สูจิบัติ โฮมดิน 2_รวมเล่ม

สรุปุ บทความเรื่่�องเครื่่�องมืือสำหรัับงานเครื่�่องปั้�้นดิินเผาด้้วยตนเองนี้้� เป็็นเพีียงแนวทางเบื้้�องต้้นแก่่ผู้�ที่่�ทำงาน เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผา และผู้�ที่ต�่ ้อ้ งการออกแบบสร้า้ งสรรค์เ์ ครื่อ่� งมืือส่ว่ นตน เพื่อ่� เกิดิ เอกลัักษณ์ใ์ นเทคนิคิ ของการสร้า้ งสรรค์ผ์ ล งาน โดยหวัังว่า่ จะเป็น็ ประโยชน์แ์ ละแนวทางต่อ่ ท่า่ น เอกสารอ้า้ งอิงิ ไทโคราชตีีหม้อ้ (2561, 11-15 กุมุ ภาพัันธ์)์ . โคราชคนอีีสาน 137

\"ลมหายใจ และวิิถีีแห่่งภููมิปิ ััญญาเครื่่อ� งปั้้น� ดิินเผา\" บ้้านเมืืองน้้อย จัังหวััดชัยั ภููมิิ \"Breath and Way of Pottery Wisdom\" Ban Muang Noi Chaiyaphum นายนฤดม ปิ่่น� ทอง สาขาวิิชาศิิลปะและนวััตกรรมการออกแบบ คณะศิลิ ปศาสตร์แ์ ละวิิทยาศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยราชภัฏั ชัยั ภูมู ิิ บทนำ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา คืืองานศิลิ ปะที่ถ�่ ูกู สรรค์ส์ ร้า้ งขึ้น� จากดินิ ที่ผ�่ ่า่ นกระบวนการเผา เพื่อ�่ ประโยชน์ใ์ นการใช้ส้ อย บรรจุุอาหารและสิ่�งของ การดำรงชีีพ จนถึึงความเชื่่�อ ศาสนา และประเพณีี เครื่�่องปั้�้นดิินเผา มีีความผููกพััน กัับการดำรงชีีวิติ ของมนุษุ ย์ม์ าตั้ง�้ แต่่ สมััยก่อ่ นประวััติศิ าสตร์์ จนถึงึ ปััจจุบุ ััน เนื้้อ� หา เครื่�่องปั้�้นดิินเผาชุุมชนบ้้านเมืืองน้้อย ตำบลในเมืือง อำเภอเมืือง จัังหวััดชััยภููมิิ มีีการสืืบทอดการทำ เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผากัันมาเป็น็ เวลาไม่ต่ ่่ำกว่า่ 70 ปีี พ่อ่ ทองอินิ ทร์์ คงชััย วััย 76 ปีี เล่า่ ว่า่ บ้า้ นเมืืองน้อ้ ย ก่อ่ ตั้ง้� ขึ้น� พร้อ้ มกัับ บึึงแวง ประมาณ พ.ศ. 2370 ทางด้า้ นทิศิ เหนืือของวััดบึึงแวงใช้ช้ ื่อ�่ ว่า่ บ้า้ นเมืืองน้อ้ ยเหนืือ ทางทิศิ ใต้ข้ องวััดบึึงแวงใช้ช้ ื่อ�่ ว่า่ บ้า้ นเมืืองน้อ้ ยใต้้ ภาพที่�่ 1 พ่อ่ ทองอินิ ทร์์ คงชััย และคุณุ แม่ส่ งััด คงชััย ปราชญ์เ์ ครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย จังั หวััดชััยภูมู ิิ 138

ชุุมชนบ้้านเมืืองน้้อยประกอบอาชีีพ ทำนา ค้้าขาย เย็็บมุ้้�ง ทำการเกษตรกรรม และผลิิตเครื่�่องปั้�้นดิินเผา ด้ว้ ยการค้น้ พบแหล่ง่ ดินิ บริเิ วณบ่อ่ ที่อ�่ ยู่่�ห่า่ งจากทิศิ เหนืือของหมู่่�บ้า้ นประมาณ 1 กิโิ ลเมตร ปััจจุบุ ัันคืือ วััดบ้า้ นโคกน้อ้ ย ที่ข�่ ุดุ ดินิ ลึึกลงไปประมาณ 1.5 เมตร พบว่า่ เนื้้อ� ดินิ มีีสีีแดงดีี เหมาะแก่ก่ ารทำเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา จึึงทำเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาไว้ใ้ ช้้ ในครััวเรืือน และจำหน่า่ ยในเวลาต่อ่ มา เริ่ม� แรกผลิติ ภััณฑ์ท์ ี่ท�่ ำขาย ได้แ้ ก่่ หม้อ้ หุงุ ข้า้ ว กระทะที่ม่� ีีหูู 2 ข้า้ ง ถ้ว้ ย ชามเล็ก็ ๆ สำหรัับใส่อ่ าหาร และเตาสำหรัับประกอบอาหาร และเครื่อ�่ งดนตรีีโทน ตามลำดัับ มีีขั้น้� ตอนและกระบวนการการผลิติ แบบภูมู ิปิ ััญญาชาวบ้า้ นใช้ว้ ััสดุอุ ุปุ กรณ์ท์ ี่ส่� ามารถหาได้ง้ ่า่ ยในพื้้น� ที่ส�่ มััยก่อ่ นขนย้า้ ยเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผา โดยใช้เ้ กวีียนนำไปขาย ในพื้้น� ที่บ�่ ้า้ นนาเสีียว นาวััง บ้า้ นนาสีีนวล และชุมุ ชนใกล้เ้ คีียง พ่อ่ ทองอินิ ทร์์ คงชััยยัังเล่า่ ต่อ่ ว่า่ บ้า้ นเมืืองน้อ้ ยเหนืือในอดีีตย้อ้ นไปประมาณ 40 ปีี มีีการทำเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา แทบจะทุกุ ครััวเรืือน ทุกุ ๆ เช้า้ ตรู่่�จะได้ย้ ินิ เสีียงตีีดินิ เพื่อ�่ ขึ้น� รูปู เป็น็ หมอดินิ เผา พอสายก็จ็ ะทำการตกแต่ง่ ภาชนะให้ส้ วยงาม ช่ว่ งบ่า่ ยจะทำการเตรีียมดินิ เพื่อ�่ ใช้ใ้ นการขึ้้น� รูปู ในวัันถััดไป วิถิ ีีชีีวิติ จะดำเนินิ แบบนี้้ท� ุกุ ๆ วััน บ้า้ นที่ท�่ ำเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา จึึงไม่ม่ ีีเวลาในการทำนา แต่ก่ ลัับมีีข้า้ วเต็ม็ ยุ้�ง เพราะได้จ้ ากการนำเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผา ไปแลกข้า้ วกัับชุมุ ชนที่ท่� ำนา ทำให้ไ้ ด้้ ข้า้ วเปลืือกกลัับมานั่่น� เอง เป็น็ การแลกเปลี่ย�่ นสิ่่ง� ของจากชาวนา สร้า้ งความผูกู พัันของชุมุ ชนใกล้เ้ คีียงของคนในยุคุ สมััยนั้น�้ ภาพที่่� 2 หม้อ้ ดินิ เผา ภาชนะที่ผ�่ ลิติ จากบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย ปััจจุบุ ัันเลิกิ ผลิติ แล้ว้ พบที่�่ บ้า้ นของคุณุ แม่ถ่ นอม คำยา หมู่่� 5 บ้า้ นนาสีีนวล ตำบลนาเสีียว อำเภอเมืือง จังั หวััดชััยภูมู ิิ จากภููมิิปััญญาเครื่�่องปั้�้นดิินเผาในอดีีตของชุุมชนบ้้านเมืืองน้้อย ถ่่ายทอดสู่่�คนรุ่่�นปััจจุุบััน แม้้การผลิิต เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาของบ้า้ นเมืืองน้อ้ ยจะได้เ้ ปลี่ย่� นแปลงรูปู แบบไปตามกาลเวลา ด้ว้ ยความต้อ้ งการของผู้้�บริโิ ภคที่ล่� ดน้อ้ ยลง กลุ่�มชุมุ ชนผู้้�ผลิติ เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย ก็ไ็ ด้พ้ ััฒนารูปู แบบผลิติ ภััณฑ์เ์ พื่อ่� ให้ต้ รงต่อ่ ความต้อ้ งการของตลาดด้ว้ ย ปััจจุบุ ัันกลุ่�มผู้�ผลิติ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย หัันมาผลิติ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาเตาหุงุ ต้ม้ กัันแทบทุกุ ครััวเรืือน 139

ภาพที่�่ 3 การขึ้้น� รูปู ผลิติ ภััณฑ์เ์ ครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาเตาหุงุ ต้ม้ ของชุมุ ชนบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาเตาหุงุ ต้ม้ มีี 4 รูปู แบบ ได้แ้ ก่่ เตารััดลวดหรืือเตาเนื้้อ� ย่า่ ง เตาชานรััดลวดหรืือเตาชานกระดูกู เตากลมสัังกะสีี และเตาชานสัังกะสีี นอกจากนั้น�้ ยัังมีีผลิติ ภััณฑ์ร์ ัังผึ้ง� เตา ที่ผ่� ลิติ มาเป็น็ ชิ้้น� ส่ว่ นเพื่อ�่ ไว้ส้ ำหรัับเปลี่ย่� นรัังผึ้ง� ภายในเตา ภาพที่�่ 4 เตาหุงุ ต้ม้ ประเภท เตาชาน ลัักษณะจะมีีปากยื่น่� ออกมา เตาชนิดิ นี้้เ� ป็น็ ที่น�่ ิยิ มมาก เพราะสามารถใช้เ้ ชื้อ� เพลิงิ ได้ท้ ั้ง�้ ถ่า่ น และฟืนื เตาหุุงต้้มเป็็นผลิิตภััณฑ์์เครื่�่องปั้�น้ ดิินเผาที่�่ยัังคงผลิิตอยู่�ในชุุมชนบ้้านเมืืองน้้อย ด้้วยความต้้องการของตลาด ที่ย�่ ัังคงต้อ้ งการตลอดอย่า่ งต่อ่ เนื่อ่� ง ถึงึ ขั้น�้ ผลิติ ไม่ท่ ัันต่อ่ ความต้อ้ งการของตลาด เพราะด้ว้ ยเตาหุงุ ต้ม้ ใช้ถ้ ่า่ นเป็น็ เชื้อ� เพลิงิ ซึ่ง�่ ถ่า่ นเป็น็ เชื้อ� เพลิงิ ที่ย่� ัังหาง่า่ ยและราคาถูกู เมื่อ�่ เทีียบกัันสถานการณ์ใ์ นปััจจุบุ ัันที่ค่� ่า่ เชื้อ� เพลิงิ ชนิดิ อื่น�่ ๆ ที่น่� ัับวัันยิ่่ง� สูงู ขึ้น� เรื่อ�่ ย ๆ นอกจากนั้น้� ยัังมีีผลิติ ภััณฑ์เ์ ครื่อ�่ งดนตรีีโทนดินิ เผา ที่เ�่ หลืือเพีียงทำปีลี ะครั้ง�้ นิยิ มนำไปใช้ป้ ระกอบงานพิธิ ีีกรรม ทางความเชื่อ่� ของท้อ้ งถิ่น� 140

ภาพที่่� 5 เครื่อ�่ งดนตรีีโทนดินิ เผา คุณุ แม่ส่ มหมาย เกษมเมืือง ช่า่ งปั้น�้ โทนดินิ เผา สรุปุ “ลมหายใจ และวิถิ ีีแห่ง่ ภูมู ิปิ ััญญาเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา” บ้า้ นเมืืองน้อ้ ย จังั หวััดชััยภูมู ิิ ด้ว้ ยภูมู ิปิ ััญญาที่เ่� ป็น็ เอกลัักษณ์์ เฉพาะของชุมุ ชน เสมืือนลมหายใจจากบรรพบุรุ ุษุ ส่ง่ ผ่า่ นกาลเวลา เกิดิ เป็น็ เรื่อ�่ งราวต่า่ ง ๆ มากมาย ให้เ้ ราได้ศ้ ึึกษาค้น้ คว้า้ หาความรู้� เพื่�่อถอดบทเรีียนด้้านภููมิิคุ้�มกัันทางวััฒนธรรมที่่�เข้้มแข็็ง หล่่อเลี้�ยงให้้ลููกหลานดำรงอยู่่�ด้้วยอาชีีพที่่�เฉพาะ ของท้อ้ งถิ่น� เลี้ย� งครอบครััว สร้า้ งความมั่่น� คง สร้า้ งรายได้้ และสร้า้ งความภาคภูมู ิใิ จของชุมุ ชนบ้า้ นเมืืองน้อ้ ย จังั หวััดชััยภูมู ิิ มาจวบจนถึงึ ปััจจุบุ ััน อ้า้ งอิงิ การสัมั ภาษณ์์ พ่อ่ ทองอินิ ทร์์ คงชััย บ้า้ นเมืืองน้อ้ ย จังั หวััดชััยภูมู ิิ คุณุ แม่ส่ งััด คงชััย บ้า้ นเมืืองน้อ้ ย จังั หวััดชััยภูมู ิิ คุณุ แม่ถ่ นอม คำยา บ้า้ นนาสีีนวล ตำบลนาเสีียว อำเภอเมืือง จังั หวััดชััยภูมู ิิ 141

เสน่ห่ ์์ดินิ ด่่านเกวีียน Charm of Din Dan Kwian ภััคนิิจ สรณารัักษ์์ นักั วิชิ าการออกแบบผลิิตภัณั ฑ์ป์ ฏิบิ ััติิการ ศููนย์์ส่่งเสริิมอุุตสาหกรรมภาคที่่� 6 กรมส่ง่ เสริมิ อุุตสาหกรรม บทนำ สีีส้ม้ อมน้้ำตาลแดง สีีน้้ำตาลปนแดงเข้ม้ มาก สีีแดงหม่น่ ไปจนถึงึ สีีแดงหม่น่ เข้ม้ มาก กระทั่่ง� ถึงึ สีีดำมัันเงางาม เมื่อ่� เคาะแล้ว้ มีีเสีียงดัังกัังวาน ถูกู นำไปรัังสรรค์ป์ ั้น�้ แต่ง่ เป็น็ โอ่ง่ อ่า่ ง ครก ไห คนโทใส่น่ ้้ำ แจกัันนกฮูกู กระถางปลา ตุ๊�กตา นางเงือก ภาชนะเครื่อ�่ งใช้ใ้ นครััวเรืือน เครื่อ่� งใช้ใ้ นการเกษตร ของประดัับในสวน กระเบื้้อ� งดินิ เผาติดิ ผนััง ของประดัับ ตกแต่ง่ ร่า่ งกาย ของที่ร�่ ะลึึก ไปจนถึงึ สินิ ค้า้ เบ็ด็ เตล็ด็ ต่า่ ง ๆ จากรุ่่�นสู่่�รุ่่�น โดยมีีหลัักฐานยาวนานจากยุคุ โบราณกาลตั้ง้� แต่่ สมััยสมเด็จ็ พระนารายณ์ม์ หาราช มาจนถึงึ ยุคุ สมััยปััจจุบุ ััน มีีหลัักฐานทางโบราณคดีีว่า่ สมเด็จ็ พระนารายณ์ม์ หาราชได้ท้ รงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ ฯ ส่ง่ เสริมิ ให้ป้ ระชาชน ในชุุมชนด่่านเกวีียนนี้้� มีีการปั้�้นโอ่่ง ปั้�้นอ่่าง เพื่�่อการค้้าขายขึ้�นเป็็นสิินค้้าที่่�ถููกส่่งจำหน่่ายออกไปยัังเมืืองหลวง และ หััวเมืืองต่า่ ง ๆ ด้ว้ ยคุณุ ภาพของสินิ ค้า้ และฝีมี ืือของช่า่ งปั้น�้ ในสมััยนั้น้� เป็น็ ที่เ�่ ลื่อ่� งลืือ และเนื่อ่� งด้ว้ ยสภาพภูมู ิศิ าสตร์ท์ ี่ท่� ้อ้ ง ที่น่� ี้้เ� ป็น็ หน้า้ ด่า่ นที่จ�่ ะเข้า้ สู่�ตัวเมืืองนครราชสีีมา โดยสมััยก่อ่ นนั้น�้ ยัังไม่ไ่ ด้ม้ ีีชื่อ่� ว่า่ ชุมุ ชนด่า่ นเกวีียน แต่ถ่ ูกู ตั้ง�้ และเรีียกขาน กัันมาในภายหลััง เพราะเป็น็ ชุมุ ชนด่า่ นหน้า้ ที่ม่� ีีการตั้ง้� ขายสินิ ค้า้ ของชาวคาราวานเกวีียน ที่พ่� ัักกองคาราวานเกวีียนสินิ ค้า้ ที่�่ขึ้�นล่่องระหว่่างโคราช–เขมร ตั้้�งแต่่ โคราช–นางรอง–เมืืองปััก–บุุรีีรััมย์์ ไปจนถึึง อาณาจัักรเขมร หรืือ กััมพููชา มีีชนชาติิ “ข่า่ ” เป็น็ คนกลุ่�มแรกที่ต่� ั้ง�้ รกรากอยู่�ที่ช่� ุมุ ชนด่า่ นเกวีียน และเป็น็ คนกลุ่�มแรกที่ท�่ ำเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน โดยการนำเอาดินิ มาปั้น�้ เป็น็ ภาชนะใช้ส้ อยในครััวเรืือน หลัังจากนั้น้� ก็จ็ ะบรรทุกุ เกวีียนนำไปจำหน่า่ ยต่อ่ หรืือมีีพ่อ่ ค้า้ จาก หมู่่�บ้า้ นใกล้เ้ คีียงมาซื้อ� เพื่อ�่ นำไปจำหน่า่ ย โดยใช้เ้ กวีียนเป็น็ พาหนะบรรทุกุ มากถึงึ คราวละประมาณ 50-100 เล่ม่ เกวีียน เนื้้อ� หา “ดินิ ด่า่ นเกวีียน” มีีคุณุ สมบัตั ิทิ างกายภาพ และองค์ป์ ระกอบทางเคมีีที่เ่� หมาะสมต่อ่ การปั้น�้ และการเผาให้ม้ ีี ความแกร่ง่ ซึ่ง่� ดินิ ด่า่ นเกวีียนนอกจากจะมีีเหล็ก็ ออกไซด์์ (Ferric Oxide) ที่ท�่ ำให้เ้ กิดิ สีีดินิ น้้ำตาลแดงที่ม�่ ีีเอกลัักษณ์แ์ ล้ว้ ยัังเป็น็ ดินิ เหนีียวที่ม่� ีีคุณุ สมบัตั ิพิ ิเิ ศษ คืือ มีีบอลล์เ์ คลย์์ (Ball Clay) ในปริมิ าณที่ส่� ูงู ทำให้ม้ ีีความเหนีียวค่อ่ นข้า้ งสูงู และ เนื้้อ� ละเอีียดมาก เมื่อ่� นำไปขึ้น� รูปู และเผาเป็น็ สินิ ค้า้ และผลิติ ภััณฑ์์ จะไม่ท่ ำให้เ้ กิดิ ความบิดิ เบี้้ย� วหรืือแตกง่า่ ย นอกจากนี้้� 142

คุุณสมบััติิพิิเศษ อีีกประการที่�่มีีอยู่�ในดิินเหนีียวด่่านเกวีียนนี้้� ส่่วนใหญ่่เป็็นแร่่เคโอลิิไนต์์  (Kaolinite) ข้้อดีีก็็คืือ เมื่อ�่ เผาแล้ว้ จะให้ส้ ีีซึ่ง�่ เป็น็ สีีพิเิ ศษที่เ่� ป็น็ ที่น�่ ิยิ มของตลาดโดยไม่ต่ ้อ้ งอาศััยสารเคมีีอื่น�่ หรืือ ดินิ จากแหล่ง่ อื่น�่ มาผสมอีีก ทั้ง้� นี้้ด� ินิ ด่า่ นเกวีียน เป็น็ ดินิ ที่ข�่ ุดุ ได้จ้ าก “กุดุ ” ทั้ง�้ สองฝั่ง� ลำน้้ำมูลู อำเภอโชคชััยมีีลำน้้ำมูลู เป็น็ แม่น่ ้้ำสายหลััก ไหลผ่่านเป็็นระยะทางประมาณ 96 กิิโลเมตร และมีีลำพระเพลิิงไหลผ่่านตอนกลางของอำเภอ ทำให้้สภาพดิินโดย ส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ ดินิ ปนทราย ที่เ�่ กิดิ จากการสลายตััวของหินิ บะซอลต์์ เนื้้อ� ดินิ เป็น็ ดินิ เหนีียว มีีธาตุโุ ลหะหนัักอยู่�ในเนื้้อ� ดินิ เป็น็ ปริมิ าณมาก ดินิ ด้า้ นบนเป็น็ ดินิ เหนีียวปนทรายแป้ง้ หรืือดินิ เหนีียวสีีน้้ำตาลปนแดงเข้ม้ มาก ดินิ ด้า้ นล่า่ งเป็น็ ดินิ เหนีียวสีี แดงหม่น่ หรืือสีีแดงหม่น่ เข้ม้ มาก ชาวบ้า้ นจะขุดุ ดินิ จากด้า้ นล่า่ งน้้ำมาใช้เ้ พื่อ�่ ทำเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผา โดยดินิ ด่า่ นเกวีียนปฏิกิ ิริ ิยิ า ทางเคมีีของดินิ เป็น็ กรดปานกลางถึงึ เป็น็ กลางที่ค่� ่า่ PH 6.0-7.0 ในดินิ บนเป็น็ กรดจััดถึงึ เป็น็ กรดจััดมากมีีค่า่ pH 4.5-5.5 และด้้วยสภาพภูมู ิิประเทศดัังกล่่าว ที่่�มีีแม่่น้้ำไหลผ่่านทำให้้บริิเวณดัังกล่่าวเกิิดการทัับถมกัันของชั้้�นดิิน จนมีีคุุณสมบััติิ พิเิ ศษที่ต่� ่า่ งจากที่อ่� ื่น่� คืือ เป็น็ ดินิ เหนีียวเนื้้อ� ละเอีียด มีีแร่เ่ หล็ก็ และแร่ช่ นิดิ อื่น�่ ๆ ปะปนอยู่�มาก ทำให้ท้ นทานต่อ่ การเผา ด้ว้ ยอุณุ หภูมู ิสิ ูงู ผลิติ ภััณฑ์เ์ ครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียนจึึงมีีความแข็ง็ แกร่ง่ ทนทาน ไม่บ่ ิดิ เบี้้ย� วและมีีคุณุ ภาพดีี ทั้ง�้ นี้้� ยิ่ง� ผลิติ ภััณฑ์ด์ ่า่ นเกวีียนถูกู นำมาการเผาด้ว้ ยเตาฟืนื ดินิ ที่ม�่ ีีส่ว่ นผสมของแร่เ่ หล็ก็ และส่ว่ นหนึ่ง�่ เกิดิ จาก ความร้อ้ นในการเผา หากชิ้น� ใดวางใกล้ก้ องฟืนื ก็จ็ ะมีีสีีเข้ม้ มากขึ้น� กว่า่ ชิ้น� ที่อ�่ ยู่�ไกลฟืนื ออกไป กระเบื้้อ� งดินิ เผาด่า่ นเกวีียน มีีคุณุ สมบัตั ิเิ ด่น่ คืือ มีีความแข็ง็ แกร่ง่ สวยงาม ทนแดด ทนฝน และทนต่อ่ กรดด่า่ ง เหมาะอย่า่ งยิ่ง� ที่จ�่ ะนำไปปั้น�้ เป็น็ สินิ ค้า้ หรืือผลิติ ภััณฑ์ป์ ระดัับตกแต่ง่ ได้ท้ ั้ง้� ภายในและภายนอกอาคาร ดินิ ด่า่ นเกวีียนที่ไ�่ ด้จ้ ากกุดุ ต่า่ ง ๆ ถืือเป็น็ แหล่ง่ วััตถุดุ ิบิ ในสมััยก่อ่ นนั้น้� ช่า่ งปั้น�้ เป็น็ ผู้้�ขุดุ หาดินิ มาใช้เ้ องโดยการใช้้ วิิธีีการขุุดด้้วยมืือ โดยใช้้ดิินที่�่อยู่�ลึ กกว่่าหน้้าดิินประมาณ 60 เซนติิเมตร มา เป็็นส่่วนผสมหลัักแยกเป็็น 2 ชนิิด คืือ ดิินท้้องนา และดิินทรายลำน้้ำมููล ตัักขึ้�นมาโดยบุ้�งกี๋�หรืืออุุปกรณ์์ในการตัักดิิน และเดิินวนตัักดิิน โดยไม่่มีีการชั่่�งด้้วย เครื่อ่� งมืือวััดน้้ำหนัักที่เ่� ป็น็ มาตรฐาน ใช้ค้ วามรู้�สึกและประสบการณ์ข์ องการเตรีียมดินิ ล้ว้ น ๆ ทั้ง�้ นี้้ใ� ช้ว้ ิธิ ีีการคิดิ อััตราส่ว่ น เช่น่ 3:2 หรืือ 5:3 หรืือ 2:1 เป็น็ ต้น้ แต่อ่ ััตราส่ว่ นอาจไม่ต่ ายตััวขึ้น� กัับประสบการณ์ข์ องช่า่ งปั้น�้ แต่ล่ ะบ้า้ น เป็น็ ส่ว่ นผสมที่่� ได้จ้ ากการสืืบต่อ่ ความรู้�มาจากรุ่่�นต่อ่ รุ่่�นหรืือเฉพาะในครอบครััว หรืือการใช้ว้ ิธิ ีีแอบจดจำจากโรงปั้น�้ ที่ต�่ นเองทำงานอยู่� หรืือ จากครูู อาจารย์พ์ ื้้�นบ้้านที่ส�่ั่ง� สอนมา ประสบการณ์์ในการคาดคะเน ซึ่ง่� แต่ล่ ะรอบอาจจะไม่ม่ ีีความเท่า่ กััน ทำให้้ดิินปั้น�้ ที่ผ�่ สม มีีคุณุ สมบัตั ิทิ ี่ไ่� ม่เ่ หมืือนกััน การหดตััวของเนื้้อ� ดินิ ที่ไ่� ม่เ่ ท่า่ กััน สีีไม่ส่ ม่่ำเสมอ บางครั้ง�้ เกิดิ เป็น็ ปััญหา แต่บ่ างครั้ง�้ กลัับ เกิดิ เอกลัักษณ์ไ์ ม่ซ่ ้้ำ เป็น็ เสน่ห่ ์ข์ องดินิ จากแหล่ง่ ด่า่ นเกวีียนนี้้� ในช่่วงปีี พ.ศ. 2500 เป็็นต้้นมา รููปลัักษณ์์ของสิินค้้า และผลิิตภััณฑ์์ด่่านเกวีียนได้้ถููกสร้้างสรรค์์ปรัับเปลี่่�ยน วััตถุุประสงค์์จากภาชนะใช้้สอยในครััวเรืือน ใช้้ในการเกษตรในอดีีต มาเป็็นของประดัับตกแต่่งนอกอาคาร รููปประดัับ รููปสััตว์ต์ ่่าง ๆ มีีที่�่มาจากทั้้�งจากสถาปนิกิ คณาจารย์์ ศิิลปิิน ทั้ง�้ จากภาคกลาง และศิลิ ปิินท้อ้ งถิ่�น ตลอดเรื่่�อยมาทำให้้ ผลิติ ภััณฑ์ด์ ่า่ นเกวีียนมีีความหลากหลาย แต่ม่ ีีความคงไว้ซ้ ึ่ง่� เอกลัักษณ์ข์ องเนื้้อ� ดินิ ปั้น�้ สีีสวยเข้ม้ 143

แต่่ปััจจุุบัันเสน่่ห์์ของผลิิตภััณฑ์์เครื่่�องปั้�น้ ดิินเผาด่่านเกวีียนที่�่การ “เผาแกร่่ง” หรืือบ้้างเรีียก “เผาสุุก”หรืือ “เผาดำ” ที่อ�่ ุณุ หภูมู ิสิ ูงู 1,200–1,250 องศาเซลเชีียสขึ้น� ไป ทำให้ด้ ินิ ด่า่ นเกวีียนมีีความแข็ง็ แกร่ง่ เนื้้อ� ดินิ มีีความเงางามสีี ดำมััน เคาะแล้ว้ เสีียงดัังกัังวานเป็น็ อััตลัักษณ์แ์ ละเป็น็ แบบฉบัับของด่า่ นเกวีียนมาตั้ง�้ แต่เ่ ริ่ม� ต้น้ นั้น้� ได้ค้ ่อ่ ย ๆ เลืือนหายไป ความเสื่อ�่ มถอยของ “เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน” เริ่ม� ตั้ง้� แต่่ พ.ศ. 2540 เมื่อ่� ประเทศไทยก้า้ วเข้า้ สู่�ประเทศแห่ง่ อุตุ สาหกรรมใหม่่ สินิ ค้า้ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียนก็เ็ ริ่ม� ซบเซา มีผู้�ผลิติ มากขึ้น� แต่ร่ ายได้จ้ ากการขายสินิ ค้า้ และผลิติ ภััณฑ์์ ดั้้�งเดิิมน้้อยลง คุุณภาพสิินค้้าไม่่ดีี มีีการแตกร้้าวมากขึ้�น บ้้างเกิิดจากความไม่่ใส่่ใจในกระบวนการผลิิต ขาดความรู้� ความเข้้าใจในการปั้�น้ ดิินและการเผางาน เพราะมีีช่่างปั้�น้ และช่่างเผาหน้้าใหม่่จากชุุมชนอื่�่นก้้าวเข้้ามาในตลาดแรงงาน ด่่านเกวีียน เกิิดปััญหาจากการลอกเลีียนแบบสิินค้้ากัันเองจนไม่่เหลืือความมีีเอกลัักษณ์์ความเป็็นเครื่�่องปั้�้นดิินเผา ด่า่ นเกวีียนอีีกต่อ่ ไป และเพราะจากการขยายตััวของสินิ ค้า้ อุตุ สาหกรรม กระบวนการผลิติ เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียนแบบ ดั้้�งเดิิม นอกจากจะไม่่ค่่อยมีีมาตรฐาน ยัังผลิิตได้้ในปริิมาณน้้อย ไม่่คุ้�มทุุน ชุุมชนในละแวกนี้้�จึึงเริ่�มหัันมาพึ่่�งพา วััสดุุอื่่�น เช่่น หิินทรายเทีียม (ปููนซีีเมนต์์ผสมทราย) เข้้ามาขายเพิ่่�มมากขึ้�น ทำให้้ผู้้�คนที่่�มาซื้�อหาสิินค้้าและผลิิตภััณฑ์์ ด่า่ นเกวีียน เข้า้ ใจว่า่ รูปู แบบผลิติ ภััณฑ์ท์ ี่เ�่ กิดิ จากการทาสีีน้้ำมััน หรืือ สีีน้้ำพลาสติกิ ลงบนดินิ ทรายเทีียม รูปู สััตว์ต์ ่า่ ง ๆ การทำเลีียนแบบการเคลืือบทางเซรามิกิ หรืือการสร้า้ งผลิติ ภััณฑ์ใ์ ห้ค้ ล้า้ ยงานสัังกะสีีจากต่า่ งประเทศหรืืองานโลหะและ ปูนู ปั้น�้ แบบยุโุ รป นั้น้� คืือ “ดินิ ด่า่ นเกวีียน” และต่อ่ มาก็ม็ ีีการทำเป็น็ สินิ ค้า้ เลีียนแบบจากร้า้ นนู้้�นร้า้ นนี้้จ� ำหน่า่ ยกัันอย่า่ ง แพร่ห่ ลาย เพราะมีีความต้อ้ งการซื้้อ� จากผู้้�บริโิ ภค เพราะมีีราคาย่อ่ มเยากว่า่ ดินิ ปั้น�้ ด่า่ นเกวีียนแบบดั้ง�้ เดิมิ มาก สรุปุ ยัังโชคดีีที่ป่� ััจจุบุ ัันเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน เสน่ห่ ์ข์ องดินิ สีีแดงน้้ำตาลหม่น่ เข้ม้ บ้า้ งเรีียกดินิ สีีเปลืือกมัังคุดุ ความมัันเงาของดิินน้้ำตาล บ้้างมีีสีีดำมัันเงาจากการเผาเตาฟืืนแบบดั้�้งเดิิม ได้้เริ่�มมีีการฟื้้�นฟููให้้กลัับมาสู่� ชุุมชนบ้้าน ด่า่ นเกวีียน อำเภอโชคชััย โดยกลุ่�มช่า่ งปั้น�้ ในท้อ้ งถิ่น� ศิลิ ปินิ เซรามิกิ และคณาจารย์จ์ ากสถาบัันการศึึกษาทำให้เ้ สน่ห่ ์ข์ อง ดินิ ด่า่ นเกวีียนนั้น�้ ยัังคงสืืบทอดต่อ่ และไม่เ่ ลืือนหายไปจากชุมุ ชนด่า่ นเกวีียน และไม่เ่ ลืือนหายไปจากประเทศไทย เอกสารอ้า้ งอิงิ ศููนย์์วััฒนธรรมจัังหวััดนครราชสีีมา วิิทยาลััยครููนครราชสีีมา. (2530). ข้้อมููลพื้้�นฐานบ้้านด่่านเกวีียน ตำบลท่่าอ่่าง อำเภอโชคชััย จัังหวััดนคราชาสีีมา, พ.ศ. 2530 ศููนย์์วััฒนธรรมจัังหวััดนครราชสีีมา วิิทยาลััยครูู นครราชสีีมา. นครราชสีีมา : สมบูรู ณ์อ์ อฟเซ็็ทการพิิมพ์์. สืืบศัักดิ์� สิริ ิมิ งคลกาล. การพัฒั นาระบบและกลไกการดำรงอยู่่�ของเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวียี นท่า่ มกลางกระแสโลกาภิวิ ัตั น์.์ วารสารสถาบันั วัฒั นธรรมและศิลิ ปะ มหาวิทิ ยาลัยั ศรีนี ครินิ ทรวิโิ รฒ. กรุงุ เทพฯ. มหาวิทิ ยาลััยศรีีนครินิ ทรวิโิ รฒ. เอกสารเผยแพร่ก่ รมศิลิ ปากร. นางสาวรสสุคุ นธ์์ สิโิ รเวฐน์.์ ตามรอยกระเบื้้อ� งดินิ เผาด่า่ นเกวีียน. กรุงุ เทพฯ กรมศิลิ ปากร. 144

ผาแต้ม้ ภาพเขีียนสีี วิถิ ีีชีีวิติ สู่่�ประติมิ ากรรมร่ว่ มสมัยั Pha Taem, color paintings, way of life to contemporary sculptures กิติ ติศิ ักั ดิ์์� ธรรมศักั ดิ์์ช� ัยั สาขาการออกแบบอุุตสาหกรรม คณะสถาปััตยกรรมศาสตร์์และศิลิ ปกรรมสร้า้ งสรรค์์ มหาวิิทยาลััยเทคโนโลยีีราชมงคลอีสี าน บทนำ ผาแต้้ม ตั้้�งอยู่�ในบริิเวณอุุทยานแห่่งชาติิผาแต้้ม ครอบคลุุมหลายอำเภอ ได้้แก่่ อำเภอโขงเจีียม อำเภอ ศรีีเมืืองใหม่่ อำเภอโพธิ์�ไทร จัังหวััดอุุบลราชธานีี ในภููมิิภาคตะวัันออกของประเทศไทยมีีแม่่น้้ำโขงขั้�้นกั้้�นระหว่่าง ประเทศไทยและประเทศสาธารณรััฐประชาธิิปไตยประชาชนลาว มีีลัักษณะเป็็นพื้้�นที่่�ราบสููงสลัับกัับเนิินเขา มีีหน้้าผา สูงู ชัันหลายแห่ง่ ซึ่ง�่ ทำให้เ้ กิดิ ทิวิ ทััศน์ท์ ี่ม่� ีีความสวยงาม มีีความอุดุ มสมบูรู ณ์ท์ างธรรมชาติิ จึึงเป็น็ ที่ส�่ นใจของนัักท่อ่ งเที่ย�่ ว ทั้�้งชาวไทยและต่่างประเทศในการเดิินทางมาท่่องเที่่�ยวพัักผ่่อนอีีกแหล่่งหนึ่�่ง ซึ่่�งในบริิเวณดัังกล่่าวได้้มีีการค้้นพบ ภาพเขีียนสีีโบราณตั้ง้� แต่ย่ ุคุ ก่อ่ นประวััติศิ าสตร์อ์ ยู่�เป็น็ จำนวนมากตามเชิงิ ผาและผนัังถ้้ำกระจายอยู่�ทั่ว� ไปบริเิ วณอุทุ ยาน และนี่�จ่ ึึงเป็็นที่่�มาของชื่อ่� อุุทยานแห่่งชาติิผาแต้ม้ ภาพที่�่ 1 ลัักษณะผาแต้ม้ ที่ม�่ า : https://www.ecocar.co.th/blog/read/46 145

เนื้้อ� หา ผาแต้ม้ คำว่า่ แต้ม้ เป็น็ ภาษดั้ง�้ เดิมิ หมายถึงึ การเขีียน การวาด หรืือการกระทำใด ๆ โดยใช้ส้ ีีลงบนพื้้น� ผิวิ ใดพื้้น� ผิวิ หนึ่ง�่ เพื่อ�่ ให้เ้ กิดิ เป็น็ รูปู ภาพ เครื่อ่� งหมายหรืือสััญลัักษณ์ต์ ่า่ ง ๆ ภาพเขีียนสีีที่ม�่ ีีการค้น้ พบในบริเิ วณผาแต้ม้ นั้น้� มีีหลาก หลายรููปแบบ แสดงถึึงเรื่�่องราวทางประวััติิศาสตร์์ของคนในสมััยยุุคโบราณ เช่่น แสดงถึึงวิิถีีการดำรงชีีวิิต การล่่าสััตว์์ ประเพณีี ข้า้ วของเครื่อ่� งใช้ต้ ่า่ ง ๆ รวมไปถึงึ ภาพที่ม�่ ีีการสัันนิษิ ฐานว่า่ น่า่ จะเป็น็ แผนที่เ่� ส้น้ ทางเพื่อ�่ ใช้ใ้ นการสัันจรของคนใน ยุคุ นั้น�้ เนื่อ่� งจากในบริเิ วณดัังกล่า่ วมีีแม่น่ ้้ำโขงไหลผ่า่ นจึึงใช้เ้ ป็น็ เส้น้ ทางในการสััญจรไปมาหาสู่่�กัันทั้ง้� ทางบกและทางน้้ำ ซึ่ง่� สิ่ง� เหล่า่ นี้้ไ� ด้ส้ ะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ถึงึ สภาพสัังคม การดำรงวิถิ ีีชีีวิติ ของคนยุคุ โบราณ ส่ง่ ผลและถ่า่ ยทอดมาสู่่�ยุคุ ปััจจุบุ ััน ไม่ว่ ่า่ จะ เป็น็ กลุ่�มคนที่ม่� ีีการเดินิ ทางแวะเวีียนเข้า้ มาอาศััย สร้า้ งบ้า้ น สร้า้ งเรืือน ตั้ง�้ หลัักปัักฐาน จนเกิดิ เป็น็ ชุมุ ชนเล็ก็ ๆ ตามบริเิ วณ พื้้น� ราบต่า่ ง ๆ และขยายตััวไปสู่�สังคมขนาดใหญ่ใ่ นปััจจุบุ ััน ภาพที่่� 2 ภาพเขีียนสีีผาแต้ม้ ที่ม�่ า : https://sites.google.com/site/kamjan1593/prawati-khwam-pen-ma-khxng-pha-taem จากอดีีตจนถึงึ ปััจจุบุ ััน สภาพแวดล้อ้ มชุมุ ชนต่า่ ง ๆ ในบริเิ วณอุทุ ยานแห่ง่ ชาติผิ าแต้ม้ นั้น�้ ได้ม้ ีีการเปลี่ย�่ นแปลง ไปตามยุคุ ตามสมััย ทั้ง้� ในด้า้ นวิถิ ีีการดำรงชีีวิติ ได้แ้ ก่่ การปลูกู พืืช เลี้ย� งสััตว์์ พิธิ ีีกรรม ศาสนา เหล่า่ นี้้ไ� ด้ถ้ ูกู ปรัับเปลี่ย�่ นมา โดยตลอดอย่า่ งค่อ่ ยเป็น็ ค่อ่ ยไป ตามกาลเวลา ซึ่ง่� บางอย่า่ งยัังคงรัักษาไว้ใ้ ห้ค้ งอยู่� บางอย่า่ งถูกู ปรัับหรืือเปลี่ย�่ นแปลงจน หายไป เช่น่ ขนบธรรมเนีียมประเพณีี ความเชื่อ�่ พิธิ ีีกรรม ข้า้ วของเครื่อ�่ งใช้ใ้ นการดำรงชีีวิติ ภาษา การแต่ง่ กาย เป็น็ ต้น้ ทั้ง�้ นี้้ก� ็เ็ พื่อ�่ การดำรงวิถิ ีีการดำรงชีีวิติ ให้ค้ งอยู่�และสืืบเนื่อ�่ งต่อ่ ไปสู่่�รุ่่�นต่อ่ รุ่่�น ในอดีีตชุุมชนในบริิเวณอุุทยานแห่่งชาติิผาแต้้มนั้้�น ส่่วนใหญ่่เป็็นชุุมชนพื้้�นเมืือง มีีภาษาพููด การแต่่งกายที่่� บ่่งบอกถึึงกลุ่�มคนหรืือชนเผ่่าต่่าง ๆ แต่่ในปััจจุุบัันด้้วยความเจริิญต่่าง ๆ ที่�่เข้้ามา รวมไปถึึงการที่่�คนในชุุมชนนั้้�น ๆ ได้ม้ ีีการขยัับขยายออกไปทำมาหากินิ ในชุมุ ชน หรืือเมืืองอื่น�่ ๆ และได้น้ ำความเจริญิ นั้น้� เข้า้ ในสู่่�ชุมุ ชนของตนเอง จึึงทำให้้ เกิดิ การเปลี่ย�่ นแปลง และความหลากหลายทางวััฒนธรรม ประเพณีีทั้ง้� ใหม่แ่ ละเก่า่ ผสมผสานกัันอยู่� ความเจริญิ ทางด้า้ น 146

วััตถุเุ ข้า้ มาง่า่ ยขึ้น� เช่น่ สิ่ง� อำนวยความสะดวกต่า่ ง ๆ ที่เ่� ข้า้ มามีีบทบาทอย่า่ งมากและเป็น็ ตััวกระตุ้้�นในการปรัับเปลี่ย�่ นวิถิ ีี ชีีวิติ ของชุมุ ชน โดยเฉพาะกัับกลุ่�มวััยรุ่่�น วััยทำงาน ที่ม�่ ีีการเข้า้ ถึงึ สิ่ง� อำนวยความสะดวกต่า่ ง ๆ ได้ง้ ่า่ ยกว่า่ กลุ่�มคนในวััย ผู้้�สูงู อายุุ เช่น่ โทรศััพท์์ ที่ส�่ ามารถใช้ง้ านได้ห้ ลากหลายประโยชน์์ และ หลากหลายมิติ ิิ เช่น่ การใช้จ้ ่า่ ยผ่า่ นทางโทรศััพท์์ การ ติดิ ต่อ่ สื่อ�่ สารแบบไร้้ขีีดจำกััด การประกอบธุุรกิิจ ฯลฯ โดยผ่า่ นระบบสื่่อ� สารแบบออนไลน์์ ทำให้เ้ กิดิ ความสะดวกและ รวดเร็ว็ แต่ใ่ นปััจจุบุ ัันกลุ่�มผู้้�สูงู อายุเุ ริ่ม� เข้า้ มาใช้บ้ ริกิ ารต่า่ ง ๆ ผ่า่ นทางระบบสื่อ�่ สารออนไลน์ม์ ากยิ่ง� ขึ้น� เช่น่ การติดิ ต่อ่ พูดู คุยุ กัับคนในครอบครััว การค้า้ ขายผ่า่ นระบบออนไลน์์ หรืือเพื่อ�่ การสัันทนาการ จึึงเกิดิ การเรีียนรู้้�และการปรัับตััวเพื่อ่� ให้้ เข้า้ ไปสู่�สังคมในยุคุ ใหม่่ สรุปุ จากแรงบัันดาลใจที่ก�่ ล่า่ วมาข้า้ งต้น้ สามารถถ่า่ ยทอดผ่า่ นงานประติมิ ากรรมที่แ่� สดงถึงึ วิถิ ีีชีีวิติ ของคนในอดีีตสู่่� ปััจจุบุ ััน โดยมีีลัักษณะเป็น็ งานประติมิ ากรรมสามมิติ ิิ แบบลอยตััว โดยถอดรูปู แบบจากภาพเขีียนสีี แกะลวดลายตามแบบ ต้น้ ฉบัับ ส่ว่ นลวดลายการประทัับฝ่า่ มืือแสดงถึงึ ความหลากหลายของผู้้�คนที่เ่� ข้า้ มาอาศััยในบริเิ วณพื้้น� ที่ด�่ ัังกล่า่ ว ผ่า่ นกาล เวลาหลายยุุคหลายสมััย หล่่อหลอมให้้เกิิดเป็็นชุุมชนที่่�มีีศิิลปะ วััฒนธรรม แสดงถึึงการคงอยู่�ของงานศิิลปะในอดีีตใน รูปู แบบของงานศิลิ ปะร่ว่ มสมััยที่ม่� ีีการปรัับเปลี่ย�่ น เปลี่ย่� นแปลงไปตามกาลเวลา สอดคล้้องกัับ รฐา จัันทวารา (2559) กล่่าวไว้้ว่่า การท่่องเที่่�ยวทางธรรมชาติิจะต้้องจััดให้้มีีการสื่่�อสารหรืือ สื่อ�่ ความหมาย ในรูปู แบบกิจิ กรรมหรืือนัันทนาการ เพื่อ่� เป็น็ การเปิดิ โอกาสนัักท่อ่ งเที่ย�่ วได้ร้ ัับรู้้�และเข้า้ ใจถึงึ ประสบการณ์์ ในรูปู แบบของธรรมชาติิ ภาพที่�่ 3 ประติมิ ากรรมภาพเขีียนสีีผาแต้ม้ 147

เอกสารอ้า้ งอิงิ รฐา จัันทวารา. (2559). ความคาดหวัังและความพึึงพอใจของนัักท่่องเที่�่ยว ต่อ่ โปรแกรมสื่�อ่ ความหมายทางธรรมชาติิ ของอุทุ ยานแห่ง่ ชาติิผาแต้ม้ จ.อุบุ ลราชธานีี. วารสารมนุุษยศาสตร์์และสังั คมศาสตร์์ มหาวิิทยาลัยั ราชภััฏอุบุ ลราชธานี.ี ปีีที่่� 7(ฉบัับที่�่ 1), 301-311. 148

คุุณค่า่ และค่่านิยิ มในผลิติ ภััณฑ์์หััตถกรรมด่า่ นเกวีียน Values in Dan Kwian handicraft products ผศ.ดร.กฤษฎา ดูพู ันั ดุงุ คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์แ์ ละศิิลปกรรมสร้้างสรรค์์ บทนำ เครื่�่องปั้�้นดิินเผาด่่านเกวีียน เป็็นงานหััตถกรรมดิินเผาที่�่มีีคุุณค่่าและมีีความสำคััญของจัังหวััดนครราชสีีมา เป็น็ ที่ท�่ ราบกัันดีีว่า่ บริเิ วณหมู่่�บ้า้ นด่า่ นเกวีียนในปััจจุบุ ัันนั้น้� เป็น็ ที่ต�่ ั้ง�้ ของเมืืองหน้า้ ด่า่ นที่ค�่ นสมััยก่อ่ นรู้้�จักั กัันในนามของ ด่่านกระโทก โดยหน้้าด่่านแห่่งนี้้�เป็็นเส้้นทางการค้้าที่่�สำคััญที่�่จะเข้้าเมืืองโคราช ซึ่่�งเดิิมอาจเป็็นเส้้นทางของคนโบราณ เก่่าแก่่ในสมััยขอมโบราณ จากเมืืองพระนครไปยัังเมืืองเสมา และชุุมชนในเขตพนมวััน จนเกิิดเป็็นเส้้นทางการค้้า ที่�่มีีพััฒนาการเปลี่�่ยนแปลงตามยุุคสมััย คนในท้้องถิ่�นนั้้�นทำนาเลี้�ยงชีีพและอาจมีีการค้้าขายแลกเปลี่�่ยนพืืชผลทาง การเกษตรกัับขบวนคาราวานค้้าขายที่่�ผ่่านเข้้ามาในบริิเวณนี้้�โดยมีีเกวีียนเป็็นพาหนะ ซึ่่�งมัักมาหยุุดพัักในบริิเวณ ด่า่ นหน้า้ นี้้� จึึงเรีียกกัันจนติดิ ปากว่า่ “ด่า่ นเกวีียน” เนื้้อ� หา ในชุุมชนเครื่�่องปั้�้นดิินเผาด่่านเกวีียน นอกจากชาวบ้้านทั่่�วไป ในบริิเวณนั้�้นยัังมีีชาวข่่า ซึ่่�งเป็็นคนมอญ ซึ่ง�่ มีีความรู้�เกี่ย่� วกัับการสร้า้ งเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาไว้ใ้ ช้ง้ าน จึึงมีีการเรีียนรู้้�ตามวิถิ ีีของการอยู่�อาศััยด้ว้ ยกััน หากมีีการว่า่ งเว้น้ จาก การทำเกษตร หรืือหาของป่า่ ชาวด่า่ นเกวีียนก็ม็ ัักจะฝึกึ ทำเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาเพื่อ�่ นำมาใช้ง้ าน และเกิดิ การถ่า่ ยทอดความรู้� ในการทำเครื่�่องปั้�น้ ดิินเผาจากรุ่่�นสู่่�รุ่่�น และมีีการนำมาขาย หรืือแลกเปลี่่�ยนสิินค้้ากัับกองคาราวานเกวีียนของพ่่อค้้าที่่� ผ่า่ นไปมา ซึ่ง่� เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาที่น�่ ิยิ มทำได้แ้ ก่่ โอ่ง่ ไห หม้อ้ ครก เป็น็ ต้น้ จนกระทั่่ง� หลัังการเปลี่ย่� นแปลงนโยบายของชาติิ ในช่ว่ งหลััง พ.ศ. 2485 ซึ่ง่� รััฐบาลในสมััยนั้น�้ ได้ส้ นัับสนุนุ ให้เ้ กิดิ การสร้า้ งรายได้จ้ ากสินิ ค้า้ ท้อ้ งถิ่น� ของแต่ล่ ะท้อ้ งที่�่ หมู่่�บ้า้ น ด่า่ นเกวีียนจึึงเริ่ม� มีีการผลิติ สินิ ค้า้ ที่เ่� ป็น็ รูปู ธรรมมากยิ่ง� ขึ้น� ซึ่ง่� ความเปลี่ย�่ นแปลงในด้า้ นความงามย่อ่ มเกิดิ ขึ้้น� ตั้ง้� แต่เ่ วลานี้้� เป็น็ ต้น้ มา คุณุ ค่า่ และความนิยิ มในช่ว่ งแรกนั้น้� เกิดิ จากการเรีียนรู้้�ด้ว้ ยภูมู ิปิ ััญญาของช่า่ งผู้�ผลิติ คืือการผลิติ ตามรูปู ทรงที่ถ�่ ืือ ได้ว้ ่า่ เป็น็ ความงามของกลุ่�มหมู่่�บ้า้ นเอง เป็น็ คุณุ ค่า่ ที่เ�่ กิดิ จากรูปู ร่า่ งรูปู ทรงของเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาแต่ล่ ะชนิดิ ในเชิงิ ค่า่ นิยิ ม เช่น่ ไห จะต้้องมีีความสููงสะโอดสะอง บ่่ากว้้างและคอแคบพอเอาแขนสอดเข้้าไปได้้ และมีีปากบานให้้เกิิดความสวยงาม โอ่่งทรงดั้้�งเดิิมที่�่เป็็นทรงมอญ ก็็จะต้้องมีีความสููงพอเหมาะ บ่่อมีีความกว้้างและมีีปากที่่�ค่่อนข้้างกว้้างไล่่ระดัับกัับบ่่า 149

ครกจะต้อ้ งมีีรูปู ลัักษณ์ฐ์ านกว้า้ งเล็ก็ น้อ้ ย แล้ว้ รูปู ทรงจะเว้า้ สูงู ขึ้น� ก่อ่ นที่จ�่ ะเว้า้ และบานออกอย่า่ งสวยงาม เนื้้อ� ดินิ จะต้อ้ งมีี ความเท่า่ กัันอย่า่ งสม่่ำเสมอ เป็น็ ต้น้ คุณุ ค่า่ และความงามในช่ว่ งแรกนี้้จ� ััดว่า่ เป็น็ ความงามที่เ่� กิดิ จากค่า่ นิยิ มของคนในพื้้น� ที่�่ นั้น้� เอง ความงามนั้น้� สามารถเปรีียบเทีียบกัันได้โ้ ดยความประณีีตและผลงานที่เ�่ กิดิ ขึ้้น� ว่า่ มีีความเหนืือชั้น้� เพีียงใด คุุณค่่าและความนิิยมในช่่วงต่่อมา ได้้แก่่ การสร้้างเครื่่�องปั้�้นดิินเผา ให้้มีีความสวยงามเปลี่่�ยนไปจากเดิิม โดยเริ่ม� มีีการตกแต่ง่ ให้เ้ กิดิ ความสวยงามมากขึ้น� โดยเฉพาะช่ว่ งหลัังปีี พ.ศ. 2485 ที่ร่� ััฐบาลให้ม้ ีีนโยบายมุ่�งเน้น้ การสร้า้ ง สินิ ค้า้ ท้อ้ งถิ่น� ความงามในรูปู ทรงจึึงเริ่ม� มีีพััฒนาการที่เ�่ ปลี่ย่� นไป คืือมีีการเปรีียบเทีียบรูปู ทรง และค่า่ นิยิ มของการปั้น�้ ว่า่ สิ่ง� ใดจััดว่า่ สวย และสิ่ง� ใดจััดว่า่ ไม่ส่ วย รูปู ร่า่ งของโอ่ง่ เริ่ม� มีีการออกแบบประณีีตมากยิ่ง� ขึ้น� ขอบปากมีีการสร้า้ งให้เ้ ป็น็ ขอบสััน สวยงาม และรูปู ทรงเริ่ม� เปลี่ย�่ นเป็น็ การผลิติ ให้ม้ ีีความอ้ว้ นคล้า้ ยลูกู จััน มีีการใช้ล้ านตะเกีียงมาตกแต่ง่ บริเิ วณบ่า่ ของโอ่ง่ และไห ซึ่ง่� ต่อ่ มาได้ก้ ลายเป็น็ อััตลัักษณ์ส์ ำคััญของเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน และครก ในบริเิ วณขอบ จึึงมีีการทำให้เ้ ป็น็ ขอบสััน เช่น่ เดีียวกัับเทคนิคิ การทำปากโอ่ง่ จนกลายเป็น็ ความนิยิ มในการผลิติ ชิ้้น� งานให้ล้ ูกู ค้า้ ได้เ้ ลืือกใช้้ และสร้า้ งชื่อ�่ เสีียง ให้แ้ ก่ห่ มู่่�บ้า้ นด่า่ นเกวีียนจนเป็น็ ที่ร่�ู้�จักั ในวงกว้า้ งมากยิ่ง� ขึ้น� นั่่น� เอง ต่อ่ มามีีการกระจายอำนาจสู่่�ท้อ้ งถิ่น� มากยิ่ง� ขึ้น� เริ่ม� มีีการศึึกษาเกี่ย่� วกัับคุณุ สมบัตั ิขิ องดินิ ด่า่ นเกวีียนมากขึ้น� และ ได้พ้ บคุณุ สมบัตั ิพิ ิเิ ศษของเนื้้อ� ดินิ ที่ม่� ีีความแตกต่า่ งจากเนื้้อ� ดินิ ในบริเิ วณอื่น�่ ในประเทศไทย การค้น้ พบนี้้จ� ึึงก่อ่ ให้เ้ กิดิ การ เข้า้ ไปศึึกษาเรื่อ�่ งนี้้อ� ย่า่ งจริงิ จังั ของหน่ว่ ยงานที่เ่� กี่ย่� วข้อ้ ง ได้แ้ ก่่ วิทิ ยาลััยเทคโนโลยีีและอาชีีวศึึกษา ในสมััยนั้น้� และได้ม้ ีีการ เข้้ามาพััฒนารููปแบบเครื่�่องปั้�้นดิินเผาในระยะหลัังจนมีีชื่่�อเสีียงโด่่งดััง จากเครื่�่องใช้้ในชีีวิิตประจำวััน ก็็กลายเป็็น เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาสำหรัับประดัับและตกแต่ง่ ดัังนั้น�้ คุณุ ค่า่ และความนิยิ ม จึึงเกิดิ ขึ้้น� สองส่ว่ น อัันได้แ้ ก่เ่ นื้้อ� ดินิ ที่เ่� ป็น็ เอกลัักษณ์์ และรูปู แบบต่า่ ง ๆ ที่ม่� ีีการพััฒนาให้เ้ กิดิ ความทัันสมััย ไม่เ่ หมืือนเดิมิ อีีกต่อ่ ไป สอดคล้อ้ งกัับ เปรื่อ�่ ง กุมุ ุทุ ที่ก่� ล่า่ วว่า่ ลัักษณะ พิเิ ศษของด่า่ นเกวีียน มีีชื่อ�่ เสีียงโด่ง่ ดัังขึ้น� มาเพราะลัักษณะพิเิ ศษสองประการ โดยประการแรกได้แ้ ก่ค่ วามแกร่ง่ และมัันวาว ของผิวิ วััตถุุ และประการหลัังคืือความแปลกใหม่ข่ องการออกแบบ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาโดยไม่เ่ คลืือบที่พ่� บเห็น็ กัันทั่่ว� ไปจะไม่ม่ ีี ความมัันวาวเหมืือนเครื่อ�่ งเคลืือบได้้ ส่ว่ นมากจะหยาบและด้า้ น ความแกร่ง่ ก็น็ ้อ้ ยกว่า่ ของที่ท�่ ำที่ด�่ ่า่ นเกวีียน เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผา ของที่�่นี่เ่� ผาด้้วยความร้อ้ นสููงกว่า่ ธรรมดาโดยไม่แ่ ตกร้้าวและแกร่่งมาก หากเคาะเบา ๆ จะได้้ยินิ เสีียงกัังวานคล้้ายเสีียง โลหะ (เปรื่อ่� ง กุุมุทุ : 2531) อย่า่ งไรก็็ตามการเผาในลัักษณะนี้้�ทำให้เ้ กิิดสีีของดิินเป็น็ สีีน้้ำตาลเข้ม้ อมแดงแก่่ ผิวิ มัันวาว เหลืือบแสง ซึ่ง่� เรีียกว่า่ “สีีเหล็ก็ ” ในยุุคต่่อมา ช่่างด่่านเกวีียน จััดว่่าเป็็นช่่างฝีีมืือที่่�มีีชื่่�อเสีียงเป็็นอย่่างมาก การออกแบบที่�่ทัันสมััย และความ สามารถของช่่างผู้�ผลิิตที่่�สามารถรัังสรรค์์ผลงานได้้ตามความต้้องการของลููกค้้า จััดเป็็นคุุณค่่าและความนิิยมใหม่่ใน เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน ในขณะนั้น้� เริ่ม� มีีคำสั่ง� ซื้อ� และนัักออกแบบเข้า้ มาเป็น็ ผู้้�ประกอบการมากขึ้น� และได้เ้ ริ่ม� ผลิติ รูปู แบบเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาแบบใหม่่ หลายรูปู แบบเป็น็ ลัักษณะของแจกัันขนาดใหญ่่ เลีียนแบบเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาต่า่ งประเทศ และ เริ่�มได้้รัับความสนใจจากหลายประเทศ หมู่่�บ้้านด่่านเกวีียนจึึงกลางเป็็นแหล่่งผลิิตงานเครื่�่องปั้�้นดิินเผาตามคำสั่�ง ที่่�ใหญ่่ที่�่สุุดแห่่งหนึ่่�งของประเทศไทย แต่่อย่่างไรก็็ตามเนื้้�อดิินที่�่เป็็นสีีธรรมชาติิ ไม่่สามารถหลุุดออกจากกรอบของงาน 150

ด่า่ นเกวีียนได้้ ซึ่ง่� ลูกู ค้า้ ต้อ้ งการให้ผ้ ลิติ ภััณฑ์ม์ ีีสีีสัันตามที่ต�่ นเองต้อ้ งการ ช่า่ งผู้�ผลิติ จึึงพยายามค้น้ หาวิธิ ีีจนพบวิธิ ีีการทำให้้ ผลิิตภััณฑ์์เครื่่�องปั้�น้ ดิินเผาของตน มีีสีีสัันตามที่่�ลููกค้้าต้้องการ อัันได้้แก่่ เทคนิิคการเลีียนแบบของเก่่า โดยการใช้้สีีทา กระเบื้้�อง หรืือสีีในลัักษณะอื่่�น ๆ ทาลงบนผิิวของเครื่�่องปั้�น้ ดิินเผาที่�่มีีการเผาแบบไฟต่่ำ ทำให้้ช่่วยลดต้้นทุุนการใช้้ฟืืน ในการเผา อีีกทั้ง้� ยัังสามารถตอบสนองความต้อ้ งการของผู้�ซื้อ� ได้อ้ ีีกด้ว้ ย ซี่ง�่ เป็น็ คำกล่า่ วของ อาจารย์พ์ ิศิ ป้อ้ มสินิ ทรััพย์์ บุุคคลสำคััญอีีกท่่านหนึ่�่งของชุุมชนด่่านเกวีียน แต่่ด้้วยเหตุุนี้้�เช่่นกัันทำให้้คุุณค่่าและความนิิยมในเอกลัักษณ์์ของดิิน ด่า่ นเกวีียนลดลง กลายเป็น็ เพีียงแหล่ง่ ผลิติ สินิ ค้า้ ตามคำสั่ง� โดยแม้เ้ นื้้อ� ดินิ จะมีีสีีที่เ่� ป็น็ เอกลัักษณ์์ แต่เ่ มื่อ�่ มีีการเผาด้ว้ ยไฟ ต่่ำ ผลิิตภััณฑ์์ที่่�ได้้จะไม่่คงทนแข็็งแรงเหมืือนกัับเครื่�่องปั้�้นดิินเผาแบบดั้�้งเดิิมที่�่เคยทำมา อีีกทั้้�งยัังทาสีีที่�่จััดว่่าเป็็นสิ่่�ง สัังเคราะห์ท์ ัับผิวิ ของเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผานั่่น� ย่อ่ มแสดงถึงึ การไม่ส่ นใจในแก่น่ แท้ข้ องเอกลัักษณ์ข์ องพื้้น� ถิ่่น� อีีกต่อ่ ไป ดัังนั้น้� เมื่อ�่ ท้อ้ งถิ่น� อื่น่� ได้ร้ ัับคำสั่ง� ซื้อ� จากลูกู ค้า้ ก็จ็ ะนำมาทาสีีดัังที่ก�่ ล่า่ วไปแล้ว้ เช่น่ กััน และทำให้ส้ ามารถลอกเลีียนแบบผลิติ ภััณฑ์ด์ ่า่ น เกวีียนได้อ้ ย่า่ งไม่ย่ ากนััก จนท้า้ ยที่ส�่ ุดุ ความนิยิ มในผลิติ ภััณฑ์ด์ ่า่ นเกวีียนได้ล้ ดลงไปมากจนถึงึ ปััจจุบุ ััน และร้า้ นค้า้ ที่ข�่ าย ผลิติ ภััณฑ์ด์ ่า่ นเกวีียนก็ค็ ่อ่ ย ๆ ปิดิ ตััวลงไปทีีละน้อ้ ยจนกระทั่่ง� หลงเหลืือไม่ถ่ ึงึ หนึ่ง�่ ในสี่ข่� องร้า้ นค้า้ ที่เ่� คยมีีในแหล่ง่ การค้า้ ขาย ผลิติ ภััณฑ์ด์ ัังกล่า่ ว หลัังจากที่�่ความนิิยมในการใช้้เทคนิิคเลีียนแบบของเก่่าได้้ลดลงไป ตลาดสิินค้้าผลิิตภััณฑ์์เครื่�่องปั้�้นดิินเผา เริ่ม� มีีการเติบิ โตลดลง ผู้�ประกอบการและผู้�ผลิติ เครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผา ได้เ้ ริ่ม� หัันกลัับมาหาความเป็น็ อััตลัักษณ์แ์ ละตััวตนของ ตนเองมากยิ่�งขึ้�น อัันได้้แก่่ลัักษณะของดิินที่่�เผาด้้วยอุุณหภููมิิสููง จะเกิิดเนื้้�อดิินสีีเหล็็ก และเอกลัักษณ์์ในการออกแบบ ในยุคุ พััฒนา เช่น่ กระถางต้น้ ไม้แ้ บบแขวนรูปู นกฮูกู ซึ่ง่� เคยมีีการประดิษิ ฐ์ร์ ูปู ร่า่ งขึ้น� ในยุคุ ก่อ่ น จนกลายเป็น็ เอกลัักษณ์ข์ อง เครื่�่องปั้�น้ ดิินเผาด่่านเกวีียนอีีกชิ้�นหนึ่่�ง ดัังนั้�้น ความนิิยมและคุุณค่่าของเครื่่�องปั้�น้ ดิินเผาด่่านเกวีียนในปััจจุุบัันจึึงอยู่�ที่่� การสร้า้ งสรรค์ช์ิ้น� งาน และเนื้้อ� ดินิ ที่ม่� ีีความสวยงามเป็น็ สีีเหล็ก็ ที่ด�่ ำเงาอัันเกิดิ จากการเผาแกร่ง่ นั่่น� เอง การเผาแกร่ง่ ด้ว้ ย อุณุ หภูมู ิสิ ูงู เป็น็ เทคนิคิ ที่ท่� ำได้ย้ าก เพราะต้อ้ งใช้ฟ้ ืนื จำนวนมาก ราคาสินิ ค้า้ ที่ไ่� ด้ร้ ัับการเผาจนเกิดิ เอกลัักษณ์ข์ องเนื้้อ� ดินิ นี้้� จึึงค่อ่ นข้า้ งสูงู และสมกัับความยากลำบากในกรรมวิธิ ีีการผลิติ อย่า่ งแท้จ้ ริงิ ภาพที่�่ 1 การใช้ล้ านตะเกีียงเดินิ ลวดลายแบบดั้ง�้ เดิมิ (ซ้า้ ย) และการพยายามสร้า้ งลวดลายเลีียนแบบของเดิมิ (ขวา) 151

ภาพที่่� 2 รูปู แบบครกที่ม่� ีีการผลิติ ประณีีตเชิงิ ช่า่ งแบบเก่า่ (ซ้า้ ย) และรูปู แบบปััจจุบุ ัันที่เ่� น้น้ ประโยชน์ใ์ ช้ส้ อย (ขวา) ปรากฏการณ์ท์ ี่เ่� กิดิ ขึ้้น� เกี่ย�่ วกัับคุณุ ค่า่ และความนิยิ มในเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน อาจอธิบิ ายได้โ้ ดยทฤษฎีี ปรากฏการณ์น์ ิยิ ม ซึ่ง�่ อััลเฟรด ชุตุ ต์์ (Alfred Schutz) (ค.ศ. 1899–1959) ใด้ใ้ ห้แ้ นวคิดิ ที่ส่� ำคััญคืือ ธรรมชาติขิ องมนุษุ ย์์ นั้น�้ เป็น็ นัักสร้า้ งสรรค์์ มีีความคิดิ ความอ่า่ นเป็น็ ผู้้�สร้า้ งสิ่ง� ต่า่ ง ๆ ทั้ง้� ที่เ�่ ป็น็ วััตถุแุ ละไม่ใ่ ช่ว่ ััตถุุ เช่น่ การกำหนดสิ่่ง� ต่า่ ง ๆ ขึ้น� มาแล้ว้ ใช้ส้ิ่ง� ต่า่ ง ๆ ร่ว่ มกัันทำให้เ้ กิดิ กฎเกณฑ์ต์ ่า่ ง ๆ ขึ้น� มากมาย และรวมกัันเป็น็ ความแท้จ้ ริงิ ของสัังคม คนรุ่่�นหลัังก็ท็ ำ ตามกฎเกณฑ์ท์ ี่ก�่ ำหนดของคนรุ่่�นก่อ่ นโดยไม่ไ่ ด้ม้ ีีความสงสััยว่า่ ทำไมต้อ้ งเป็น็ เช่น่ นั้น้� (อััลเฟรด ชุตุ ต์.์ 1899–1959 อ้า้ งใน สุุเทพ สุุนทรเภสััช, 2540 : 75) สิ่�งเหล่่านี้้�สามารถอธิิบายความเปลี่�่ยนแปลงของความนิิยมและคุุณค่่าของงาน เครื่�่องปั้้�นดิินเผาด่่านเกวีียนได้้อย่่างชััดเจน โดยความนิิยมและคุุณค่่านั้�้นถููกกำหนดขึ้้�นตามยุุคสมััย ซึ่�่งในยุุคแรกนั้�้น อาจเกิดิ ขึ้้น� จากการฝึกึ ฝน และการสร้า้ งงานให้เ้ หมืือนกัับต้น้ ฉบัับชาวมอญ ผู้�ที่ถ่� ่า่ ยทอดความรู้้�ด้า้ นการผลิติ งานหััตถกรรม เครื่่�องปั้�้นดิินเผานี้้� หากผู้้�ฝึึกฝนสามารถปั้�้นและผลิิตเครื่่�องใช้้ต่่างๆได้้ตรงตามสิ่�งที่�่เคยพบเห็็นมาในอดีีต ก็็ย่่อมแสดงถึึง ฝีมี ืือในเชิงิ ช่า่ งว่า่ ดีีเพีียงใด และสามารถบอกได้ว้ ่า่ รูปู แบบใดที่ส่� วย ซึ่ง�่ ความสวยยัังยึึดติดิ อยู่่�กัับต้น้ ฉบัับนั่่น� เอง จนกระทั่่ง� เกิดิ มีีการสร้า้ งรูปู ทรงแบบใหม่เ่ กิดิ ขึ้้น� บางรูปู ทรงอาจไม่เ่ ป็น็ ที่ย่� อมรัับ แต่ห่ ลายรูปู ทรงได้ร้ ัับความนิยิ มว่า่ มีีความสวยงาม แปลกตาจากสิ่ง� ที่เ�่ คยเห็น็ หรืือสืืบทอดมานานจนเป็น็ ที่ย่� อมรัับเพิ่่ม� เติมิ กลายเป็น็ ความคุณุ ค่า่ และความนิยิ มที่พ�่ ััฒนาขึ้น� จากเดิมิ และคนรุ่่�นหลัังก็ไ็ ด้ร้ ัับการสืืบทอดต่อ่ มา เป็น็ อย่า่ งนี้้ส� ืืบต่อ่ ไปหลายยุคุ สมััย สอดคล้อ้ งกัับ สืืบศัักดิ์� ศิริ ิมิ งคลกาล และคณะที่ก่� ล่า่ วว่า่ พััฒนาการของภูมู ิปิ ััญญาการผลิติ เครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน ทั้ง�้ ทางด้า้ นการออกแบบ กระบวนการผลิติ และกระบวนการเผา ตั้�้งแต่่อดีีตจนถึึงปััจจุบุ ััน ถููกขัับเคลื่อ่� น เปลี่�ย่ นแปลง ด้ว้ ยอิทิ ธิพิ ลและปััจจัยั สำคััญคืือ อิิทธิิพลจาก ปััจจัยั ภายนอก และกลุ่�มคนตุุลา (สืืบศัักดิ์� ศิิริมิ งคลกาล และคณะ.2562) รูปู แบบเครื่�อ่ งปั้น�้ ดินิ เผาและเทคนิคิ การเผา นั้น�้ จะมีีการพััฒนาให้เ้ กิดิ ความแปลกใหม่ม่ ากขึ้น� แต่ค่ วามนิยิ มและคุณุ ค่า่ จะถูกู ตััดสินิ โดยสัังคมองค์ร์ วม และสิ่ง� ที่ไ�่ ด้ร้ ัับ การยอมรัับจะถููกบรรจุุเข้้าไปยัังคลัังแห่่งค่่านิิยมกลางของชุุมชน สิ่�งใดที่่�ช่่างผู้�ผลิิตทดลองผลิิตแล้้วไม่่ได้้รัับความนิิยม ก็็จะไม่่ได้้รัับความสนใจในสัังคม และจะค่่อย ๆ เลืือนหายไป คงอยู่�แต่่ความนิิยมหลัักของสัังคม ในเชิิงรููปแบบ เครื่�่องปั้้�นดิินเผา อัันเป็็นความรู้�ที่่�จะส่่งมอบให้้แก่่คนรุ่่�นหลัังนั่่�นเอง โดยสามารพิิจารณาจากแผนภาพ คุุณค่่าและ ความนิยิ มของเครื่�่องปั้้�นดินิ เผาด่่านเกวีียนที่เ�่ ปลี่�่ยนไปดัังนี้้� 152

ภาพที่�่ 3 แผนภาพแสดงกระบวนการเกิดิ ขึ้้น� ของคุณุ ค่า่ และความนิยิ มของเครื่อ�่ งปั้น�้ ดินิ เผาด่า่ นเกวีียน สรุปุ ปััจจุบุ ัันนี้้น� อกจากการฟื้้น� ฟูอู ััตลัักษณ์ข์ องรูปู แบบเครื่อ่� งปั้น�้ ดินิ เผาแบบดั้ง�้ ดิมิ ในยุคุ ต่า่ ง ๆ ดัังที่�่ เกรีียงไกร ดวง ขจร และคณะ กล่่าวว่่า ปััจจุุบัันชุุมชนเครื่่�องปั้�้นดิินเผาด่่านเกวีียน ยัังสามารถผลิิตสิินค้้าได้้หลากหลายประเภท อาทิิ เครื่�่องใช้้ในชีีวิิตประจำวััน ของตกแต่่งบ้้านและสวน รวมทั้้�งเครื่่�องประดัับ โดยรููปแบบการผลิิตยัังคงเอกลัักษณ์์ ทางภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นของด่่านเกวีียนเอาไว้้อย่่างชััดเจน ทั้้�งวััตถุุดิิบที่�่นำมาใช้้ผลิิต การปั้�้น การตกแต่่งลวดลาย และ การเผาให้้ได้้ผลิิตภััณฑ์์ และการเผาในอุุณหภููมิิสููงตามแบบดั้้�งเดิิม (เกรีียงไกร ดวงขจร และคณะ, 2563) นอกจากนี้้� ยัังมีีการสร้้างความนิิยมและคุุณค่่าที่่�เปลี่�่ยนไปอีีกแนวทางหนึ่่�ง คืือการนำดิินด่่านเกวีียนมาสร้้างสรรค์์งานออกแบบ ในเชิิงงานศิิลปะในลัักษณะของงานประติิมากรรม ซึ่�่งงานในลัักษณะดัังกล่่าวจะเป็็นงานที่่�สะท้้อนความคิิดของผู้�สร้้าง อีีกทั้้�งยัังมีีคุุณค่่าในทางสุุนทรีียะ ผสมผสานกัับเสน่่ห์์ของเนื้้�อดิินแบบเฉพาะนี้้� ทำให้้ผลงานแต่่ละชิ้�นมีีมููลค่่าค่่อนข้้าง สูงู มาก ซึ่�่งนอกจากคุณุ ค่า่ ในลัักษณะของงานศิิลปะแล้ว้ ยัังเกิดิ คุณุ ค่า่ ในหลายมิิติิ เช่น่ การสร้า้ งประติิมากรรมลอยตััว ที่แ�่ สดงเอกลัักษณ์ด์ ั้ง�้ เดิมิ ของความเป็น็ ด่า่ นเกวีียน คืือรูปู นกฮูกู ขนาดใหญ่่ หรืือจะออกแบบให้เ้ ป็น็ กลุ่�มนกฮูกู ขนาดใหญ่่ เป็็นต้้น ศิิลปิินพื้้�นบ้้านจึึงได้้เริ่�มสร้้างสรรค์์ผลงานด้้วยดิินด่่านเกวีียนในลัักษณะสมััยใหม่่ผสมผสานการเผาที่�่ใช้้ไฟใน อุุณหภููมิิต่่าง ๆ หนึ่ง่� ในนั้้น� ได้้แก่่ อาจารย์์เดช นานกลาง ศิิลปิินมรดกอีีสาน เป็็นต้้น 153

ภาพที่่� 4 อาจารย์์เดช นานกลาง ศิลิ ปินิ มรดกอีีสาน และผลงานศิลิ ปะในลัักษณะของประติิมากรรมดิินด่า่ นเกวีียน ณ โครงการสััมมนาเชิงิ ปฏิิบัตั ิกิ ารสร้้างสรรค์์ ผลงานศิลิ ปกรรมของคณาจารย์์และศิิลปิินระดัับชาติิ (โฮมดิิน) เอกสารอ้า้ งอิงิ เปรื่�่อง กุุมุุท. 2531: หััตถกรรมเครื่อ�่ งปั้น้� ดิินเผาด่่านเกวีียน. หนัังสืือชุดุ ความรู้้�ครุสุ ภา,กรุุงเทพมหานคร สืืบศัักดิ์� ศิิริิมงคลกาล และคณะ. (2563). การพััฒนาระบบและกลไกการดำรงอยู่�ของเครื่่�องปั้้�นดิินเผาด่่านเกวีียน ท่่ามกลางกระแสโลกาภิิวััตน์์, วารสารสถาบัันวััฒนธรรมและศิิลปะ.มหาวิิทยาลััยศรีีนคริินทรวิิโรฒ. กรุงุ เทพมหานคร. เกรีียงไกร ดวงขจร และคณะ. (2563) การสร้า้ งมููลค่่าเพิ่่�มผลิิตภััณฑ์์ชุุมชนเครื่�่องปั้้น� ดิินเผาด่่านเกวีียนจากนวััตกรรมสู่� ผลิติ ภััณฑ์ส์ ินิ ค้า้ ที่ร่� ะลึึกจากอััตลัักษณ์แ์ หล่ง่ ท่อ่ งเที่ย�่ วจังั หวััดนครราชสีีมา (โคราชจีีโอพาร์ค์ ). วารสารวิชิ าการ คณะเทคโนโลยีีอุตุ สาหกรรม มหาวิิทยาลััยราชภัฏั ลำปาง. จัังหวััดลำปาง. 154

ชื่อ่� หนังั สืือ โฮมดินิ 2 โครงการสัมั มนาเชิงิ ปฏิบิ ัตั ิกิ ารสร้า้ งสรรค์ผ์ ลงานศิลิ ปกรรมของคณาจารย์์ และศิลิ ปินิ ในระดับั ชาติ ิ เจ้า้ ของ ศูนู ย์ศ์ ิลิ ปวัฒั นธรรม มหาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่น่ วัตั ถุปุ ระสงค์์ เพื่อ่� เผยแพร่ผ่ ลงานการสร้า้ งสรรค์ผ์ ลงานศิลิ ปกรรม และผลงานบทความด้า้ นวิชิ าการ เป็น็ สื่อ�่ สารทางศิลิ ปวัฒั นธรรมแก่ผ่ ู้้�สนใจทั่่ว� ไป ที่ป่� รึกึ ษา ดร.ณรงค์ช์ ัยั อัคั รเศรณี ี นายกสภามหาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่น่ รศ. นพ.ชาญชัยั พานทองวิริ ิยิ ะกุลุ อธิกิ ารบดีมี หาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่น่ รศ. ดร.นิยิ ม วงศ์พ์ งษ์ค์ ำ�ำ รองอธิกิ ารบดีฝี ่า่ ยศิลิ ปวัฒั นธรรมและเศรษฐกิจิ สร้า้ งสรรค์์ บรรณาธิกิ าร รศ. ดร.นิยิ ม วงศ์พ์ งษ์ค์ ำ�ำ รองอธิกิ ารบดีฝี ่า่ ยศิลิ ปวัฒั นธรรมและเศรษฐกิจิ สร้า้ งสรรค์์ ผู้้�ช่ว่ ยบรรณาธิกิ าร ดร.กิติ ติสิ ันั ต์์ ศรีรี ักั ษา ดร.วิทิ ยา วุฒุ ิไิ ธสง นายฐัพั ไทย ถาวร กองบรรณาธิกิ าร นายวรศักั ดิ์์� วรยศ นางสาวนันั ทิดิ า เสืือปู่่� นางสาวสุรุ างคณา เฮ้า้ มาชัยั นางสาวอนุศุ รา คำ�ำ งาม ออกแบบ รูปู เล่ม่ ฐัพั ไทย ถาวร ฝ่า่ ยจัดั การ นายไกรฤกษ แพงมา นายพิชิ ิติ ร คนซื่อ�่ ประสานงานข้อ้ มูลู นางสาวพิธิ ัญั ญา วัฒั นบุตุ ร นางสาวบุญุ ยืืน เปล่ง่ วาจา นางสาวบุษุ กร ทองบิดิ า นางสาวคณิติ ตา อักั ษร การเงินิ นางสาวศิริ ิมิ ุกุ ดา โพธิิ พิมิ พ์ท์ ี่่� โรงพิมิ พ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั ขอนแก่น่ พิมิ พ์เ์ มื่อ�่ มิถิ ุนุ ายน 2565 จำ�ำ นวนพิมิ พ์์ 300 เล่ม่