rad4ika8l kavramına girmeden) tanır. I. Parfüm II. Naylon III. Mürekkep ifadelerinden hangileri doğrudur? Yazılı Soruları ➤ KATILAR • 52 • Kimyasal türler arası etkileşimleri sınıflandırırken; yapımı üretimi yapımı A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III Okul yazılı sınavlarında – Bağlanan türler arası sınıflandırma, atomlar arası ve moleküller arası şeklinde yaparak bu sınıflandırmanın getirdiği güçlükleri çıkabilecek soruları içerir. ➤ SIVILAR • 57 YAZILI SORULARIYukarıda verilenlerden hangileri simya döne- açıklar. D) Yalnız II E) Yalnız I KİMYA HER YERDE ➤ GAZLAR • 64 – Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; zayıf etkileşimlere örnek olarak da hidrojen bağı ve Van der minde gerçekleşmiştir? Waals kuvvetlerini tanır. ➤ PLAZMA • 70 A) Yalnız I 1. Aşağıdaki cümlelerde bulunan boşlukları listedeki uygun kelimelerle doldurunuz. ➤ KARMA TESKTİMLEYRAS•AL73TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER B) Yalnız III C) I ve II NOT (zeytin, UHT, emülgatör, oyuncak, deterjan, şampuan, polistiren, hijyen, doymuş, ayçiçek) ➤ YAZILI SORKUİMLAYRAISA•L 8TÜ2RLER Moleküller iki atomlu ise diatomik (N2, HF ...), D) I ve III E) II ve III Kütlesi ve hacmi olan herşeye madde adı verilir. Üç atomlu ise triatomik (O3, H2O ...), Çok atomlu ise poliatomiktir (H2O2, C6H12O6). 1. Temizlik maddeleri sabun6v.e ………de…te…rja…n …… diye ikiye ayrılabilir. .................. ➤ YENI NESILTüSmORmUaLdAdReler•ta8ne3ciklerden oluşur. Maddeleri oluştu- ● Simyacılar damıtma işlemlerinde İyon DOĞA VE KİMYA ran farklı taneciklere (atom, molekül, iyon vb...) kimya- Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu- 2. ……Ş…am…pu…an…… aşırı kullanımda skauçlldaönkmüılşmlaersdiınr.e neden olabilir. ➤ SU VE HAYAT sal tür denir. 3. Ağır metallerle ilgili; 3. Çamaşır suyu, ………hi…jye…n ……●amSaiçmlıykaucllıalanrıılnandibğierrmaaddı d.e..d..i.r............. tir. • 86 ● Kitab El Şifa adlı eseri .................. yazmıştır. ➤ ÇEVRE KIMYASAItom• 93 luklarına iyon denir. Atom, elektron alırsa aldığı elekt- I. İnsan vücudunda birike4r.ek toPkosliiketeiltekni …ya…pao…rylua…nr.c…ak… yapımın●da Akurilslaton’ıylıar.göre ateş elementi .................. ve ku- ➤ KARMA TEStaTşLıyEBaRinr ee•lnemk1üe0çnü2tkinytaüpmıtafşizıinkasealtovemkdimenyiar.sAaltoömzeulnliktelemrienli ron sayısı kadar yükü azalırken; elektron verirse verdiği ➤ YAZILI SORtUanLeAcRikIle•ri p1ro0t8on, nötron ve elektrondur. elektron sayısı kadar yükü artar. II. Cıva (Hg), Kurşun (Pb)5,.KromYa(Clıtrı)mvemNalizkeeml (eNsi)i olan ………po…list…irreu…nd…ur.… hafif bir malzemedir. ağır metallerdendir. ➤ YENI NESIL SOARtUomLAlaRr fiz•iks1e1l v0e kimyasal yöntemler ile daha ba- İyon III. Tümünün radyoaktif et6ki.leri bYulauğnluı rv.e sulu kısımları bir aradYlaeurtuektaaranışdmaağavıddedareilleevnreerai…lçeeın…kmlüa…ulmgy…agatöud…rna…bifodaşednebilrıe.rar kyılaaznılyıresra- sit maddelere ayrıştırılamazlar. Ancak nükleer yöntem- verilenlerden hangileri y7a.nlıştı…r?……UH…T … işlemi yaklaşık 140h°aCndgei s1e-ç2esnaenkiyaeçıskütraeyklaelıyra?pılır. ler ile ayrıştırılabilirler. Katyon Anyon A) Yalnız I B) Yalnız 8II. KaCt)ı Yyaağlnlaızr …III…d…oy…mu…ş … yağ içAe)riİrblenr-. i Sina B) Sıcak C) İbn-i Rüşt Metaller ve soygazlar monoatomik yapılı element- Pozitif (+) yüklü iyon- Negatif (–) yüklü iyon- D) I ve II 9. E) II…v…e Z…IeIyI…tin… yağının mineral ve D) İmbik E) Alşimist lerdir. lardır. lardır. vitamin oranı yüksektir. (Na+, Ca2+, Al3+, Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu, Au, ... (metal atomları) Fe2+, Cu+, NH4+, ...) (H–, O2–, N3–, F–, Cl–, Alt Bölüm Testleri 1. D 2. D 103.. C ……A…yçi…çe…k yağı rafin3e4edilmeden kullanıla4m. Daz. 5. C 6. C He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn (soygaz atomları) CO32–, PO43–, ...) NOT KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Her alt bölümün 2. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara (D), yanlış olanlara (Y) yazınız. NOT TEST - 3 sonunda o bölümle ilgili testler yer alır. 1. (...D....) Sabunlar polar ve apolar kısımlar içerir. Aktif metaller doğada serbest halde (monoatomik yapıda) bulunmazlar. Bileşikleri halinde bulunurlar. Elektron almış ya da vermiş atom topluluklarına 1. 20Ca ve 15P elementlerinin oluşturkdimuğyuaskaalrakrö-k denir4. .KökNlearCçlokveatKomCllubiyiloenşliakrldeırri.için; (NaCI, KNO3, ...) lı bileşik ile ilgili; 2. (...D....) Sıvı sabunlar katı sabunlardan daha hijyeniktir. Molekül (NH4+, H3O+, NO3–, OH–, CI.lO–İ4y,o..n.)ik bağ kuvveti I. Formülü Ca3P2 şeklinde gösterilir. En az iki ametal II. Erime noktası 3. (...Y....) Bitkisel yağların hepsi sıvıdır. atomunun kovalent bağ ile bağlanma- II. Bileşikteki iyonlar izoelektroniktirÖ. RNEK 1 III. İyonik karakter sı sonucu oluşan ve bağımsız bulunabilen III. Lewis yapısı 3Ca2+ 2 dPoğr3–udşuerkLN?liie,n,BdMer2dg,i2rB.+,aC2+l,2OP73–, CO, H2Syi,liuAşkkuai,srCıidboau, vlOue3nr,iuleHrn?2lSe(Or1d14Ne,anShOvea42n–1,g9Kil)erinde KCl > NaCl 4. (...Y....) Gıdalardaki koruyucu maddeler raf ömrünün kısalmasına neden olur. Yeni Nesil Sorular saf maddelere mole- yargılarından hangileri 5. (...Y....) YENİ NESİL SORULAR-2 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER Modülün genelinde yorum Kalıcı dövme boyası deri altındaki dokuları besler ve güçlendirir. yapma, analiz etme vb. A) Yalnız I B) Yalnız II CY) uI kvaerIıIda bazı kimyasal türlAer) vYearlnilmızişI tir. B) Yalnız III C) I ve II becerileri ölçen kurgulu sorulara yer verilmiştir. kül denir. D) II ve III E) I, II BveuItIüI rleri atom, molekül ve iyon oDl)aIrIavke uIIyI gun şekil-E) I, II ve III 3. Aşağıdaki verilen1.özelliklerinden sabunlara ait olanlara (S), deterjanlara ait olanlara (D), her ikisine ait or- de sınıflandırarak yazınız. tak özelliklere (O) harfi yazınız. Örnek: Molekül 1. (...O....) Hidrofob ve hidrofil uç içerme Atom Molekül İyon 2. (...D....) 3. (...D....) Li Br2 Ba2+ 4. (...S....) Sert sularda iyi temizlik yapabilme PCI3 CO P3– (15P, 17CI) Element Molekülü Bileşik molekülü Au Petrol türevi olm1a 2 3 4 5 Aynı tür ametal atom-2. larının bir araya gelme- En az iki farklı türKaatmyoentavl e anyon Co H2S SO42– Yağların sodyum veya potasyum ile tepkimesinden elde edilme siyle oluşur. atomunun bir aarraasyınadagkeil-elektrostatik meGsiüyçlelüoluşur. çekim kuvvetidir. Ne 5HC.2OlS2O3OAd74el2nS3habnigleisşiiğyiaMnilgel2ış+itlgıri?li (H2, N2, O2, O3, F2, Cl2, Elektron aşağıda verilen ifadeler- 5. (...S....) Çevreye zarar vermeme P4, S8, ...) alışverişi (13Al ve 16S) e(CtkOile2,şimHdCilr,. NH3, H3PO4, ile oluşur. TemizlMikomleakdüdlelesri ionlmgaösterimini çiçeklerle sembolize eden Azra'nın, çiçekleri ve onlara karşılık gelen molekül ör- H2O, C6H12O6, ...) 2 6. (...O....) nekleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? A) Oda koşullarında katı hâldedir. 13 İYONİK BA4Ğ 1. Atom: Li, Au, Co, Ne Molekül: BBr)2, KCrOis, tHa2lSy,aOp3ı,lHıd2ıSrO. 4 , Cl2O7 7. (...S....) Doğal (oHlmerataç yaprak merkez atoma bağlı grupları, her yaprak merkez atomdaki ortaklanmamış elektron çiftlerini göste- Ba2+, P3–, SO42–, Mg2+ C) Suda Al3+ ve S2– iyonlarına 5 İyon: 8. (...O....) Yağlı kriirrl.e)r(i1tHem, 4iBzlee,m5eB, 6C, 7N, 8O, 16S, 17CI) 4 ayrışarak çözünür. Kimyasal bağ Metal atomları D) Bileşikteki iyonlar izoelektroniktir. A) 1. BeH2 B) 1. BH3 C) 1. H2O D) 1. C2H2 E) 1. H2O türüdür. arasında oluşur. E) Tel ve levha hâline getirilemez. 2. NH3 2. BH3 2. BeH2 2. NH3 2. NH3 3. BH3 4. CCI4 3. CH4 3. CH4 3. CCI4 Y 3. CCI4 5. BeH2 1. 1. edmetüelrgjaantör27. .şUaHmTpu8.adno3y.mhuişjy9e4.n.zNe4y.Htoi3nyu10n.caaykçi5ç.epkolis4ti.reNnH338 2. 1. D 2. DD433...BYDH44.3. YS 5. S Yukarıda verilen iyonik bağa ait kavram harita- 6. 3. 1. O 2. 5. 84..OBeF2 sındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? 6. O 7. S 5. H2O 5. H2O 5. H2S 5. H2O A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1. BeH2 $ H — Be — H Ayrıca modül sonunda tamamı yeni nesil sorulardan 2 tane taç yaprak oluşan testler bulunur. yaprak yok 3. Li metalinin oluşturduğu LiF, LiCl ve LiBr bi- 6. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çö- 2. BH3 $ H B H 3 tane taç yaprak leşiklerinin erime noktalarının büyükten küçü- zünürler. yaprak yok ğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (9F, 17Cl ve 35Br) Buna göre, aşağıda verilen iyonik bağlı bileşik- H H lerinden hangisinin suda çözünme denklemi A) LiBr, LiCl, LiF yanlıştır? 3. H C H 4 tane taç yaprak yaprak yok B) LiF, LiBr, LiCl A) NaOH(k) $ Na(+suda) + O(2s–uda) + H+(suda) H C) LiF, LiCl, LiBr N 1 tane yaprak D) LiCl, LiF, LiBr B) Ca(NO3)2(k) $ Ca2(s+uda) + 2NO3– (suda) 4. H H H 3 tane taç yaprak E) LiBr, LiF, LiCl C) MgSO4(k) $ Mg2(s+uda) + SO24–(suda) 5. O 2 tane yaprak D) AlBr3(k) $ Al3(s+uda) + 3Br – HH 2 tane taç yaprak (suda) Cevap: A E) Li2CO3(k) $ 2Li+(suda) + CO32–(suda) 1. E 2. D 3. C 12 4. B 5. D 6. A 1. A 46 Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine www.aydinyayinları.com.tr adresinden ulaşabilirsiniz.

2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER MADDENİN HALLERİ - DOĞA VE KİMYA KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER ➤ KIMYASAL TÜRLER • 4 ➤ GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER • 8 ➤ BILEŞIKLERIN ADLANDIRILMASI • 20 ➤ ZAYIF ETKILEŞIMLER • 25 ➤ FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER • 33 ➤ KARMA TESTLER • 35 ➤ YAZILI SORULARI • 43 ➤ YENI NESIL SORULAR • 45 MADDENİN HALLERİ ➤ MADDENIN FIZIKSEL HALLERI • 48 ➤ KATILAR • 52 ➤ SIVILAR • 57 ➤ GAZLAR • 64 ➤ PLAZMA • 70 ➤ KARMA TESTLER • 73 ➤ YAZILI SORULARI • 82 ➤ YENI NESIL SORULAR • 83 DOĞA VE KİMYA ➤ SU VE HAYAT • 86 ➤ ÇEVRE KİMYASI • 93 ➤ KARMA TESTLER • 102 ➤ YAZILI SORULARI • 108 ➤ YENI NESIL SORULAR • 110



KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER ➤ KIMYASAL TÜRLER ➤ GÜÇLÜ ETKILEŞIMLER ➤ BILEŞIKLERIN ADLANDIRILMASI ➤ ZAYIF ETKILEŞIMLER ➤ FIZIKSEL VE KIMYASAL DEĞIŞIMLER ➤ KARMA TESTLER ➤ YAZILI SORULARI ➤ YENI NESIL SORULAR

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER İlişkili Kazanımlar • Kimyasal türleri (radikal kavramına girmeden) tanır. • Kimyasal türler arası etkileşimleri sınıflandırırken; – Bağlanan türler arası sınıflandırma, atomlar arası ve moleküller arası şeklinde yaparak bu sınıflandırmanın getirdiği güçlükleri açıklar. – Güçlü etkileşimlere örnek olarak iyonik, kovalent ve metalik bağ; zayıf etkileşimlere örnek olarak da hidrojen bağı ve Van der Waals kuvvetlerini tanır. KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER NOT KİMYASAL TÜRLER Moleküller iki atomlu ise diatomik (N2, HF ...), Kütlesi ve hacmi olan herşeye madde adı verilir. Üç atomlu ise triatomik (O3, H2O ...), Çok atomlu ise poliatomiktir (H2O2, C6H12O6). Tüm maddeler taneciklerden oluşur. Maddeleri oluştu- ran farklı taneciklere (atom, molekül, iyon vb...) kimya- İyon sal tür denir. Elektron almış ya da vermiş atom veya atom toplu- Atom luklarına iyon denir. Atom, elektron alırsa aldığı elekt- ron sayısı kadar yükü azalırken; elektron verirse verdiği Bir elementin tüm fiziksel ve kimyasal özelliklerini elektron sayısı kadar yükü artar. taşıyan en küçük yapıtaşına atom denir. Atomun temel tanecikleri proton, nötron ve elektrondur. İyon Atomlar fiziksel ve kimyasal yöntemler ile daha ba- Katyon Anyon sit maddelere ayrıştırılamazlar. Ancak nükleer yöntem- ler ile ayrıştırılabilirler. Pozitif (+) yüklü iyon- Negatif (–) yüklü iyon- lardır. lardır. Metaller ve soygazlar monoatomik yapılı element- (Na+, Ca2+, Al3+, (H–, O2–, N3–, F–, Cl–, lerdir. Fe2+, Cu+, NH4+, ...) CO32–, PO43–, ...) Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu, Au, ... (metal atomları) NOT He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn (soygaz atomları) Elektron almış ya da vermiş atom topluluklarına NOT kimyasal kök denir. Kökler çok atomlu iyonlardır. (NH4+, H3O+, NO3–, OH–, ClO–4, ...) Aktif metaller doğada serbest halde (monoatomik yapıda) bulunmazlar. Bileşikleri halinde bulunurlar. ÖRNEK 1 (NaCI, KNO3, ...) Li, Br2, Ba2+, P3–, CO, H2S, Au, Co, O3, H2SO4, SO42–, Molekül Ne, Mg2+, Cl2O7 Yukarıda bazı kimyasal türler verilmiştir. En az iki ametal atomunun kovalent Bu türleri atom, molekül ve iyon olarak uygun şekil- bağ ile bağlanma- de sınıflandırarak yazınız. sı sonucu oluşan ve bağımsız bulunabilen saf maddelere mole- kül denir. Molekül Atom Molekül İyon Li Element Molekülü Bileşik molekülü Au Br2 Ba2+ Aynı tür ametal atom- En az iki farklı tür ametal Co CO P3– larının bir araya gelme- atomunun bir araya gel- Ne SO42– siyle oluşur. mesiyle oluşur. H2S Mg2+ O3 (H2, N2, O2, O3, F2, Cl2, (CO2, HCl, NH3, H3PO4, H2SO4 P4, S8, ...) H2O, C6H12O6, ...) Cl2O7 4 1. Atom: Li, Au, Co, Ne Molekül: Br2, CO, H2S, O3, H2SO4 , Cl2O7 İyon: Ba2+, P3–, SO42–, Mg2+

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF Kimyasal Türler Arası Etkileşimlerin Sınıflandırılması ÖRNEK 2 Kimyasal türler arasındaki etkileşimler iki sınıfta in- Aşağıda verilen tepkimelerin güçlü ya da zayıf etki- celenir. leşim olduklarını belirtiniz. I. Bağlanan türlere göre; a) CH3OH(s) + 35,3 kJ/mol $ CH3OH(g) b) NaCl(s) + 787 kJ/mol $ Na+(g) + Cl–(g) a) Atomlar arası bağlar: Aynı veya farklı tür atom- c) l2(k) + 151 kJ/mol $ 2l(g) lar arasındaki etkileşimler sonucunda atomlar arasında d) Ar(s) + 6,4 kJ/mol $ Ar(g) kimyasal bağlar oluşur. H – H, Cl – Cl, H – Cl gibi. a) zayıf b) güçlü c) güçlü d) zayıf b) Moleküller arası bağlar: Aynı tür veya farklı tür moleküller arasında oluşan etkileşimlerdir. H2O – H2O, Bağ enerjisi: Bir bağın oluşumu ya da kopması sı- CO2 – CO2 , HCI – H2O gibi. rasında meydana gelen enerji değişimine bağ enerjisi denir. Birimi kJ/mol dür. II. Bağın sağlamlığına göre Bir bağ ne kadar sağlam ise bağ enerjisi de o ka- Kimyasal türler birbirine yaklaştığında elektron bu- dar fazladır. lutları ve çekirdekler arasında elektrostatik itme ve çek- me kuvvetleri meydana gelir. Çekme kuvvetleri, itme X2(g) + Enerji $ 2X(g) kuvvetlerinden fazla ise güçlü etkileşimler yani kimyasal Bağ enerjisi bağlar oluşur. Çekme itme kuvvetlerinin birbirine yakın olduğu durumlarda zayıf etkileşimler yani fiziksel bağ- Bağ Bağ Enerjisi (kJ/mol) lar oluşur. H-H 436 O=O 498 Kimyasal Türler N/N 946 Arası Etkileşimler 347 C-C 611 Güçlü Etkileşimler Zayıf Etkileşimler C=C 837 C/C İyonik Kovalent Metalik Van der Waals Hidrojen bağ bağ bağ kuvvetleri bağı Polar Dipol-dipol Bağ kırılması endotermik (enerji alan), bağ oluşumu kovalent bağ etkileşimleri ise ekzotermik (enerji veren) bir olaydır. Apolar İyon-dipol kovalent bağ etkileşimleri İndüklenmiş NOT dipol etkileşimleri Aynı tür iki atom arasında; ✓ Dipol-indüklenmiş Bağ sağlamlığı : / 2 = 2 - dipol Bağ uzunluğu : - 2 = 2 / ✓ İyon-indüklenmiş LEWIS YAPISI (ELEKTRON - NOKTA FORMÜLÜ) dipol Lewis yapısı, bir element sembolü ile değerlik ✓ İndüklenmiş dipol- elektron sayısını gösteren noktalardan oluşur. (Değer- indüklenmiş dipol lik elektron sayısı (DES) = son katmanındaki elektron (London kuvvetleri) sayısı) Kimyasal türleri birbirinden ayırmak için yaklaşık Bir atomun Lewis yapısı şu şekilde yazılır: 40 kJ/mol veya daha az enerji gerekiyorsa zayıf 1. Bir atomun katman elektron dağılımı yazılır. etkileşim, yaklaşık 40 kJ/mol veya daha fazla 2. Değerlik elektron sayısı bulunur. enerji gerekiyorsa güçlü etkileşim kabul edilir. An- 3. Elementin sembolü yazılır. cak 40 kJ/mol'den daha büyük enerjiye ihtiyaç 4. Elementin sembolü etrafına değerlik elektron sayı- olduğu halde zayıf etkileşim olarak kabul ettiğimiz durumlar da bulunmaktadır. Örneğin, sı kadar nokta konur. H2O(s) + 43,9 kJ/mol $ H2O(g) hal değişimi olduğu için zayıf etkileşimdir. 5 2. a) zayıf b) güçlü c) güçlü d) zayıf

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr Noktalar elementin sembolünün dört köşesine ön- ÖRNEK 3 ce teker teker yerleştirilir. Sonra ikinciler yazılır. 3. periyotta yer alan X elementine ait iyonun Lewis ya- Element Katman - Elektron Değerlik Lewis pısı X 2– şeklindedir. Yapısı Buna göre, X atomunun çekirdek yükü kaçtır? Dizilimi Elektron Sayısı [ X ]2– olduğuna göre, X atomunun Lewis yapısı X 3Li 2 ) 1 ) 1 Li şeklindedir. X atomu, 3. periyotta yer alıp değerlik elektron sayı- 4Be 2 ) 2 ) 2 Be sı 6 olduğuna göre, X in katman elektron dağılımı da 2 ) 8 ) 6 ) şeklindedir. 5B 2 ) 3 ) 3B X in çekirdek yükü 16 dır. 6C 2 ) 4 ) 4C ÖRNEK 4 7N 2 ) 5 ) 5N 2. periyodun 5. elementine ait atomun Lewis yapı- sını gösteriniz. 8O 2 ) 6 ) 6O X : 2 ) 5 ), Değerlik elektron sayısı: 5, X 9F 2 ) 7 ) 7F 10Ne 2)8) 8 Ne Atomlar kararlı olmak (soygazların elektron dizilimi- ne ulaşmak) için elektron alarak, vererek veya elektron- larını ortaklaşa kullanarak kimyasal bağ yaparlar. Uyarı! 2He : 2 ) $ DES = 2 He atomunun Lewis yapısı He: şeklindedir. He atomu kararlı elektron dizilimine sahip ol- duğu için kimyasal bağ yapmaz. Atomların bağ oluşumunda rol oynayan elektronla- ÖRNEK 5 rı, değerlik elektronlarıdır. 3. periyotta bulunan X elementinin Lewis yapısı X şek- İYONLARIN LEWIS YAPILARI lindedir. Buna göre, X elementinin atom numarası aşağıda- ● 17Cl : 2 ) 8 ) 7 ) Cl , 17Cl– : 2 ) 8 ) 8 ) Cl – kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? ● 11Na : 2 ) 8 ) 1 ) Na , 11Na+ : 2 ) 8 ) Na+ A) 7 B) 14 C) 15 D) 16 E) 17 ● 8O : 2 ) 6 ) O , 8O2– : 2 ) 8 ) O 2– X elementinin Lewis yapısı X şeklinde olduğuna göre, değerlik elektron sayısı 7'dir. Yani 7A grubu ele- ● 15P : 2 ) 8 ) 5 ) P , 15P3– : 2 ) 8 ) 8 ) P 3– mentidir. 3. periyotta bulunduğuna göre e– bulundu- ran 3 katmanı vardır. ● 20Ca : 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) Ca , 20Ca2+ : 2 ) 8 ) 8 ) Ca2+ Katman elektron dizilimi, X : 2 ) 8 ) 7 ) şeklindedir. Bu durumda atom numarası 17'dir. Cevap: E 6 3. 16 4. X 5. E

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 1 1. Kimyasal bağlar ile ilgili; 4. Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisinin I. Atomlar arasında elektron alışverişi ya da or- Lewis yapısında yanlışlık yapılmıştır? taklaşması sonucu oluşur. Kimyasal tür Lewis yapısı II. Soygaz atomları kararlı elektron dizilimine sa- hip oldukları için kimyasal bağ yapma eğilimin- A) 2He He de değildir. B) 5B B III. Kimyasal bağların oluşumu sırasında genellikle C) 8O2– O 2– ısı açığa çıkar. D) 15P P yargılarından hangileri doğrudur? E) 3Li+ Li + A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisi mo- 5. Aşağıda verilen kimyasal türlerden hangisi mo- leküldür? lekül değildir? A) Fe – C) H2O A) NH3 B) O3 C) Co E) SO2 B) Cl D) O E) Al3+ D) Cl2 3. H+ + OH– H2O 6. I. 2HCl $ H2 + Cl2 2HCl H2 + Cl2 II. N2 $ 2N III. NaCl $ Na+ + CI- Yukarıda verilen tepkimelerde aşağıdaki kimya- sal türlerden hangisi bulunmamaktadır? Yukarıda verilen tepkimelerden hangilerinde el- de edilen ürünlerin kimyasal türü reaktiflerin- kinden farklıdır? A) Atom A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II B) Element molekülü C) Bileşik molekülü D) II ve III E) I, II ve III D) Katyon E) Anyon 1. E 2. C 3. A 7 4. E 5. C 6. D

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (İYONİK BAĞ) İlişkili Kazanımlar • İyonik bağın oluşumunu iyonlar arası etkileşimler ile ilişkilendirirler. – Nötr atomların ve tek atomlu iyonların Lewis sembollerini (ilk 20 element) kavrar. – İyonik bileşiklerin yapısal birimleri ile kovalent bileşiklerin yapısal birimlerinin (molekül) karıştırılmaması gerektiği vurgulanacaktır. GÜÇLÜ ETKİLEŞİMLER (KİMYASAL BAĞLAR) ÖRNEK 7 İyonik Bağlar 12Mg ve 8O elementlerinin oluşturdukları kararlı bi- leşiğin Lewis yapısını gösteriniz. Zıt yüklü iyonların birbirlerini elektrostatik çekim kuvvetleri ile çekmesi sonucunda oluşan kimyasal ba- 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ) DES = 2 ğa iyonik bağ denir. 8O: 2 ) 6 ) DES = 6 İyonik bağ genellikle metal ve ametal atomları ara- Mg + O Mg2+ O 2– sında elektron alışverişi ile oluşan bağ türüdür. MgO NOT Magnezyum oksit Bir bileşiğin yapısında pozitif yüklü kök varsa o bi- leşik iyonik bağ içerir. (NH4Cl, NH4NO3 vb...) 11Na ve 17Cl atomları arasında oluşacak bileşiğin ÖRNEK 8 Lewis yapısını inceleyelim: 19K ve 16S elementlerinin oluşturdukları bileşiğin 11Na: 2 ) 8 ) 1 ) DES = 1 Lewis yapısını gösteriniz. 17Cl: 2 ) 8 ) 7 ) DES = 7 Na + Cl Na+ Cl – 19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) DES = 1 16S: 2 ) 8 ) 6 ) DES = 6 NaCl Sodyum klorür K+ S+K 2K+ S 2– NaCl, iyonik bağlı bir bileşiktir. veya K+ S 2– K+ K2S Potasyum sülfür ÖRNEK 6 20Ca ve 9F elementlerinin oluşturdukları bileşiğin ÖRNEK 9 Lewis yapısını gösteriniz. 13Al ve 15P elementlerinin oluşturdukları bileşiğin 20Ca: 2 ) 8 ) 8 ) 2 ) DES = 2 Lewis yapısını gösteriniz. 9F: 2 ) 7 ) DES = 7 Ca + F Ca2+2 F – 13Al: 2 ) 8 ) 3 ) DES = 3 F 15P: 2 ) 8 ) 5 ) DES = 5 veya Al + P Al3+ P 3– AlP F –Ca2+ F – Alüminyum fosfür şeklinde gösterilebilir. CaF2 $ Kalsiyum florür 6. 2 8 7. 8. 9.

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF İYONİK BAĞLI BİLEŞİKLERİN ÖRGÜ YAPISI NOT İyonik bağlı bileşiklerin özelliklerini taşıyan en kü- Bileşiğin yapısında bulunan bir kök, bileşik suda çük birimi molekül değil, birim hücredir. çözündüğünde atomlarına ayrışamaz kısaca kök- ler parçalanmaz. İyonik bağlı bileşiklerde katyon ve anyonlar itme ve çekme kuvvetlerini dengeleyecek şekilde bir araya ge- İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çö- lerek düzenli bir yapı oluşturur. Bu yapıya kristal örgü zünürler. yapısı denir. Kristal örgü yapısında her bir iyon, belirli sayıda zıt yüklü iyon tarafından çekilmektedir. XaYb(k) $ aXb(+suda) + bYa(s–uda) şeklinde iyonlaşırlar. Örneğin; sodyum klorürde (NaCl) her Na+ iyonu İyonik Bağlı Bileşiklerin Suda Çözünme Denklemleri 6 tane Cl– iyonu tarafından ve her Cl– iyonu da 6 tane Na+ iyonu tarafından çekilerek sodyum klorürün kristal NaNO3(k) $ Na+(suda) + NO–3 (suda) örgü yapısını oluşturur. İyonik kristallerde tekrarlanan yapısal birimlere birim hücre denir. AlCl3(k) $ Al3+(suda) + 3Cl–(suda) K2SO4(k) $ 2K+(suda) + SO42–(suda) MgS(k) $ Mg2+(suda) + S2–(suda) Na2CO3(k) $ 2Na+(suda) + CO32–(suda) İyonik Bağlı Bileşiklerin Genel Özellikleri NH4NO3(k) $ NH4+(suda) + NO–3(suda) Oda koşullarında katı haldedirler. Erime ve kaynama noktaları oldukça yüksektir. MgBr2(k) $ Mg2+(suda) + 2Br – Kırılgan yapıda olduklarından tel ve levha haline ge- (suda) tirilemezler, işlenemezler. İyonik bağlar güçlü etkileşimler olduğu için kimyasal Na3PO4(k) $ 3Na+(suda) + PO43–(suda) yöntemler ile ayrıştırılabilirler. İyonik bağlı bileşikler katı halde elektrik akımını ilet- Fe(OH)3(k) $ Fe3+(suda) + 3OH–(suda) mezken, sıvı halde ya da suda çözündüklerinde elektriği iletirler. CaCO3(k) $ Ca2+(suda) + CO32–(suda) NaCl(k) suda Na+(suda) + Cl–(suda) İyonik Bağ Sağlamlığı Bağ yapan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı İyonik bağlı bileşiklerde, iyonik bağın sağlamlı- arttıkça bağın iyonik karakteri ve polaritesi artar. ğı iyonların yüklerine ve yarıçaplarına bağlıdır. İyonla- ÖRNEK 10 rın yükleri arttıkça ve yarıçapları (iyonlar arası mesafe) azaldıkça, iyonik bağın sağlamlığı artar. KF ve NaCl iyonik bağlı bileşiklerinin iyonik karak- terlerini kıyaslayınız. (9F, 11Na, 17Cl ve 19K) İyon yükü -, yarıçapı .; 9F: 2 ) 7 ) 2. periyot 7A grubu İyonik yapılı bileşiklerde iyonik bağ sağlamlığı art- 17Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A grubu tıkça bileşiğin erime ve kaynama noktası da artar. 11Na: 2 ) 8 ) 1 ) 3. periyot 1A grubu 19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ) 4. periyot 1A grubu Uyarı! Elektronegatiflik İyonik yapılı bileşiklerde iyonik bağın sağlamlı- ğı ile iyonik karakter karıştırılmamalıdır. Na > K F > Cl KF bileşiğinde elektronegatiflik farkı NaCl bileşiğin- dekinden fazladır. İyonik karakter: KF > NaCl 10. KF > NaCl 9

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 11 NOT NaCl ve MgO bileşiklerinin iyonik bağ sağlamlıkla- Bağ yapan iki atom arasındaki elektronegatiflik rı ile erime noktalarını karşılaştırınız. farkı arttıkça bağın iyonik karakteri ve polarite- si artarken; elektronegatiflik farkı azaldıkça ko- (8O, 11Na, 12Mg ve 17Cl) valent karakteri artar. 8O: 2 ) 6 ) 2. periyot 6A Elektronegatiflik farkı > 1,7 ise iyonik bağ 11Na: 2 ) 8 ) 1 ) 3. periyot 1A Elektronegatiflik farkı < 1,7 ise polar kovalent bağ 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ) 3. periyot 2A Elektronegatiflik farkı = 0 ise apolar kovalent bağ 17Cl: 2 ) 8 ) 7 ) 3. periyot 7A kabul edilir. Na+Cl– Mg2+O2– ün iyon yükleri farklıdır. İyon yarıçapları: 11Na+ > 12Mg2+ İYONİK BİLEŞİKLERİN FORMÜLLERİNİN YAZILMASI ve İyonik bağlı bileşiklerin formülleri yazılırken; önce 17Cl– > 8O2– pozitif yüklü iyon (katyon), sonra negatif yüklü iyon İyonik bağ sağlamlığı (anyon) yan yana yazılır. ve erime noktası: MgO > NaCl İyon yüklerinin mutlak değerleri alınır ve element ÖRNEK 12 123 sembollerinin sağ alt köşelerine çapraz olarak yazılır. Xa+ Yb– 9F, 17Cl ve 35Br elementlerinin 11Na atomu ile oluşturduğu NaF, NaCl ve NaBr bileşiklerinin iyo- b a XbYa: Bileşik formülü nik bağ sağlamlıkları ile erime noktalarını kıyasla- yınız. İyonların yükleri mutlak değerce eşit ise tanecikler birebir birleşirler. Mg2+ O2– $ MgO Al3+ N3– $ AlN Na+F–, Na+Cl– ve Na+Br– ün iyon yükleri eşittir. İyon yüklerinin sayısal değeri birbirinin katı ise for- mül yazılırken iyon yükleri sadeleştirilir. 7A İyon yarıçapları: Br– > Cl– > F– 21 F Pb4+ S2– PbS2 Cl İyonik bağ sağlamlığı a 1 $ iyon yar›çap› 12 Br Cr6+ O2– $ CrO3 Atom yarıçapı Katyon veya anyon çok atomlu iyon (kök) ise çap- razlama yapılırken kök paranteze alındıktan sonra artar. kökün altına sayı yazılır. İyonik bağ sağlamlığı ve erime noktası: NaF > NaCl > NaBr Al3+ SO42– $ Al2(SO4)3 23 ÖRNEK 13 ÖRNEK 14 8O ve 16S elementlerinin 4Be atomu ile oluşturdu- Aşağıda verilen iyon çiftlerinden oluşacak bileşik- ğu BeO ve BeS bileşiklerinin iyonik bağ sağlam- lerin formüllerini yazınız. lıkları ile erime noktalarını kıyaslayınız. a) Fe3+ ve O2– b) Mg2+ ve S2– c) Na+ ve CO32– 8O: 2 ) 6 ) 2. periyot 6A 123 iyon yarıçapları: d) Al3+ ve PO43– e) Sn4+ ve OH– 16S: 2 ) 8 ) 6 ) 3. periyot 6A S2– > O2– a) Fe3+O2– & Fe2O3 b) Mg2+S2– & MgS c) Na+CO32– & Na2CO3 d) Al3+PO43– & AlPO4 Be2+O2– ve Be2+S2– $ iyon yükleri eşit e) Sn4+OH– & Sn(OH)4 İyonik bağ sağlamlığı ve erime noktası: BeO > BeS 11. MgO > NaCl 12. NaF > NaCl > NaBr 13. BeO > BeS 10 14. a) Fe2O3, b) MgS, c) Na2CO3, d) AlPO4 , e) Sn(OH)4

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 2 1. Katman elektron dizilimi 2 ) 8 ) 1 ) şeklinde 4. olan X atomu; Yukarıdaki görselde potasyum klorür (KCl) bileşiği- nin yapısı verilmiştir. I. 1Y II. 9Z Buna göre, KCl bileşiği ile ilgili aşağıda verilen III. 16T ifadelerden hangisi yanlıştır? (19K, 17Cl) A) Kristal örgü yapıdadır. yukarıda verilenlerden hangileri ile iyonik bağlı B) Oda koşullarında katı hâldedir. bileşik oluşturabilir? C) Erime noktası oldukça yüksektir. D) Tel ve levha hâline getirilebilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Katı hâlde elektrik akımını iletmez. D) II ve III E) I, II ve III 2. 20Ca ve 8O atomları arasında oluşacak kararlı bileşik için aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Lewis yapısı Ca2+ O 2– şeklindedir. B) Formülü CaO şeklindedir. C) Oda koşullarında katı hâldedir. D) Katı hâlde elektrik akımını iletir. E) Tel ve levha hâline getirilemez. 5. İyonik bağlı bileşiklerde, bağı oluşturan atomlar arasındaki elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyo- nik karakteri ve polaritesi artar. Buna göre; 3. 11X ve 17Y atomları arasında oluşan kimyasal I. NaF II. NaCl bağ ve bileşik ile ilgili; III. KF I. Katyon ve anyon arasında elektrostatik çekim yukarıda verilen bileşiklerin iyonik karakterleri- kuvveti sonucu oluşur. nin küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıda- kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? II. Sulu çözeltisi elektrolittir. III. XY bileşiği moleküler yapıdadır. (9F, 11Na, 17Cl, 19K) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) III, I, II B) II, I, III C) I, II, III D) II ve III E) I, II ve III D) II, III, I E) III, II, I 1. E 2. D 3. C 11 4. D 5. B

TEST - 3 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. 20Ca ve 15P elementlerinin oluşturduğu karar- 4. NaCl ve KCl bileşikleri için; lı bileşik ile ilgili; I. İyonik bağ kuvveti II. Erime noktası I. Formülü Ca3P2 şeklinde gösterilir. III. İyonik karakter II. Bileşikteki iyonlar izoelektroniktir. III. Lewis yapısı 3Ca2+ 2 P 3– şeklindedir. yukarıda verilenlerden hangilerinde KCl > NaCl ilişkisi bulunur? (11Na ve 19K) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Katyon ve anyon arasındaki elektrostatik Güçlü çekim kuvvetidir. Elektron 5. Al2S3 bileşiği ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- alışverişi etkileşimdir. 2 ile oluşur. den hangisi yanlıştır? (13Al ve 16S) A) Oda koşullarında katı hâldedir. 13 B) Kristal yapılıdır. C) Suda Al3+ ve S2– iyonlarına ayrışarak çözünür. İYONİK BAĞ D) Bileşikteki iyonlar izoelektroniktir. 54 E) Tel ve levha hâline getirilemez. Kimyasal bağ Metal atomları türüdür. arasında oluşur. Yukarıda verilen iyonik bağa ait kavram harita- sındaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 3. Li metalinin oluşturduğu LiF, LiCl ve LiBr bi- 6. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çö- leşiklerinin erime noktalarının büyükten küçü- zünürler. ğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (9F, 17Cl ve 35Br) Buna göre, aşağıda verilen iyonik bağlı bileşik- lerinden hangisinin suda çözünme denklemi A) LiBr, LiCl, LiF yanlıştır? B) LiF, LiBr, LiCl A) NaOH(k) $ Na(+suda) + O2(s–uda) + H(+suda) C) LiF, LiCl, LiBr B) Ca(NO3)2(k) $ Ca2(s+uda) + 2NO–3 (suda) D) LiCl, LiF, LiBr C) MgSO4(k) $ Mg(2s+uda) + SO42–(suda) E) LiBr, LiF, LiCl Al3(s+uda) – (suda) D) AlBr3(k) $ + 3Br E) Li2CO3(k) $ 2Li+(suda) + CO23–(suda) 1. E 2. D 3. C 12 4. B 5. D 6. A

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF KOVALENT BAĞ İlişkili Kazanımlar • Koordine kovalent bağa girilmeden kovalent bağları polar ve apolar kovalent bağlar olarak sınıflandırır. • Basit moleküllerin (H2, CI2, O2, N2, HCI, H2O, BH3, NH3 CH4, CO2) Lewis (elektron nokta) formülleri üzerinden bağın ve moleküllerin polarlığını açıklar. • Kovalent bağların açıklanmasında bilişim teknolojilerinden (animasyon, simülasyon, video vb.) yararlanılır. KOVALENT BAĞ O2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (8O) Aynı ya da farklı tür ametal atomları arasında elekt- ronların ortaklaşa kullanılması sonucu oluşan bağ türü- 8O: 2 ) 6 ) , değerlik elektron sayısı: 6 ne kovalent bağ denir. O +O OO OO Ortaklaşa kullanılan elektronlar atomlar tarafından eşit kuvvetlerle çekiliyorsa apolar (kutupsuz) kovalent Bağlayıcı Ortaklaşmamış Apolar kovalent bağ, farklı kuvvetlerle çekiliyorsa polar (kutuplu) kova- lent bağ oluşur. elektron çifti (2) elektron çifti bağ (2) Kovalent bağ Apolar kovalent bağ Polar kovalent bağ O2 molekülü ★ Farklı tür ametal atomlarının elektronegatiflik de- ✦ Kovalent bağların oluşumu Lewis yapısı ile gösteri- lebilir. ğerleri farklıdır. ✦ Lewis yapısında ortaklaşa kullanılan elektron çift- ★ Ortak kullanılan elektronlar elektronegatifliği fazla lerine bağlayıcı elektron çifti, bağ oluşumuna olan atom tarafından daha çok çekilir. katılmayan elektron çiftlerine ise ortaklanmamış elektron çifti denir. ★ Elektronegatifliği daha fazla olan atom kısmi nega- tif (d–) yükle yüklenirken diğer atom kısmı pozitif ✦ Atomlar arasında bir çift elektronun ortak kullanılma- (d+) yükle yüklenir. Böylece kalıcı (+) ve (–) şek- sı ile bir kovalent bağ oluşur ve çizgi (–) ile gösterilir. linde iki kutup oluşur. HF molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal H2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (1H ve 9F) bağ türünü belirtiniz. (1H) 1H: 1 ) , değerlik elektron sayısı: 1 1H: 1 ) , değerlik elektron sayısı (DES): 1 9F: 2 ) 7 ) , değerlik elektron sayısı: 7 d+ d– H+ H HH HH H +F HF HF Bağlayıcı Polar kovalent Bağlayıcı Apolar kovalent elektron çifti (1) bağ (1) elektron çifti bağ (1) H2 molekülü HF molekülü ★ F atomunun elektronegatifliği, H atomununkinden fazla olduğu için F atomu kısmi negatif (d–) yükle, H atomu kısmi pozitif (d+) yükle yüklenir. 13

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 15 ÖRNEK 17 H2O molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ NH3 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ türünü belirtiniz. (1H ve 8O) türünü belirtiniz. (1H ve 7N) 1H: 1 ) , değerlik elektron sayısı = 1 1H: 1 ) , değerlik elektron sayısı = 1 7N: 2 ) 5 ) , değerlik elektron sayısı = 5 8O: 2 ) 6 ) , değerlik elektron sayısı = 6 H +O + H HO d– merkez 3H + N HNH d– merkez H atom H atom O N HH HH d+ H d+ d+ d+ d+ H2O molekülünde 2 tane bağlayıcı elektron çifti ol- NH3 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti ol- duğu için 2 tane polar kovalent bağ bulunur. Ayrıca duğu için 3 tane polar kovalent bağ bulunur. Ayrıca 2 tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır. 1 tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır. ÖRNEK 18 CH4 molekülü ile ilgili; I. Polar kovalent bağ içerir. II. Merkez atom C dir. III. Bir molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti içerir. NOT! yargılarından hangileri doğrudur? (1H ve 6C) Kovalent bağlı bileşiklerde en çok bağı yapan ato- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II ma merkez atom denir. D) II ve III E) I, II ve III ÖRNEK 16 4H + C H H merkez HCH atom CO2 molekülünün Lewis yapısını ve kimyasal bağ C türünü belirtiniz. (6C ve 8O) H HH H 6C: 2 ) 4 ), DES = 4 Hidrojen 1, karbon 4 bağ yapar. En çok bağ yapan C 8O: 2 ) 6 ), DES = 6 merkez atomdur. CH4 molekülünde 4 tane bağla- yıcı elektron çifti olduğu için 4 tane polar kovalent bağ içerir. Cevap: E O+C + O OCO MOLEKÜLLERDE POLARLIK VE APOLARLIK d– d+ d– Apolar kovalent bağ içeren iki atomlu bir molekül- de ortaklaşa kullanılan elektronlar her iki atom tarafın- OCO dan eşit kuvvetlerle çekildiği için elektron yük yoğunlu- ğu dengeli olarak dağılır ve molekülde bulunan atomlar merkez arasında kalıcı pozitif ve negatif kutuplar oluşmaz. Bu atom nedenle molekül apolardır. (H2, N2, O2, Cl2, ...) CO2 molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti ol- İki atomlu bir molekülde elektron yük dağılımı den- duğu için 4 tane polar kovalent bağ içerir. Ayrıca 4 geli değilse ve bir atom bağ elektronlarını daha fazla çekiyorsa kalıcı negatif kutup o atom üzerinde kalıcı po- tane de ortaklanmamış elektron çifti vardır. zitif kutup da diğer atom üzerinde bulunur. Bu tür mole- küller de polardır. (HCI, CO, ...) 15. Lewis yapısı Kimyasal bağ \" polar kovalent bağ 17. Lewis yapısı kimyasal bağ \" polar kovalent bağ 16. Lewis yapısı Kimyasal bağ \" polar kovalent bağ 14 18. E

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF Uyarı! BH3 molekülü, (1H, 5B) BH3 molekülü 1H: 1 ), H Bir molekül polar kovalent bağ içerdiği halde elektron yük dağılımı dengeli ise molekül apo- değerlik elektron sayısı = 1 B lar olabilir. HH 5B: 2 ) 3 ), değerlik elektron sayısı = 3 Moleküllerin polarlığı üç yöntemle tespit edilebilir: 3H + B H HBH 1. Molekülde simetri varsa apolar, yoksa polardır. BH3 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti vardır. 3 tane polar kovalent bağ içerir. 2. Merkez atom üzerinde bağa katılmayan elektron çifti (veya elektron çiftleri) varsa molekül polar, yok- BH3 molekülü, apolardır. (Merkez atom üzerinde or- sa apolardır. taklanmamış elektron çifti yoktur ve molekül simetriktir.) 3. Bağ polarlığını gösteren vektörün bileşkesi sıfırsa NOT apolar, değilse molekül polardır. F2 molekülü, (9F) BH3 molekülünde, merkez atom H olan B oktete ulaşmamıştır. Bu 9F: 2 ) 7 ) , B değerlik elektron sayısı = 7 tür bileşiklere oktet boşluğu olan HH F2 molekülü bileşikler denir. FF F +F FF ÖRNEK 19 Bağlayıcı Apolar elektron çifti kovalent bağ F2 molekülü, apolardır. (Elektron yük yoğunluğu NH3 molekülü dengeli dağılmıştır.) NH3 molekülünün Lewis yapısını çizerek bağ ve mo- lekül polarlıklarını belirtiniz. (1H, 7N) N2 molekülü, (7N) 7N: 2 ) 5 ) , N2 molekülü 3H + N HNH değerlik elektron sayısı = 5 N+N NN NN H d– N2 molekülünde 3 tane bağlayıcı elektron çifti var- N dır. 3 tane apolar kovalent bağ içerir. HH d+ H d+ d+ N2 molekülü, apolardır. (Elektron yük yoğunluğu NH3 molekülü polar olup, 3 tane polar kovalent bağ dengeli dağılmıştır.) içerir. H2S molekülü, (1H, 16S) HCN molekülü, (1H, 6C, 7N) 1H: 1 ), H2S molekülü 1H: 1 ), değerlik elektron sayısı = 1 değerlik elektron sayısı = 1 6C: 2 ) 4 ), değerlik elektron sayısı = 4 7N: 2 ) 5 ), değerlik elektron sayısı = 5 16S: 2 ) 8 ) 6 ), değerlik elektron sayısı = 6 En fazla bağ yapan atom, merkez atomdur. Bu ne- denle C merkez atomdur. H +S + H HS S H HH H +C+N HC N H2S molekülünde 2 tane bağlayıcı elektron çifti HCN molekülünde 4 tane bağlayıcı elektron çifti vardır. 2 tane polar kovalent bağ içerir. vardır. 4 tane polar kovalent bağ içerir. Molekül içi bağ- lar ve molekül polardır. H2S molekülü, polardır. (Merkez atom üzerinde 2 tane ortaklanmamış elektron çifti vardır.) 15 19. Lewis yapısı kimyasal bağ polar, molekül polar

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 20 ÖRNEK 21 Aşağıda verilen moleküllerin Lewis yapılarını gös- Aşağıdaki moleküllerin hangisinde hem molekül içi tererek, molekül polarlıklarını belirtiniz. bağlar hem de molekül polardır? (1H, 5B, 6C, 8O) (1H, 6C, 8O, 15P, 17Cl) A) CO2 B) C2H6 C) BH3 Polar Apolar D) H2O E) C6H6 molekül molekül Molekül Lewis yapısı a) H2O 3 Molekül içi bağın polar olması için, bağlayıcı elekt- ron çiftinin farklı iki atom arasında ortaklaşması ge- b) PCl3 3 rekir. c) CCl4 3 Molekülün polar olması için ise molekülde simetri d) CO2 3 olmamalıdır. (Pratik olarak merkez atomda ortaklan- e) CH3Cl 3 mamış elektron çifti varsa molekül polardır.) A, B, C ve E seçeneklerindeki moleküller polar ko- valent bağ içermesine rağmen moleküller apolardır. D şıkkında H2O molekülünün Lewis yapısını incele- diğimizde molekülün de, molekül içi bağların da po- lar olduğu görülmektedir. O Polar HH kovalent bağ Molekül polar (simetri yok) Cevap: D f) C2H6 3 ÖRNEK 22 Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin Lewis (elektron nokta) formülü yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F) Molekül Lewis yapısı Polar Apolar Molekül Lewis yapısı molekül molekül A) CO2 B) NH3 OCO a) H2O O 3 HNH HH C) CH2O H b) PCl3 P 3 D) C2H4 O Cl Cl E) HF HCH HH Cl HC CH HF c) CCl4 Cl 3 Cl C Cl Cl d) CO2 OCO 3 e) CH3Cl H 3 H C Cl H f) C2H6 HH 3 C şıkkında oksijen üzerinde Lewis yapısında bağa HCCH katılmamış iki tane elektron çifti olması gerekir. Bu HH yüzden CH2O Lewis yapısı yanlış verilmiştir. Doğru elektron nokta yapısı, O şeklindedir. C HH Cevap: C 20. a. polar, b. polar, c. apolar, d. apolar, e. polar, f. apolar 16 21. D. 22. C

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF METALİK BAĞ İlişkili Kazanımlar • Metalik bağın oluşumu açıklanırken elektron denizi modeli kullanılacaktır. METALİK BAĞ Metallerde metalik bağ kuvveti, metallerin değerlik elektron sayısı ile doğru; metal atomlarının çapı ile Metalik bağ, metal atomlarını bir arada tutan güçlü ters orantılıdır. bir etkileşimdir. Metal atomları arasındaki elektrostatik çekim kuv- Metallerde ve alaşımlarda görülen bir etkileşim türüdür. veti ne kadar fazla ise metalin erime noktası o ka- Elektron denizi dar yüksektir. Metal iyonu ÖRNEK 23 Metal atomlarının iyonlaşma enerjileri düşüktür. Bu 3Li, 11Na ve 19K metallerinin erime noktalarını kar- nedenle metallerin değerlik elektronları çekirdek ta- şılaştırınız. rafından zayıf kuvvetlerle çekilirler. Ayrıca metalle- rin değerlik orbital sayısı, değerlik elektronların- 3Li: 2 ) 1 ), 2. periyot 1A grubu dan fazladır. 11Na: 2 ) 8 ) 1 ), 3. periyot 1A grubu 19K: 2 ) 8 ) 8 ) 1 ), 4. periyot 1A grubu Metal atomları bir arada bulunduklarında değerlik Li, Na ve K elementleri aynı gruptadır. Aynı grupta elektronları hem kendi, hem de komşu metal atom- yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom yarıçapı ar- larının boş ve eş enerjili değerlik orbitallerinde ra- tar ve metalik bağ kuvveti azalır. Bu nedenle metalin hatlıkla dolaşabilir. erime noktası düşer. Erime noktaları arasındaki ilişki Li > Na > K şeklin- Serbest dolaşan elektronlar adeta bir elektron deni- dedir. zi oluşturur. Elektron denizi ile pozitif yüklü metal katyonları ara- sında oluşan elektrostatik çekim kuvvetleri ise me- talik bağ olarak adlandırılır. ÖRNEK 24 11Na, 12Mg ve 13Al metallerinin erime noktalarını karşılaştırınız. Metallerin genel özellikleri; 11Na: 2 ) 8 ) 1 ), DES = 1, 3. periyot 1A grubu 1. Isı ve elektriği iyi iletirler. 12Mg: 2 ) 8 ) 2 ), DES = 2, 3. periyot 2A grubu 2. Yeni kesilen yüzeyleri parlaktır. 13Al: 2 ) 8 ) 3 ), DES = 3, 3. periyot 3A grubu 3. Tel ve levha haline getirilebilirler (işlenebilirler). 4. Esnektirler. Na, Mg ve Al elementleri aynı periyottadırlar. Aynı 5. Serttirler. periyotta soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıça- 6. Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir. pı azalır ve değerlik elektron sayısı artar. Bu nedenle aynı periyotta sağa doğru gidildikçe genellikle meta- lin erime noktası artar. Erime noktaları arasındaki ilişki Al > Mg > Na şek- lindedir. 17 23. Li > Na > K 24. Al > Mg > Na

TEST - 4 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. O 4. Metalik bağ ile ilgili; HH I. Elektron denizi ile metal katyonları arasında Yukarıda Lewis yapısı verilmiş olan H2O mole- oluşan elektrostatik çekim kuvvetleridir. külü ile ilgili; II. Metallerde ve alaşımlarda görülür. III. Güçlü etkileşimdir. I. Polar kovalent bağ içerir. II. O ve H atomları oktede ulaşmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? III. Apolardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. • Moleküler yapıdadır. 5. BH3 ve NH3 molekülleri için; • 1 tane molekülünde 3 tane atom bulundurur. I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı • Saf maddedir. II. Molekül polarlığı III. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı Yukarıda bazı özellikleri verilmiş olan madde aşağıdakilerden hangisi olamaz? verilenlerden hangileri aynıdır? (1H, 5B ve 7N) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III (6C, 7N, 8O, 12Mg, 16S, 17Cl) A) O3 B) CS2 C) MgCl2 D) HClO E) N2O 6. HCN molekülünün elektron nokta formülü H C N şeklindedir. Buna göre; 3. Aşağıdaki moleküllerden hangisi polar kova- I. Molekül polardır. II. Moleküldeki tüm atomlar oktedini tamamlamıştır. lent bağ içermesine rağmen apolardır? III. Azot atomunun değerlik elektron sayısı 5 tir. IV. Moleküldeki bağlayıcı elektron çifti sayısı 4 tür. (1H, 6C, 7N, 8O, 16S, 17Cl) V. Molekül içi bağlar polar kovalent bağdır. A) N2 B) NH3 C) CCl4 yargılarından hangisi yanlıştır? D) H2S E) CH3OH A) I B) II C) III D) IV E) V 1. A 2. C 3. C 18 4. E 5. A 6. B

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 5 1. Aşağıda verilen moleküllerden hangisinin elekt- 4. H H H O ron - nokta formülü yanlış verilmiştir? H C C C C OH (1H, 5B, 6C, 8O, 9F, 15P, 17CI) H OH H A) O C O B) H O Yukarıda formülü verilen bileşiğin içerdiği apo- H lar ve polar kovalent bağ sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Cl HH C) Cl C Cl D) H C C H Apolar kovalent bağ Polar kovalent bağ Cl A) 3 10 E) F B F B) 2 9 F C) 3 12 D) 3 11 E) 2 12 2. C2H2 molekülü ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- 5. I. 11X den hangisi yanlıştır? (1H, 6C) II. 13Y A) Apolar ve polar kovalent bağ içerir. III. 19Z B) Bağlayıcı elektron çifti sayısı 5 tir. C) Apolar moleküldür. Yukarıda verilen X, Y ve Z metallerinin erime D) Suda çözünmez. noktarının küçükten büyüğe doğru sıralanışı E) Lewis yapısı H C C H şeklindedir. aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) X, Y, Z B) Y, X, Z C) Z, Y, X D) Z, X, Y E) X, Z, Y 6. 3. I. Cıva XY Z II. Lehim Yukarıda katman elektron dağılımları verilen X, III. Demir Y ve Z atomlarından hangileri metalik bağ yapa- IV. Kükürt bilir? V. Bronz Yukarıda verilen madde örneklerinden hangisi A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Y metalik bağ içermez? A) I B) II C) III D) IV E) V D) Y ve Z E) X ve Z 1. A 2. E 3. D 19 4. C 5. D 6. B

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK ADLANDIRILMASI İlişkili Kazanımlar • İyonik bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılması yapılırken; – Tek atomlu ve çok atomlu iyonların (NH4+ , OH–, NO3–, SO42–, CO32–, PO43– CN–, CH3COO–) oluşturduğu bileşiklerin adlan- dırılmasını yapar. – Hidrat bileşiklerinin adlandırılmasına girmeden değişken değerlikli metallerin (Cu, Fe, Hg, Sn, Pb) oluşturduğu bileşikle- rin adlandırılmasını yapar. • Kovalent bağlı bileşiklerin sistematik adlandırılmasını yaparken, – H2O, HCI, H2SO4, HNO3, NH3 bileşik örneklerinin sistematik adlarını öğrenir. İYONİK BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK İyonik bağlı bileşikler adlandırılırken önce katyon ADLANDIRILMASI (metal veya kök) adı sonra anyon (ametal veya kök) adı söylenir. Sık Kullanılan Katyonlar Katyon adı Anyon adı Bileşik adı +1 yüklü +2 yüklü +3 yüklü Na+ + F– $ NaF sodyum florür sodyum florür H+: Hidrojen Be2+: Berilyum Al3+: Alüminyum Al3+ + O2– $ Al2O3 alüminyum oksit alüminyum oksit Li+: Lityum Mg2+: Magnezyum Ca2+ + CO32– $ CaCO3 kalsiyum karbonat kalsiyum karbonat Na+: Sodyum Ca2+: Kalsiyum NH4+ + NO3– $ NH4NO3 amonyum nitrat amonyum nitrat K+: Potasyum Ba2+: Baryum Zn2+ + Br – $ ZnBr2 çinko bromür çinko bromür Ag+: Gümüş Zn2+: Çinko Na+ + SO42– $ Na2SO4 sodyum sülfat sodyum sülfat K+ + CO32– $ K2CO3 potasyum karbonat potasyum karbonat NH4+: Amonyum l NaCI: Sodyum klorür Sık Kullanılan Anyonlar l K3P: Potasyum fosfür l MgSO4: Magnezyum sülfat –1 yüklü –2 yüklü –3 yüklü l CH3COONa: Sodyum asetat l Kalsiyum nitrür: Ca3N2 H–: Hidrür O2–: Oksit N3–: Nitrür l Baryum sülfür: BaS F–: Florür S2–: Sülfür P3–: Fosfür l Sodyum karbonat: Na2CO3 l Potasyum siyanür: KCN Cl–: Klorür SO42–: Sülfat PO43–: Fosfat Br–: Bromür Değişken Değerlikli Metallerin Oluşturduğu Bileşik- I–: İyodür CO32–: Karbonat lerin Adlandırması NO3–: Nitrat –4 yüklü Bazı metaller farklı bileşiklerinde farklı iyon yüküne CN–: Siyanür (değerliğe) sahip olabilir. OH–: Hidroksit C4–: Karbür Metal değişken değerlikli ise adlandırma yapılırken metalin adından sonra parantez içerisine roma rakamı CH3COO–: Asetat ile o bileşikte aldığı değerlik yazılır. Sonra anyon adı söylenir. 20

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF Sık kullanılan değişken değerlikli metaller KOVALENT BİLEŞİKLERİN SİSTEMATİK ADLANDIRILMASI +1 yüklü +2 yüklü +3 yüklü Kovalent bağlı bileşikler adlandırılırken, önce molekül- Cu+: Bakır (I) Cu2+: Bakır (II) Fe3+: Demir (III) deki atom sayıları Latince ön eklerle belirtilir. İlk atomun sayısı bir ise Latince ön ek kullanılmaz. Hg+: Cıva (I) Hg2+: Cıva (II) Fe2+: Demir (II) +4 yüklü Sn2+: Kalay (II) Sn4+: Kalay (IV) Sayı Latince adı Sayı Latince adı 1 mono 6 hekza Pb2+: Kurşun (II) Pb4+: Kurşun (IV) 2 di 7 hepta 3 tri 8 okta Değişken değerlikli Anyon Bileşik adı 4 tetra 9 nona metal iyonunun adı adı 5 penta 10 deka Cu+ + O2– $ Cu2O bakır (I) oksit bakır (I) oksit Cu2+ + O2– $ CuO bakır (II) oksit bakır (II) oksit Fe3+ + OH– $ Fe(OH)3 demir (III) hidroksit demir (III) hidroksit Pb2+ + I– $ Pbl2 kurşun (II) iyodür kurşun (II) iyodür Hg+ + Br– $ HgBr 1. 1. 2. 2. cıva (I) bromür cıva (I) bromür ametalin + ametalin + ametalin + ametal Latince sayısı (1 hariç) adı Latince sayısı iyonunun adı ÖRNEK 25 l NO : Azot monoksit l CO2 : Karbon dioksit Aşağıda verilen iyonik bağlı bileşiklerin sistematik l CCl4 : Karbon tetraklorür adlarını yanlarında bırakılan boşluklara yazınız. l N2O5 : Diazot pentaoksit l PCl3 : Fosfor triklorür Bileşik Formülü Sistematik Adı l H2O : Dihidrojen monoksit l SO2 : Kükürt dioksit a) KNO3 Potasyum nitrat l NBr3 : Azot tribromür b) CaCl2 Kalsiyum klorür l Cl2O : Diklor monoksit c) AlN Alüminyum nitrür l Diazot tetraoksit: N2O4 Sodyum karbonat l Difosfor monoksit: P2O d) Na2CO3 Kalsiyum hidroksit l Azot triklorür: NCI3 e) Ca(OH)2 Bakır (II) sülfat f) CuSO4 Demir (III) karbonat g) Fe2(CO3)3 Sodyum asetat h) CH3COONa Sodyum siyanür ı) NaCN Magnezyum fosfat i) Mg3(PO4)2 Lityum sülfür j) Li2S Baryum oksit k) BaO Kalay (II) hidroksit Kurşun (IV) karbonat l) Sn(OH)2 Cıva (II) fosfür m) Pb(CO3)2 n) Hg3P2 25. a) Potasyum nitrat, b) Kalsiyum klorür c) Alüminyum nitrür 21 ı) Sodyum siyanür i) Magnezyum fosfat j) Lityum sülfür d) Sodyum karbonat e) Kalsiyum hidroksit f) Bakır (II) sül- k) Baryum oksit l) Kalay (II) hidroksit m) Kurşun (IV) karbonat fat g) Demir (III) karbo1n. a?t h) S2o.d?yum asetat 21 n) Cıva (II) fosfür 1. ? 2. ?

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 26 ÖRNEK 28 Aşağıda verilen kovalent bağlı bileşiklerin sistema- Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin anyonu çok tik adlarını yanlarında bırakılan boşluklara yazınız. atomludur? A) Sodyum klorür B) Alüminyum sülfat Bileşik formülü Sistematik adı C) Potasyum iyodür D) Magnezyum oksit a) CS2 Karbon disülfür E) Kalsiyum bromür b) SF6 Kükürt hekzaflorür c) P2O5 Difosfor pentaoksit A) NaCI $ Anyonu CI– d) N2O3 B) Al2(SO4)3 $ Anyonu SO42– e) Cl2O7 Diazot trioksit C) KI $ Anyonu I– f) CBr4 Diklor heptaoksit D) MgO $ Anyonu O2– g) SO3 Karbon tetrabromür E) CaBr $ Anyonu Br– h) OF2 ı) Pl3 Kükürt trioksit Cevap: B i) CO Oksijen diflorür Fosfor triiyodür Karbon monoksit ÖRNEK 27 ÖRNEK 29 I. Na3N Aşağıdaki seçeneklerden hangisinde sistematik II. NH4NO3 adı verilen bileşiğin formülü yanlış yazılmıştır? III. N2O4 IV. HCl Bileşiğin adı Bileşiğin formülü V. Mg3P2 A) Amonyum nitrat Yukarıda verilen bileşiklerden kaç tanesi moleküler B) Magnezyum sülfat NH4NO3 yapılıdır? (1H, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 15P, 17CI) C) Potasyum klorür MgSO4 D) Dihidrojen monoksit A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 E) Kalsiyum bromür PCl3 H2O I. Na3N \" İyonik bağlı CaBr2 II. NH4NO3 \" İyonik bağlı III. N2O4 \" Kovalent bağlı C şıkkında PCI3 bileşiği kovalent bağlı bir bileşiktir IV. HCl \" Kovalent bağlı ve P, fosfor elementinin sembolüdür. Doğru adlandı- V. Mg3P2 \" İyonik bağlı rılması fosfor triklorür şeklinde olmalıdır. Kovalent bağlı bileşikler, moleküler yapılıdır. Eğer yapısında pozitif yüklü kök varsa (NH4+ gibi) ve me- Cevap: C tal varsa bileşik iyoniktir. (III ve IV numaralı bileşik- ler molekülerdir.) Cevap: B 26. a) Karbon disülfür b) Kükürt hekzaflorür c) Difosfor 22 28. B 29. C pentaoksit d) Diazot trioksit e) Diklor heptaoksit f) Karbon 22 1. ? 2. ? tteritiryaobdrüormi)üKr agr)bKoünkmürot1n.tor?ikoskitsit22h7. ).?BOksijen diflorür ı) Fosfor

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 6 1. Bir formül alüminyum nitratın suda çözündü- 4. Katyon Anyon ğünde oluşturacağı iyon sayısı; Cu2+ MnO4– K+ SO42– I. Sodyum fosfat Al3+ PO34– II. Demir (III) hidroksit III. Magnezyum siyanür Yukarıda bazı anyon ve katyonlar verilmiştir. bileşiklerinden hangilerinin bir formülünün su- Buna göre, aşağıda bu katyon ve anyonlar ara- da çözündüğünde oluşturacağı iyon sayısına sında oluşacak bileşik formüllerinden hangisi eşittir? yanlış verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III A) K2SO4 B) Al3(SO4)2 C) Cu3(PO4)2 D) AlPO4 E) KMnO4 2. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin adlan- 5. X: Sodyum hidroksidin artı yüklü iyonu ile kalsi- dırılmasında yanlışlık yapılmıştır? yum karbonatın eksi yüklü iyonunun birleşme- si sonucu oluşan bileşik A) Bileşik Adlandırma B) Alüminyum fosfat Y: Amonyumklorür bileşiğinin artı yüklü iyonu ile C) AlPO4 Dihidrojen monoksit demir (II) sülfatın eksi yüklü iyonunun birleşme- D) H2O Çinko hidroksit si sonucu oluşan bileşik E) Zn(OH)2 Kalay peroksit SnO2 Diklor heptaoksit X ve Y bileşiklerinin formülleri aşağıdakilerin Cl2O7 hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) X Y B) Ca(OH)2 (NH4)2SO4 C) Na2CO3 FeCl2 D) CaCO3 NH4NO3 E) Na2CO3 (NH4)2SO4 Fe(NO3)2 NaOH 3. Formülü Geleneksel adı 6. Kurşun (IV) sülfat bileşiği için; Na2CO3 Çamaşır sodası I. HCOOH Sirke asidi II. III. CuSO4 Göz taşı I. Üç tür atom içerir. IV. NH4Cl Nişadır II. İyonik ve kovalent bağ içerir. V. KOH Potas kostik III. 1 tane formülünde 11 tane atom bulunur. IV. Anyonu bir köktür. Yukarıda verilen bileşiklerden hangisinin gele- V. Katyonu bir köktür. neksel adı yanlış olarak yazılmıştır? yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) V B) IV C) III D) II E) I A) I B) II C) III D) IV E) V 1. C 2. D 3. D 23 4. B 5. D 6. E

TEST - 7 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. I. Bakır (II) sülfat 4. Geleneksel adı sönmüş kireç olan bileşiğin sis- II. Sodyum oksit tematik adı ve formülü aşağıdakilerden hangi- III. Magnezyum fosfür sinde doğru olarak verilmiştir? Yukarıda adları verilen bileşiklerin formülleri Formülü Sistematik adı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- Kalsiyum oksit miştir? A) CaO Kalsiyum (II) hidroksit Kalsiyum nitrat B) Ca(OH)2 Kalsiyum karbonat Kalsiyum hidroksit I II III C) Ca(NO3)2 A) Cu2SO4 Na2O Mg2P3 D) CaCO3 B) CuSO4 Na2O Mg3P2 C) CuSO4 Na2O2 Mg3P2 E) Ca(OH)2 D) Cu2SO4 Na2O Mg3(PO4)2 E) CuSO4 Na2O2 Mg3(PO3)2 5. Bileşiğin formülü Adı I. SF6 Kükürt heptaflorür II. P2O5 Difosfor pentaoksit III. CCl4 Karbon tetraklorür 2. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin adlan- Yukarıda verilen bileşiklerden hangilerinin kar- şılarına adı doğru olarak yazılmıştır? dırılmasında yanlışlık yapılmıştır? Bileşik Adlandırma A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Alüminyum oksit A) Al2O3 Potasyum fosfat D) II ve III E) I, II ve III Sodyum karbonat B) K3PO4 Demir (III) sülfat Magnezyum hidrür C) NaHCO3 D) Fe2(SO4)3 E) MgH2 3. Aşağıda adları verilen iyonlardan hangisi çok 6. I. Amonyum karbonat atomlu bir katyondur? II. Demir (II) fosfat III. Sodyum sülfat Yukarıda verilen bileşiklerin birim formülleri- nin içerdikleri atom sayılarının büyükten küçü- ğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Sülfat B) Nitrat C) Hidroksit A) I, II, III B) II, I, III C) III, II, I D) Fosfat E) Amonyum D) II, III, I E) I, III, II 1. B 2. C 3. E 24 4. E 5. D 6. A

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF ZAYIF ETKİLEŞİMLER İlişkili Kazanımlar • Zayıf ve güçlü etkileşimleri bağ enerjisi esasına göre ayırt eder. ZAYIF ETKİLEŞİMLER ÖRNEK 30 Molekülleri ve soygaz atomlarını birarada tutan fi- I. CH4(s) + 8,2 kJ/mol ➞ CH4(g) ziksel kuvvetlerdir. II. Na+(g) + CI-(g) ➞ NaCI(k) + 745 kj/mol III. C6H6(g) ➞ C6H6(s) + 33,8 kj/mol Fiziksel bağların enerjisi, kimyasal bağlardan kü- çüktür. O 1  kimyasal bağ Yukarıdaki tepkimelerle ilgili aşağıda verilen ifade- HH leri tamamlayınız. O 2  fiziksel bağ a) I ve III numaralı etkileşimde bağlar kopar. HH b) II numaralı etkileşim . Örneğin H2O bileşiğinde oksijen ve hidrojen atom- c) III numaralı etkileşim sonucu özellik- ları (O – H) arasındaki bağı kırmak için gereken ener- ler değişir. ji, su molekülleri arasındaki bağı kırmak için gereken enerjiden büyüktür. Çünkü 1 numaralı etkileşim güçlü d) numaralı etkileşimlerde madde hal 2 numaralı etkileşim zayıftır. değiştirir. Uyarı! a) fiziksel b) güçlüdür Zayıf etkileşimlere c) fiziksel H Fiziksel bağlar d) I ve III H Moleküller arası bağlar H Yoğun fazdaki etkileşimler de denir. Genel olarak bağı kırmak için gerekli enerji yakla- Moleküller arası etkileşimleri kavrayabilmek için di- şık olarak 40 kj/molden büyükse güçlü etkileşim, 40 kj/ pol ve indüklenmiş dipol kavramlarını bilmek gerekir. mol den daha küçükse zayıf etkileşim olarak ifade edilir. Kalıcı Dipol (Dipol) Zayıf etkileşimler veya fiziksel bağlar oluştuğunda veya koptuğunda yeni türler oluşmadığından maddenin Polar moleküllerde gözlenir. Polar moleküllerde kimyasal özelliği değişmez. elektronegatiflik farkından kaynaklanan molekülün bir kısmının kısmi negatif (d–) diğer bir kısmının kısmi pozi- Zayıf etkileşimler; tif (d+) şeklinde kutuplanması durumudur. H Çözünürlük H Erime noktası Geçici (Anlık) Dipol (İndüklenmiş Dipol) H Kaynama noktası H Özkütle Apolar moleküllerde ve soygaz atomlarında gözle- gibi fiziksel özellikleri belirlemede etkilidir. nir. Herhangi bir etki ile kutupsuz (apolar) bir molekülün bir bölgesinde elektronların yoğunlaşması sonucu olu- Zayıf etkileşimler yoğun faz denilen katı ve sıvı faz- şan anlık kutuplaşma durumudur. larda etkindir. Gaz fazında tanecikler arası uzaklık faz- la olduğundan ihmal edilirler. H2O, HBr, HCI, NH3, CO gibi moleküller polar olduk- larından kalıcı dipole sahiptir. Uyarı! CO2, I2, BH3, CH4, CCI4 gibi moleküller apolar ol- Bağ oluşurken açığa çıkan veya bu bağı kırmak duklarından geçici (anlık) dipole sahiptir. için gerekli olan enerjiye bağ enerjisi denir. 25 30. a) fiziksel b) güçlüdür c) fiziksel d) I ve III

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr VAN DER WAALS ETKİLEŞİMLERİ İlişkili Kazanımlar • Kimyasal türler arasındaki etkileşimleri sınıflandırırken – Van der Waals kuvvetleri (dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri, dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri, iyon-in- düklenmiş dipol etkileşimleri ve London kuvvetleri) açıklar. – Dipol-dipol etkileşimleri, iyon-dipol etkileşimleri ve London kuvvetlerinin genel etkileşim güçlerini karşılaştırır. 1. VAN DER WAALS ETKİLEŞİMLERİ ÖRNEK 31 Hidrojen bağı haricindeki tüm zayıf etkileşimlere Madde Polar Molekül Apolar Molekül Van der Waals etkileşimleri denir. I. HBr ✓ ZAYIF ETKİLEŞİMLER II. C2H5OH ✓ ✓ III. C6H6 ✓ ✓ 1. Van der Waals Etkileşimleri IV. SO2 V. CH4 a) Dipol - Dipol b) İyon - Dipol Yukarıda I, II, III, IV ve V numaralı maddeler polar ve- c) Dipol - İndüklenmiş dipol ya apolar yapılı olma duruklarına göre “✓” işareti ile be- d) İyon - İndüklenmiş dipol lirtilmiştir. e) İndüklenmiş dipol - İndüklenmiş Buna göre, aşağıda verilen çiftlerden hangisi ara- dipol (London kuvvetleri) sında dipol – dipol etkileşimi bulunur? 2. Hidrojen Bağları a. I ve II d. III ve IV b. I ve III e. III ve V c. IV ve V a. Dipol – Dipol Etkileşimi: Aynı ya da farklı polar A) a B) b C) c D) d E) e moleküllerin kalıcı dipolleri arasındaki etkileşimlerdir. Zıt yüklü kutuplar arasında oluşurlar. d+ d– d+ d– Dipol – dipol etkileşimi iki polar molekül arasında H CI HI gözlenir. I – II’te bulunurken diğer çiftler arasında bu- lunmaz. Dipol - Dipol Etkileşimi Cevap: A d– d+ d– d+ H H S S H H d+ d+ Polar bir molekülün bir başka polar bileşiğin mole- külleri arasında homojen olarak dağılmasında, diğer bir ifade ile çözünmesinde etkin olan kuvvet dipol – dipol etkileşimidir. 26 31. A

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF ÖRNEK 32 ÖRNEK 33 Moleküler yapıda olduğu bilinen X, Y ve Z sıvıları Su polar bir moleküldür. Buna göre, aşağıdakilerden ile ilgili; hangisi suda iyon – dipol etkileşimi ile çözünmez? ● X sıvısı, Y sıvısında çözünmezken Z sıvısında çözü- A) NaCI B) KF C) NaNO3 nüyor. ● Y sıvısının molekülleri arasında anlık dipoller bulun- D) C6H12O6 E) Ca(OH)2 maktadır. İyon dipol etkileşimi olması için iyonik yapılı bir mad- verilen bilgilere göre; deye ihtiyaç vardır. C6H12O6 moleküller yapılı olduğu I. Y molekülü apolardır. için suda çözünürken iyonlarına ayrışmaz. II. X ve Z sıvıları arasında dipol – dipol etkileşimi bulu- Cevap: D nur. III. X maddesi H2O maddesi, Y maddesi CCI4 olabilir. X, Y ve Z maddesi ile ilgili yargılardan hangileri doğru olabilir? Y maddesinde bulunan anlık (geçici) dipoller Y mole- c. Dipol - İndüklenmiş Dipol Etkileşimi külünün apolar yapıda olduğunu belirtir. X ve Z sıvı- Polar moleküllerle apolar moleküllerin veya polar ları birbiri içinde çözünebiliyorsa Z molekülü de po- lar yapılıdır. X ile Z arasında dipol – dipol etkileşimi moleküller ile soygaz atomlarının arasında gerçekleşen gözlenebilir. etkileşimlerdir. Bu etkileşim oldukça zayıftır. Örneğin Cevap: I, II, III H2O …… CCI4 H2O …… He b. İyon – Dipol Etkileşimi: İyonik bir katının iyon- d. İyon - İndüklenmiş Dipol Etkileşimi ları ile polar yapılı bir bileşiğin molekülünün kutupları arasındaki etkileşimdir. İyonik bileşiklerle apolar moleküller arasında veya iyonik bileşiklerle soygaz atomları arasındaki etkileşim- lerdir. Örneğin K+ iyonları ile CCI4 molekülü arasındaki etkileşim iyon indüklenmiş dipol etkileşimidir. Bir tuzun su gibi polar bir çözücü de anyon (– yüklü e. İndüklenmiş Dipol - İndüklenmiş Dipol iyon) ve katyon (+ yüklü iyon) şeklinde ayrışarak çözün- Etkileşimleri (London Kuvvetleri) mesi iyon – dipol etkileşiminin sonucudur. Apolar moleküllerin veya soygaz atomlarının geçici Bu durumda tuzun katyonu ile polar çözücünün (–) (anlık) kutuplanmaları sonucu oluşan çekim kuvvetle- kutbu, tuzun anyonu ile polar çözücünün (+) kutbu et- ridir. Bu kuvvetler London kuvvetleri veya indüklenmiş kileşir. dipol etkileşimleri olarak adlandırılır. d– … Na+CI– London kuvvetleri zayıf etkileşimler arasında en O zayıf olan etkileşim türüdür. HH Tüm moleküller arasında London kuvvetleri bulu- Na+CI–… d+ d+ nur. Ancak diğer Van der Waals kuvvetleri arasın- da çok zayıf olduğu için ihmal edilir. Genellikle iyon – dipol etkileşimi, dipol – dipol etki- leşimine göre daha güçlüdür. Soygazlarda ve apolar moleküllerde gözlenen tek etkileşim türüdür. Molekülde elektron sayısı arttıkça veya molekül büyüdükçe kutuplanabilirlik artacağından London kuvvetleri artar. 32. I, II, III 27 33. D

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr Bunun en güzel örneklerinden biri tümü apolar ya- ÖRNEK 36 pılı olan 7A grubu elementlerinin molekülleri arasındaki durumdur. 1. H2 2. H2S 3. He 4. NaBr 5. KCI Aşağı doğru inildikçe; 6. I2 F2 l Elektron sayısı artar. 7. HCI 8. CO2 9. H2O CI2 l Polarlanabilirlik (kutuplanabilirlik) artar. Br2 l London kuvvetleri artar. Yukarıdaki tabloda verilen maddeler ile ilgili aşağı- l Bunun sonucu olarak oda koşullarında F2, daki soruları cevaplayınız. I2 CI2 gaz, Br2 sıvı ve I2 katı haldedir. Diğer bir ifade ile London kuvvetleri artmış mole- a. Hangileri sadece London etkileşimleri ile birara- küllerin erime ve kaynama noktaları yükselmiştir. da tutulur? Aynı durum soygazlarda da gözlenir. Soygazların b. Hangilerinde kalıcı dipol bulunur? grupta yukarıdan aşağı doğru inildikçe elektron sayısı ve buna bağlı London kuvvetleri artar. c. Hangileri arasında iyon – dipol etkileşimi kurula- bilir? ÖRNEK 34 Molekül Elektron Sayısı d. Hangileri arasında dipol – dipol etkileşimi kuru- I. C3H8 26 labilir? II. CH4 10 III. C5H12 42 e. Hangileri apolar moleküllerdir? Yukarıdaki tabloda I, II ve III şeklinde numaralandı- rılan apolar yapılı oldukları bilinen bileşiklerin kay- a) 1, 3, 6, 8 b) 2, 7, 9 nama noktalarını karşılaştırınız. c) 4-9, 5-9, 4-7, 5-7, 2-4, 2-5 d) 2-7, 2-9, 7-9 e) 1, 6, 8 Apolar yapılı bileşiklerde elektron sayısı arttıkça London kuvvetleri artar dolayısı ile kaynama nokta- ları artar. III > I > II Uyarı! ÖRNEK 37 Aynı formüle sahip organik bileşiklerde dallan- Aşağıdakilerden hangisi zayıf etkileşimlerden biri ma arttıkça kaynama noktası düşer. olan dipol – dipol etkileşimine örnek olarak verile- bilir? ÖRNEK 35 A) CO2 bileşiğinde C ile O atomları arasındaki etkile- I. CH3 — CH2 — CH2 — CH2 — CH3 şim CH3 B) I2 katısında I2 molekülleri arasındaki etkileşim II. CH3 — CH — CH2 — CH3 C) NaCI bileşiğinde Na+ ve CI– iyonları arasındaki et- CH3 kileşim III. CH3 — C — CH3 D) Ca+2 iyonları ile H2O molekülleri arasındaki etkile- CH3 şim Yukarıda verilen bileşiklerin aynı koşullarda kayna- ma noktalarını kıyaslayınız. E) H2S molekülleri arasındaki etkileşim Dallanma arttıkça aynı molekül kütlesine sahip or- A şıkkı $ Polar kovalent bağ ganik bileşiklerde temas yüzeyi azalır, bundan dola- B şıkkı $ London kuvvetleri yı London kuvvetleri azalır. Erime ve kaynama nok- C şıkkı $ İyonik bağ tası düşer. D şıkkı $ İyon - dipol etkileşimi Cevap: I > II > III Cevap: E 34. III > I > II 35. I > II > III 28 36. a) 1, 3, 6, 8 b) 2, 7, 9 c) 4-9, 5-9, 4-7, 5-7, 2-4, 2-5 d) 2-7, 2-9, 7-9 e) 1, 6, 8 37. E

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF HİDROJEN BAĞI İlişkili Kazanımlar • Hidrojen bağları ile maddelerin fiziksel özellikleri arasında ilişki kurarken, – Hidrojen bağının oluşumu, – Uygun bileşik serilerinin kaynama noktası değişimleri grafik üzerinde, hidrojen bağları ve diğer etkileşimleri kullanarak açıklar. HİDROJEN BAĞI Hidrojen bağı fiziksel bir bağ olduğu H atomunun en elektronegatif atomlar olan F, O, N için kesikli (....) çizgiler ile gösterilir. atomlarıyla kovalent bağ yaptığı (H – F, O – H, N– H) mo- Hidrojen bağı sayısı arttıkça molekülün erime ve leküllerde görülür. Bu moleküllerde kısmi (+) yüklü olan kaynama noktası artar. H atomu komşu molekülde kısmi (–) yüklü olan elektro- negatifliği fazla atomun ortaklanmamış elektronunu çe- Hidrojen bağı içeren moleküllerin hepsi polardır ve ker. Bu elektrostatik çekime hidrojen bağı denir. birbiri içinde iyi çözünürler. Etil alkolün suda çözün- mesi hidrojen bağı oluşumu ile gerçekleşir. Hidrojen bağı, Van der Waals etkileşimlerinden da- ha güçlüdür. Zayıf etkileşimlerin en güçlüsüdür. Hidrojen bağı içeren moleküllerde genellikle; Hidrojen bağı aynı ya da farklı moleküller arasında kurulabilir. d+ d– d+ d– d+ d– HF HF HO H2O molekülleri arasındaki H Hidrojen bağı yeşil renkle belirtilmiştir. ● Erime noktası Hidrojen bağı ● Kaynama noktası ● Viskozite (Akıcılığa karşı direnç) Eğer bir molekülde F, O, N elementlerinden birine ● Yoğunluk bağlı H atomu var ve diğer molekülde F, O, N ele- mentlerinden biri varsa bu iki molekül arasında hid- gibi özellikler hidrojen bağı içermeyen moleküllere rojen bağı kurulabilir. göre daha yüksektir. Örneğin aynı grupta bulunan O ve S atomlarının H H3C d– d+ atomuyla yaptığı bileşiklerin; H3C H O O  H d+  Hidrojen Molekül Polarlığı / Kaynama Kendi molekülleri arasın- Kendi molekülleri ara- Bağı Apolarlığı Noktası da hidrojen bağı yok sında hidrojen bağı var H2O var polar 100°C CH3OCH3 ile H2O H2S yok polar –60°C arasında hidrojen her ikisi de polar ve molekül geometrileri aynı olduğu bağı var. halde H2O nun molekülleri arasındaki hidrojen bağı ne- Uyarı! deniyle aynı dış basınçta kaynama noktası çok daha Bir bileşikte moleküller arası birden fazla etki- yüksektir. leşim olabilir. Önemli olan o molekül için etkin (baskın) olan etkileşimdir. 29

9. SINIF 2. MODÜL KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER www.aydinyayinlari.com.tr NOT! ÖRNEK 40 Maddelerin birbiri içerisinde çözünebilmesi I. NH3 – NH3 için \"benzer-benzeri çözer\" ilkesi geçerlidir. II. HI – HBr Yani polar madde polar maddeyi apolar mad- de apolar maddeyi, iyonik bileşiği polar madde III. CH4 – I2 çözer. Yukarıda verilen bileşik çiftleri arasında yoğun faz- ÖRNEK 38 daki etkin etkileşim türü aşağıdakilerden hangisin- de doğru verilmiştir? Molekül Moleküller arası en etkin kuvvet I II III Hidrojen Bağı London Dipol – dipol A) Dipol – Dipol London Dipol – Dipol N2 B) Hidrojen Bağı Dipol – Dipol HBr ✓ C) Dipol – Dipol London London NH3 ✓ D) Hidrojen Bağı Hidrojen Bağı Hidrojen Bağı CO2 E) London Dipol – Dipol C2H5OH ✓ London ✓ Dipol – Dipol ✓ NH3 kendi molekülleri arasında H – bağı, HI ve HBr iki polar molekül olduklarından bu moleküller arasın- Yukarıdaki tabloda moleküllerle ilgili bilgiler “✓” işareti da dipol dipol etkileşimi, CH4 ve I2 iki apolar mole- ile doldurulmuştur. kül olduklarından molekülleri arasında London kuv- vetleri bulunur. Buna göre, işaretlemelerden kaç tanesi doğrudur? Cevap: B N2 ve CO2 apolar moleküller olduğundan London ÖRNEK 41 kuvvetleri etkindir. NH3 ve C2H5OH bileşikleri F, O, N elementlerinden birine bağlı H atomu bulunduğun- H2O ve C2H6 sıvıları ile ilgili; I. Aynı basınç altında kaynama noktaları eşittir. dan hidrojen bağı içerirler. HBr polar molekül oldu- II. C2H6 daki kovalent bağ sayısı daha fazladır. III. Her iki maddenin de molekülleri arasında hidrojen ğundan dipol – dipol kuvvetleri etkindir. bağları etkindir. Cevap: 5 ifadelerinden hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O) ÖRNEK 39 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Zayıf etkileşimlerle ilgili; D) II ve III E) I, II ve III I. H2O molekülleri arasında hidrojen bağı, dipol - di- H2O moleküllerini bir arada tutan etkin kuvvet mole- pol ve London etkileşimleri bulunur. küllerin arasında sadece hidrojen bağıyken C2H6 mo- lekülü apolar olduğu için London kuvvetleri bulunur. II. He, Ne, Ar gibi soygaz atomları sadece London et- Moleküller arası etkileşim H2O moleküllerinde daha kileşimlerine sahiptir. fazla olduğu için H2O nun kaynama noktası daha yük- sektir. I. öncül yanlıştır. III. KCI – H2O arasında dipol – dipol etkileşimleri bulunur. ifadelerinden hangileri doğrudur? HH A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II O, H—C—C—H Lewis yapılarına HH HH D) II ve III E) I, II ve III bakıldığında bir H2O molekülünde 2 tane kovalent bağ, C2H6 molekülünde 7 tane kovalent bağ vardır. II. öncül doğrudur. I. ve II. öncül doğru olup, III. öncülde KCI tuzu suda H2O molekülleri arasında hidrojen bağı etkinken C2H6 dipol-dipol ile değil iyon dipol etkileşimi ile çözünür. molekülünde London kuvvetleri etkindir. III. öncül yanlıştır. Cevap: C Cevap: B 38. 5 39. C 30 40. B 41. B

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER TEST - 8 1. Zayıf etkileşimler ile ilgili; 4. I. Fe ...........a........... Fe I. Fiziksel bağlardır. II. H2S .........b........... H2S II. Maddelerin erime ve kaynama noktalarını etki- III. NaCl.........c........... H2O Yukarıda bazı kimyasal türler arasında oluşan etki- ler. leşimler verilmiştir. III. Moleküller arası çekim kuvvetleridir. Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden hangisi yargılarından hangileri doğrudur? yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) a, metalik bağdır. D) II ve III E) I, II ve III B) b, dipol – dipol etkileşimidir. C) c, iyon – dipol etkileşimidir. D) a ve c güçlü etkileşimdir. E) b, zayıf etkileşimdir. 2. PH3 molekülü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (1H, 15P) A) Elektron nokta formülü H P H şeklindedir. 5. KimyasalözelliklerininbenzerolduğubilinenX,YveZ H elementlerinin 1. iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki B) Polar kovalent bağ içerir. Y > X > Z şeklindedir. C) Yoğun fazda molekülleri arasında dipol – dipol Buna göre, X2, Y2 ve Z2 maddelerinin kaynama etkileşimi vardır. noktalarının küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? D) Kalıcı dipole sahiptir. A) X2, Y2, Z2 B) Y2, X2, Z2 C) Z2, Y2, X2 E) Suda çözünür. D) Y2, Z2, X2 E) Z2, X2, Y2 3. H2 ve O2 molekülleri ile ilgili; 6. H2O ve H2S molekülleri için; I. Kalıcı dipol oluşturmazlar. I. Polar olma II. Kalıcı dipole sahip olma II. H atomları arasında tekli, O atomları arasında III. Yoğun fazda molekülleri arasında hidrojen bağı ise ikili bağlar bulunur. içerme III. London kuvvetleri arasındaki ilişki O2 > H2 şek- IV. Polar kovalent bağ içerme lindedir. V. Birer moleküllerindeki ortaklanmamış elektron yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 8O) çifti sayısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II yukarıda verilenlerden hangisi ortak değildir? D) II ve III E) I, II ve III (1H, 8O, 16S) A) I B) II C) III D) IV E) V 1. E 2. A 3. E 31 4. D 5. B 6. C

TEST - 9 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. I. H2 ..................... CO2 4. I. HCl – BH3 II. KCl ................... H2O II. PH3 - H2S III. HF........ ........... NH3 III. CH3OCH3 - H2O Yukarıda verilen tanecikler arasındaki etkin et- Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin aralarında kileşim türleri aşağıdakilerden hangisinde doğ- yoğun fazda oluşan etkin çekim kuvvetleri aşa- ru olarak verilmiştir? ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 17Cl, 19K) I II III A) Hidrojen bağı I II III Dipol – dipol Dipol – dipol A) Dipol – dipol İyon – dipol London kuvvetleri etkileşimi etkileşimi etkileşimi etkileşimi B) London Hidrojen İyon – dipol bağı etkileşimi B) London Dipol – dipol Hidrojen C) Dipol – indüklenmiş London Dipol – dipol kuvvetleri etkileşimi bağı etkileşimi dipol etkileşimi kuvvetleri C) İyon – dipol İyon – indüklenmiş Dipol – dipol D) İyon – dipol Dipol – dipol Hidrojen etkileşimi dipol etkileşimi etkileşimi etkileşimi etkileşimi bağı D) London İyon – indüklenmiş Hidrojen E) Dipol – indüklenmiş Dipol – dipol Hidrojen kuvvetleri dipol etkileşimi bağı dipol etkileşimi etkileşimi bağı E) London İyon – dipol Hidrojen kuvvetleri etkileşimi bağı 2. I. C2H2 5. I. HF II. C2H4 II. BH3 III. C2H6 III. H2S IV. CH3OH Yukarıda verilen moleküllerdeki karbon atomla- V. CS2 rı arasındaki bağ uzunluklarının karşılaştırılma- sı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiş- Yukarıda verilen maddelerden kaç tanesinin tir? (1H, 6C) suda çözünmesi beklenmez? A) I > II > III B) II > I > III C) III > I > II (1H, 5B, 6C, 8O, 9F, 16S) D) III > II > I E) I > III > II A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 3. I. CH3 CH2 CH3 6. Y X Y II. CH3 CH2 CH2 CH2 CH3 Yukarıda elektron nokta formülü verilen bileşik ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? CH3 III. CH3 CH CH2 CH3 A) Bir molekülünde 4 tane polar kovalent bağ içerir. B) Yoğun fazda molekülleri arasında dipol – dipol Yukarıda verilen moleküllerin aynı dış basınçta kaynama noktalarının kıyaslanışı aşağıdakiler- etkileşimi bulunur. den hangisinde doğru verilmiştir? C) Suda çözünmez. D) Moleküldeki atomlar oktedini tamamlamıştır. A) III > II > I B) II > III > I C) I > III > II E) X ve Y ametaldir. D) II > I > III E) I > II > III 1. E 2. D 3. B 32 4. E 5. B 6. B

www.aydinyayinlari.com.tr KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 2. MODÜL 9. SINIF FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER İlişkili Kazanımlar • Fiziksel ve kimyasal değişleri kopan ve oluşan bağ enerjilerinin büyüklüğü temelinde açıklar. FİZİKSEL VE KİMYASAL DEĞİŞİMLER Uyarı! Fiziksel Değişim Fiziksel ve kimyasal değişimler gerçekleşirken; Isı alıyorsa: Endotermik değişim Maddenin yapısı ve bileşimi değişmeden diğer bir Isı veriyorsa: Ekzotermik değişim ifade ile kimlik özelliği değişmeden miktar, şekil, fiziksel hâl (kat, sıvı, gaz) ve fiziksel özelliklerinin değişmesidir. olarak adlandırılır. Örneğin; camın kırılması, suyun kaynaması, kâğı- Kimyasal Değişim dın yırtılması, tuzun suda çözünmesi gibi olaylarda fi- Maddenin kimlik özelliklerinin yani iç yapısının de- ziksel değişimler meydana gelir. ğişmesidir. Kimyasal değişim sonucunda maddenin Fiziksel değişimlerde zayıf etkileşimlerin kopması elektron sayısı ve bağ yapısı değişebilir. veya oluşması söz konusu olduğundan gereken veya açığa çıkan enerji miktarı genellikle azdır. Örneğin; elementlerin bir araya gelerek bileşik oluş- turması, bileşiklerin başka bileşiklere veya elementleri- Fiziksel değişimlerde kütle korunur ve maddenin ne ayrışması olayları kimyasal değişimdir. kimyasal özelliği değişmez. Kimyasal değişimlere eşlik eden enerji değişimi fi- Fiziksel değişimlere; ziksel değişimlere göre daha fazladır. Hal değişim olaylarından, Uyarı! ★ Katı iyodun, nafta- Maddenin kimyasal özelliklerindeki değişimle- re kimyasal tepkime denir. linin ve kuru buzun (katı CO2) süblimleş- Gökkuşağı oluşumu Kimyasal değişimlerde; atomların çekirdek yapı- mesi fiziksel olaydır. ları değişmez, kütle korunur, atomların cinsi ve sayısı korunur. ★ Mumun erimesi ★ Kış aylarında göl ve denizlerin donması Yanma / yanmama (O2 ile tepkime) olaylarından, ★ Demirin paslanması ★ Metallerin kararması ★ Çiy, kırağı, yağmur, dolu oluşumu ★ Damıtma ve ayrımsal damıtma işlemi ★ Solunum ★ Kömürün yanması ★ Açıkta bırakılan kolonyanın havaya yayılması Besinlerin bozulması olaylarından, Parçalanma, kırılma, öğütülme olaylarından, ★ Sütün kesilmesi ★ Peynirin küflenmesi ★ Buğdaydan un eldesi ★ Elmanın çürümesi ★ Etin kokuşması ★ Camın elmasla kesil- Mayalanma olaylarından, mesi ★ Kağıdın yırtılması ★ Sütten yoğurt eldesi ★ Üzümden sirke ve şarap eldesi ★ Odundan talaş eldesi ★ Metallerin tel ve lev- Üzümden üzüm suyu İyon hareketleriyle iletkenlik sulu çözeltilerin elektri- ha haline getirilmesi eldesi fiziksel olaydır. ği iletmesi) Çözünme olaylarından, ★ Tuzlu suyun elektriği iletmesi ★ Şekerin suda çözünmesi ★ Tuzun suda çözünmesi Asit baz tepkimeleri Elektroliz olayları ★ Alkolün suda çözünmesi Besinlerin pişirilmesi Elektron hareketi ile iletkenlik olayları ★ Kekin pişmesi ★ Bakır telin elektriği iletmesi ★ Metallerin ısıyı iletmesi ★ Etin pişmesi örnek olarak verilebilir. örnek olarak verilebilir. 33

TEST - 10 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. 4. Çıkış Maddesi Ürün Elma Sirke Toplam kütle I. Kolonya korunur. II. Etil Alkol Peynir III. Süt I Elektriksel yük Atom cinsi ve sayısı korunur. korunur. V Kimyasal II Yukarıda verilen çıkış maddelerinden hangile- Değişme ri kimyasal değişime uğrayarak karşısında ya- zılan ürüne dönüşür? Hacim Molekül türü korunur. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II korunmayabilir. III D) I ve III E) I, II ve III IV Yukarıda kimyasal değişimler ile ilgili verilen kavram haritasındaki bilgilerden hangisi hata- lıdır? A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Yeliz Öğretmen, öğrencilerinden kimyasal değişim- 5. Fiziksel Kimyasal Değişim Değişim lere örnek vermelerini istemiştir. Olay ✓ ✓ Öğrenciler; I. Sütten tereyağı eldesi ✓ Arda : Mayalanma II. Gökkuşağının olu- ✓ Paslanma şumu Selin : Küflenme ✓ Kırağılaşma III. Tuzlu suyun elektriği Taha : Elektroliz iletmesi IV. Demirin paslanması V. Petrolden mazot el- desi Özlem : Yukarıda verilen olayları fiziksel veya kimyasal değişim olarak işaretleyen bir öğrenci hangisi- Azra : ne yanlış cevap vermiştir? cevaplarını verdiklerine göre, hangi öğrencinin A) I B) II C) III D) IV E) V cevabı yanlıştır? A) Arda B) Selin C) Taha D) Özlem E) Azra 3. Aşağıdakilerden hangisinde şeker pancarından 6. I. Doğalgazın yanması şeker eldesindeki değişime benzer bir olay ger- II. Buğdaydan un eldesi çekleşmektedir? III. Bakır metalinin elektriği iletmesi IV. Harcın sertleşmesi A) Sütten tereyağı eldesi V. Demirin paslanması B) Üzümden şarap eldesi C) Undan ekmek eldesi Yukarıda verilen olaylardan kaç tanesinde mad- D) Kirecin söndürülmesi denin hem fiziksel hem de kimyasal özellikleri E) Asit ve bazdan tuz eldesi değişir? A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1 1. C 2. D 3. A 34 4. D 5. C 6. C

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KARMA TEST - 1 1. Molekül Bağ türü 4. I. N N II. H C H Polar kovalent I. H2O III. H F IV. O O II. K3N İyonik III. F2 Apolar kovalent H V. H C O H Yukarıda molekül ve molekülleri oluşturan atomlar arasındaki bağ türü verilmiştir. H Buna göre, yapılan eşleştirmelerden hangileri Yukarıdaki moleküllerden hangisinin Lewis doğrudur? (1H, 7N, 8O, 9F, 19K) gösterimi yanlış verilmiştir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III (1H, 6C, 7N, 8O, 9F) D) II ve III E) I, II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V 2. I. CH4 (g) + 2O2 (g) ➞ CO2 (g) + 2H2O(s) 5. Aşağıdaki köklerden hangisinin adı yanlış veril- II. H2O(k) ➞ H2O(s) miştir? III. NaCl(k) ➞ Na + + Cl-(g) A) SO42- Sülfat (g) B) PO33- Fosfat C) OH- Hidroksit Yukarıdaki olaylardan hangileri gerçekleşirken sadece zayıf etkileşimler kopar? D) CN- Siyanür E) CO32- Karbonat A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. I. O II. S HH HH verilen moleküller ile ilgili; 6. I. Özkütlesi 3,12 g/mL dir. I. Birbiri içerisinde homojen olarak dağılırlar. II. Erime noktası -7 °C dir. II. Kaynama noktaları arasında I > II ilişkisi vardır. III. Metaller ile iyonik yapılı bileşikler oluşturur. III. Molekül polarlıkları arasında I > II ilişkisi vardır. Yukarıdaki yargılardan hangileri bromun kim- yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 8O, 16S) yasal özelliği ile ilgilidir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III 1. E 2. B 3. E 35 4. B 5. B 6. C

KARMA TEST - 2 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. İyonlar Bileşik 4. Molekül Kutuplu Kutupsuz ✓ ✓ I. K+, N3– K3N H2 ✓ Cu3PO4 PH3 ✓ II. Cu2+, PO43– Mg2S2 H2S III. Mg2+, S2– HBr ✓ Yukarıda verilen iyonların çaprazlanması sonucu CO2 oluşan bileşikler karşılarında verilmiştir. Buna göre, hangi bileşiklere ait formüller yanlış Tabloda verilen moleküllerinin karşılarında kutuplu yazılmıştır? ya da kutupsuz oldukları belirtilmiştir. A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II Buna göre, \"✓\" işareti hangisinde yanlış ifade edilmiştir? (1H, 6C, 8O, 15P, 16S, 35Br) D) I ve III E) II ve III A) I B) II C) III D) IV E) V 2. Etil alkol (C2H5OH) ve karbon tetraklorür (CCl4) 5. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi arasın- sıvıları ile ilgili; daki etkileşim yanlış verilmiştir? (1H, 6C, 8O) I. Polar ve apolar kovalent bağ içerirler. Molekül Moleküller arası etkileşim II. Aynı ortamda CCl4 ün kaynama noktası etil al- Hidrojen bağı A) H2 Hidrojen bağı kolden daha yüksektir. B) CH3OH Dipol - dipol etkileşimi III. C2H5OH molekülleri arasında hidrojen bağı bu- C) CH3OCH3 London kuvveti D) CH4 London kuvveti lunur. E) CO2 yargılarından hangileri doğrudur? (1H, 6C, 8O, 17Cl) A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 6. X T YZ M 3. Bahar: Şekerin suda çözünmesi Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri göste- rilen elementler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden Mert: Asit ve bazın nötralleşmesi hangisi doğrudur? Ece: Oksijen gazının sıvılaşması Ali: Çamaşırların kuruması A) T nin Lewis yapısı T · şeklindedir. Murat: Demirin erimesi Öğretmen öğrencilerden kimyasal değişime birer B) XT2 bileşiğinde T nin yükseltgenme basamağı –1 dir. örnek vermelerini istiyor. C) M nin yoğun fazlarında tanecikleri arasında etki- Yukarıdaki öğrencilerden hangisinin verdiği ör- leşim yoktur. nek doğrudur? D) Z, ametaldir. A) Bahar B) Ali C) Mert E) Y ile Z arasında iyonik bağlı bileşik oluşur. D) Ece E) Murat 1. E 2. B 3. C 36 4. C 5. A 6. B

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KARMA TEST - 3 1. Aşağıdaki moleküllerden hangisinin aynı ko- 4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin yapısında şullarda sudaki çözünürlüğünün en fazla olma- sadece kovalent bağ bulunur? sı beklenir? (1H, 6C, 8O, 17Cl, 35Br) (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 13Al, 16S) A) CCl4 B) CO2 C) Br2 A) K2SO4 B) Mg(NO3)2 C) NaBr D) C6H6 E) C2H5OH D) CH3OH E) Al(OH)3 2. HH H II H 5. Element Elektronegatiflik I CC 2,3 H X 2,8 C CH HH Y 3,5 Z 4,0 HH H T H III X, Y, Z ve T elementlerinin elektronegatiflik değer- CC leri yukarıda verilmiştir. C atomları arasında oluşan I, II ve III numaralı Buna göre, hangi iki element atomu arasında bağlar ile ilgili; oluşacak bağın polarlığı en fazla olur? I. Bağ enerjisi III > II > I dir. A) X – Z B) Y – Z C) Z – T II. Bağ sağlamlığı I > II > III dür. III. Bağ uzunluğu I > II > III dür. D) X – T E) X – Y yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. I. Hg+ ile CO32- II. Cu+ ile SO42- III. Ca2+ ile CN- Yukarıda I, II ve III numaralı anyon / katyon çift- leri arasında oluşacak bileşiklerin adları aşağı- dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III 3. I. NaF A) Cıva (I) Bakır (I) Kalsiyum (II) karbonat sülfat siyanür II. NaCl Bakır (I) B) Cıva (II) sülfat Kalsiyum III. NaBr karbonat Bakır (I) siyanür sülfat Yukarıda verilen bileşiklerin erime noktaları- C) Cıva (I) Bakır sülfat Kalsiyum nın büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıda- karbonat siyanür ki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? Bakır (II) (9F, 17CI, 35Br) D) Cıva (II) sülfat Kalsiyum (I) karbonat siyanat A) II > I > III B) I > II > III C) III > I > II E) Cıva (II) Kalsiyum D) III > II > I E) I > III > II karbonat tiyosiyanat 1. E 2. C 3. B 37 4. D 5. D 6. C

KARMA TEST - 4 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. X: Katı ve sıvı halde elektrik akımını iyi iletiyor. 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Y: Doğada çift atomlu moleküller halinde bulunu- A) Na+ ve CCl4 arasında iyon - indüklenmiş dipol yor. etkileşimleri görülür. Z: Bileşiklerinde sadece (+) değerlik alıyor. B) Molekülleri arasında hidrojen bağı bulunan maddelerin sudaki çözünürlüğü fazladır. Yukarıda bazı özellikleri verilen X, Y ve Z ele- mentleri ile ilgili; C) C2H5OH molekülleri arasında yalnızca London kuvvetleri vardır. I. X ve Y den oluşan bileşiğin sulu çözeltisi elekt- rik akımını iletir. D) Zayıf etkileşimler arasında en kuvvetli olanı hid- rojen bağıdır. II. Z ile Y arasında oluşan bileşikte tanecikleri bir arada tutan kuvvet iyonik bağdır. E) Sıvı fazda NH3 ve H2O molekülleri arasında hid- rojen bağı oluşur. III. Y2 molekülü kovalent bağ içerir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi yanlış adlandı- 5. 7X, 8Y, 10Z, 12T elementleri ile ilgili aşağıdakiler- rılmıştır? den hangisi yanlıştır? Bileşik Adı A) X – Y kovalent bileşik oluşturur. Kalsiyum (II) oksit B) X – T iyonik bileşik oluşturur. A) CaO2 Sodyum hidrür C) Z – T bileşik oluşturamaz. B) NaH Kurşun (II) klorür D) Y – Z iyonik bileşik oluşturur. Kükürt trioksit E) X – Z bileşik oluşturamaz. C) PbCl2 Demir (II) sülfür D) SO3 E) FeS 6. ● X a Y Y ● X Y ...b....X 3. Aşağıdakilerden hangisi fiziksel ve kimyasal Yukarıdaki a ve b ile tanımlanan etkileşimlerle ilgili; değişimler için ortak değildir? I. a güçlü, b zayıf etkileşimdir. A) Isı değişimi ile gerçekleşir. II. X hidrojen, Y klor atomu ise b etkileşimi dipol - B) Maddenin molekül içi bağları değişir. C) Kütle korunur. dipoldür. D) Atom tür ve sayısı korunur. III. a etkileşimi polar kovalent bağ olabilir. E) Atomların çekirdek yapısı değişmez. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. E 2. A 3. B 38 4. C 5. D 6. E

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KARMA TEST - 5 1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi yoğun 4. 12X ve 7Z atomlarının oluşturacağı kararlı bile- fazda tanecikleri arasında hidrojen bağı içer- şiğin elektron nokta (Lewis) formülü aşağıdaki- mez? lerden hangisinde doğru verilmiştir? A) CH3OH B) H2O C) NH3 A) 2X3+ 3 Z 2– B) 3X2+ 2 Z 3– E) HF D) H3COCH3 C) X2+ Z 3– D) 3 X 2+ 2 Z 3– E) X3+ Z 2– 2. Tanecik Lewis yapısı 5. I. 2H2O(s) $ 2H2(g) + O2(g) 12Mg2+ Mg 2+ I. 7N3– N 3– II. CO2(k) $ CO2(g) II. 16S III. Cl2(g) $ 2Cl(g) III. S Yukarıdaki tepkimelerde gerçekleşen olayların Yukarıdaki taneciklerden hangilerinin karşıla- güçlü ve zayıf etkileşim olarak sınıflandırılması rında verilen Lewis formülü yanlıştır? aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- miştir? Zayıf etkileşim Güçlü etkileşim II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I I ve III III D) I ve III E) II ve III B) II II I C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3. I. NH3 molekülünde N ve H atomları arasında- 6. Aşağıda verilen olaylardan hangisi güçlü etkile- ki çekim kuvveti şimlerin kırılması sonucu gerçekleşir? II. CH3OH ile H2O molekülleri arasındaki çekim A) CH3OCH3(s) $ CH3OCH3(g) kuvveti B) l2(k) $ l2(g) C) CH3OH(s) $ CH3OH(g) III. Li+ iyonu ile CH4 molekülü arasındaki çekim D) NaCl(k) $ Na+(g) + Cl–(g) kuvveti E) H2O(k) $ H2O(s) Verilenlerden hangileri zayıf etkileşim tanımına uyar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. A 3. D 39 4. B 5. B 6. D

KARMA TEST - 6 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. CO2 ve CCl4 molekülleri için; 4. X elementinin 1H ile oluşturduğu XH3 bileşiği sade- I. Bağlayıcı elektron çifti sayısı ce indüklenmiş dipol oluşturmaktadır. II. Molekül apolarlığı Buna göre; III. Yoğun fazda molekülleri arasındaki etkileşim I. X elementinin değerlik elektron sayısı 5’tir. türü yukarıda verilenlerden hangileri ortaktır? II. Molekülleri arasında London kuvvetleri görülür. (6C, 8O ve 17Cl) III. XH3 bileşiği suda iyi çözünmez. A) I, II ve III B) II ve III C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) Yalnız II E) Yalnız I D) II ve III E) I, II ve III 2. d– 5. I. Dipol - dipol etkileşimi 3 O .....2..... NaCl II. İyonik bağ NaCl ....1...... H H III. London etkileşimi IV. Dipol-indüklenmiş dipol etkileşimi d+ d+ V. Hidrojen bağı Yukarıda verilen görseldeki 1, 2 ve 3 numaralı bağlar ile ilgili; I. 1 ve 2 iyon - dipol etkileşimidir. Yukarıda verilenlerden hangisi güçlü etkileşim- II. 1, 2 ve 3 kimyasal bağdır. dir? III. 3 numaralı bağ, elektron alışverişi ile oluşmuş- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 tur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 3. CH4 bileşiği için molekül içi bağlar ve yoğun 6. fazda molekülleri arasındaki bağlar aşağıdaki- O1 lerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? H H .......... F H 2 (1H ve 6C) Yukarıda Lewis yapısı verilen moleküller ile 1 ve 2 numaralı bağlara ilişkin; Molekül içi bağlar Moleküller arası bağlar I. 1 numaralı bağ polar kovalenttir. A) Polar kovalent Hidrojen bağı II. 2 numaralı bağ hidrojen bağıdır. III. 2 numaralı bağ, 1 numaralı bağdan daha güçlü- B) Apolar kovalent London kuvvetleri dür. C) Polar kovalent London kuvvetleri verilenlerden hangileri doğrudur? D) Apolar kovalent Dipol – dipol etkileşimi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Polar kovalent Hidrojen bağı D) II ve III E) I, II ve III 1. A 2. A 3. C 40 4. D 5. B 6. C

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER KARMA TEST - 7 1. Aşağıda verilen moleküllerden hangisi kalıcı di- 4. Molekül Etkin Çekim Kuvveti pol oluşturamaz? (1H, 5B, 6C, 7N, 8O, 9F, 17Cl) I. PH3 a. Hidrojen bağı II. CCl4 b. Dipol – dipol etkileşimi A) CH3Cl B) BF3 C) HCl III. NH3 c. London Kuvvetleri D) NH3 E) OF2 Yukarıda verilen moleküller arasındaki etkin çekim kuvvetlerinin eşleştirilmesi aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 15P, 17Cl) A) I. b B) I. a C) I. c II. c II. b II. b III. a III. c III. a 2. l X elementinin değerlik elektron sayısı 5’tir. D) I. a E) I. b II. c II. a l Y elementi ise 2. periyodun 7. elementidir. III. b III. c bilgileri veriliyor. 5. l X, 2. periyodun 5. elementidir. Buna göre, X ve Y’nin oluşturacağı kararlı bile- l Y’nin değerlik elektron sayısı 1’dir. şik ile ilgili; l X ve Y arasında iyonik bağlı bileşik oluşur. I. Kalıcı dipol oluşturabilir. Buna göre, oluşan bileşik ile ilgili; II. Polar kovalent bağ içerir. III. Molekülünde kısmı negatif yük Y’nin üzerindedir. I. Suda çözünmez. yargılarından hangileri doğrudur? II. Katı halde elektrik akımını iletir. III. Lewis formülü 3Y+ X 3– şeklindedir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III verilen ifadelerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 6. 1 O H H ....2...... Br 3 H Yukarıda verilen moleküllerdeki 1, 2 ve 3 numa- ralı bağlar ile ilgili; 3. I. H3C — O — CH3 I. 2, hidrojen bağıdır. II. 1 ve 3 numaralı bağların türü aynıdır. II. CH3 — CH2 — OH III. 1 numaralı bağın polaritesi, 3 numaralı bağdan III. H3C — CH3 küçüktür. Yukarıda verilen maddelerin kaynama noktala- verilen ifadelerden hangileri doğrudur? rının büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağı- (1H, 8O ve 35Br) dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I, II, III B) II, I, III C) III, II, I D) III, I, II E) I, III, II D) II ve III E) I, II ve III 1. B 2. E 3. B 41 4. A 5. B 6. B

KARMA TEST - 8 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. Aşağıda verilenlerden hangisi fiziksel olaylarda 4. Aşağıda verilenlerden hangisi ısı veren kimya- korunurken, kimyasal olaylarda korunmayabilir? sal bir değişmeye örnektir? A) Azotun yanması A) Toplam kütle B) Yağmurun yağması B) Molekül sayısı C) Suyun elektrolizi C) Atom türü D) Atomdan elektron koparılması D) Atom sayısı E) Asit ile bazın etkileşimi E) Toplam elektron sayısı 2. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde sadece 5. Aşağıdaki olaylardan hangisinin karşısında ya- fiziksel değişme gerçekleşir? zılan değişim hatalıdır? A) Yağlı boyanın kuruması Olay Değişim B) Zeytinden sızma zeytinyağı eldesi A) Oksijenin suda çözünmesi Fiziksel C) Bitkilerin fotosentez yapması B) Bitkilerin fotosentez yapması Kimyasal D) Sütten yoğurt eldesi C) Metallerden alaşım eldesi Kimyasal E) Peynirin küflenmesi D) İyodun süblimleşmesi Fiziksel E) Üzümden sirke eldesi Kimyasal 3. I. Özkütle 6. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde madde- II. Erime noktası nin kimyasal özelliği de değişir? III. Asit ile etkileşme IV. Esneklik A) Naftalinin süblimleşmesi V. Kaynama noktası B) Çimentonun donması C) Asetonun uçması verilenlerden hangisi bir maddenin kimyasal D) Havanın sıvılaştırılması özelliğidir? E) Kırağı oluşumu A) V B) IV C) III D) II E) I 1. B 2. B 3. C 42 4. E 5. C 6. B

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER YAZILI SORULARI 1. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. (Her bir cümle 1 puan, toplam 10 puan) a. H2O molekülü kalıcı .............d.i.p..o..l............... oluşturur. b. Polar moleküller arasında oluşan etkileşimlere ........d..i.p..o..l.-...d..i.p..o..l........ etkileşimleri denir. c. İyon – dipol etkileşimleri, iyon – indüklenmiş dipol etkileşimlerinden daha ..........g.ü..ç..l.ü..d.ü..r............. . d. Hidrojen bağının oluşabilmesi için molekülde elekt­ronegatifliği yüksek olan ...F.,.... , ...O..... ve ....N.... atom­ larının H atomu ile kimyasal bağ oluşturmuş olması gerekir. e. Zıt yüklü iyonların arasında oluşan elektrostatik çekim kuvveti sonucu ............i.y..o..n.i.k............... bağ oluşur. f. ........E..le..k..t.r.o..n..e.g..a..t.i.f.li.k..... değeri en yüksek olan element flor olarak kabul edilir. g. Maddelerin kaynama noktaları değerlerinde ..........m...o.l.e..k..ü.l.l.e..r.......... arası bağlar oldukça etkilidir. h. .............M...e.t.a..l.i.k............ bağ oluşumunda elektron denizindeki har­eketli elektronların rolü çok büyüktür. ı. Kovalent bağ iki atom arasında ............e.l.e..k..t.r.o..n............ ortaklaşm­ ası sonucunda oluşur. i. Bağ yapımında atomun ...d..e.ğ..e..r.l.i.k..e..l.e.k..t.r.o..n..l.a.r.ı.... kullanılır. 2. Aşağıda verilen cümlelerin başına doğru ise D, yanlış ise Y harfi koyarak belirtiniz. (Her bir cümle 1 puan, top- lam 10 puan) a. (...D....) Bağ yapan iki atom arasında elektronegatiflik farkı çok büyükse o bağın iyonik karakteri fazladır. b. (...D....) İletkenlik, metal atomlarının hareketli elektronların­ ın metallere kazandırdığı özelliklerden biridir. c. (...Y....) F2 molekülünde elektronlar iki F atomu arasında eşit şekilde paylaşılır. Bu yüzden F2 molekülünde polar kovalent bağ bulunur. d. (...D....) Zayıf etkileşimler fiziksel bağ, kuvvetli etkileşimler kimyasal bağ olarak adlandırılır. e. (...D....) Dipol – dipol, dipol – indüklenmiş dipol ve iyon – dipol etkileşimleri Van der Waals bağlarına örnekt­ir. f. (...Y....) Kapalı formülleri aynı, açık formülleri farklı olan maddelerin kaynama noktaları aynıdır. g. (...Y....) Hidrojen bağları; iyonik bağlara göre daha kuvvetli, Van der Waals bağlarına göre daha zayıftır. h. (...D....) Polar maddelerin apolar çözücülerde iyi çözünmesi beklenmez. ı. (...D....) London kuvvetleri en zayıf etkileşimlerdir. i. (...D....) İki atomlu bir gaz molekülünü, gaz halinde atoml­arına ayırmak için gereken enerjiye bağ enerjisi denir. 1. a. dipol, b. dipol - dipol, c. güçlüdür, d. F, O / N, e. iyonik, 43 2. a. D, b. D, c. Y, d. D, e. D, f. Y, g. Y, h. D, ı. D, i. D f. Elektronegatiflik, g. moleküller, h. Metalik, ı. elektron, i. değerlik elektronları

YAZILI SORULARI KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 3. Aşağıda verilen türleri atom, molekül, ya da 6. Aşağıdaki taneciklerin Lewis yapılarını gösteri- iyon olarak sınıflandırınız. (15 puan) niz. (1H, 6C, 7N, 8O, 12Mg) (20 puan) Madde Atom Molekül İyon a) N2 b) H2O c) MgO d) C2H4 a. H2 b. Li+ ✓ ✓ N2 \" kovalent bağlı c. He N \" 5A N + N \" N N d. H2O ✓ e. Mg2+ ✓ ✓ b) H2O $ Kovalent bağlı f. Cl- ✓ g. Na H \" 1A $O ı. CH4 O\" 6A 2H + O HH c) MgO $ İyonik bağlı ✓ Mg \" 2A Mg + O $ Mg2+ O 2– ✓ O \" 6A d) C2H4 $ Kovalent bağlı 4. Aşağıda verilen maddelerin atomları arasındaki H \" 1A HH C \" 4A 4H + 2 C $ C C bağ türlerini belirleyiniz. (15 puan) (1H, 3Li, 7N, 8O, 9F, 11Na, 15P, 17Cl, 19K) HH a. H2O .......k..o..v.a..l.e..n.t..... d. O2 ......k..o..v.a..l.e.n..t...... 7. NaCl, H2O ve C2H6 b. NaCl .......i.y..o..n.i.k......... e. LiCl .......i.y.o..n..i.k......... bileşiklerinin erime noktalarını kıyaslayınız. c. NH3 ......k..o.v..a..l.e.n..t...... f. KF ........i.y..o..n.i.k........ (1H, 6C, 7N, 8O, 11Na , 17Cl) (10 puan) d. PCl5 .....k..o..v.a..l.e..n.t....... g. N2 ......k..o..v.a..l.e.n..t...... NaCl $ iyonik 5. Aşağıda verilen madde çiftleri arasındaki etkin et- H2O $ polar (molekülleri arasında hidrojen bağı var.) kileşimlerin türünü ve bu maddelerin birbiri içe- vCa2rH. 6M$oleküalpleorlaarr.aMsıoeletkküilellşeirmi alerarisnı London kuvvetleri risinde çözünüp çözünmeyeceğini belirleyiniz. en zayıftır. Bu du- (20 puan) rumda, erime noktası NaCl > H2O > C2H6 şeklindedir. Madde çifti Etkin Etkileşim Çözünme Türü durumu a. NH3 - C6H6 Dipol-indüklenmiş ✗ b. F2 - H2O dipol ✗ c. C12H22O11 - H2O Dipol-indüklenmiş d. CCl4 - I2 dipol ✓ e. C2H5OH - H2O ✓ f. H2O - Br- Hidrojen bağları ✓ g. HBr - H2O ✓ ı. NaCl - Cl2 London kuvvetleri ✓ ✗ Hidrojen bağı İyon-dipol Dipol-dipol İyon-indüklenmiş dipol 3. a. Molekül, b. İyon c. Atom d. Molekül, e. İyon f. İyon, g. Atom, 44 6. a. N N b. O c. Mg2+ H H ı. Molekül. 4. a. kovalent, b. iyonik, c. kovalent d. kovalent, HH O 2– d. C C e. iyonik f. iyonik, g. kovalent, 5. a. Dipol-indüklenmiş dipol / ✗, H b) Dipol-indüklenmiş dipol/ ✗, c. Hidrojen bağları/ ✓, d. London 7. NaCl > H2O > C2H6 H kuvvetleri / ✓ e. Hidrojen bağı / ✓, f. İyon-dipol / ✓, g. Dipol-dipol / ✓, ı. İyon-indüklenmiş dipol / ✗.

KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER YENİ NESİL SORULAR-1 1. Mehmet Bey bir limanda gemi bakım - onarım işle- 2. Kırmızı renk polarlığı, mavi renk apolarlığı temsil rinde çalışmaktadır. etmektedir. Mehmet Bey paslanmış bir metal parçanın pasını Kimyasal bağın polarlığını bileşik formülünün yazı- temizlemek üzere sulu HCI çözeltisi hazırlamış, kı- sının rengi, molekülün polarlığını ise molekülün ya- rılmış bir metal parçasını kaynak yaparak onarmış zılı olduğu kutunun rengi göstermektedir. ve mola vererek soğuk bir bardak sodaya biraz şe- ker ve limon suyu ilave edip içmiştir. Buna göre aşağıdaki renklendirmelerden han- gisi yanlış yapılmıştır? Yukarıdaki parçada, aşağıda verilen etkileşim türlerinden hangisine örnek verilmemiştir? A) B) C) A) Metalik bağ H2 NH3 BH3 B) İyon - dipol etkileşimi D) E) C) Dipol - dipol etkileşimi H2O CO2 D) Hidrojen bağı H2O molekülü polar & kırmızı zemin O molekül içi bağlar da E) İyon - indüklenmiş dipol etkileşimi polar olduğu için & formül kırmızı olmalıdır. HH • Kaynak işlemindeki alaşımlarda metalik bağ kurulur. • HCI sulu çözeltisinde su ile H+ ve CI– iyonları arasın- Cevap: D da iyon dipol etkileşimi kurulur. • Soda, şeker, limon suyu ve su karışımında dipol-di- pol ve hidrojen bağı kurulur. • İyon-indüklenmiş dipol etkileşimine örnek yoktur. Cevap: E 1. E 45 2. D

YENİ NESİL SORULAR-2 KİMYASAL TÜRLER ARASI ETKİLEŞİMLER 1. Örnek: 1 234 5 PCI3 (15P, 17CI) Moleküllerin gösterimini çiçeklerle sembolize eden Azra'nın, çiçekleri ve onlara karşılık gelen molekül ör- nekleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? (Her taç yaprak merkez atoma bağlı grupları, her yaprak merkez atomdaki ortaklanmamış elektron çiftlerini göste- rir.) (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O, 16S, 17CI) A) 1. BeH2 B) 1. BH3 C) 1. H2O D) 1. C2H2 E) 1. H2O 2. BH3 2. BeH2 2. NH3 2. NH3 2. NH3 3. CH4 3. CH4 3. CCI4 3. CCI4 3. BH3 4. NH3 4. NH3 4. BH3 4. BeF2 4. CCI4 5. H2O 5. H2O 5. H2S 5. H2O 5. BeH2 1. BeH2 $ H — Be — H 2 tane taç yaprak yaprak yok 2. BH3 $ H B H 3 tane taç yaprak yaprak yok H H 3. H C H 4 tane taç yaprak yaprak yok H N 1 tane yaprak 4. H H H 3 tane taç yaprak 5. O 2 tane yaprak HH 2 tane taç yaprak Cevap: A 1. A 46

www.aydinyayinlari.com.tr  9. SINIF MADDENİN HALLERİ ➤ MADDENIN FIZIKSEL HALLERI ➤ KATILAR ➤ SIVILAR ➤ GAZLAR ➤ PLAZMA ➤ KARMA TESTLER ➤ YAZILI SORULARI ➤ YENI NESIL SORULAR 1. ? 2. ? 47 1. ? 2. ?

9. SINIF 2. MODÜL MADDENİN HALLERİ www.aydinyayinlari.com.tr MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ İlişkili Kazanımlar • Suyun farklı fiziksel hallerinin insan ve çevre için yararlarını ve işlevlerini farkeder. • Hal değişimi olaylarına günlük hayattan örnekler vererek LPG itici gazlar, LNG ve soğutucu akışkanların özelliklerini tanır. • Havadan azot gazı eldesini kavrar. MADDENİN FİZİKSEL HALLERİ b. Hal Dönüşümleri ve Günlük Hayattaki Örnekleri a. Maddenin Farklı Halleri ERİMDEONMA SIVI YOBĞUUHNALRALŞAMŞAMA Maddeler sıcaklık ve basınç koşullarına göre katı, İYODNEİZİYAOSNYİOZNASYON PLAZMA sıvı ve gaz olmak üzere üç temel halde bulunurlar. An- cak çok yüksek sıcaklıklara kadar ısıtıldıklarında plaz- SÜBLİMLEŞME ma adı verilen başka bir fiziksel hale dönüşürler. KIRAĞILAŞMA KATI GAZ Katı Sıvı Gaz Plazma Erime, buharlaşma, süblimleşme ve iyonizas- yon ısı alan, KATI SIVI GAZ Donma, yoğunlaşma, kırağılaşma ve deiyoni- Belirli bir KATI SIVI GAZ zasyon ısı veren hal değişimi olaylarıdır. şekil ✓ — — Suyun Farklı Hallerde Bulunmasının Önemi Belirli bir ✓ Doğada suyun farklı fiziksel halleri bir arada bulunur. hacim ✓ — Buzullar $ KATI Taneciklerin Titreşim Titreşim Titreşim - Akarsular, göller ve denizler $ SIVI hareketi - dönme dönme - Atmosferdeki su buharı $ GAZ öteleme öteleme Akışkanlık — Su, güneşten aldığı ısı ile deniz, göl ve akarsulardan ✓ ✓ buharlaşır, oluşan su buharı atmosferde yükselirken so- ğur, yoğunlaşır veya kırağılaşır. Bu olaya su döngüsü Uyarı! denir. Bu dönüşüm sayesinde su doğal yoldan arıtılır ve dünyada suyun toplam miktarı sabit kalır. Katıdan gaza doğru hal değişimlerinde; Suyun sıvı halde bulunması ile su; içme suyu ola- Moleküller arası çekim gücü azalır. rak, bitkilerin sulanmasında, temizlikte, taşımacılık Moleküller arası boşluk artar. faaliyetlerinde kullanılır. Düzensizlik artar. Özkütle azalır (su hariç). Su, insan vücudunda gerçekleşen besinlerin sindi- Hacim artar (su hariç). rilmesi ve vücut ısısının korunması ve boşaltım gibi metabolik olaylarda hayati öneme sahiptir. Suyun katı halinin yoğunluğu sıvı halden küçük ol- duğu için donma olayı yüzeyden başlayarak ger- çekleşir ve buz suda yüzer. Bu durum göl ve deniz canlıları için buz tabakanın altında kalan suyun faz- la soğumasını önleyerek doğal bir yalıtım sağlar. Ayrıca katı hali besinlerin depolanması ve saklan- masında kullanılır. Suyun gaz hali doğada atmosferde nem olarak bulu- nur. Atmosferdeki nem sıcaklık ve ortam koşullarına göre çiğ, kırağı ve bulut olarak gözlenebilir. Nem solu- numu kolaylaştırır, fazla ısınma ve soğumayı engeller. 48