หนังสือการพัฒนาตามหลักกสิกรรมธรรมชาติสู่ระบบเศรษฐกิจพอเพียง

การพััฒนาตามหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิสู่�ร่ ะบบเศรษฐกิิจพอเพียี ง มูลู นิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ สนับั สนุนุ โดยโครงการฟื้�้นฟููลุ่่ม� น้ำำ�� ตามรอยพ่อ่ ที่่�ปรึึกษา : ดร.วิวิ ัฒั น์์ ศััลยกำำ�ธร นายกสมาคมดิินโลก และผู้้�ก่่อตั้�ง้ มููลนิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ ไตรภพ โคตรวงษา ประธานมููลนิธิ ิิกสิิกรรมธรรมชาติิ สุดุ ที่ร�่ ักั สายปลื้ม�้ จิิตต์์ อาจารย์์ประจำำ�วิิชาเอกภููมิทิ ัศั น์์ ภาควิิชาเทคโนโลยีีการผลิิตพืืช คณะเทคโนโลยีีการเกษตร สถาบันั เทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าเจ้้าคุุณทหารลาดกระบััง วิภิ า ภิิญโญโชติิวงศ์์ มููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติิ รวบรวมและเรีียบเรีียงเนื้้�อหา : วิภิ า ภิิญโญโชติวิ งศ์์ ลภัสั นัันท์์ จิิระพุุฒิพิ ััฒน์์ วาดภาพประกอบ : อิิสริิยา สิงิ หสุรุ ศัักดิ์� สุดุ ที่ร�่ ััก สายปลื้้ม� จิิตต์์ จััดพิิมพ์์ : บริิษัทั แอทโฟร์พ์ ริ้น� ท์์ จำำ�กัดั

สารจากอาจารย์ย์ ัักษ์์ ประเทศชาติิบ้้านเมืืองเป็็นสิ่่�งศัักดิ์์�สิิทธิ์์� เป็็นสมบััติิที่่�ทรงคุุณค่่ายัังประโยชน์์แก่่ มวลมนุุษยชาติิ จึึงเป็็นสิ่่�งที่่�สมควรเทิิดทููน บำำ�รุุงรัักษาไว้้ให้้เแก่่ชนรุ่่�นหลัังได้้อยู่�อาศััย และดำำ�รง ชีีวิติ ให้้เป็็นไปอย่่างพอเหมาะพอควร การพััฒนาประเทศที่�ผ่ ่่านมาอิิงการพััฒนาตามกระแสโลกาภิวิ ัตั น์์ ได้้ก่่อให้้เกิิดปัญั หา ด้้านต่า่ ง ๆ ตามมามากมาย จากการเปลี่ย�่ นแปลงวิถิ ีีการทำ�ำ เกษตรซึ่ง�่ เป็น็ พื้น�้ ฐานสำ�ำ คัญั ของประเทศ เมื่่�อภาคการผลิิตพื้้�นฐานเปลี่่�ยนระบบการผลิิต จากการผลิิตแบบพึ่่�งพาตนเองพึ่่�งพิิงธรรมชาติิ สู่�การผลิติ ด้้วยการพึ่่ง� พาปุ๋๋ย� เคมีี พึ่่ง� พิงิ ตลาดและอยู่่�รอดด้้วยเงินิ ตราจากการค้้าขาย การผลิติ เพื่่อ� \"พออยู่�พอกินิ \"ก็็เปลี่�่ยนไปสู่�การผลิิตเพื่่อ� \"ตลาด\"เพื่่อ� หาเงิินมาใช้้ก่อ่ ให้้เกิดิ ปััญหาดิินเสื่�อมโทรม ดินิ เป็น็ กรด เกิดิ การตกค้้างของสารเคมีี ซึ่ง�่ กลายมาเป็น็ ข้้ออ้้างในการกีีดกันั ทางการค้้าของตลาดโลก เป็น็ ผลให้้สินิ ค้้าทางการเกษตรอันั เป็น็ ผลผลิติ หลักั ของประเทศถููกจำ�ำ กัดั ตลาดให้้แคบลง ราคาตกต่ำ��ำ ส่ง่ ผลกระทบถึงึ เศรษฐกิจิ ของประทศและเศรษฐกิจิ ฐานราก นำ�ำ ไปสู่่�ปัญหาสังั คมตามมา เมื่อ� ครอบครัวั แตกสลายจากปัญั หาทางเศรษฐกิจิ ปััญหาต่่างๆจึงึ พ่่วงพัันกัันมาและยิ่ง� แก้้ไขโดยการมุ่่�งเอาเงิิน นำ�ำ ก็็ยิ่ง� ส่ง่ ผลกระทบเป็็นวงกว้้าง กระจายไปทั่่�วประเทศจนกลายเป็็นความแตกแยกทางสัังคม ดังั เช่่นปััจจุุบันั พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ผู้้�ทรงเป็น็ พ่่อของแผ่่นดิิน ทรงเป็็นจอมทัพั แห่่งการพััฒนาด้้วยสายพระเนตรอัันยาวไกลได้้ทรงพระราชทานแนวทางในการแก้้ปััญหาดััง พระราชดำ�ำ รัสั เนื่่อ� งในโอกาสวันั เฉลิมิ พระชนมพรรษา ศุกุ ร์ท์ ี่�่ 4 ธันั วาคม 2541 ความบางส่ว่ นว่า่ ... \"ถึงึ บอกว่า่ เศรษฐกิจิ พอเพียี ง และทฤษฎีีใหม่่ สองอย่า่ งนี้้�จะนำ�ำ ความเจริญิ แก่่ประเทศได้้ แต่่ต้้องมีีความเพีียร แล้้วต้้องอดทน ต้้องไม่ใ่ จร้้อน ต้้องไม่พ่ ููดมาก ต้้องไม่ท่ ะเลาะกััน ถ้้าทำ�ำ โดยเข้้าใจกันั เชื่อ� ว่่าทุุกคนจะมีีความพอใจได้้\" เพื่่�อสนองพระราชดำำ�ริิและพิิสููจน์์ให้้เห็็นว่่าเศรษฐกิิจพอเพีียงและทฤษฎีีใหม่่เป็็น หนทางเดีียวที่จ�่ ะทำ�ำ ให้้ประเทศชาติริ อดพ้้นจากวิกิ ฤตและเกิดิ การพัฒั นาที่ย�่ั่ง� ยืืน และเป็น็ ทางรอด ของโลก ข้้าพเจ้้าจึงึ ตั้�ง้ ปณิธิ านอันั แน่่วแน่ใ่ นการสานต่อ่ แนวทางพระราชดำำ�ริิ โดยการเผยแพร่่ องค์ค์ วามรู้ท�ั้้ง� ทางทฤษฎีแี ละการปฏิบิ ัตั ิจิ ริงิ แก่เ่ กษตรกรและบุคุ คลทุกุ สาขาอาชีีพ โดยประยุกุ ต์ใ์ ช้้ ทฤษฎีีใหม่่ด้้านการออกแบบพื้้�นที่เ�่ พื่่�อการจัดั การน้ำ�ำ� จากนั้้น� ฟื้้�นฟููและสร้้างระบบนิิเวศให้้สมดุุล ด้้วยศาสตร์ใ์ นการจััดการดิิน น้ำ�ำ� ป่า่ เริ่ม� จากฟื้้�นฟููดิินที่�เ่ สีียไปด้้วยการห่่มดินิ ให้้ปุ๋๋�ยแห้้ง ปุ๋๋ย� น้ำ�ำ� ปลููกป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง ปลููกแฝกเพื่่�ออนุุรัักษ์ด์ ินิ และน้ำ�ำ� จัดั การระบบบำำ�บัดั น้ำ��ำ เสีีย

แบบอธรรมปราบอธรรม ฯลฯ ร่่วมกัับภููมิิปััญญาท้้องถิ่ �น อาทิิ การทำำ�การเกษตรตามหลััก กสิิกรรมธรรมชาติิ หลัักการ \"คืืนชีีวิิตให้้แผ่่นดิิน\" เลี้ �ยงดิินให้้ดิินเลี้ �ยงพืืช การทำำ�ปุ๋๋�ยหมัักจาก จุลุ ินิ ทรีีย์ท์ ้้องถิ่น� การบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ ด้้วยระเบิดิ จุลุ ินิ ทรีีย์์ การเพาะปลููกพืืชหลายระดับั เป็น็ ต้้น จากแนวคิดิ ดังั กล่า่ วนำ�ำ ไปสู่�การสร้้างโมเดลการจัดั การพื้น�้ ที่ส�่ ่ว่ นตัวั ด้้วย \"โคก หนอง นา โมเดล\" เพื่่อ� จัดั การกักั เก็บ็ น้ำ��ำ ในพื้น�้ ที่ใ�่ ห้้มีีเพีียงพอ เป็น็ โมเดลที่ส�่ ร้้างให้้เกิดิ ความสมดุลุ และความพร้้อมพึ่่ง� ตนเองในสภาพ ปัจั จุบุ ันั ที่โ�่ ลกกำ�ำ ลังั เผชิญิ กับั ความเปลี่ย�่ นแปลงของสภาพภููมิอิ ากาศและภัยั พิบิ ัตั ิธิ รรมชาติอิ ย่า่ งรุนุ แรง การออกแบบพื้้�นที่่�ตามหลัักภููมิิสัังคมมีีเป้้าหมายเพื่่�อเก็็บน้ำำ��ฝนที่่�ตกลงมาในพื้้�นที่่�ไว้้ให้้ ได้้ทั้้�ง 100% หรืือมากกว่่านั้้น� โดยขุุดหนองและออกแบบเส้้นทางน้ำ�ำ�ให้้สามารถรองรับั น้ำ��ำ ฝนให้้ ได้้มากที่่ส� ุุด จากนั้้น� นำ�ำ ดินิ ที่�่ขุดุ ได้้ไปทำ�ำ โคกเพื่่�ออยู่�อาศััยยามน้ำ��ำ หลาก บนโคกปลููกป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่างเพื่่อ� เก็็บน้ำ�ำ� ไว้้ใต้้ดินิ ส่่วนในนานั้้�นก็ย็ กคัันนาให้้สููงกว่่าปกติเิ พื่่อ� เก็็บน้ำ��ำ ไว้้ในนา และเพาะปลููกพืืชบนคัันนาตามหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิโดยเลืือกชนิิดของพืืชที่่�ปลููกให้้เหมาะสม กับั วิถิ ีีชีีวิติ จากนั้้�นเผื่อ� แผ่่แบ่่งปััน สร้้างสัังคมบุญุ -ทาน ตามวิถิ ีีตะวัันออกเป็็นการสร้้างภููมิิคุ้ม� กันั ให้้กับั ตนเองและสังั คม และสร้้าง \"คำ�ำ ตอบ\" จากการลงมืือทำำ�ให้้เป็็นแนวทางของสังั คมทุกุ ระดัับ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 10 ได้้มีีพระราชดำำ�รััสเรื่�องโคก หนอง นา และการลงมืือทำำ�โคก หนอง นา ที่�ถ่ ืือได้้ว่่าเป็็นวิิถีี อารยเกษตร ดังั ความตอนหนึ่่�งว่่า “โคก หนอง นา นอกจากเป็น็ สััญลักั ษณ์ข์ องความอุุดมสมบููรณ์์ทางด้้านเกษตรกรรม แล้้วยัังเป็น็ ศิลิ ปะ เป็็นแบบฝึึกหัดั ที่ด�่ ีี ในการที่�่จะรวมเกษตรที่�ห่ ลากหลาย ให้้มาอยู่�ในพื้้�นที่่�เดีียวกันั ในเวลาเดีียวกัันรักั ษาความหลากหลาย แต่่ความหลากหลายนั้้�น ก็เ็ กื้�้อกููลซึ่่�งกันั และกััน โคก หนอง นา ความหมายดีีอยู่�แล้้ว ก็็คืือเกษตรเพื่่อ� ความอุดุ มสมบููรณ์์ เพื่่อ� ความอยู่่�ดีีกินิ ดีีของประชาชน และชีีวิิตของพวกเรา เพราะว่า่ ประเทศของเรานี้้�ไม่่หนีีเรื่�องการเกษตรคืือปากท้้อง และเป็็นชีีวิิตของเราตามพระบรมราโชบายของรัชั กาลที่�่ 9 พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว พระราชทานมา ได้้รัับพระมหากรุุณาธิคิ ุณุ มามากมายในเรื่อ� งของเกษตร ในเรื่�องของการพัฒั นา อัันนี้้�ก็เ็ ป็น็ การรวม หรืือแสดงตััวอย่่าง และเป็น็ ตัวั อย่า่ งที่ใ่� ช้้งานได้้จริิง ๆ นำำ�ไปใช้้ได้้ ไม่ใ่ ช่เ่ ป็น็ โมเดลที่่�แสดงไว้้ในตู้้� อยู่�คงที่�่ แต่เ่ ป็น็ โมเดลที่่ใ� ช้้งานได้้จริิง ๆ นำำ�ไปใช้้ได้้อย่่างอ่่อนตััว อย่า่ งใช้้งานได้้จริงิ ๆ แล้้วก็็หลากหลายได้้

โคก หนอง นา นำำ�ความหลากหลาย และความอ่่อนตััวมารวม เพื่่อ� ใช้้งานในเรื่�องปากท้้องและการเกษตรซึ่�ง่ เป็็นเศรษฐกิจิ ของเรา” “ในยุคุ รััชกาลที่่� 9 มีีพระราชดำ�ำ ริิ เศรษฐกิิจพอเพีียง ในยุคุ นี้้ค� ืือเกษตร เกษตรคืือประเทศ ก็็คืือผืืนดิิน (Sustainable Agronomy) คืืออารยประเทศ เกษตรประเทศ ก็ค็ ืืออารยประเทศ ทำำ�ได้้โดยประยุกุ ต์์หลาย ๆ ทฤษฎีที ี่�่ได้้ทรงรัับสั่่ง� ไว้้ อารยะคืือเจริญิ แล้้ว เจริิญแล้้วก็็ต้้องเจริญิ ในใจก่อ่ น ประเทศเรารวยที่ส่� ุุดคืือ อารยธรรม เรีียกได้้ว่่าเป็น็ \"Cultural Heritage\" เมืืองไทยมีีวััฒนธรรม คนไทยใจดีี มีีเมตตา ธรรมะ ธรรมโม มีีความรู้้เ� รื่�องศาสนา มีีศาสนาต่า่ ง ๆ ที่�่รักั ษาไว้้ ขนบธรรมเนีียมประเพณีี ศิิลปะต่่าง ๆ ที่ร�่ ักั ษาไว้้ วััฒนธรรมของเรา มีี \"Culture\" หรืือการเป็น็ คนไทย ประเทศอื่่น� ไม่่มีี บ้้านเรามีีวัฒั นธรรม มีีความเป็น็ คนไทยเราจึึงรอด แต่ไ่ ม่่ใช่เ่ ราคร่ำ�ำ� ครึึ ประเทศที่ม่� ีีวัฒั นธรรม ไม่่ใช่เ่ อาของต่่างชาติิมาใช้้หมด เทคนิิคของต่า่ งชาติิ เทคโนโลยีีของต่่างชาติกิ ็ด็ ีี แต่เ่ ราก็็ต้้องนำ�ำ มาใช้้ให้้เหมาะสมในบ้้านเรา\" พระราชดำ�ำ รัสั พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่�่ 10 ทรงพระราชทานเมื่�อวัันที่่� 29 มกราคม 2564 อาหารคืือชีีวิติ เกษตรคืืออาหาร โคก หนอง นา ที่ส�่ ามารถสร้้างความอุดุ มสมบููรณ์ท์ าง อาหารให้้ชีีวิิตและธรรมชาติิสภาพแวดล้้อม จึึงเป็็นวิิถีีแห่่งความเป็็นอารยะ ความเจริิญและ ยั่ง� ยืืนอย่่างแท้้จริิง ท่่ามกลางโลกในยุุค disruption ที่ท่� ุุกอย่า่ งผันั ผวน เปลี่่�ยนแปลงอย่า่ งรวดเร็็ว เกินิ จินิ ตนาการ ผนวกกับั โรคภัยั ไข้้เจ็บ็ และเชื้อ�้ โรคร้้ายที่ท�่ วีีคููณเปลี่ย�่ นแปลงอย่า่ งยากที่จ�่ ะควบคุมุ จึึงเป็็นโอกาสที่่�จะกระตุุกให้้มนุุษย์์เราได้้กลัับมาตระหนัักว่่า “เงิินทองเป็็นของมายา ข้้าวปลาสิิ ของจริงิ ”ด้้วยการลงมืือปฏิบิ ัตั ิสิ ร้้างกสิกิ รรมธรรมชาติิโคกหนองนาอารยเกษตรด้้วยมืือของเราเอง (นายวิิวัฒั น์์ ศัลั ยกำำ�ธร) นายกสมาคมดินิ โลก และผู้�้ก่่อตั้้ง� มููลนิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ 12 เมษายน 2564

สารจากประธาน ประเทศไทยและทั่่�วโลกมีีการเปลี่่�ยนแปลงในทุุกมิิติิอย่่างต่่อเนื่่�อง ตลอดเวลา โดยมีี อััตราเร่่งของการเปลี่่ย� นแปลงแปรผันั ตามความโลภความหลงและความไม่ร่ ู้้�ของมวลมนุษุ ยชาติิ ยิ่ �งมีีการแย่่งชิิงแข่่งขัันกัันมากขึ้ �น การเปลี่่�ยนแปลงในทิิศทางที่่�เลวร้้ายก็็ยิ่ �งเห็็นผลรวดเร็็วขึ้้�น สร้้างความหายนะจนเกิิดเป็็นวิิกฤต ภัยั พิบิ ััติินานััปการกับั โลกใบนี้้�ของเรา ในหลวงรัชั กาลที่�่ 9 ทรงเตืือนเรื่อ� งวิกิ ฤตต่า่ ง ๆ ผ่า่ นส.ค.ส. ปีี พ.ศ. 2547 ที่พ�่ ระราชทาน ให้้กับั พสกนิกิ รชาวไทย โดยทรงชี้ใ� ห้้เห็น็ ภััยพิิบัตั ิทิ ี่�ก่ ำำ�ลัังเกิดิ ขึ้�นทั่่ว� โลก จากข้้อความ “มีีระเบิิด เกืือบทั่่�วโลก” และมีีภาพลููกระเบิิดที่่�ถููกจุุดชนวนแล้้วทั้้�ง 4 ลููก ซึ่่�งเปรีียบเหมืือนปริิศนาธรรม ที่่�เครืือข่่ายกสิิกรรมธรรมชาติิช่่วยกัันถอดรหััส จนพบความหมายว่่า ระเบิิดลููกที่่� 1 คืือ วิกิ ฤตสิ่่ง� แวดล้้อม ทั้้ง� ด้้านดินิ น้ำ��ำ ท่่วม น้ำำ��แล้้ง สภาวะอากาศแปรปรวน อุณุ หภููมิิของโลกร้้อนขึ้้น� อย่่างรวดเร็็ว บางประเทศเกิิดอากาศหนาวจนติิดลบทั้้�งที่่�ไม่่เคยเกิิดขึ้ �นมาก่่อน ระเบิิดลููกที่่� 2 คืือ วิิกฤตสังั คมทั้้�งปัญั หาของเยาวชน อาชญากรรม ยาเสพติดิ ปัญั หาด้้านเทคโนโลยีี การศึกึ ษา รวมทั้้ง� ปัญั หาด้้านสุุขภาพ ที่เ�่ กิดิ เป็น็ วิิกฤตขั้้น� รุุนแรงในปัจั จุุบััน ดังั เห็็นได้้จากวิกิ ฤตโรคระบาด โควิดิ -19 ที่่�ส่่งผลกระทบร้้ายแรงกัับทุุกประเทศทั่่�วโลก ระเบิิดลููกที่่� 3 คืือ วิิกฤตเศรษฐกิจิ ข้้าวยากหมากแพง เกิิดความเหลื่�อมล้ำำ��ทางเศรษฐกิิจ ปััญหาการตกงาน ความไม่เ่ ท่่าเทีียมกันั ของรายได้้ระหว่า่ งเมืืองและชนบท และระเบิดิ ลููกที่�่ 4 วิกิ ฤตความขัดั แย้้งทางการเมืืองการปกครอง ที่่�เกิิดขึ้�นทั้้�งภายในประเทศ และระหว่่างประเทศของประเทศมหาอำำ�นาจ จนมีีทิิศทางที่่�จะนำำ� ไปสู่�สงครามโลกครั้�งที่่� 3 ได้้ วิิกฤตทั้้�ง 4 ประการล้้วนมีีความสััมพัันธ์์เชื่ �อมโยงกัันเป็็นพลวััตร นัับวัันจะทวีีความ รวดเร็ว็ รุนุ แรงในการก่อ่ หายนะให้้กับั มนุษุ ยชาติแิ ละโลก หากจะเปรีียบเทีียบ วิิกฤตหรืือระเบิดิ ทั้้�ง 4 ลููก ก็็เปรีียบได้้กัับความทุกุ ข์์ ซึ่ง�่ ทุุกข์์ คืือ ความจริิงคู่�โลก เมื่อ� มนุุษย์เ์ กิดิ มาย่อ่ มเผชิิญกัับ ความจริิงข้้อนี้้�โดยมิิอาจหลีีกเลี่่�ยงได้้ การแสวงหาทางออกเพื่่�อให้้พ้้นทุุกข์์ จึึงเป็็นหน้้าที่่�ของ มนุษุ ย์ท์ ุกุ คน การค้้นพบมรรควิธิีีในการพ้้นทุกุ ข์์หรืือฝ่า่ วิกิ ฤตทั้้ง� 4ตลอดจนวิกิ ฤตภายในของมนุษุ ย์์ คืือ วิกิ ฤตด้้านจิติ วิญิ ญาณและคุณุ ธรรม ซึ่�ง่ ในหลวงรัชั กาลที่�่ 9 ท่่านทรงค้้นพบปรัชั ญาใหม่่ที่จ�่ ะ นำ�ำ พาโลกให้้พ้้นจากทุกุ ข์ภ์ ัยั และวิกิ ฤตได้้ ด้้วยแนวคิดิ ใหม่ท่ ี่จ�่ ะสร้้างความสมดุลุ ปรัชั ญาที่จ�่ ะช่ว่ ย ฟื้น�้ ฟููเยีียวยารักั ษาโลกใบนี้้ใ� ห้้เกิดิ ความยั่ง� ยืืนทั้้ง� ด้้านสิ่่ง� แวดล้้อมด้้านสังั คมวัฒั นธรรมด้้านเศรษฐกิจิ และด้้านการเมืืองการปกครอง โดยพระองค์ท์ รงเรีียกปรัชั ญานี้้�ว่า่ “ปรััชญาเศรษฐกิจิ พอเพีียง” ซึ่่�งเป็็นทางเลืือกใหม่่ เปรีียบดั่่�งแสงสว่่างที่่�ช่่วยนำำ�ทางพามนุุษยชาติิผ่่านพ้้นวิิกฤตทั้้�งภายนอก และภายในจิิตวิิญญาณของมนุุษย์์ ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียง ได้้รัับการศึกึ ษาค้้นคว้้าวิิจััย ทดลองและพิิสููจน์จ์ นเกิิดเป็็น ทฤษฎีใี หม่ใ่ นการพัฒั นาประเทศไทยและพัฒั นาโลก โดยไม่ใ่ ช่เ่ พีียงการพัฒั นาในด้้านการเกษตร (เกษตรทฤษฎีใี หม่)่ แต่ย่ ังั มีีทฤษฎีีอื่น� ๆภายใต้้ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงที่่ค� รอบคลุุมการพััฒนา

ในหลายมิิติิ อัันจะก่่อให้้เกิิดความพอเพีียง มั่่�นคง และยั่ �งยืืน ทั้้�งด้้านดิิน ด้้านน้ำำ�� ด้้านป่่า และด้้านคน จนเป็็นที่่ย� อมรัับของนานาอารยประเทศ รวมถึงึ องค์ก์ ารสหประชาชาติิก็็ยกย่่องว่า่ ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพีียงเป็็นหนทางใหม่่ ในการพัฒั นาโลกไปสู่�เป้า้ หมายแห่่งความยั่ง� ยืืนได้้ ทฤษฎีีทั้ง� ด้้านดินิ น้ำ��ำ ป่า่ และคน ได้้ผ่า่ นการพิสิ ููจน์ม์ าตลอดระยะการทรงงานกว่า่ 70 ปีี ในการครองราชย์ข์ องในหลวงรัชั กาลที่�่9และพสกนิกิ รชาวไทยได้้น้้อมนำ�ำ มาสู่�การพัฒั นาในพื้น�้ ที่ต�่ ่า่ งๆ กระจายอยู่�ทั่�วประเทศ ทั้้ง� ในพื้น้� ที่่�ป่่าเขาต้้นน้ำ��ำ ลำำ�ธาร ที่ร�่ าบลุ่่�มแม่น่ ้ำ��ำ ชายฝั่�งทะเล จนถึงึ พื้้น� ที่่� ท้้องทะเลทั้้�งอ่่าวไทยและอันั ดามััน มีีการนำ�ำ ทฤษฎีใี หม่ไ่ ปใช้้เพื่่อ� การพัฒั นาในหลายประเทศ ทั้้ง� การแก้้ปัญั หาความยากจน ความอดอยากหิวิ โหย แก้้ปััญหาด้้านภััยพิิบัตั ิแิ ละสิ่ง� แวดล้้อม การพิิสููจน์์ทฤษฎีใี หม่่ที่่�เกิดิ ขึ้�นจึงึ ทำำ�ให้้เกิดิ การพัฒั นาอย่า่ งเป็็นระบบ เป็็นขั้้�นเป็็นตอน ดังั เช่น่ บัันได 9 ขั้�นสู่่�ความพอเพีียง มั่น� คง และยั่ง� ยืืน ที่ท่� ำำ�ให้้เห็็นการพััฒนาแบบค่่อยเป็น็ ค่อ่ ยไปตามลำำ�ดัับขั้้น� โดยการสร้้างพื้�้นฐานชีีวิิต พื้้�นฐานประเทศให้้มั่่�นคงแข็็งแรงบนฐานของภููมิิและสัังคมก่่อน แล้้วค่่อยพััฒนาสู่�ความเจริิญ ขั้น� ที่่�สููงขึ้�นตามลำ�ำ ดัับ จนเป็น็ แนวทางการพัฒั นาที่ไ่� ม่่ก้้าวกระโดดหรืือลืืมรากเหง้า เพีียงเพราะ ต้้องการแข่ง่ ขันั เพื่่อ� ให้้ได้้ชัยั ชนะ และมุ่�งไปสู่�ความเจริญิ และเติบิ โตในด้้านเศรษฐกิจิ เพีียงอย่า่ งเดีียว จากการพิิสููจน์์ ทดลอง และประยุุกต์์ใช้้ทฤษฎีีใหม่่สู่�การปฏิิบััติิในหลากหลายพื้้�นที่่� หลายชุุมชนทั่่�วประเทศ ทำำ�ให้้เกิิดเคล็็ดวิิชาและนวััตกรรมมากมาย ตั้้�งแต่่การทำำ�ฝนหลวง นวััตกรรมในการจััดการป่่าต้้นน้ำำ�� นวััตกรรมด้้านการจััดการดิินแต่่ละประเภท นวััตกรรมใน การจััดการน้ำำ�� และเทคนิิคนวััตกรรมในการพััฒนามนุุษย์์ในหลากหลายรููปแบบที่่�เหมาะสมกัับ แต่ล่ ะภููมิสิ ังั คม แนวทางการพัฒั นาตามหลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียงและทฤษฎีใี หม่่ จึงึ สามารถ นำำ�ไปประยุุกต์ใ์ ช้้ให้้เหมาะสมตามแต่ล่ ะพื้น�้ ที่�่สัังคมวััฒนธรรมตามฐานะและกำำ�ลัังของแต่ล่ ะคน แต่่ละประเทศ แม้้บนพื้�้นที่่�และสังั คมที่�ข่ าดแคลน ก็็ยัังสามารถปรัับปรุงุ และประยุกุ ต์์ไปสู่�การ พััฒนาให้้เหมาะสมกัับตนเอง หรืือเรีียกว่่า “แบบคนจน” การพึ่่ง� พาตนเองในระดับั บุคุ คล ครอบครัวั และชุมุ ชน ไปจนถึงึ ระดับั ประเทศ เป็น็ พื้น�้ ฐาน ที่่�สำำ�คััญในการเสริิมสร้้างรากฐานการพััฒนาของบุุคคลและประเทศไทยให้้มีีความเข้้มแข็็ง ฐานการเรีียนรู้้�เพื่่�อการพึ่่�งตนเองทั้้�ง 9 ฐานปฏิิบััติิการ อัันประกอบด้้วย ฐานฅนติิดดิิน ฅนเอาถ่่าน ฅนมีีไฟ ฅนรัักษ์์แม่่ธรณีี ฅนมีีน้ำำ��ยา ฅนรัักษ์์ป่่า ฅนรัักษ์์น้ำำ�� ฅนรัักษ์์แม่่โพสพ ฅนรักั ษ์ส์ ุขุ ภาพ การพึ่่ง� ตนเอง คืือ ความพอเพีียงขั้�นพื้น�้ ฐานที่�่จะทำ�ำ ให้้เกิิดการพััฒนาต่อ่ ยอดขึ้�นไปใน ขั้�นเจริิญก้้าวหน้้าได้้ การพึ่่�งตนเองทำ�ำ ให้้เกิิดคุณุ ค่า่ ศัักดิ์�ศรีีและความภาคภููมิใิ จของประชาชน และประเทศ การพึ่่ง� ตนเองได้้ของประชาชนและประเทศเมื่อ� ต้้องเผชิญิ กับั วิกิ ฤตและภัยั พิบิ ัตั ิติ ่า่ ง ๆ จะให้้ประเทศนั้้น� ๆ สามารถผ่า่ นพ้้นวิกิ ฤตไปได้้ ประเทศจะมีีรากฐานที่เ�่ ข้้มแข็ง็ มั่น� คงและยั่ง� ยืืน เกิิดการอนุรุ ัักษ์์ ฟื้�น้ ฟูู และพัฒั นาที่ม่�ั่น� คงและถาวร

การจัดั การออกแบบชีีวิติ และการจััดการพื้น้� ที่ต�่ ามหลัักภููมิสิ ัังคม หรืือ โคก หนอง นา จะเป็น็ การนำ�ำ เอาความรู้ห� ลักั ปรัชั ญา ทฤษฎีใี หม่่ วิธิีีปฏิบิ ัตั ิอิ ย่า่ งเป็น็ ขั้้น� เป็น็ ตอน ตามหลักั บันั ได 9 ขั้น� สู่�ความพอเพีียง มั่�งคั่�งและยั่ง� ยืืน เคล็็ดวิชิ าและนวัตั กรรม การทำ�ำ งานให้้เหมาะสมกับั ฐานะและ กำำ�ลััง การทำำ�แบบคนจน ตลอดจนการพึ่่�งตนเองตามหลัักปฏิิบััติิ 9 ฐานเรีียนรู้้� ความรู้้�ด้้าน หลักั กสิกิ รรมธรรมชาติิ มาสู่�การออกแบบพื้น�้ ที่ช�่ ีีวิติ ที่เ�่ รีียกว่า่ โคก หนอง นา โมเดล การออกแบบ พื้้�นที่่�จึึงเป็็นการนำำ�ความรู้้�ทุุกศาสตร์์ มาปรัับแต่่งและออกแบบให้้เหมาะสมกัับชีีวิิต กัับสัังคม และโลก โดยหัวั ใจสำ�ำ คัญั ของการออกแบบพื้้�นที่ช่� ีีวิติ คืือ ประโยชน์ส์ ููง ประหยัดั สุุด ศิิลปะงามตา ซึ่่�งองค์์ความรู้้�ต่่าง ๆ ได้้ถููกรวบรวมไว้้ในหนัังสืือเล่่มนี้้�แล้้ว และเชื่ �อว่่าหากท่่านศึึกษา ทบทวนและนำำ�ไปปฏิิบััติอิ ย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอจะทำำ�ให้้ท่า่ นผ่า่ นพ้้นวิิกฤตก่อ่ ประโยชน์แ์ ละสร้้างความ เจริญิ ให้้แก่ต่ ัวั ท่า่ น ครอบครัวั สังั คม ประเทศ และโลก ขอเพีียงท่า่ นนำ�ำ ความรู้ไ� ปสู่�การลงมืือปฏิบิ ัตั ิิ อย่า่ งเป็็นขั้้น� เป็็นตอน และ ททท. ทำำ�ทันั ทีี (ไตรภพ โคตรวงษา) ประธานมููลนิิธิกิ สิิกรรมธรรมชาติิ 12 เมษายน 2564

สารบัญั หน้้า ภาค 1 แนวคิดิ ทฤษฎีีการขับั เคลื่่อ� นเศรษฐกิจิ พอเพียี ง 1 4 บทที่่� 1 หลักั ปรััชญาเศรษฐกิิจพอเพียี งและทฤษฎีใี หม่่ 6 1.1 ส.ค.ส. 2547 วิิกฤตระเบิิดสี่ล่� ููก 14 1.2 ปรัชั ญา 3 ระบบ (ทุุนนิิยม สัังคมนิยิ ม เศรษฐกิจิ พอเพีียง) 14 1.3 แนวคิดิ ทฤษฎีแี ละนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชา ว่า่ ด้้วยเรื่อ� งดินิ น้ำ��ำ ป่า่ คน 16 แนวคิดิ ทฤษฎีแี ละนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นาดินิ 21 แนวคิดิ ทฤษฎีแี ละนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นาน้ำ��ำ 24 แนวคิดิ ทฤษฎีแี ละนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นาป่า่ 26 แนวคิดิ ทฤษฎีแี ละนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การอนุรุ ักั ษ์ส์ิ่ง� แวดล้้อม 30 31 พลังั งาน และการเปลี่่ย� นแปลงสภาพภููมิิอากาศ 32 แนวคิดิ ทฤษฎีีและนวัตั กรรมศาสตร์์พระราชาที่่�เกี่ย่� วข้้องกับั การพัฒั นาคน 33 1.4 ทฤษฎีีใหม่่ 35 1.5 วิธิ ีีปฏิิบััติอิ ย่า่ งเป็็นขั้้�นเป็น็ ตอน 36 1.6 การทำำ�แบบคนจน ตามพระราชดำำ�รัสั 37 38 • เอามื้อ้� สามััคคีี 38 บทที่่� 2 หลัักกสิกิ รรมธรรมชาติิ 38 2.1 หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ เลี้ย� งดินิ ให้้ดิินเลี้�ยงพืืช 40 43 • ห่่มดิิน แห้้งชามน้ำำ��ชาม 45 • คาถาเลี้�ยงดินิ 46 • ‘เกษตรกรรม’ กัับ ‘กสิกิ รรม‘ • ตััวห้ำ�ำ� ตััวเบีียน การจััดการแมลงด้้วยระบบนิิเวศที่่ส� มดุุล 2.2 นิยิ าม 5 2.3 ป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง 2.4 การปลููกไม้้ 5 ระดับั 2.5 10 ขั้น� ตอน การตรวจแปลง

บทที่่� 3 หลักั บัันได 9 ขั้้�นสู่่�ความพอเพียี ง หน้้า บทที่่� 4 พัฒั นา 3 ขุมุ พลังั (พลังั กาย พลังั ใจ พลัังปััญญา) 47 บทที่่� 5 ยุุทธศาสตร์์การขัับเคลื่�อ่ นปรััชญาเศรษฐกิจิ พอเพียี ง สู่่ก� ารปฏิิบััติิ 52 57 ภาค 2 การพึ่ง่� ตนเอง 67 บทที่่� 6 9 ฐานเรียี นรู้ส� ู่เ�่ ศรษฐกิจิ พอเพียี ง 68 6.1 ฅนติิดดินิ - ปั้้�นดิิน…เป็น็ บ้้าน 73 6.2 ฅนเอาถ่่าน - แปลงกิ่ง� ไม้้เป็็นถ่า่ นและน้ำ�ำ�ส้้มควันั ไม้้ 79 6.3 ฅนมีีไฟ - ไบโอดีีเซล พลังั งานทดแทน 84 6.4 ฅนรัักษ์แ์ ม่ธ่ รณีี - เลี้�ยงดินิ ให้้ดิินเลี้ย� งพืืช 88 6.5 ฅนมีีน้ำ��ำ ยา - น้ำ�ำ� ยาอเนกประสงค์์ลดรายจ่่ายในครััวเรืือน 92 6.6 ฅนรัักษ์ป์ ่า่ - สร้้างป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่่าง (ภาคปฏิิบััติ)ิ 95 6.7 ฅนรัักษ์น์ ้ำ��ำ - การจัดั การและการอนุรุ ัักษ์น์ ้ำำ�� 99 6.8 ฅนรัักษ์์แม่่โพสพ - นาข้้าวอิินทรีีย์์ กู้ช้� ีีวีีชาวนาไทย 107 6.9 ฅนรัักษ์ส์ ุุขภาพ - วิถิ ีีสุุขภาพแบบพอเพีียง 123 ภาค 3 หลัักกสิกิ รรมธรรมชาติิสู่�่ โคก หนอง นา 124 144 บทที่่� 7 หลัักการออกแบบและการออกแบบ โคก หนอง นา เบื้้�องต้้น 146 7.1 หลัักการออกแบบตามหลัักภููมิิสัังคม 167 7.2 การสำำ�รวจพื้้�นที่่�ก่่อนการออกแบบ 168 7.3 ขั้น� ตอนการออกแบบ โคก หนอง นา ด้้วยตนเอง 169 7.4 ภาพตััวอย่า่ งการเปลี่่ย� นแปลงของการจััดการพื้�้นที่�่ในรููปแบบ โคก หนอง นา หนัังสืือและแหล่ง่ อ้้างอิงิ ภาคผนวก ถอดรหัสั พระราชนิพิ นธ์พ์ ระมหาชนก

ภาค แนวคิิดทฤษฎีี การขัับเคลื่อ�่ น เศรษฐกิจิ พอเพียี ง

บทที่่� 1 หลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพียี ง และทฤษฎีีใหม่่

ความเป็็นมา นับั แต่ป่ ระกาศใช้้แผนพัฒั นาเศรษฐกิิจแห่ง่ ชาติิฉบับั ที่�่ 1 ในปีี พ.ศ. 2504 เป็น็ ต้้นมา ประเทศไทยได้้เข้้าสู่�การพััฒนาเศรษฐกิิจแบบใหม่่ เจริิญรอยตามทุุนนิิยมแบบตะวัันตก และ มุ่�งสร้้างความร่ำำ��รวยทางวััตถุุเงิินทอง โดยมีีคำำ�ขวััญของการพััฒนาในยุุคนี้้�ว่่า “งานคืือเงิิน เงิินคืืองาน บันั ดาลสุุข” เร่่งการใช้้ทรััพยากรธรรมชาติิในการวางโครงสร้้างพื้้น� ฐาน มีีการสร้้าง ถนนหนทาง และระบบสาธารณููปโภคมากมาย วิถิ ีีการผลิิตดั้้ง� เดิมิ ที่�่เน้้นการมีีพอกินิ มาเป็น็ เพื่่อ� “การค้้า” “การส่่งออก” ผลจากการใช้้แนวทางการพััฒนาประเทศไปสู่�ความทัันสมััยตามแบบ ตะวัันตก ก่่อให้้เกิดิ การเปลี่่ย� นแปลงแก่ส่ ังั คมไทยอย่า่ งมากในทุกุ มิติ ิิ ไม่ว่ ่่าจะเป็็นด้้านเศรษฐกิจิ การเมืือง วััฒนธรรม สัังคมและสิ่�งแวดล้้อม ทรััพยากรอัันมีีค่่าของประเทศถููกแปรเปลี่่�ยนเป็็น “ทุุน” เพื่่�อการค้้า อุุตสาหกรรม และการส่่งออก วััฒนธรรมการอยู่�อย่่างร่่มเย็็นเป็็นสุุขของ การเอื้อ�้ เฟื้อ�้ เผื่อ� แผ่่ มีีเมตตาธรรมต่อ่ กันั ได้้ค่อ่ ย ๆ จางหายไป และถููกแทนที่ด�่ ้้วย “ผลประโยชน์”์ ที่�่วัดั ด้้วย “เงินิ ” พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงเข้้าใจบริิบทของสัังคมไทยในทุุกมิิติิ และทรงหยั่ �งรู้้�ด้้วยปรีีชาญาณถึึงผลของการพััฒนาตามกระแสโลกาภิิวััฒน์์ที่่�กำำ�ลัังดำำ�เนิินไป อย่่างเข้้มข้้นว่่าประเทศไทยกำ�ำ ลังั พาตนเองเข้้าสู่� “วิิกฤต” ในทุกุ ๆ ด้้านอย่่างไร กสิกิ รรมธรรมชาติิ 2

หลังั สงครามเย็น็ ประเทศไทยเดินิ เข้้าสู่�ภาวะความแตกแยกทางความคิดิ ระหว่า่ งทุนุ นิยิ ม และคอมมิิวนิิสต์์อย่่างรุุนแรง มีีการก่่อตั้้�งพรรคคอมมิิวนิิสต์์แห่่งประเทศไทยเพื่่�อต่่อสู้้� คััดง้้าง ความเชื่อ� ของระบบทุนุ นิยิ ม ความแตกต่า่ งทางความคิดิ 2 ขั้ว� ก่อ่ ให้้เกิดิ ความรุนุ แรงทางการเมืือง ที่พ�่ ัฒั นากลายมาเป็็นเหตุกุ ารณ์ว์ ิิปโยค 14 ตุุลาคม 2516 และ 6 ตุลุ าคม 2519 ในปีี 2517 พระองค์์พระราชทานแนวคิิด “เศรษฐกิิจพอพีียง” ให้้เป็็นทางออกของ แนวทางการพัฒั นาประเทศ หลักั ปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียงและทฤษฎีใี หม่่ เป็น็ องค์ค์ วามรู้ท� ี่พ�่ ระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รััชกาลที่่� 9 ทรงศึึกษา ค้้นพบ ทดลอง และพิิสููจน์์จนเห็็นว่่าได้้ผลจริิง แล้้วจึึงพระราชทานแก่่ ปวงชนชาวไทยและชาวโลก ให้้สามารถออกจาก “ทุกุ ข์”์ ดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ บน “ทางสายกลาง”อยู่�ในวิถิ ีี ที่�ถ่ ููกที่่�ควร ให้้ชีีวิิตมีีความ “พอดีี” เกิดิ ความสุุข สงบ มั่น� คงและยั่�งยืืน ในการน้้อมนำำ�หลัักเศรษฐกิิจพอเพีียงมาเป็็นแนวทางปฏิิบััติิในการพลิิกฟื้้�นคืืนชีีวิิตให้้ แผ่น่ ดินิ เครืือข่า่ ยกสิิกรรมธรรมชาติจิ ะอาศัยั หลัักคิดิ หลัักธรรม และหลัักทำำ� 6 องค์ป์ ระกอบ ดังั นี้้� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 3

1.1 ส.ค.ส. 2547 วิิกฤตระเบิิดสี่�ลููก คำำ�เตืือนจากพระราชา ถึึงวิกิ ฤตทั้ง้� 4 ด้า้ นที่ต่� ้อ้ งเตรีียมการรัับมือื “มีีระเบิดิ เกืือบทั่่ว� โลก”... ส.ค.ส. ดังั กล่า่ ว ทรงประดิิษฐ์ข์ึ้�นด้้วยคอมพิวิ เตอร์์ มีีข้้อความว่่า “ส.ค.ส. พ.ศ. 2547 สวัสั ดีปี ีใี หม่”่ ใต้้ลงมาเป็น็ ภาพแผนที่บ�่ ริเิ วณคาบสมุทุ รอินิ โดจีีน บนพื้น�้ ที่เ�่ ป็น็ ภาพตารางช่อ่ งเล็ก็ ๆ ด้้านบนทั้้�งสองด้้านมีีเสาธงปักั อยู่� มีีภาพระเบิิดและควันั ล้้อมรอบคาบสมุทุ รอิินโดจีีนทั้้�ง 4 ด้้าน ด้้านบนซ้้าย มีีข้้อความว่า่ “มีรี ะเบิดิ เกืือบทั่่ว� โลก” ใต้้ภาพระเบิดิ ลงมาเป็น็ ภาพเรืือสำ�ำ เภาขนาดใหญ่่ แล่น่ มาจากทางทิศิ ตะวันั ตกเฉีียงใต้้ ที่ใ�่ บเรืือด้้านหลังั มีีอักั ษร “มช” ปรากฏอยู่� บนคาบสมุทุ รอินิ โดจีีนเป็น็ ภาพแผนที่ป�่ ระเทศไทยสีีขาว ที่ข�่ นานกับั ส่ว่ นที่เ�่ ป็น็ ด้้ามขวาน เป็น็ เส้้นตรงสามเส้้นบนแผนที่่ป� ระเทศไทย มีีข้้อความว่า่ “สามัคั คีเี ป็น็ พลังั ค้ำ��ำ จุนุ แผ่น่ ดินิ ไทย” เส้้นตรงทั้้ง� สามเส้้นนั้้น� เปรีียบเป็น็ เสาหลักั ของประเทศ ขณะที่ค�่ วามสามัคั คีีของคนในชาติเิ ป็น็ พลังั ที่ร�่ ่ว่ มกันั ค้ำ��ำ จุนุ ให้้ประเทศไทยเป็น็ ปึกึ แผ่น่ มั่่น� คง ด้้านล่า่ งลงมามีีข้้อความว่า่ “ขอจงมีคี วามสุขุ ความเจริญิ ” บรรทัดั ต่อ่ มาเป็น็ อักั ษรภาษาอังั กฤษ ว่า่ “Happy New Year” และมีีภาพสุนุ ัขั ขนาบข้้างละตัวั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 4

กรอบล่า่ งด้้านใน มีีข้้อความว่า่ “ก.ส. 9 ปรุงุ 291929 ธ.ค. 2546 มหาวิทิ ยาลัยั ปููทะเลย์์ บ้้านเชียี ง” และมีีภาพสุนุ ัขั ขนาบ 2 ข้้างคำ�ำ ว่า่ “ห้้าพันั ปี”ี ตัวั หนึ่ง� ไม่ม่ ีีปลอกคอ อีีกตัวั หนึ่ง� มีีปลอกคอ ส่ว่ นกรอบล่า่ งด้้านนอก เป็น็ ภาพสุนุ ัขั ขนาดลดหลั่น� กันั รวม 7 ตัวั ตัวั ใหญ่ส่ ุดุ ยืืนเต็ม็ ตัวั อยู่�ด้านซ้้าย ตัวั ถัดั ไปค่อ่ ย ๆ ลดหลั่น� ขนาดเล็ก็ ลงไปเรื่อ� ย ๆ จนถึงึ ตัวั สุดุ ท้้ายด้้านขวาสุดุ เป็น็ สุนุ ัขั ตัวั เล็ก็ นอนหมอบอยู่� ถอดรห ััส 1) มีีระเบิดิ เกืือบทั่่�วโลก 2) ระเบิิด 4 ทิศิ ประเทศไทยและโลกใบนี้้� จะเสื่อ� มทรุดุ ลงไปเรื่อ� ย ๆ เพราะมนุษุ ย์์ ไม่ส่ นใจเรื่อ� งศีีลธรรม คุณุ ธรรม และ จะมีีวิกิ ฤตที่ม�่ นุษุ ยชาติกิ ำ�ำ ลังั เผชิญิ 4ประการ(ระเบิดิ ทั้้ง� 4ลููกในส.ค.ส.)ซึ่ง�่ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รััชกาลที่่� 9 ทรงเตืือนคนไทยผ่่าน ส.ค.ส. พ.ศ. 2547 แล้้ว 1. วิิกฤตสิ่�งแวดล้้อม (Environmental Crisis) ภััยธรรมชาติิ อากาศแปรปรวน ภาวะโลกร้้อน การเปลี่ย�่ นแปลงของผิวิ โลก สารพันั ปัญั หาจะหนักั ขึ้น� เรื่อ� ย ๆ รวมทั้้ง� โรคระบาดทั้้ง� ในคน ในสัตั ว์์ และในพืืชซึ่่�งเป็็นแหล่ง่ อาหารของคนและสัตั ว์์ ฯลฯ 2. วิกิ ฤตสังั คม (Social Crisis) ภัยั สังั คม ยาเสพติดิ อาชญากรรม ปัญั หาเยาวชน ปัญั หาคอรัปั ชั่น� การเสื่อ� มคุณุ ธรรม ฯลฯ 3. วิิกฤตเศรษฐกิิจ (Economic Crisis) ข้้าวยากหมากแพง สังั คมมุ่�งกำำ�ไรสููงสุดุ เบีียดเบีียน แก่ง่ แย่ง่ แข่ง่ ขันั ชิงิ ดีีชิงิ เด่น่ เป็น็ สังั คม “บริโิ ภคนิยิ ม บันั เทิงิ นิยิ ม สุขุ นิยิ ม เงินิ นิยิ ม บ้้าเงินิ บ้้าวัตั ถุ”ุ เห็็นเพื่่อ� นมนุษุ ย์เ์ ป็็นเพีียงทรัพั ยากร (มนุุษย์์) เป็น็ สินิ ค้้า เป็น็ ผู้้บ� ริโิ ภค ผู้ข้� ายมีีหน้้าที่ก�่ ระตุ้�นกิเิ ลส ของเพื่่อ� นมนุษุ ย์์ วิิกฤตเศรษฐกิิจลุกุ ลามไปทั่่ว� โลก ค่่าเงินิ หลายประเทศตกต่ำ�ำ�ในอนาคตเงิินทอง จะไม่่มีีค่่า “เงินิ ทองเป็็นของมายา ข้้าวปลาสิิของจริิง” ฯลฯ 4. วิกิ ฤตความขััดแย้้งทางการเมืือง การปกครอง (Political Crisis) ความขััดแย้้งทางความคิิด ความเชื่�อทางศาสนา และวัฒั นธรรม การแย่่งชิิงแหล่่งน้ำ��ำ อาหาร ที่�่ดิิน และเมล็็ดพันั ธุ์์�พืืช วิกิ ฤต การเมืืองภายในประเทศและระหว่า่ งประเทศ สงครามนิวิ เคลีียร์์ สงครามเชื้้�อโรค ฯลฯ 3) มช เรืือสำ�ำ เภาที่่�แล่่นมาจากทางทิิศตะวันั ตกเฉีียงใต้้ มีีอัักษร “มช” บนใบเรืือ หมายถึงึ “เรืือโนอาห์์” ในแบบไทยพุุทธ โดย มช คืือ มหาวิิชชาลััยปููทะเลย์์ อัันเป็็นที่่�สถิิตย์์ของความรู้้�อัันยิ่่�งใหญ่่ ซึ่ง�่ จะขนคนที่ม่� ีีเสบีียงบุุญ แล่่นฝ่่าทะเลไฟแห่ง่ วััฏสงสารไปสู่�ฝั่ง� 4) สามัคั คีเี ป็น็ พลัังค้ำ�ำ� จุุนแผ่น่ ดิินไทย หากขาดความสามััคคีี วิิกฤตต่่าง ๆ จะทำำ�ให้้ประเทศไทยแตกออกเป็็นเสี่่�ยง ๆ ได้้ในอนาคต เราจะเผชิิญหน้้ากัับปััญหาที่่�ต้้องแก้้ไขแบบหายใจหายคอไม่่ทัันทั้้�งปััญหาภายในและภายนอก ประเทศ ทั้้ง� 4 เรื่�อง 5) เสาสามเสา สถาบัันชาติิ ศาสนา พระมหากษััตริิย์์ จะเป็น็ พลังั ค้ำำ��จุุนแผ่น่ ดินิ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 5

6) มหาวิิชชาลัยั ปููทะเลย์์ และ ห้้าพัันปีี ส.ค.ส.ฉบับั นี้้�มีีความเชื่อ� มโยงกับั \"พระราชนิพิ นธ์พ์ ระมหาชนก\"เป็น็ ปริศิ นาธรรมที่�่รอพระปราชญ์์ นักั ปราชญ์์ พระดีีคนดีีในสังั คม ร่ว่ มกันั ไขปริศิ นา และรอทุกุ ภาคส่ว่ นในสังั คมร่ว่ มกันั ประดิษิ ฐาน \"มหาวิิชชาลัยั ปููทะเลย์์\"อันั เป็น็ ที่อ�่ าศัยั แห่ง่ ความรู้อ้� ันั ยิ่่�งใหญ่่นำำ�มาซึ่่�งการปฏิิวััติริ ะบบการศึกึ ษา และนำ�ำ พาประเทศไทยให้้กลับั มาเจริญิ รุ่�งเรืืองด้้วยพระพุทุ ธศาสนา และยั่�งยืืนอยู่�ได้้ถึึง 5,000 ปีี 7) บ้้านเชียี ง ชุมุ ชนพอเพีียง ชุมุ ชนพุทุ ธ ที่พ�่ึ่่ง� พาตัวั เองได้้ 100% ทั้้ง� ปัจั จัยั 4 และพลังั งาน มีีความพร้้อม ทั้้�งกายภาพและองค์์ความรู้้� มีีเสบีียงบุญุ และความสามััคคีีของคนในชุุมชน อันั เป็็นปััจจัยั ที่่จ� ะ สามารถฝ่่าวิิกฤตการณ์ต์ ่่างๆ ที่่จ� ะเกิิดขึ้น� จากเหตุกุ ารณ์์ \"มีีระเบิิดเกืือบทั่่�วโลก\" 8) คุุณทองแดงจำ�ำ นวน 7 ตัวั ที่่�ค่อ่ ย ๆ หมอบและขนาดตััวเล็ก็ ลง ระยะเวลาที่่�เหตุกุ ารณ์์มีีระเบิดิ เกืือบทั่่�วโลกจะทยอยปะทุขุึ้น� ขณะที่�่ความจงรัักภักั ดีีต่่อสถาบันั ค่อ่ ย ๆ ลดลง ซึ่ง�่ หมายความว่า่ พระปราชญ์์ นักั ปราชญ์ผ์ ู้ท�้ ี่พ�่ อจะมีีสติปิ ัญั ญา ตีีความ ส.ค.ส. ฉบับั นี้้อ� อก จะมีีเวลาเตรีียมความพร้้อมสำ�ำ หรัับการรัับมืือวิกิ ฤตดัังกล่่าว 7 ปีี 2547+7 ซึ่ง�่ ก็็คืือ 2554 นั่่�นเอง ในปีี 2554 ประเทศไทยประสบวิิกฤตน้ำำ��ท่่วมใหญ่่ และหลัังจากนั้้�น วิิกฤตที่่เ� ป็็นระเบิิดทั้้ง� 4 ลููก ทั้้�งสัังคม การเมืือง เศรษฐกิิจ ภััยธรรมชาติิ โรคระบาด ก็ว็ นเวีียนเกิดิ ขึ้�นครบทั้้�ง 4 ลููก ตามที่�่ พระองค์ท์ ่า่ นได้้ทรงเตืือนไว้้ผ่า่ น ส.ค.ส ปีี 2547 และพระองค์ท์ รงแนะแนวทางพัฒั นาและแก้้ปัญั หา ของบ้้านเมืืองไว้้ทั้้ง� หมดแล้้ว ผ่า่ นพระราชนิพิ นธ์์ พระมหาชนก เศรษฐกิจิ พอเพีียง และ ทฤษฎีใี หม่่ ที่ม�่ า: Man in Flame www.gotoknow.org หมายเหตุุ: อ่า่ นรายละเอีียดการถอดรหััสการพััฒนาประเทศผ่า่ นบทพระราชนิิพนธ์์ พระมหาชนก ในภาคผนวก 1.2 ปรัชั ญา 3 ระบบ (ทุุนนิยิ ม สังั คมนิยิ ม เศรษฐกิจิ พอเพียี ง) ปรััชญาเบื้้�องหลัังของการสถาปนาระบบเศรษฐกิิจพอเพีียง เพื่่�อให้้เป็็นมรรควิิธีีและ วิิถีีในการดำำ�เนิินชีีวิติ ของมนุุษยชาติเิ พื่่�อการอยู่่�รอดร่ว่ มกัันอย่่างมั่น� คงและยั่ง� ยืืน กสิิกรรมธรรมชาติิ 6

การจััดวางภาพเช่น่ นี้้� นำ�ำ เสนอโดยมููลนิธิ ิกิ สิิกรรมธรรมชาติิ เพื่่�อแสดงให้้เข้้าใจง่่ายถึึง ระบบเศรษฐกิจิ หลักั ของโลกทั้้ง� 2 ระบบที่ม�่ ีีความขัดั แย้้งกันั มาตลอด และระบบเศรษฐกิจิ พอเพีียง ซึ่่ง� เป็น็ ทฤษฎีีใหม่ข่ องพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 อยู่�ด้านล่่าง หมายความถึึงการ เป็็นฐานรากของอีีกสองระบบ ในแนวคิิดที่่�ว่่า ไม่่ว่่าจะทำำ�การค้้าขายหรืือกระจายรายได้้อย่่าง เท่่าเทีียมก็็จำำ�เป็็นต้้องทำำ�ให้้เกิดิ ความพอเพีียงก่่อนจึงึ จะมีีความมั่�นคงได้้ โดยมููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติิได้้ตีีความหััวใจของระบบเศรษฐกิิจพอเพีียง ด้้วยคำำ�ว่่า “Our Loss is Our Gain”“ขาดทุนุ คืือกำ�ำ ไร” หรืือ “ยิ่ง� ให้้ไปยิ่ง� ได้้มา” ที่่�น้้อมนำำ�มาจากหลัักคิิด หลัักทรงงาน รวมทั้้�งพระจริิยวััตรอัันงดงามของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ซึ่�ง่ ทรงมีีแต่ก่ ารทำ�ำ เพื่่อ� ผู้อ�้ื่น� ดั่ง� หลักั การทรงงานข้้อหนึ่่�งคืือ “ขาดทุุนคืือกำ�ำ ไร” ปรััชญาพอเพีียง เริ่�มต้้นจาก “ความพอ” เมื่อ� พอแล้้ว เราจะโลภน้้อยและไม่่มีีความคิดิ ไปเอาเปรีียบ เบีียดเบีียนผู้�้อื่�น แต่จ่ ะมีีความยิินดีีปรีีดาในการ “ให้้” กสิิกรรมธรรมชาติิ 7

และหากเราดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ตามหลัักความพอเพีียงได้้ เราก็จ็ ะรู้้จ� ัักความพอ เมื่อ� มีีเกินิ พอ ก็จ็ ะนำ�ำ ไปให้้ผู้้อ�ื่�น เมื่�อต่่างคนต่า่ งรู้จ้� ักั พอและรู้้�จัักให้้โดยไม่่หวังั สิ่�งตอบแทน ก็็จะทำ�ำ ให้้กลายเป็็น ต่า่ งคนต่า่ งเป็น็ ผู้ร�้ ับั ด้้วยเช่น่ กันั จนเกิดิ เป็น็ สังั คมของการแบ่ง่ ปันั การ “ให้้” ที่ด�่ ููเหมืือน “สููญเสีีย” แท้้จริงิ คืือการ “ได้้” (our loss is our gain) นั่่น� เอง ผลของการดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ ตาม “ปรัชั ญาพอเพีียง” จึงึ ไม่ไ่ ด้้หยุดุ ที่ค�่ วามพอเพีียงส่ว่ นบุคุ คล แต่ย่ ังั เผื่อ� แผ่ไ่ ปถึงึ การแบ่ง่ ปันั “ให้้ผู้อ�้ื่น� ” และ “สังั คม” ด้้วย สังั คมที่ม�่ ีีความพอเพีียงและแบ่ง่ ปันั จึงึ เกิดิ ความร่ม่ เย็น็ สงบสุขุ ย้้อนกลับั มาเป็น็ ความสุขุ แด่่ “ผู้ใ�้ ห้้” 1) ระบบทุุนนิิยม (Capitalism) แนวคิิดระบบทุุนนิิยมมีีต้้นกำำ�เนิิดจากประเทศอัังกฤษ โดย Adam Smith (อดััม สมิิธ) ในหนัังสืือทางเศรษฐศาสตร์์ The Wealth of Nation (ความมั่�งคั่�งของประเทศ) ที่�่เสนอ ให้้ปััจเจกชนมีีสิิทธิ์์�ในการครอบครองทุนุ และปัจั จัยั การผลิติ แลกเปลี่ย�่ นการค้้าแบบเสรีีโดยมีีกำ�ำ ไร สููงสุดุ เป็น็ เป้า้ หมาย เน้้นการแข่ง่ ขันั เพราะเชื่อ� ว่า่ การแข่ง่ ขันั ก่อ่ ให้้เกิดิ ประสิทิ ธิภิ าพสููงสุดุ แนวคิดิ ของอดัมั สมิธิ ได้้รับั การพัฒั นาขยายเป็น็ ทฤษฎีกี ารค้้าระหว่่างประเทศที่่�นำำ�ไปสู่�การขยายตััว ระบบเศรษฐกิจิ แบบทุุนนิยิ มในขอบข่า่ ยทั่่�วโลกจนเป็็น “ทุนุ นิิยมโลก” โดยมีีตัวั ชี้้�วัดั ความเจริญิ คืือ ตััวเลขการเติิบโตทางเศรษฐกิจิ (GDP : Gross Domestic Product) ที่ห่� มายถึงึ การจับั จ่่าย ใช้้สอย การสร้้างรายได้้ของคนในประเทศ ยิ่ง� ใช้้มากซื้้อ� มาก เศรษฐกิิจยิ่่ง� ดีี หัวั ใจของหลััก คิิดทุนุ นิยิ มคืือ “กำำ�ไรสููงสุดุ ” เมื่อ� ต้้องการกำ�ำ ไรมาก ก็ต็ ้้องผลิติ มาก ระบบทุนุ นิยิ มจึงึ เปลี่ย�่ นระบบ การผลิติ ให้้เป็น็ อุตุ สาหกรรม ให้้ค่า่ กับั ประเทศอุตุ สาหกรรม (Industrialized Country) ว่า่ เป็น็ ประเทศที่เ�่ จริญิ ประเทศที่ท�่ ันั สมัยั (Modern Country) ประเทศที่�่พััฒนาแล้้ว (Developed Country) จึึงมุ่�งเน้้นการใช้้ทรัพั ยากรธรรมชาติิและทรััพยากรมนุุษย์เ์ พื่่�อการผลิิต เพื่่อ� ตอบสนอง ความต้้องการของมนุษุ ย์์ให้้มากที่ส่� ุดุ กสิิกรรมธรรมชาติิ 8

\"พีีระมิดิ ระบบทุุนนิิยม\" ถููกตีีพิิมพ์์ลงหนัังสืือพิิมพ์์ในปีี ค.ศ. 1911 แสดงชนชั้้�นปกครองอยู่่�สููงสุดุ รองลงมาคืือพระ ทหาร ผู้�ประกอบการนายทุุน และเกษตรกรอยู่�ต่ำ��ที่ส่� ุุด ข้้อดีี ข้้อเสียี ของระบบทุุนนิิยม ข้้อดีี ข้้อเสีีย 1. สร้้างการเติิบโตของเศรษฐกิจิ 1. ก ารเติิบโตทางเศรษฐกิจิ ต้้องใช้้ทรััพยากร 2. เกิดิ การสร้้างนวััตกรรมและเทคโนโลยีี จำ�ำ นวนมหาศาลในการผลิติ จนกลายมาเป็น็ เพื่่อ� ตอบสนองความสะดวกสบาย ปัญั หาสิ่ง� แวดล้้อม 3. เกิิดการสะสมความมั่ง� คั่ง� 2. ป ระชาชนเสพติดิ ความสะดวกสบาย จนเกิดิ 4. การแข่ง่ ขัันก่่อให้้เกิดิ ประสิิทธิิภาพ เป็น็ ทััศนคติวิ ่่าเงินิ ซื้อ�้ ทุุกอย่า่ งได้้ 3. เกิิดเป็็นความเหลื่�อมล้ำ��ำ ทางสังั คมระหว่่าง กลุ่�มชนต่า่ งๆ และก่อ่ ให้้เกิดิ ปััญหาค่่านิิยม ความร่ำ��ำ รวย ทำำ�ให้้เกิดิ ปัญั หา “มืือใครยาว สาวได้้สาวเอา” 4. ก ารแข่ง่ ขันั ที่�ม่ ากเกินิ จนมองข้้ามศีีลธรรม เป็็นที่ม�่ าของปััญหาทุุจริิต คอร์์รััปชั่น� กสิิกรรมธรรมชาติิ 9

วิถิ ีีในระบบทุนุ นิยิ มที่เ�่ น้้นการบริโิ ภค การตอบสนองความต้้องการของมนุษุ ย์ใ์ นทางวัตั ถุุ อย่่างไม่่มีีที่่�สิ้ �นสุุด เปรีียบได้้กัับคำำ�สอนในทางพระพุุทธศาสนา ก็็คืือ กามสุุขััลลิิกานุุโยค คืือการ เพลิิดเพลิินในกามคุุณเต็็มที่่� เชื่ �อเรื่�องความสุุข ความเจริิญ อัันเกิิดจากกาม จากวััตถุุ ลาภ ยศ เปรีียบเหมืือนสายพิณิ ที่ข�่ ึงึ หย่อ่ นเกินิ ไป โดยพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่�่ 9 ทรงนิยิ าม ระบบคิิดแบบนี้้�ว่่าเศรษฐกิิจ “ตาโต” กสิิกรรมธรรมชาติิ 10

2) ระบบสัังคมนิยิ ม (Socialism) ระบบสัังคมนิิยม มีีรากฐานมาจากแนวคิิดลััทธิิคอมมิิวนิิสต์์โดยนัักคิิด นัักปรััชญา นัักเศรษฐศาสตร์์การเมืืองชาวเยอรมััน Karl Marx (คาร์์ล มาร์์กซ์์) ผู้้�เสนอแนวคิิดสัังคมที่่� ปราศจากชนชั้้น� รัฐั คืือเจ้้าของปัจั จัยั การผลิติ และ ประชาชนทุกุ คนได้้รับั การดููแลจากรัฐั อย่า่ งเสมอภาค เท่่าเทีียมกััน ในความเป็็นจริิงของโลกปััจจุุบััน ยัังไม่่มีีสัังคมใดที่่�เป็็นไปตามอุุดมคติิของลััทธิิ คอมมิิวนิสิ ต์์อย่่างแท้้จริิง ลััทธิคิ อมมิวิ นิิสต์ใ์ นยุุคของ มาร์์กซ์์ เกิดิ ขึ้�นเพื่่อ� ต่อ่ ต้้านการกดขี่่� เอา เปรีียบผู้�ใ้ ช้้แรงงานในบริิบทของสังั คมยุคุ ปฏิวิ ัตั ิอิ ุุตสาหกรรมมาร์์กซ์์เชื่�อว่า่ ระบบสัังคมนิยิ มเป็็น ขั้น� ตอนพัฒั นาการของระบบทุนุ นิยิ ม มาสัังคมนิิยม และคอมมิวิ นิสิ ต์์ ในที่่�สุดุ ท่า่ มกลางกระแสความขัดั แย้้งของโลกในทศวรรษที่ผ�่ ่า่ นมาระบบทุนุ นิยิ มที่ส�่ ร้้างความมั่ง� คั่ง� ให้้กัับ “นายทุุน” รวมทั้้�งการถืือสิิทธิ์์�ไปแย่่งชิิงทรััพยากรของประเทศในโลกที่่�สามในรููปแบบ การล่า่ อาณานิิคม จนทำำ�ให้้ประชาชนในหลายประเทศ เช่น่ จีีน ลาว เวีียดนาม เกาหลีีเหนืือ คิิวบาและอีีกหลายประเทศในยุุโรปตะวันั ออกออกมาต่่อสู้�้ต่อ่ ต้้าน โดยรัับเอาแนวคิิดสัังคมนิยิ ม คอมมิิวนิิสต์์ มาเป็็นเครื่�องมืือในการคััดง้้าง และเมื่่�อได้้รัับชััยชนะ ก็็สถาปนาการปกครองและ เรีียกตนเองว่่าเป็็นประเทศสัังคมนิิยม ประยุุกต์์เอาแนวคิิดสัังคมนิิยม ที่่�มีีรััฐเป็็นศููนย์์รวม ควบคุมุ ปััจจัยั การผลิิต ทรััพยากรทั้้�งหมดไว้้ที่่�ส่ว่ นกลาง และใช้้หลัักการกระจายรายได้้ให้้ทุุกคน “มีีอยู่่�มีีกิินตามความจำำ�เป็็น” เป็็นพื้้�นฐานในการจััดระบบเศรษฐกิิจของประเทศ ประชาชนใน ประเทศสัังคมนิิยมที่�่สุดุ โต่่ง เช่น่ เกาหลีีเหนืือ ประชาชนยัังไม่่มีีกรรมสิทิ ธิ์์ใ� นที่ด�่ ิิน รัฐั เป็็นผู้�้จัดั สรร ที่�่ทำำ�มาหากิินในลัักษณะ “คอมมููน” ให้้ประชาชนใช้้ประโยชน์์ในทางเกษตรกรรม วิถิ ีีชีีวิติ แบบสังั คมนิยิ มสุดุ โต่ง่ เปรียบได้้กับั คำ�ำ สอนในทางพระพุทุ ธศาสนาก็ค็ืืออัตั ตกิลิ มถานุโุ ยค คืือการเชื่อ� เรื่อ� งทางหลุดุ พ้้นโดยการทรมานตัวั เองเบีียดเบีียนตัวั เองแบบทุกุ รกิริ ิยิ าเหมืือนสายพิณิ ที่ข�่ ึงึ ตึงึ เกินิ ไป โดยพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ทรงนิยิ ามระบบคิดิ แบบนี้้ว� ่า่ “เศรษฐกิจิ สมัยั หินิ ” กสิกิ รรมธรรมชาติิ 11

ข้้อดีี ข้้อเสียี ของระบบสัังคมนิยิ ม ข้้อดีี ข้้อเสีีย 1. มีการใช้้ทรัพั ยากรแบบจำ�ำ กัดั ทำำ�ให้้ไม่เ่ กิดิ 1. ป ระชาชนอยู่�แบบ “พอมีีพอกิิน” ปััญหาสิ่�งแวดล้้อมมากเหมืือนในประเทศ เพีียงแค่่ในระดัับพื้น�้ ฐาน ทุนุ นิยิ ม 2. ขาดแรงจููงใจในการพััฒนาศัักยภาพของตน 2. ประชาชนอยู่�ในทัศั นคติิ ไม่โ่ ลภมาก ไม่่ฟุ้ �งเฟ้้อ 3. ผลผลิิตได้้เพีียงพอกัับความต้้องการพื้น�้ ฐาน 3. ห ากได้้ผู้น�้ ำ�ำ ดีี มีีคุณุ ธรรม ประเทศจะไม่ม่ ีี แต่อ่ าจจะขาดการพัฒั นาคุุณภาพให้้ดีีขึ้้�น ปัญั หาความเหลื่อ� มล้ำำ��ทางเศรษฐกิจิ และ 4. ประชาชนรู้้�สึึกขาดอิิสรภาพ สังั คม ทุกุ คนเหมืือนๆกันั หมดและการจัดั การ ใช้้ทรัพั ยากรของประเทศจะมีีประสิิทธิิภาพ 3) ระบบเศรษฐกิิจพอเพีียง (Sufficiency Economy) พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่�่ 9 ทรงสถาปนา “เศรษฐกิจิ พอเพีียง” ขึ้น� บน แผ่่นดินิ ไทย ท่่ามกลางความขััดแย้้งและแตกแยกทางความคิิดแบบสุุดโต่ง่ ของโลก 2 ขั้�ว คืือ ระบบทุนุ นิยิ ม กับั ระบบสัังคมนิยิ ม ให้้เป็น็ “ทางสายกลาง” แบ่ง่ ได้้เป็็น 2 ขั้�น คืือ ขั้�นพื้น้� ฐาน ซึ่�ง่ เป็น็ เรื่อ� งระดัับบุคุ คล และขั้�นก้้าวหน้้าซึ่่ง� เป็น็ ระดัับสัังคม โดยความพอเพีียง จะเกิดิ ขึ้�นได้้ต้้อง อาศััยเงื่อ� นไขหรืือเหตุุ 2 ประการ คืือ “ความรู้้�” และ “คุุณธรรม” เศรษฐกิจิ พอเพีียงเป็น็ ระบบเศรษฐกิจิ ที่ป�่ ระสานเศรษฐกิจิ กับั จิติ ใจเข้้าด้้วยกันั และดำ�ำ เนินิ ชีีวิติ บนทางสายกลาง มัชั ฌิมิ าปฏิปิ ทา ไม่ส่ ุดุ โต่ง่ ไปข้้างใดข้้างหนึ่่ง� เข้้าใจความต้้องการพื้น�้ ฐานของมนุษุ ย์์ ที่ต�่้้องการปัจั จัยั 4 อย่า่ งเพีียงพอและมีีคุณุ ภาพ ขณะเดีียวกันั จิติ ใจของมนุษุ ย์ห์ ากไม่ม่ ีีคุณุ ธรรมกำ�ำ กับั กสิกิ รรมธรรมชาติิ 12

ก็จ็ ะโลภ ฟุ้�งเฟ้อ้ และมีีความต้้องการอย่า่ งไม่ม่ ีีที่ส�่ิ้น� สุดุ ในขณะที่ท�่ รัพั ยากรที่จ�่ ะมาสนองความต้้องการ ของมนุุษย์์มีีอยู่�อย่่างจำำ�กััด เศรษฐกิิจพอเพีียงของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 จึึงเป็น็ ระบบที่่ส� ร้้างสมดุลุ ความลงตัวั ระหว่า่ งความต้้องการเรื่อ� งปากท้้อง และจิติ ใจคุุณธรรม ความรู้จ�้ ักั “พอ” เข้้าด้้วยกันั เพื่่อ� ให้้มนุษุ ย์ส์ ามารถดำ�ำ รงชีีวิติ ภายในโลกใบนี้้ไ� ด้้อย่า่ งมั่น� คง ยั่ง� ยืืน โดยไม่่ทำำ�ลายโลกไปเสีียก่่อน ดัังคำำ�อธิิบายของนัักวิิชาการชั้้�นนำำ�จากประเทศนิิวซีีแลนด์์ Dr. Gavin Kenny (ดร. แกวินิ เคนนี่)�่ ผู้ท�้ รงคุณุ วุฒุ ิขิ อง IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change หน่ว่ ยงานคณะกรรมการระหว่่างรัฐั บาลว่่าด้้วยการเปลี่ย่� นแปลง ของสภาพภููมิอิ ากาศ) ที่่�ได้้กล่า่ วไว้้เมื่�อวัันที่�่ 3 มีีนาคม 2550 ว่่า “เศรษฐกิิจพอเพีียงคืือทางออกของวิิกฤตโลก เพราะเศรษฐกิิจพอเพีียงสำำ�หรัับผม คืือสมดุลุ ระหว่า่ งคำำ� 2 คำำ� คืือ ecology (นิิเวศวิิทยา) และ economy (เศรษฐกิิจเศรษฐศาสตร์)์ คุณุ ทราบไหมว่า่ รากศัพั ท์์ของคำ�ำ ทั้้ง� 2 คำ�ำ มีีที่�่มาจากคำ�ำ เดีียวกันั คำำ�ว่่า eco เป็็นคำ�ำ ภาษากรีีก แปลว่า่ บ้้าน คำำ�ว่า่ ecology คืือการสร้้างความเป็็นระเบีียบให้้กัับบ้้าน ขณะที่�่ economy คืือ ระบบการจัดั การสิ่่�งต่า่ ง ๆ ในบ้้าน ทั้้�งสองคำ�ำ เป็็นการสะท้้อนความเข้้าใจที่่�ถููกต้้องของคนโบราณ ต่อ่ ความสัมั พัันธ์์ระหว่่างธรรมชาติกิ ัับวััตถุสุิ่ง� ของ ที่�เ่ รารวบยอดความคิิดอยู่�ในคำ�ำ ว่า่ economy ทฤษฎีีเศรษฐกิิจพอเพีียงของพระเจ้้าแผ่่นดิินไทยจึึงเป็็นทฤษฎีีที่่�ยอดเยี่่�ยมที่่�สะท้้อน ความสัมั พันั ธ์ท์ ี่ส�่ มดุลุ ระหว่า่ งระบบนิเิ วศวิทิ ยาและการดำ�ำ รงชีีวิติ ของมนุษุ ย์ไ์ ด้้อย่า่ งเหมาะเจาะลงตัวั การดำำ�รงชีีวิิตที่่�เคารพและนอบน้้อมต่่อธรรมชาติิ เข้้าใจกฎเกณฑ์์ธรรมชาติิซึ่่�งเป็็นกฎเกณฑ์์ พื้�้นฐานของทฤษฎีี เศรษฐกิิจพอเพีียง ไม่่เพีียงแต่่เป็น็ ทฤษฎีที ี่่ก� ้้าวหน้้าทันั สมััยต่่อการแก้้ปััญหา สถานการณ์ท์ ี่โ�่ ลกกำ�ำ ลังั เผชิญิ อยู่� ยังั เป็น็ สิ่่ง� ที่ผ�่ มเชื่อ� ว่า่ ในไม่ช่ ้้านานาประเทศจะเอาเป็น็ เยี่ย�่ งอย่า่ ง และเจริิญรอยตาม...” ในระบบทุุนนิิยม มนุุษย์์ปัจั จุุบันั พััฒนาความสามารถในการสร้้างปัจั จััย 4 ให้้ก้้าวหน้้า ทัันสมััยอย่่างยิ่ง� ยวด แต่่การละเลยมิติ ิิด้้านจิติ ใจ ส่่งเสริิมให้้ผู้ค้� นเสพติิดและยึดึ ติิด “เงิินตรา” เป็น็ เป้้าหมายชีีวิติ ทำ�ำ ให้้มนุษุ ย์ก์ ำ�ำ ลัังเข้้าตาจน ไม่่สามารถ “ดำ�ำ รงรัักษา” ปัจั จััย 4 ที่ส่� ร้้างไว้้ได้้ อย่า่ งถาวรยั่ง� ยืืน เพราะขาด“ความรู้”� ที่ถ�ูู่กต้้องและวกวนอยู่�ใน“โมหภููมิ”ิ คืือไร้้สำ�ำ นึกึ และคุณุ ธรรม ดั่�งการเปรีียบเทีียบในพระราชนิิพนธ์์ “พระมหาชนก” “นัับแต่่อุุปราชจนถึึงคนรัักษาช้้างคนรัักษาม้้า และนัับแต่่คนรัักษาม้้าจนถึึงอุุปราช และโดยเฉพาะเหล่า่ อมาตย์์ ล้้วนจาริกิ ในโมหภููมิทิั้้ง� นั้้น� พวกนี้้ข� าดทั้้ง� ความรู้้ว� ิชิ าการ ทั้้ง� ความรู้้� ทั่่�วไปคืือ ความสำำ�นึึกธรรมดา พวกนี้้�ไม่่รู้้�แม้้แต่่ประโยชน์์ส่่วนตน พวกนี้้�ชอบผลมะม่่วงแต่่ก็็ ทำำ�ลายต้้นมะม่่วง” ความรู้้ว� ิชิ าการ คืือ รู้ว� ่า่ จุดุ กำ�ำ เนิดิ ของมนุษุ ย์์ คืือ ธรรมชาติิ การดำ�ำ รงอยู่�ของมนุษุ ย์ต์ ้้องอาศัยั ธรรมชาติิ ต้้องสอดคล้้องกับั ธรรมชาติิ การเข้้าใจโลกกายภาพที่เ�่ ราเรีียกว่า่ “ธรรมชาติ”ิ ดินิ น้ำ��ำ ป่า่ อากาศ สรรพสััตว์์ คน แม้้กระทั่่�งจุุลิินทรีีย์ต์ ััวเล็็ก ๆ ว่า่ ทำ�ำ งานอย่่างไร และเชื่�อมร้้อยเชื่�อมโยงกััน อย่า่ งไร การดำ�ำ รงชีีวิติ โดยไม่ส่ อดคล้้องกับั ธรรมชาติิ เป็น็ เหตุใุ ห้้มนุษุ ย์พ์ าตนเองเข้้าสู่� “วิกิ ฤต” อย่า่ งไร กสิกิ รรมธรรมชาติิ 13

ความรู้้ท� ั่่�วไป คืือ สามััญสำ�ำ นึึกธรรมดา หรืือจิติ วิิญญาณ “คุุณธรรม” ของความรู้ด�้ ีี รู้�้ชอบ รู้ห้� ลักั เหตุแุ ละผล รู้ส้� ร้้าง รู้้�รัักษา และรู้พ�้ ัฒั นาอย่า่ งเหมาะสม เงื่�อนไข 2 ประการของเศรษฐกิจิ พอเพีียง เป็น็ “หัวั ใจ” ของการพััฒนาอย่า่ งยั่�งยืืน และเป็น็ คำ�ำ ตอบของทางรอดให้้มนุษุ ย์์ออกจากวิิกฤตได้้ 1.3 แนวคิิด ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์์พระราชา ว่า่ ด้้วยเรื่่อ� งดิิน น้ำำ�� ป่า่ คน แนวคิิด ทฤษฎีี หลัักการทรงงาน รวมทั้้�ง นวััตกรรม ที่่�พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงทุ่�มเทสร้้างให้้กับั พสกนิิกรชาวไทยตลอดรััชสมัยั การครองราชย์์ และได้้ทิ้้ง� ให้้เป็็น มรดกของประเทศและมนุษุ ยชาติิ ได้้รับั การขนานนามว่า่ “ศาสตร์พ์ ระราชา” อันั เป็น็ องค์ค์ วามรู้� ในการดำำ�เนิินชีีวิิต การแก้้ปััญหา ที่่�ครอบคลุุมทั้้�งโลกกายภาพภายนอก ดิิน น้ำำ�� ป่่า สรรพสััตว์์ และ ภายในจิติ ใจของ “คน” ที่่�มีีความรู้แ�้ ละคุุณธรรมเป็็นตัวั กำำ�กับั ศาสตร์พ์ ระราชา นอกเหนืือ จากแนวคิิด ทฤษฎีียังั ครอบคลุมุ รวมถึึง สิ่ง� ประดิิษฐ์์ และนวััตกรรมมากมายของพระองค์ท์ ่า่ นที่�่ ได้้สร้้างประโยชน์์ต่่อพสกนิิกรคนไทยและมนุุษยชาติิ จนได้้รัับการยกย่่อง และได้้รัับการถวาย รางวัลั มากมาย ที่ส่� ำำ�คัญั นวััตกรรมเหล่า่ นั้้น� เหมาะสมกับั ภููมิสิ ังั คมไทย แก้้ไขทุุกข์์ของประชาชน ได้้จริิง และสามารถนำำ�ไปปรัับใช้้ต่อ่ ยอดขยายผลในวงกว้้างได้้ มููลนิิธิิกสิิกรรมธรรมชาติิขอรวบรวมแนวคิิด ทฤษฎีีและนวััตกรรมศาสตร์์พระราชา เฉพาะในส่ว่ นที่ม�่ ููลนิธิ ิฯิ และเครืือข่า่ ยน้้อมนำ�ำ มาปฏิบิ ัตั ิโิ ดยคำ�ำ นึงึ ถึงึ เงื่อ� นไข ปัจั จัยั แวดล้้อม ภููมิสิ ังั คม และภารกิิจของมููลนิิธิิฯ เป็น็ หลััก รวมทั้้�งอธิิบาย ขยายความ “ศาสตร์์พระราชา” ให้้เข้้าใจง่า่ ย เหมาะแก่่การนำำ�ไปใช้้และขยายผลในสไตล์์“บ้้านๆ” ทั้้�งนี้้�คำำ�อธิิบายและความเข้้าใจบางส่่วน อาจจะไม่ต่ รงกัับคำำ�อธิิบายและความเข้้าใจของสาธารณะ และกลุ่�มคนที่่ม� ีีวิถิ ีีในการน้้อมนำำ�เอา หลัักเศรษฐกิจิ พอเพีียงไปใช้้แตกต่า่ งกันั แนวคิิด ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่่�เกี่ย� วข้้องกับั การอนุุรักั ษ์แ์ ละพััฒนาดินิ ดิินเปรี้�ยวหรืือดิินพรุุ เป็็นสภาพธรรมชาติิของดิินที่่�เกิิดจากการมีีอิินทรีียวััตถุุสะสม จำ�ำ นวนมากเป็น็ เวลานานจนแปรสภาพเป็็นดินิ อินิ ทรีีย์์ที่่ม� ีีความเป็น็ กรดกำำ�มะถันั สููง เมื่�อดิินแห้้ง กรดกำ�ำ มะถันั จะทำ�ำ ปฏิกิ ิริ ิยิ ากับั อากาศทำ�ำ ให้้แปรสภาพเป็น็ ดินิ เปรี้ย� วจัดั ทำ�ำ การเกษตรได้้ผลน้้อย ไม่่คุ้ม� ทุุน พบมากในภาคตะวัันออกและภาคใต้้ และบริิเวณที่่�ราบลุ่่�มชายฝั่�งทะเล กสิิกรรมธรรมชาติิ 14

ในการแก้้ปัญั หาดิินเปรี้�ยว พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หัวั รััชกาลที่่� 9 ทรงพระราชทาน แนวพระราชดำำ�ริิ \"แกล้้งดินิ \" โดยศููนย์์ศึึกษาการพัฒั นาพิิกุลุ ทองฯ ดำำ�เนิินการสนองพระราชดำำ�ริิ โครงการแกล้้งดินิ เพื่่อ� ศึกึ ษาการเปลี่�ย่ นแปลงความเป็น็ กรดของดิิน เริ่�มจากวิิธีีการแกล้้งดิินให้้เปรี้�ยวด้้วยการทำำ�ให้้ดิินแห้้งและเปีียกสลัับกัันไปเพื่่�อเร่่ง (\"ปOแฏกิ2กิ)ลิ้ริใ้ิงนยิ ดิาอินทาใกาห้งา้เเศปคมรปีี้ีย�ขลวอดสงุปดุดิลนิข่ี่อีซดึย่ง�่”กจจะรดไนปกกำก�ำรรมะะะทัตุ่่ถ้ง� ัน� ถนั ึใงึห(้จSุ้สดุuาทlรีp่พ�่ไืhพืชuไไรrมตi่์c่ส์ (AาPมcyiาrdiรt)ถeอเจหอรกริืืิญอมางFอeทำกSำ�ง2ใ)าห้มท้ดำไิ�ำ ินดป้้เฏปจิ็กิา็นิกริกิยินัร้า้น�ดกจัจึบัััดงึ อคจ่อนอ่ กถยึซปิงึ เิ ขจรั้ับัน�น ปรุุงดินิ ดังั กล่า่ วให้้สามารถปลููกพืืชได้้ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงมีีพระราชดำำ�ริิเกี่่�ยวกัับการพััฒนา และรณรงค์์การใช้้หญ้้าแฝกเป็็นครั้�งแรกเมื่่�อวัันที่่� 22 มิิถุุนายน 2534 ว่่าหญ้้าแฝกเป็็นหญ้้า ของไทย สามารถใช้้อนุรุ ักั ษ์ด์ ินิ และน้ำ��ำ ได้้ดีี รากยาวได้้ถึงึ 3 เมตร ช่ว่ ยในการยึดึ เกาะและป้อ้ งกันั การชะล้้างพัังทลายของดิิน ช่ว่ ยเก็บ็ ความชื้้น� ใต้้ดิิน กรมพัฒั นาที่�่ดิินเป็็นหน่่วยงานแรกที่�่ทำ�ำ การ รวบรวมหญ้้าแฝกจากหลายจังั หวัดั จากการสำ�ำ รวจพบว่า่ มีีพันั ธุ์์�กระจายอยู่�ทั่ว� ประเทศ ซึ่ง�่ ขณะนี้้� สามารถรวบรวมได้้กว่่า 100 สายพัันธุ์์� โดยจะตั้้�งชื่ �อพัันธุ์์�ตามชื่ �อจัังหวััดที่่�พบ เพื่่อ� รัักษาความชุ่�มชื้น้� ให้้ดิิน และกระตุ้�นการทำำ�งานของจุุลินิ ทรีีย์ใ์ นดิิน การห่ม่ ดินิ เป็น็ การป้้องกันั การระเหยของความชื้�้นที่อ�่ ยู่�ในดิิน กระตุ้�นให้้จุลุ ิินทรีีย์์ที่�ม่ ีีประโยชน์์เติบิ โต จุุลิินทรีีย์์ ชอบอยู่�ในดิินที่ม่� ีีความชุ่�มชื้น�้ เพราะช่ว่ ยให้้จุุลิินทรีีย์ท์ ำ�ำ งานและขยายตััวได้้อย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพ สร้้างความสมบููรณ์ใ์ ห้้ดินิ การห่ม่ ดินิ สามารถใช้้วัสั ดุธุ รรมชาติทิ ี่ย�่ ่อ่ ยสลายได้้ และหาได้้ง่า่ ยในพื้น�้ ที่�่ เช่น่ ฟางข้้าว ใบหญ้้า เศษใบไม้้ นำ�ำ มาคลุมุ หน้้าดินิ ไว้้ เพราะการเปลืือยหน้้าดินิ จะทำ�ำ ให้้ดินิ สููญเสีีย ความชื้�้น จุุลิินทรีีย์จ์ ะตาย ต้้นไม้้ไม่เ่ จริญิ งอกงาม นอกจากนี้้� การห่ม่ ดินิ ยังั เป็น็ วิธิีีเพิ่่ม� อินิ ทรีียวัตั ถุใุ ห้้กับั ดินิ อีีกทางหนึ่่ง� เป็น็ การปรับั ปรุงุ ดินิ ก่อ่ นการเพาะปลููก หากใช้้ร่ว่ มกับั น้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดจะได้้ผลดีียิ่่ง� ขึ้น� การห่ม่ ดินิ ยังั ช่ว่ ยป้อ้ งกันั ไม่่ให้้วัชั พืืชเติิบโต เพราะถููกวััสดุุห่่มดินิ คลุุมแสงไว้้ เมื่�อแสงแดดส่อ่ งไม่่ถึึงจึงึ ไม่เ่ ติิบโต กสิกิ รรมธรรมชาติิ 15

วิธิีีการปรับั คุณุ ภาพดินิ เสื่อ� มโทรมที่ม�่ ีีลักั ษณะเป็น็ ดินิ ดานหน้้าดินิ พังั ทลายไร้้อินิ ทรีียวัตั ถุุ สามารถเริ่ม� ต้้นได้้ตั้ง�้ แต่ก่ ารทำ�ำ เกษตรแบบ \"ไม่ป่ อกเปลืือกเปลืือยดินิ \" ซึ่ง�่ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 มีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้ศููนย์ศ์ ึกึ ษาการพัฒั นาห้้วยทรายอันั เนื่่อ� งมาจากพระราชดำ�ำ ริิ ดำ�ำ เนินิ การ เป็น็ ตััวอย่่างให้้กัับประชาชนได้้เข้้าไปศึึกษา เรีียนรู้�้ หากดินิ เสื่อ� มเป็น็ ดินิ ดาน สามารถปรับั คุณุ ภาพดินิ ได้้โดยให้้ปลููกหญ้้าแฝก เพื่่อ� ยึดึ หน้้าดินิ ป้อ้ งกันั การพังั ทลาย รากสามารถชอนไชได้้ลึกึ ช่ว่ ยให้้ดินิ ร่ว่ นซุยุ ขึ้น� น้ำ��ำ อากาศ และสิ่ง� มีีชีีวิติ เล็ก็ ๆ สามารถลงไปอาศัยั ได้้ ดิินจึงึ สามารถฟื้น้� กลัับมามีีชีีวิิตได้้อีีกครั้ง� หากดิินคุุณภาพต่ำ��ำ จากการสะสมของสารเคมีีที่�ใ่ ช้้มาอย่่างยาวนาน ทำ�ำ ให้้มีีสารตกค้้าง ที่เ่� ป็น็ อัันตรายในดิิน สามารถแก้้ไขได้้ตั้้�งแต่ต่ ้้นเหตุุ คืือการหยุดุ ใช้้สารเคมีีในพื้น้� ที่�่ ส่่วนการกำ�ำ จััด สารเคมีีที่ต�่ กค้้างสามารถทำ�ำ ได้้โดยใช้้น้ำ��ำ หมักั สมุนุ ไพรรสจืืดรดให้้ทั่่ว� พื้น�้ ที่เ�่ พื่่อ� เป็น็ การเติมิ จุลุ ินิ ทรีีย์์ ลงในดิิน และเพิ่่�มอิินทรีียวััตถุุ เช่่น ปุ๋๋�ยหมััก มููลสััตว์์ เพื่่�อเร่่งกระบวนการย่่อยสลาย รวมทั้้�ง การปลููกพืืชเพื่่อ� ช่่วยดููดซับั สารเคมีี เช่น่ กล้้วยน้ำำ��ว้้า ดาวเรืือง บััวบก หญ้้าแฝก ธููปฤาษีี เป็็นต้้น “เลี้ย� งดิิน ให้้ดินิ เลี้�ยงพืืช” นั่่�นหมายถึงึ หััวใจสำ�ำ คัญั ของการปลููกพืืชคืือ “ดินิ ” เมื่�อเรา ทำำ�ให้้ดิินดีีมีีความสมบููรณ์์แล้้ว พืืชก็็จะนำำ�สารอาหารไปใช้้ประโยชน์์ได้้ การดููแลดิินทำำ�ได้้โดย การรักั ษาความชุ่�มชื้น�้ และเพิ่่ม� อินิ ทรีียวัตั ถุใุ นดินิ เช่น่ การปลููกพืืชคลุมุ ดินิ การห่ม่ ดินิ ด้้วยฟางแห้้ง ใบไม้้แห้้ง ฯลฯ เพื่่�อป้อ้ งกัันการระเหยของน้ำำ�� ที่�ผ่ ิิวดินิ จากนั้้น� ก็็เติิมปุ๋๋ย� หมัักแห้้ง และสุดุ ท้้ายคืือ รดด้้วยปุ๋๋�ยหมัักน้ำำ��หรืือน้ำำ��หมัักสมุุนไพร เพื่่�อเพิ่่�มจุุลิินทรีีย์์ในดิิน ทำำ�ให้้กระบวนการย่่อยสลาย ดำำ�เนิินไปได้้ด้้วยดีี เราเรีียกกระบวนการนี้้�ว่่า “แห้้งชาม น้ำำ��ชาม” เมื่่�อมีีองค์์ประกอบครบ จุลุ ิินทรีีย์์ก็็จะเข้้ามาอาศััยในดินิ สร้้างความสมดุลุ ให้้แก่่ผืืนดิิน แนวคิิด ทฤษฎีี และนวััตกรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่่�เกี่ย� วข้้องกัับการอนุรุ ัักษ์์และพััฒนาน้ำำ�� การขุุดหนองมีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อใช้้กัักเก็็บน้ำำ��ฝนที่่�ตกลงมาในพื้้�นที่่�ให้้ได้้ครบทั้้�ง 100% เพื่่�อให้้มีีน้ำำ��ใช้้โดยไม่่ต้้องพึ่่�งพาระบบจากภายนอก เป็็นหนึ่่�งในพื้้�นฐานการพึ่่�งพา ตนเอง โดยหลักั การขุุดหนองคืือ กสิิกรรมธรรมชาติิ 16

หนึ่่�ง... ต้้องขุุดหนองให้้มีีปริมิ าตรสัมั พันั ธ์์กับั ปริมิ าณน้ำ��ำ ฝนที่ต่� กลงในพื้้น� ที่�่ โดยหนึ่่�งพื้�้นที่่ม� ีีได้้ มากกว่่าหนึ่่ง� หนอง และควรกระจายอยู่�ในตำำ�แหน่่งต่่าง ๆ ของพื้น�้ ที่�ต่ ามความเหมาะสม สอง... การขุุดหนองต้้องคำ�ำ นึงึ ถึึงอััตราการระเหยของน้ำ��ำ สาม... ดินิ ที่ไ�่ ด้้จากการขุุดให้้นำำ�มาถมเป็น็ โคกเพื่่อ� สร้้างป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง สี่่.� .. หนองควรมีีลัักษณะเลีียนแบบธรรมชาติิ คืือลึกึ ตื้�้นไม่เ่ ท่่ากันั มีีขอบคันั เป็็นชั้้�น (ตะพััก) เพื่่อ� ให้้มีีส่ว่ นที่แ�่ สงแดดส่อ่ งถึงึ พืืชน้ำ��ำ สามารถดำ�ำ รงชีีวิติ ได้้ กลายเป็น็ แหล่ง่ สร้้างอาหารและที่อ�่ าศัยั ของสััตว์์น้ำ�ำ� “คลองไส้้ไก่”่ เป็็นคลองกัักเก็็บน้ำ��ำ รอบพื้้น� ที่ต�่ ามภููมิิปัญั ญาชาวบ้้าน โดยขุดุ คลองให้้มีี ลักั ษณะคดเคี้�ยวเหมืือนไส้้ไก่ไ่ ปทั่่ว� พื้�้นที่�เ่ พื่่�อให้้น้ำำ��กระจายเต็ม็ พื้น�้ ที่�่ เพิ่่�มความชุ่�มชื้้น� ลดพลังั งาน ในการรดน้ำ�ำ� ต้้นไม้้ ในปีี พ.ศ. 2521 พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่่� 9 ได้้ทรงดำ�ำ ริเิ รื่อ� ง “ฝาย” ให้้ เป็น็ ทางเลืือกที่ส�่ ำ�ำ คัญั ในการฟื้น�้ ฟููป่า่ หยุดุ ไฟป่า่ สร้้างความหลากหลายทางชีีวภาพให้้กับั ระบบนิเิ วศ รวมทั้้ง� เป็น็ แหล่ง่ ส่ง่ น้ำ��ำ ให้้กับั เกษตรกร พระองค์ท์ ่า่ นทรงเสนอเครื่อ� งมืือที่จ�่ ะใช้้ในการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละ ฟื้น�้ ฟููป่า่ ไม้้ที่ไ�่ ด้้ผลดีียิ่่ง� นั่่น� คืือให้้ใช้้ฝายกั้น� น้ำ��ำ (Check Dam) หรืืออาจเรีียกว่า่ ฝายชะลอความชุ่�มชื้น�้ ฝายชะลอน้ำ��ำ หรืือฝายแม้้ว โดยใช้้ทรััพยากรที่่�เอื้อ้� อำ�ำ นวยให้้เกิดิ ประโยชน์์สููงสุดุ การป้อ้ งกันั น้ำ��ำ ท่ว่ มโดยการก่อ่ สร้้างคันั กั้้น� น้ำ��ำ เป็น็ วิธิ ีีป้อ้ งกันั น้ำ��ำ ไม่ใ่ ห้้ไหลล้้นตลิ่่ง� เข้้าไปท่ว่ ม พื้น�้ ที่จ�่ นได้้รับั ความเสีียหาย เหมืือนกับั การเสริมิ ขอบตลิ่่ง� ของลำ�ำ น้ำ��ำ ให้้มีีระดับั ความสููงมากขึ้น� กว่า่ เดิมิ เพื่่อ� เพิ่่ม� เนื้อ�้ ที่ห�่ น้้าตัดั ของลำ�ำ น้ำ��ำ ให้้มีีขนาดใหญ่พ่ อที่จ�่ ะระบายน้ำ��ำ ไหลหลากจำ�ำ นวนมาก ให้้สามารถ ไหลผ่่านพื้้�นที่่�บริเิ วณนั้้�นไปโดยไม่ท่ ่ว่ มพื้้�นที่�ท่ ี่่�ไม่่ต้้องการ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 17

เป็น็ การจัดั การพื้น�้ ที่ก�่ ารเกษตร โดยผสมผสานเกษตรทฤษฎีใี หม่ก่ ับั ภููมิปิ ัญั ญาพื้น�้ บ้้าน แปลงสู่่�คำ�ำ ที่ช่� าวบ้้านเข้้าใจได้้ง่่าย คืือ “โคก หนอง นา” โดยยึดึ หลักั ว่า่ ดิินที่�ข่ ุดุ ทำำ�หนองน้ำ�ำ� นั้้น� ให้้นำำ�มาทำำ�โคก บนโคกให้้ปลููก “ป่่า 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่่าง” ตามแนวทางพระราชดำำ�ริิ รวมทั้้�งมีีการพััฒนาแหล่่งน้ำำ��ในพื้้�นที่่� ทั้้�งการขุุดลอกหนอง คูู คลอง และทำำ�ฝาย เพื่่�อกักั เก็บ็ น้ำำ��ไว้้ใช้้ยามหน้้าแล้้ง และเพิ่่�มการระบายน้ำ�ำ�ยามน้ำำ�� หลาก ส่่วนพื้้�นที่น่� านั้้น� ให้้ยกหััว คัันนาให้้สููงและกว้้าง บนคัันนาและโดยรอบพื้้�นที่่�ปลููกพืืชผัักสวนครัวั เลี้�ยงหมูู เลี้�ยงไก่่ เลี้�ยงปลา ทำ�ำ ให้้พออยู่� พอกิิน พอใช้้ พอร่่มเย็็น เป็็นเศรษฐกิิจพอเพีียงขั้น� พื้�้นฐาน ก่อ่ นเข้้าสู่�ขั้น� ก้้าวหน้้า คืือ ทำำ�บุญุ ทำำ�ทาน เก็บ็ รักั ษา ค้้าขาย และเชื่อ� มโยงเป็น็ เครืือข่า่ ย หลักั การบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียโดยการทำ�ำ ให้้เจืือจาง (Dilution) ตามแนวทฤษฎีกี ารพัฒั นาอันั เนื่่อ� ง มาจากพระราชดำำ�ริิ “น้ำำ��ดีีไล่่น้ำำ��เสีีย” โดยใช้้หลัักการตามธรรมชาติิแห่่งแรงโน้้มถ่ว่ งของโลก (Gravity Flow) ใช้้น้ำำ�� ที่่ม� ีีคุณุ ภาพดีีช่่วยผลักั ดัันน้ำ��ำ เน่่าเสีียออกไปและช่่วยให้้น้ำ��ำ เสีียมีีสภาพ เจืือจางลง โดยการกำำ�หนดวงรอบเกี่ย่� วกัับการไหลของน้ำำ��ไปตามคลองต่่าง ๆ นัับแต่ป่ ากคลอง ที่�น่ ้ำำ��ไหลเข้้ามาจนถึงึ ปลายคลองที่่น� ้ำำ��ไหลออกได้้อย่า่ งเหมาะสม การที่น่� ้ำ�ำ�สามารถไหลเวีียนไป ตามลำ�ำ คลองได้้ตลอดย่อ่ มสามารถเจืือจางน้ำำ��เน่่าเสีียและชัักพาสิ่ง� โสโครกไปได้้ซึ่่�งจะเป็็นวิิธีีการ ช่ว่ ยบรรเทาน้ำ�ำ�เน่า่ เสีียในคลองต่่าง ๆ ตอนช่ว่ งฤดููแล้้งได้้เป็น็ อย่า่ งดีี หลักั การบำ�ำ บััดน้ำำ��เสีียโดยการกรองน้ำ�ำ�เสีียด้้วยผักั ตบชวา (Filtration) ตามแนวทฤษฎีี การพัฒั นาอัันเนื่่อ� งมาจากพระราชดำ�ำ ริิ “บึงึ มัักกะสันั ” กล่า่ วคืือ ให้้มีีการทดลองใช้้ผัักตบชวา ซึ่ง�่ เป็็นวัชั พืืชที่ต่� ้้องกำำ�จััดอยู่�แล้้ว มาทำ�ำ หน้้าที่ด�่ ููดซับั ความสกปรก รวมทั้้�งสารพิิษจากน้ำ��ำ เน่า่ เสีีย โดยทรงเน้้นให้้ทำำ�การปรัับปรุุงอย่่างประหยัดั และไม่ก่ ่อ่ ให้้เกิิดความเดืือดร้้อนแก่ป่ ระชาชน ที่�อ่ าศัยั อยู่�ริมบึึง แนวพระราชดำ�ำ รินิ ั้้�นทรงให้้ทำ�ำ โครงการง่า่ ย ๆ โดยสููบน้ำ�ำ� จากคลองสามเสนเข้้า บึงึ ทางหนึ่่ง� และสููบน้ำ�ำ�ออกจากคลองสามเสนอีีกทางหนึ่่�ง ระยะห่่างกััน 100-200 เมตร หรืือ ฝังั ท่อ่ ระบายน้ำ��ำ ออกทางระบายน้ำ��ำ อโศก-ดินิ แดง โดยให้้มีีผักั ตบชวาอยู่่�บริเิ วณกลางบึงึ เพื่่อ� กรอง น้ำ��ำ เสีีย แต่ถ่ ้้าจำ�ำ เป็น็ ต้้องเก็บ็ ผักั ตบชวาขึ้น� บ้้างเป็น็ ครั้ง� คราวก็ใ็ ห้้นำ�ำ ไปใช้้ประโยชน์ต์ ่อ่ เช่น่ ทำ�ำ ปุ๋๋ย� หมักั หรืือเชื้�้อเพลิิง แต่อ่ ย่า่ นำำ�ไปทำ�ำ อาหารสัตั ว์์เพราะมีีธาตุุโลหะหนััก กสิิกรรมธรรมชาติิ 18

ถืือเป็น็ กลไกที่ใ�่ ช้้ธรรมชาติชิ ่ว่ ยธรรมชาติิ โดยเริ่ม� จากการขุดุ ร่อ่ งน้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ เพื่่อ� บังั คับั ทิิศทางการไหลของน้ำำ��เสีียที่่�ต้้องการบำ�ำ บััด ช่่วงที่น่� ้ำำ��ไหลไปก็็จะได้้รัับสายลมช่่วยเพิ่่ม� ออกซิิเจน และเกิิดการตกตะกอนระหว่่างทาง สาหร่่ายหรืือพืืชน้ำ��ำ ขนาดเล็็กที่่ม� ีีตามธรรมชาติิจะช่ว่ ยดึงึ เอาสารอนินิ ทรีีย์์ไปใช้้ในการสัังเคราะห์์แสงและปล่่อยก๊๊าซออกซิิเจนออกมาซึ่�่งเป็็นการช่่วยเพิ่่�ม ออกซิเิ จนให้้น้ำ��ำ ไปในตัวั ส่ว่ นแสงแดดจะช่ว่ ยฆ่า่ เชื้อ�้ โรคและถููกนำ�ำ ไปใช้้ในกระบวนการสังั เคราะห์แ์ สง ของสาหร่่ายและพืืชน้ำำ�� ซึ่่�งเป็น็ การทำ�ำ ให้้น้ำ�ำ�ที่เ�่ น่่าเสีียมีีคุุณภาพที่ด่� ีีขึ้้น� บึึงประดิิษฐ์์ เป็็นระบบบำำ�บััดน้ำำ��ที่่�อาศััยกระบวนการทางธรรมชาติิ ที่่�กำำ�ลัังได้้รัับ ความนิิยมในปััจจุุบััน โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในการใช้้ปรัับปรุุงคุุณภาพน้ำำ��ทิ้้�งที่่�ผ่่านการบำำ�บััดแล้้ว แต่่ต้้องการลดปริิมาณไนโตรเจนและฟอสฟอรัสั ก่่อนระบายออกสู่�แหล่่งรองรัับน้ำ��ำ ทิ้้ง� นอกจากนี้้� ระบบบึึงประดิิษฐ์์ยัังสามารถใช้้เป็น็ ระบบบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียในชั้้น� ที่่� 2 (Secondary Treatment) สำ�ำ หรับั บำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียจากชุมุ ชนได้้อีีกด้้วย ซึ่ง�่ ข้้อดีีของระบบนี้้� คืือ ไม่ซ่ ับั ซ้้อนและไม่ต่ ้้องใช้้เทคโนโลยีี ในการบำ�ำ บััดสููง บึงึ ประดิิษฐ์์ มีี 2 ประเภทได้้แก่่ แบบ Free Water Surface Wetland (FWS) ซึ่่�งมีีลัักษณะใกล้้เคีียงกับั บึงึ ธรรมชาติิ และแบบ Vegetated Submerged Bed System (VSB) ซึ่่�งจะมีีชั้้น� ดิินปนทรายสำ�ำ หรับั ปลููกพืืชน้ำ�ำ� และชั้�นหิินรองก้้นบ่อ่ เพื่่อ� เป็็นตััวกรองน้ำำ��เสีีย เป็น็ ระบบบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียที่อ�่ าศัยั การเติมิ ออกซิเิ จนจากเครื่อ� งเติมิ อากาศ (Aerator) ที่ต�่ ิดิ ตั้ง�้ แบบทุ่่�นลอยหรืือยึดึ ติดิ กับั แท่น่ ก็ไ็ ด้้ เพื่่อ� เพิ่่ม� ออกซิเิ จนในน้ำ��ำ ให้้มีีปริมิ าณเพีียงพอสำ�ำ หรับั จุลุ ินิ ทรีีย์์ สามารถนำ�ำ ไปใช้้ย่อ่ ยสลายสารอินิ ทรีีย์ใ์ นน้ำ��ำ เสีียได้้เร็ว็ ขึ้้น� กว่า่ การปล่อ่ ยให้้ย่อ่ ยสลายตามธรรมชาติิ ทำ�ำ ให้้ระบบบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียแบบบ่อ่ เติมิ อากาศสามารถบำ�ำ บัดั น้ำ��ำ เสีียได้้อย่า่ งมีีประสิทิ ธิภิ าพ สามารถลด ปริิมาณความสกปรกของน้ำำ�� เสีียในรููปของ ค่า่ บีีโอดีี (Biochemical Oxygen Demand; BOD) ได้้ร้้อยละ 80-95 โดยอาศัยั หลัักการทำำ�งานของจุุลิินทรีีย์ภ์ ายใต้้สภาวะที่่ม� ีีออกซิเิ จน (Aerobic) โดยมีีเครื่อ� งเติมิ อากาศซึ่ง�่ นอกจากจะทำ�ำ หน้้าที่เ�่ พิ่่ม� ออกซิเิ จนในน้ำ��ำ แล้้วยังั ทำ�ำ ให้้เกิดิ การกวนผสม ของน้ำำ�� ในบ่อ่ ด้้วย ทำ�ำ ให้้เกิิดการย่่อยสลายสารอิินทรีีย์์ได้้อย่่างทั่่�วถึงึ ภายในบ่อ่ กสิิกรรมธรรมชาติิ 19

เป็น็ กังั หันั น้ำ��ำ ที่ม�่ ีีหลักั การ คืือ ทำ�ำ ให้้น้ำ��ำ สัมั ผัสั กับั อากาศได้้อย่า่ งทั่่ว� ถึงึ ด้้วยการวิดิ น้ำ��ำ ขึ้้น� ไป เมื่อ� น้ำ��ำ สาดกระจายเป็น็ ฝอยในอากาศจะส่ง่ ผลให้้ปริมิ าณออกซิเิ จนในอากาศผสมผสานข้้าไปในน้ำ��ำ ได้้อย่า่ งรวดเร็ว็ เพราะพื้น�้ ที่ใ�่ นการทำ�ำ ปฏิกิ ิริ ิยิ ามีีมากกว่า่ เดิมิ เมื่อ� น้ำ��ำ มีีปริมิ าณออกชิเิ จนเพิ่่ม� มากขึ้น� ก็็ทำำ�ให้้จุุลิินทรีีย์์ที่่�อยู่ �ในน้ำำ��สามารถย่่อยสลายสิ่่�งสกปรกในน้ำำ��เสีียได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ ส่ง่ ผลให้้สามารถบำำ�บััดน้ำ�ำ�เสีียได้้ดีี แหล่ง่ น้ำำ�� มีีคุุณภาพที่่ด� ีีขึ้้�น การบริหิ ารจัดั การน้ำ�ำ� “จากภููผาสู่�มหานทีี” คืือการบริหิ ารจัดั การน้ำ�ำ� โดยครอบคลุมุ ตั้้�งแต่่ต้้นน้ำำ�� กลางน้ำำ�� ไปจนสุุดปลายน้ำำ�� ให้้มีีความสอดคล้้องและเชื่ �อมโยงกัันอย่่างมีีเหตุุผล ต้้นน้ำ�ำ� หมายถึงึ ที่ส่� ููงที่ม�่ ีีป่่าอุดุ มสมบููรณ์์ อัันเป็น็ บ่อ่ เกิิดของน้ำ��ำ การบริิหารจััดการ ต้้นน้ำ��ำ จึงึ เน้้น การสร้้างป่า่ ให้้กลับั มาเป็น็ ป่า่ ที่ส�่ มบููรณ์์ กลางน้ำ��ำ หมายถึงึ บริเิ วณที่ร�่ าบลุ่่�มซึ่ง�่ เป็น็ พื้น�้ ที่ท�่ ี่น�่ ้ำ��ำ หลาก มาจากที่ส่� ููง ในภาพกว้้าง เราสามารถใช้้ระบบ แก้้มลิงิ มากักั เก็บ็ น้ำ�ำ�ในยามน้ำ�ำ� หลาก และนำ�ำ ไปใช้้ ในยามแล้้ง ด้้วยการเชื่�อมต่่อคููคลองเข้้ากับั แหล่ง่ น้ำ��ำ ธรรมชาติิ กระจายน้ำ��ำ สู่่�พื้้�นที่ท่� ำ�ำ เกษตรกรรม อย่า่ งทั่่ว� ถึงึ พื้น�้ ที่�่ ปลายน้ำ��ำ ซึ่ง�่ เป็น็ พื้น�้ ที่ท�่ ี่น�่ ้ำ��ำ จากต้้นน้ำ��ำ กลางน้ำ��ำ ไหลออกสู่่�ทะเล การบริหิ ารจัดั การ ปลายน้ำำ�� จึึงเป็็นเรื่�องการฟื้น้� ฟููและอนุรุ ัักษ์ร์ ะบบนิิเวศชายฝั่ง� ทะเลและมหาสมุทุ ร กสิิกรรมธรรมชาติิ 20

แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่่เ� กี่�ยวข้้องกัับการอนุุรัักษ์์และพัฒั นาป่า่ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่่� 9 มีีพระราชดำำ�รัสั ว่่า “..ป่่าไม้้ที่จ�่ ะปลููกนั้้น� สมควรที่จ�่ ะปลููกแบบป่า่ ใช้้ไม้้หนึ่่ง� ป่า่ สำ�ำ หรับั ใช้้ผลหนึ่่ง� ป่า่ สำ�ำ หรับั ใช้้เป็น็ ฟืืนอย่า่ งหนึ่่ง� อันั นี้้แ� ยก ออกไปเป็น็ กว้้างๆใหญ่ๆ่ การที่จ�่ ะปลููกต้้นไม้้สำ�ำ หรับั ได้้ประโยชน์ด์ ังั นี้้� ในคำ�ำ วิเิ คราะห์ข์ องกรมป่า่ ไม้้ รู้�้สึึกจะไม่่ใช่่ป่า่ ไม้้ แต่่ในความหมายของการช่่วยเหลืือเพื่่�อต้้นน้ำำ��สำำ�ธารนั้้�น ป่่าไม้้เช่่นนี้้จ� ะเป็น็ สวนผลไม้้ก็ต็ ามหรืือเป็น็ สวนฟืืนก็็ตามนั่่น� แหละเป็็นป่า่ ไม้้ที่ถ�่ ููกต้้อง เพราะทำำ�หน้้าที่่�เป็็นป่่า คืือ เป็น็ ตันั ไม้้และทำ�ำ หน้้าที่เ�่ ป็น็ ทรัพั ยากรในด้้านสำ�ำ หรับั ให้้ผลที่ม�่ าเป็น็ ประโยชน์แ์ ก่ป่ ระชาชนได้้...” ก่่อนการประกาศใช้้แผนพััฒนาเศรษฐกิิจและสังั คมแห่ง่ ชาติิในปีี 2504 ประเทศไทย มีีพื้้�นที่่�ป่่าไม้้ถึึง 80% แต่่ 60 ปีีผ่่านมา การเปลี่่�ยนพื้้�นที่่�ป่่าให้้เป็็นพื้้�นที่่�ทำำ�มาหากิินปลููกพืืช เศรษฐกิจิ รวมทั้้ง� การขยายตัวั ของชุมุ ชนเมืือง ทำ�ำ ให้้ในขณะนี้้ป� ระเทศไทยเรามีีพื้น�้ ที่ป�่ ่า่ ไม้้ เหลืือ อยู่�เพีียง 32% ของพื้้�นที่�ท่ ั้้�งประเทศ หรืือเพีียง 104 ล้้านไร่เ่ ท่่านั้้�น จากพื้น้� ที่ท่� ั้้ง� หมด 321 ล้้านไร่่ ซึ่�ง่ ไม่เ่ พีียงพอต่่อการสร้้างความสมดุลุ ให้้ระบบนิเิ วศ ระบบนิิเวศที่่�สมดุลุ จำำ�เป็น็ ต้้องมีีพื้้น� ที่่�ป่่าไม้้ อย่่างน้้อยที่�่สุุดร้้อยละ 40 ของพื้้�นที่ป�่ ระเทศ บางพื้น้� ที่่� เช่น่ ภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ มีีพื้น้� ที่�่ ป่่าเหลืือเพีียง 15% ปััญหาต่่างๆที่่เ� ราพบเจอ ทั้้�งปััญหาหมอกควััน อากาศแปรปรวน ล้้วนเป็็น องค์ป์ ระกอบหนึ่่�งของความไม่่สมดุลุ เพื่่�อเร่ง่ ให้้ประเทศมีีป่า่ ไม้้อย่า่ งน้้อย 40% คนไทยจะต้้อง ช่่วยกัันปลููกป่่าให้้ได้้อีีก24ล้้านไร่่การปลููกป่่าทดแทนตามแนวทางพระราชดำ�ำ ริิเป็น็ วิิถีีทางแบบ ผสมผสานกัันในเชิิงปฏิิบัตั ิิ ได้้แก่่ • การปลููกป่่าทดแทนในพื้้�นที่่�เสื่�อมโทรมหรืือพื้้�นที่่�ต้้นน้ำำ��ลำำ�ธารที่่�ถููกบุุกรุุกแผ้้วถางจนเป็็น ภููเขาหัวั โล้้น ด้้วยการใช้้ไม้้โตเร็็วคลุุมแนวร่่องน้ำำ��ลำำ�ธาร • ปลููกป่่าทดแทนในพื้�้นที่�ไ่ หล่เ่ ขาด้้วยระบบป่า่ 3 อย่า่ ง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง • ปลููกป่า่ ทดแทนในพื้�้นที่�ย่ อดเขาด้้วยไม้้ยืืนต้้นและไม้้ฟืืน อีีกแนวคิดิ ศาสตร์พ์ ระราชาในการฟื้น�้ ความอุดุ มสมบููรณ์ใ์ ห้้กับั ป่า่ ไม้้ คืือ การสร้้างภููเขาป่า่ ด้้วยการสร้้างฝายขนาดเล็ก็ ปิดิ กั้น� ร่อ่ งน้ำ��ำ ในเขตต้้นน้ำ��ำ ลำ�ำ ธาร เพื่่อ� แพร่ก่ ระจายความชุ่�มชื้น�้ ออกไป ในวงกว้้าง ซึ่ง�่ จะช่ว่ ยฟื้น�้ ฟููสภาพป่า่ ในบริเิ วณที่ส�ูู่งให้้สมบููรณ์ข์ึ้น� บริเิ วณดังั กล่า่ วจะได้้กลายเป็น็ ภููเขาป่า่ กสิิกรรมธรรมชาติิ 21

ในอนาคตจะมีีต้้นไม้้นานาชนิดิ ซึ่ง�่ ปกคลุมุ ดินิ ในอัตั ราหนาแน่น่ ที่เ�่ หมาะสมกับั ลักั ษณะภููมิปิ ระเทศ แต่ล่ ะแห่ง่ ต้้นไม้้เหล่า่ นั้้น� จะมีีผลช่ว่ ยรักั ษาระดับั ความชุ่�มชื้น�้ ในธรรมชาติใิ ห้้อยู่�ในเกณฑ์ท์ ี่พ�่ อเหมาะ ไม่่แห้้งแล้้งเกินิ ไป และยังั ช่่วยยึึดผิวิ ดิินอันั มีีค่่าไม่่ให้้ถููกน้ำำ��เซาะทลายลงมายัังพื้น้� ที่�่ราบอีีกด้้วย พระราชดำำ�ริิป่่าเปีียกเพื่่�อป้้องกัันไฟไหม้้ป่่า หรืือการสร้้างแนวป้้องกัันไฟแบบเปีียก (Wet Fire Break) นั้้�น ทรงคิดิ ค้้นขึ้้�นจากหลักั การที่่แ� สนง่่ายแต่ไ่ ด้้ประโยชน์์มหาศาลโดยพัฒั นา ป่า่ ไม้้ด้้วยการใช้้ทรัพั ยากรน้ำ��ำ ให้้เกิดิ ประโยชน์ส์ ููงสุดุ กล่า่ วคืือ ยามที่เ�่ กิดิ ไฟไหม้้ป่า่ ขึ้น� ผู้ค�้ นส่ว่ นใหญ่่ ก็ม็ ักั คำ�ำ นึงึ ถึงึ การแก้้ปัญั หาด้้วยการระดมสรรพกำ�ำ ลังั กันั ดับั ไฟป่า่ ให้้มอดดับั อย่า่ งรวดเร็ว็ แต่่ “ป่า่ เปียี ก” เป็น็ แนวทางป้อ้ งกันั ไฟป่า่ ในระยะยาวเป็น็ แนวทางผสมผสานระหว่า่ งการอนุรุ ักั ษ์์ฟื้น�้ ฟููทรัพั ยากรป่า่ ไม้้ ควบคู่่�ไปกับั การตอบสนองความต้้องการด้้านเศรษฐกิจิ และสังั คมของผู้ค�้ น ในขณะเดีียวกันั ก็เ็ พิ่่ม� พื้้�นที่่�ป่่าของประเทศไปพร้้อมกันั โดยการส่่งเสริิมให้้ชาวบ้้านตระหนัักและเห็น็ คุุณค่า่ จากการ ได้้ใช้้ประโยชน์จ์ ากป่า่ ไม้้ที่ป�่ ลููก ตามหลัักป่า่ 3 อย่่าง ประโยชน์์ 4 อย่า่ ง วิธิ ีีการสร้้าง “ป่า่ เปีียก” วิธิ ีีที่�่ 1 ใช้้แนวคลองส่ง่ น้ำ�ำ� และแนวพืืชชนิดิ ต่า่ ง ๆ ปลููกไว้้ตามแนวคลอง วิธิ ีีที่�่ 2 สร้้างระบบการควบคุุมไฟป่่า โดยอาศัยั น้ำำ�� ชลประทานและน้ำำ��ฝน วิธิ ีีที่่� 3 ป ลููกต้้นไม้้โตเร็ว็ คลุมุ แนวร่่องน้ำ�ำ� ให้้ความชุ่�มชื้น�้ ค่่อย ๆ ทวีีขึ้้น� และแผ่ข่ ยายออกไป ทั้้ง� สองฝั่�งร่่องน้ำำ�� วิธิ ีีที่่� 4 ส ร้้างฝายชะลอความชุ่�มชื้น�้ (Check Dam) เพื่่อ� กีีดขวางหรืือกั้น� ทางเดินิ น้ำ��ำ หรืือลำ�ำ ธาร ขนาดเล็็กเป็น็ ระยะ ๆ เพื่่�อเก็็บกักั น้ำำ��และตะกอนดินิ ไว้้ โดยน้ำ�ำ�ที่่โ� ดนกัักไว้้จะซึึมเข้้าไป สะสมในดิิน ทำำ�ให้้ความชุ่�มชื้น้� แผ่ข่ ยายไปทั้้�งสองฝั่�งน้ำำ�� จนกลายเป็น็ “ป่่าเปียี ก” วิิธีีที่่� 5 สููบน้ำ�ำ� ขึ้้�นที่�่สููงแล้้วปล่่อยให้้ไหลซึึมลงมาทีีละน้้อย เพื่่อ� ช่่วยเร่่งการแปรสภาพของ “ภููเขาป่า่ ” ให้้กลายเป็น็ “ป่่าเปีียก” ที่่�จะช่ว่ ยป้อ้ งกัันไฟป่่าได้้ วิิธีีที่่� 6 ปลููกต้้นกล้้วยเป็น็ แนวปะทะไฟป่า่ โดยให้้มีีความกว้้าง 2 เมตร เพราะต้้นกล้้วยสามารถ อุ้�มน้ำ��ำ ไว้้ได้้มากกว่่าพืืชชนิิดอื่�น แนวพระราชดำ�ำ ริิ “ป่า่ เปีียก” เป็็นทฤษฎีีการอนุุรักั ษ์ฟ์ ื้น�้ ฟููป่า่ ไม้้ โดยอาศััยความชุ่�มชื้น�้ ช่่วยให้้ ป่า่ ชุ่�มฉ่ำ��ำ อยู่�เสมอ หากสามารถป้อ้ งกันั ไฟป่า่ ได้้ก็จ็ ะทำ�ำ ให้้เกิดิ การฟื้น�้ ฟููป่า่ ไม้้ให้้สมบููรณ์ไ์ ด้้ในที่ส�่ ุดุ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 22

หลายโครงการ ทั้้�งที่่�เป็็นโครงการส่่วนพระองค์์ โครงการพระราชดำำ�ริิป่่าและดิิน พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงมีีพระราชดำำ�รััสในเรื่�องของการปลููกป่่าว่่า \"...ควรจะปลููกต้้นไม้้ในใจคนเสีียก่่อน แล้้วคนเหล่่านั้้น� ก็็จะพากัันปลููกต้้นไม้้ลงบนแผ่่นดิินและ รัักษาต้้นไม้้ด้้วยตนเอง...\" ปลููกต้้นไม้้ในใจคน หมายถึงึ ประการแรก ต้้องเข้้าใจว่า่ เราปลููกต้้นไม้้ทำ�ำ ไม ต้้องให้้เห็น็ ว่า่ ประโยชน์ค์ ืืออะไร จำำ�เป็น็ ต่่อชีีวิิตอย่า่ งไร ประการที่�่สอง การปลููกต้้นไม้้เป็็นการปลููกจิิตสำำ�นึกึ เกี่ย่� วกับั ทรััพยากรธรรมชาติแิ ละสิ่ง� แวดล้้อม ดินิ น้ำำ��ลมไฟที่่�อยู่่�รอบตัวั เรา ทรงให้้ใช้้ไม้้จำ�ำ พวกที่ม�่ ีีเมล็ด็ ทั้้ง� หลายขึ้น� ไปปลููกบนยอดที่ส�ูู่ง เมื่อ� โตแล้้วออกฝักั ออกเมล็ด็ ก็็จะลอยตกลงมาแล้้วงอกเองในที่ต�่ ่ำ�ำ�ต่่อไป เป็น็ การขยายพันั ธุ์์�โดยธรรมชาติิ กสิิกรรมธรรมชาติิ 23

ปลููกต้้นไม้้ที่่�ขึ้น� อยู่�เดิมิ คืือ ศึกึ ษาดููก่่อนว่่าพืืชพัันธุ์์�ไม้้ดั้้�งเดิมิ มีีอะไรบ้้าง แล้้วปลููกแซม ตามรายการชนิิดต้้นไม้้ที่่�ศึึกษาไว้้ งดปลููกไม้้ผิิดแผกจากถิ่ �นเดิิม คืือ ไม่่ควรนำำ�ไม้้แปลกปลอม ต่า่ งพัันธุ์์�ต่า่ งถิ่น� เข้้ามาปลููกโดยยัังไม่ไ่ ด้้ศึึกษาอย่่างแน่่ชััด เป็็นการปล่่อยให้้ป่่าเติบิ โตขึ้้�นเองโดยไม่่ไปทำ�ำ อะไร ไม่ไ่ ปเบีียดเบีียนรุุกคืืบ นานวัันไป ป่่าก็จ็ ะเจริิญเติิบโตเป็็นป่า่ สมบููรณ์์ โดยไม่ต่ ้้องปลููกเลย พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ทรงมีีสายพระเนตรกว้้างไกล ทรงเห็็นถึงึ ความสำ�ำ คัญั ของการอนุรุ ักั ษ์พ์ ันั ธุกุ รรมพืืช โดยทรงเริ่ม� ดำ�ำ เนินิ งานพัฒั นาและอนุรุ ักั ษ์ท์ รัพั ยากรธรรมชาติิ และความหลากหลายทางชีีวภาพตั้ง�้ แต่ป่ ีีพ.ศ.2503ต่อ่ มาในปีีพ.ศ.2504ได้้ทรงอนุรุ ักั ษ์ต์ ้้นยางนา และทรงให้้นำำ�พันั ธุ์์�ไม้้จากภููมิภิ าคต่า่ ง ๆ มาปลููกไว้้ในสวนจิิตรลดา เพื่่�อเป็็นแหล่่งศึึกษา และทรง มีีโครงการพระราชดำำ�ริทิ ี่�่เกี่�่ยวกัับการอนุุรัักษ์แ์ ละพััฒนาทรััพยากร พัฒั นาแหล่ง่ น้ำำ�� การอนุรุ ักั ษ์์ และพััฒนาดินิ การอนุุรักั ษ์ท์ รััพยากรป่า่ ไม้้ อันั เป็็นการอนุุรักั ษ์แ์ ละพัฒั นาทรััพยากรธรรมชาติิ โดยรวม กระทั่่ง� ปีี พ.ศ. 2535 สมเด็จ็ พระเทพรัตั นราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี ได้้ทรงสาน พระราชปณิธิ านต่อ่ ทรงมีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้อนุรุ ักั ษ์พ์ ืืชพรรณของประเทศโดยพระราชทานให้้ฝ่า่ ยวิชิ าการ โครงการส่่วนพระองค์ฯ์ สวนจิิตรลดาเป็น็ ผู้ด�้ ำำ�เนินิ การ แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวััตกรรมศาสตร์์พระราชาที่่�เกี่ย� วข้้องกัับการอนุุรัักษ์์ สิ่ง� แวดล้้อม พลัังงาน และการเปลี่�ยนแปลงสภาพภููมิอิ ากาศ จากปัจั จัยั หลายประการที่ท�่ ำ�ำ ให้้ปริมิ าณก๊า๊ ซคาร์บ์ อนไดออกไซด์แ์ ละคาร์บ์ อนมอนนอกไซด์์ ในบรรยากาศมากเกิินไปจนเกิิดความไม่่สมดุุล พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่� รััชกาลที่่� 9 ทรงมีี พระราชดำ�ำ รัสั ให้้นักั วิชิ าการป่า่ ไม้้วิจิ ัยั แสวงหาพันั ธุ์์�พืืชที่ส�่ ามารถคายก๊า๊ ซออกซิเิ จนจากกระบวน การสังั เคราะห์แ์ สงออกมาในอัตั ราสููง แล้้วนำ�ำ มาปลููกเพื่่อ� ดููดซับั มลพิษิ ในอากาศ ทรงพระราชทาน กสิิกรรมธรรมชาติิ 24

คำ�ำ แนะนำำ�ให้้หลีีกเลี่ย�่ งการเผาทำำ�ลายป่่า เร่ง่ ปลููกต้้นไม้้ที่่�สามารถยึดึ คลุุมดิิน เพื่่อ� ให้้ดินิ ดููดซับั น้ำ��ำ และเกิิดความชุ่�มชื้้�นขึ้้น� จนโอกาสที่่�จะเกิิดไฟป่า่ ลดน้้อยลง พระราชดำ�ำ รัสั ของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ในงานนิทิ รรศการอุทุ ยานวิจิ ัยั และงานเกษตรแห่่งชาติิประจำำ�ปีี 2538 มีีเนื้�้อหาเรื่อ� งการจััดการขยะแบบครบวงจร “ดููดแก๊ส๊ มาทำ�ำ ไฟฟ้้าเราเห็น็ ด้้วย แต่่ว่า่ ขออีีกขั้น� หนึ่่ง� มีีเวลาอีีกประมาณสักั 5 ปีี ที่่�จะ มาทำำ�ไฟฟ้้าด้้วยขยะที่่�สลายไบโอแก๊๊สออกไปแล้้ว เอาออกไปและก็็มาเผาด้้วยเครื่�องสำำ�หรัับ กรองมลพิษิ ที่อ�่ อกมาจากการเผาตั้ง�้ แต่ต่ ้้น ก็ม็ าฝังั แล้้วเราก็ด็ ููดแก๊ส๊ ออกมาใช้้ แล้้วขุดุ หลังั จากนั้้น� นำำ�มาเผา ได้้ขี้้เ� ถ้้าแล้้วนำำ�ไปอััด หมดจากหลุมุ นี้้ก� ็เ็ อาขยะมากลบ ก็ผ็ ลิติ 10 ปีี ครบวงจรแล้้ว” นอกจากนี้้� ได้้พระราชทานพระราชทรััพย์์ให้้จััดตั้้�ง “กองทุุนบำำ�บััดและใช้้ประโยชน์์ จากขยะ” เพื่่�อดำำ�เนิินโครงการผลิิตกระแสไฟฟ้้าจากแก๊๊สหลุุม ศึึกษาวิิธีีการคััดแยกขยะ และ การนำำ�ขยะไปเผา ตลอดจนนำำ�ความร้้อนที่่�ได้้มาใช้้ประโยชน์์ รวมทั้้�งศึึกษาวิิธีีการนำำ�เถ้้าขยะ ไปผสมกับั วััสดุทุ ี่่�เหมาะสมบางชนิิด เพื่่อ� ใช้้ประโยชน์์ในงานก่่อสร้้าง ด้้วยสายพระเนตรอันั กว้้างไกลที่่�ทรงเล็็งเห็น็ ว่า่ ค่่ารถและน้ำ�ำ�มันั จะแพง พระองค์จ์ ึึงได้้ มีีการศึกึ ษาค้้นคว้้าและทรงริิเริ่ม� การพัฒั นาพลังั งานทดแทน โดยการนำ�ำ เอาวัสั ดุุทางการเกษตร เช่น่ อ้้อย ปาล์์ม มาแปรรููปเป็น็ น้ำ�ำ�มันั สำ�ำ หรัับเครื่อ� งยนต์์และรถยนต์ป์ ระเภทต่า่ ง ๆ เพื่่�อลดการ พึ่่ง� พาการนำ�ำ เข้้าน้ำ��ำ มันั จากต่า่ งประเทศ พระองค์ท์ ่า่ นได้้ริเิ ริ่ม� ทำ�ำ การศึกึ ษาวิจิ ัยั เชื้อ�้ เพลิงิ เอทานอล ภายในโครงการส่ว่ นพระองค์ส์ วนจิติ รลดาแบบครบวงจร เริ่ม� ตั้ง�้ แต่ก่ ารทดลองปลููกอ้้อยหลายพันั ธุ์์� กสิกิ รรมธรรมชาติิ 25

เพื่่�อคััดเลืือกพัันธุ์์�ที่่�ดีีที่่�สุุดนำำ�มาทำำ�แอลกอฮอล์์ จนสามารถเดิินเครื่�องการผลิิตครั้�งแรกในปีี พ.ศ. 2529 สามารถผลิติ แอลกอฮอล์์ 91% ได้้ในอััตรา 2.8 ลิิตรต่อ่ ชั่�วโมง ส่ว่ นในด้้าน “ไบโอดีีเซล” นั้้น� ราวปีี พ.ศ.2526 พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 มีีพระราชดำ�ำ ริใิ ห้้มหาวิทิ ยาลัยั สงขลานครินิ ทร์์ ให้้สร้้างโรงงานสกัดั น้ำ��ำ มันั ปาล์ม์ ขนาดจิ๋ว� ที่ส�่ หกรณ์์ นิคิ มอ่า่ วลึึก จ.กระบี่่� และทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้สร้้างโรงงานสกััดน้ำำ��มันั ปาล์ม์ บริิสุุทธิ์์� ขนาดเล็็ก กำำ�ลัังการผลิิตวัันละ 110 ลิิตร ที่่�ศููนย์์ศึึกษาการพััฒนาพิิกุุลทองอัันเนื่่�องมาจาก พระราชดำ�ำ ริิ จ.นราธิวิ าส ในปีี พ.ศ. 2531 ต่อ่ มาทรงมีีพระราชกระแสรับั สั่่ง� ให้้สร้้างโรงงานแปรรููป น้ำ��ำ มัันปาล์์มขนาดเล็ก็ ครบวงจร จนกระทั่่�งในปีี พ.ศ. 2543 โครงการส่่วนพระองค์ส์ วนจิิตรลดา และกองงานส่่วนพระองค์์ วังั ไกลกัังวล อ.หัวั หินิ จ.ประจวบคีีรีีขันั ธ์์ ได้้ต่่อยอดนำ�ำ น้ำำ�� มันั ปาล์์ม มาใช้้เป็็นเชื้้�อเพลิิงสำำ�หรัับเครื่�องยนต์์ดีีเซล จากการทดสอบพบว่่า น้ำำ��มัันปาล์์มกลั่ �นบริิสุุทธิ์์� 100% สามารถใช้้เป็็นน้ำ��ำ มัันเชื้้�อเพลิิงสำ�ำ หรัับเครื่อ� งยนต์ด์ ีีเซล โดยไม่ต่ ้้องผสมกัับน้ำ�ำ�มันั เชื้อ�้ เพลิงิ อื่น� ๆ และโครงการน้ำ��ำ มันั ไบโอดีีเซลสููตรสกัดั จากน้ำ��ำ มันั ปาล์ม์ ได้้รับั เหรียญทองประกาศนีียบัตั รสดุุดีี เทิดิ พระเกีียรติคิ ุณุ พร้้อมถ้้วยรางวัลั ในงานนิทิ รรศการสิ่่ง� ประดิษิ ฐ์น์ านาชาติิ “Brussels Eureka 2001” ณ กรุงุ บรัสั เซลส์์ ประเทศเบลเยีียม ด้้วยพระปรีีชาญาณนี้้เ� อง ทำ�ำ ให้้ปัจั จุบุ ันั ชาวไทย ได้้มีีทางเลืือกในการใช้้พลัังงานทดแทนที่่�สามารถผลิิตได้้เองและลดปริิมาณการนำำ�เข้้าได้้เป็็น จำ�ำ นวนมาก แนวคิดิ ทฤษฎีี และนวัตั กรรมศาสตร์พ์ ระราชาที่่�เกี่ย� วข้้องกับั การพััฒนาคน โรงเรีียนปููทะเลย์ม์ หาวิชิ ชาลัยั ก่อ่ ตั้ง�้ ขึ้น� เพื่่อ� สนองพระราชปณิธิ านของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ที่่�ได้้ทรงพระราชนิิพนธ์์ไว้้ในหนัังสืือพระมหาชนก ว่่าหากจะฟื้้�นฟูู ต้้นมะม่่วง ซึ่่�งหมายถึงึ การฟื้้น� ฟููประเทศ จะต้้องให้้ความสำำ�คััญกับั การศึึกษาที่่�เรีียกว่่า “วิชิ ชา” คืือการมีีทั้้ง� ความรู้�และคุณุ ธรรมควบคู่่�กันั โดยต้้องสถาปนา“ปููทะเลย์ม์ หาวิชิ ชาลัยั ” เพื่่อ� การดังั กล่า่ ว อาจารย์ย์ ัักษ์์จึงึ ได้้นิิมนต์์หลวงพ่่อสัังคม ฐานปัญั โญ ซึ่�ง่ มีีประสบการณ์ใ์ นการก่อ่ ตั้ง�้ โรงเรีียนและ จััดการศึึกษา มาร่ว่ มก่่อตั้้ง� โรงเรีียนปููทะเลย์ม์ หาวิิชชาลัยั ขึ้น� ที่�่ศููนย์ก์ สิิกรรมธรรมชาติิมาบเอื้้อ� ง เพื่่�อจััดการศึึกษาให้้กัับเด็็กและเยาวชนโดยเน้้นสร้้าง ความรู้้�คู่่�คุุณธรรม ซึ่่�งมีีเป้้าหมายหลััก 4 ประการ คืือ  1.เป็น็ คนดีีมีีระเบีียบวินิ ััย 2. สามารถพึ่่ง� ตนเองได้้ 3. เป็็นผู้เ�้ ชี่ย�่ วชาญเฉพาะด้้าน 4. กตัญั ญูกู ตเวทีี ปัจั จุบุ ันั ได้้ขยายการศึกึ ษาต่อ่ ไปถึงึ ระดับั ปริญิ ญาตรีี โดยร่ว่ มกับั สถาบันั อาศรมศิลิ ป์เ์ ปิดิ หลักั สููตร ผู้ป้� ระกอบการสังั คมภายใต้้หลัักปรัชั ญาเศรษฐกิจิ พอเพีียง กสิิกรรมธรรมชาติิ 26

รางวััลความสำำ�เร็็จสููงสุุดด้้านการพััฒนามนุุษย์์ (UNDP Human Development Lifetime Achievement Award) เป็น็ รางวัลั ชิ้น� แรกที่ส�่ ำ�ำ นักั งานโครงการพัฒั นาแห่ง่ สหประชาชาติิ (ยููเอ็็นดีีพีี) จัดั ทำ�ำ ขึ้้�นเพื่่อ� ทููลเกล้้าถวายแด่่พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 ด้้วยยููเอ็็นดีีพีี ได้้ตระหนัักถึึงพระมหากรุุณาธิิคุุณของพระองค์์ที่่�ทรงทุ่ �มเทเพื่่�อการพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของ ปวงชนชาวไทย จึงึ ได้้ขอทููลเกล้้าทููลกระหม่อ่ มถวายรางวัลั สููงสุดุ ด้้านการพััฒนามนุุษย์์ เพื่่อ� เป็็น การร่่วมเฉลิิมพระเกีียรติใิ นโอกาสแห่ง่ การเฉลิิมฉลองสิริ ิิราชสมบัตั ิคิ รบ 60 ปีีด้้วย โดยบทความส่่วนหนึ่่�งที่่�ยููเอ็็นดีีพีีได้้บรรยายถึึงการถวายรางวััลนี้้�แด่่พระบาทสมเด็็จ พระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่�่ 9 ได้้แก่่ His Majesty the King has made an invaluable contribution to human development through his development thinking. His Majesty’s philosophy of “Sufficiency Economy” provides a more balanced, holistic and sustainable development approach by stressing the principles of moderation, reasonableness กสิิกรรมธรรมชาติิ 27

and resilience to change with proper adherence to appropriate social values. This philosophy, which has been widely adopted in Thailand, emphasises the importance of responsible consumption, the diversification of household-level production as well as appropriate conduct at individual, community, business, and government levels. Through his philosophy and the vast knowledge accumulated from decades of implementing thousands of Royal development projects, His Majesty has made an invaluable contribution to the global development discourse and helps to further deepen the human development paradigm championed by UNDP. ที่่ม� า : https://www.th.undp.org/ ความหมายคืือ พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� 9 ทรงปฏิบิ ััติิพระราชกรณีียกิิจ ผ่่านแนวคิิดด้้านการพััฒนาของพระองค์์เพื่่�อพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตของราษฎรให้้ดีีขึ้้�นอยู่ �เป็็นนิิจ ซึ่ง�่ นับั เป็น็ คุณุ ููปการอันั ใหญ่ห่ ลวงต่อ่ ปวงชนชาวไทย โดยได้้พระราชทานปรัชั ญา “เศรษฐกิจิ พอเพีียง” เพื่่อ� ชี้แ� นะแนวการพัฒั นาที่่เ� น้้นความสมดุุล องค์ร์ วม และการพัฒั นาที่ย�่ั่ง� ยืืน โดยเน้้นหลัักการ ทั้้ง� เรื่อ� งความพอประมาณ ความมีีเหตุผุ ล และมีีความยืืดหยุ่่�น สามารถปรับั ตัวั ได้้ในการเปลี่ย� นแปลงต่า่ งๆ โดยต้้องยึดึ มั่น� ในคุณุ ค่า่ ทางสังั คมซึ่ง�่ หลักั ปรัชั ญานี้้ไ� ด้้รับั การยอมรับั อย่า่ งกว้้างขวางในประเทศไทย โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในเรื่�องการใช้้จ่่ายและบริิโภคที่พ�่ อเหมาะพอควร และการกระจายความเสี่ย�่ ง ในการผลิติ ให้้มีีความหลากหลาย นอกจากนี้้ห� ลักั ปรัชั ญาการพัฒั นานี้้ย� ังั เป็น็ หลักั คิดิ และหลักั ปฏิบิ ัตั ิิ ที่ส�่ ามารถนำ�ำ ไปประยุกุ ต์ใ์ ช้้ได้้กับั ทั้้ง� ระดับั ปัจั เจกบุคุ คลชุมุ ชนห้้างร้้านองค์ก์ รธุรุ กิจิ ตลอดจนถึงึ ภาครัฐั ซึ่่�งหลัักปรััชญาและองค์์ความรู้้�มากมายที่่�ทรงสะสมมาจากการทำำ�โครงการพระราชดำำ�ริิหลาย พันั โครงการนั้้น� จึงึ ทำ�ำ ให้้พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่�่ หัวั รัชั กาลที่่� 9 ทรงมีคี ุณุ ููปการอันั ใหญ่ห่ ลวง ต่อ่ การพััฒนาคนในระดัับโลก อีีกทั้้ง� ยังั มีีส่่วนช่่วยยกระดัับกระบวนทัศั น์์การพััฒนาคนอย่า่ ง ยั่ง� ยืืน ซึ่ง�่ เป็น็ ภารกิิจหลักั ของยููเอ็็นดีพี ีีด้้วย พระองค์์ได้้แสดงหลัักการ “การพัฒั นามนุุษย์”์ มิิใช่่ด้้วยเพีียงให้้ “หลัักการ” แต่่ด้้วย การทรงกระทำ�ำ ให้้เป็น็ “ตัวั อย่า่ ง” ของการทำ�ำ ประโยชน์เ์ พื่่อ� ประโยชน์ส์ ุขุ ของคนอื่่น� อย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอ ตลอดพระชนม์์ชีีพ \"บวร\" หรืือ บ้้านวััดโรงเรีียน เป็็นพระราชดำำ�ริิของพระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััว รัชั กาลที่่� 9 ว่่า \"การพััฒนาอย่่าทิ้้�งวััดและโรงเรีียน\" บ้้าน อันั หมายถึึง \"ชุมุ ชน\" คืือผู้�อ้ ุุปถััมภ์ค์ ้ำ�ำ� ชูู โรงเรีียนและวัดั ผ่า่ นทางแรงกายและการช่ว่ ยเหลืือเกื้อ�้ กููล วัดั ทำ�ำ หน้้าที่บ�่ ่ม่ เพาะ คุณุ ธรรม จริยิ ธรรม ด้้วยการขัดั เกลา และฝึกึ ฝนตามแนวทางที่พ�่ ระพุทุ ธเจ้้าได้้วางไว้้ และสาวกถืือปฏิบิ ัตั ิสิ ืืบต่อ่ กันั มา กสิิกรรมธรรมชาติิ 28

ที่่�เรีียกว่่า \"ศีีลาจารวััตร\" โรงเรีียน คืือที่่�ซึ่่�งผู้้�ปกครองต้้องมีีส่่วนร่่วมกัับลููกในฐานะนัักเรีียน เพื่่�อพััฒนาเด็็กทั้้�งด้้านร่่างกาย สมอง และจิิตใจ “บวร” จึึงเป็็นองค์์ประกอบที่่�สำำ�คััญของ ชุุมชน และเป็็นหน่่วยย่อ่ ยที่่ม� ีีความสำำ�คัญั ยิ่�งยวดต่อ่ การพััฒนาสังั คมและประเทศชาติิ ข้้าว กัับ ความเป็็นคนไทย มีีความผููกพัันกัันมาอย่่างยาวนาน ชาวนา คนปลููกข้้าว ถืือเป็น็ หนึ่่ง� ในอาชีีพหลักั ของคนในประเทศ พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัวั รัชั กาลที่่� 9 จึึงทรง สนพระราชหฤทััยและทุ่�มเทศึึกษาเรื่�องข้้าวเป็็นอย่่างมาก ทรงค้้นหาวิิธีีที่่�จะเพิ่่�มผลผลิิตและ พัฒั นาคุณุ ภาพของข้้าวให้้สููงขึ้น� เพราะทรงเห็น็ ถึงึ ความสำ�ำ คัญั ของ “ข้้าว” ต่อ่ วิถิ ีีชีีวิติ ความมั่น� คง ทางอาหาร เศรษฐกิจิ สังั คมและวัฒั นธรรม ของคนไทย เราจะสููญเสีียความเป็น็ “ไทย” หากวันั หนึ่่ง� เราต้้องพึ่่ง� พาข้้าวจากต่า่ งประเทศ กสิิกรรมธรรมชาติิ 29

นอกจากนี้้� “ข้้าว” ยัังเป็็นตัวั แทนอาหารหลัักของคนไทย คนมีี “คุณุ ภาพ” มาจาก อาหารที่่ม� ีีคุณุ ภาพ หาก “ข้้าว” ขาดคุุณภาพ เราจะหวัังให้้คนไทยมีีคุณุ ภาพได้้อย่่างไร การสร้้าง “คุณุ ภาพ” คนไทย จึึงต้้องให้้ความสำ�ำ คััญแก่ข่ ้้าวให้้มีีเพีียงพอทั้้�งปริมิ าณและคุุณภาพ 1.4 ทฤษฎีีใหม่่ ทฤษฎีใี หม่ต่ ามศาสตร์พ์ ระราชาของพระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่�่ 9 ครอบคลุมุ หลากหลายสาขาวิชิ า เป็น็ องค์ค์ วามรู้ท� ี่ม�่ ีีเหตุผุ ลรองรับั มีีปรัชั ญาแนวคิดิ เบื้อ�้ งหลังั ผ่า่ นการพิสิ ููจน์์ ทดลองซ้ำ��ำ แล้้วซ้ำ��ำ อีีกจนเกิดิ ผลประจักั ษ์์ และได้้ศึกึ ษาวิจิ ัยั เชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ ารแบบมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั ทุกุ ภาคส่ว่ น โดยเฉพาะภาคประชาชน โดยโจทย์์วิิจััยสำำ�คััญนั้้�นขึ้้�นอยู่่�กัับภููมิิสัังคมไทย และความทุุกข์์ของ ประชาชนชาวไทยเป็็นหลััก พระองค์์ท่า่ นทรงสรุปุ ออกมาเป็็นแนวคิดิ และหลักั การ จนกล่า่ วได้้ว่่าเป็น็ ทฤษฎีีใหม่่ เพื่่อ� การพัฒั นาประเทศไทยในหลายมิติ ิิสำำ�หรับั ทุกุ สาขาอาชีีพ มิใิ ช่่เพีียงทฤษฎีีใหม่ส่ ำ�ำ หรับั ภาค เกษตรที่่ต� ้้องมีีพื้น้� ที่�่ 15 ไร่่ แบ่่งพื้น้� ที่อ่� อกเป็็น 4 ส่ว่ น (30-30-30-10) เท่่านั้้�น เพีียงแต่่ในที่่�นี้้�จะ หยิบิ ยกเฉพาะทฤษฎีใี หม่ใ่ นส่ว่ นที่เ�่ กี่ย�่ วข้้องกับั การกสิกิ รรมซึ่ง�่ แม้้จะเป็น็ ทฤษฎีเี กี่ย�่ วกับั ภาคกสิกิ รรม แต่ก่ ลับั ได้้รับั การยอมรับั จากทั่่ว� โลก ว่า่ เป็น็ ทฤษฎีที ี่ใ�่ ช้้ในการพัฒั นาและแก้้ไขปัญั หาคุณุ ภาพชีีวิติ ของประชาชนชาวไทย และยังั เป็น็ กรณีีศึกึ ษาที่ส�่ ามารถนำ�ำ ไปเป็น็ แนวทางในการพัฒั นาได้้ทั่่ว� โลก อีีกด้้วย พระองค์ท์ รงได้้รัับการถวายรางวััลระดัับนานาชาติจิ ำำ�นวนมากเพื่่อ� แสดงถึึงการยกย่่อง ทฤษฎีีดังั กล่่าว ว่่าสามารถนำ�ำ ไปใช้้ในการลงมืือทำ�ำ เพื่่�อช่ว่ ยแก้้ปััญหาได้้จริงิ “ทฤษฎีใี หม่ป่ ระยุกุ ต์์ สู่�่ โคก หนอง นา โมเดล” จึงึ เป็็นอีีกนวััตกรรมหนึ่่ง� ที่เ�่ ครืือข่่าย กสิกิ รรมธรรมชาติิ มููลนิิธิกิ สิกิ รรมธรรมชาติิ ได้้น้้อมนำำ�แนวทางเกษตรทฤษฎีีใหม่่และภููมิปิ ััญญา บรรพบุุรุุษ มาใช้้ในการจััดการพื้้�นที่่� เพื่่�อแก้้ปััญหาและป้้องกััน น้ำำ��ท่่วม น้ำำ��แล้้ง สร้้างป่่า พััฒนาคน และพััฒนาสัังคมแห่่งการแบ่่งปัันตามวิิถีีพอเพีียง สร้้างพื้้�นที่่�จากจุุดเล็็ก ๆ ด้้วยพลััง ความสามััคคีี กระจายขยายครอบคลุมุ ไปทุุกลุ่�มน้ำ��ำ ทั่่ว� ประเทศ โดยมีีจุดุ เริ่ม� ต้้นจากลุ่�มน้ำ�ำ�ป่า่ สััก กสิกิ รรมธรรมชาติิ 30

ที่่�พระองค์์ทรงห่่วงใย เพื่่�อเป็็นที่่�พึ่่�งให้้กัับคนในสัังคมไทยที่่�ต้้องการเรีียนรู้้�และดำำ�เนิินชีีวิิตตาม วิถิ ีีพอเพีียงอย่่างเป็็นขั้้�นเป็น็ ตอน 1.5 วิธิ ีปี ฏิิบััติิอย่า่ งเป็็นขั้้น� เป็น็ ตอน ศาสตร์์พระราชา ได้้พิสิ ููจน์์ผ่า่ นการลงมืือทำ�ำ จริงิ โดยมีีเป้า้ หมายเพื่่อ� แก้้ปััญหา “ทุกุ ข์”์ ของประชาชนชาวไทย บนพื้น�้ ฐานภููมิสิ ังั คมไทย ที่ม�่ ีีความแตกต่า่ งหลากหลายทั้้ง� มิติ ิพิ ื้น�้ ที่ภ�่ ููมิปิ ระเทศ ภููมิอิ ากาศ สภาพดินิ ปริมิ าณฝน ความแตกต่า่ ง ความหลากหลายทางมิติ ิสิ ังั คม ความเชื่อ� ศาสนา วัฒั นธรรมด้้านการกิิน ที่่�อยู่�อาศััย วิถิ ีีการเพาะปลููก วิิถีีสังั คม เป็็นต้้น ผู้ท�้ ี่�จ่ ะเดิินตามรอยศาสตร์พ์ ระราชา จึงึ ควรมีีความศรััทธามุ่�งมั่น� ทุ่�มเท ใฝ่่ศึกึ ษาเรีียนรู้�้ ค้้นคว้้าและทดลองทั้้ง� ทางหลักั ทฤษฎีแี ละหลักั ปฏิบิ ัตั ิดิ ้้วยตนเองตามตำ�ำ ราเล่ม่ ใหญ่ข่ องพระองค์ท์ ่า่ น ที่่�เป็็นตำำ�ราบนแผ่่นดิินไทย 321 ล้้านไร่่ ที่่�กระจายอยู่�ทั่ �วประเทศ จึึงจะเข้้าใจ เข้้าถึึงศาสตร์์ พระราชาอย่่างถ่อ่ งแท้้ และสามารถนำำ�ไปพััฒนาจนเกิิดผลได้้จริิง โดยเริ่�มต้้นเรีียนรู้�้จากภููมิสิ ัังคม ที่ม�่ ีีความคล้้ายคลึงึ หรืือใกล้้เคีียงกับั ภููมิสิ ังั คมของตนเอง ให้้เกิดิ จุดุ เริ่ม� บนหลักั การ “เล็ก็ แคบ ชัดั ” ในพื้น�้ ที่ข�่ องตนเอง การสร้้างการพึ่่ง� ตนเองตามแนวทางศาสตร์พ์ ระราชาตั้ง�้ แต่ร่ ะดับั บุคุ คล แล้้วค่อ่ ย ขยายขอบเขตไปในระดับั หมู่�บ้านตำ�ำ บลอำ�ำ เภอจังั หวัดั ภููมิภิ าคหรืือระดับั ลุ่่�มน้ำ��ำ จนไปถึงึ ระดับั ประเทศ ซึ่ง�่ การปฏิบิ ัตั ิอิ ย่า่ งเป็น็ ขั้้น� เป็น็ ตอนนี้้�ก็เ็ ปรีียบได้้กับั คำ�ำ สอนที่ว�่ ่า่ “เดินิ ทีีละก้้าวกินิ ข้้าวทีีละคำ�ำ ทำ�ำ ทีีละอย่า่ ง” คืือ การวางลำ�ำ ดับั ขั้้น� ตอนของงานที่ต�่้้องทำ�ำ แล้้วลงมืือทำ�ำ ทีีละเรื่อ� ง จนสำ�ำ เร็จ็ เป็น็ เรื่อ� ง ๆ ไป เพื่่อ� ให้้ทำำ�ได้้อย่่างมีีสติิและได้้ผลลััพธ์์อย่่างที่่ค� วรจะเป็็น กสิกิ รรมธรรมชาติิ 31

1.6 การทำำ�แบบคนจน ตามพระราชดำ�ำ รััส การบริิหารแบบคนจน การทำำ�งานแบบคนจน การบริิหารจััดการภายใต้้สภาวะวิกิ ฤต ตามศาสตร์์พระราชา โลกกำ�ำ ลัังเผชิญิ วิิกฤตรอบด้้าน ที่ร�่ วดเร็ว็ รุนุ แรง เปลี่่�ยนแปลงแบบฉัับพลันั และไม่่ทััน คาดคิดิ ภายใต้้สถานการณ์เ์ หล่า่ นี้้� การเตรีียมความพร้้อมและรับั มืือกับั ภัยั พิบิ ัตั ิทิ ั้้ง� ทางธรรมชาติิ โรคระบาดในพืืช สัตั ว์์ คน วิิกฤตเศรษฐกิจิ ข้้าวยากหมากแพง และภััยสงคราม ภััยความขัดั แย้้ง แย่ง่ ชิงิ แข่ง่ ขันั การพึ่่ง� ตนเองตามศาสตร์พ์ ระราชา จึงึ เป็น็ หนทางรอดและเส้้นทางแห่ง่ ความหลุดุ พ้้น จากความทุุกข์แ์ ละวิิกฤตต่่างๆ การปรัับตััวและเผชิิญกัับภััยพิิบััติิที่่�จะเกิิดขึ้ �นจึึงต้้องอาศััยพลัังความรัักความสามััคคีี ของทุกุ ภาคส่ว่ น การทำ�ำ งานแบบคนจนภายใต้้ความขาดแคลน การฟื้น�้ ฟููอารยธรรมของภููมิปิ ัญั ญา บรรพบุุรุุษ ดัังเช่่น วิิถีีการลงแขก การเอามื้้�อ ถืือแรงสามััคคีี ที่่�ดีีงามในอดีีต จะเป็็นหนทาง แก้้ปัญั หาให้้กับั คนในสัังคมได้้ กสิิกรรมธรรมชาติิ 32

เมื่อ� มนุษุ ย์ต์ ้้องรับั มืือและเผชิญิ กับั สภาวะวิกิ ฤต ไม่ว่ ่า่ จะวิกิ ฤตด้้านทรัพั ยากร กำ�ำ ลังั คน งบประมาณ เวลา กำำ�ลัังใจ ความขััดแย้้งหรืือสงคราม มนุุษย์์ทุุกคนจะผ่่านพ้้นวิิกฤตไปได้้เมื่่�อมีี ความเชื่�อความเห็็นที่่�ถููกต้้อง (สััมมาทิิฐิิ) ถึึงแม้้จะต้้องแก้้ไขสิ่�งที่่�เคยผิิดพลาด ถึึงแม้้จะต้้องทวน กระแสสัังคมส่่วนใหญ่่ ความเชื่ �อที่่�ถููกต้้องตามศาสตร์์พระราชาจะสามารถนำำ�ตััวเองก้้าวข้้าม ความขััดแย้้งและหลุุดพ้้นจากทุกุ วิิกฤต แม้้จะเห็็นผลช้้าแต่จ่ ะสร้้างความเจริิญงอกงามขึ้�นได้้ เอามื้้อ� สามััคคีี การเอามื้อ�้ สามัคั คีี หรืือที่เ�่ รีียกแตกต่า่ งกันั ตามภาษาถิ่น� ต่า่ งๆเช่น่ ลงแขกออกปากซอแรง ถืือแรง เอาแฮง กินิ วาน คืือ การรวมกลุ่�มกันั เพื่่อ� ทำ�ำ กิจิ กรรมต่า่ ง ๆ ตามแนวทางกสิกิ รรมธรรมชาติิ เช่่น การลงพื้น�้ ที่เ�่ พื่่�อขุดุ คลองไส้้ไก่่ สร้้างฝาย ปลููกป่่า 3 อย่า่ งประโยชน์์ 4 อย่า่ ง ดำำ�นา เกี่�ย่ วข้้าว การพููดคุยุ ถ่า่ ยทอด แลกเปลี่ย�่ น เผยแพร่อ่ งค์ค์ วามรู้� การแลกเปลี่ย�่ นเมล็ด็ พันั ธุ์์�หรืือกล้้าไม้้ เป็น็ ต้้น การเอามื้อ�้ สามัคั คีีมีีที่ม�่ าจากส.ค.ส.พระราชทานปีี2547ที่พ�่ ระบาทสมเด็จ็ พระเจ้้าอยู่่�หัว รัชั กาลที่่� 9 ทรงปรุงุ ขึ้�นด้้วยพระองค์์เอง โดยมีีปริศิ นาธรรมเรื่อ� งระเบิดิ 4 ลููกซ่อ่ นอยู่� การเอามื้�้อ สามัคั คีีถอดมาจากข้้อความ “สามัคั คีีเป็น็ พลังั ค้ำ��ำ จุนุ แผ่น่ ดินิ ไทย” ใน ส.ค.ส. ปีี 2547 การร่ว่ มมืือ กัันโดยเริ่�มจากพื้้�นที่่�เล็็กๆรอบๆบ้้านในท้้องถิ่ �นของตนเองกระจายกัันทำำ�ให้้ทั่่�วแล้้วมารวมกััน กสิิกรรมธรรมชาติิ 33

เป็น็ สังั คม หากทุกุ คนช่ว่ ยกันั ทำ�ำ เช่น่ นี้้� ก็จ็ ะเกิดิ ความ “สามัคั คีี” เกิดิ เป็น็ “พลังั ” ที่ท�่ ำ�ำ ให้้ประเทศ อยู่่�รอดได้้ ทั้้�งนี้้�การเอามื้้�อสามััคคีี ถืือเป็็นตััวอย่่างหนึ่่�งในการทำำ�แบบคนจน เพราะเน้้นที่่�ความ สามััคคีีของหมู่�กลุ่�มให้้เกิดิ ผลงาน โดยไม่จ่ ำ�ำ เป็็นต้้องใช้้เงินิ ทอง หรืือ เทคโนโลยีีชั้้�นสููง แต่่อาศัยั ความสามัคั คีี มีีน้ำ��ำ ใจเอื้อ�้ เฟื่่อ� เผื่อ� แผ่่ ใครมีีของใช้้ของกินิ อะไรก็น็ ำ�ำ มาช่ว่ ยเหลืือแบ่ง่ ปันั กันั เสีียสละ ร่ว่ มแรงร่ว่ มใจจนทำ�ำ ให้้เป้า้ หมายของการเอามื้อ�้ สามัคั คีีในครั้ง� นั้้น� ๆ สำ�ำ เร็จ็ ลุลุ ่ว่ งไปได้้ โดยการ เอามื้อ�้ สามัคั คีีนี้้� ถืือเป็น็ วัฒั นธรรมสำ�ำ คัญั อย่า่ งหนึ่่ง� ของเครืือข่า่ ยกสิกิ รรมธรรมชาติิ เพื่่อ� เป็น็ การ ขับั เคลื่อ� น สานต่อ่ เศรษฐกิจิ พอเพีียงและเกษตรทฤษฎีใี หม่ใ่ ห้้เห็น็ อย่า่ งเป็น็ รููปธรรม และที่ส�่ ำ�ำ คัญั การ“เอามื้อ�้ สามัคั คีี”นี้ใ� ห้้ประโยชน์ม์ ากมายหลายมิติ ิิทั้้ง� มิติ ิกิ ารประหยัดั ทรัพั ยากรเพราะมีีการแบ่ง่ ปันั มิิติิการเรีียนรู้้�เชิิงการป้้องกัันปััญหาเพราะได้้สรุุปบทเรีียนจากผู้้�อื่ �น รวมทั้้�งประสบการณ์์ตรง จากการลงมืือปฏิบิ ััติดิ ้้วยตนเอง มิิติสิ ังั คมเพราะได้้เพื่่�อนมิิตรสหายที่่ร� ่ว่ มเอามื้้�อ มิติ ิิการพัฒั นา เครืือข่่ายเพราะเป็็นที่่�รวมของผู้้�คนที่่�มีี “หััวใจ” ดวงเดีียวกััน ที่่�สำำ�คััญที่่�สุุด มิิติิการพััฒนา “จิิตวิิญญาณ” เพราะการทำำ�กสิิกรรม และการสร้้าง โคก หนอง นา ให้้ประสบความสำำ�เร็็จ ต้้องอาศััยจิิตใจที่�่ “ตั้ง้� มั่�น พากเพีียร อดทน” อย่า่ งสููงสุดุ กสิิกรรมธรรมชาติิ 34

บทที่่� 2 หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ

2.1 หลักั กสิิกรรมธรรมชาติิ เลี้ย� งดิินให้้ดิินเลี้ย� งพืืช หลัักกสิกิ รรมธรรมชาติิ คืือ หลักั การพื้น�้ ฐานในการบริหิ ารจััดการดินิ น้ำ�ำ� ป่่า และ ทรััพยากรธรรมชาติิ ที่่�เน้้นความเข้้าใจและเน้้นการสร้้างความสมดุุลของระบบนิิเวศเลีียนแบบ ธรรมชาติิ “เลี้ย� งดินิ ให้้ดินิ เลี้ย� งพืืช” การทำ�ำ กสิกิ รรมธรรมชาติิ คืือการสร้้างระบบนิเิ วศที่ส�่ มดุลุ โดยเริ่ม� จาก “ดินิ ” โดยทำ�ำ การ “ห่่มดิิน” เพื่่�อเลีียนแบบต้้นไม้้ในป่่าที่่�สลััดใบห่่มดิินตามธรรมชาติิ ตามด้้วยปุ๋๋�ยหมัักแห้้งและ น้ำำ��หมัักเพื่่อ� เพิ่่�มจุุลิินทรีีย์ท์ ี่่�ขาดหายไป ซึ่่�งจะเรีียกวิธิ ีีการนี้้�ว่่า “เลี้ย� งดิิน ให้้ดิินเลี้ย� งพืืช” เป็็นวิิถีี กสิิกรรมธรรมชาติิมาแต่่โบราณ คืือ การทำำ�ให้้ดิินสมบููรณ์์ พืืชก็็จะดึึงสารอาหารในดินิ ไปเลี้ย� ง ให้้พืืชเติบิ โตต่่อ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 36

การห่่มดิิน แห้้งชามน้ำ��ำ ชาม “การห่่มดิิน” ทำำ�ได้้โดยการนำำ�วััสดุุธรรมชาติิที่่�ย่่อยสลายได้้ เช่่น ฟาง ต้้นกก เปลืือกข้้าวโพด ใบหญ้้า เศษใบไม้้ มาคลุุมหน้้าดิินเพื่่�อช่่วยเก็็บรัักษาความชื้้�นในดิินและ ช่่วยเพิ่่�มอิินทรีีย์ว์ ัตั ถุุ เพิ่่�มอาหารให้้จุลุ ิินทรีีย์์ในดิิน ส่ว่ น “แห้้งชามน้ำ�ำ�ชาม” เป็น็ การใช้้ปุ๋๋�ยหมััก แห้้งโรยให้้ทั่่�วบริิเวณที่่�ห่่มดิิน แล้้วรดด้้วยปุ๋๋�ยหมัักน้ำำ��หรืือน้ำำ��หมัักสมุุนไพรรสจืืด เพื่่อ� ช่่วยเร่่ง ขบวนการย่อ่ ยสลายและเพิ่่�มจุุลินิ ทรีีย์ใ์ นดิิน โดยธรรมชาติขิ องต้้นไม้้ส่ว่ นมาก จะแตกรากอ่อ่ นก่อ่ น แล้้วตั้ง�้ ใบขึ้้น� เป็น็ พุ่่�มเมื่อ� เข้้าฤดููฝน ก็็แตกใบอ่่อนและกิ่�งก้้าน เมื่�อเข้้าฤดููหนาวก็ส็ ลััดใบออกเพื่่อ� ห่ม่ ดินิ คลายความอุ่่�นไว้้ในดินิ พร้้อม เก็็บรัักษาความชื้้�น ดิินจึึงไม่่แห้้งแม้้จะมีีลมหนาว น้ำำ��จะระเหยจากดิินมาติิดที่่�ใบไม้้ที่่�ห่่มดิินไว้้ เกิดิ ความชื้้�นและราขาว ซึ่ง�่ ราขาวช่่วยในการย่่อยสลาย รากต้้นไม้้ก็็มีีอาหาร แต่ป่ ัจั จุบุ ันั วิถิ ีีของคนเราเปลี่ย�่ นไป ต้้องกวาดใบไม้้นำ�ำ ไปเผาเพราะกลัวั เชื้อ�้ โรค กลัวั เชื้อ�้ รา กลัวั รก กลัวั แมลงและสัตั ว์ม์ ีีพิษิ จึงึ ตามมาด้้วยการใช้้ยาฆ่่าแมลง เมื่ �อเข้้าสู่�หน้้าหนาวอากาศแห้้ง น้ำำ��ระเหยไปหมดเพราะไม่่มีีอะไรห่่มดิินไว้้ทำำ�ให้้เกิิดความแห้้งแล้้งจึงึ แก้้ด้้วยการติดิ สปริงิ เกอร์์ ต้้องซื้้�อเครื่�องสููบน้ำำ�� ซื้้�อปุ๋๋�ยเคมีี ซึ่่�งปุ๋๋�ยอาจทำำ�ให้้ใบพืืชกลายเป็็นสีีเขีียวสดภายในเวลารวดเร็็ว แต่ห่ ากเทีียบคุณุ ภาพและปริมิ าณของผลผลิติ แล้้ว พืืชที่โ�่ ตด้้วยวิิธีีธรรมชาติิกลัับให้้ผลดีีกว่า่ มาก เช่่น ข้้าวธรรมชาติแิ ท้้ ได้้น้ำ��ำ ฝนน้ำำ��ขี้้�ปลาขี้ก�ุ้�งในนา จะมีีน้ำำ�� หนักั ข้้าว 12 กก. ต่อ่ ถััง ขณะที่ข่� ้้าว ที่�่ใช้้ปุ๋๋ย� เคมีีจะได้้เพีียง 10 กก. ต่่อถังั และมีีแนวโน้้มที่ต�่ ้้องใช้้ปุ๋๋�ยมากขึ้�น ๆ ในปีตี ่อ่ ๆ ไปแต่่กลับั ได้้ผลผลิิตที่ล�่ ดลงเรื่�อย ๆ มีีการทดลองเปรีียบเทีียบผัักที่�ป่ ลููกแตกต่า่ งกันั 3 วิิธีี เมื่อ� นำำ�ไปแช่น่ ้ำำ��ทิ้้�งไว้้ จะพบว่า่ ผักั ไฮโดรโปนิกิ ส์จ์ ะเน่า่ กลายเป็น็ สีีดำ�ำ เละไปในน้ำ��ำ ผักั เคมีีจะเหี่ย�่ วแต่ไ่ ม่เ่ น่า่ เละแบบไฮโดรโปนิกิ ส์์ ส่ว่ นผักั แบบกสิกิ รรมธรรมชาติิ เมื่อ� แช่น่ ้ำ��ำ กลับั สดชื่น� มีีชีีวิติ ใหม่่ นี่ค�่ ืือความมหัศั จรรย์ข์ องธรรมชาติิ บ้้านเรามีีภููมิอิ ากาศที่เ�่ หมาะสมกับั การเจริญิ เติบิ โตของจุลุ ินิ ทรีีย์์ ซึ่ง�่ เป็น็ ตัวั ช่ว่ ยสร้้างความอุดุ มสมบููรณ์์ ของดิินจากการย่่อยสลายอินิ ทรีียวััตถุตุ ่า่ ง ๆ ในดิิน เมื่�อดินิ สมบููรณ์์ ก็็จะเลี้ �ยงต้้นไม้้ให้้เติิบโต มีีดอกผลเป็น็ อาหารให้้คน ความอดอยากต่า่ ง ๆ จะไม่เ่ กิดิ ขึ้น� เลยหากเราเข้้าใจหลักั การเพาะปลููก หลักั การสร้้างสังั คมพืืช สร้้างสังั คมสัตั ว์์ และความเข้้าใจหลักั นิยิ ามทั้้ง� 5 ซึ่ง�่ จะกล่า่ วถึงึ ในบทต่อ่ ไป กสิกิ รรมธรรมชาติิ 37

‘เกษตรกรรม’ กับั ‘กสิิกรรม’ คำ�ำ ว่่ากสิิกรรม แปลว่่าการเพาะปลููกไถหว่่าน เป็็นอารายธรรมของการพัฒั นาการผลิิต สร้้างสรรค์์ และแบ่่งปัันกันั ส่่วนเกษตรกรรม แปลว่า่ กิิจกรรมเพื่่อ� ความร่ำำ�� รวย (รากศััพท์์ เกษตร แปลว่า่ รวย) เราจึงึ แปล Agriculture ว่า่ มั่ง� คั่ง� ร่ำ�ำ�รวย โดยลอกเลีียนความหมายจากวััฒนธรรม ตะวันั ตก เพราะผู้ด�ูู้แลการเพาะปลููกในเมืืองหนาวจะรวยมาก มีีที่ด�่ ินิ เป็น็ พันั เป็น็ หมื่น� ไร่่ มีีเครื่อ� งจักั ร ที่ช�่ ่ว่ ยให้้ทำ�ำ พืืชไร่ไ่ ด้้หลายหมื่น� ไร่่ ใช้้คนขับั เครื่อ� งจักั รคนเดีียวเพื่่อ� เก็บ็ ผลผลิติ เป็น็ พันั ไร่่ มีีระบบวางท่อ่ อัตั โนมัตั ิติ ่า่ งๆฉีีดปุ๋๋ย� ด้้วยเครื่อ� งยิงิ เจ็ท็ เข้้าท่อ่ น้ำ��ำ เหล่า่ นี้้ค� ืือวิถิ ีีเกษตรกรรมแต่ก่ สิกิ รรมนั้้น� ต่า่ งออกไป เราใช้้คนเดินิ หว่า่ นไถ ทำ�ำ งานกับั ควาย ทำ�ำ งานร่ว่ มกันั เป็น็ สังั คม แลกเปลี่ย�่ นแรงงานกันั ด้้วยการลงแขก ลงขันั แต่เ่ มื่อ� ชาวนาส่ง่ ลููกไปเรีียนสููง ๆ พอกลับั บ้้านมาก็อ็ ยากทำ�ำ ให้้เกษตรกรไทยเป็น็ เหมืือนฝรั่ง� เพราะเห็็นว่า่ วิถิ ีีดั้้�งเดิมิ นั้้น� เชย ล้้าสมัยั ซึ่่ง� ลืืมไปว่า่ บ้้านเราผลิิตเครื่อ� งจักั รไม่เ่ ป็น็ ดููแลซ่อ่ มแซม เครื่อ� งจักั รเองไม่่ได้้ น้ำ�ำ�มัันที่�่ต้้องใช้้เป็น็ เชื้อ�้ เพลิิง ก็็ต้้องซื้อ�้ หามาทั้้�งหมด ชาวนาที่่�เริ่ม� ทำ�ำ งานด้้วย เครื่อ� งจัักรจึึงต้้องเริ่ม� ด้้วยการเป็น็ หนี้้� ตัวั ห้ำ�ำ�ตัวั เบียี น การจััดการแมลงด้้วยระบบนิิเวศที่่�สมดุุล ในปััจจุุบัันมีีการใช้้สารเคมีีกำำ�จััดศััตรููพืืชกัันอย่่างแพร่่หลาย ทำำ�ให้้เกิิดสารพิิษตกค้้าง ก่อ่ ให้้เกิดิ ผลเสีียต่อ่ สุขุ ภาพของเกษตรกรผู้ใ�้ ช้้และผู้บ�้ ริโิ ภค อีีกทั้้ง� ยังั ตกค้้างในสิ่่ง� แวดล้้อม ทั้้ง� ในน้ำ��ำ ดินิ และอากาศ ทำำ�ให้้ระบบนิิเวศถููกทำ�ำ ลาย ซึ่่ง� เป็น็ สิ่่ง� ที่�่ไม่่สอดคล้้องกัับหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิ กสิกิ รรมธรรมชาติิ 38

ที่ย�่ ึดึ การสร้้างระบบนิเิ วศให้้สมดุลุ ใช้้ธรรมชาติดิ ููแลจัดั การธรรมชาติิ เช่น่ การใช้้สารสกัดั สมุนุ ไพร มาควบคุมุ แมลงศัตั รููพืืช การปลููกดอกไม้้เพื่่อ� ล่อ่ แมลงกินิ แมลงศัตั รููพืืชเพื่่อ� สร้้างสมดุลุ โดยเรีียกว่า่ ตััวห้ำ��ำ (Predator) มาจากคำ�ำ ว่า่ ห้ำำ��หั่่น� และตััวเบีียน (Parasite) ซึ่่ง� มาจากคำ�ำ ว่า่ เบีียดเบีียน ตามปกติแิ ล้้วแมลงตัวั ห้ำ��ำ ตัวั เบีียนจะมีีอยู่�สมดุลุ ตามธรรมชาติิ แต่ก่ ารใช้้สารเคมีีฆ่า่ แมลง สร้้างผลกระทบต่อ่ วงจรชีีวิิตของแมลง ทั้้ง� ตัวั ห้ำ�ำ�ตััวเบีียนจึงึ ลดลง ทำำ�ให้้เกษตรกรต้้องเผชิญิ กัับ ผลร้้ายของแมลงศััตรููพืืชและโรคพืืชระบาด จุุดเริ่�มต้้นของหลัักกสิิกรรมธรรมชาติิ จึึงมุ่�งไปที่่� “การเลิกิ ใช้้สารเคมีี”โดยสิ้น� เชิงิ หันั มา“ห่ม่ ดินิ แห้้งชามน้ำ��ำ ชาม”เพื่่อ� เป็น็ การ“คืืนชีีวิติ ให้้แผ่น่ ดินิ ” อีีกครั้ ง� ตัวั อย่า่ งของการใช้้แมลงตัวั ห้ำ��ำ ตัวั เบีียนกำ�ำ จัดั แมลงศัตั รููพืืช ได้้แก่่ การใช้้ด้้วงเต่า่ ลายทำ�ำ ลาย เพลี้ย� แป้ง้ และเพลี้ย� อ่อ่ นในสวนส้้ม ซึ่ง�่ อาจารย์ย์ ักั ษ์เ์ คยทำ�ำ วิจิ ัยั ที่ศ�่ ููนย์ก์ สิกิ รรมธรรมชาติมิ าบเอื้อ�้ ง พบว่า่ ด้้วงเต่่าลาย 1 ตััว สามารถกินิ เพลี้ย� อ่อ่ นได้้มากถึึง 62 ตัวั หรืือแมลงช้้างปีีกใสซึ่ง�่ ช่่วยกำำ�จััด เพลี้ย� อ่อ่ นและมดได้้ดีี จนมีีการผลิติ เป็น็ ไข่แ่ มลงเพื่่อ� จำ�ำ หน่า่ ยให้้เกษตรกรนำ�ำ ไปวางในสวนให้้ช่ว่ ย กำ�ำ จัดั แมลงศััตรููพืืช เป็็นต้้น ตัวั ห้ำ�ำ� (Predator) ตััวเบีียน (Parasite) แมลงตัวั ห้ำ��ำ หมายถึงึ แมลงที่ก�่ ินิ แมลงเป็น็ อาหาร แมลงตัวั เบีียนเป็น็ ศัตั รููตามธรรมชาติขิ องแมลง ได้้แก่่ มวนเพชฌฆาต มวนเขีียวดููดไข่่ ศััตรููพืืชหลายชนิิด ได้้แก่่ แมลงวัันตาโต มวนจิงิ โจ้้น้ำ�ำ� มวนพิิฆาต ด้้วงดิิน ด้้วงเต่่า แมลงวันั ก้้นขบ แตนเบีียนไข่่ แตนเบีียนไข่่ผีีเสื้อ้� ด้้วงก้้นกระดก แมงมุุม แมลงช้้างปีีกใส หนอนห่อ่ ใบข้้าว แตนเบีียนชนิิดต่่าง ๆ แมลงปอ มดคัันไฟ ตั๊�กแตนบางชนิิด ลักั ษณะสำำ�คัญั ลักั ษณะสำำ�คััญ 1. ส่ว่ นมากจะมีีขนาดที่ใ�่ หญ่แ่ ละแข็ง็ แรงกว่า่ 1. อาศััยกิินเหยื่่�อจากภายนอกหรืือภายใน เหยื่ อ� โดยอาศัยั กินิ ในลักั ษณะนี้อ� ย่า่ งน้้อยระยะหนึ่ง� 2. ส่ว่ นมากจะกัดั กินิ ตัวั เหยื่อ� ของวงจรชีีวิติ หรืืออาจนานตลอดวงจรชีีวิติ 2. ตัวั เบีียนมีีขนาดเล็ก็ กว่า่ เหยื่อ� มาก ส่ว่ นใหญ่่ ทำ�ำ ให้้เหยื่อ� ตายทันั ทีี เหยื่�อ 1 ตััว จะมีีตัวั เบีียนอาศัยั อยู่�หลายตัวั 3. ตััวห้ำำ��สามารถกิินเหยื่อ� ได้้อย่า่ งน้้อย 1 ตััว 3. ตัวั เบีียนจะค่อ่ ยๆอาศัยั ดููดอาหารจากเหยื่อ� อย่า่ งช้้า ๆ และทำ�ำ ให้้เหยื่อ� ตายเมื่อ� ตัวั เบีียน ในแต่่ละมื้�อ้ เจริญิ เติบิ โตเต็ม็ ที่แ่� ล้้ว 4. ตัวั ห้ำ�ำ�จะอาศััยอยู่�คนละที่่ก� ับั แมลงที่�่เป็น็ 4. มีีเหยื่ �อเพีียงตััวเดีียวตลอดระยะเวลาการ เหยื่�อ และจะออกหาอาหารในที่ต�่ ่า่ ง ๆ กันั ในแต่ล่ ะมื้อ�้ เจริญิ เติิบโตของตััวเบีียน กสิิกรรมธรรมชาติิ 39