NGỮ VĂN 12 TẬP 2

®Æng ®øc siªu (T¸i b¶n lÇn thø m−êi hai) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam  Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. 012020/CXBIPH/623869/GD M· sè : CH212T0

Vî chång A Phñ T« hoμi (TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc cuéc sèng cùc nhôc, tèi t¨m vμ qu¸ tr×nh ®ång bμo c¸c d©n téc vïng cao T©y B¾c vïng lªn tù gi¶i phãng khái ¸ch ¸p bøc, k×m kÑp cña bän thùc d©n vμ chóa ®Êt thèng trÞ.  ThÊy ®−îc nghÖ thuËt trÇn thuËt linh ho¹t, lêi v¨n tinh tÕ, giμu chÊt th¬ vμ ®Ëm mμu s¾c d©n téc cña t¸c phÈm ; nh÷ng ®ãng gãp cña nhμ v¨n trong viÖc kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt, sù tinh tÕ trong diÔn t¶ cuéc sèng néi t©m, së tr−êng quan s¸t nh÷ng nÐt riªng vÒ phong tôc, tËp qu¸n vμ lèi sèng cña ng−êi M«ng. TiÓu dÉn T« Hoμi (1920  2014), tªn khai sinh lμ NguyÔn Sen, quª néi ë thÞ trÊn Kim Bμi, huyÖn Thanh Oai, tØnh Hμ §«ng (nay thuéc Hμ Néi), nh−ng sinh ra vμ lín lªn ë quª ngo¹i  lμng NghÜa §«, thuéc phñ Hoμi §øc, tØnh Hμ §«ng (nay lμ ph−êng NghÜa §«, quËn CÇu GiÊy, Hμ Néi) trong mét gia ®×nh thî thñ c«ng. Thêi trÎ, «ng ®· ph¶i l¨n lén kiÕm sèng b»ng nhiÒu nghÒ, nh− lμm gia s− d¹y kÌm trÎ, b¸n hμng, lμm kÕ to¸n hiÖu bu«n,... vμ nhiÒu khi thÊt nghiÖp. T« Hoμi b−íc vμo con ®−êng v¨n häc b»ng mét sè bμi th¬ cã tÝnh chÊt l·ng m¹n vμ mét cuèn truyÖn võa, viÕt theo d¹ng vâ hiÖp, nh−ng råi «ng nhanh chãng chuyÓn sang v¨n xu«i hiÖn thùc vμ ®−îc chó ý ngay tõ nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay, trong ®ã cã DÕ MÌn phiªu l−u kÝ. N¨m 1943, «ng gia nhËp Héi V¨n ho¸ cøu quèc. Trong kh¸ng chiÕn T« Hoμi chèng thùc d©n Ph¸p, «ng lμm b¸o vμ ho¹t ®éng v¨n nghÖ ë ViÖt B¾c. Sau h¬n s¸u m−¬i n¨m lao ®éng nghÖ thuËt, «ng ®· cã gÇn 200 ®Çu s¸ch thuéc nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau : truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÝ, tù truyÖn, tiÓu luËn vμ kinh nghiÖm s¸ng t¸c. ¤ng lμ mét nhμ v¨n lín, cã sè l−îng t¸c phÈm ®¹t kØ lôc trong v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam. 3

S¸ng t¸c cña «ng thiªn vÒ diÔn t¶ nh÷ng sù thËt cña ®êi th−êng. Theo «ng : “ViÕt v¨n lμ mét qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®Ó nãi ra sù thËt. §· lμ sù thËt th× kh«ng tÇm th−êng, cho dï ph¶i ®Ëp vì nh÷ng thÇn t−îng trong lßng ng−êi ®äc.”(1). ¤ng cã vèn hiÓu biÕt phong phó, s©u s¾c vÒ phong tôc, tËp qu¸n cña nhiÒu vïng kh¸c nhau trªn ®Êt n−íc ta. ¤ng còng lμ nhμ v¨n lu«n hÊp dÉn ng−êi ®äc bëi lèi trÇn thuËt hãm hØnh, sinh ®éng cña ng−êi tõng tr¶i, vèn tõ vùng giμu cã  nhiÒu khi rÊt b×nh d©n vμ th«ng tôc, nh−ng nhê c¸ch sö dông ®¾c ®Þa vμ tμi ba nªn cã søc l«i cuèn, lay ®éng ng−êi ®äc. N¨m 1996 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. T¸c phÈm chÝnh : DÕ MÌn phiªu l−u kÝ (truyÖn, 1941), O chuét (tËp truyÖn, 1942), Quª ng−êi (tiÓu thuyÕt, 1942), Nhμ nghÌo (tËp truyÖn ng¾n, 1944), TruyÖn T©y B¾c (tËp truyÖn, 1953), MiÒn T©y (tiÓu thuyÕt, 1967), C¸t bôi ch©n ai (håi kÝ, 1992), ChiÒu chiÒu (tù truyÖn, 1999), Ba ng−êi kh¸c (tiÓu thuyÕt, 2006). TruyÖn ng¾n Vî chång A Phñ (1952) in trong tËp TruyÖn T©y B¾c, ®−îc tÆng gi¶i NhÊt  Gi¶i th−ëng Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1954  1955, sau h¬n nöa thÕ kØ, ®Õn nay vÉn gi÷ gÇn nh− nguyªn vÑn gi¸ trÞ vμ søc thu hót ®èi víi nhiÒu thÕ hÖ ng−êi ®äc. V¨n b¶n Ai ë xa vÒ, cã viÖc vμo nhμ thèng lÝ(2) P¸ Tra th−êng tr«ng thÊy cã mét c« con g¸i ngåi quay sîi gai bªn t¶ng ®¸ tr−íc cöa, c¹nh tμu ngùa(3). Lóc nμo còng vËy, dï quay sîi, th¸i cá ngùa, dÖt v¶i, chÎ cñi hay ®i câng n−íc d−íi khe suèi lªn, c« Êy còng cói mÆt, mÆt buån r−êi r−îi. Ng−êi ta th−êng nãi : nhμ P¸ Tra lμm thèng lÝ, ¨n cña d©n nhiÒu, ®ån T©y l¹i cho muèi vÒ b¸n, giμu l¾m, nhμ cã nhiÒu n−¬ng, nhiÒu b¹c, nhiÒu thuèc phiÖn nhÊt lμng. ThÕ th× con g¸i nã cßn bao giê ph¶i xem c¸i khæ mμ biÕt khæ, mμ buån. Nh−ng råi hái ra míi râ c« Êy kh«ng ph¶i con g¸i nhμ P¸ Tra : c« Êy lμ vî A Sö, con trai thèng lÝ P¸ Tra. C« MÞ vÒ lμm d©u nhμ P¸ Tra ®· mÊy n¨m. Tõ n¨m nμo, c« kh«ng nhí, còng kh«ng ai nhí. Nh−ng ng−êi nghÌo ë Hång Ngμi th× vÉn cßn kÓ l¹i c©u chuyÖn MÞ vÒ lμm ng−êi nhμ quan thèng lÝ. Ngμy x−a, bè MÞ lÊy mÑ MÞ kh«ng cã ®ñ tiÒn c−íi, ph¶i ®Õn vay nhμ thèng lÝ, bè cña thèng lÝ P¸ Tra b©y giê. Mçi n¨m ®em nép l·i cho chñ nî mét n−¬ng ng«. §Õn tËn khi hai vî chång vÒ giμ råi mμ còng ch−a tr¶ ®−îc nî. Ng−êi vî chÕt, còng ch−a tr¶ hÕt nî. (1) T« Hoμi tr¶ lêi pháng vÊn cña b¸o An ninh thÕ giíi, ngμy 29  7  2007. (2) Thèng lÝ : ng−êi cai qu¶n mét vïng b¶n lμng miÒn nói cña ng−êi MÌo (nay gäi lμ M«ng) tr−íc C¸ch m¹ng, t−¬ng tù nh− ph×a cña ng−êi Th¸i, ch¸nh tæng ë miÒn xu«i. (3) Tμu ngùa : chuång ngùa. 4

Cho tíi n¨m Êy MÞ ®· lín, MÞ lμ con g¸i ®Çu lßng. Thèng lÝ P¸ Tra ®Õn b¶o bè MÞ :  Cho tao ®øa con g¸i nμy vÒ lμm d©u th× tao xo¸ hÕt nî cho. ¤ng l·o nghÜ n¨m nμo còng ph¶i tr¶ mét n−¬ng ng« cho ng−êi ta, th× tiÕc ng«, nh−ng còng l¹i th−¬ng con qu¸. ¤ng ch−a biÕt nãi thÕ nμo th× MÞ b¶o bè r»ng :  Con nay ®· biÕt cuèc n−¬ng lμm ng«, con ph¶i lμm n−¬ng ng« gi¶ nî thay cho bè. Bè ®õng b¸n con cho nhμ giμu. §Õn TÕt n¨m Êy, TÕt th× vui ch¬i, trai g¸i ®¸nh pao(1), ®¸nh quay råi ®ªm ®ªm rñ nhau ®i ch¬i. Nh÷ng nhμ cã con g¸i th× bè mÑ kh«ng thÓ ngñ ®−îc v× tiÕng chã sña. Suèt ®ªm, con trai ®Õn nhμ ng−êi m×nh yªu, ®øng thæi s¸o xung quanh v¸ch. Trai ®Õn ®øng nh½n c¶ ch©n v¸ch ®Çu buång MÞ. Mét ®ªm khuya, MÞ nghe tiÕng gâ v¸ch. TiÕng gâ v¸ch hß hÑn cña ng−êi yªu. MÞ håi hép lÆng lÏ qu¬ tay lªn th× gÆp hai ngãn tay l¸ch vμo khe gç, sê mét ngãn thÊy cã ®eo nhÉn. Ng−êi yªu cña MÞ th−êng ®eo nhÉn ngãn tay Êy. MÞ bÌn nhÊc tÊm v¸ch gç. Mét bμn tay d¾t MÞ b−íc ra. MÞ võa b−íc ra, lËp tøc cã mÊy ng−êi choμng ®Õn, nhÐt ¸o vμo miÖng MÞ råi bÞt m¾t, câng MÞ ®i. S¸ng h«m sau, MÞ míi biÕt m×nh ®ang ngåi trong nhμ thèng lÝ P¸ Tra. Hä nhèt MÞ vμo buång. Ngoμi v¸ch kia, tiÕng nh¹c sinh tiÒn(2) cóng ma ®−¬ng rËp rên nh¶y móa. Trong khi ®ã, A Sö ®Õn nhμ bè MÞ. A Sö nãi :  T«i ®· c−íp ®−îc con g¸i bè lμm vî, t«i ®em vÒ cóng tr×nh ma nhμ t«i råi, b©y giê t«i ®Õn tr×nh cho bè biÕt. TiÒn b¹c ®Ó c−íi th× bè t«i b¶o ®· ®−a c¶ cho bè råi(3). Råi A Sö vÒ. ¤ng l·o nhí ngay c©u nãi cña thèng lÝ P¸ Tra d¹o tr−íc : cho con g¸i vÒ nhμ thèng lÝ P¸ Tra th× ®−îc trõ nî. Chao «i ! ThÕ lμ cha mÑ ¨n b¹c(4) cña nhμ giμu tõ kiÕp tr−íc, b©y giê ng−êi ta b¾t b¸n con trõ nî. Kh«ng thÓ lμm thÕ nμo kh¸c ®−îc råi ! (1) §¸nh pao : trß ch¬i cña thanh niªn miÒn nói trong nh÷ng ngμy TÕt hoÆc lÔ héi. Nam n÷ chia lμm hai bªn, võa tung pao cho nhau võa ca h¸t, gièng nh− h¸t giao duyªn ë miÒn xu«i. (2) Sinh tiÒn (cßn gäi lμ sªnh tiÒn hoÆc sanh tiÒn) : nh¹c cô thuéc bé gâ, ®−îc lμm b»ng hai m¶nh gç cã ®Ýnh c¸c ®ång tiÒn. (3) Theo phong tôc h«n nh©n cña ng−êi M«ng : ®−îc sù thuËn t×nh cña ng−êi con g¸i, ®Ó thÓ hiÖn t×nh yªu, sù m¹nh mÏ vμ quyÕt ®o¸n cña m×nh, ng−êi con trai cïng b¹n bÌ bÝ mËt “c−íp” c« g¸i mang vÒ nhμ m×nh, sau ®ã míi ®Õn tr×nh cho bè mÑ c« g¸i biÕt. Trong truyÖn, A Sö nh©n c¬ héi MÞ ra gÆp ng−êi yªu ®· tæ chøc b¾t cãc c« vÒ lμm vî ®Ó trõ nî. (4) ¨n b¹c : ¨n tiÒn b¹c ; ë ®©y muèn nãi ®Õn viÖc bè MÞ ®· vay tiÒn cña bè thèng lÝ P¸ Tra mμ kh«ng tr¶ ®−îc. 5

Cã ®Õn hμng mÊy th¸ng, ®ªm nμo MÞ còng khãc. Mét h«m, MÞ trèn vÒ nhμ, hai trßng m¾t cßn ®á hoe. Tr«ng thÊy bè, MÞ quú l¹y, óp mÆt xuèng ®Êt, nøc në. Bè MÞ còng khãc, ®o¸n biÕt lßng con g¸i :  Mμy vÒ l¹y chμo tao ®Ó mμy ®i chÕt ®Êy μ ? Mμy chÕt nh−ng nî tao vÉn cßn, quan l¹i b¾t tao tr¶ nî. Mμy chÕt råi th× kh«ng lÊy ai lμm n−¬ng ng« gi¶ ®−îc nî ng−êi ta, tao th× èm yÕu qu¸ råi. Kh«ng ®−îc, con ¬i ! MÞ chØ b−ng mÆt khãc. MÞ nÐm n¾m l¸ ngãn(1) xuèng ®Êt, n¾m l¸ ngãn MÞ ®· t×m h¸i trong rõng, MÞ vÉn giÊu trong ¸o. ThÕ lμ MÞ kh«ng ®μnh lßng chÕt. MÞ chÕt th× bè MÞ cßn khæ h¬n bao nhiªu lÇn b©y giê n÷a. MÞ ®μnh trë l¹i nhμ thèng lÝ. LÇn lÇn, mÊy n¨m qua, mÊy n¨m sau, bè MÞ chÕt. Nh−ng MÞ còng kh«ng cßn t−ëng ®Õn MÞ cã thÓ ¨n l¸ ngãn tù tö n÷a. ë l©u trong c¸i khæ, MÞ quen khæ råi. B©y giê th× MÞ t−ëng m×nh còng lμ con tr©u, m×nh còng lμ con ngùa, lμ con ngùa ph¶i ®æi ë c¸i tμu ngùa nhμ nμy ®Õn ë c¸i tμu ngùa nhμ kh¸c, ngùa chØ biÕt viÖc ¨n cá, biÕt ®i lμm mμ th«i. MÞ cói mÆt, kh«ng nghÜ ngîi n÷a, mμ lóc nμo còng chØ nhí ®i nhí l¹i nh÷ng viÖc gièng nhau, tiÕp nhau vÏ ra tr−íc mÆt, mçi n¨m mçi mïa, mçi th¸ng l¹i lμm ®i lμm l¹i : TÕt xong th× lªn nói h¸i thuèc phiÖn, gi÷a n¨m th× giÆt ®ay, xe ®ay, ®Õn mïa th× ®i n−¬ng bÎ b¾p, vμ dï lóc ®i h¸i cñi, lóc bung ng«, lóc nμo còng gμi mét bã ®ay trong c¸nh tay ®Ó t−íc thμnh sîi. Bao giê còng thÕ, suèt n¨m suèt ®êi nh− thÕ. Con ngùa, con tr©u lμm cßn cã lóc, ®ªm nã cßn ®−îc ®øng g·i ch©n, ®øng nhai cá, ®μn bμ con g¸i nhμ nμy th× vïi vμo viÖc lμm c¶ ®ªm c¶ ngμy. Mçi ngμy MÞ cμng kh«ng nãi, lïi lòi nh− con rïa nu«i trong xã cöa. ë c¸i buång MÞ n»m, kÝn mÝt, cã mét chiÕc cöa sæ mét lç vu«ng b»ng bμn tay. Lóc nμo tr«ng ra còng chØ thÊy tr¨ng tr¾ng, kh«ng biÕt lμ s−¬ng hay lμ n¾ng. MÞ nghÜ r»ng m×nh cø chØ ngåi trong c¸i lç vu«ng Êy mμ tr«ng ra, ®Õn bao giê chÕt th× th«i. Trªn ®Çu nói, c¸c n−¬ng ng«, n−¬ng lóa gÆt xong, ng« lóa ®· xÕp yªn ®Çy c¸c nhμ kho. TrÎ con ®i h¸i bÝ ®á, tinh nghÞch, ®· ®èt nh÷ng lÒu canh n−¬ng ®Ó s−ëi löa. ë Hång Ngμi ng−êi ta thμnh lÖ cø ¨n TÕt khi gÆt h¸i võa xong, kh«ng kÓ ngμy, th¸ng nμo. ¡n TÕt nh− thÕ cho kÞp lóc m−a xu©n xuèng th× ®i vì n−¬ng míi. Hång Ngμi n¨m Êy ¨n TÕt gi÷a lóc giã thæi vμo cá gianh vμng öng, giã vμ rÐt rÊt d÷ déi. (1) Ngãn : mét d¹ng c©y leo, hoa vμ qu¶ mμu vμng, l¸ mμu xanh, rÊt ®éc, ¨n chÕt ng−êi. 6

Nh−ng trong c¸c lμng MÌo §á, nh÷ng chiÕc v¸y hoa ®· ®em ra ph¬i trªn mám ®¸ xoÌ nh− con b−ím sÆc sì [...]. §¸m trÎ ®îi TÕt, ch¬i quay, c−êi Çm trªn s©n ch¬i tr−íc nhμ. Ngoμi ®Çu nói lÊp lã ®· cã tiÕng ai thæi s¸o rñ b¹n ®i ch¬i. MÞ nghe tiÕng s¸o väng l¹i, thiÕt tha bæi hæi. MÞ ngåi nhÈm thÇm bμi h¸t cña ng−êi ®ang thæi. Mμy cã con trai con g¸i råi Mμy ®i lμm n−¬ng Ta kh«ng cã con trai con g¸i Ta ®i t×m ng−êi yªu. TiÕng chã sña xa xa. Nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n ®· tíi. ë mçi ®Çu lμng ®Òu cã mét mám ®Êt ph¼ng lμm c¸i s©n ch¬i chung ngμy TÕt. Trai g¸i, trÎ con ra s©n ch¬i Êy tô tËp ®¸nh pao, ®¸nh quay, thæi s¸o, thæi khÌn vμ nh¶y. C¶ nhμ thèng lÝ P¸ Tra võa ¨n xong b÷a c¬m TÕt cóng ma. Xung quanh, chiªng ®¸nh Çm Ü, ng−êi èp ®ång(1) vÉn cßn nh¶y lªn xuèng, run bÇn bËt. Võa hÕt b÷a c¬m l¹i tiÕp ngay b÷a r−îu bªn bÕp löa. Ngμy TÕt, MÞ còng uèng r−îu. MÞ lÐn lÊy hò r−îu, cø uèng ùc tõng b¸t. Råi say, MÞ lÞm mÆt ngåi ®Êy nh×n mäi ng−êi nh¶y ®ång, ng−êi h¸t, nh−ng lßng MÞ th× ®ang sèng vÒ ngμy tr−íc. Tai MÞ v¨ng v¼ng tiÕng s¸o gäi b¹n ®Çu lμng. Ngμy tr−íc, MÞ thæi s¸o giái. Mïa xu©n nμy, MÞ uèng r−îu bªn bÕp vμ thæi s¸o. MÞ uèn chiÕc l¸ trªn m«i, thæi l¸ còng hay nh− thæi s¸o. Cã biÕt bao nhiªu ng−êi mª, ngμy ®ªm ®· thæi s¸o ®i theo MÞ. R−îu ®· tan lóc nμo. Ng−êi vÒ, ng−êi ®i ch¬i ®· v·n c¶. MÞ kh«ng biÕt, MÞ vÉn ngåi tr¬ mét m×nh gi÷a nhμ. M·i sau MÞ míi ®øng dËy, nh−ng MÞ kh«ng b−íc ra ®−êng ch¬i, mμ tõ tõ b−íc vμo buång. Ch¼ng n¨m nμo A Sö cho MÞ ®i ch¬i TÕt. MÞ còng ch¼ng buån ®i. BÊy giê MÞ ngåi xuèng gi−êng, tr«ng ra c¸i cöa sæ lç vu«ng mê mê tr¨ng tr¾ng. §· tõ n·y, MÞ thÊy ph¬i phíi trë l¹i, trong lßng ®ét nhiªn vui s−íng nh− nh÷ng ®ªm TÕt ngμy tr−íc. MÞ trÎ l¾m. MÞ vÉn cßn trÎ. MÞ muèn ®i ch¬i. Bao nhiªu ng−êi cã chång còng ®i ch¬i ngμy TÕt. (1) èp ®ång (nh− lªn ®ång) : mét nghi lÔ theo mª tÝn, ng−êi ta tin r»ng thÇn th¸nh hoÆc linh hån ng−êi ®· chÕt cã thÓ nhËp vμo ng−êi ngåi ®ång, råi qua ng−êi ngåi ®ång chØ b¶o, ph¸n truyÒn cho ng−êi sèng. 7

Huèng chi A Sö víi MÞ, kh«ng cã lßng víi nhau mμ vÉn ph¶i ë víi nhau ! NÕu cã n¾m l¸ ngãn trong tay lóc nμy, MÞ sÏ ¨n cho chÕt ngay, chø kh«ng buån nhí l¹i n÷a. Nhí l¹i, chØ thÊy n−íc m¾t øa ra. Mμ tiÕng s¸o gäi b¹n yªu vÉn löng l¬ bay ngoμi ®−êng. Anh nÐm pao, em kh«ng b¾t Em kh«ng yªu, qu¶ pao r¬i råi... Lóc Êy, A Sö võa ë ®©u vÒ, l¹i ®ang söa so¹n ®i ch¬i. A Sö thay ¸o míi, kho¸c thªm hai vßng b¹c vμo cæ råi bÞt c¸i kh¨n tr¾ng lªn ®Çu. Cã khi nã ®i mÊy ngμy mÊy ®ªm. Nã cßn muèn r×nh b¾t mÊy ng−êi con g¸i n÷a vÒ lμm vî. Còng ch¼ng bao giê MÞ nãi g×. B©y giê MÞ còng kh«ng nãi. MÞ ®Õn gãc nhμ, lÊy èng mì, x¾n mét miÕng bá thªm vμo ®Üa ®Ìn cho s¸ng. Trong ®Çu MÞ ®ang rËp rên tiÕng s¸o. MÞ muèn ®i ch¬i, MÞ còng s¾p ®i ch¬i. MÞ quÊn l¹i tãc, MÞ víi tay lÊy c¸i v¸y hoa v¾t ë phÝa trong v¸ch. A Sö ®ang s¾p b−íc ra, bçng quay l¹i, lÊy lμm l¹. Nã nh×n quanh, thÊy MÞ rót thªm c¸i ¸o. A Sö hái :  Mμy muèn ®i ch¬i μ ? MÞ kh«ng nãi. A Sö còng kh«ng hái thªm n÷a. A Sö b−íc l¹i, n¾m MÞ, lÊy th¾t l−ng trãi hai tay MÞ. Nã x¸ch c¶ mét thóng sîi ®ay ra trãi ®øng MÞ vμo cét nhμ. Tãc MÞ xo· xuèng, A Sö quÊn lu«n tãc lªn cét, lμm cho MÞ kh«ng cói, kh«ng nghiªng ®−îc ®Çu n÷a. Trãi xong vî, A Sö th¾t nèt c¸i th¾t l−ng xanh ra ngoμi ¸o råi A Sö t¾t ®Ìn, ®i ra, khÐp cöa buång l¹i. Trong bãng tèi, MÞ ®øng im lÆng, nh− kh«ng biÕt m×nh ®ang bÞ trãi. H¬i r−îu cßn nång nμn, MÞ vÉn nghe tiÕng s¸o ®−a MÞ ®i theo nh÷ng cuéc ch¬i, nh÷ng ®¸m ch¬i. “Em kh«ng yªu, qu¶ pao r¬i råi. Em yªu ng−êi nμo, em b¾t pao nμo...”. MÞ vïng b−íc ®i. Nh−ng tay ch©n ®au kh«ng cùa ®−îc. MÞ kh«ng nghe tiÕng s¸o n÷a. ChØ cßn nghe tiÕng ch©n ngùa ®¹p vμo v¸ch. Ngùa vÉn ®øng yªn, g·i ch©n, nhai cá. MÞ thæn thøc nghÜ m×nh kh«ng b»ng con ngùa. Chã sña xa xa. Chõng ®· khuya. Lóc nμy lμ lóc trai ®ang ®Õn bªn v¸ch lμm hiÖu, rñ ng−êi yªu dì v¸ch ra rõng ch¬i. MÞ nÝn khãc, MÞ l¹i båi håi. C¶ ®ªm Êy MÞ ph¶i trãi ®øng nh− thÕ. Lóc th× kh¾p ng−êi bÞ d©y trãi thÝt l¹i, ®au nhøc. Lóc l¹i nång nμn tha thiÕt nhí. H¬i r−îu to¶. TiÕng s¸o. TiÕng chã sña xa xa. MÞ lóc mª, lóc tØnh. Cho tíi khi trêi tang t¶ng råi kh«ng biÕt s¸ng tõ bao giê. 8

MÞ bμng hoμng tØnh. Buæi s¸ng ©m s©m trong c¸i nhμ gç réng. V¸ch bªn còng im ¾ng. Kh«ng nghe tiÕng löa rÐo trong lß nÊu lîn(1). Kh«ng mét tiÕng ®éng. Kh«ng biÕt bªn buång quanh ®Êy, c¸c chÞ vî anh, vî chó cña A Sö cã cßn ë nhμ, kh«ng biÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®μn bμ khèn khæ sa vμo nhμ quan ®· ®−îc ®i ch¬i hay lμ hä còng ®ang ph¶i trãi nh− MÞ. MÞ kh«ng thÓ biÕt. §êi ng−êi ®μn bμ lÊy chång nhμ giμu ë Hång Ngμi th× mét ®êi con ng−êi chØ biÕt ®i theo ®u«i con ngùa cña chång(2). MÞ chît nhí l¹i c©u chuyÖn ng−êi ta vÉn kÓ : ®êi tr−íc, ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra cã mét ng−êi trãi vî trong nhμ ba ngμy råi ®i ch¬i, khi vÒ nh×n ®Õn th× vî chÕt råi. Nhí thÕ, MÞ sî qu¸, MÞ cùa quËy, xem m×nh cßn sèng hay chÕt. Cæ tay, ®Çu, b¾p ch©n bÞ d©y trãi siÕt l¹i, ®au døt tõng m¶nh thÞt. Cã tiÕng x«n xao phÝa ngoμi, råi mét ®¸m ®«ng vμo nhμ. Thèng lÝ P¸ Tra xuèng ngùa, cho thÞ sèng (mét chøc viÖc ®i hÇu thèng lÝ nh− ng−êi lμm mâ thêi tr−íc) d¾t ngùa vμo tμu. Nghe nh− bän hä cã khiªng theo con lîn, hoÆc mét ng−êi ph¶i trãi, võa vÊt huþch xuèng ®Êt, cø thë phÌ phÌ. A Sö chÖnh cho¹ng vμo buång. ¸o nã r¸ch to¹c mét m¶nh vai. C¸i kh¨n xÐo tr¾ng loang læ ®Çy m¸u, sôp xuèng quanh tr¸n. A Sö n»m l¨n ra gi−êng. L¸t sau, thèng lÝ P¸ Tra b−íc vμo. Theo sau thèng lÝ lμ mét lò thèng qu¸n (mét chøc viÖc nh− phã lÝ), xÐo ph¶i (nh− tr−ëng th«n) vμ mét bän thÞ sèng vÉn th−êng ra vμo hÇu h¹, ¨n thÞt uèng r−îu, hót thuèc phiÖn nhμ thèng lÝ. Cã ng−êi bÊy giê míi nh×n thÊy MÞ ph¶i trãi ®øng trong cét. Nh−ng còng kh«ng ai ®Ó ý, hä xóm c¶ l¹i quanh gi−êng A Sö. P¸ Tra, tay vÉn cÇm c¸i roi ngùa, l¹i tõ tõ ®i ra. MÞ nh¾m m¾t l¹i, kh«ng d¸m nh×n. MÞ chØ nghe h×nh nh− cã tiÕng bè chång gäi ra ngoμi. MÞ hÐ nh×n ra, thÊy chÞ d©u b−íc vμo. Ng−êi chÞ d©u Êy ch−a giμ, nh−ng c¸i l−ng quanh n¨m ph¶i ®eo thå nÆng qu¸, ®· cßng r¹p xuèng. Ng−êi chÞ d©u ®Õn cëi trãi cho MÞ. Sîi d©y gai d−íi b¾p ch©n võa láng ra, MÞ ng· sôp xuèng. ChÞ d©u nãi khÏ vμo tai MÞ :  MÞ ! §i h¸i thuèc cho chång mμy. MÞ quªn c¶ ®au, ®øng lªn. Nh−ng kh«ng nhÝch ch©n lªn ®−îc, MÞ ph¶i «m vai chÞ d©u, hai ng−êi khæ së d×u nhau b−íc ra. Trong khi ®i vμo rõng t×m l¸ thuèc, MÞ nghe chÞ d©u nãi l¹i, míi biÕt chuyÖn A Sö ®i ch¬i bÞ ®¸nh vì ®Çu. (1) Lß nÊu lîn : lß nÊu thøc ¨n cho lîn. (2) Theo phong tôc cña ng−êi M«ng, ë nh÷ng nhμ kh¸ gi¶, ng−êi chång ®i xa th−êng c−ìi ngùa, vî ®i bé theo sau hoÆc d¾t ngùa cho chång. 9

Nöa ®ªm qua, A Sö vμo lμng t×m ®Õn ®¸m ch¬i cã tiÕng s¸o, tiÕng khÌn. NhiÒu trai lμng Êy vμ c¸c lμng kh¸c ®· tíi, ch¬i quay, thæi s¸o suèt ngμy, chËp tèi võa xong chÇu r−îu trong nhμ, b©y giê vÉn cßn ch−a chÞu tan vÒ. Lóc A Sö vμ chóng b¹n kÐo ®Õn th× kh«ng cßn ai ch¬i trong nhμ n÷a, v× bè mÑ vμ ng−êi trong nhμ Êy ®· ®i ngñ. Nh−ng ng−êi ra ng−êi vμo cßn dËp d×u quanh ngâ. A Sö ®øng ngoμi, tøc l¾m. Nã bμn víi mét lò kh¸c, do¹ ®¸nh bän con trai l¹ vÉn b¸m quanh nhμ ®· khiÕn cho bän A Sö bÞ v−íng kh«ng thÓ vμo ®−îc. Bän A Sö nÐm ®¸ vμo v¸ch. ¤ng bè trong nhμ ra chöi. Bän A Sö vÉn nÐm. ¤ng l·o kh«ng d¸m ra n÷a, liÒn vμo trong cöa, b¾n ra hai ph¸t sóng. ThÕ lμ tan nh÷ng ®¸m hÑn. Nh−ng còng ch−a ng−êi trai nμo chÞu vÒ. Hä l¹i t¶n vμo c¸c nhμ quen trong xãm. §Ó ®îi s¸ng mai l¹i lªn s©n ®¸nh pao víi con g¸i trong xãm. Bän A Sö còng kh«ng chÞu ®Ó c¸nh kia yªn. S¸ng sím, khi hä võa kÐo ra ®Çu ngâ, bÌ lò b¹n A Sö ®· kÐo ®Õn g©y sù. A Sö ®i tr−íc, n¹m vßng b¹c ë cæ rñ xuèng nh÷ng tua chØ xanh ®á mμ chØ riªng con c¸i nhμ quan trong lμng míi ®−îc ®eo. A Sö hïng hæ b−íc ra. Bän kia ®øng dån c¶ l¹i, x«n xao :  Lò ph¸ ®¸m ta ®ªm qua ®©y råi.  A Phñ ®©u ? A Phñ ®¸nh chÕt nã ®i ! Mét ng−êi to lín ch¹y vôt ra vung tay nÐm con quay rÊt to vμo mÆt A Sö. Con quay gç ng¸t l¨ng vμo gi÷a mÆt. Nã võa kÞp b−ng tay lªn, A Phñ ®· xéc tíi, n¾m c¸i vßng cæ, kÐo dËp ®Çu xuèng, xÐ vai ¸o, ®¸nh tíi tÊp. Ng−êi lμng nghe tiÕng hß hÐt ®æ ra. ThÊy vËy, bän trai lμng l¹ t¶n hÕt lªn rõng. MÊy ng−êi ®uæi ®ãn ®Çu A Phñ. A Phñ bÞ b¾t sèng, trãi g« ch©n tay l¹i. Võa lóc thèng lÝ P¸ Tra tíi. Chóng nã xäc ngang c¸i gËy, khiªng A Phñ mang vÒ nÐm xuèng gi÷a nhμ thèng lÝ. MÞ ®i h¸i ®−îc l¸ thuèc vÒ, thÊy trong nhμ cμng ®«ng h¬n lóc n·y. Ngoμi s©n, d−íi gèc ®μo l¹i buéc thªm mÊy con ngùa l¹. MÞ ®i cöa sau vμo, lÐ m¾t nh×n thÊy mét ng−êi to lín quú trong gãc nhμ. MÞ ®o¸n ®Êy lμ A Phñ. Bän chøc viÖc kh¾p vïng Hång Ngμi ®Õn nhμ thèng lÝ P¸ Tra dù ®¸m xö kiÖn. C¸c lÝ dÞch, quan lμng, thèng qu¸n, xÐo ph¶i ®éi mò, quÊn kh¨n, x¸ch gËy, c−ìi ngùa kÐo ®Õn xö kiÖn vμ ¨n cç. Trong nhμ thèng lÝ ®· bμy n¨m c¸i bμn ®Ìn. Khãi thuèc phiÖn tu«n ra c¸c lç cöa sæ tun hót xanh nh− khãi bÕp. C¶ nh÷ng ng−êi chøc viÖc bªn lμng A Phñ còng tíi. Nh−ng chØ bän con trai lμng Êy ph¶i ngåi khoanh tay c¹nh A Phñ v× hä bÞ gäi sang hÇu kiÖn, cßn bän chøc viÖc th× n»m dμi c¶ bªn khay ®Ìn. Suèt tõ tr−a cho tíi hÕt ®ªm, mÊy chôc ng−êi hót. Trªn nhÊt lμ thèng lÝ P¸ Tra, thèng lÝ P¸ Tra hót xong mét l−ît n¨m ®iÕu, ®Õn ng−êi kh¸c hót, l¹i ng−êi kh¸c hót, cø thÕ lÇn l−ît xuèng tíi bän ®i gäi ng−êi vÒ dù kiÖn. ChØ cã ®μn bμ 10

ngåi trong buång hoÆc ®i l¹i bªn ngoμi dßm ngã ®¸m xö kiÖn vμ A Phñ quú chÞu téi ë xã nhμ, lμ kh«ng ®−îc dù tiÖc hót Êy. Lóc mét lo¹t ng−êi võa hót xong, P¸ Tra ngåi dËy, vuèt ng−îc c¸i ®Çu träc dμi, kÐo ®u«i tãc ra ®»ng tr−íc, cÊt giäng lÌ nhÌ gäi :  Th»ng A Phñ ra ®©y. A Phñ ra quú gi÷a nhμ. LËp tøc, bän trai lμng x« ®Õn, tr−íc nhÊt, ch¾p tay l¹y lia lÞa tªn thèng lÝ P¸ Tra råi quay l¹i ®¸nh A Phñ. A Phñ quú chÞu ®ßn, chØ im nh− c¸i t−îng ®¸. Cø mçi ®ît bän chøc viÖc hót thuèc phiÖn xong, A Phñ l¹i ph¶i ra quú gi÷a nhμ, l¹i bÞ ng−êi x« ®Õn ®¸nh. MÆt A Phñ s−ng lªn, m«i vμ ®u«i m¾t giËp ch¶y m¸u. Ng−êi th× ®¸nh, ng−êi th× quú l¹y, kÓ lÓ, chöi bíi. Xong mét l−ît ®¸nh, kÓ, chöi, l¹i hót. Khãi thuèc phiÖn ngμo ng¹t tu«n qua c¸c lç cöa sæ. Råi P¸ Tra l¹i ngãc cæ lªn, vuèt tãc, gäi A Phñ... Cø nh− thÕ, suèt chiÒu, suèt ®ªm, cμng hót, cμng tØnh, cμng ®¸nh, cμng chöi, cμng hót. Trong buång bªn c¹nh, MÞ còng thøc suèt ®ªm im lÆng ngåi xoa thuèc dÊu cho chång. Lóc nμo MÞ mái qu¸, cùa m×nh, th× nh÷ng chç l»n trãi trong ng−êi l¹i ®au ª Èm. MÞ l¹i gôc ®Çu n»m thiÕp ®i. Khi ®ã, A Sö bÌn ®¹p ch©n vμo mÆt MÞ. MÞ choμng thøc, l¹i nhÆt n¾m l¸ thuèc, xoa ®Òu ®Òu trªn l−ng chång. Ngoμi nhμ vÉn rªn lªn tõng c¬n kÐo thuèc phiÖn, nh− nh÷ng con mät nghiÕn gç kÐo dμi, gi÷a tiÕng ng−êi khãc, tiÕng ng−êi kÓ lμo xμo, vμ tiÕng ®Êm ®¸nh huúnh huþch. S¸ng h«m sau th× ®¸m kiÖn ®· xong. Mét sè ng−êi, ch¼ng biÕt tõ bao giê, ®· ngñ ng¸y ngay bªn khay ®Ìn. Bän xÐo ph¶i ®ang b¾c c¸i ch¶o ®ång vμ x¸ch Êm n−íc ra nÊu thªm l¹ng thuèc ®Ó hót thªm ban ngμy cho c¸c quan lμng thËt tØnh, c¸c quan lμng cßn mét tiÖc ¨n cç n÷a. Thèng lÝ P¸ Tra më tr¸p, lÊy ra mét tr¨m ®ång b¹c hoa xoÌ(1) bμy lªn mÆt tr¸p, råi nãi :  Th»ng A Phñ ®¸nh ng−êi th× lμng xö mμy ph¶i nép v¹ cho ng−êi ph¶i mμy ®¸nh lμ hai m−¬i ®ång, nép cho thèng qu¸n n¨m ®ång, mçi xÐo ph¶i (1) §ång tiÒn do ng©n hμng §«ng D−¬ng thêi Ph¸p thuéc ph¸t hμnh, ®óc b»ng b¹c, cã h×nh t−îng thÇn Tù do to¶ s¸ng tr«ng nh− ®o¸ hoa xoÌ ra. Ng−êi M«ng rÊt quý ®ång tiÒn nμy, v× cã thÓ lÊy b¹c ®Ó lμm vßng ®eo tay, ®eo cæ. 11

hai ®ång, mçi ng−êi ®i gäi c¸c quan lμng vÒ hÇu kiÖn n¨m hμo. Mμy ph¶i mÊt tiÒn mêi c¸c quan hót thuèc tõ h«m qua tíi nay. L¹i mÊt con lîn hai m−¬i c©n, chèc n÷a mæ ®Ó c¸c quan lμng ¨n v¹ mμy. A Phñ, mμy ®¸nh con quan lμng, ®¸ng nhÏ lμng xö mμy téi chÕt, nh−ng lμng tha cho mμy ®−îc sèng mμ nép v¹. C¶ tiÒn ph¹t, tiÒn thuèc, tiÒn lîn, mμy ph¶i chÞu mét tr¨m b¹c tr¾ng. Mμy kh«ng cã tr¨m b¹c th× tao cho mμy vay ®Ó mμy ë nî. Bao giê cã tiÒn gi¶ th× tao cho mμy vÒ, ch−a cã tiÒn gi¶ th× tao b¾t mμy ë lμm con tr©u, con ngùa cho nhμ tao. §êi mμy, ®êi con, ®êi ch¸u mμy tao còng b¾t thÕ, bao giê hÕt nî tao míi th«i. A Phñ ! L¹i ®©y nhËn tiÒn quan cho vay. A Phñ lª hai c¸i ®Çu gèi s−ng b¹nh lªn nh− mÆt hæ phï(1). A Phñ cói sê lªn ®ång b¹c trªn tr¸p, trong khi P¸ Tra ®èt h−¬ng, lÇm rÇm khÊn gäi ma vÒ nhËn mÆt ng−êi vay nî. P¸ Tra khÊn xong, A Phñ còng nhÆt xong b¹c, nh−ng nhÆt xong l¹i ®Ó ngay c¶ xuèng mÆt tr¸p. Råi P¸ Tra l¹i trót c¶ b¹c vμo trong tr¸p. Con lîn võa mua vÒ cho A Sö thÕt lμng ¨n v¹ ®· kªu eng Ðc ngoμi s©n. Tõ lóc ®Õm tiÒn råi, A Phñ kh«ng ph¶i quú, ph¶i ®¸nh n÷a. A Phñ ®øng lªn cÇm con dao, ch©n ®au b−íc tËp tÔnh, cïng víi mÊy trai lμng, ra chäc tiÕt lμm thÞt lîn hÇu lμng. Trong nhμ, thuèc phiÖn vÉn hót rμo rμo. ThÕ lμ tõ ®Êy A Phñ ph¶i ®i ë trõ nî cho nhμ quan thèng lÝ P¸ Tra. §èt rõng, cμy n−¬ng, cuèc n−¬ng, s¨n bß tãt, bÉy hæ, ch¨n bß, ch¨n ngùa, quanh n¨m mét th©n mét m×nh b«n ba rong ruæi ngoμi gß ngoμi rõng. A Phñ ®−¬ng tuæi søc lùc. C«ng viÖc lμm hay ®i s¨n, c¸i g× còng lμm ph¨ng ph¨ng. Kh«ng cßn cã lóc nμo trë vÒ lμng bªn. Nh−ng A Phñ còng ch¼ng muèn trë vÒ lμm g× bªn Êy n÷a. A Phñ còng kh«ng ph¶i ng−êi lμng bªn Êy. Bè mÑ ®Î A Phñ ë H¸ng-bla. N¨m x−a, lμng H¸ng-bla ph¶i mét trËn bÖnh ®Ëu mïa, nhiÒu trÎ con, c¶ ng−êi lín, chÕt, cã n¬i chÕt c¶ nhμ. Anh cña A Phñ, em A Phñ chÕt, bè mÑ A Phñ còng chÕt. Cßn sãt l¹i cã mét m×nh A Phñ. Lμng chÕt vμ ®ãi nhiÒu qu¸, cã ng−êi lμng ®ãi bông b¾t A Phñ ®em xuèng b¸n ®æi lÊy thãc cña ng−êi Th¸i d−íi c¸nh ®ång. A Phñ míi m−êi tuæi, nh−ng A Phñ gan b−íng, kh«ng chÞu ë d−íi c¸nh ®ång thÊp. A Phñ trèn lªn nói, l−u l¹c ®Õn Hång Ngμi. §i lμm cho nhμ ng−êi, lÇn l÷a mïa nμy sang mïa kh¸c, ch¼ng bao l©u A Phñ ®· lín, ®· biÕt ®óc l−ìi cμy, biÕt ®ôc cuèc, l¹i cμy giái vμ ®i s¨n bß tãt rÊt b¹o. A Phñ khoÎ, ch¹y nhanh nh− ngùa, con g¸i trong lμng nhiÒu ng−êi mª, nhiÒu ng−êi nãi : “§øa nμo ®−îc A Phñ còng b»ng ®−îc con tr©u tèt trong nhμ, ch¼ng mÊy lóc mμ giμu”. Ng−êi ta ao −íc ®ïa thÕ th«i chø phÐp r−îu còng ch¼ng to h¬n phÐp lμng, cßn tôc lÖ c−íi xin, mμ A Phñ th× kh«ng cã bè mÑ, kh«ng cã ruéng, kh«ng cã b¹c, A Phñ kh«ng thÓ lÊy næi vî. Tuy nhiªn, ®ang tuæi ch¬i, trong ngμy TÕt ®Õn, dï A Phñ ch¼ng cã quÇn ¸o míi nh− nhiÒu trai kh¸c, (1) Hæ phï : h×nh mÆt con hæ, ®−îc ch¹m kh¾c vμo gç hoÆc kim lo¹i ; ë ViÖt Nam chñ yÕu ®Ó trang trÝ. 12

A Phñ chØ cã ®éc mét chiÕc vßng vÝa(1) l»n trªn cæ, A Phñ còng cø cïng trai lμng ®em s¸o, khÌn, ®em con quay vμ qu¶ pao, qu¶ yÕn ®i t×m ng−êi yªu ë c¸c lμng trong vïng. V× thÕ mμ sinh sù ®¸nh nhau ë Hång Ngμi. (L−îc mét ®o¹n : Khi ®ã ®ang ®ãi rõng, hæ gÊu tõng ®μn ra ph¸ n−¬ng, b¾t bß ngùa. A Phñ trong lóc tr«ng bß ngùa v× m¶i mª bÉy nhÝm ®· ®Ó hæ b¾t mÊt mét con bß. A Phñ bÞ thèng lÝ P¸ Tra b¾t trãi ®øng vμo mét c©y cét trong gãc nhμ b»ng d©y m©y quÊn tõ ch©n ®Õn vai, chê khi nμo b¾n ®−îc hæ míi tha. Nh−ng A Sö vμ lÝnh dâng cña thèng lÝ kh«ng lïng b¾n ®−îc hæ, A Phñ vÉn bÞ trãi.) Nh÷ng ®ªm mïa ®«ng trªn nói cao dμi vμ buån, nÕu kh«ng cã bÕp löa s−ëi kia th× MÞ còng ®Õn chÕt hÐo. Mçi ®ªm, MÞ ®· dËy ra thæi löa h¬ tay, h¬ l−ng, kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn. Th−êng khi ®Õn gμ g¸y s¸ng MÞ ngåi dËy ra bÕp s−ëi mét lóc thËt l©u th× c¸c chÞ em trong nhμ míi b¾t ®Çu dËy ra dãm lß bung ng«, nÊu ch¸o lîn. ChØ chîp m¾t ®−îc tõng lóc, MÞ l¹i thøc s−ëi löa suèt ®ªm. Mçi ®ªm, khi nghe tiÕng phï phï thæi bÕp, A Phñ l¹i më m¾t. Ngän löa s−ëi bïng lªn, cïng lóc Êy th× MÞ còng nh×n sang, thÊy m¾t A Phñ trõng trõng, míi biÕt A Phñ cßn sèng. MÊy ®ªm nay nh− thÕ. Nh−ng MÞ vÉn th¶n nhiªn thæi löa, h¬ tay. NÕu A Phñ lμ c¸i x¸c chÕt ®øng ®Êy, còng thÕ th«i. MÞ vÉn trë dËy, vÉn s−ëi, chØ biÕt chØ cßn ë víi ngän löa. Cã ®ªm A Sö chît vÒ, thÊy MÞ ngåi ®Êy, A Sö ®¸nh MÞ ng· ngay xuèng cöa bÕp. Nh−ng ®ªm sau MÞ vÉn ra s−ëi nh− ®ªm tr−íc. Lóc Êy ®· khuya. Trong nhμ ®· ngñ yªn, th× MÞ trë dËy thæi löa. Ngän löa bËp bïng s¸ng lªn, MÞ lÐ m¾t tr«ng sang, thÊy hai m¾t A Phñ còng võa më, mét dßng n−íc m¾t lÊp l¸nh bß xuèng hai hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i. Nh×n thÊy t×nh c¶nh nh− thÕ, MÞ chît nhí l¹i ®ªm n¨m tr−íc A Sö trãi MÞ, MÞ còng ph¶i trãi ®øng thÕ kia. NhiÒu lÇn khãc, n−íc m¾t ch¶y xuèng miÖng, xuèng cæ, kh«ng biÕt lau ®i ®−îc. Trêi ¬i, nã b¾t trãi ®øng ng−êi ta ®Õn chÕt, nã b¾t m×nh chÕt còng th«i, nã b¾t trãi ®Õn chÕt ng−êi ®μn bμ ngμy tr−íc còng ë c¸i nhμ nμy. Chóng nã thËt ®éc ¸c. C¬ chõng nμy chØ ®ªm mai lμ ng−êi kia chÕt, chÕt ®au, chÕt ®ãi, chÕt rÐt, ph¶i chÕt. Ta lμ th©n ®μn bμ, nã ®· b¾t ta vÒ tr×nh ma nhμ nã råi th× chØ cßn biÕt ®îi ngμy rò x−¬ng ë ®©y th«i... Ng−êi kia viÖc g× mμ ph¶i chÕt thÕ. A Phñ... MÞ ph¶ng phÊt nghÜ nh− vËy. §¸m than ®· v¹c h¼n löa. MÞ kh«ng thæi, còng kh«ng ®øng lªn. MÞ nhí l¹i ®êi m×nh, MÞ l¹i t−ëng t−îng nh− cã thÓ mét lóc nμo, biÕt ®©u A Phñ ch¼ng ®· (1) Vßng vÝa : vßng ®eo ®Ó tr¸nh tai ho¹ hay bÖnh tËt nh− mét thø bïa hé mÖnh  theo mª tÝn. 13

trèn ®−îc råi, lóc Êy bè con P¸ Tra sÏ b¶o lμ MÞ ®· cëi trãi cho nã, MÞ liÒn ph¶i trãi thay vμo ®Êy, MÞ ph¶i chÕt trªn c¸i cäc Êy. NghÜ thÕ, trong t×nh c¶nh nμy, lμm sao MÞ còng kh«ng thÊy sî... Lóc Êy, trong nhμ ®· tèi b−ng, MÞ rãn rÐn b−íc l¹i, A Phñ vÉn nh¾m m¾t, nh−ng MÞ t−ëng nh− A Phñ ®−¬ng biÕt cã ng−êi b−íc l¹i... MÞ rót con dao nhá c¾t lóa, c¾t nót d©y m©y. A Phñ cø thë phÌ tõng h¬i, kh«ng biÕt mª hay tØnh. LÇn lÇn, ®Õn lóc gì ®−îc hÕt d©y trãi ë ng−êi A Phñ th× MÞ còng hèt ho¶ng, MÞ chØ th× thμo ®−îc mét tiÕng “§i ngay...”, råi MÞ nghÑn l¹i. A Phñ bçng khuþu xuèng, kh«ng b−íc næi. Nh−ng tr−íc c¸i chÕt cã thÓ ®Õn n¬i ngay, A Phñ l¹i quËt søc vïng lªn, ch¹y. MÞ ®øng lÆng trong bãng tèi. Råi MÞ còng vôt ch¹y ra. Trêi tèi l¾m. Nh−ng MÞ vÉn b¨ng ®i. MÞ ®uæi kÞp A Phñ, ®· l¨n, ch¹y, ch¹y xuèng tíi l−ng dèc, MÞ nãi, thë trong h¬i giã thèc l¹nh buèt :  A Phñ cho t«i ®i. A Phñ ch−a kÞp nãi, MÞ l¹i nãi :  ë ®©y th× chÕt mÊt. A Phñ chît hiÓu. Ng−êi ®μn bμ chª chång ®ã võa cøu sèng m×nh. A Phñ nãi : “§i víi t«i”. Vμ hai ng−êi l¼ng lÆng ®ì nhau lao ch¹y xuèng dèc nói. (L−îc phÇn cuèi : Hai ng−êi thμnh vî chång vμ trèn sang PhiÒng Sa. Qu©n Ph¸p trμn tíi, d©n PhiÒng Sa l¹i hoang mang lo sî. A Ch©u, c¸n bé §¶ng ®· t×m ®Õn. A Phñ kÕt nghÜa anh em víi A Ch©u. Råi A Phñ trë thμnh tiÓu ®éi tr−ëng du kÝch, cïng víi MÞ vμ ®ång ®éi b¶o vÖ quª h−¬ng.) 1953 (Theo TruyÖn T©y B¾c, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1960) h−íng dÉn häc bµi 1. T×m hiÓu sè phËn vμ tÝnh c¸ch nh©n vËt MÞ qua :  C¶nh ngé bÞ b¾t vÒ lμm d©u g¹t nî, cuéc sèng bÞ ®μy ®o¹ tñi cùc ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra.  DiÔn biÕn t©m tr¹ng vμ hμnh ®éng. (Chó ý ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng MÞ trong ®ªm mïa xu©n vÒ, kÝ øc tuæi thanh xu©n vμ niÒm khao kh¸t sèng trë l¹i, nh÷ng ®ªm c« ®¬n dËy sím s−ëi 14

löa, khi chøng kiÕn c¶nh A Phñ bÞ trãi ®øng, hμnh ®éng c¾t d©y trãi cøu A Phñ vμ cïng A Phñ trèn khái Hång Ngμi,...) 2. Ên t−îng cña anh (chÞ) vÒ tÝnh c¸ch nh©n vËt A Phñ (qua hμnh ®éng ®¸nh nhau víi A Sö, lóc bÞ xö kiÖn vμ khi vÒ lμm c«ng g¹t nî ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra). Bót ph¸p cña nhμ v¨n khi miªu t¶ nh©n vËt MÞ vμ nh©n vËt A Phñ cã g× kh¸c nhau ? 3. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong quan s¸t vμ diÔn t¶ cña t¸c gi¶ vÒ ®Ò tμi miÒn nói (nÕp sinh ho¹t, phong tôc, thiªn nhiªn, con ng−êi, x©y dùng t×nh huèng, cèt truyÖn, nghÖ thuËt dÉn truyÖn,...) ? Ghi nhí  Vî chång A Phñ lμ c©u chuyÖn vÒ nh÷ng ng−êi d©n lao ®éng vïng cao T©y B¾c kh«ng cam chÞu bän thùc d©n, chóa ®Êt ¸p bøc, ®μy ®o¹, giam h·m trong cuéc sèng t¨m tèi ®· vïng lªn ph¶n kh¸ng, ®i t×m cuéc sèng tù do.  T¸c phÈm kh¾c ho¹ ch©n thùc nh÷ng nÐt riªng biÖt vÒ phong tôc, tËp qu¸n, tÝnh c¸ch vμ t©m hån ng−êi d©n c¸c d©n téc thiÓu sè b»ng mét giäng v¨n nhÑ nhμng, tinh tÕ, ®−îm mμu s¾c vμ phong vÞ d©n téc, võa giμu tÝnh t¹o h×nh võa giμu chÊt th¬. LuyÖn tËp Qua sè phËn hai nh©n vËt MÞ vμ A Phñ, h·y ph¸t biÓu ý kiÕn cña anh (chÞ) vÒ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm. 15

ViÕt bμi lμm v¨n sè 5 : nghÞ luËn v¨n häc KÕt qu¶ cÇn ®¹t VËn dông ®−îc c¸c tri thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc viÕt ®−îc bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc. I  H−íng dÉn chung §Ó bμi viÕt ®¹t kÕt qu¶ tèt, anh (chÞ) cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ sau :  Xem l¹i bμi NghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc.  §äc l¹i c¸c v¨n b¶n v¨n häc ®· häc. II  Gîi ý mét sè ®Ò bµi 1. Trong mét bøc th− luËn bμn vÒ v¨n ch−¬ng, NguyÔn V¨n Siªu cã viÕt : “V¨n ch−¬ng [...] cã lo¹i ®¸ng thê. Cã lo¹i kh«ng ®¸ng thê. Lo¹i kh«ng ®¸ng thê lμ lo¹i chØ chuyªn chó ë v¨n ch−¬ng. Lo¹i ®¸ng thê lμ lo¹i chuyªn chó ë con ng−êi”. H·y ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ quan niÖm trªn. 2. Buy-ph«ng, nhμ v¨n Ph¸p næi tiÕng, cã viÕt : “Phong c¸ch chÝnh lμ ng−êi”. Anh (chÞ) hiÓu ý kiÕn trªn nh− thÕ nμo ? 3. Anh (chÞ) h·y bμy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ ý kiÕn cña nhμ v¨n Ph¸p La B¬-ruy-e : “Khi mét t¸c phÈm n©ng cao tinh thÇn ta lªn vμ gîi cho ta nh÷ng t×nh c¶m cao quý vμ can ®¶m, kh«ng cÇn t×m mét nguyªn t¾c nμo ®Ó ®¸nh gi¸ nã n÷a : ®ã lμ mét cuèn s¸ch hay vμ do mét nghÖ sÜ viÕt ra”. III  Gîi ý c¸ch lµm bµi §Ò 1. §©y lμ kiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc. Bμi lμm cÇn cã c¸c néi dung sau :  Ph©n tÝch, lÝ gi¶i hai lo¹i v¨n ch−¬ng “®¸ng thê” vμ “kh«ng ®¸ng thê”.  Nªu ý kiÕn vÒ quan niÖm cña NguyÔn V¨n Siªu. 16

§Ò 2. CÇn l−u ý nh÷ng ý chÝnh sau :  Phong c¸ch chÝnh lμ nÐt ®éc ®¸o vμ phÇn ®ãng gãp riªng cña nhμ v¨n cho ®êi sèng v¨n häc.  Phong c¸ch bao gåm c¶ ph−¬ng diÖn néi dung vμ nghÖ thuËt : + §éc ®¸o vÒ néi dung thÓ hiÖn ë quan niÖm vÒ cuéc sèng vμ con ng−êi tõ viÖc lùa chän ®Ò tμi, x¸c ®Þnh chñ ®Ò, c¸ch lÝ gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cuéc sèng vμ con ng−êi,... + §éc ®¸o vÒ nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë ph−¬ng thøc biÓu hiÖn, ë viÖc lùa chän c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt, tæ chøc kÕt cÊu, sö dông ng«n ng÷,...  §iÒu thó vÞ khi ®äc t¸c phÈm v¨n häc lμ ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch cña mçi nhμ v¨n. §Ò 3. CÇn lμm s¸ng tá mét sè ý sau :  Tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ mét t¸c phÈm hay, theo La B¬-ruy-e, lμ gi¸ trÞ gi¸o dôc cña t¸c phÈm ®ã.  Gi¸ trÞ gi¸o dôc cña t¸c phÈm v¨n häc : “n©ng cao tinh thÇn”, gîi “nh÷ng t×nh c¶m cao quý vμ can ®¶m” cña con ng−êi. 17

Nh©n vËt giao tiÕp KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng ®Æc ®iÓm, vai trß vμ t¸c ®éng chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp.  Cã kÜ n¨ng nãi, viÕt thÝch hîp víi vai giao tiÕp trong tõng ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh. 1. §äc ®o¹n trÝch sau vμ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái nªu ë d−íi. Mét lÇn h¾n ®ang gß l−ng kÐo c¸i xe bß thãc vμo dèc tØnh, h¾n hß mét c©u ch¬i cho ®ì nhäc. H¾n hß r»ng : Muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß nμy ! L¹i ®©y mμ ®Èy xe bß víi anh, n× ! Chñ t©m h¾n còng ch¼ng cã ý chßng ghÑo c« nμo, nh−ng mÊy c« g¸i l¹i cø ®Èy vai c« ¶ nμy ra víi h¾n, c−êi nh− n¾c nÎ :  K×a anh Êy gäi ! Cã muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß th× ra ®Èy xe bß víi anh Êy ! ThÞ cong cín :  Cã khèi c¬m tr¾ng mÊy giß ®Êy ! Nμy, nhμ t«i ¬i, nãi thËt hay nãi kho¸c ®Êy ? Trμng ngo¸i cæ l¹i vuèt må h«i trªn mÆt c−êi :  ThËt ®Êy, cã ®Èy th× ra mau lªn ! ThÞ vïng ®øng dËy, ton ton ch¹y l¹i ®Èy xe cho Trμng.  §· thËt th× ®Èy chø sî g×, ®»ng Êy nhØ.  ThÞ liÕc m¾t, c−êi tÝt. (Kim L©n, Vî nhÆt) C©u hái : a) Trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn, c¸c nh©n vËt giao tiÕp cã ®Æc ®iÓm nh− thÕ nμo vÒ løa tuæi, giíi tÝnh, tÇng líp x· héi ? 18

b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyÓn ®æi vai ng−êi nãi, vai ng−êi nghe vμ lu©n phiªn l−ît lêi ra sao ? L−ît lêi ®Çu tiªn cña nh©n vËt “thÞ” h−íng tíi ai ? c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ x· héi kh«ng ? d) Hä cã quan hÖ xa l¹ hay th©n t×nh khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp ? e) Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,… chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt nh− thÕ nμo ? (Chó ý c¸ch x−ng h«, c¸ch nãi n¨ng vμ nh÷ng ®iÖu bé, cö chØ phô trî cho lêi nãi cña c¸c nh©n vËt.) 2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái nªu ë d−íi. Tho¸ng nh×n qua, cô ®· hiÓu c¬ sù råi. Lμm lÝ tr−ëng råi ch¸nh tæng, b©y giê l¹i ®Õn l−ît con cô lμm lÝ tr−ëng, nh÷ng viÖc nh− thÕ nμy cô kh«ng l¹ g×. Cô h·y qu¸t mÊy bμ vî ®ang x−ng xØa chùc t©ng c«ng víi chång :  C¸c bμ ®i vμo nhμ ; ®μn bμ chØ l«i th«i, biÕt g× ! Råi quay l¹i bän ng−êi lμng, cô dÞu giäng h¬n mét chót :  C¶ c¸c «ng, c¸c bμ n÷a, vÒ ®i th«i chø ! Cã g× mμ xóm l¹i nh− thÕ nμy ? Kh«ng ai nãi g×, ng−êi ta l¶ng dÇn ®i. V× nÓ cô b¸ còng cã, nh−ng v× nghÜ ®Õn sù yªn æn cña m×nh còng cã : ng−êi nhμ quª vèn ghÐt l«i th«i. Ai d¹i g× mμ ®øng ú ra ®Êy, cã lμm sao hä triÖu m×nh ®i lμm chøng. Sau cßn tr¬ l¹i ChÝ PhÌo vμ cha con cô b¸. B©y giê cô míi l¹i gÇn h¾n khÏ lay mμ gäi :  Anh ChÝ ¬i ! Sao anh l¹i lμm ra thÕ ? ChÝ PhÌo lim dim m¾t, rªn lªn :  Tao chØ liÒu chÕt víi bè con nhμ mμy ®Êy th«i. Nh−ng tao mμ chÕt th× cã th»ng s¹t nghiÖp, mμ cßn rò tï ch−a biÕt chõng. Cô b¸ c−êi nh¹t, nh−ng tiÕng c−êi gißn gi· l¾m ; ng−êi ta b¶o cô h¬n ng−êi còng bëi c¸i c−êi :  C¸i anh nμy nãi míi hay ! Ai lμm g× anh mμ anh ph¶i chÕt ? §êi ng−êi chø cã ph¶i con ngoÐ ®©u ? L¹i say råi ph¶i kh«ng ? Råi, ®æi giäng cô th©n mËt hái :  VÒ bao giê thÕ ? Sao kh«ng vμo t«i ch¬i ? §i vμo nhμ uèng n−íc. ThÊy ChÝ PhÌo kh«ng nhóc nhÝch, cô tiÕp lu«n :  Nμo ®øng lªn ®i. Cø vμo ®©y uèng n−íc ®·. Cã c¸i g×, ta nãi chuyÖn tö tÕ víi nhau. CÇn g× mμ ph¶i lμm thanh ®éng lªn nh− thÕ, ng−êi ngoμi biÕt, mang tiÕng c¶. 19

Råi võa xèc ChÝ PhÌo, cô võa phμn nμn :  Khæ qu¸, gi¸ cã t«i ë nhμ th× cã ®©u ®Õn nçi. Ta nãi chuyÖn víi nhau, thÕ nμo còng xong. Ng−êi lín c¶, chØ mét c©u chuyÖn víi nhau lμ ®ñ. ChØ t¹i th»ng lÝ C−êng nãng tÝnh, kh«ng nghÜ tr−íc nghÜ sau. Ai chø anh víi nã cßn cã hä kia ®Êy. ChÝ PhÌo ch¶ biÕt hä hμng ra lμm sao, nh−ng còng thÊy lßng ngu«i ngu«i. H¾n cè lμm ra vÎ nÆng nÒ, ngåi lªn. Cô b¸ biÕt r»ng m×nh ®· th¾ng, ®−a m¾t nh¸y con mét c¸i, qu¸t :  LÝ C−êng ®©u ! Téi mμy ®¸ng chÕt. Kh«ng b¶o ng−êi nhμ ®un n−íc, mau lªn ! (Nam Cao, ChÝ PhÌo) C©u hái : a) Trong ®o¹n trÝch trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp nμo ? Tr−êng hîp nμo b¸ KiÕn nãi víi mét ng−êi nghe, tr−êng hîp nμo nãi víi nhiÒu ng−êi nghe ? b) VÞ thÕ cña b¸ KiÕn so víi tõng ng−êi nghe nh− thÕ nμo ? §iÒu ®ã chi phèi c¸ch nãi vμ lêi nãi cña b¸ KiÕn ra sao ? c) §èi víi ChÝ PhÌo, b¸ KiÕn ®· thùc hiÖn mét chiÕn l−îc giao tiÕp nh− thÕ nμo ? H·y ph©n tÝch cô thÓ chiÕn l−îc ®ã theo c¸c b−íc sau ®©y : (1) B¸ KiÕn t×m c¸ch ®uæi hÕt mäi ng−êi vÒ, chØ ®èi tho¹i víi riªng ChÝ PhÌo. (§uæi nh− thÕ nμo vμ ®uæi ®Ó lμm g× ?) (2) B¸ KiÕn “h¹ nhiÖt” c¬n tøc giËn cña ChÝ PhÌo b»ng c¶ hμnh ®éng vμ lêi nãi. (Chó ý c¸ch nãi, tõ x−ng h«, néi dung lêi nãi.) (3) B¸ KiÕn n©ng vÞ thÕ cña ChÝ PhÌo lªn ngang hμng víi m×nh (chó ý tõ x−ng h«, c¸ch nãi trèng, c¸ch dïng ng«i gép) vμ nhËn ChÝ PhÌo lμ cã hä hμng. (4) B¸ KiÕn kÕt téi lÝ C−êng vμ yªu cÇu lÝ C−êng ph¶i tiÕp ®ãn ChÝ PhÌo. (KÕt téi nh− thÕ nμo ? Môc ®Ých cña viÖc lμm nμy lμ g× ?) d) Víi chiÕn l−îc giao tiÕp nh− trªn, b¸ KiÕn cã ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp kh«ng ? Nh÷ng ng−êi nghe trong cuéc héi tho¹i víi b¸ KiÕn cã ph¶n øng nh− thÕ nμo khi nghe nh÷ng lêi nãi cña b¸ KiÕn ? 20

Ghi nhí  Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xuÊt hiÖn trong vai ng−êi nãi (ng−êi viÕt), hoÆc vai ng−êi nghe (ng−êi ®äc) ; ë giao tiÕp d¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp th−êng ®æi vai vμ lu©n phiªn l−ît lêi víi nhau.  C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã thÓ cã vÞ thÕ ngang hμng hoÆc c¸ch biÖt, cã thÓ xa l¹ hay cã quan hÖ th©n t×nh. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cïng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt kh¸c cña tõng ng−êi (løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, vèn sèng, v¨n ho¸,…) lu«n lu«n chi phèi lêi nãi cña hä vÒ néi dung vμ h×nh thøc ng«n ng÷.  §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp, mçi nh©n vËt giao tiÕp tuú thuéc vμo ng÷ c¶nh mμ lùa chän vμ thùc hiÖn mét chiÕn l−îc giao tiÕp phï hîp (bao gåm viÖc lùa chän ®Ò tμi, néi dung, ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, c¸ch thøc, thø tù nãi hoÆc viÕt,…). LuyÖn tËp 1. Ph©n tÝch sù chi phèi cña vÞ thÕ x· héi ë c¸c nh©n vËt ®èi víi lêi nãi cña hä trong ®o¹n trÝch sau : Anh MÞch nh¨n nhã, nãi :  L¹y «ng, «ng lμm phóc tha cho con, mai con ph¶i ®i lμm trõ nî cho «ng nghÞ, kÎo «ng Êy ®¸nh chÕt. ¤ng lÝ cau mÆt, l¾c ®Çu, gi¬ roi song to b»ng ngãn ch©n c¸i lªn trêi, dËm do¹ :  KÖ mμy, theo lÖnh quan, tao chiÕu sæ ®inh, th× lÇn nμy ®Õn l−ît mμy råi.  C¾n cá con l¹y «ng tr¨m ngh×n mí l¹y, «ng mμ b¾t con ®i th× «ng nghÞ ghÐt con, c¶ nhμ con khæ.  Th× mμy hÑn lμm ngμy kh¸c víi «ng Êy, kh«ng ®−îc μ ?  §èi víi «ng nghÞ, con lμ chç ®Çy tí, con sî l¾m. Con kh«ng d¸m nãi sai lêi, v× lμ chç con nhê v¶ quanh n¨m. NÕu kh«ng, vî con con chÕt ®ãi.  ChÕt ®ãi hay chÕt no, tao ®©y kh«ng biÕt, nh−ng giÊy quan ®· søc, tao cø phÐp tao lμm. §øa nμo kh«ng tu©n, ®Ó quan g¾t, tao tr×nh th× rò tï.  L¹y «ng, «ng th−¬ng phËn nμo con nhê phËn Êy.  MÆc kÖ chóng bay, tao th−¬ng chóng bay, nh−ng ai th−¬ng tao. H«m Êy mμy mμ kh«ng ®i, tao sai tuÇn ®Õn g« cæ l¹i, ®õng kªu. (NguyÔn C«ng Hoan, Tinh thÇn thÓ dôc) 2. Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, nghÒ nghiÖp, giíi tÝnh, v¨n ho¸,… cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp víi ®Æc ®iÓm trong lêi nãi cña tõng ng−êi ë ®o¹n trÝch sau : 21

Bçng d−ng tÊt c¶ dõng l¹i, d−íi c©y ®òa thÇn, hay ®óng h¬n d−íi ngän roi g©n bß mμ viªn ®éi sÕp T©y võa vung lªn võa qu¸t th¸o : “C¸i gièng tëm nhμ mμy ! Cã cót ®i kh«ng, c¸i gièng tëm !”. ThÕ lμ c¸i ®¸m ®«ng lóc nhóc ®øng s¾p hμng, võa yªn l¹i võa lÆng, hai bªn lÒ ®−êng. G× thÕ nhØ ? Xe « t« quan Toμn quyÒn s¾p ®i qua ®Êy... Xe kia råi ! L¹i c¶ «ng Toμn quyÒn ®©y råi !  Quan cã c¸i mò hai sõng trªn chãp sä !  Mét chó bÐ con thÇm th×.  å ! C¸i ¸o dμi ®Ñp chöa !  Mét chÞ con g¸i thèt ra.  Ngμi s¾p diÔn thuyÕt ®Êy !  Mét anh sinh viªn kªu lªn.  §«i b¾p ch©n ngμi bäc ñng !  Mét b¸c cu-li xe thë dμi.  RËm r©u, s©u m¾t !  Mét nhμ nho lÈm bÈm. ThÕ lμ « t« «ng Va-ren ch¹y qua gi÷a hai hμng rμo con ng−êi, l−ng khom l¹i khi ngμi ®Õn gÇn. (NguyÔn ¸i Quèc, Nh÷ng trß lè hay lμ Va-ren vμ Phan Béi Ch©u) 3. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi. Bμ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang :  B¸c trai ®· kh¸ råi chø ?  C¶m ¬n cô, nhμ ch¸u ®· tØnh t¸o nh− th−êng. Nh−ng xem ý h·y cßn lÒ bÒ lÖt bÖt chõng nh− vÉn mái mÖt l¾m.  Nμy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vμo thóc s−u, kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ng−êi èm rÒ rÒ nh− thÕ, nÕu l¹i ph¶i mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoμn hån.  V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nh− cô. Nh−ng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhμ ch¸u ¨n lÊy vμi hóp c¸i ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×.  ThÕ th× ph¶i giôc anh Êy ¨n mau ®i, kÎo n÷a ng−êi ta s¾p söa kÐo vμo råi ®Êy ! Råi bμ l·o lËt ®Ët trë vÒ víi vÎ mÆt b¨n kho¨n. (Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn) C©u hái : a) Bμ l·o hμng xãm vμ chÞ DËu cã vÞ thÕ vμ cã quan hÖ víi nhau nh− thÕ nμo ? §iÒu ®ã chi phèi lêi nãi vμ c¸ch nãi cña hai ng−êi ®èi víi nhau ra sao ? (Chó ý c¸c tõ x−ng h«, tõ gäi ®¸p vμ néi dung lêi nãi cña hai nh©n vËt,…) b) Ph©n tÝch sù t−¬ng t¸c vÒ hμnh ®éng nãi gi÷a l−ît lêi cña hai nh©n vËt giao tiÕp trong ®o¹n trÝch. MÉu : hái th¨m  c¶m ¬n. c) Lêi nãi vμ c¸ch nãi cña c¸c nh©n vËt cho thÊy tÝnh c¸ch vμ c¸ch øng xö cña hai ng−êi cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®¸ng tr©n träng nh− thÕ nμo ? 22

Vî nhÆt kim l©n KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n n−íc ta trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 do thùc d©n Ph¸p vμ ph¸t xÝt NhËt g©y ra. C¶m nhËn ®−îc niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh, niÒm tin vμo cuéc sèng vμ t×nh th−¬ng yªu ®ïm bäc lÉn nhau gi÷a nh÷ng con ng−êi nghÌo khæ ngay trªn bê vùc cña c¸i chÕt.  N¾m ®−îc nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña t¸c phÈm trong viÖc t¹o dùng t×nh huèng truyÖn, miªu t¶ t©m lÝ, dùng ®èi tho¹i. TiÓu dÉn Kim L©n (1920  2007), tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n Tμi, quª ë lμng Phï L−u, x· T©n Hång, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Do hoμn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, «ng chØ ®−îc häc hÕt tiÓu häc, råi võa lμm thî s¬n guèc, kh¾c tranh b×nh phong võa viÕt v¨n. N¨m 1944, Kim L©n tham gia Héi V¨n ho¸ cøu quèc, sau ®ã liªn tôc ho¹t ®éng v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn vμ c¸ch m¹ng (viÕt v¨n, lμm b¸o, diÔn kÞch, ®ãng phim). T¸c phÈm chÝnh : Nªn vî nªn chång (tËp truyÖn ng¾n, 1955), Con chã xÊu xÝ (tËp truyÖn ng¾n, 1962). Kim L©n lμ c©y bót chuyªn viÕt truyÖn ng¾n. ¤ng th−êng viÕt vÒ n«ng th«n vμ ng−êi n«ng d©n. ¤ng cã nh÷ng trang viÕt ®Æc s¾c vÒ phong tôc vμ ®êi sèng lμng quª  nh÷ng thó ch¬i vμ sinh ho¹t v¨n ho¸ cæ truyÒn cña ng−êi n«ng d©n vïng ®ång b»ng B¾c Bé, ®−îc gäi lμ Kim l©n nh÷ng “thó ®ång quª”, “phong l−u ®ång ruéng” nh− : ch¬i nói non bé, th¶ chim, ®¸nh vËt, chäi gμ,... ¤ng viÕt ch©n thËt, xóc ®éng vÒ cuéc sèng vμ ng−êi d©n quª mμ «ng hiÓu s©u s¾c c¶nh ngé vμ t©m lÝ cña hä  nh÷ng con ng−êi g¾n bã tha thiÕt víi quª h−¬ng vμ c¸ch m¹ng. Dï viÕt vÒ phong tôc hay con ng−êi, trong t¸c phÈm cña Kim L©n ta vÉn thÊy thÊp tho¸ng cuéc sèng vμ con ng−êi cña lμng quª ViÖt Nam nghÌo khæ, thiÕu thèn mμ vÉn yªu ®êi ; thËt thμ, chÊt ph¸c mμ th«ng minh, hãm hØnh, tμi hoa. N¨m 2001 Kim L©n ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. 23

Vî nhÆt lμ truyÖn ng¾n xuÊt s¾c nhÊt cña Kim L©n in trong tËp Con chã xÊu xÝ (1962). TiÒn th©n cña truyÖn ng¾n nμy lμ tiÓu thuyÕt Xãm ngô c−  ®−îc viÕt ngay sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m nh−ng dang dë vμ thÊt l¹c b¶n th¶o. Sau khi hoμ b×nh lËp l¹i (1954), «ng dùa vμo mét phÇn cèt truyÖn cò ®Ó viÕt truyÖn ng¾n nμy.   V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : Tr−íc kia mçi chiÒu ®i lμm vÒ, Trμng chØ ®i mét m×nh, anh th−êng ®ïa vui víi lò trÎ trong xãm ngô c−. Nh−ng ®é nμy, trªn ®−êng vÒ nhμ, ng−êi ta thÊy anh tá ra mái mÖt, vÎ mÆt ®¨m chiªu, lo l¾ng vμ lò trÎ còng ñ rò, kh«ng buån ra ®ãn anh n÷a.) C¸i ®ãi ®· trμn ®Õn xãm nμy tù lóc nμo. Nh÷ng gia ®×nh tõ nh÷ng vïng Nam §Þnh, Th¸i B×nh, ®éi chiÕu lò l−ît bång bÕ, d¾t dÝu nhau lªn xanh x¸m nh− nh÷ng bãng ma, vμ n»m ngæn ngang kh¾p lÒu chî. Ng−êi chÕt nh− ng¶ r¹. Kh«ng buæi s¸ng nμo ng−êi trong lμng ®i chî, ®i lμm ®ång kh«ng gÆp ba bèn c¸i th©y n»m cßng queo bªn ®−êng. Kh«ng khÝ vÈn lªn mïi Èm thèi cña r¸c r−ëi vμ mïi g©y cña x¸c ng−êi. Gi÷a c¸i c¶nh tèi sÇm l¹i v× ®ãi kh¸t Êy, mét buæi chiÒu ng−êi trong xãm bçng thÊy Trμng vÒ víi mét ng−êi ®μn bμ n÷a. MÆt h¾n cã mét vÎ g× phín phë kh¸c th−êng. H¾n tñm tØm c−êi nô mét m×nh vμ hai m¾t th× s¸ng lªn lÊp l¸nh. Ng−êi ®μn bμ ®i sau h¾n chõng ba bèn b−íc. ThÞ c¾p c¸i thóng con, ®Çu h¬i cói xuèng, c¸i nãn r¸ch tμng nghiªng nghiªng che khuÊt ®i nöa mÆt. ThÞ cã vÎ rãn rÐn, e thÑn. MÊy ®øa trÎ con thÊy l¹ véi ch¹y ra ®ãn xem. Sî chóng nã ®ïa nh− ngμy tr−íc, Trμng véi vμng nghiªm nÐt mÆt, l¾c ®Çu ra hiÖu kh«ng b»ng lßng. MÊy ®øa trÎ ®øng dõng l¹i, nh×n Trμng, ®ét nhiªn cã ®øa gμo lªn :  Anh Trμng ¬i !  Trμng quay ®Çu l¹i. Nã l¹i cong cæ gμo lªn lÇn n÷a  Ch«ng vî hμi(1). Trμng bËt c−êi :  Bè ranh ! Ng−êi ®μn bμ cã vÎ khã chÞu l¾m. ThÞ nhÝu ®«i l«ng mμy l¹i, ®−a tay lªn xãc xãc l¹i tμ ¸o. Ng· t− xãm chî vÒ chiÒu cμng x¸c x¬, heo hót. Tõng trËn giã tõ c¸nh ®ång thæi vμo, ng¨n ng¾t. Hai bªn d·y phè, óp sóp, tèi om, kh«ng nhμ nμo cã ¸nh ®Ìn, löa. D−íi nh÷ng gèc ®a, gèc g¹o xï x×, bãng nh÷ng ng−êi ®ãi dËt dê ®i l¹i lÆng lÏ nh− nh÷ng bãng ma. TiÕng qu¹ trªn mÊy c©y g¹o ngoμi b·i chî cø gμo lªn tõng håi thª thiÕt. (1) Ch«ng vî hμi (nãi l¸i) : hai vî chång. 24

Nh×n theo bãng Trμng vμ bãng ng−êi ®μn bμ lñi thñi ®i vÒ bÕn, ng−êi trong xãm l¹ l¾m. Hä ®øng c¶ trong ng−ìng cöa nh×n ra bμn t¸n. H×nh nh− hä còng hiÓu ®−îc ®«i phÇn. Nh÷ng khu«n mÆt hèc h¸c u tèi cña hä bçng d−ng r¹ng rì h¼n lªn. Cã c¸i g× l¹ lïng vμ t−¬i m¸t thæi vμo cuéc sèng ®ãi kh¸t, t¨m tèi Êy cña hä. Mét ng−êi thë dμi. Ng−êi kh¸c khÏ th× thÇm hái :  Ai ®Êy nhØ ?... Hay lμ ng−êi d−íi quª bμ cô Tø míi lªn ?  Ch¶ ph¶i, tõ ngμy cßn må ma «ng cô Tø (1) cã thÊy hä m¹c nμo lªn th¨m ®©u.  Qu¸i nhØ ? Im mét lóc, cã ng−êi bçng l¹i c−êi lªn rung róc.  Hay lμ vî anh cu Trμng ? õ, khÐo mμ vî anh cu Trμng thËt anh em ¹, tr«ng chÞ ta thÌn thÑn hay ®¸o ®Ó.  ¤i chao ! Giêi ®Êt nμy cßn r−íc c¸i cña nî ®êi vÒ. BiÕt cã nu«i næi nhau sèng qua ®−îc c¸i th× nμy kh«ng ? Hä cïng nÝn lÆng. Ng−êi ®μn bμ nh− còng biÕt xung quanh ng−êi ta ®ang nh×n dån c¶ vÒ phÝa m×nh, thÞ cμng ng−îng nghÞu, ch©n nä b−íc dÝu c¶ vμo ch©n kia. H¾n còng biÕt thÕ, nh−ng h¾n l¹i lÊy vËy lμm thÝch ý l¾m, c¸i mÆt cø vªnh lªn tù ®¾c víi m×nh. (L−îc mét ®o¹n : Trªn ®−êng vÒ nhμ, ng−êi ®μn bμ th× ng−îng nghÞu, cßn Trμng th× tá ra thÝch chÝ vμ tù ®¾c. ThØnh tho¶ng hä nãi víi nhau nh÷ng lêi vông vÒ, lóng tóng.) ThÞ l¼ng lÆng theo h¾n vμo trong nhμ, c¸i nhμ v¾ng teo ®øng róm rã trªn m¶nh v−ên mäc læn nhæn nh÷ng bói cá d¹i. ThÞ ®¶o m¾t nh×n xung quanh, c¸i ngùc gÇy lÐp nh« lªn, nÐn mét tiÕng thë dμi. Trμng x¨m x¨m b−íc vμo trong nhμ, nhÊc tÊm phªn r¸ch sang mét bªn, thu dän nh÷ng niªu b¸t, xèng ¸o vøt bõa bén c¶ trªn gi−êng, d−íi ®Êt. H¾n quay l¹i nh×n thÞ c−êi c−êi :  Kh«ng cã ng−êi ®μn bμ, nhμ cöa thÕ ®Êy ! ThÞ nhÕch mÐp c−êi nh¹t nhÏo. Trμng vç vç xuèng gi−êng ®on ®¶ :  Ngåi ®©y !... Ngåi xuèng ®©y, tù nhiªn... Ng−êi ®μn bμ theo lêi h¾n ngåi mím xuèng mÐp gi−êng. C¶ hai bçng cïng ng−îng nghÞu. Trμng ®øng t©y ng©y ra gi÷a nhμ mét lóc, chît h¾n thÊy sê sî. ChÝnh h¾n còng kh«ng hiÓu sao h¾n sî, h¾n lÊm lÐt b−íc véi mÊy b−íc ra s©n g¾t lªn :  Sao h«m nay bμ l·o vÒ muén thÕ kh«ng biÕt ! (1) Lóc «ng cô Tø cßn sèng. 25

H¾n loanh quanh hÕt ch¹y ra ngâ ®øng ngãng, l¹i ch¹y vμo s©n nh×n trém vμo trong nhμ. ThÞ vÉn ngåi mím ë mÐp gi−êng, hai tay «m kh− kh− c¸i thóng, mÆt bÇn thÇn. H¾n nghÜ bông : “Qu¸i sao nã l¹i buån thÕ nhØ ?... å sao nã l¹i buån thÕ nhØ ?...”. H¾n nhæ vu v¬ mét b·i n−íc bät, tñm tØm c−êi mét m×nh. Nh×n thÞ ngåi ngay gi÷a nhμ, ®Õn b©y giê h¾n vÉn cßn ngê ngî nh− kh«ng ph¶i thÕ. Ra h¾n ®· cã vî råi ®Êy − ? Hμ ! ViÖc x¶y ra thËt h¾n còng kh«ng ngê, h¾n còng chØ tÇm ph¬ tÇm phμo ®©u cã hai bËn, Êy thÕ mμ thμnh vî thμnh chång... Ýt l©u nay h¾n xe thãc Liªn ®oμn(1) lªn tØnh. Mçi bËn qua cöa nhμ kho l¹i thÊy mÊy chÞ con g¸i ngåi vªu ra ë ®Êy. H¾n ®o¸n hä ngåi ®Êy nhÆt h¹t r¬i h¹t v·i, hay ai cã c«ng viÖc g× gäi ®Õn th× lμm. Mét lÇn h¾n ®ang gß l−ng kÐo c¸i xe bß thãc vμo dèc tØnh, h¾n hß mét c©u ch¬i cho ®ì nhäc. H¾n hß r»ng : Muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß nμy ! L¹i ®©y mμ ®Èy xe bß víi anh, n× ! Chñ t©m h¾n còng ch¼ng cã ý chßng ghÑo c« nμo, nh−ng mÊy c« g¸i l¹i cø ®Èy vai c« ¶ nμy ra víi h¾n, c−êi nh− n¾c nÎ :  K×a anh Êy gäi ! Cã muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß th× ra ®Èy xe bß víi anh Êy ! ThÞ cong cín :  Cã khèi c¬m tr¾ng mÊy giß ®Êy ! Nμy, nhμ t«i ¬i, nãi thËt hay nãi kho¸c ®Êy ? Trμng ngo¸i cæ l¹i vuèt må h«i trªn mÆt c−êi :  ThËt ®Êy, cã ®Èy th× ra mau lªn ! ThÞ vïng ®øng dËy, ton ton ch¹y l¹i ®Èy xe cho Trμng.  §· thËt th× ®Èy chø sî g×, ®»ng Êy nhØ.  ThÞ liÕc m¾t, c−êi tÝt. Trμng thÝch l¾m. Tõ cha sinh mÑ ®Î ®Õn giê, ch−a cã ng−êi con g¸i nμo c−êi víi h¾n t×nh tø nh− thÕ. LÇn thø hai, Trμng võa tr¶ hμng xong, ngåi uèng n−íc ë ngoμi cæng chî tØnh th× thÞ ë ®©u sÇm sËp ch¹y ®Õn. ThÞ ®øng tr−íc mÆt h¾n s−ng sØa nãi :  §iªu ! Ng−êi thÕ mμ ®iªu ! (1) Liªn ®oμn : mét tæ chøc thu gom thãc cho ph¸t xÝt NhËt ë n−íc ta tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. 26

H¾n gi−¬ng m¾t nh×n thÞ, kh«ng hiÓu. ThËt ra lóc Êy h¾n còng ch−a nhËn ra thÞ lμ ai. H«m nay thÞ r¸ch qu¸, ¸o quÇn t¶ t¬i nh− tæ ®Øa, thÞ gÇy säp h¼n ®i, trªn c¸i khu«n mÆt l−ìi cμy x¸m xÞt chØ cßn thÊy hai con m¾t.  H«m Êy leo lÎo c¸i måm hÑn xuèng, thÕ mμ mÊt mÆt. μ, h¾n nhí ra råi, h¾n toÐt miÖng c−êi.  Ch¶ h«m Êy th× h«m nay vËy. Nμy h½ng ngåi xuèng ¨n miÕng giÇu ®·.  Cã ¨n g× th× ¨n, ch¶ ¨n giÇu. ThÞ vÉn ®øng cong cín tr−íc mÆt h¾n.  §Êy, muèn ¨n g× th× ¨n. H¾n vç vç vμo tói.  RÝch bè cu(1), hë ! Hai con m¾t tròng ho¸y cña thÞ tøc th× s¸ng lªn, thÞ ®on ®¶ :  ¡n thËt nh¸ ! õ ¨n th× ¨n sî g×. ThÕ lμ thÞ ngåi sμ xuèng, ¨n thËt. ThÞ c¾m ®Çu ¨n mét chÆp bèn b¸t b¸nh ®óc liÒn ch¼ng chuyÖn trß g×. ¡n xong thÞ cÇm däc ®«i ®òa quÖt ngang miÖng, thë :  Hμ, ngon ! VÒ chÞ Êy thÊy hôt tiÒn th× bá bè. H¾n c−êi :  Lμm ®Õch g× cã vî. Nμy nãi ®ïa chø cã vÒ víi tí th× ra khu©n hμng lªn xe råi cïng vÒ. Nãi thÕ Trμng còng t−ëng lμ nãi ®ïa, ai ngê thÞ vÒ thËt. Míi ®Çu anh chμng còng chîn, nghÜ : thãc g¹o nμy ®Õn c¸i th©n m×nh còng ch¶ biÕt cã nu«i næi kh«ng, l¹i cßn ®Ìo bßng(2). Sau kh«ng biÕt nghÜ thÕ nμo h¾n tÆc l−ìi mét c¸i :  ChËc, kÖ ! H«m Êy h¾n ®−a thÞ vμo chî tØnh bá tiÒn ra mua cho thÞ c¸i thóng con ®ùng vμi thø lÆt vÆt vμ ra hμng c¬m ®¸nh mét b÷a thËt no nª råi cïng ®Èy xe bß vÒ... Trμng chît ®øng dõng l¹i, l¾ng tai nghe. Ngoμi ®Çu ngâ cã tiÕng ng−êi hóng h¾ng ho, mét bμ l·o tõ ngoμi rÆng tre läng khäng ®i vμo. Bμ l·o võa ®i (1) RÝch bè cu (tiÕng Ph¸p båi, ghÐp tõ riche (giμu cã) vμ beaucoup (nhiÒu)) : nhiÒu tiÒn. (2) §Ìo bßng : mang thªm, v−íng bËn thªm vμo m×nh mét c¸i g× khã gì ra ®−îc. 27

võa lÈm bÈm tÝnh to¸n g× trong miÖng. ThÊy mÑ, Trμng reo lªn nh− mét ®øa trÎ, vμ gäi víi vμo trong nhμ :  U ®· vÒ ®Êy ! H¾n lËt ®Ët ch¹y ra ®ãn.  H«m nay sao u vÒ muén thÕ ! Lμm t«i ®îi nãng c¶ ruét. Bμ cô Tø nhÊp nh¸y hai con m¾t nh×n Trμng, chËm ch¹p hái :  Cã viÖc g× thÕ vËy ?  Th× u h½ng cø vμo trong nhμ ®· nμo. Bμ l·o phÊp pháng b−íc theo con vμo trong nhμ. §Õn gi÷a s©n bμ l·o ®øng s÷ng l¹i, bμ l·o cμng ng¹c nhiªn h¬n. Qu¸i, sao l¹i cã ng−êi ®μn bμ nμo ë trong Êy nhØ ? Ng−êi ®μn bμ nμo l¹i ®øng ngay ®Çu gi−êng th»ng con m×nh thÕ kia ? Sao l¹i chμo m×nh b»ng u ? Kh«ng ph¶i con c¸i §ôc mμ. Ai thÕ nhØ ? Bμ l·o hÊp h¸y cÆp m¾t cho ®ì nhoÌn v× tù d−ng bμ l·o thÊy m¾t m×nh nhoÌn ra th× ph¶i. Bμ l·o nh×n kÜ ng−êi ®μn bμ lÇn n÷a, vÉn ch−a nhËn ra ng−êi nμo. Bμ l·o quay l¹i nh×n con tá ý kh«ng hiÓu. Trμng t−¬i c−êi :  Th× u h½ng vμo ngåi lªn gi−êng lªn giÕc chÜnh chÖn c¸i ®· nμo. Bμ l·o lËp cËp b−íc vμo. Ng−êi ®μn bμ t−ëng bμ l·o giμ c¶, ®iÕc l¸c, thÞ cÊt tiÕng chμo lÇn n÷a :  U ®· vÒ ¹ ! ¤ hay, thÕ lμ thÕ nμo nhØ ? Bμ l·o b¨n kho¨n ngåi xuèng gi−êng. Trμng nh¾c mÑ :  K×a nhμ t«i nã chμo u. ThÊy mÑ vÉn ch−a hiÓu, h¾n b−íc l¹i gÇn nãi tiÕp :  Nhμ t«i nã míi vÒ lμm b¹n víi t«i ®Êy u ¹ ! Chóng t«i ph¶i duyªn ph¶i kiÕp víi nhau... Ch¼ng qua nã còng lμ c¸i sè c¶... Bμ l·o cói ®Çu nÝn lÆng. Bμ l·o hiÓu råi. Lßng ng−êi mÑ nghÌo khæ Êy cßn hiÓu ra biÕt bao nhiªu c¬ sù, võa ai o¸n võa xãt th−¬ng cho sè kiÕp ®øa con m×nh. Chao «i, ng−êi ta dùng vî g¶ chång cho con lμ lóc trong nhμ ¨n nªn lμm næi, nh÷ng mong sinh con ®Î c¸i më mÆt sau nμy. Cßn m×nh th×... Trong kÏ m¾t kÌm nhÌm cña bμ rØ xuèng hai dßng n−íc m¾t... BiÕt r»ng chóng nã cã nu«i næi nhau sèng qua ®−îc c¬n ®ãi kh¸t nμy kh«ng. 28

Bμ l·o khÏ thë dμi ngöng lªn, ®¨m ®¨m nh×n ng−êi ®μn bμ. ThÞ cói mÆt xuèng, tay v©n vª tμ ¸o ®· r¸ch bît. Bμ l·o nh×n thÞ vμ bμ nghÜ : Ng−êi ta cã gÆp b−íc khã kh¨n, ®ãi khæ nμy, ng−êi ta míi lÊy ®Õn con m×nh. Mμ con m×nh míi cã vî ®−îc... Th«i th× bæn phËn bμ lμ mÑ, bμ ®· ch¼ng lo l¾ng ®−îc cho con... May ra mμ qua khái ®−îc c¸i tao ®o¹n(1) nμy th× th»ng con bμ còng cã vî, nã yªn bÒ nã, ch¼ng may ra «ng giêi b¾t chÕt còng ph¶i chÞu chø biÕt thÕ nμo mμ lo cho hÕt ®−îc ? Bμ l·o khÏ dÆng h¾ng mét tiÕng, nhÑ nhμng nãi víi “nμng d©u míi” :  õ, th«i th× c¸c con ®· ph¶i duyªn ph¶i kiÕp víi nhau, u còng mõng lßng... Trμng thë ®¸nh phμo mét c¸i, ngùc nhÑ h¼n ®i. H¾n ho khÏ mét tiÕng, b−íc tõng b−íc dμi ra s©n. Bμ cô Tø vÉn tõ tèn tiÕp lêi :  Nhμ ta th× nghÌo con ¹. Vî chång chóng mμy liÖu mμ b¶o nhau lμm ¨n. Råi ra may mμ «ng giêi cho kh¸... BiÕt thÕ nμo hë con, ai giμu ba hä, ai khã ba ®êi ? Cã ra th× råi con c¸i chóng mμy vÒ sau. Bμ l·o ®¨m ®¨m nh×n ra ngoμi. Bãng tèi trïm lÊy hai con m¾t. Ngoμi xa dßng s«ng s¸ng tr¾ng uèn khóc trong c¸nh ®ång tèi. Mïi ®èt ®èng rÊm(2) ë nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt theo giã tho¶ng vμo khÐt lÑt. Bμ l·o thë nhÑ ra mét h¬i dμi. Bμ l·o nghÜ ®Õn «ng l·o, nghÜ ®Õn ®øa con g¸i ót. Bμ l·o nghÜ ®Õn cuéc ®êi cùc khæ dμi d»ng dÆc cña m×nh. Vî chång chóng nã lÊy nhau, cuéc ®êi chóng nã liÖu cã h¬n bè mÑ tr−íc kia kh«ng ?...  Con ngåi xuèng ®©y. Ngåi xuèng ®©y cho ®ì mái ch©n. Bμ l·o nh×n ng−êi ®μn bμ, lßng ®Çy th−¬ng xãt. Nã b©y giê lμ d©u lμ con trong nhμ råi. Ng−êi ®μn bμ khÏ nhóc nhÝch, thÞ vÉn khÐp nÐp ®øng nguyªn chç cò. Bμ l·o h¹ thÊp giäng xuèng th©n mËt :  KÓ cã ra lμm ®−îc d¨m ba m©m th× ph¶i ®Êy, nh−ng nhμ m×nh nghÌo, còng ch¶ ai ng−êi ta chÊp nhÆt chi c¸i lóc nμy. Cèt lμm sao chóng mμy hoμ thuËn lμ u mõng råi. N¨m nay th× ®ãi to ®Êy. Chóng mμy lÊy nhau lóc nμy, u th−¬ng qu¸... Bμ cô nghÑn lêi kh«ng nãi ®−îc n÷a, n−íc m¾t cø ch¶y xuèng rßng rßng. (1) Tao ®o¹n (tõ cæ) : thêi buæi, giai ®o¹n. (2) ë ®©y, nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt, v× qu¸ nghÌo  kh«ng cã tiÒn mua h−¬ng, ®· ®èt ®èng rÊm cèt cã khãi ®Ó xua ®i tö khÝ. 29

(L−îc mét ®o¹n : C¶nh gia ®×nh tr−íc lóc ®i ngñ ; vî chång Trμng s−îng sïng ch¼ng biÕt nãi g× ; cã tiÕng hê khãc v¼ng ®Õn tõ phÝa nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt ®ãi.) S¸ng h«m sau, mÆt trêi lªn b»ng con sμo, Trμng míi trë dËy. Trong ng−êi ªm ¸i löng l¬ nh− ng−êi võa ë trong giÊc m¬ ®i ra. ViÖc h¾n cã vî ®Õn h«m nay h¾n vÉn cßn ngì ngμng nh− kh«ng ph¶i. H¾n ch¾p hai tay sau l−ng l÷ng th÷ng b−íc ra s©n. ¸nh n¾ng buæi s¸ng mïa hÌ s¸ng lo¸ xãi vμo hai con m¾t cßn cay sÌ cña h¾n. H¾n chíp chíp liªn håi mÊy c¸i, vμ bçng võa chît nhËn ra, xung quanh m×nh cã c¸i g× võa thay ®æi míi mÎ, kh¸c l¹. Nhμ cöa, s©n v−ên h«m nay ®Òu ®−îc quÐt t−íc, thu dän s¹ch sÏ gän gμng. MÊy chiÕc quÇn ¸o r¸ch nh− tæ ®Øa vÉn v¾t kh−¬m m−¬i niªn(1) ë mét gãc nhμ ®· thÊy ®em ra s©n hong. Hai c¸i ang(2) n−íc vÉn ®Ó kh« cong ë d−íi gèc æi ®· kÝn n−íc ®Çy ¨m ¾p. §èng r¸c mïn tung bμnh ngay lèi ®i ®· hãt s¹ch. Ngoμi v−ên ng−êi mÑ ®ang lói hói giÉy nh÷ng bói cá mäc nham nhë. Vî h¾n quÐt l¹i c¸i s©n, tiÕng chæi tõng nh¸t kªu sμn s¹t trªn mÆt ®Êt. C¶nh t−îng thËt ®¬n gi¶n, b×nh th−êng nh−ng ®èi víi h¾n l¹i rÊt thÊm thÝa c¶m ®éng. Bçng nhiªn h¾n thÊy h¾n th−¬ng yªu g¾n bã víi c¸i nhμ cña h¾n l¹ lïng. H¾n ®· cã mét gia ®×nh. H¾n sÏ cïng vî sinh con ®Î c¸i ë ®Êy. C¸i nhμ nh− c¸i tæ Êm che m−a che n¾ng. Mét nguån vui s−íng, phÊn chÊn ®ét ngét trμn ngËp trong lßng. B©y giê h¾n míi thÊy h¾n nªn ng−êi, h¾n thÊy h¾n cã bæn phËn ph¶i lo l¾ng cho vî con sau nμy. H¾n x¨m x¨m ch¹y ra gi÷a s©n, h¾n còng muèn lμm mét viÖc g× ®Ó dù phÇn tu söa l¹i c¨n nhμ. Bμ cô Tø chît thÊy con giai ®· dËy, bμ l·o nhÑ nhμng b¶o nμng d©u :  Anh Êy dËy råi ®Êy. Con ®i dän c¬m ¨n ch¼ng muén.  V©ng. Ng−êi ®μn bμ l¼ng lÆng ®i vμo trong bÕp. Trμng nom thÞ h«m nay kh¸c l¾m, râ rμng lμ ng−êi ®μn bμ hiÒn hËu ®óng mùc kh«ng cßn vÎ g× chao ch¸t cháng lán(3) nh− mÊy lÇn Trμng gÆp ë ngoμi tØnh. Kh«ng biÕt cã ph¶i v× míi lμm d©u mμ thÞ tu chÝ lμm ¨n kh«ng ? Bμ mÑ Trμng còng nhÑ nhâm, t−¬i tØnh kh¸c ngμy th−êng, c¸i mÆt bñng beo u ¸m cña bμ r¹ng rì h¼n lªn. Bμ l·o x¨m (1) Kh−¬m m−¬i niªn (khÈu ng÷) : l©u, nhiÒu n¨m ; ë ®©y ý nãi quÇn ¸o ®Ó l©u kh«ng giÆt giò, ph¬i phãng. (2) Ang : ®å ®ùng n−íc b»ng gèm. (3) Chao ch¸t cháng lán : nãi n¨ng ®anh ®¸, chua ngoa (tr¸i nghÜa víi dÞu dμng, lÔ phÐp). 30

x¾n thu dän, quÐt t−íc nhμ cöa. H×nh nh− ai nÊy ®Òu cã ý nghÜ r»ng thu xÕp cöa nhμ cho quang quÎ, nÒn nÕp th× cuéc ®êi hä cã thÓ kh¸c ®i, lμm ¨n cã c¬ khÊm kh¸ h¬n. B÷a c¬m ngμy ®ãi tr«ng thËt th¶m h¹i. Gi÷a c¸i mÑt r¸ch cã ®éc mét lïm rau chuèi th¸i rèi, vμ mét ®Üa muèi ¨n víi ch¸o, nh−ng c¶ nhμ ®Òu ¨n rÊt ngon lμnh. Bμ cô võa ¨n võa kÓ chuyÖn lμm ¨n, gia c¶nh víi con d©u. Bμ l·o nãi toμn chuyÖn vui, toμn chuyÖn sung s−íng vÒ sau nμy :  Trμng ¹. Khi nμo cã tiÒn ta mua lÊy ®«i gμ. Tao tÝnh r»ng c¸i chç ®Çu bÕp kia lμm c¸i chuång gμ th× tiÖn qu¸. Nμy ngo¶nh ®i ngo¶nh l¹i ch¶ mÊy mμ cã ngay ®μn gμ cho mμ xem... Trμng chØ v©ng. Trμng v©ng rÊt ngoan ngo·n. Ch−a bao giê trong nhμ nμy mÑ con l¹i ®Çm Êm, hoμ hîp nh− thÕ. C©u chuyÖn trong b÷a ¨n ®ang ®μ vui bçng ngõng l¹i. Niªu ch¸o lâng bâng, mçi ng−êi ®−îc cã l−ng l−ng hai b¸t ®· hÕt nh½n. Bμ l·o ®Æt ®òa b¸t xuèng, nh×n hai con vui vÎ :  Chóng mμy ®îi u nh¸. Tao cã c¸i nμy hay l¾m c¬. Bμ l·o lËt ®Ët ch¹y xuèng bÕp, lÔ mÔ b−ng ra mét c¸i nåi khãi bèc lªn nghi ngót. Bμ l·o ®Æt c¸i nåi xuèng bªn c¹nh mÑt c¬m, cÇm c¸i m«i võa khuÊy khuÊy võa c−êi :  ChÌ ®©y.  Bμ l·o móc ra mét b¸t  ChÌ kho¸n(1) ®©y, ngon ®¸o ®Ó c¬. Ng−êi con d©u ®ãn lÊy c¸i b¸t, ®−a lªn m¾t nh×n, hai con m¾t thÞ tèi l¹i. ThÞ ®iÒm nhiªn vμ vμo miÖng. Trμng cÇm c¸i b¸t thø hai mÑ ®−a cho, ng−êi mÑ vÉn t−¬i c−êi, ®on ®¶ :  C¸m ®Êy mμy ¹, h×. Ngon ®¸o ®Ó, cø thö ¨n mμ xem. Xãm ta khèi nhμ cßn ch¶ cã c¸m mμ ¨n ®Êy. Trμng cÇm ®«i ®òa, gît mét miÕng bá véi vμo miÖng. MÆt h¾n chun ngay l¹i, miÕng c¸m ®¾ng ch¸t vμ nghÑn bø trong cæ. B÷a c¬m tõ ®Êy kh«ng ai nãi c©u g×, hä c¾m ®Çu ¨n cho xong lÇn, hä tr¸nh nh×n mÆt nhau. Mét nçi tñi hên len vμo t©m trÝ mäi ng−êi. (1) ChÌ kho¸n : mét thø chÌ ngon, nÊu b»ng ®Ëu xanh (®·i s¹ch vá) thËt nhuyÔn ; ®©y lμ c¸ch gäi cña vïng quª Kim L©n, nh÷ng n¬i kh¸c gäi lμ chÌ kho. 31

Ngoμi ®×nh bçng déi lªn mét håi trèng, dån dËp, véi v·. §μn qu¹ trªn nh÷ng c©y g¹o cao chãt vãt ngoμi b·i chî hèt ho¶ng bay vï lªn, l−în thμnh tõng ®¸m bay vÈn trªn nÒn trêi nh− nh÷ng ®¸m m©y ®en. Ng−êi con d©u khÏ thë dμi, thÞ nãi lÝ nhÝ trong miÖng :  Trèng g× ®Êy, u nhØ ?  Trèng thóc thuÕ ®Êy. §»ng th× nã b¾t giång ®ay, ®»ng th× nã b¾t ®ãng thuÕ. Giêi ®Êt nμy kh«ng ch¾c ®· sèng qua ®−îc ®©u c¸c con ¹...  Bμ l·o ngo¶nh véi ra ngoμi. Bμ l·o kh«ng d¸m ®Ó con d©u nh×n thÊy bμ khãc. Ng−êi con d©u cã vÎ l¹ l¾m, thÞ lÈm bÈm :  ë ®©y vÉn ph¶i ®ãng thuÕ c¬ μ ? Im lÆng mét lóc thÞ l¹i tiÕp :  Trªn m¹n Th¸i Nguyªn, B¾c Giang ng−êi ta kh«ng chÞu ®ãng thuÕ n÷a ®©u. Ng−êi ta cßn ph¸ c¶ kho thãc cña NhËt, chia cho ng−êi ®ãi n÷a ®Êy. Trμng thÇn mÆt ra nghÜ ngîi. C¸i mÆt to lín bÆm l¹i, khã ®¨m ®¨m. MiÕng c¸m ngËm trong miÖng h¾n ®· b· ra ch¸t xÝt... H¾n ®ang nghÜ ®Õn nh÷ng ng−êi ph¸ kho thãc NhËt. Trμng hái véi trong miÕng ¨n :  ViÖt Minh ph¶i kh«ng ?  õ, sao nhμ biÕt ? Trμng kh«ng tr¶ lêi. Trong ý nghÜ cña h¾n vôt hiÖn ra c¶nh nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi Çm Çm kÐo nhau ®i trªn ®ª Sép. §»ng tr−íc cã l¸ cê ®á to l¾m. H«m Êy h¾n l¸ng m¸ng nghe ng−êi ta nãi hä lμ ViÖt Minh ®Êy. Hä ®i c−íp thãc ®Êy. Trμng kh«ng hiÓu g× sî qu¸, kÐo véi xe thãc cña Liªn ®oμn t¾t c¸nh ®ång ®i lèi kh¸c. μ ra hä ®i ph¸ kho thãc chia cho ng−êi ®ãi. Tù d−ng h¾n thÊy ©n hËn, tiÕc rÎ vÈn v¬, khã hiÓu. Ngoμi ®×nh tiÕng trèng thóc thuÕ vÉn dån dËp. MÑ vμ vî Trμng ®· bu«ng ®òa ®øng dËy. Trong ãc Trμng vÉn thÊy ®¸m ng−êi ®ãi vμ l¸ cê ®á bay phÊp phíi... (TruyÖn ng¾n ViÖt Nam 1945  1985, NXB Gi¸o dôc, 1985) 32

h−íng dÉn häc bµi 1. Dùa vμo m¹ch truyÖn, cã thÓ chia t¸c phÈm thμnh mÊy ®o¹n ? Nªu ý chÝnh cña mçi ®o¹n vμ cho biÕt m¹ch truyÖn ®· ®−îc dÉn d¾t nh− thÕ nμo. 2. V× sao ng−êi d©n xãm ngô c− l¹i ng¹c nhiªn khi thÊy anh Trμng ®i cïng víi mét ng−êi ®μn bμ l¹ vÒ nhμ ? Sù ng¹c nhiªn cña d©n lμng, cña bμ cô Tø, vμ cña chÝnh Trμng n÷a cho thÊy t¸c gi¶ ®· s¸ng t¹o ®−îc mét t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o nh− thÕ nμo ? T×nh huèng truyÖn ®ã cã t¸c dông g× ®èi víi néi dung, ý nghÜa cña t¸c phÈm ? 3. Dùa vμo néi dung truyÖn, gi¶i thÝch nhan ®Ò Vî nhÆt. Qua hiÖn t−îng “nhÆt ®−îc vî” cña Trμng, anh (chÞ) hiÓu g× vÒ t×nh c¶nh vμ th©n phËn cña ng−êi n«ng d©n nghÌo trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 ? 4. Kim L©n ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn tinh tÕ vμ s©u s¾c nh− thÕ nμo khi thÓ hiÖn niÒm khao kh¸t tæ Êm gia ®×nh cña nh©n vËt Trμng (lóc quyÕt ®Þnh lÊy vî, khi dÉn vî vÒ qua xãm ngô c− vμ nhÊt lμ trong buæi s¸ng ®Çu tiªn sau khi cã vî) ? 5. Ph©n tÝch t©m tr¹ng buån vui xen lÉn cña bμ cô Tø. Qua ®ã, anh (chÞ) hiÓu g× vÒ tÊm lßng cña bμ mÑ n«ng d©n nμy ? 6. T×m hiÓu nghÖ thuËt viÕt truyÖn ng¾n cña Kim L©n : c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn, c¸ch dùng c¶nh g©y Ên t−îng víi nhiÒu chi tiÕt ®Æc s¾c, ®èi tho¹i sinh ®éng, miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt tinh tÕ, sö dông ng«n ng÷ n«ng th«n nhuÇn nhÞ, tù nhiªn. Ghi nhí TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kh«ng chØ miªu t¶ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n n−íc ta trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 mμ cßn thÓ hiÖn ®−îc b¶n chÊt tèt ®Ñp vμ søc sèng k× diÖu cña hä : ngay trªn bê vùc cña c¸i chÕt, hä vÉn h−íng vÒ sù sèng, kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh vμ th−¬ng yªu ®ïm bäc lÉn nhau. Néi dung nh©n ®¹o s©u s¾c vμ c¶m ®éng ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua mét t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn, miªu t¶ t©m lÝ kh¸ tinh tÕ, dùng ®èi tho¹i sinh ®éng. LuyÖn tËp 1. §o¹n v¨n nμo, chi tiÕt nμo cña t¸c phÈm g©y xóc ®éng vμ ®Ó l¹i Ên t−îng s©u s¾c nhÊt cho anh (chÞ) ? V× sao ? 2. Ph©n tÝch ý nghÜa ®o¹n kÕt cña t¸c phÈm. 33

NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu vμ biÕt c¸ch lμm bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.  ViÕt ®−îc bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i. 1. T×m hiÓu ®Ò vμ lËp dμn ý §Ò bμi §Ò 1. Ph©n tÝch truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc cña NguyÔn C«ng Hoan. §Ò 2. H·y t×m hiÓu sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷, vÒ giäng v¨n gi÷a hai v¨n b¶n Ch÷ ng−êi tö tï (NguyÔn Tu©n) vμ H¹nh phóc cña mét tang gia (trÝch Sè ®á  Vò Träng Phông). Gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã. Gîi ý th¶o luËn §Ò 1 a) T×m hiÓu ®Ò Khi nãi ph©n tÝch mét truyÖn ng¾n lμ nãi ®Õn thao t¸c chÝnh (chø kh«ng ph¶i lμ thao t¸c duy nhÊt) cÇn vËn dông. ViÕt v¨n nghÞ luËn nhiÒu khi ph¶i dïng phèi hîp c¸c thao t¸c nh− ph©n tÝch, b×nh luËn, gi¶i thÝch, chøng minh,… Muèn ph©n tÝch, ph¶i ®äc toμn bé truyÖn, råi t¸ch ra tõng ph−¬ng diÖn ®Ó kh¶o s¸t, nhËn xÐt ; sau ®ã chän ba, bèn ph−¬ng diÖn ®Æc s¾c vμ tiªu biÓu nhÊt ®Ó tr×nh bμy. b) LËp dμn ý Më bμi : Giíi thiÖu ng¾n gän truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc. Th©n bμi :  §Æc s¾c cña kÕt cÊu truyÖn. 34

 M©u thuÉn vμ tÝnh chÊt trμo phóng cña truyÖn.  §Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña truyÖn (ng«n ng÷ ng−êi kÓ chuyÖn vμ ng«n ng÷ c¸c nh©n vËt).  Gi¸ trÞ hiÖn thùc vμ ý nghÜa phª ph¸n cña truyÖn. KÕt bμi : §¸nh gi¸ chung vÒ truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc (cã thÓ nªu nh÷ng ®ãng gãp cña truyÖn ng¾n ®èi víi dßng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n nãi riªng vμ v¨n häc ViÖt Nam nãi chung). §Ò 2 a) T×m hiÓu ®Ò  Cã sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ ®−îc sö dông trong hai v¨n b¶n kh«ng ? Nh÷ng lo¹i tõ ng÷ nμo xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n b¶n Ch÷ ng−êi tö tï ? Nh÷ng lo¹i tõ ng÷ nμo xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n b¶n H¹nh phóc cña mét tang gia ? (Nªu dÉn chøng cô thÓ.) V× sao cã nh÷ng sù kh¸c nhau ®ã ? Theo anh (chÞ), nguyªn nh©n nμo lμ chñ yÕu ?  Cã sù kh¸c nhau vÒ giäng v¨n trong hai v¨n b¶n kh«ng ? Sù kh¸c nhau ®ã lμ g× ? b) LËp dμn ý Më bμi : V¨n häc cÇn sù phong phó vμ ®a d¹ng ®Ó t¸i hiÖn mu«n mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng. NghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ vμ giäng v¨n còng gãp phÇn t¹o nªn sù phong phó, ®a d¹ng ®ã. Th©n bμi : Cã thÓ viÕt theo tr×nh tù :  Sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ ®−îc sö dông trong hai v¨n b¶n (nªu dÉn chøng ®Ó chøng minh).  Sù kh¸c nhau vÒ giäng v¨n trong hai v¨n b¶n (nªu dÉn chøng ®Ó chøng minh).  Gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã. KÕt bμi : §¸nh gi¸ chung sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷, giäng v¨n trong hai v¨n b¶n. 2. Tõ c¸c ®Ò bμi vμ gîi ý th¶o luËn ë trªn, anh (chÞ) h·y nªu ®èi t−îng vμ néi dung cña bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i. 35

Ghi nhí  §èi t−îng cña bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i rÊt ®a d¹ng : cã thÓ lμ gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm nãi chung, cã thÓ chØ lμ mét ph−¬ng diÖn, thËm chÝ mét khÝa c¹nh néi dung hay nghÖ thuËt cña mét t¸c phÈm hoÆc cña c¸c t¸c phÈm, ®o¹n trÝch kh¸c nhau.  Bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i th−êng cã c¸c néi dung :  Giíi thiÖu t¸c phÈm hoÆc ®o¹n trÝch v¨n xu«i cÇn nghÞ luËn.  Ph©n tÝch gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt theo ®Þnh h−íng cña ®Ò hoÆc mét sè khÝa c¹nh ®Æc s¾c nhÊt cña t¸c phÈm, ®o¹n trÝch.  Nªu ®¸nh gi¸ chung vÒ t¸c phÈm, ®o¹n trÝch. LuyÖn tËp NghÖ thuËt ch©m biÕm, ®¶ kÝch trong truyÖn ng¾n “Vi hμnh” cña NguyÔn ¸i Quèc. 36

Rõng xμ nu NguyÔn trung thμnh KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc t− t−ëng c¬ b¶n mμ t¸c gi¶ göi g¾m qua nh÷ng h×nh t−îng cña t¸c phÈm : sù lùa chän con ®−êng ®i cña d©n téc ta trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i kÎ thï.  ThÊy ®−îc vÎ ®Ñp sö thi vμ nÐt ®Æc s¾c T©y Nguyªn, ý nghÜa vμ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm trong hoμn c¶nh chiÕn ®Êu chèng MÜ cøu n−íc lóc bÊy giê vμ trong thêi ®¹i ngμy nay. TiÓu dÉn NguyÔn Trung Thμnh (bót danh kh¸c lμ Nguyªn Ngäc) tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n B¸u, sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Th¨ng B×nh, tØnh Qu¶ng Nam. N¨m 1950 «ng vμo bé ®éi, sau ®ã lμm phãng viªn b¸o Qu©n ®éi nh©n d©n Liªn khu V. Nh÷ng n¨m th¸ng l¨n lén trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë Liªn khu V ®· gióp «ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ T©y Nguyªn, ®Ó sau khi tËp kÕt ra B¾c cã thÓ viÕt cuèn tiÓu thuyÕt ®Çu tay §Êt n−íc ®øng lªn (t¸c phÈm ®−îc tÆng gi¶i NhÊt  Gi¶i th−ëng Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1954  1955). Sau n¨m 1954, «ng cßn cã nh÷ng s¸ng t¸c phôc vô c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi ë miÒn B¾c, nh− tËp truyÖn ng¾n RÎo cao (1961). N¨m 1962, «ng t×nh nguyÖn trë vÒ chiÕn tr−êng miÒn Nam, ho¹t ®éng ë Qu¶ng Nam vμ T©y Nguyªn. Víi bót danh NguyÔn Trung Thμnh, NguyÔn Trung Thμnh «ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm cã tiÕng vang lín trong ®êi sèng lóc bÊy giê, nh− tËp truyÖn vμ kÝ Trªn quª h−¬ng nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc (1969) vμ tiÓu thuyÕt §Êt Qu¶ng (1971  1974). Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc, «ng tiÕp tôc cèng hiÕn cho phong trμo v¨n nghÖ cña n−íc nhμ. ¤ng tõng lμ Uû viªn Ban ChÊp hμnh Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam, Tæng biªn tËp b¸o V¨n nghÖ. 37

TruyÖn ng¾n Rõng xμ nu ®−îc viÕt n¨m 1965 (ra m¾t lÇn ®Çu tiªn trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n gi¶i phãng Trung Trung Bé sè 2/1965, sau ®ã in trong tËp Trªn quª h−¬ng nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc) lμ t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt trong sè c¸c s¸ng t¸c cña Nguyªn Ngäc viÕt trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ. V¨n b¶n d−íi ®©y cã l−îc mét sè ®o¹n. V¨n b¶n Lμng ë trong tÇm ®¹i b¸c cña ®ån giÆc. Chóng nã b¾n, ®· thμnh lÖ, mçi ngμy hai lÇn, hoÆc buæi s¸ng sím vμ xÕ chiÒu, hoÆc ®øng bãng vμ sÈm tèi, hoÆc nöa ®ªm vμ trë gμ g¸y. HÇu hÕt ®¹n ®¹i b¸c ®Òu r¬i vμo ngän ®åi xμ nu(1) c¹nh con n−íc lín(2). C¶ rõng xμ nu hμng v¹n c©y kh«ng cã c©y nμo kh«ng bÞ th−¬ng. Cã nh÷ng c©y bÞ chÆt ®øt ngang nöa th©n m×nh, ®æ μo μo nh− mét trËn b·o. ë chç vÕt th−¬ng, nhùa øa ra, trμn trÒ, th¬m ngμo ng¹t, long lanh n¾ng hÌ gay g¾t, råi dÇn dÇn bÇm l¹i, ®en vμ ®Æc quyÖn thμnh tõng côc m¸u lín. Trong rõng Ýt cã lo¹i c©y sinh s«i n¶y në khoÎ nh− vËy. C¹nh mét c©y xμ nu míi ng· gôc, ®· cã bèn n¨m c©y con mäc lªn, ngän xanh rên, h×nh nhän mòi tªn lao th¼ng lªn bÇu trêi. Còng cã Ýt lo¹i c©y ham ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Õn thÕ. Nã phãng lªn rÊt nhanh ®Ó tiÕp lÊy ¸nh n¾ng, thø ¸nh n¾ng trong rõng räi tõ trªn cao xuèng tõng luång lín th¼ng t¾p, lãng l¸nh v« sè h¹t bôi vμng tõ nhùa c©y bay ra, th¬m mì mμng. Cã nh÷ng c©y con võa lín ngang tÇm ngùc ng−êi l¹i bÞ ®¹i b¸c chÆt ®øt lμm ®«i. ë nh÷ng c©y ®ã, nhùa cßn trong, chÊt dÇu cßn lo·ng, vÕt th−¬ng kh«ng lμnh ®−îc, cø loÐt m·i ra, n¨m m−êi h«m th× c©y chÕt. Nh−ng còng cã nh÷ng c©y v−ît lªn ®−îc cao h¬n ®Çu ng−êi, cμnh l¸ sum sª nh− nh÷ng con chim ®· ®ñ l«ng mao, l«ng vò. §¹n ®¹i b¸c kh«ng giÕt næi chóng, nh÷ng vÕt th−¬ng cña chóng chãng lμnh nh− trªn mét th©n thÓ c−êng tr¸ng. Chóng v−ît lªn rÊt nhanh, thay thÕ nh÷ng c©y ®· ng·... Cø thÕ hai ba n¨m nay rõng xμ nu −ìn tÊm ngùc lín cña m×nh ra, che chë cho lμng... §øng trªn ®åi xμ nu Êy tr«ng ra xa, ®Õn hÕt tÇm m¾t còng kh«ng thÊy g× kh¸c ngoμi nh÷ng ®åi xμ nu nèi tiÕp tíi ch©n trêi. * ** (1) Xμ nu : mét lo¹i c©y hä th«ng, nhùa vμ gç ®Òu cã gi¸ trÞ, mäc rÊt nhiÒu ë Kon Tum. (2) Con n−íc lín : suèi n−íc lín. 38

Ba n¨m ®i lùc l−îng(1) b÷a nay Tnó míi cã dÞp ghÐ vÒ th¨m lμng. Th»ng bÐ Heng gÆp ë con n−íc lín dÉn anh vÒ. Ngμy anh ra ®i nã míi ®øng ®Õn ngang bông anh, ch−a biÕt mang cñi, chØ míi ®eo c¸i xμ lÐt(2) nhá xÝu theo ng−êi lín ra rÉy. B©y giê nã mang mét khÈu sóng tr−êng M¸t, dÉn anh ®i. VÉn lμ con ®−êng cò, qua c¸i nμ b¾p(3) ®· trång s¾n vμ c©y pom chu(4) v¾t lªn hai c¸i dèc ®øng s÷ng ®· ®−îc c¾t ra tõng bùc, chui qua mét rõng l¸ch rËm ngμy m−a th× v« sè v¾t l¸, råi ®Õn c¸i lμng nhá cña anh. Nh−ng nÕu kh«ng cã ng−êi dÉn, ch¾c ch¾n Tnó kh«ng d¸m ®i mét m×nh. §−êng cò nay ch»ng chÞt hÇm ch«ng, hè ch«ng, cø m−êi phót l¹i gÆp mét giμn thß(5) chuÈn bÞ s½n, cÇn thß c¨ng nh− d©y n¸, ®¸nh mét ph¸t ch¾c ch¾n gÉy ®«i èng quyÓn(6), l−ìi thß tõng ®«i, tõng ®«i g¸c lªn giμn, s¾c l¹nh. Th»ng bÐ Heng lín lªn còng Ýt nãi nh− nh÷ng ng−êi d©n lμng X« Man nμy. Nã ®éi mét c¸i mò sôp xin ®−îc cña anh gi¶i phãng qu©n nμo ®ã, mÆc mét chiÕc ¸o bμ ba dμi phÕt ®Ýt, vÉn ®ãng khè, sóng ®eo chÐo ngang l−ng ra vÎ mét ng−êi lÝnh thùc sù. (L−îc mét ®o¹n : Trªn ®−êng dÉn Tnó vÒ lμng, Heng kÓ l¹i nh÷ng ®æi thay sau khi Tnó ®i v¾ng : DÝt ®· lμm BÝ th− chi bé. Tnó chît nhí ®Õn nh÷ng kØ niÖm vÒ Mai, ng−êi vî ®· bÞ giÆc giÕt h¹i. VÒ ®Õn lμng,Tnó ®−îc mäi ng−êi ®ãn tiÕp nång nhiÖt.) Mét bμn tay nÆng trÞch n¾m chÆt lÊy vai anh nh− mét k×m s¾t. Anh quay l¹i : Cô MÕt ! ¤ng cô vÉn qu¾c th−íc nh− x−a, r©u b©y giê ®· dμi tíi ngùc vμ vÉn ®en bãng, m¾t vÉn s¸ng vμ xÕch ng−îc, vÕt sÑo ë m¸ bªn ph¶i vÉn l¸ng bãng. ¤ng ë trÇn, ngùc c¨ng nh− mét c©y xμ nu lín. ¤ng cô ®Èy Tnó ra mét b−íc, nh×n anh tõ ®Çu ®Õn ch©n, råi ph¸ lªn c−êi :  Hμ hμ !... §eo c¶ t«m x«ng(7) vÒ μ... anh “lùc l−îng”... §−îc ! Tnó hiÓu ý «ng cô. ¤ng kh«ng bao giê khen “Tèt ! Giái !”. Nh÷ng khi võa ý nhÊt, «ng chØ nãi “§−îc !”. Lóc «ng cô MÕt nãi, mäi ng−êi ®Òu im bÆt. ¤ng nãi nh− ra lÖnh, s¸u m−¬i tuæi råi mμ tiÕng nãi vÉn å å, déi vang trong lång ngùc :  CÊp chØ huy cho vÒ mÊy ®ªm ?... Mét ®ªm μ, ®−îc ! Cho mét ®ªm, vÒ mét ®ªm, cho hai ®ªm, vÒ hai ®ªm, ph¶i chÊp hμnh cho ®óng. §ªm nay mμy ë nhμ tau. (L−îc mét ®o¹n : Cô MÕt dÉn Tnó ra m¸ng n−íc ®Çu lμng. Dï ®· röa ë suèi råi, nh−ng Tnó vÉn xóc ®éng ®Ó cho vßi n−íc cña lμng m×nh giéi lªn kh¾p ng−êi nh− ngμy tr−íc.) * ** (1) Lùc l−îng (nãi t¾t) : lùc l−îng vò trang cña MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam. (2) Xμ lÐt : gïi. (3) Nμ b¾p : rÉy b¾p (rÉy trång ng«). (4) Pom chu : mét lo¹i c©y cã nhiÒu bét, dïng lμm l−¬ng thùc. (5) Giμn thß : mét lo¹i bÉy. (6) èng quyÓn : èng ch©n, c¼ng ch©n. (7) T«m x«ng (tiÕng Anh : thompson) : mét lo¹i sóng tiÓu liªn MÜ. 39

B÷a c¬m tèi ë nhμ cô MÕt, ngoμi mãn canh tμu m«n b¹c hμ(1) nÊu l¹t trong èng nøa, cßn cã thªm mÊy con c¸ chua. §ã lμ mãn ®Æc biÖt cô MÕt ®·i ng−êi ®i xa vÒ. Tnó më èng l−¬ng kh«, xóc cho «ng cô mét muçng muèi. ¤ng cô b¶o :  Tau còng cßn nöa lon muèi cña huyÖn th−ëng con DÝt ngμy nã ®i ®¹i héi chiÕn sÜ thi ®ua, nã vÒ chia ®Òu cho mçi bÕp mét phÇn. Nh−ng c¸i ®ã ®Ó dμnh cho ng−êi ®au. Cßn c¸i nμy mμy cho th× tau ¨n. ¤ng cô kh«ng nªm muèi vμo canh. ¤ng chia cho mçi ng−êi mÊy h¹t, hä ¨n sèng tõng h¹t, ngËm rÊt l©u trong miÖng ®Ó nghe chÊt mÆn ®Ëm ®μ tan dÇn. C¬m g¹o tr¾ng ghÕ rÊt nhiÒu cñ pom chu. ¤ng cô b−ng chÐn c¬m nãi nh− thanh minh :  N¨m nay lμng kh«ng ®ãi. G¹o ®ñ ¨n tíi mïa suèt(2). Nh−ng ph¶i ®Ó dμnh, dù tr÷ mçi bÕp cho ®−îc ba n¨m. Mμy ®i c¸ch m¹ng, ng−êi chØ huy còng d¹y mμy råi, ®¸nh th»ng MÜ ph¶i ®¸nh dμi. Råi ®ét ngét, «ng cô hái :  M−êi ngãn tay mμy vÉn côt thÕ μ ? Kh«ng mäc ra ®−îc n÷a μ ?... õ... ¤ng cô ®Æt chÐn c¬m xuèng, giËn d÷ :  Nh−ng lμng biÕt råi chí ?... §−îc ! Ngãn tay cßn hai ®èt còng b¾n sóng ®−îc. Mμy cã ®i qua chç rõng xμ nu gÇn con n−íc lín kh«ng ? Nã vÉn sèng ®Êy. Kh«ng cã c©y g× m¹nh b»ng c©y xμ nu ®Êt ta. C©y mÑ ng·, c©y con mäc lªn. §è nã giÕt hÕt rõng xμ nu nμy !... K×a, ¨n ®i chí ! G¹o ng−êi Str¸ m×nh lμm ra ngon nhÊt rõng nói nμy ®Êy, con ¹... ... C¬m n−íc xong, tõ phÝa nhμ −ng(3) cã ai ®Êy ®¸nh lªn mét håi mâ dμi l¹i ba tiÕng. D©n lμng lò l−ît kÐo tíi nhμ cô MÕt. C¸c c« g¸i dôi t¾t ®uèc ë cÇu thang tr−íc khi b−íc vμo nhμ. Còng cã ng−êi, c¸c bμ cô, cÇm c¶ c©y ®uèc cßn ch¸y rùc ®i th¼ng vμo, soi lªn mÆt Tnó, nh×n ®i nh×n l¹i thËt kÜ råi nÐm bã ®uèc vμo bÕp, löa bèc lªn, ch¸y giÇn giËt. C¸c «ng cô th× ch−a b−íc lªn cÇu thang ®· nãi oang oang :  Th»ng Tnó ®©u råi ! Cho nã ¨n no råi chí, «ng MÕt ? Cã tiÕng mét bμ giμ :  Bän ®μn «ng nμy, xª ra mét chót cho con DÝt nã ngåi víi chí. DÝt ¬i, ngåi ®©y con ! (1) B¹c hμ : däc mïng. (2) Mïa suèt : mïa tuèt lóa, mïa thu ho¹ch. (3) Nhμ −ng : nhμ héi häp, sinh ho¹t chung cña d©n lμng, nh− nhμ r«ng cña ng−êi Ba-na. 40

Tnó ngöng nh×n lªn. DÝt ®· ngåi sôp xuèng tr−íc mÆt anh, hai ch©n xÕp vÒ mét bªn, ®−a tay kÐo tÊm v¸y che kÝn c¶ gãt ch©n. Tnó bÊt chît nghe mét luång l¹nh r©n r©n ë mÆt vμ ë ngùc. Mai ! Tr−íc m¾t anh lμ Mai ®Êy ! Anh kh«ng ngê DÝt lín lªn l¹i gièng Mai ®Õn thÕ. C¸i mòi h¬i trßn cña DÝt ngμy nay ®· th¼ng vμ nhá l¹i, hai hμng l«ng mμy ®Ëm ®Õn che tèi c¶ ®«i m¾t më to, b×nh th¶n, trong suèt. DÝt nh×n Tnó b»ng ®«i m¾t Êy rÊt l©u, trong khi bèn, n¨m ®øa bÐ, ®øa nμo còng tranh chç ngåi gÇn chÞ DÝt. Råi chÞ hái Tnó, giäng h¬i l¹nh lïng :  §ång chÝ vÒ cã giÊy kh«ng ? Tnó kh«ng hiÓu :  GiÊy g× ?  GiÊy cÊp trªn cho nghØ phÐp ®ã. Kh«ng cã giÊy, trèn vÒ th× kh«ng ®−îc. Uû ban ph¶i b¾t th«i. Tnó c−êi å. Anh ®Þnh ®ïa, b¶o nhí lμng qu¸ trèn vÒ th¨m lμng mét b÷a, nh−ng nh×n ®«i m¾t nghiªm kh¾c cña DÝt vμ nghe c¸i im lÆng chê ®îi chung quanh, anh më tói ¸o, lÊy mét m¶nh giÊy nhá ®−a cho chÞ.  B¸o c¸o ®ång chÝ chÝnh trÞ viªn x· ®éi... DÝt cÇm tê giÊy, soi lªn ¸nh löa. Hμng chôc c¸i ®Çu chôm l¹i, mÊy ®øa bÐ l¾p b¾p ®¸nh vÇn. DÝt ®äc rÊt l©u, ®äc ®i ®äc l¹i ®Õn ba lÇn. Cô MÕt hái :  §óng chí ? Nã cã phÐp chí ? DÝt ®−a tr¶ l¹i cho Tnó. B©y giê chÞ míi c−êi :  §óng råi, cã ch÷ kÝ ng−êi chØ huy. Sao anh vÒ cã mét ®ªm th«i ? Råi chÞ tr¶ lêi :  Th«i còng ®−îc. VÒ mét ®ªm cho lμng thÊy mÆt lμ ®−îc råi. Bän em miÖng ®øa nμo còng nh¾c anh m·i. TiÕng c−êi nãi im ®i mét lóc bÊy giê l¹i rén lªn chËt c¶ c¨n nhμ nhá.  Cã ch÷ kÝ cña ng−êi chØ huy ®ã nghe !  Tèt l¾m råi !  Mét ®ªm th«i, mai l¹i ®i råi, Ýt qu¸, tiÕc qu¸ ! TiÕng «ng cô MÕt å å ¸t tÊt c¶ :  Hμ hμ... ®−îc ! ¤ng cô ®Èy hai, ba ®øa bÐ ra, b−íc tíi ngåi xuèng tr−íc bÕp löa, c¹nh Tnó. ¤ng cô gâ èng ®iÕu lªn ®Çu «ng t¸o, bÎ mét que nøa nhá ë s¹p, cÈn thËn 41

xoi cho hÕt tμn thuèc trong èng ®iÕu, råi ngöng lªn, nh×n quanh mét l−ît. Mäi ng−êi ®· ngåi ®©u vμo ®Êy vμ l¾ng chê. ¤ng cô b¾t ®Çu nãi. Bªn ngoμi lÊm tÊm mét trËn m−a ®ªm, r× rμo nh− giã nhÑ. ¤ng cô kh«ng cÊt cao giäng, tiÕng nãi rÊt trÇm :  ¤ng giμ bμ giμ th× biÕt råi. Thanh niªn cã ®øa biÕt, cã ®øa ch−a biÕt râ. Cßn lò con nÝt th× ch−a biÕt.  ¤ng cô trõng m¾t nh×n lò trÎ, chóng nã c¶m thÊy c¸i nghiªm trang trong lêi «ng giμ, ®øa nμo ®øa nÊy ngåi im lÆng thin thÝt, d¸n m¾t vμo miÖng «ng cô.  Tnó, anh Tnó cña chóng mμy vÒ råi ®ã.  ¤ng cô ®Æt bμn tay ch¾c nÞch lªn vai Tnó.  Anh Tnó mμ tau ®· kÓ cho chóng mμy nghe bao nhiªu lÇn råi ®ã. §Êy, nã ®Êy, nã ®i gi¶i phãng qu©n ®¸nh giÆc, nay nã vÒ th¨m lμng mét ®ªm, cÊp trªn cho vÒ mét ®ªm, cã ch÷ kÝ ng−êi chØ huy, chÞ bÝ th− coi råi. Nã ®Êy ! Nã lμ ng−êi Str¸ m×nh. Cha mÑ nã chÕt sím, lμng X« Man nμy nu«i nã. §êi nã khæ, nh−ng bông nã s¹ch nh− n−íc suèi lμng ta. §ªm nay tau kÓ chuyÖn nã cho c¶ lμng nghe, ®Ó mõng nã vÒ th¨m lμng. Ng−êi Str¸ ai cã c¸i tai, ai cã c¸i bông th−¬ng nói, th−¬ng n−íc, h·y l¾ng mμ nghe, mμ nhí. Sau nμy tau chÕt råi, chóng mμy ph¶i kÓ l¹i cho con ch¸u nghe... (L−îc mét ®o¹n : Cô MÕt kÓ l¹i chuyÖn cò, lóc Tnó vμ Mai cßn bÐ, nh−ng ®· gãp phÇn tÝch cùc vμo viÖc nu«i giÊu c¸n bé ë trong rõng.) * ** Anh c¸n bé ë trong rõng lóc bÊy giê lμ anh QuyÕt. Tõ ngμy th»ng MÜ  DiÖm tíi rõng nói nμy, kh«ng b÷a nμo nã kh«ng ®i lïng, kh«ng ®ªm nμo chã cña nã vμ sóng cña nã kh«ng sña vang c¶ rõng. Nh−ng d©n lμng X« Man vÉn tù hμo : n¨m n¨m, ch−a hÒ cã mét c¸n bé bÞ giÆc b¾t hay giÕt trong rõng lμng nμy. Lóc ®Çu thanh niªn ®i nu«i vμ g¸c cho c¸n bé. Th»ng MÜ  DiÖm biÕt ®−îc, nã b¾t thanh niªn. Nã treo cæ anh Xót lªn c©y v¶(1) ®Çu lμng.  Ai nu«i céng s¶n th× coi ®ã ! Råi nã cÊm thanh niªn ®i rõng. Bμ giμ «ng giμ thay thanh niªn ®i nu«i c¸n bé. Nã l¹i biÕt ®−îc. Nã giÕt bμ Nhan, chÆt ®Çu cét tãc treo ®Çu sóng. Sau cïng ®Õn lò trÎ thay «ng giμ, bμ giμ. Trong ®¸m ®ã, h¨ng nhÊt cã Tnó vμ Mai. HÔ Tnó ®i rÉy th× Mai ®i víi c¸n bé. HÔ Mai ë nhμ gi÷ con DÝt cho mÑ (1) V¶ : mét lo¹i c©y hä sung, th©n vμ l¸ ®Òu to, nhiÒu nhùa, gç mÒm vμ xèp, qu¶ ¨n ®−îc. 42

th× Tnó ®i. Còng cã b÷a c¶ hai ®øa cïng ®i. Chóng ë l¹i lu«n ngoμi rõng ban ®ªm. §Ó c¸n bé ngñ mét m×nh ngoμi rõng mét ®ªm, bông d¹ kh«ng yªn ®−îc. Lì giÆc lïng, ai dÉn c¸n bé ch¹y. Anh QuyÕt hái :  C¸c em kh«ng sî giÆc b¾t μ ? Nã giÕt nh− anh Xót, nh− bμ Nhan ®ã. Tnó ®ang n»m trong lßng anh QuyÕt, ngåi dËy, tung c¸i då(1) ra :  Cô MÕt nãi : C¸n bé lμ §¶ng. §¶ng cßn, nói n−íc nμy cßn. Trong rõng, anh QuyÕt d¹y Tnó vμ Mai häc ch÷. Anh chÎ nøa, ®Ëp giËp ra, ghÐp l¹i thμnh mÊy tÊm b¶ng to b»ng ba bμn tay. Ba anh em ®èt khãi xμ nu x«ng b¶ng nøa ®en kÞt råi lÊy nhùa c©y lu«ng tê ngheo(2) phÕt lªn mét líp dμy, röa n−íc còng kh«ng phai ®−îc. Tnó ®i ba ngμy ®−êng tíi nói Ngäc Linh mang vÒ mét xμ lÐt ®Çy ®¸ tr¾ng lμm phÊn. Mai häc giái h¬n Tnó, ba th¸ng ®äc ®−îc ch÷, viÕt ®−îc c¸i ý trong bông m×nh muèn, s¸u th¸ng lμm ®−îc to¸n hai con sè. Tnó häc chËm h¬n, mμ l¹i hay næi nãng. Häc tíi ch÷ i dμi, nã quªn mÊt ch÷ o thªm c¸i mãc th× ®äc lμ ch÷ a. Cã lÇn thua Mai, nã ®Ëp bÓ c¶ c¸i b¶ng nøa tr−íc mÆt Mai vμ anh QuyÕt, bá ra suèi ngåi mét m×nh suèt ngμy. Anh QuyÕt ra dç, nã kh«ng nãi. Mai ra dç, nã ®ßi ®¸nh Mai. Mai còng ngåi l× ®ã víi nã :  Tnó kh«ng vÒ, tui còng kh«ng vÒ. VÒ ®i, anh Tnó. Mai lμm c¸i b¶ng kh¸c cho anh råi. Nã cÇm mét hßn ®¸, tù ®Ëp vμo ®Çu, ch¶y m¸u rßng rßng. Anh QuyÕt ph¶i b¨ng l¹i cho nã. §ªm ®ã, anh «m nã trong hèc ®¸. Anh rñ rØ :  Sau nμy, nÕu MÜ  DiÖm giÕt anh, Tnó ph¶i lμm c¸n bé thay anh. Kh«ng häc ch÷ sao lμm ®−îc c¸n bé giái. Tnó gi¶ ngñ kh«ng nghe. Nã lÐn chïi n−íc m¾t giμn giôa. S¸ng h«m sau, nã gäi Mai ra sau hèc ®¸ :  Mai nãi cho t«i ch÷ o cã mãc lμ ch÷ chi ®i. Cßn ch÷ chi ®øng sau ch÷ ®ã n÷a, ch÷ chi cã c¸i bông to ®ã. Mai quay mÆt ®i, kh«ng d¸m c−êi. Nã viÕt mét ch÷ cã c¸i bông to lªn tÊm b¶ng nã míi lμm cho Tnó. Nã cè nãi nhá nh−ng giäng vÉn lanh l¶nh :  Anh nhí giái l¾m, ch÷ bª ®ã.  õ, bª... bª... ®Çu t«i ngu qu¸ ! (1) Då : tÊm ch¨n quμng trªn ng−êi. (2) Lu«ng tê ngheo : mét lo¹i c©y cã nhùa rÊt ®éc. 43

Tnó hay quªn ch÷, nh−ng ®i ®−êng nói th× ®Çu nã s¸ng l¹ lïng. Nã liªn l¹c cho anh QuyÕt tõ x· vÒ huyÖn. Kh«ng bao giê nã ®i ®−êng mßn. GiÆc v©y c¸c ng¶ ®−êng, nã leo lªn mét c©y cao nh×n quanh mét l−ît råi xÐ rõng mμ ®i, lät tÊt c¶ c¸c vßng v©y. Qua s«ng nã kh«ng thÝch léi chç n−íc ªm, cø lùa chç th¸c m¹nh mμ b¬i ngang, v−ît lªn trªn mÆt n−íc, cìi lªn th¸c b¨ng b¨ng nh− mét con c¸ k×nh. Nã nãi :  Qua chç n−íc ªm th»ng MÜ  DiÖm hay phôc(1), chç n−íc m¹nh nã kh«ng ngê. Nh−ng lÇn ®ã, Tnó tíi mét th¸c s«ng §¾c N¨ng, võa cuèn c¸i th− cña anh QuyÕt göi vÒ huyÖn trong mét ngän l¸ dong, ngËm vμo miÖng ®Þnh v−ît th¸c, th× häng sóng cña th»ng giÆc phôc kÝch chÜa vμo tai l¹nh ng¾t, Tnó chØ kÞp nuèt lu«n c¸i th−. (L−îc mét ®o¹n : Tnó bÞ giÆc b¾t vμ tra tÊn d· man. Ba n¨m sau, Tnó v−ît ngôc trë vÒ lμng. Anh QuyÕt ®· bÞ th−¬ng nÆng trong mét trËn phôc kÝch. Tr−íc lóc hi sinh, anh viÕt th− ®éng viªn d©n lμng X« Man. Nghe lêi anh, mäi ng−êi chuÈn bÞ chiÕn ®Êu.) Tin lμng X« Man mμi gi¸o ®Õn tai bän giÆc ë ®ån §¾c Hμ. Gi÷a mïa suèt lóa, chóng kÐo vÒ mét tiÓu ®éi võa ®óng lóc ®øa con trai ®Çu lßng cña Mai vμ Tnó ra ®êi. Còng th»ng chØ huy n¨m tr−íc, th»ng Dôc. Nã ®éi mò ®á mμu m¸u. Nã gÇm lªn :  L¹i th»ng Tnó chø kh«ng ai hÕt. Con cäp ®ã mμ kh«ng giÕt sím, nay nã lμm lo¹n rõng nói nμy råi. Cô MÕt vμ Tnó dÉn thanh niªn l¸nh vμo rõng. Hä kh«ng ®i ®©u xa, chØ luÈn quÈn ë c¸c gèc c©y, hèc ®¸ quanh lμng, b¸m theo giÆc. Chóng nã ®ãng l¹i trong lμng bèn ®ªm. Ngän roi cña nã kh«ng tõ mét ai. TiÕng kªu khãc dËy c¶ lμng. Th»ng Dôc l¨m l¨m khÈu sóng lôc :  §øa nμo ra khái lμng, b¾t ®−îc, b¾n chÕt ngay t¹i chç. Kh«ng ai lät ra ®−îc. ChØ cã con DÝt nhá, lanh lÑn, cø sÈm tèi l¹i bß theo m¸ng n−íc ®em g¹o ra rõng cho cô MÕt, Tnó vμ thanh niªn. T¶ng s¸ng ngμy thø t− th× chóng b¾t ®−îc con bÐ khi nã ë ngoμi rõng vÒ. Chóng ®Ó con bÐ ®øng gi÷a s©n, lªn ®¹n t«m x«ng råi tõ tõ b¾n tõng viªn mét, kh«ng b¾n tróng, ®¹n chØ s−ît qua tai, sÐm tãc, cμy ®Êt quanh hai ch©n nhá cña DÝt. V¸y nã r¸ch t−ît tõng m¶ng. Nã khãc thÐt lªn nh−ng råi ®Õn viªn thø m−êi nã chïi n−íc m¾t, (1) Phôc (nãi t¾t) : phôc kÝch. 44

tõ ®ã im bÆt. Nã ®øng lÆng gi÷a bän lÝnh, cø mçi viªn ®¹n næ, c¸i th©n h×nh m¶nh dÎ cña nã l¹i quËt lªn mét c¸i nh−ng ®«i m¾t nã th× vÉn nh×n bän giÆc b×nh th¶n l¹ lïng, b×nh th¶n nh− ®«i m¾t chÞ bÝ th− b©y giê vËy. Kh«ng lμm g× ®−îc con bÐ, th»ng Dôc dïng ®Õn ngãn ®ßn cuèi cïng. Nã b¾t Mai.  B¾t ®−îc con cäp c¸i vμ cäp con, tÊt sÏ dô ®−îc cäp ®ùc trë vÒ. Tnó nghe râ c©u nãi ®ã cña th»ng Dôc. Anh nÊp ë gèc c©y c¹nh m¸ng n−íc ®Çu lμng. Tõ chç Êy nh×n thÊy s©n lμng râ mån mét. Hai bμn tay anh bÝu chÆt lÊy gèc c©y khi bän lÝnh, m−êi th»ng, dÉn Mai ra gi÷a s©n. Mai ®Þu con trªn l−ng, th»ng bÐ ch−a ®−îc mét th¸ng. Ai còng b¶o nã gièng Tnó l¹ lïng. Kh«ng ®i Kon Tum mua v¶i ®−îc, Tnó ph¶i xÐ ®«i tÊm då cña m×nh ra lμm tÊm choμng cho Mai ®Þu con. Th»ng bÐ n»m trong tÊm choμng Êy, ngñ say trªn l−ng mÑ. Th»ng Dôc hái :  Chång mμy ë ®©u, con mäi céng s¶n kia ? Mai xèc l¹i ®øa con trªn l−ng, ngöng ®«i m¾t rÊt lín nh×n th»ng Dôc.  Mμy c©m μ, con chã c¸i !  Nã qu¸t bän lÝnh  §øng × ra ®ã μ ! Mét th»ng lÝnh to bÐo nhÊt liÕc m¾t nh×n th»ng Dôc, cÇm mét c©y s¾t dμi b−íc tíi c¹nh Mai. Nã lÌ l−ìi liÕm quanh m«i mét l−ît, råi chËm r·i gi¬ c©y s¾t lªn. Mai thÐt lªn mét tiÕng. ChÞ véi th¸o tÊm ®Þu, võa kÞp lËt ®øa con ra phÝa bông lóc c©y s¾t gi¸ng xuèng trªn l−ng.  Th»ng Tnó ë ®©u, h¶ ? C©y s¾t thø hai ®Ëp vμo tr−íc ngùc Mai, chÞ lËt ®øa bÐ ra sau l−ng. Nã l¹i ®¸nh sau l−ng, chÞ lËt th»ng bÐ ra tr−íc ngùc. TrËn m−a c©y s¾t mçi lóc mét dån dËp. Kh«ng nghe thÊy tiÕng thÐt cña Mai n÷a. ChØ nghe ®øa bÐ khãc rÐ lªn mét tiÕng råi im bÆt. ChØ cßn tiÕng c©y s¾t nÖn xuèng hõ hù. Tnó bá gèc c©y cña anh. §ã lμ mét c©y v¶. Anh ®· bøt ®øt hμng chôc tr¸i v¶ mμ kh«ng hay. Anh chåm dËy. Mét bμn tay nÝu vai anh l¹i. TiÕng cô MÕt nÆng trÞch :  Kh«ng ®−îc, Tnó ! §Ó tau ! Tnó g¹t tay «ng cô ra. ¤ng cô nh¾c l¹i :  Tnó ! Tnó quay l¹i. ¤ng cô kh«ng nh×n ra Tnó n÷a. ë chç hai con m¾t anh b©y giê lμ hai côc löa lín. ¤ng cô bu«ng vai Tnó ra. 45

Mét tiÕng hÐt d÷ déi. Tnó ®· nh¶y xæ vμo gi÷a bän lÝnh. Anh kh«ng biÕt ®· lμm g×. ChØ thÊy th»ng lÝnh giÆc to bÐo n»m ngöa ra gi÷a s©n, th»ng Dôc th¸o ch¹y vμo nhμ −ng. TiÕng lªn ®¹n l¸ch c¸ch quanh anh. Råi Mai «m ®øa con chui vμo ngùc anh. Hai c¸nh tay réng lín nh− hai c¸nh lim ch¾c cña anh «m chÆt lÊy mÑ con Mai.  §å ¨n thÞt ng−êi, tau ®©y, Tnó ®©y !... Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc Mai.  õ, Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc mÑ con Mai... TiÕng «ng cô MÕt vÉn trÇm vμ nÆng. ¤ng cô vông vÒ trë tay lau mét giät n−íc m¾t. Bçng nhiªn «ng cô nãi to lªn :  Tnó kh«ng cøu ®−îc vî con. Tèi ®ã Mai chÕt. Cßn ®øa con th× ®· chÕt råi. Th»ng lÝnh to bÐo ®¸nh mét c©y s¾t vμo ngang bông nã, lóc mÑ nã ng· xuèng, kh«ng kÞp che cho nã. Nhí kh«ng, Tnó, mμy còng kh«ng cøu sèng ®−îc vî mμy. Cßn mμy th× chóng nã b¾t mμy, trong tay mμy chØ cã hai bμn tay tr¾ng, chóng nã trãi mμy l¹i. Cßn tau th× lóc ®ã tau ®øng sau gèc c©y v¶. Tau thÊy chóng nã trãi mμy b»ng d©y rõng. Tau kh«ng nh¶y ra cøu mμy. Tau còng chØ cã hai bμn tay kh«ng. Tau kh«ng ra, tau quay ®i vμo rõng, tau ®i t×m bän thanh niªn. Bän thanh niªn th× còng ®· ®i vμo rõng, chóng nã ®i t×m gi¸o m¸c. Nghe râ ch−a, c¸c con, râ ch−a. Nhí lÊy, ghi lÊy. Sau nμy tau chÕt råi, bay cßn sèng ph¶i nãi l¹i cho con ch¸u : Chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o !... Chóng nã trãi chÆt Tnó b»ng d©y rõng, khiªng nÐm vμo gãc nhμ −ng råi kÐo ®i ¨n thÞt con heo cña anh Br«i. Tnó n»m trong gãc nhμ. Bãng tèi ®· dμy ®Æc. Anh suy nghÜ, ng¹c nhiªn tù thÊy m×nh rÊt b×nh th¶n : “§øa con chÕt råi. Mai ch¾c còng chÕt råi, Tnó còng s¾p chÕt. Ai sÏ lμm c¸n bé ? §Õn khi cã lÖnh §¶ng cho ®¸nh, ai sÏ lμm c¸n bé l·nh ®¹o d©n lμng X« Man ®¸nh giÆc ? Cô MÕt ®· giμ. §−îc, cßn cã bän thanh niªn. Råi con DÝt sÏ lín lªn. Con bÐ Êy v÷ng h¬n c¶ chÞ nã. Kh«ng sao... ChØ tiÕc cho Tnó, Tnó kh«ng sèng ®−îc tíi ngμy cÇm vò khÝ ®øng dËy víi d©n lμng...”. Th»ng Dôc kh«ng giÕt Tnó ngay. Nã ®èt mét ®èng löa lín ë nhμ −ng, lïa tÊt c¶ d©n lμng tíi, cëi trãi cho Tnó, råi nãi víi mäi ng−êi :  Nghe nãi chóng mμy ®· mμi rùa, mμi gi¸o c¶ råi, ph¶i kh«ng ? §−îc, ®øa nμo muèn cÇm rùa, cÇm gi¸o th× coi bμn tay th»ng Tnó ®©y. 46

Nã hÊt hμm ra hiÖu cho th»ng lÝnh to bÐo nhÊt. Chóng nã ®· chuÈn bÞ s½n c¶. Th»ng lÝnh më tói se(1) lÊy ra mét nhóm giÎ ®· tÈm dÇu xμ nu. Nã quÊn giÎ lªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Råi nã cÇm lÊy mét c©y löa. Nh−ng th»ng Dôc b¶o :  §Ó ®ã cho tau. Nã giËt lÊy c©y löa. Tnó kh«ng kªu lªn mét tiÕng nμo. Anh trîn m¾t nh×n th»ng Dôc. Nã c−êi s»ng sÆc. Nã gÝ c©y löa l¹i s¸t mÆt anh :  Coi kÜ c¸i mÆt th»ng céng s¶n muèn cÇm vò khÝ nμy xem sao nμo ! Sè kiÕp chóng mμy kh«ng ph¶i sè kiÕp cÇm gi¸o m¸c. Bá c¸i méng cÇm gi¸o m¸c ®i, nghe kh«ng ! Mét ngãn tay Tnó bèc ch¸y. Hai ngãn, ba ngãn. Kh«ng cã g× ®−îm b»ng nhùa xμ nu. Löa b¾t rÊt nhanh. M−êi ngãn tay ®· thμnh m−êi ngän ®uèc. Tnó nh¾m m¾t l¹i, råi më m¾t ra, trõng trõng. Trêi ¬i ! Cha mÑ ¬i ! Anh kh«ng c¶m thÊy löa ë m−êi ®Çu ngãn tay n÷a. Anh nghe löa ch¸y trong lång ngùc, ch¸y ë bông. M¸u anh mÆn ch¸t ë ®Çu l−ìi. R¨ng anh ®· c¾n n¸t m«i anh råi. Anh kh«ng kªu lªn. Anh QuyÕt nãi : “Ng−êi céng s¶n kh«ng thÌm kªu van...”. Tnó kh«ng thÌm, kh«ng thÌm kªu van. Nh−ng trêi ¬i ! Ch¸y, ch¸y c¶ ruét ®©y råi ! Anh QuyÕt ¬i ! Ch¸y ! Kh«ng, Tnó sÏ kh«ng kªu ! Kh«ng ! TiÕng c−êi giÇn giËt cña th»ng Dôc. C¸c cô giμ chåm dËy. Bän lÝnh g¹t ra. TiÕng kªu rÐ cña ®ång bμo. TiÕng ch©n ai rÇm rËp quanh nhμ −ng. Ai thÕ ? Tnó thÐt lªn mét tiÕng. ChØ mét tiÕng th«i. Nh−ng tiÕng thÐt cña anh bçng vang déi thμnh nhiÒu tiÕng thÐt d÷ déi h¬n. TiÕng “GiÕt !”. TiÕng ch©n ng−êi ®¹p trªn sμn nhμ −ng μo μo. TiÕng bän lÝnh kªu thÊt thanh. TiÕng cô MÕt å å : “ChÐm ! ChÐm hÕt !”. Cô MÕt ®óng råi, cô MÕt ®· ®øng ®Êy, l−ìi m¸c dμi trong tay. Th»ng Dôc n»m d−íi l−ìi m¸c cña cô MÕt. Vμ thanh niªn, tÊt c¶ thanh niªn trong lμng, mçi ng−êi mét c©y rùa s¸ng lo¸ng, nh÷ng c©y rùa mμi b»ng ®¸ Tnó mang tõ ®Ønh nói Ngäc Linh vÒ... TiÕng anh Br«i nãi, trÇm tÜnh :  Tnó, Tnó. TØnh dËy ch−a ! §©y nμy, chóng t«i giÕt hÕt råi. C¶ m−êi ®øa, ®©y nμy ! B»ng gi¸o, b»ng m¸c. §©y nμy ! (1) Tói se (tiÕng Ph¸p : cartouchiÌre) : bao ®¹n. 47

Löa ®· t¾t trªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Nh−ng ®èng löa xμ nu lín gi÷a nhμ vÉn ®á. X¸c m−êi tªn lÝnh giÆc ngæn ngang quanh ®èng löa ®ã. Cô MÕt chèng gi¸o xuèng sμn nhμ, tiÕng nãi vang vang :  ThÕ lμ b¾t ®Çu råi. §èt löa lªn ! TÊt c¶ ng−êi giμ, ng−êi trÎ, ng−êi ®μn «ng, ng−êi ®μn bμ, mçi ng−êi ph¶i t×m lÊy mét c©y gi¸o, mét c©y m¸c, mét c©y dô, mét c©y rùa. Ai kh«ng cã th× vãt ch«ng, n¨m tr¨m c©y ch«ng. §èt löa lªn ! TiÕng chiªng næi lªn... §øng trªn ®åi xμ nu gÇn con n−íc lín, suèt ®ªm nghe c¶ rõng X« Man μo μo rung ®éng. Vμ löa ch¸y kh¾p rõng... (L−îc mét ®o¹n : Tnó kÓ cho d©n lμng nghe trong mét trËn chiÕn ®Êu, anh ®· bãp chÕt tªn chØ huy ®ån b»ng ®«i bμn tay tμn tËt khi nã cè thñ trong hÇm.) Tnó l¹i ra ®i. Cô MÕt vμ DÝt ®−a anh ra ®Õn rõng xμ nu gÇn con n−íc lín. TrËn ®¹i b¸c ®ªm qua ®· ®¸nh ng· bèn n¨m c©y xμ nu to. Nhùa øa ra ë nh÷ng vÕt th−¬ng ®ang ®äng l¹i, lãng l¸nh n¾ng hÌ. Quanh ®ã v« sè nh÷ng c©y con ®ang mäc lªn. Cã nh÷ng c©y míi nhó khái mÆt ®Êt, nhän ho¾t nh− nh÷ng mòi lª. Ba ng−êi ®øng ë ®Êy nh×n ra xa. §Õn hót tÇm m¾t còng kh«ng thÊy g× kh¸c ngoμi nh÷ng rõng xμ nu nèi tiÕp ch¹y ®Õn ch©n trêi. (Trªn quª h−¬ng nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc, NXB Gi¶i phãng, 1969) h−íng dÉn häc bµi 1. Anh (chÞ) c¶m nhËn ®−îc ý nghÜa g× cña truyÖn ng¾n qua : a) Nhan ®Ò t¸c phÈm. b) §o¹n v¨n miªu t¶ c¸nh rõng xμ nu d−íi tÇm ®¹i b¸c. c) H×nh ¶nh nh÷ng ngän ®åi, c¸nh rõng xμ nu tr¶i ra hót tÇm m¾t, ch¹y tÝt t¾p ®Õn tËn ch©n trêi lu«n trë ®i trë l¹i trong t¸c phÈm. 2. T¸c gi¶ vÉn coi “Rõng xμ nu lμ truyÖn cña mét ®êi, vμ ®−îc kÓ trong mét ®ªm.”. H·y cho biÕt : a) Ng−êi anh hïng mμ cô MÕt kÓ trong c¸i ®ªm dμi Êy cã nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý nμo ? So víi nh©n vËt A Phñ (trong Vî chång A Phñ cña T« Hoμi), h×nh t−îng Tnó cã g× míi mÎ h¬n ? 48

b) V× sao trong c©u chuyÖn bi tr¸ng vÒ cuéc ®êi Tnó, cô MÕt nh¾c ®i nh¾c l¹i r»ng Tnó ®· kh«ng cøu sèng ®−îc vî con, ®Ó råi kh¾c ghi vμo t©m trÝ cña ng−êi nghe c©u nãi : “Chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o” ? c) C©u chuyÖn cña Tnó còng nh− cña d©n lμng X« Man nãi lªn ch©n lÝ lín nμo cña d©n téc ta trong thêi ®¹i bÊy giê ? V× sao cô MÕt muèn ch©n lÝ ®ã ph¶i ®−îc nhí, ®−îc ghi ®Ó truyÒn cho con ch¸u ? d) C¸c h×nh t−îng cô MÕt, Mai, DÝt, bÐ Heng cã vai trß g× trong viÖc kh¾c ho¹ nh©n vËt chÝnh vμ lμm næi bËt t− t−ëng c¬ b¶n cña t¸c phÈm ? 3. Theo anh (chÞ), h×nh ¶nh c¸nh rõng xμ nu vμ h×nh t−îng nh©n vËt Tnó g¾n kÕt h÷u c¬, kh¨ng khÝt víi nhau nh− thÕ nμo ? 4. Nªu vμ ph©n tÝch nh÷ng c¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ vÎ ®Ñp nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. Ghi nhí  Rõng xμ nu lμ mét thiªn truyÖn mang ý nghÜa vμ vÎ ®Ñp cña mét khóc sö thi trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i. Víi lêi v¨n trau chuèt, giμu h×nh ¶nh, t¸c phÈm ®· t¸i hiÖn ®−îc vÎ ®Ñp tr¸ng lÖ, hμo hïng cña nói rõng, cña con ng−êi vμ cña truyÒn thèng v¨n ho¸ T©y Nguyªn.  Th«ng qua c©u chuyÖn vÒ nh÷ng con ng−êi ë mét b¶n lμng hÎo l¸nh, bªn nh÷ng c¸nh rõng xμ nu b¹t ngμn, xanh bÊt tËn, t¸c gi¶ ®· ®Æt ra mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lín lao cña d©n téc vμ thêi ®¹i : §Ó cho sù sèng cña ®Êt n−íc vμ nh©n d©n m·i m·i tr−êng tån, kh«ng cã c¸ch nμo kh¸c h¬n lμ ph¶i cïng nhau ®øng lªn, cÇm vò khÝ chèng l¹i kÎ thï tμn ¸c. LuyÖn tËp 1. T×m ®äc trän vÑn t¸c phÈm. 2. ViÕt mét ®o¹n v¨n ph¸t biÓu suy nghÜ vμ c¶m xóc cña anh (chÞ) vÒ h×nh ¶nh ®«i bμn tay Tnó. 49