เรียนภาษาเขมรถิ่นไทยแบบบูรณาการ เล่ม 1

พเงียยา /paŋiiəjaa/ เขาชอบเอาต้นเอาก่งิ ของมันใสต่ ามหลมุ 1 They would put this plant in ตา อานิฮ กฺี เฮา ทา เดิฺม ซเดิย็ ปันลา the holes of pillars. จเรนิฺ เลย 5 taa ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm นิฮ กีฺ จเรฺิน ยัว เติว็ นฮิ กีฺ ทา ซเดิย็ เต ยวั sadəj panla carʌʌn ləəj nih kɪɪ carʌʌn juuə təw nih kɪɪ ตา อันน้ีเขาเรยี กวา่ อะไร หนามเยอะเลย tʰaa sadəj tee juuə Grandpa, how do they call this one น้ีส่วนมากเขามักเอา with lots of thorns? They mostly take… 2 นฮิ กีฺ เฮา เดมิฺ พเงียยา 6 ต็อง ซเลอฺะ ต็อง เมจ ต็อง เดิฺม เวีย มือฺ กฺี nih kɪɪ haw dʌʌm paŋiiəjaa ยัว เตวิ ็ เทอ ดะ เทอ อย น้ีเขาเรียกว่า ตน้ พเงยี ยา tɔŋ salʌʔ tɔŋ meec tɔŋ dʌʌm wiiə mɤɤ kɪɪ juuə təw tʰəə daʔ They call it ‘paŋiiəjaa.’ tʰəə ʔoj 3 ท้งั ใบ ทงั้ กง่ิ ทง้ั ต้นมัน เห็นเขาเอาไปใส่ เดิฺม กฺี ตุกแตง โบราน โม นา กฺี ลืฺก ปเตีย็ฮ ลืฺก ซแมง Its leaves, branches, and woods. I saw them put it in the holes. dʌʌm kɪɪ tuktɛɛŋ booraan moo naa kɪɪ lɤɤk patiəh lɤɤk samɛɛŋ 7 รบ็อฺฮ ปรีฺ เดิมฺ เวีย เจีย น็อฮ บาน กฺี ยวั สมยั กอ่ นเวลาใครขน้ึ บ้านใหม่ เติว็ ดำ� ตุ เทอ ปเตีย็ฮ In the past, when people had a rabɒh prɪɪ dʌʌm wiiə ciiə nɔh ‘new house ceremony,’ baan kɪɪ juuə təw dam tuʔ tʰəə patiəh 4 กีฺ ชอบฺ ยวั เดมฺิ ยัว เมจ ตาม มลุง เนวิ ็ ลฺกื ตน้ ไม้ปา่ มันดีนะ เขาจะได้เอาไปปลกู (เปน็ ปเตยี ็ฮ ทแม็ย ไมส้ �ำหรบั ) สร้างบา้ นได้ kɪɪ cʰɒɒp juuə dʌʌm juuə meec 139 taam maluŋ nəw lɤɤk patiəh tʰamɛj

Forest trees are good. They plant มีต้นใหญเ่ หมือนตน้ มะตมู บ้านเรากม็ ี some of them, so they can later use them for house building. Yes, there are. As big as ‘bael fruit tree’ in our village. 8 บาด เยยี ะจอ็ ฮเดญ็ คมาด เกอะฺ มนั เซวิ ็ เดญ็ 11 พอฺง แม็จ ตเรฺิว็ ยัว เติว็ ดะ เทอ อย น็อง เปฺิน็ เดฺิม ซรา ตูจ เจียง เดฺิม ซรา ตูจ ตูจ มลุง นฮุ เกอฺะ เมยี น baat jiiəʔcɔhdeɲ kʰamaat kʌʔ pʌn dʌʌm saraa tuuc ciiəŋ dʌʌm man səw deɲ pʰɒɒŋ mɛc trʌw saraa tuuc tuuc kʌʔ miiən juuə təw daʔ tʰəə ʔoj nɔŋ maluŋ nuh เหมอื นตน้ หมากกม็ ี เลก็ กว่าต้นหมากกม็ ี ครับ อย่างน้ันแหละ ผมก็ไม่ค่อยรู้หรอก Some are as big as betal tree. ว่าท�ำไมต้องเอาไปใสใ่ นหลุมนั้น There are also smaller ones. Well, just like that. I do not know 12 either why they have to put it in อานิฮ เกอฺะ ซำ� รับ ตะ ยวั เติว็ those holes. ʔaanih kʌʔ samrap taʔ juuə təw 9 เวยี เมยี น เดิฺม ทม นะ ตา อันนี้ก็สำ� หรบั เอาไป wiiə miiən dʌʌm tʰom na taa This one is taken for … มันมตี น้ ใหญ่ไหมตา 13 บาด กีฺ ยวั เตวิ ็ เทอ ประยอจ ตุ ดะ มลุง Are there big ones, Grandpa? ลฺืก ปเตีย็ฮ ลฺืก ทแม็ย เซาเอก 10 baat kɪɪ juuə təw tʰəə prajɔɔc เมียน ทม เปฺิน็ เดฺิม พนึว เกอฺะ เมียน เปฺิน็ tuʔ daʔ maluŋ lɤɤk patiəh lɤɤk เดิมฺ พนึว ยฺืง ซเราะซแร tʰamɛj sawʔeek miiən tʰom pʌn dʌʌm pʰanɨw ครับ เขาเอาไปท�ำประโยชนไ์ วใ้ สห่ ลุม kʌʔ miiən pʌn dʌʌm pʰanɨw เสาเอกตอนขน้ึ บ้านใหม่ jɤɤŋ srɔʔsrɛɛ Yes, they throw it in the first-pillar 140 ceremony for a new house.

14 18 มนั ดะ เซาเอก ออย ดะ ตาม มลงุ ปรี รเวง โบราน กีฺ ปรับ โม ปร�ำแบย็ ปรำ� บูนฺ มลงุ booraan kɪɪ prap moo man daʔ sawʔeek ʔɔɔj daʔ taam maluŋ piir raweeŋ prambɛj ตั้งแตส่ มัยกอ่ นเขาบอกมา prambʊʊn maluŋ In the past, people told us to do so. ไมไ่ ดใ้ ส่เสาเอก(เท่านน้ั ) แตใ่ ห้ใสต่ ามหลุม 2 ช่วง ก็ 8 – 9 หลุม 19 กำ� จดั เมียร ก�ำจดั ซะตเริว็ จอ็ ฮเดญ็ They put it not only in the first pillar’s hole, but in every two holes kamcat miiər kamcat satrəw away. They do it for eight to cɔhdeɲ nine holes. ก�ำจดั มาร ก�ำจดั ศตั รูอยา่ งนัน้ แหละ 15 เซา ปร�ำบนู ฺ มลุง ดะ กรุบฺ มลุง To rid of evil spirits and foes, just like that. saw prambʊʊn maluŋ daʔ krʊp maluŋ 20 มนึฺฮจฮั มนั กยฺื อาน ออย ซดบั น็อฮ เสา 9 หลมุ ใสท่ ุกหลมุ manɤhcah man kɤɤj ʔaan ʔɔɔj For nine pillar holes, put it in all sadap nɔh holes. คนเฒ่าคนแกไ่ ม่เคยอา่ นให้ฟังหรอก 16 ดะ กรบุ ฺ มลุง เฮย น็อฮ Old people did not read it for me. daʔ krʊp maluŋ həəj nɔh 21 เกิดฺ ไม้ มงคล นอ็ ฮ เปิฺน็แนฮ็ เฮย น็อฮ ใสท่ กุ หลมุ เลยนะ kʌʌt maaj moŋkon nɔh pʌnnɛh Put it in all holes. həəj nɔh 17 เปน็ ไมม้ งคล (ขอจบ)เท่านนี้ ะคะ ทา ซเดยิ ็ เวีย ตเจยี ตโจม It’s a kind of auspicious wood, tʰaa sadəj wiiə taciiətacoom that’s all. (เขา)ว่ามันจะร่มเยน็ เปน็ สุข 141 They said it is blessed for good life.

22 บาด baat ครบั Yes. 142

5.24) มจู ซนัร /macuu sanar/ ชื่อไทย ส้มสันดาน ช่อื วงศ์ Vitaceae ชอ่ื วทิ ยาศาสตร์ Cissus hastata Miq. ประโยชน ์ ใช้ใบไปตำ� น�้ำพรกิ เพิม่ รสเปรี้ยว (ใชแ้ ทนส้มมะขาม) 143

มจู ซนัร /macuu sanar/ ตน้ ของมันเปน็ เถา ทำ� อะไรได้บา้ ง? 1 What can this vine be made into? ตา อานิฮ กฺี เฮา ซเลอฺะ ซเดยิ ็ ยาง จแนฮ็ เวือร็ 5 นฮิ เฮย ยัว เติว็ ซงอร กดาม taa ʔaanih kɪɪ haw slʌʔ sadəj jaaŋ canɛh wɨər nih həəj juuə təw saŋɔɔr kadaam ตา นเี่ ขาเรยี กใบอะไร เถาอย่างน้?ี นเี่ อาไปตม้ ปู Grandpa, how do they call these We can use it to cook curry with leaves? A vine like this? crabs. 2 6 ยี นฮิ เวือ็ร ซนรั เดิฺม ซนัร แค ยฺงื ปจูรปฺ รัฮ ปเีฺ ดมิฺ jii nih wɨər sanar dʌʌm sanar kʰɛɛ jɤɤŋ pacʊʊrprah pɪɪdʌʌm น่เี ถาซนรั ตน้ ซนรั ช่วงทีเ่ ราไถแปรสมยั กอ่ น This vine is called ‘sanar’. In the past when we plough the rice field. 3 อานา คลฮั มัน กืฺย ซเกือ็ล อานา เดมิฺ ซนัร 7 โต นฮิ ปจูรฺ ปจูรฺ มนั บาน นกึ เคญิ อา เวอื ร็ ซนัร นิฮ อานฮิ ʔaanaa kʰlah man kɤɤj sakɨəl ʔaanaa dʌʌm sanar too nih pacʊʊr pacʊʊr man baan nɨk kʰəəɲ ʔaa wɨər sanar nih ʔaanih บางคนกไ็ มร่ จู้ ักต้นซนัร กน็ ไ่ี ง ไถไมไ่ ด้ นึกถึงเถาซนัรน้ี Some people don’t know ‘sanar’. This is it. If we could not plough it, we would think of this vine. 4 เดมฺิ เวือ็ร เวือร็ เทอ อย บาน คลัฮ? 8 ยวั เตวิ ็ ซงอร กดาม แด็จ คเนยี เนอ นฮิ dʌʌm wɨər wɨər tʰəə ʔoj baan kʰlah juuə təw saŋɔɔr kadaam dɛc kʰaniiə nəə nih 144 เอาไปตม้ ปูได้เหมอื นกนั Use it to cook curry with crabs.

9 13 เออ ยวั อานฮิ เฮย เตวิ ็ ซงอร กดาม เชา ʔəə juuə ʔaanih həəj təw cʰaw saŋɔɔr kadaam กนิ สดได้ เออ เอาอันนไี้ ปต้มปู Yes, we can. Yes, take this one to cook crab curry. 14 โฮบ บาน เลย? 10 จรัวะ เชา ตาบาน hoop baan ləəj cruəʔ cʰaw taabaan กินได้เลยไหม? ใช้เป็นผักจม้ิ สด ๆ กไ็ ด้ Can I just eat it? You can eat some fresh ones as 15 vegetable side dish with chili บาน paste. baan 11 พง จ้ิม พง ซเลอฺะ พง อย จู จู ได้ครบั pʰoŋ cim pʰoŋ slʌʔ pʰoŋ ʔoj Yes, you can. cuu cuu 16 พวกผักจ้ิม ใบอะไรเปรยี้ ว ๆ ปเฺี ดมฺิ เต รบอ็ ฮ เวยี จู ๆ Those leaves are for dipping pɪɪdʌʌm tee rabɔh wiiə cuu cuu (with chilli paste), sour ones. สมยั กอ่ นตอนไมม่ ีของเปรี้ยว 12 โฮบ เชา? In the past when you don’t have any sour ingredients, hoop cʰaw 17 กนิ สดใช่ไหม? ตอ็ ง กฺี ยวั ซงอร กดาม Can we eat uncooked leaves? tɔŋ kɪɪ juuə təw saŋɔɔr kadaam ท่ีเขาเอาไปต้มปู Just use this one to cook. 145

18 เอาไปต้มไดอ้ ยา่ งเดยี วเหรอ? ใชเ้ ป็นยาหรือ แนฮ็ นัฮ อย่างอนื่ ไดอ้ ีกไหม? nɛh nah Can we only boil it? Can we make it into drug or something else, นแี่ หละ Grandpa? That’s it. 23 เต เคิญ ตา กฺี ซงอร กดาม ปันน็อฮ เฮย 19 จู ฮุญ tee kʰəəɲ taa kɪɪ saŋɔɔr kadaam pannɔh həəj cuu huɲ ไมห่ รอก เหน็ แต่เขาเอาไปต้มกบั ปูเทา่ นั้น เปร้ียวมาก! No. They only boil it with crabs. Very sour! 24 มนึฺฮจัฮ กฺี ปรบั โม 20 เออ นุฮ เฮย กีฺ ทา ซงอร กดาม manɤhcah kɪɪ prap moo ʔəə nuh həəj kɪɪ juuə tʰaa saŋɔɔr คนแกเ่ ขาบอกมา kadaam Old people in the past told me. น่ันแหละ เขาถงึ ได้วา่ เอาไปตม้ ปู 25 Yes, that’s why they take this one เกฺิด มจู มนัฮ? to cook. kʌʌt macuu manah 21 ทา เวีย ซรอ็ ฮ มนั มีรสเปร้ียวใช่ไหม? tʰaa wiiə srɔh Well, it is sour, isn’t it? เขาวา่ มันสด 26 เกดิฺ มจู They say it is really fresh. kʌʌt macuu 22 ยวั เติว็ ซงอร บาน มยาง แอญ เกิดฺ ทน�ำ เป็นของเปรยี้ ว เกดิฺ อย ตีดฺ ตา? It is sour. juuə təw saŋɔɔr baan majaaŋ ʔɛɛɲ kʌʌt tʰanam kʌʌt ʔoj tɪɪt taa 146

27 31 มนฺฮึ จฮั กฺี ปรบั โม นฮิ จำ� จ�ำ เดิฺม นฮิ ตกุ ยี รฮึ กฺี มัน แด็ล เคญิ ปเรอฺ อย manɤhcah kɪɪ prap moo nih cam jii rɨh kɪɪ man dɛl kʰəəɲ prʌʌ ʔoj cam dʌʌm nih tuk ไมเ่ คยเหน็ เขาใช้รากของมนั ทำ� อะไร คนแก่เขาบอกมากเ็ ลยจำ� ต้นนี้ไว้ I’ve never seen anyone use its Old people told me about this so roots. I can remember. 32 28 บาน ตา ซี ซเลอะฺ เวีย เฮา ตา ชมวั ฮ็ จ�ำ ต็อง ซเลอฺะ จ�ำ ตอ็ ง เดมิฺ baan taa sii slʌʔ wiiə haw taa cam tɔŋ salʌʔ cam tɔŋ dʌʌm cʰamuəh จ�ำทงั้ ใบทง้ั ต้น กินแต่ใบของมันกร็ จู้ ักชื่อ I can recognise its leaf and its stem. They only eat the leaves, so I know about it. 29 เวอื ร็ เวือร็ 33 โฮบ ตา ซเลอฺะ นอ็ ฮ wɨər wɨər hoop taa slʌʔ nɔh เปน็ เถาๆ กนิ แตใ่ บของมนั It’s vine-like. They only eat the leaves. 30 เวีย ปเรอฺ บาน ปันน็อฮ แอญ จ็อฮ รึฮ 34 อย เวยี ? จา wiiə prʌʌ baan pannɔh ʔɛɛɲ cɔh caa rɨh ʔoj wiiə ค่ะ มันใช้ประโยชน์ได้เท่าน้ีเองเหรอ แล้วราก ของมนั ละ่ ? Well. Is that all it can be used? 147

5.25) รกา /rakaa/ ชื่อไทย งวิ้ ชอื่ วงศ์ Malvaceae ชื่อวิทยาศาสตร์ Bombax sp. ประโยชน์ ตัดกิ่ง 7 ชน้ิ นำ� มาต้มกิน และอาบน�้ำ ช่วยใหผ้ ้หู ญิงใกลค้ ลอด คลอดลกู ง่าย 148

รกา /rakaa/ ตน้ ของมนั จะมีหนามเยอะมาก 1 It has a lot of thorns. หน่ึง เดิฺม นิฮ กีฺ เฮา ชมัวฮ็ อย นิฮ? 6 nɨŋ dʌʌm nih kɪɪ haw cʰamuəh ทม นัฮ? ʔoj nih tʰom nah หน่ึง ต้นนเี้ ขาเรยี กว่าอะไร? ใหญไ่ หม? Neung, how do they call this plant? Is it big? 2 เดมิฺ รกา ไป แพว 7 ปะคลฮั เกอะฺ ทม เฮย ปนั แนฮ็ ปนั แนฮ็ หนอ dʌʌm rakaa paj pʰɛɛw paklah kʌʔ tʰom həəj pannɛh ตน้ รกา นา้ แพว pannɛh nɔɔ It is called ‘rakaa,’ Auntie Paew. บางทีกใ็ หญ่ เท่าน้ี ๆ แหละ 3 Sometimes it’s big. อ๋อ As big as this one. ʔɔɔ 8 โอะ ปนั ลา ปิฺญ บึบ อ๋อ ʔoʔ panlaa pɪɲ bɨb Well... หนามเต็มไปหมดเลย 4 ปนั ลา เวีย Full of thorns. panlaa wiiə 9 กปัวฮ็ ฮะ? หนามของมัน kapuəh haʔ Its thorns... สงู ไหม? 5 เดฺิม เวยี นฮั เวยี จะ เมียน ปนั ลา จเรนฺิ Is it tall? dʌʌm wiiə nah wiiə caʔ miiən 149 panlaa crʌʌn

10 caa kɪɪ kʌʔ juuə dʌʌm wiiə nih จา กปวั ็ฮ həəj juuə təw saŋɔɔr caa kapuəh คะ่ เขากเ็ อาตน้ ของมนั นไ้ี ปตม้ สงู คะ่ Yes, they boil its stem. It is. 15 ออย พง ซแร็ย ปวั ็ฮ ทม นฮั 11 ลักษณะ เดฺิม เวยี ซ?ี ʔɔɔj pʰoŋ srɛj puəh tʰom nah laksanaʔ dʌʌm wiiə sii ใหผ้ ูห้ ญิงทต่ี ั้งครรภ์ ลักษณะตน้ ของมันเปน็ สอี ะไร For those who get pregnant. What colour is it stem? 16 ซงอร ยวั เตวิ ็ งดู 12 ซี คเมา ๆ นำ้� ตาล ๆ เกอฺะ ปันลา รอบ เดฺมิ saŋɔɔr juuə təw ŋuut ปญฺิ บบึ ตม้ เอาไปอาบนำ้� sii kʰamaw kʰamaw naamtaan naamtaan kʌʔ panlaa rɔɔp dʌʌm Boil it to use for a bath. pɪɲ bɨb 17 สดี �ำ ๆ น้�ำตาล ๆ มีหนามรอบเยอะแยะ เพอฺะ เกอฺะ ตาบาน It is black and brown with thorns pʰʌʔ kʌʔ taabaan around its stem. ด่มื กไ็ ด้ 13 และ เทอฺ ทนำ� อย บาน คลัฮ? It is also for drink. lɛʔ tʰəə tʰanam ʔoj baan klah 18 ออย ลิจฺ โกน เงยี ย แลว้ ทำ� ยาอะไรได้บา้ งไหม? ʔɔɔj lɪckoon ŋiiəj Can it be made into drug? ใหค้ ลอดลูกง่าย 14 จา กีฺ เกอะฺ ยัว เดฺิม เวยี นิฮ เฮย ยัว เติว็ It helps women give birth easily. ซงอร 150

19 ออ๋ จา ʔɔɔ caa อ๋อค่ะ Alright. 151

5.26) รเงกฺิ พเลงฺิ /raŋʌʌk pʰlʌʌŋ/ ชอ่ื ไทย - ช่อื วงศ์ Phyllanthaceae ชอ่ื วิทยาศาสตร์ Sauropus sp. ประโยชน ์ ใช้รากน�ำมาฝนกับนำ�้ เปลา่ ใหเ้ ด็กกนิ แก้โรคซางตานขโมย หรือใช้รากพชื 3 ชนดิ ไดแ้ ก่ บายกดัง ซบาด, ทเมญ็ ตแร็ย ซบาด และรเงกิฺ พเลฺิง ฝนรวมกันใหเ้ ดก็ กนิ แกซ้ างตานขโมย 152

รเงกิฺ พเลิงฺ /raŋʌʌkpʰlʌʌŋ/ This one is not that big, Auntie Phaew. 1 Its size is just like that. หน่ึง อานิฮ เมน กฺี เฮา รเงฺกิ พเลงิฺ เต? 5 nɨŋ ʔaanih meen kɪɪ haw กเทียเรยี นอ็ ฮ raŋʌʌkpʰlʌʌŋ tee katʰiiəriiə nɔh หนง่ึ นเ่ี ขาเรียกต้นรเงฺิกพเลิฺงใชไ่ หม? ต้นมนั แผ่กิ่งไหม? Neung, do they call this one ‘raŋʌʌkpʰlʌʌŋ’? Do its branches spread out widely? 2 6 จา นฮิ เฮย กีฺ เฮา ทา เดิฺม รเงิฺกพเลิงฺ จา caa nih həəj kɪɪ haw tʰaa dʌʌm caa raŋʌʌkpʰlʌʌŋ คะ่ ค่ะ นเ่ี ขาเรียกต้นรเงิฺกพเลฺิง Yes, they do. Yes, they call it ‘raŋʌʌkpʰlʌʌŋ.’ 7 3 บางที เวยี เกอะฺ นฮิ เตวิ ็ นอ็ ง แดย็ เดฺิม เวยี ทม นฮั ? baaŋtʰii wiiə kʌʔ nih təw nɔŋ dɛj dʌʌm wiiə tʰom nah บางทมี นั ก็อยู่กับดิน ตน้ ของมันใหญไ่ หม? Sometimes it just grows Is it a big tree? on the ground. 4 8 เดฺิม เวีย มันเซิว็ ทม เต ไป แพว คนาด ปเรอฺ ทนำ� บาน ยางนา? ปนั แนฮ็ เฮย prʌʌ tʰanam baan jaaŋnaa dʌʌm wiiə mansəw tʰom tee paj pʰɛɛw kʰanaat pannɛh həəj ใชท้ ำ� ยาอะไรได้บ้าง? ต้นของมันไม่คอ่ ยใหญ่หรอกน้าแพว ขนาด How can this plant be made into นแ้ี หละ drug? 153

9 14 ยัว รฮึ เวีย ยวั โม ปซอ็ ม โอ้ เมน juuə rɨh wiiə juuə moo pasɔm ʔoo meen เอารากของมนั มาผสม โอ้ ใช่แล้ว They mix its roots with… Oh, that’s right. 10 15 แบย็ ยาง เดิฺม บายกดงั ซบาด bɛj jaaŋ dʌʌm baajkadaŋ sabaat 3 อยา่ ง ต้นบายกดงั Three things... Mix it with ‘baajkadaŋ sabaat.’ 11 16 น็อง เดฺิม รเงฺกิ พเลงิฺ ซบาด แบย็ ยาง ยัว โม ด็อฮ nɔŋ dʌʌm raŋʌʌkpʰlʌʌŋ sabaat bɛj jaaŋ juuə moo dɔh กับต้นรเงิกฺ พเลงฺิ ซบาด 3 อยา่ งนี้เอามาฝน Mix it with ‘raŋʌʌkpʰlʌʌŋ sabaat.’ Grind these three things together. 12 17 มนั เมน ออย โกนกเมญ เพอะฺ man meen ʔɔɔj koonkameeɲ pʰʌʔ ไมใ่ ช่ ให้เด็กดม่ื Not that. For children to drink as a decoction. 13 18 เดิฺม ทเมญ็ ตแรย็ ซบาด แก เวยี เกฺิด ตาน dʌʌm tʰameɲtrɛjsabaat kɛɛ wiiə kʌʌt taan ตน้ ทเม็ญตแร็ยซบาด แก้โรคซางตานขโมย Mix it with ‘tʰameɲtrɛjsabaat.’ It helps with malnutrition. 154

19 22 ตาน น็อง นาด ซอฺ ซอฺ นัฮ ยวั โม เพอะฺ บดั แดจ็ คเนยี เฮย จา taan nɔŋ naat sɒɒ sɒɒ nah juuə moo pʰʌʔ bat dɛc kʰaniiə həəj jaa ล้ินเป็นฝ้าขาวนะ เอามาด่มื ก็หายเหมอื นกัน If you get white tongue... Drink it and they will get better 20 as well. เพอะฺ บดั 23 pʰʌʔ bat ออ๋ จา ดืม่ แลว้ หาย ʔɔɔ caa Drink it and you get better. อ๋อคะ่ 21 Well. รึ กเมญ นา เกดิฺ ตาน ยรู เฮย เกอะฺ rɨʔ kameeɲ naa kʌʌt taan juur həəj kʌʔ หรอื เดก็ คนไหนเปน็ ซางนานแล้ว Or for those children who had malnutrition for too long. 155

5.27) ลงีญฺ อจั โกน /laŋɪɪɲʔackoon/ ชอ่ื ไทย ต้ิวเกลีย้ ง ชื่อวงศ์ Hypericaceae ชื่อวิทยาศาสตร์ Cratoxylum cochinense (Lour.) Blume ประโยชน ์ รากใชเ้ ปน็ ยาส�ำหรับผูห้ ญงิ อยู่ไฟ และยอดอ่อนใช้เป็นผักจิม้ นำ�้ พริก 156

ลงญีฺ อจั โกน /laŋɪɪɲʔackoon/ 5 เดฺิม เวีย ทม นัฮ? 1 หนึ่ง เดฺิม นิฮ กีฺ เฮา เดฺิม ซเดิย็ นิฮ? dʌʌm wiiə tʰom nah nɨŋ dʌʌm nih kɪɪ haw dʌʌm ตน้ ของมันใหญ่ไหม? sadəj nih How big is its stem? หนง่ึ ต้นนี้เขาเรยี กวา่ ต้นอะไร? 6 Neung, how do they call this plant? เดฺมิ เวีย เกอฺะ ทม เปิฺน็ พเลิว็ 2 dʌʌm wiiə kʌʔ tʰom pʌn pʰləw กีฺ เฮา ทา ลงฺญี อัจโกน ต้นของมันก็ใหญ่เท่าน่อง kɪɪ haw tʰaa laŋɪɪɲʔackoon It is as big as human’s calf. เขาเรยี กว่า ลงีญฺ อัจโกน 7 They call it ‘laŋɪɪɲʔackoon.’ นิฮ เด็ญ ต็อง กีฺ ยัว เติว็ เทอ กาบ เทอ ตนมุ เมอื น็ ? 3 ซเลอะฺ ลลีญ ๆ ลออฺ ลออฺ นอ็ ฮ nih deɲ tɔŋ kɪɪ juuə təw tʰəə kaap tʰəə tanummɨən slʌʔ laliiɲ laliiɲ laʔɒɒ laʔɒɒ nɔʔ นใี่ ช่ไหมท่ีเขาตดั เอาไปทำ� เล้าไก?่ ใบมนั เรยี บ ๆ สวย ๆ นะ Is this the one they use to make a chicken coop? Its leaf is smooth, flat and beautiful. 8 4 จา ซมัยปฺีเดฺิม แต ซมัย นิฮ กฺี ฮวงตุ เฮย กีฺ ตรูย เวีย เกอะฺ จรัวะ บาน มัน ออย กาบ เต truuj wiiə kʌʔ cruəʔ baan caa samajpɪɪdʌʌm tɛɛ samaj nih kɪɪ huəŋtuʔ həəj kɪɪ man ยอดของมันกก็ นิ (จิม้ นำ้� พรกิ )ได้ ʔɔɔj kaap tee Its young leaf is edible (with chilli ค่ะ สมัยก่อน แต่สมัยนี้เขาอนุรักษ์แล้ว paste). เขาไม่ใหต้ ดั เลย 157

Yes, in the past. But today people 13 are campaigning for its conservation. จา They won’t allow us to cut it down. caa 9 ค่ะ ซมยั ซอ็ บฺ ไง Yes. samaj sɒpŋaj 14 ทุกวันนี้ ประยอจ เวยี อย บาน? Today... prajɔɔc wiiə ʔoj baan 10 มนั มปี ระโยชนอ์ ะไรอกี ? จอ็ ฮ เดิมฺ เวีย แจ็ญ ปนั ลา ๆ พอฺง น็อฮ What else can we make use of it? cɔh dʌʌm wiiə cɛɲ panlaa panlaa pʰɒɒŋ nɔh 15 ยัว รึฮ เวีย เติว็ ซงอร แล้วต้นมนั ก็มหี นามด้วยใช่ไหม? juuə rɨh wiiə təw saŋɔɔr Are there thorns on its bark? เอารากของมนั ไปตม้ 11 เต เดิฺม นิฮ มัน เมยี น ปันลา เต You take its root to boil... tee dʌʌm nih man miiən 16 panlaa tee ซแรย็ แดล เนวิ พ็ ลืฺง ทเมย็ ยวั เตวิ ็ ซงอร เพอะฺ ต้นนี้ไม่มีหนามหรอก srɛj dɛɛl nəwpʰlɤɤŋ tʰamej This one has no thorn. juuə təw saŋɔɔr pʰʌʔ 12 ผูห้ ญงิ ที่ก�ำลังอยู่ไฟกเ็ อาไปตม้ ดื่ม ลลีญ? For women in the confinement laliiɲ after childbirth to drink as a decoction. มนั เรยี บใชไ่ หม? 17 Does it have a smooth bark? ทนำ� เนิว็พลงฺื 158 thanam nəwpʰlɤɤŋ

ยาอยู่ไฟ It’s a drug for women in the confinement after childbirth to drink as a decoction. 18 ปนั แน็ฮ เฮย ทะ? pannɛh həəj tʰaʔ แค่นน้ั ใชไ่ หม? Is that all? 19 จา ประยอจ เกอะฺ ปนั แน็ฮ เฮย จา caa prajɔɔc kʌʔ pannɛh həəj caa ค่ะ ประโยชนก์ ็แคน่ ้ันแหละ Yes, that’s all for its use. 159

5.28) เวือร็ คเนิง็ /wɨər kʰanəŋ/ ชอ่ื ไทย ส้มลม ช่อื วงศ์ Apocynaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire ประโยชน์ ใช้ใบมาทำ� อาหาร เชน่ ตม้ ปลา มีรสเปรีย้ ว ผลนำ� มาต้มหรอื ตำ� ผสมเน้อื ใหม้ รี สเปร้ียว ใบนำ� มาจม้ิ เกลือกนิ ได้ 160

เวือร็ คเน็งิ /wɨər kʰanəŋ/ เถาน้ีเอาไปท�ำอะไรกไ็ ด้ 1 These vines can be used for ตา นฮิ กีฺ เฮา ทา เวอ็ื ร ซเดยิ ็ นิฮ? เวอ็ื ร many purposes. ซเลอฺ ะ จเรฺิน บแล็ฮ 5 taa nih kɪɪ haw tʰaa wɨər sadəj ยัว เติว็ ซงอร อังแกบ ซงอร ตแร็ย ตาม nih? wɨər salʌʔ crʌʌn blɛh เวยี ล ตาม ดบ ตา นเี้ ขาเรยี กว่าเถาอะไร ใบเยอะมาก juuə təw saŋɔɔr ʔaŋkɛɛp saŋɔɔr trɛj taam wiiəl taam dop Grandpa, what do they call this vine with so many leaves? เอาไปตบ้ กบ ต้มปลา ตามท่งุ ตามป่า 2 Like boiling with frog or fish นฮิ เฮา เวอ็ื ร คเนง็ิ จู คเน็งิ from the rice field or from the forest. nih haw wɨər kʰanəŋ cuu kʰanəŋ 6 รัว มันจู ตมงู มนั บาน เกอะฺ (เขา) เรยี กว่า เถาคเนิง็ ruuə mancuu tamuuŋ man baan They call it ‘kʰanəŋ vine’. kʌʔ 3 หาใบส้มโมงไมไ่ ด้ก็ จ็อฮ นฮิ ยวั เติว็ เทอ อย บาน คลัฮ เตว็ิ จู นิฮ? If you can’t find Sommong leaf... cɔh nih juuə təw tʰəə ʔoj baan 7 klah təw cuu nih? บอจ มันจู คเนงิ ็ นิฮ เฮย เถาน้ีเอาไปท�ำอะไรได้บ้าง? bɔɔc mancuu kʰanəŋ nih həəj How can we make use of this เด็ดใบคเนงิ ็นีแ้ หละ vine? Use kʰanəŋ leaves instead. 4 จู นิฮ ยวั เตวิ ็ เทอ อย เกอะฺ บาน 8 ยวั เตวิ ็ ดะ มนั จู ซร็อฮ เจียง มันจู ตมูง ตดฺี cuu nih juuə təw tʰəə ʔoj kʌʔ baan juuə təw daʔ mancuu srɔh ciiəŋ mancuu tamuuŋ tɪɪt 161

เอา (ใบคเนงิ )็ ไปใสแ่ ลว้ มนั สดอรอ่ ยกว่า 13 ใบส้มโมงอกี จ็อฮ บอฺง กนั จาน ดะ ซเดิย็ โม นฮิ ? It is fresher than Sommong cɔh bɒɒŋ kan caan daʔ sadəj leaves... moo nih? 9 น่นั พ่ีถือจานใส่อะไรมา? จงญั ตดฺี What is in the dish you holding? caŋaɲ tɪɪt 14 อรอ่ ยอีก อ�ำเม็ล And also more delicious. ʔammel 10 เกลือ จ็อฮ โฮบ ต็อง เชา บาน เอย จ็อฮ? Salt! cɔh hoop tɔŋ cʰaw baan ʔəəj cɔh 15 ยัว โม จรวั ะ แล้วกินทงั้ ดิบได้ไหม? juuə moo cruəʔ Is its raw leaf edible? เอามาจิม้ 11 เชา บาน For dipping. cʰaw baan 16 ลอง มือฺ มะ กินท้งั ดิบได้ lɔɔŋ mɤɤ maʔ Yes, it is. ลองดูสิ 12 มอ็ ล ยูร ยรู ยวั เตวิ ็ ซงอร เนวิ ็ ตา บาน You can try it. mɔl juur juur juuə təw saŋɔɔr 17 nəw taa baan ซวน นา เวยี จรวั ะ บาน? เกบ็ ไว้นาน ๆ กย็ ังเอาไปตม้ ได้ suuən naa wiiə cruəʔ baan? Keep it for some times and boil it. สว่ นไหนของมนั กนิ ได้? 162 Which part can we eat?

18 มีประโยชนเ์ ยอะมาก เอ อา ซเลอฺะ เวีย อานา ลออฺ ลออฺ It can be used for many things. ʔee ʔaa salʌʔ wiiə ʔaanaa laʔɒɒ laʔɒɒ 23 เบอฺ เมยี น พแล พองฺ พแล เวีย มัน ทม (กนิ ) ใบทม่ี นั สวยๆ ตตจู ตตูจ เวญ เวญ Well, take the mature (beautiful) bʌʌ miiən pʰlɛɛ pʰɒɒŋ pʰlɛɛ leaves here. wiiə man tʰom tatuuc tatuuc weeɲ weeɲ 19 โฮบ บาน เฮย น็อฮ? ถ้ามีผลด้วย ผลของมันขนาดไม่ใหญ่ เล็ก ๆ ยาว ๆ hoop baan həəj nɔh If it bears fruit, it won’t be too big. (ใบของมัน)กินไดใ้ ชไ่ หม? It will be quite small and long. Is its leaf edible? 24 อานฮิ เวีย มัน เตอื ็น พแล นัฮ 20 บาน กยืฺ มัน บาน อย ʔaanih wiiə man tɨən pʰlɛɛ naʔ baan kɤɤj man baan ʔoj แต่อนั น้ี (ท่ีเกบ็ มา) มันยงั ไม่ออกผลนะ ไดส้ ิ ทำ� ไมจะไม่ได้ Still, this one does not bear fruits. Of course, why not? 25 เวยี นอ็ ง เกฺดิ ปกา เซนิ ็ 21 จรัวะ ปกา เวีย พอฺง นิฮ ปกา เวีย เมียน wiiə nɔŋ kʌʌt pakaa sən เตอ มันจะเปน็ ดอกก่อน cruəʔ pakaa wiiə pʰɒɒŋ nih pakaa wiiə miiən təə It should have flowers first. กินดอกของมันกไ็ ด้ มนั มดี อก 26 เวีย เมียน ปกา รูจ เซิน็ ซแน็ฮ บาน เวีย Its flower is also edible. แจ็ญ 22 wiiə miiən pakaa ruuc sən ประยอจ จเรินฺ บแล็ฮ sanɛh ban wiiə cɛɲ prajɔɔc crʌʌn blɛh 163

มนั มีดอกกอ่ นแล้วมนั ก็จะออกผล 31 จู จนับ It should have flowers first before bearing fruit. cuu canap 27 เปรีย้ วมาก เวีย กยู รญู อา ปกา เวีย แจ็ญ ม็อด ซแนฮ็ เกอะฺ It’s very sour. wiiə kuuj ruuɲ ʔaa pakaa wiiə 32 cɛɲ mɔt sanɛh kʌʔ พแล เวีย แจ็ญ กราว อานฮิ ดอกของมันคอ่ ย ๆ รว่ ง แลว้ มนั ค่อย... pʰlɛɛ wiiə cɛɲ kraaw ʔaanih When all flowers bloom and fall ผลของมันออกข้าง ๆ นี้ down... It bears fruit around this side. 28 เวีย แจ็ญ พแล โม 33 แจ็ญ โม เวญ เวญ wiiə cɛɲ pʰlɛɛ moo cɛɲ moo weeɲ weeɲ ออกผล (ผลของมัน) ออกมายาว ๆ It will bear fruits. Its shape is quite long. 29 จงัญ จนับ 34 มูยฺ จังกอม โม ยางจแนฮ็ เฮย แบย็ บฺนู ปร�ำ caŋaɲ canap mʊʊj caŋkɔɔm moo jaaŋcanɛh อร่อยมาก həəj bɛj bʊʊn pram It’s so good. มาพวงหนึ่งอย่างนี้แหละ 30 It comes out in a bundle like this. เวยี แจ็ญ โม ตาม อานิฮ 35 wiiə cɛɲ taam ʔaanih มือฺ จังวะ เวยี พแล เนิว มนั ออกผลมาตามนี้ mɤɤ caŋwaʔ wiiə pʰlɛɛ nəw This part right here will bear ดูตอนท่ีมนั ออกผล fruits. Look when it bears fruit. 164

36 41 อานิฮ เฮา เวือ็ร คเนิง็ จู อา ต็อง พแล ʔaanih haw wɨər kʰanəŋ cuu ʔaa tɔŋ pʰlɛɛ อันน้ีเรยี กว่า เถาคเนงิ ็ ผลของมนั กเ็ ปรี้ยวนะ This plant, they call it ‘kʰanəŋ vine'. But also its fruits. 37 42 พแล เวีย? มันจู ซร็อฮ นัฮ pʰlɛɛ wiiə mancuu srɔh nah แลว้ ผลของมันล่ะ? เปรีย้ วอร่อยมาก How about its fruit? It is deliciously sour. 38 43 พแล เวยี ตตจู ตตูจ บาด เดิมฺ เวยี เวอื ร็ เวยี เทอ อย บาน คลัฮ นฮั ? pʰlɛɛ wiiə tatuuc tatuuc baat dʌʌm wiiə wɨər wiiə tʰəə ʔoj baan kʰlah nah? ผลของมนั เล็ก ๆ ครบั แล้วเถาของมันท�ำอะไรไดบ้ ้าง? Its fruits are quite small... How can its vine be used? 39 โฮบ จู แดจ็ คเนีย เฮย 44 เวือ็ร โอ้! ซมัย ก็อนเลาะ กฺี ทา เติว็ จ�ำปุบ hoop cuu dɛc kʰaniiə həəj ก็วล กีฺ ทา โอ้! กเรจ็ จงฺื กินแล้วก็เปรย้ี วเหมอื นกันแหละ wɨɨər ʔoo samaj kɔnlɔʔ kɪɪ tʰaa təw campup kuəl kɪɪ tʰaa ʔoo And sour too, when we eat it. krec cɤɤŋ 40 โอ้! สมยั ก่อนเขาวา่ ตอนสะดุดโคนไม้แลว้ เมน จู ตา เดมิฺ จู ตา ซเลอฺะ เวีย ปวดเท้า meen cuu taa dʌʌm cuu taa slʌʔ Oh, in the past when we stumble wiiə over tree base and hurt our feet. ไม่ได้เปร้ยี วแคต่ น้ กับใบของมัน Not only are its stem and leaf sour... 165

45 49 ทา ยัว อา เวือร็ คเนิง็ ลฺือ กบาล ตโมก บาด ปแก กเลอื ็น มนฮึฺ จัฮ กฺี ทา จอ็ ฮ tʰaa juuə ʔaa wɨər kʰanəŋ lɤɤ baat pakɛɛ klɨən manɤhcah kɪɪ kabaal tamook tʰaa cɔh กเ็ อาเถาคเนิง็บนจอมปลวก ครับ เป็นของดี คนแก่เขาวา่ กนั อย่างนน้ั We can collect the vine from an Yes, it is. The old people said so. anthill. 50 46 เทอ ตาม โม ตา ซอ็ ฺบ ไง กืฺย ตา ยัว เวือ็ร ยัว ลฺอื กบาล ตโมก บาน โม ปว็วง ปว็วง คเนิง็ ยัว เทอ กอง เปยี ะ จฺืง บาน เกอะฺ ดะ เปยี ะ tʰəə taam moo taa sɒpŋaj kɤɤj juuə lɤɤ kabaal tamook baan taa juuə wɨər kʰanəŋ juuə tʰəə moo pawuəŋ pawuəŋ baan kʌʔ kɔɔŋ piəʔ cɤɤŋ daʔ piəʔ ทำ� ตามมาจนถงึ ทกุ วันน้ี เคยเห็นเขาเอาเถา เอาต้นของมันบนจอมปลวกมาพันเป็น คเนิงท็ �ำเป็นกำ� ไลขอ้ เทา้ วงกลมๆ เป็นก�ำไลใส่ข้อเท้า We follow their example. I’ve seen Collect it from an anthill, bind people make an anklet from this it together like an anklet. vine. 47 51 น็อง กอจฺ ืงฺ ตแร็ฮ ทา เวีย บดั ชือ ซเลอฺ ะ จงญั มัน พอ ปแก ตฺดี เฮย นอ็ ฮ nɔŋ kɒɒcɤɤŋ trɛh tʰaa wiiə bat slʌʔ caŋaɲ man pʰɔɔ pakɛɛ tɪɪt cʰɨɨ həəj nɔh ทต่ี รงข้อเทา้ เด๋ยี วมันกห็ ายเจ็บ ใบของมนั อร่อยไม่พอ ยังเป็นยาดีอกี Soon the pain will go away. Not only is its leaf delicious, but the vine itself is also a good 48 drug. ปแก 52 pakɛɛ เบอฺ กเร็จ ของดี bʌʌ krec Good stuff. 166

ถา้ ขาเคล็ด ถกั ไซก็ได้ If you have a sprained ankle… It can be used to make a fish trap. 53 57 มัน เด็ญ มนึฮฺ จฮั กฺี ทา เทอ ยาง จอ็ ฮ นฮิ กรองฺ ตรู กเจือ็บ นฮั จำ� จ�ำ เติว็ นะ krɒɒŋ truu kacɨəp nah man deɲ manɤhcah kɪɪ tʰaa tʰəə jaaŋ cɔh nih cam cam təw naʔ มันทนมาก ไมร่ ู้ คนแก่เขาวา่ ท�ำอย่างน้ัน กจ็ �ำไปเถอะ It is really tough. I don’t know. The old people 58 said so. Just follow their advise. แบย็ บฺูน ชนำ� เวยี มนั บะ มัน โคจ ตรฺมี เวีย มัน โคจ เวอื ร็ 54 อันแยย็ ตาม มนึฮฺ จฮั ปรบั ปฺีเดฺมิ bɛj bʊʊn cʰanam wiiə man baʔ man kooc trɪɪm wiiə man kʰooc ʔanjɛj taam manɤhcah prap wɨər pɪɪdʌʌm 4-5 ปีมนั กไ็ มห่ ักไมพ่ ัง พูดตามท่คี นแกบ่ อกสมัยกอ่ น And it won’t be broken for four I said what the old people had to five years. told me. 59 55 ยวั อา จฮั จฮั เวยี แจฮ็ นฮุ เทอ ประยอจ อย บาน คลัฮ ตีฺด เวือ็ร เวยี ? juuə ʔaa cah cah wiiə cɛh nuh tʰəə prajɔɔc ʔoj baan kʰlah tɪɪt wɨər wiiə เอาอันแก่ ๆ อย่างน้นั เถาของมันมีประโยชนอ์ ะไรอีกไหม? Use the mature vines like this. Does the vine have any more 60 uses? ยัว อา จฮั ซโบด ซเลอะฺ แจ็ญ แจ็ฮ 56 juuə ʔaa cah saboot slʌʔ cɛɲ cɛh กรอฺง ตรู ตา บาน รดู ใบของมันออกอย่างน้ี krɒɒŋ truu taa baan Draw leaves out. 167

61 อ๋อ นกึ วา่ เอาไปทั้งอย่างน้ีเลย อานิฮ ยัว เติว็ บาน เติว็ ซงอร บาน เกอฺะ ยวั เตวิ ็ กรอฺง ตรู Well, I thought we could simply take it just like that. ʔaanih juuə təw baan təw saŋɔɔr baan kʌʔ juuə təw krɒɒŋ truu 66 ซงอร เตวิ ็ ออย เวยี ต็วน ดะ อ�ำเมล็ ซแนฮ็ เถานเ้ี อาไปตม้ แล้วก็ถักไซได้ ซงอร ออย เวยี ตว็ น เวือ็ร You can boil these vines and weave saŋɔɔr təw ʔɔɔj wiiə tuən daʔ them into a fish trap. ʔammel sanɛh saŋɔɔr ʔɔɔj wiiə tuən wɨər 62 ซงอร พอฺง? ตม้ ให้มนั น่มิ ใสเ่ กลือใหม้ ันน่มิ saŋɔɔr pʰɒɒŋ Boil it soft and put some salt. ตม้ ด้วยเหรอ? 67 ซงอร ออย ตว็ น เวือ็ร ซแน็ฮ บาน เติว็ Boil it? กรองฺ ตรู เกฺิด 63 saŋɔɔr ʔɔɔj tuən wɨər sanɛh ซงอร เฮย เบอฺ มัน ซงอร เวีย บะ นุฮ baan təw krɒɒŋ truu kʌʌt saŋɔɔr həəj bʌʌ man saŋɔɔr พอต้มใหม้ นั นิ่มแลว้ ก็เอาไปถักไซได้ wiiə baʔ nuh When it’s soft, you can make ตม้ ดว้ ย ถา้ ไมต่ ม้ มันจะหัก it a fish trap. Boil it, if not, it would be torn apart. 68 ดะ อ�ำเม็ล ซงอร นอ็ ง เวือร็ นิฮ เฮย 64 ดะ ซงอร เซิน็ daʔ ʔammel saŋɔɔr nɔŋ wɨər nih həəj daʔ saŋɔɔr sən ใสเ่ กลอื ต้มกบั เถานีแ้ หละ ต้มก่อน Put some salt while boiling this vine. Boil it first. 65 ออ๋ นกึ ตา ยัว เตวิ ็ ตอ็ ง แจ็ฮ ʔɔɔ nɨk taa juuə təw tɔŋ cɛh 168

69 74 มันบาฮ ดะ มันจู เต ทา? มนฺฮึ จัฮ ปฺีเดฺิม มนั บาฮ เตวิ ็ ติญ กแซ manbaah daʔ mancuu tee tʰaa? manɤhcah pɪɪdʌʌm manbaah təw tiɲ kasɛɛ จ�ำเปน็ ตอ้ งใสอ่ ะไรใหเ้ ปร้ยี วไหม? คนสมยั กอ่ นไม่จำ� เป็นต้องซื้อเชอื กเลย Do we need to put anything in it to make it sour? People in the past did not need to buy ropes. 70 จู มนั จู ซรับ เฮย นฮุ 75 ย!ี้ เวยี เตือ็บตา เมียน คาง กรอย พง กแซ cuu mancuu srap həəj nuh jii wiiə tɨəptaa miiən kʰaaŋ มันเปรย้ี วอยแู่ ล้ว krɔɔj pʰoŋ kasɛɛ It is naturally sour. พวกเชอื กเพิ่งจะมตี อนหลงั นเี้ อง 71 Oh! Ropes came to our village not ดะ ตา อำ� เมล็ that long ago. daʔ taa ʔammel 76 ปฺีเดมฺิ วึก จอฺง กรองฺ ตรู ตา อานฮิ เฮย ใสแ่ ต่เกลอื pɪɪdʌʌm wɨk cɒɒŋ krɒɒŋ truu taa Only put some salt. ʔaanih həəj 72 สมยั กอ่ นเขาชอบถักไซดว้ ยเถานแ้ี หละ แจ็ฮ เตวิ ็ กรอฺง ตรู บาน ตีฺด In the past, people used this one cɛh təw krɒɒŋ truu baan tɪɪt to make a fish trap. นี่เอาเถานี้ไปถักไซได้อกี นะ 77 เอิวฺ ็ เตวิ ็ แบ็ฮ โม ปีฺ นา? This one can also be used to make a fish trap. ʔʌw təw bɛh moo pɪɪ naa 73 พอ่ ไปเก็บเถานี้มาจากไหน? ปเรอฺ จเรินฺ ยาง Father, where did you collect this prʌʌ crʌʌn jaaŋ plant? ท�ำไดห้ ลายอยา่ ง It can be used for many purposes. 169

78 82 โม ปฺี ดบ ตากาฮ น็อฮ เฮย แดล็ แดล็ นอ็ ฮ นิฮ นฮั เฮย nih nah moo pɪɪ dop taakaah nɔh həəj dɛl dɛl nɔh həəj น่ไี ง เกบ็ มาจากปา่ ตากาฮนนั่ แหละ ทเี่ ดมิ นน่ั แหละ This is it. From the Takah forest. The same 83 old place. นิฮ เคิญ โม เกอฺะ เลย นฮิ 79 nih kʰəəɲ moo kʌʔ ləəj nih อฺี นอ็ ฮ เวีย ดอฮ จเรินฺ กเ็ ห็นมาอย่างนี้แหละ ʔɪɪ nɔh wiiə dɔɔh crʌʌn That is how I have seen it. ท่ปี ่าน้ันมันมีเถานขี้ นึ้ อยู่เยอะ There are a lot of them in the forest. 84 ปกา ลออฺ บแลฮ็ 80 ดอฮ จเริฺน ออย ตา เตวิ ็ เคิญ pakaa laʔɒɒ blɛh dɔɔh crʌʌn ʔɔɔj taa təw kʰəəɲ ดอกสวยจงั มนั ขึน้ เยอะมาก ไปก็เจอ Its flower is very beautiful. It grows a lot. You can find it easily. 85 โม ดอ็ ลฺ เคญิ ปกา ลออฺ เกอะฺ ยัว โม เกอฺะ 81 เคญิ จำ� เปยี ม็ อย กปวั ฮ็ ซแนฮ็ ยงืฺ มอฺื เคญิ moo dɒl kʰəəɲ pakaa laʔɒɒ kʌʔ juuə moo kʌʔ kʰəəɲ campiəm ʔoj kapuəh sanɛh jɤɤŋ mɤɤ kʰəəɲ เห็นดอกมนั สวยก็เลยเอามา เหน็ กิง่ ไม้อะไรสงู ๆ มองไปเราก็เห็น If we find any flowers beautiful, we collect them. On any tall branches. You can see it on them. 86 ปกา ยูร บลา เวยี พแล น็อฮ? pakaa juur blaa wiiə pʰlɛɛ nɔh นานไหมถงึ ดอกมันจะเป็นผล? How long does it take to bear fruit? 170

87 91 ปซอ็ ม เทอ ทนำ� เทอ อย องั แกบ แดล็ เวยี ซี พง องั แกบ คะ อย ตาม ดบ ซเมา ซี จแอจ โม ซล น็อง เมอื ด็ พลอื pasɔm tʰəə tʰanam tʰəə ʔoj ʔaŋkɛɛp dɛl wiiə sii pʰoŋ ʔaŋkɛɛp ผสมท�ำยาได้ kʰaʔ ʔoj taam dop samaw sii caʔɛɛc moo sol nɔŋ mɨət pʰlɨɨ Mix it to make drug. กบทม่ี นั กินอะไรตอนน้ำ� แหง้ พอมันอ่มิ แลว้ 88 กแ็ อบตามคนั นา ซนอ็ ม แจ็ญ ปกา ยรู บลา เวีย กเดิบ?็ Frogs that eat food when the water sanɔm cɛɲ pakaa juur blaa runs dry will hide in the rice field wiiə kadəp ridges. เม่ือมนั ออกดอกแล้ว นานไหมมนั ถงึ จะเป็น 92 ผลออ่ น? รเยยี ะ นุฮ แอญ เวีย พแล After blooming, how long does rajiəʔ nuh ʔɛɛɲ wiiə pʰlɛɛ it take to bear fruits? ช่วงนั้นใช่ไหมท่มี นั จะออกผล? 89 เอ มอฺื ตา เวยี จงั วะ เวยี คะ องั แกบ เวีย At that time, the plant will bear โจล ตาม ดบ ซเมา fruits, won’t it? ʔee mɤɤ taa wiiə caŋwaʔ wiiə 93 kʰaʔ ʔaŋkɛɛp wiiə cool taam เออ นุฮ เฮย เวยี พแล dop taam samaw ʔəə nuh həəj wiiə pʰlɛɛ เมอื่ ตอนนำ�้ แหง้ กบมนั เขา้ จำ� ศลี ตามพงหญา้ นัน่ แหละ มันถึงจะออกผล Well, in the dry season, when frogs hibernate under dense grasses. Yes, it will. 90 94 อังแกบ กรัง? เมยี น ประสบการณ์ เติว็ ตดีฺ เกอฺะ ยวั เติว็ ปเรอฺ เนอ พง มนั จู คเนิง็ ʔaŋkɛɛp kraŋ miiən prasopkaan təw tɪɪt kʌʔ กบจ�ำศีลเหรอ? juuə təw prʌʌ nəə pʰoŋ mancuu kʰanəŋ When frogs hibernate? 171

เปน็ ความรทู้ นี่ ำ� ไปใชต้ อ่ ได้ ตอ่ ไปกเ็ อาไปใชน้ ะ 98 พวกเถาคเนงิ ็นี้ เวีย จัฮ รึฮ ปีฺ ตาม ทนัง เวยี เตอ It is such applicable and useful wiiə cah rɨh pɪɪ taam tʰanaŋ knowledge. All these vines. wiiə təə 95 รากมนั จะงอกตามข้อของมนั ปเรอฺ ประยอจ ต็อง ออ็ ฮ เลย ตาปีฺ เวือ็ร ดอ็ ฺล พแล มอ็ ด ลลีญ The roots would grow along its joints. prʌʌ prajɔɔc tɔŋ ʔɔh ləəj taapɪɪ wɨər dɒl pʰlɛɛ mɔt laliiɲ 99 เคญิ เวีย เนวิ ็ นอ็ ง แด็ย จฮั รฮึ ดอฮ ใชป้ ระโยชน์ไดท้ ง้ั หมดเลย ต้งั แต่เถาถึงผล kʰəəɲ wiiə nəw nɔŋ dɛj cah rɨh All parts are useful, from vines dɔɔh to fruits. เหน็ มนั อยกู่ ับดิน มนั กง็ อกแล้ว 96 Just when it finds soils, it grows. พอ ดำ� มอืฺ นัฮ ด�ำ ซเดยิ ็ เกิฺด? 100 pʰɔɔ dam mɤɤ nah sadəj kʌʌt ตาม ทนัง นฮิ น่าปลกู นะ เขาเอาสว่ นไหนไปปลูก? taam tʰanaŋ nih It’s really good to grow this vine. ตามขอ้ นี้ Which part do people usually take it to grow? Along its joints. 97 101 เต บาฮ ดำ� เต ซัด นิฮ ยัว เติว็ กอ็ บ ก็อบ บาด ทนัง นิฮ เฮย ทนัง เวยี tee baah dam tee sat nih juuə baat tʰanaŋ nih həəj tʰanaŋ təw kɔp kɔp wiiə ไม่ ไมต่ ้องปลูกหรอก เอาดนิ กลบ ๆ ครับ ข้อของมนั นแ่ี หละ You don’t need to be too Well, its joints here. serious planting it, just put it underground and that’s it. 102 นฮิ ทนงั นฮิ ทนงั 172 nih tʰanaŋ nih tʰanaŋ

น่ีไง ข้อของมนั 106 เดมิฺ เวยี ดอฮ เงยี ย เจยี ง เตอ เจยี ง ดำ� มว็ น That’s its joints. dʌʌm wiiə dɔɔh ŋiiəj ciiəŋ təə 103 ciiəŋ dam muən แจ็ญ โม ตาม นฮิ นัฮ? ตน้ นี้มนั ขึน้ ง่ายกว่าปลกู ต้นหม่อนอีก cɛɲ moo taam nih nah You can grow it easier than ‘mon ออกตามน้ใี ชไ่ หม? tree'. Growing along its side, right? 107 ดะ ต็อง เวญ ๆ กอ็ บ ๆ เวีย เกอฺะ ดอฮ 104 ดอฮ เกฺดิ โม น็อง นฮิ daʔ tɔŋ weeɲ weeɲ kɔp kɔp wiiə kʌʔ dɔɔh dɔɔh kʌʌt moo nɔŋ nih ใสท่ ั้งยาว ๆ กลบดนิ มันกข็ ้ึน งอกทต่ี รงน้แี หละ Put the whole long part Yes, it grows like that. underground, then it will grow. 105 108 คมาด จ�ำ ยวั โม ด�ำ เกิฺด มนั จู ตดฺี kʰamaat cam juuə moo dam kʌʌt mancuu tɪɪt เด๋ยี วผมจะเอามาปลกู เปน็ ของเปรี้ยวไดอ้ กี I will try to grow it. That will be sour food. 173

5.29) เวอื ร็ กฮอฺม /wɨər kahɒɒm/ ชอ่ื ไทย เถาประสงค์ ช่ือวงศ์ Apocynaceae ชื่อวทิ ยาศาสตร์ Streptocaulon juventas (Lour.) Merr. ประโยชน ์ ใชร้ ากตม้ ดืม่ แกโ้ รคนิว่ (ขับนิว่ ใช้สมนุ ไพร 4 อยา่ ง คือ เวือ็ร กฮอฺม คเนิง็ ปเรยี ลจรูกมี และเปรียลจมูกชโมล น�ำมาต้มรวมกัน) 174

เวอื ร็ กฮอมฺ /wɨər kahɒɒm/ 5 ซงอร เพอะฺ 1 หน่ึง นฮิ กีฺ เฮา เวอื ็ร อย? saŋɔɔr pʰʌʔ nɨŋ nih kɪɪ haw wɨər ʔoj ต้มดม่ื หนึ่ง น่ีเขาเรยี กเถาอะไร? Boil and drink it as a decoction. Neung, how do they call this 6 vine? เลยี ย เดฺิม คเนงิ ็ 2 liiəj dʌʌm kʰanəŋ อานฮิ กีฺ เฮา ทา เดมฺิ เวอื ร็ กฮอฺม ผสมกับต้นคเนิง็ ʔaanih kɪɪ haw tʰaa dʌʌm wɨər kahɒɒm Mix it with ‘kʰanəŋ’ ... นีเ่ ขาเรียกว่า เถากฮอม 7 เดิฺมจรกฺู มฺี People call it ‘kahɒɒm’ vine. dʌʌm crʊʊkmɪɪ 3 กีฺ ตกุ ปเรอฺ การ อย คลฮั ? ตน้ จรกฺู มี kɪɪ tuk prʌʌ kaar ʔoj kʰlah With ‘crʊʊkmɪɪ’ ... เขาเอาไวใ้ ช้ท�ำอะไรบ้าง? 8 ปเรียล็ จรูกฺ ชโมล How can they make use of it? priəl crʊʊkcʰamool 4 เดมฺิ นฮิ กฺี ยัว รฮึ เวีย โม ปเรียล็ จรูกฺ ชโมล dʌʌm nih kɪɪ juuə rɨh wiiə With ‘crʊʊkcʰamool’ ... moo 9 ตน้ น้ีเขาเอารากของมนั มา ยวั โม ซงอร รมู คเนีย เพอะฺ They use its root. juuə moo saŋɔɔr ruum kʰaniiə pʰʌʔ เอามาตม้ ผสมกนั ไว้ด่ืม Mix them together and drink it as a decoction. 175

10 15 เกฺิด ทน�ำ แก โรก กลอฺน ตวน ตวน kʌʌt tʰanam kɛɛ rook klɒɒn tuuən tuuən เป็นยาแกโ้ รคนิว่ อ่อน ๆ It can cure gallstones. Quite soft. 11 16 พง ซแร็ย เกฺิด พอฺง กลอฺน เวยี ชอบ เลฺงิ เดิฺม อย? pʰoŋ srɛj kʌʌt pʰɒɒŋ klɒɒn wiiə cʰɔɔp lɤɤŋ dʌʌm ʔoj พวกผหู้ ญงิ เปน็ โรคน่ิวได้ไหม? มันชอบเล้อื ยขึ้นต้นอะไร? Can women have gallstones? What kind of trees this vine climb on? 12 เกฺดิ บาน กรบฺุ คเนีย เฮย จอ็ ฮ 17 เลฺงิ ตาม เดมิฺ เชอ กปวั ฮ็ kʌʌt baan krʊp kʰaniiə həəj cɔh lɤɤŋ taam dʌʌm cʰəə kapuəh เป็นไดเ้ หมือนกันค่ะ มันขนึ้ ตามต้นไมส้ ูง ๆ Yes, they can. It climbs on those high trees. 13 ซเลอฺะ เวีย ลักษณะ ซเลอฺะ? 18 เวียร ตาม แด็ย เกอฺะ ตา เมยี น slʌʔ wiiə laksanaʔ slʌʔ wiiər taam dɛj kʌʔ taa miiən ใบของมันเปน็ อย่างไร? เลอ้ื ยตามพ้ืนดนิ ก็มี What does its leaf look like? Some just crawl on the ground. 14 ซเลอะฺ เวยี เกอะฺ เมียน มเม็ฮ มเมฮ็ 19 ปนั น็อฮ เฮย น็อฮ slʌʔ wiiə kʌʔ miiən mameh mameh pannɔh həəj nɔh ใบของมันกเ็ ปน็ ขน ๆ เทา่ น้นั แหละเนาะ It has a hairy leaf. Is that all? 176

20 จา caa คะ่ Yes. 177

5.30) อัจอเมา /ʔacʔamaw/ ชื่อไทย - ช่ือวงศ์ Annonaceae ชื่อวิทยาศาสตร์ - ประโยชน ์ ใช้รากต้มเปน็ ยาขบั เลอื ด แกฟ้ กชำ้� 178

อจั อเมา /ʔacʔamaw/ 5 กปัว็ฮ ปันแนฮ็ 1 นึง อนั นฮิ กฺี เฮา เดมฺิ kapuəh pannɛh nɨŋ ʔannih kɪɪ haw dʌʌm สงู แคน่ ้ี หนึ่ง อนั น้ี เขาเรียกต้น It is this tall. Neung, what do they call this 6 plant? เวีย เมยี น พแล อะ 2 wiiə miiən pʰlɛɛ ʔaʔ อจั อเมา มันมีผลไหม ʔacʔamaw Does it bear any fruits? อจั อเมา 7 It’s called ‘ʔacʔamaw.’ มัน กยื เคิญ พแล เวีย 3 man kɨɨj kʰəəɲ pʰlɛɛ wiiə เดิมฺ เวยี ทม มะ ไม่เคยเห็นผลมัน dʌʌm wiiə tʰom maʔ I’ve never seen any. ต้นมนั ใหญ่ไหม 8 Is it a big tree? ซเลอฺะ เวีย ยังนา นฮิ 4 slʌʔ wiiə jaŋnaa nih มัน ทม เต ไป แพว รวาง ใบมนั เป็นยังไงนิ man tʰom tee paj pʰɛɛw rawaaŋ How is the leaf like? ไมใ่ หญ่หรอก นา้ แพว ระหว่าง 9 ซเลอะฺ เวยี ตวนๆ เตอ นิฮ ไป แพว Not at all, Auntie Phaew, it is about... slʌʔ wiiə tuuən tuuən təə nih paj pʰɛɛw ใบมนั นมิ่ ๆ นะ น้าแพว It is quite soft, Auntie Phaew. 179

10 14 มเมฮ็ นอ็ ฮ แดล ยงฺ กเตอื ม กน็อง mameh nɔh dɛɛl jɤɤŋ katɨɨəm kanɔŋ มขี นเนาะ ถ้าเราชำ้� ใน Is it hairy? If we got internal bruising... 11 15 มเม็ฮ แตจ็ ๆ เชยี ม เวีย เนวิ ็ คาง กนอ็ ง mameh tɛc tɛc cʰiiəm wiiə nəw kʰaaŋ kanɔŋ (ม)ี ขน นิดๆ เลือดมันอยขู่ ้างใน It is a bit hairy. Broken blood vessels under your skin.... 12 จอ็ ฮ กีฺ เทอ ทนำ� บาน อย คลัฮ 16 ซงอร เพอฺะ เตวิ ็ อย เวีย รบาย เชียม โม cɔh kɪɪ tʰəə tʰhanam baan ʔoj คาง กราว kʰlah saŋɔɔr pʰʌʔ təw ʔoj wiiə rabaaj ง้ัน เขาท�ำยาอะไรได้บ้าง cʰiiəm moo kʰaaŋ kraaw Well, what kind of drug can this ตม้ ดื่ม ใหม้ นั ระบายเลือดออกมา plant be made into? Boil it to make a decoction, and 13 drink it as laxative to drain the ยัว ต็อง รึฮ ต็อง เดิฺม เวีย นิฮ เฮย ยัว โม blood out of your body. ซงอร เพอะฺ 17 juuə tɔŋ rɨh dʌʌm wiiə nih ออย ซรลฺู คลูนฺ həəj juuə moo saŋɔɔr pʰʌʔ ʔɔɔj srʊʊl kʰlʊʊn เอาท้งั รากท้ังต้นมนั นแี่ หละ เอามาตม้ กนิ ใหส้ บายตัว They take both root and stem to boil as a decoction. So you would be healed and comfortable. 180

18 21 ดบ ยฺง จเรฺนิ นัฮ เมียน จเริฺน นัฮ อัจอเมา นนี ะ dop jɤɤŋ crʌʌn nah miiən ʔacʔamaw niinaʔ crʌʌn nah อัจอเมา นน่ี ่ะ ปา่ เรานะ่ มีเยอะไหม This ‘ʔacʔamaw.’? Are there a lot of it in our village’s forest? 22 จา 19 รัว ยะ เฮย ไป แพว ซอบฺ ไง นา caa ruuə jaʔ həəj paj pʰɛɛw sɒpnaj จะ๊ naa Well. หายากแล้วทกุ วนั นี้ It’s quite rare to find it nowadays. 20 รวั ยาก จนบั นัฮ ruuə jaak canap nah หายากมากนะ It is really hard to find this plant. 181

6. สรุปการแบง่ กลมุ่ พชื ตามประโยชน์ใชส้ อย จ�ำนวนพืช 65 ชนิดจากปากตาเกาว์ท่ีน�ำมาท�ำเป็นแบบเรียนภาษาเขมรถิ่นไทยน้ี สามารถจัดกลุ่มประเภทการใช้สอยโดยอ้างอิงข้อมูลที่ได้จากการสัมภาษณ์และสอบถาม จากปราชญแ์ ละทมี วิจัยชุมชน รวมท้ังไดต้ รวจสอบซ�้ำ สามารถแบง่ ไดด้ ังนี้ 1) เป็นสมุนไพร รักษาโรคต่าง ๆ หมายถึงสมุนไพรที่น�ำส่วนต่าง ๆ มารักษาโรค ตามที่ปราชญ์ชาวบ้านได้ปฏิบัติกันมา ซ่ึงบางชนิดใช้รักษาได้หลายโรค บางชนิดไม่ได้ใช้ เดี่ยว ๆ คือต้องใช้ร่วมกับสมุนไพรหลายชนิด เพื่อการรักษาโรคท่ีได้ผล แต่ในที่น้ีจะเน้น ทสี่ มุนไพรชนิดนนั้ มีคุณสมบตั ริ กั ษาโรคอะไรบา้ ง 2) แก้พษิ จากสตั ว์ หมายถึง การท่ถี กู แมลงมพี ิษกดั หรอื ต่อย เชน่ งู ตะขาบ 3) สำ� หรบั หญงิ อยไู่ ฟ คลอดบตุ ร หมายถงึ สมนุ ไพรทน่ี ำ� มาใชเ้ กยี่ วกบั ผใู้ หญท่ ต่ี งั้ ครรภ์ เพื่อให้คลอดบตุ รงา่ ย และหญิงหลังคลอด เพ่ือให้ผู้เป็นมารดามีสุขภาพดี 4) อาหาร หมายถึง ส่วนประกอบของพืชที่น�ำมาปรุงอาหาร หรือสามารถน�ำมา รบั ประทานสดกับน�ำ้ พริก หรอื ส่วนของผลที่น�ำมารบั ประทาน 5) รกั ษาโรคสำ� หรบั สตั วเ์ ลย้ี ง โดยเฉพาะเหบ็ หมดั ของววั ควาย เพราะชาวเขมรถนิ่ ไทย ส่วนใหญเ่ ล้ยี งววั ควายไว้ใช้งานหรอื ไม่กข็ าย 6) สรา้ งบา้ น เฟอร์นเิ จอร์ มงุ หลังคา เครอ่ื งเรือน 7) ประโยชน์อื่นๆ ที่ไม่สามารถจัดเข้ากลุ่มอื่น ๆ ได้ หรือถ้าจะจัดออกเป็นกลุ่มย่อย กจ็ ะยอ่ ยมาก ๆ จงึ รวมอย่ใู นกลุ่มนี้ 8) ไมม่ ปี ระโยชนแ์ ละเป็นพษิ สรุปเปน็ แผนผงั ดงั น้ี 182

พืช/ สมุนไพร สมนุ ไพรรกั ษาโรค เกย่ี วกบั แกพ้ ษิ จากสตั ว์ - แผลเรอ้ื งรงั - ชำ้� ใน ฟกชำ้� หญงิ มคี รรภค์ ลอดบตุ ร - พษิ งู - ผดิ สำ� แดง - แมลงกดั ตอ่ ย - กษยั เสน้ - คลอดลกู งา่ ย - ปวดเมอ่ื ย - หญงิ อยไู่ ฟ - ยาระบาย - ขบั นำ้� คาวปลา สรา้ งบา้ น - รดิ สดี วงทวาร เฟอรน์ เิ จอร์ - โรคหดั ในเดก็ - มดลกู เขา้ อู่ เครอ่ื งเรอื น - ทอ้ งอดื ทอ้ งเฟอ้ - ตอ้ กระจก ประโยชนอ์ นื่ ๆ มงุ หลงั คา - เคลด็ ขดั ยอก - สกุ ใส - รงั ไหม - โรคนวิ่ - แกนปน่ั ไหม - บำ� รงุ เลอื ด - ดนิ ประสวิ พลุ รกั ษาโรคสำ� หรบั สตั วเ์ ลยี้ ง - โรคซาง ตานขโมย - รอ้ นใน - ใบหอ่ อาหาร - ฆา่ เหบ็ หมดั - ขบั เสมหะ - ไมม้ งคล - ลกู กระสนุ - ไมก้ วาด - ยาฆา่ แมลง อาหาร - ขบั ลม - ผลกนิ ได้ - ยอด ดอก ทำ� ผกั จมิ้ - สมรรถนะทางเพศเสอ่ื ม - เมลด็ ในกวนขา้ วทพิ ย ์ - คางทมู - ใบทำ� อาหาร - ลมพษิ - ใชร้ สเปรย้ี วประกอบอาหาร - บำ� รงุ กำ� ลงั 183

7. เอกสารอา้ งองิ ประชุมพร สงั ขน์ อ้ ย และคณะ. (2552). รายงานการวจิ ัยเพื่อท้องถนิ่ ฉบบั สมบรู ณ์ โครงการ “การพัฒนาหลักสูตรและการจัดการเรียนรู้ภาษาเขมรถ่ินไทย เพ่ือการอนุรักษ์ ภาษาทอ้ งถนิ่ และเสรมิ สรา้ งการเรยี นรภู้ าษาไทย โรงเรยี นบา้ นโพธก์ิ อง ตำ� บลเชอื้ เพลงิ อำ� เภอปราสาท จงั หวดั สรุ นิ ทร”์ สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว.) ฝา่ ยวจิ ยั เพอื่ ทอ้ งถน่ิ และศนู ยศ์ กึ ษาและฟน้ื ฟภู าษาและวฒั นธรรมในภาวะวกิ ฤต สถาบนั วจิ ยั ภาษาและวัฒนธรรมเอเชยี มหาวทิ ยาลัยมหิดล. ประชุมพร สงั ขน์ อ้ ย และคณะ. (2556). รายงานการวิจยั เพื่อท้องถ่ินฉบบั สมบูรณ์ โครงการ “รูปแบบการจัดการศึกษาปฐมวัยแบบทวิภาษาโดยใช้ภาษาเขมรถ่ินไทยร่วมจัด การเรยี นรขู้ องโรงเรยี นบา้ นโพธก์ิ อง ตำ� บลเชอ้ื เพลงิ อำ� เภอปราสาท จงั หวดั สรุ นิ ทร”์ ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ฝ่ายวิจัยเพ่ือท้องถิ่น และศูนย์ศึกษา และฟน้ื ฟภู าษาและวฒั นธรรมในภาวะวกิ ฤต สถาบนั วจิ ยั ภาษาและวฒั นธรรมเอเชยี มหาวิทยาลยั มหิดล. ปุด กลีบแดงและคณะ. (2563). รายงานการวิจัยเพ่ือท้องถ่ินฉบับสมบูรณ์โครงการ “ทฺีว มโฮบ ทน�ำ ปรีฺตา กาฮ (เที่ยว อาหาร ยา ป่าตาเกาว์) บ้านขนาดปรีง ต�ำบล เชอ้ื เพลงิ อำ� เภอปราสาท จงั หวดั สรุ นิ ทร”์ สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว.) ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น และศูนย์ศึกษาและฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลยั มหดิ ล. ราชบัณฑิตยสถาน. (2556). คู่มือระบบเขียนภาษาเขมรถิ่นไทยอักษรไทย. กรุงเทพฯ: ห้างหนุ้ สว่ นจ�ำกดั อรุณการพิมพ์ . สุรัญญา ทะวงศ์ดี และคณะ (2559).รายงานการวิจัยเพ่ือท้องถิ่นฉบับสมบูรณ์ โครงการ “พัฒนาศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเพื่อการฟื้นฟูภาษาเขมรถ่ินไทยบ้านโพธ์ิกอง ต�ำบล เชอ้ื เพลงิ อำ� เภอปราสาท จงั หวดั สรุ นิ ทร”์ สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั (สกว.) ฝ่ายวิจัยเพื่อท้องถิ่น และศูนย์ศึกษาและฟื้นฟูภาษาและวัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบนั วจิ ัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลัยมหิดล. สุวิไล เปรมศรีรัตน์ และคณะ. (2547). แผนท่ีภาษาของชาติพันธุ์ต่างๆ ในประเทศไทย. กรงุ เทพฯ: ส�ำนกั งานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาต.ิ 184

ก ดัชนคี �ำ กน้ ถ้วย 63 กรว็ ง 34 คลอ็ ง 42 กระแจะ 138 คลอดลกู 148 กระเจยี ว 11 คอแห้ง 99 กระเทียม 59, 102 เคล็ด 167 กษยั เสน้ 34, 51, 59, 61, 125 แกก้ ษยั 79, 132 ง กัดต่อย 25, 183 งว้ิ 148 กันเตริ ง็ 38 งู 26, 38 กล้ามเนอ้ื 132 ก�ำจดั มาร 141 จ กำ� จัดศตั รู 141 จอมปลวก 166 กำ� ไล 166 แก่น 59, 61 ฉ แฉะ 94 ข ขน 39, 57, 120, 176 ช ขม 74, 83, 132 ช้�ำใน 47, 119, 180 ขม้นิ 15 เชือก 81, 169 ขเมาปเร็จ 59 ขันทองพยาบาท 69 ซ ขับลม 125 ซงคง 51 ขับเลอื ด 119, 178 ซางตานขโมย 152 ขี้ตุ่น 127 ไซ 167 ข้นึ บา้ นใหม่ 139 ไข้หนาวส่ัน 53 ญ ญวั ปรี 59 ค คราม 33 ด ดา้ ยด�ำ 104 ดนิ ปะสวิ 30, 32 ดม่ื 119, 124, 130, 137, 155 เด็ก 46, 55, 154 เดอื่ ดิน 77 185

ต ทอ้ งอืด 123 ตน้ เท้ายายมอ่ ม 25 ต้นกอล 75 ต้นขา่ ออ่ น 18 น ตน้ ตะขบ 31 น้�ำใจใคร่ 66 ตน้ บายกรีม 129 น�ำ้ ปสั สาวะ 57 ตน้ นนุ่ 113 น่ิว 174 ต้นมะยม 80 ต้นหมอ่ น 173 บ ตน้ หมาก 140 บวม 137 ตระมูงเซจ 72 บำ� รงุ 53 ตลมเป 79 โบราณ 59, 74 ตแบญ 45 ตะขาบ 26 ป ตง้ั ครรภ์ 150 ปรง 106 ตัวผู้ 129 ปวดเมอื่ ย 47, 59, 90, 125, 130 ตวั เมยี 129 ปวดเอว 80, 128 ตำ� 11, 21, 33, 109, 122 ป้องกัน 138 ติว้ เกล้ียง 156 ปา่ ตาเกาว์ 182 ปา่ ตากาฮ 24, 95, 100, 116, 170 ถ ปูจ 63 ถ่าน 30, 33 เป่า 38, 41 ถู 57 เปราะ 119 เถา 48, 52, 55, 78, 81, 131, 144, 161, 167 เปรีย้ ว 93, 97, 143, 160 เถาวลั ย์ 48, 68 เปอื่ ย 134 เถาประสงค์ 174 ไถ 81, 144 ผ ผายลม 125 ท ผดิ ส�ำแดง 102 ท้อง แผลเรื้อรัง 11, 106, 119 ท้องเฟ้อ 123 ทอ้ งเสยี 76 ฝ ฝน 124, 154 186

ฝ้าขาว 155 ร ฝาด 63 ระบาย 50 ฝี 106, 109, 114 ระบายทอ้ ง 73 ระบายเลือด 180 พ ยาระบาย 75 พริกไทย 59 รงั 63 พลวง 42 ราก 38, 40, 47, 59, 90, 102, 119, 125, พลองแกม้ อน้ 63 152, 156 พลุ 30 พังแหรใหญ่ 30 ล พษิ 29, 110, 118 ลอ้ รถ 113 พิษงู 38 ล�ำตน้ 70 ถอนพิษ 38 เลา้ ไก่ 157 ไลล่ ม 125 ฟ ฟกช�้ำ 178 ส สบายตัว 47, 125, 180 ม สม้ ป่อย 77 มะเม่า 90 ส้มมะขาม 143 มันเทยี น 85 สม้ ลม 160 โมกเครอื 77 สม้ สนั ดาน 143 ไมยราบ 115 ส้มโมง 161 ไม่สบายท้อง 75 สงั วาลพระอินทร์ 55 ไม้ประดับ 138 สตั วม์ ีพิษ 25 ไม้มงคล 138 สัตวเ์ ลี้ยง 134 สารเคมี 30 ย ส่ิงไมด่ ี 138 ยอ สี ต้นยอ 59 สีดำ� 32, 124, 135, 150 ยอปา่ 59 สแี ดง 97, 108, 130 ยอดอ่อน 42, 66, 77, 156 สมี ่วง 98120 สกุ ใส 41, 46 187

สญู พันธ์ 133 เส้น เจบ็ เสน้ 80 ปวดเสน้ 49 ไล่เส้น 132 เสาเอก 138 ไส้ตัน 77 ห หญา้ 61, 171 หนองน�้ำ 117 หน่อ 19 หนาม 114, 139, 149, 158 หมดแรง 93 หมาก 38, 41, 140 หลุม 138, 141 หวาน 102 หอ่ 43, 99 หอม 68, 126 หัด 46, 55 เหบ็ หมดั 134 เหา 58 เหมยี ด 134 เหรียญสลงึ 105 เหน่ือย 98 ไหม 63 อ อยไู่ ฟ 70, 156 ออ้ ยด�ำ 104 อาบน�ำ้ 148 188