ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล

ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล Ecosystems and Marine conservation ดร.ภคมน ทิพย์เนตร

โครงการส่ง่ เสริมิ การวิจิ ัยั และสร้า้ งสรรค์น์ วัตั กรรม ประจำ�ำ ปีีงบประมาณ 2563 ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษ์ทางทะเล Ecosystems and Marine conservation ข้อ้ มูลู ทางบรรณานุกุ รมของหอสมุดุ แห่ง่ ชาติิ Nation Library of Thailand Cataloguing in Publication Data ภคมน ทิิพย์เ์ นตร. ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล = Ecosystems and Marine cons- servation. - - ชลบุรุ ีี : สาธิิตบูรู พา, 2564. 180 หน้า้ 1.ระบบนิิเวศ. I. ปุณุ ณัตั ถ์์ ทิิพย์เ์ นตร, ผู้้�วาดภาพประกอบ. II.ชื่�่อเรื่อ�่ ง ISBN จัดั ทำ�ำ โดย : ภคมน ทิิพย์เ์ นตร โรงเรียี นสาธิิต “พิิบูลู บำ�ำ เพ็ญ็ ” มหาวิิทยาลัยั บูรู พา 73 ถ.บางแสนล่า่ ง ต.แสนสุขุ อ.เมืือง จ.ชลบุรุ ีี 20130 ออกแบบปกและรููปเล่ม่ : ปุณุ ณัตั ถ์์ ทิิพย์เ์ นตร ภาพประกอบ : ปุณุ ณัตั ถ์์ ทิิพย์เ์ นตร พิิมพ์ค์ รั้ง� ที่่� 1 พิิมพ์ท์ี่่� : สาธิิตบูรู พา

ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษท์ างทะเล Ecosystems and Marine conservation โดย ดร.ภคมน ทิพยเ์ นตร โรงเรียนสาธติ “พิบลู บ�ำ เพ็ญ” มหาวิทยาลัยบูรพา

ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล กติ ตกิ รรมประกาศ ขอบขอบคุณุ รศ.ดร.ตฤณ กิิตติกิ ารอำ�ำ พล ท่า่ นผู้อ้� ำ�ำ นวยการ โรงเรียี นสาธิิต “พิิบููลบำ�ำ เพ็ญ็ ” มหาวิิทยาลัยั บููรพา และผศ.ดร.นฤทธิ์์� วัฒั นภูู หัวั หน้้าโครงการส่ง่ เสริมิ การวิิจัยั และสร้้างสรรค์์ นวัตั กรรม ที่่�ได้้สนับั สนุนุ ผลงานการเขีียนหนังั สืือเล่ม่ นี้้� ขอบคุณุ ผศ.ดร.นพมณีี เชื้้อ� วัชั รินิ ทร์์ และรศ.ดร.ฉลอง ทับั ศรีี ผู้เ้� ชี่�ยวชาญที่่�ได้้อ่า่ นตรวจทานเนื้้อ� หาและให้้ข้้อเสนอแนะที่่�ผู้เ้� ขีียนได้้นำ�ำ มาปรับั ปรุุงเพื่่�อให้้เกิิดประโยชน์ท์ั้้ง� ตัวั ผู้เ้� ขีียนและผู้อ้� ่า่ น ขอบคุณุ เพื่่�อนๆพี่่�น้้อง และครอบครัวั สำ�ำ หรับั กำ�ำ ลังั ใจในการ สร้้างสรรค์ง์ านเขีียนชิ้น� นี้้�

ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล คำ�น�ำ หนังั สืือ“ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล” เล่ม่ นี้้เ� ขีียนขึ้น้� ตาม โครงการผลิติ สื่่�อและตำ�ำ ราเรียี นของโรงเรียี นสาธิิต “พิิบููลบำ�ำ เพ็ญ็ ” มหาวิทิ ยาลัยั บููรพา หนังั สืือเล่ม่ นี้้เ� หมาะสำ�ำ หรับั เยาวชนและผู้ส้� นใจทุกุ เพศทุกุ วัยั ผู้เ้� ขีียนได้้รวบรวมเนื้้อ� หาความรู้เ� บื้้อ� งต้้นเกี่�ยวกับั ระบบนิิเวศ ความหมายของระบบนิิเวศ โดยจะเน้้นที่่�ระบบนิิเวศทางทะเล ที่่�ประกอบ ไปด้้วยระบบนิิเวศหาดทราย (sandy beach ecosystem) ระบบนิิเวศ แนวปะการังั (coral reef ecosystem) ระบบนิิเวศหาดหิิน (Rocky shore ecosystem) และ ระบบนิิเวศป่่าชายเลน (Mangrove ecosystem) โดย เน้้นถึงึ ความสัมั พันั ธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตในแต่ล่ ะระบบนิิเวศ นอกจากนี้้ห� นังั สืือเล่ม่ นี้้ย� ังั ให้้ความรู้เ� กี่�ยวกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล (Marine conservation) โดยเฉพาะการอนุรุ ักั ษ์ท์ ะเลไทยและสิ่่�งมีีชีีวิติ ใน ท้้องทะเล เพื่่�อให้้ผู้อ้� ่า่ นรับั ความรู้ค� วามเข้้าใจถึงึ ผลกระทบจากมนุษุ ย์ต์ ่อ่ ทรัพั ยากรความหลากหลายทางชีีวภาพ โดยเฉพาะสิ่่�งมีีชีีวิติ ในท้้องทะเล ให้้ผู้อ้� ่า่ นได้้รู้ส�ึึกรักั และหวงแหนสิ่่�งมีีชีีวิติ ที่่�อยู่�ในทะเลพร้้อมทั้้ง� ตระหนักั และร่ว่ มแรงร่ว่ มใจในการที่่�จะรักั และอนุรุ ักั ษ์ท์ ะเลไทยของเรา

ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล ผู้เ้� ขีียนเลืือกใช้้ภาพวาดจากฝีีมืือของนักั เรียี นโรงเรียี นสาธิิต “พิิบููลบำ�ำ เพ็ญ็ ” มหาวิทิ ยาลัยั บููรพา และภาพวาดจากฝีีมืือนายปุณุ ณัตั ถ์์ ทิิพย์เ์ นตร ทั้้ง� ภาพวาดด้้วยสีไี ม้้ สีนี ้ำ��ำ และภาพวาดโดยใช้้คอมพิิวเตอร์์ กราฟฟิิก เป็็นภาพประกอบในเล่ม่ เพื่่�อส่ง่ เสริมิ ความสามารถของเด็ก็ และ เพื่่�อให้้หนังั สืือน่า่ สนใจ สามารถเข้้าใจเนื้้อ� หาได้้ง่า่ ย และภาพจากเอกสาร อ้้างอิิง จากการค้้นคว้้า เพสบุคุ และแหล่ง่ ข้้อมููลต่า่ งๆ นอกจากนี้้ผ�ู้เ้� ขีียนยังั ได้้เน้้นสอดแทรกรายละเอีียดของสิ่่�งมีีชีีวิติ ใน ระบบนิิเวศนั้้น� ๆเพื่่�อเป็็นการเสริมิ ความรู้� โดยเฉพาะเรื่อ� งความสัมั พันั ธ์ใ์ น ห่ว่ งโซ่อ่ าหาร และยังั ได้้ยกกรณีีศึึกษาของผลกระทบจากกิิจกรรมต่า่ งๆ ของมนุษุ ย์ท์ี่่�มีีต่อ่ สิ่่�งมีีชีีวิติ ในระบบนิิเวศเหล่า่ นั้้น� ผู้เ้� ขีียนยังั ได้้รวบรวมข้้อ เสนอแนะจากจากนักั วิิชาการด้้านวิิทยาศาสตร์ท์ างทะเล หน่ว่ ยงานที่่�เน้้น ศึึกษาผลกระทบของขยะในทะเล ที่่�มีีต่อ่ น่า่ นน้ำ��ำ ทะเลไทย และจาก ประสบการณ์ข์ องผู้เ้� ขีียนที่่�ได้้เรียี นและศึึกษาด้้านวิทิ ยาศาสตร์ส์ิ่่�ง แวดล้้อมด้้วย ผู้เ้� ขีียนหวังั เป็็นอย่า่ งยิ่�งว่า่ ผู้อ้� ่า่ นจะได้้รับั ประโยชน์์ พร้้อมกับั ความ รู้แ� ละมาร่ว่ มกันั รักั ษ์ท์ ะเลกันั ดร.ภคมน ทิิพย์เ์ นตร

ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล สารบาญ เรื่่�อง หน้้า 1 บทนำ�ำ 13 บทที่�่ 1 ระบบนิิเวศ 37 ระบบนิิเวศ (Ecosystem) 13 ความหมายของคำ�ำ ต่า่ ง ๆ ในระบบนิิเวศ 16 73 ห่ว่ งโซอาหาร ( food chain) 20 สายใยอาหาร (food web) 24 ความสัมั พันั ธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตในระบบนิิเวศ 27 บทที่่� 2 ระบบนิิเวศทางทะเล ปััจจัยั สำ�ำ คัญั ที่่�มีีผลต่อ่ ระบบนิิเวศทางทะเล 39 สัตั ว์ท์ ะเลที่่�เป็็นสัตั ว์ส์ งวนและตัวั อย่า่ งสัตั ว์์ ในระบบนิิเวศทางทะเล 47 ระบบนิิเวศทุ่�งหญ้้าในทะเล 70 บทที่่� 3 ระบบนิิเวศหาดทราย สภาพของระบบนิิเวศหาดทราย 74 พืืชและการปรับั ตัวั ของพืืชในระบบนิิเวศหาดทราย 76 สัตั ว์แ์ ละการปรับั ตัวั ของสัตั ว์ใ์ นระบบนิิเวศหาดทราย 86 สัตั ว์พ์ื้้น� ทะเลบริเิ วณหาดทราย 89

ระบบนิิเวศกับั การอนุรุ ักั ษ์ท์ างทะเล หน้้า 91 เรื่�่อง 117 127 บทที่�่ 4 ระบบนิิเวศแนวปะการััง 155 ประโยชน์แ์ ละความสำ�ำ คัญั ของแนวปะการังั 97 สาเหตุกุ ารทำ�ำ ลายแนวปะการังั 99 175 ปลาในแนวเแปะการังั 104 บทที่่� 5 ระบบนิิเวศหาดหินิ ระบบนิิเวศหาดหิิน 117 สิ่่�งมีีชีีวิิตในระบบนิิเวศหาดหิิน 122 บทที่�่ 6 ระบบนิิเวศป่่ าชายเลน ป่่าชายเลยแหล่ง่ อนุบุ าลสัตั ว์น์ ้ำ��ำ 134 การปรับั ตัวั ของพืืชป่่าชายเลนต่อ่ สภาพแวดล้้อม 137 สัตั ว์ท์ี่่�อาศัยั ในระบบนิิเวศป่่าชายเลน 145 บทที่่� 7 การอนุุรัักษ์ท์ างทะเล คำ�ำ แนะนำ�ำ สำ�ำ หรับั การอนุรุ ักั ์ท์ างทะเล 158 กฎหมายส่ง่ เสริมิ การอนุรุ ักั ษ์ท์ รัพั ยากรธรรมชาติิ และรักั ษาคุณุ ภาพสิ่่�งแวดล้้อม 166 หน่ว่ ยงานที่่�เกี่�ยวข้้องกับั การอนุรุ ักั ษ์์ ทรัพั ยากรธรรมชาติทิ างทะเล 170 บทส่่งท้า้ ย

ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 1 บทน�ำ ด้ว้ ยจำ�ำ นวนประชากรมนุษุ ย์ท์ ี่�่มีีมากขึ้น้� กิิจกรรมต่า่ งๆ ไม่ว่ ่า่ จะ เป็็นเพื่�่อการดำ�ำ รงชีีวิิต หรืือการท่อ่ งเที่�่ยวนั้น้� มัักจะส่ง่ ผลกระทบต่อ่ ระบบ นิิเวศมากขึ้น้� ด้ว้ ย รวมถึงึ ส่ง่ ผลให้อ้ ััตราการสูญู พัันธุ์์�ของสิ่่�งมีีชีีวิิตเพิ่่�มสูงู ขึ้น้� ทำ�ำ ให้ค้ วามหลากหลายทางชีีวภาพของพืืชและสััตว์ล์ ดลงอย่า่ งมาก การเพิ่่�มจำ�ำ นวนประชากรมนุษุ ย์ท์ ำ�ำ ให้ม้ ีีความต้อ้ งการทั้ง้� ด้า้ นอาหารและ ที่�่อยู่�อาศััย รวมถึงึ ความเจริญิ ทางด้า้ นเทคโนโลยีี ส่ง่ ผลให้เ้ กิิดผลกระทบ ด้า้ นต่า่ ง ๆ เช่น่ ผลกระทบที่�่เกิิดจากการประมงที่�่ผิิดกฎหมาย การเพิ่่�ม ขึ้น้� และขยายตััวของโรงงานอุตุ สาหกรรม ตลอดจนผลจากอุตุ สาหกรรม การท่อ่ งเที่�่ยว การขยายตััวของชุมุ ชนที่�่ติิดหรืือใกล้ท้ ะเล ที่�่ทำ�ำ ให้เ้ กิิดผล กระทบต่อ่ ระบบนิิเวศ มีีการก่่อสร้า้ งรุุกล้ำ��ำ ที่�่ก่่อให้เ้ กิิดการกััดเซาะของ ชายฝั่�่ง การหดหายไปของป่่าชายเลน ตลอดจนความเสื่�อ่ มโทรมของ แนวปะการััง การเสื่�อ่ มสภาพของระบบนิิเวศหาดทราย หาดหิิน ป่่าชายเลน และแนวปะการัังส่ว่ นใหญ่่จะเกี่�่ยวข้อ้ งเชื่�่อมโยงกัับกิิจกรรมของมนุษุ ย์์ กิิจกรรมการท่อ่ งเที่�่ยวทางทะเล การดำ�ำ น้ำ��ำ ทำ�ำ ให้ส้ิ่่�งมีีชีีวิิตตามแนว ปะการัังถูกู คุกุ คาม การทิ้้ง� ขยะลงทะเล การเพิ่่�มของนิิคมอุตุ สาหกรรม รวมถึงึ การปล่อ่ ยคาร์บ์ อนไดออกไซด์์ (CO2) ในปริมิ าณที่�่มากเกิินไปซึ่ง� มีี ผลกระทบที่�่เป็็นอัันตรายต่อ่ สภาพแวดล้อ้ มทางทะเล

2 ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล โดยระดัับที่�่เพิ่่�มขึ้น้� ของคาร์บ์ อนไดออกไซด์ใ์ นทะเลทำ�ำ ให้เ้ กิิดการ เปลี่�ย่ นแปลงคุณุ สมบััติิของน้ำ��ำ ทะเล ส่ง่ ผลกระทบต่อ่ สิ่่�งมีีชีีวิติ ในทะเล เช่น่ การเกิิดปรากฏการณ์ป์ ะการัังฟอกขาว หรืือแม้ก้ ระทั่่�งผลกระทบ ที่�่เกิิดจากการรั่�วไหลของน้ำ��ำ มัันก็็ส่ง่ ผลต่อ่ สิ่่�งแวดล้อ้ มทางทะเลเช่น่ กััน เกิิดมลพิิษทางทะเล สภาพปะการัังรวมทั้ง้� พฤติกิ รรมของปลาและสััตว์น์ ้ำ��ำ อื่�่น ๆ ในแนวปะการััง (เนื่�่องจากน้ำ��ำ มัันบางส่ว่ นที่�่รั่�วไหลจะจมลงและอาจ เคลืือบหรืือปนเปื้ �อนแนวปะการััง) สััตว์ท์ ี่�่ได้ร้ัับผลกระทบจากการรั่�วไหลของน้ำ��ำ มัันมีีตั้ง้� แต่ ่ สััตว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ เช่น่ แพลงก์ต์ อนพืืช แพลงก์ต์ อนสััตว์์ (ซึ่ง� แพลงก์ต์ อนมีี บทบาทสำ�ำ คััญในห่ว่ งโซ่อ่ าหาร) ผลกระทบต่อ่ นกทะเล เพนกวินิ แมวน้ำ��ำ สิงิ โตทะเล นากทะเล เป็็นต้น้ นอกจากนี้้ย�ัังมีีผลกระทบจากการทิ้้ง� ขยะโดยเฉพาะขยะพลาสติกิ ในทะเล ที่�่เรีียกว่า่ “ขยะทะเล” ซึ่่ง� ก็็คืือสิ่่�งของที่�่มนุษุ ย์ท์ิ้้ง� ลงสู่่�ทะเลทั้ง้� ทางตรง และทางอ้อ้ ม ขยะพลาสติกิ มีีน้ำ��ำ หนัักเบาและไม่ส่ ามารถย่อ่ ย สลายได้ใ้ นเวลาที่�่สั้น้� จึึงถูกู พััดพาไปในที่�่ที่�่ห่า่ งไกลจากแหล่ง่ กำ�ำ เนิิด โดย คลื่�น่ ลม กระแสน้ำ��ำ และน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง ขยะพลาสติิกส่ว่ นใหญ่่ประกอบด้ว้ ย ของใช้ใ้ นชีีวิติ ประจำ�ำ วััน เช่น่ ถุงุ ขวด ภาชนะใส่อ่ าหาร และวััสดุทุ ี่�่ใช้ใ้ น การบรรจุหุ ีีบห่อ่ รวมทั้ง้� ผลิติ ภััณฑ์อ์ ุตุ สาหกรรม เช่น่ สายรััด แผ่น่ พลาสติกิ หมวกนิิรภััย และเครื่อ�่ งมืือประมง เช่น่ แห อวน ลอบ ทุ่่�นลอย

ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล 3 ขยะพลาสติกิ ชิ้น� ใหญ่่ๆ จะถูกู ย่อ่ ยแตกสลายเป็็นชิ้น� เล็ก็ ชิ้น� น้อ้ ยจนถึงึ ขนาดเล็ก็ มาก ๆ ที่�่เรีียกว่า่ “ไมโครพลาสติกิ ” (Microplastics) ซึ่่ง� ไมโคร พลาสติกิ เป็็นเม็ด็ พลาสติกิ ที่�่มีีขนาดที่�่เล็ก็ กว่า่ 5 มิิลลิเิ มตร ไมโครพลาสติกิ ออกเป็็น 2 ประเภท คืือ ประเภทที่�่ 1 เป็็นองค์์ ประกอบในเครื่อ�่ งสำ�ำ อาง ที่�่เป็็นเม็ด็ สครัับ (microbeads) ใยเสื้้อ� ผ้า้ หรืือ ในการผลิติ อุตุ สาหกรรมพลาสติกิ ไมโครพลาสติกิ เหล่า่ นี้้ส� ามารถแพร่่ กระจายสู่�สิ่�งแวดล้อ้ มได้โ้ ดยการทิ้้ง� ของเสีียโดยตรงจากบ้า้ นเรืือนสู่�แหล่ง่ น้ำ��ำ แม่น่ ้ำ��ำ ลำ�ำ คลอง จนกระทั่่�งไหลลงสู่�แหล่ง่ น้ำ��ำ ทะเล ส่ว่ นประเภทที่�่ 2 มาจากพลาสติกิ ที่�่ใช้อ้ ยู่�ทั่�วไป เกิิดการฉีีกขาด จากปััจจััยต่า่ ง ๆ เช่น่ แสง ความชื้น� พลัังงานจากคลื่�น่ หรืือสิ่่�งมีีชีีวิิตใน ทะเล แตกเป็็นเศษพลาสติิกขนาดเล็ก็ และตกค้า้ งสะสมก่่อให้เ้ กิิดปััญหา และการปนเปื้ �อนต่อ่ ระบบนิิเวศแหล่ง่ น้ำ��ำ ในสิ่่�งแวดล้อ้ ม

4 ระบบนเิ วศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล ผลกระทบของขยะทะเลต่อ่ สััตว์ท์ ะเลและระบบนิิเวศ 1. ผลกระทบต่อ่ สััตว์ท์ ะเล สััตว์ท์ ะเลหลายชนิิดจะกิินขยะพลาสติกิ โดยเข้า้ ใจผิิดคิิดว่า่ เป็็น อาหาร ขยะดัังกล่า่ วจะมีีผลกระทบต่อ่ ระบบทางเดินิ อาหาร รวมทั้ง้� ทำ�ำ ให้้ สััตว์ข์ าดอาหารและอาจถึงึ ตายในที่�่สุดุ นอกจากการกิินพลาสติิกแล้ว้ ขยะพลาสติกิ ยัังเป็็นอัันตรายโดยการถูกู รััด (entangled) และทำ�ำ ให้บ้ าด เจ็็บ ตััวอย่า่ งเช่น่ เต่า่ ตนุตุ าย เพราะกิินขยะในทะเลไทย แม่เ่ ต่า่ ตนุตุ ััวหนึ่่ง� ซึ่ง� อยู่�มาหลายสิบิ ปีี น้ำ��ำ หนััก 100 กิิโลกรััม แต่่ ตอนนี้้ต� ายแล้ว้ โดยผลการผ่า่ ท้อ้ งชัันสูตู รพบว่า่ ในกระเพาะเต็ม็ ไปด้ว้ ย เศษขยะอััดแน่น่ สาเหตุเุ กิิดจากแม่เ่ ต่า่ ตนุไุ ม่ส่ ามารถที่�่จะแยกเศษเชืือก กัับสาหร่า่ ยออกจากกััน (Thon, 2560) ซึ่่ง� เต่า่ ทะเลเป็็นสััตว์ท์ ี่�่หายากใน ปััจจุบุ ััน ถึงึ แม้จ้ ะมีีการอนุรุัักษ์ ์ ฟัักไข่เ่ ต่า่ และปล่อ่ ยลูกู เต่า่ แต่ส่ ุดุ ท้า้ ยก็็ ตายจากการกิินขยะพลาสติกิ ซึ่่ง� เป็็นเรื่อ�่ งที่�่ไม่ค่ วรเกิิดขึ้น้� หรืือกรณีีที่�่พบเต่า่ ขาขาด เพราะติดิ อวนประมง เศษเครื่อ�่ งมืือทำ�ำ ประมงที่�่ลอยอยู่�กลางทะเล เป็็นอีีกหนึ่่ง� สาเหตุสุ ำ�ำ คััญที่�่ส่ง่ ผลกระทบต่อ่ สััตว์ท์ ะเล เช่น่ การพบเต่า่ หญ้า้ ที่�่ขาถูกู รััดติดิ มากัับเครื่อ�่ งมืือประมงใน ทะเล ทำ�ำ ให้ม้ ัันไม่ส่ ามารถว่า่ ยน้ำ��ำ ได้เ้ หมืือนเดิมิ เพราะฟริปิ เปอร์ห์ รืือพาย คู่�หน้า้ ซึ่่ง� เป็็นตััวควบคุมุ ทิิศทางการเคลื่�อ่ นไหวหายไปหนึ่่ง� ข้า้ ง ถูกู ตััด ออกจากการรัักษา เวลาว่า่ ยน้ำ��ำ จะว่า่ ยทวนในทิิศทางเดีียว

ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 5 และเวลากิินอาหารจะไม่ท่ ัันเต่า่ ตััวอื่�่นๆ และถ้า้ ปล่อ่ ยไปให้ไ้ ปหากิินตาม ธรรมชาติอิ าจจะว่า่ ยน้ำ��ำ ไม่ท่ ัันปลา และหมึึกที่�่เป็็นอาหารของเต่า่ และยััง มีีปััญหาการดำ�ำ น้ำ��ำ เพราะมีีผลจากปอดเสีียหาย เวลาดำ�ำ น้ำ��ำ ต้อ้ งใช้แ้ รงส่ง่ กว่า่ ตััวอื่�่น ตามธรรมชาติเิ ต่า่ หญ้า้ มีีอายุยุ ืืนเฉลี่�ย่ ไม่ต่ ่ำ��ำ กว่า่ 70-80 ปีี แต่ค่ วามพิิการไม่เ่ ป็็นธรรมชาติินี้้อ� าจทำ�ำ ให้อ้ ายุขุ องเต่า่ ไม่ย่ ืืนยาวอย่า่ งที่�่ ควรเป็็น (ที่�่มา: ชะตากรรมสััตว์ท์ ะเลไทยในวัังวนของขยะพลาสติกิ จาก เพจ มูลู นิิธิิสืืบนาคะเสถีียร ภาพเต่า่ ติดิ ในถุงุ พลาสติกิ ทำ�ำ ให้ข้ ััดขวางการ ดำ�ำ รงชีีวิติ และภาพปูเู สฉวน ในฝาขวด ซึ่่ง� ปูเู สฉวน เป็็นอาร์โ์ ธรพอด ( Phylum Arthropoda) ที่�่ไม่ม่ ีีเปลืือกแข็ง็ แบบปูหู รืือกุ้�ง จึึงต้อ้ งอาศััยใน เปลืือกหอยเปล่า่ และโผล่เ่ ฉพาะหััวและขา 2 คู่่� ออกจากเปลืือก ส่ว่ นขา อีีก 2 คู่่�ใช้ย้ ึึดกัับเปลืือกหอย และจะเปลี่�ย่ นเปลืือกหอยสำ�ำ หรัับอาศััยไป เรื่อ�่ ยๆ เมื่�่อมีีขนาดตััวที่�่ใหญ่่ขึ้น้� จากภาพได้ส้ ะท้อ้ นว่า่ วัันนี้้ข� ยะบนหาด ทรายอาจมีีมากกว่า่ เปลืือกหอย

6 ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล ภาพแสดงการดำ�ำ เนิินชีีวิิตของเต่า่ ทะเล ที่�่ติดิ กัับถุงุ พลาสติกิ ที่�่เป็็นขยะทะเล (BBC NEW-ไทย, 2564) ภาพแสดงการดำ�ำ เนิินชีีวิิตของปูเู สฉวนที่�่นำ�ำ กระป๋๋ องมาแทนเปลืือกหอย (กรมวิชิ าการ, กระทรวงศึึกษาธิิการ, 2528)

ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 7 2. ผลกระทบต่อ่ ระบบนิิเวศ ระบบนิิเวศและทรััพยากรเกิิดความสูญู เสีีย เช่น่ การตายของ ปะการััง เนื่�่องจากมีีอวนจำ�ำ นวนมากปกคลุมุ ในแนวปะการััง การติดิ อวน ของสััตว์ท์ ะเลจนตายหรืือติดิ เชื้ อ� ทำ�ำ ให้ร้ ะบบนิิเวศเปลี่�ย่ น ทั้ง้� นี้้ย�ัังทำ�ำ ให้้ เกิิดการแพร่ก่ ระจายของชนิิดพัันธุ์ต์� ่า่ งถิ่�น โดยการติดิ มากัับขยะที่�่ล่อ่ ง ลอยอยู่�ในน้ำ��ำ จากพื้้น� ที่�่หนึ่่ง� ไปยัังอีีกพื้้น� ที่�่หนึ่่ง� ผลกระทบต่อ่ สายใยอาหาร (Food web) เม็็ดพลาสติิกขนาดเล็ก็ และขยะอื่�่น ๆ ที่�่ลอยอยู่�ที่�่ผิิวน้ำ��ำ จะบัังแสงแดดไม่ใ่ ห้ส้ ่อ่ งลงไปถึงึ แพลง ตอนพืืชและสาหร่า่ ยที่�่อยู่�ด้า้ นล่า่ งซึ่ง� เป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่เป็็นผู้�ผลิติ ในสายใย อาหารโดยใช้้ ออกซิเิ จน คาร์บ์ อนและแสงแดด เมื่�่อ แพลงตอนและ สาหร่า่ ยได้ร้ัับผลกระทบสายใยอาหารก็็จะได้ร้ัับผลกระทบไปด้ว้ ย สััตว์ท์ ี่�่ กิินแพลงตอนและสาหร่า่ ยเป็็นอาหารก็็จะไม่ส่ ามารถมีีชีีวิติ อยู่�ได้ ้ ถ้า้ สััตว์์ เหล่า่ นี้้ม� ีีจำ�ำ นวนลดลงก็็จะมีีผลทำ�ำ ให้ส้ ััตว์ท์ ี่�่เป็็นผู้�บริโิ ภคระดัับสูงู สุดุ ซึ่่ง� ได้แ้ ก่่ปลาทูนู ่า่ ปลาฉลามลดลงไปด้ว้ ย ในที่�่สุดุ อาหารทะเลก็็จะมีีน้อ้ ยลง และราคาแพงขึ้น้� นอกจากนี้้ � ยัังส่ง่ ผลกระทบต่อ่ ปลาและนกทะเลที่�่กิิน เม็็ดพลาสติกิ บริสิ ุทุ ธิ์์�เข้า้ ไปเช่น่ รบกวนระบบการย่อ่ ย อุดุ ตัันทางเดินิ อาหาร หรืือเป็็นพิิษต่อ่ ร่า่ งกายจนทำ�ำ ให้เ้ สีียชีีวิติ ขณะเดีียวกัันสารพิิษที่�่ ตกค้า้ งในเนื้้อ� เยื่�่อยัังถูกู ส่ง่ ต่อ่ ตามลำ�ำ ดัับห่ว่ งโซ่อ่ าหารจากสััตว์ท์ ะเล ขนาด

8 ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษ์ทางทะเล เล็ก็ ถึงึ ปลาตััวโตและถึงึ สััตว์ผ์ู้้�ล่า่ ที่�่อยู่�ปลายสุดุ ซึ่่ง� แน่น่ อน ในจำ�ำ นวนนั้น้� มีี มนุษุ ย์ร์ วมอยู่�ด้ว้ ย นอกจากนั้น้� ยัังพบว่า่ ขยะพลาสติกิ ยัังก่่อให้เ้ กิิดผลกระทบจากสาร พิิษ ซึ่่ง� ขยะพลาสติกิ สามารถถูกู ย่อ่ ยเป็็นขนาดเล็ก็ ลงได้โ้ ดยแสงแดด (photodegradation) ทำ�ำ ให้ส้ ารเคมีีบางชนิิดที่�่เป็็นพิิษ ละลายไปในน้ำ��ำ ทะเล ทำ�ำ ให้น้ ้ำ��ำ ทะเลมีีการปนเปื้ �อนสารพิิษเป็็นอัันตรายต่อ่ สััตว์น์ ้ำ��ำ อาจ ทำ�ำ ให้ต้ าย การเจริญิ เติบิ โตช้า้ ไม่อ่ อกไข ไข่ไ่ ม่ฟ่ ััก ทำ�ำ ให้ป้ ริมิ าณสััตว์น์ ้ำ��ำ ลดลง จนอาจสุญุ พัันธุ์ไ์� ด้้ เป็็นต้น้ 3. ผลกระทบทางเศรษฐกิิจและสัังคม ขยะทะเลสร้า้ งความเสีียหายให้ก้ ัับเรืือ และเครื่อ�่ งมืือประมง และ สััตว์ท์ ะเลจำ�ำ นวนมาก รวมถึงึ นิิเวศบริกิ ารทั้ง้� ในทะเลและชายฝั่�่ง ซึ่่ง� ส่ง่ ผล ต่อ่ รายได้ท้ ั้ง้� ที่�่มาจากการประมง และการท่อ่ งเที่�่ยว เป็็นการทำ�ำ ลาย ทััศนีียภาพที่�่สวยงาม ทำ�ำ ให้ค้ ุณุ ค่า่ ของแหล่ง่ ท่อ่ งเที่�่ยวลดลง ส่ว่ นผลกระ ทบต่อ่ สัังคมรวมถึงึ ผลกระทบต่อ่ สุขุ ภาพของคน เช่น่ การได้ร้ัับบาดเจ็็บ จากขยะบริเิ วณชายหาดและขยะทะเลพลาสติกิ ขนาดเล็ก็ ที่�่สามารถ เข้า้ ไปปนเปื้ �อนในห่ว่ งโซ่อ่ าหารทั้ง้� มนุษุ ย์แ์ ละสััตว์ท์ ะเล เป็็นต้น้

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 9 ภาพแสดงผลกระทบของขยะพลาสติกิ ในระบบนิิเวศ และห่ว่ งโซ่อ่ าหาร (EnLive Foundation-มูลู นิิธิิเอ็น็ ไลฟ, 2563) จากภาพการแสดงให้เ้ ห็น็ ถึงึ ผลกระทบของขยะพลาสติกิ ในระบบ นิิเวศและห่ว่ งโซ่อ่ าหาร โดยเมื่�่อขยะพลาสติกิ เมื่�่อถูกู แสงแดดหรืือการซััด ของคลื่�น่ ในทะเล ทำ�ำ ให้เ้ กิิดการแตกหัักจากขยะพลาสติกิ ชิ้น� ใหญ่่ๆ จะถูกู ย่อ่ ยแตกสลายเป็็น ไมโครพลาสติกิ ปะปนในแหล่ง่ น้ำ��ำ ปนกัับแพลงก์ต์ อน พืืช เมื่�่อสััตว์น์ ้ำ��ำ ขนาดเล็ก็ กิินแพลงก์ต์ อนพืืชที่�่ล่อ่ งลอยปะปนกัับไมโคร พลาสติกิ เข้า้ ไป ทำ�ำ ให้ไ้ มโครพลาสติกิ เกิิดการสะสมในตััวสััตว์น์ ้ำ��ำ ขนาด เล็ก็ และเมื่�่อมีีการกิินต่อ่ กัันเป็็นทอด ๆในห่ว่ งโซ่อ่ าหาร จากสััตว์เ์ ล็ก็ โดน กิินโดยสััตว์ท์ ี่�่มีีขนาดใหญ่่ขึ้น้� จะพบว่า่ ไมโครพลาสติกิ จะมีีการ

10 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล สะสมในเนื้้อ� เยื่�่อของปลาขนาดใหญ่่ และเมื่�่อปลามาเป็็นอาหารของ มนุษุ ย์ ์ ไมโครพลาสติกิ ที่�่อยู่�ในเนื้้อ� เยื่�่อของปลาก็็เข้า้สู่่�ร่า่ งกายมนุษุ ย์์ หากมนุษุ ย์ไ์ ด้ร้ัับประทานสิ่่�งที่�่ปนเปื้ �อนไมโครพลาสติกิ เข้า้ ไปปริมิ าณมาก อย่า่ งสม่ำ��ำ เสมอ อาจทำ�ำ ให้เ้ ป็็นโรคภูมู ิิแพ้ไ้ ด้ง้ ่า่ ยขึ้น้� อาจก่่อให้เ้ กิิดมะเร็ง็ ใน กระเพาะอาหาร ส่ง่ ผลต่อ่ ระบบไหลเวีียนโลหิิต ด้ว้ ยขนาดที่�่เล็ก็ เท่า่ แบคทีีเรีียหรืือไวรััส ก็็อาจสามารถเข้า้ ไปในเส้น้ เลืือดได้ ้ ร้า้ ยแรงที่�่สุดุ อาจ ส่ง่ ผลต่อ่ การเปลี่�ย่ นแปลงทางพัันธุกุ รรม ตััวอย่า่ งการศึึกษาไมโครพลาสติกิ ในกระเพาะปลาทู ู ของศูนู ย์์ ปฏิิบััติกิ ารอุทุ ยานแห่ง่ ชาติทิ างทะเล ที่�่ 3 จ.ตรััง ในการศึึกษาไมโคร พลาสติกิ ในกระเพาะปลาทูู บริเิ วณเขตพื้้น� ที่�่อุทุ ยานแห่ง่ ชาติหิ าดเจ้า้ ไหม จัังหวััดตรััง โดยเก็็บตััวอย่า่ งจากท่า่ เรืือบริเิ วณหาดเจ้า้ ไหม เพื่�่อวิิเคราะห์์ การปนเปื้ �อนของขยะประเภทไมโครพลาสติกิ จากการกิินอาหารของปลา ทูู Rastrelliger brachysoma (Bleeker, 1851) ผลของงานวิิจััยพบว่า่ จากปลาทูตู ััวอย่า่ ง 60 ตััว พบไมโครพลาสติกิ ในกระเพาะปลาทุกุ ตััว โดยปลาทูขู นาดน้ำ��ำ หนัักเฉลี่�ย่ 66.53 กรััม ความยาวมาตรฐานเฉลี่�ย่ 17.46 เซนติเิ มตร มีีไมโครพลาสติกิ ในกระเพาะของปลาทูเู ฉลี่�ย่ 78.04 ชิ้น� ต่อ่ ตััว ประกอบไปด้ว้ ยลัักษณะที่�่เป็็นเส้น้ ใย (สีีดำ�ำ น้ำ��ำ เงิิน แดง และ เขีียว)

ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล 11 ชิ้น� (สีีดำ�ำ ขาว แดง น้ำ��ำ ตาล-ส้ม้ ฟ้า้ -น้ำ��ำ เงิิน และเหลืือง) แท่ง่ สีีดำ�ำ และกลิติ เตอร์ ์ซึ่่ง� ลัักษณะของไมโครพลาสติกิ ที่�่พบมากที่�่สุดุ คืือ ชิ้้น� สีีดำ�ำ ด้ว้ ยค่า่ ร้อ้ ยละ 33.96 (ศูนู ย์ป์ ฏิิบััติกิ ารอุทุ ยานแห่ง่ ชาติทิ างทะเล, 2563) ทั้ง้� นี้้ � ขยะไมโครพลาสติกิ จะดูดู ซัับสารเคมีีที่�่เป็็นอัันตราย เช่น่ โพ ลีีคลอริเิ นตไบฟีีนิิล (Polychlorinated biphenyls) หรืือ พีีซีีบีี (PCBs) กลุ่�มของสารเคมีีจำ�ำ พวกสารอิินทรีีย์ท์ ี่�่มีีคลอรีีนเป็็นส่ว่ นประกอบหลััก พิิษ ของพีีซีีบีี จะไม่ใ่ ช่แ่ บบเฉีียบพลััน แต่จ่ ะสะสมในร่า่ งกายทีีละเล็ก็ น้อ้ ยเป็็น เวลานานจนเกิิดอาการเรื้อ� รััง ในที่�่สุดุ อาการเริ่ม� แรกของการเกิิดพิิษคืือ เหนื่�่อยล้า้ เบื่�่ออาหาร คลื่�น่ ไส้้ อาเจีียน และแขนขาเกิิดอาการบวม อาการ ต่อ่ มาคืือ เกิิดฝีีและตุ่�มเล็ก็ ๆ ที่�่ผิิวหนััง ผิิวหนัังและเล็บ็ คล้ำ��ำ เปลืือกตา บวม นอกจากนี้้ย�ัังอาจทำ�ำ ลายระบบประสาท ทำ�ำ ให้เ้ กิิดความผิิดปกติิของ ระบบสืืบพัันธุ์์� และระบบภูมู ิิคุ้�มกััน และอาจเป็็นสาเหตุขุ องการเกิิดมะเร็ง็ จากที่�่กล่า่ วมาข้า้ งต้น้ มนุษุ ย์เ์ ราจึึงจำ�ำ เป็็นต้อ้ งร่ว่ มมืือกัันรัับผิิด ชอบต่อ่ ผลกระทบที่�่เกิิดขึ้น้� และเพื่�่อไม่ใ่ ห้เ้ กิิดผลกระทบดัังกล่า่ ว เราจึึง ควรร่ว่ มมืือกััน โดยการเรีียนรู้�และทำ�ำ ความเข้า้ ใจกัับความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�ง มีีชีีวิิตในระบบนิิเวศ โดยเฉพาะระบบนิิเวศทางทะเล และเรีียนรู้�ถึงึ แนวทางการปฏิิบััติใิ นการที่�่จะรัักและอนุรุัักษ์ท์ ะเลไทย

12 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษ์ทางทะเล ภาพแสดงลัักษณะของไมโครบีีส (microbeads) (Ellen, 2516)

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษท์ างทะเล 13 บทที่่� 1 ระบบนิิเวศ Ecosystem 1.1 ระบบนิิเวศคือื อะไร ระบบนิิเวศ (Ecosystem) เป็็นโครงสร้า้ งความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�ง มีีชีีวิติ ต่า่ ง ๆ กัับสิ่่�งแวดล้อ้ มในบริเิ วณที่�่สิ่่�งมีีชีีวิิตอาศััยชีีวิติ อยู่� สิ่�งมีีชีีวิิต แต่ล่ ะกลุ่�มจะมีีความสััมพัันธ์ก์ ัันเป็็นทอดๆ เช่น่ สััตว์ก์ ิินพืืช สััตว์ก์ ิินสััตว์์ และสััตว์ท์ ี่�่กิินทั้ง้� พืืชและสััตว์์ ระบบนิิเวศเป็็นความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีี ชีีวิติ ต่า่ ง ๆ กัับสิ่่�งแวดล้อ้ มที่�่ไม่ม่ ีีชีีวิติ ในบริเิ วณใดบริเิ วณหนึ่่ง� ระบบนิิเวศ มีีตั้ง้� แต่ร่ ะบบที่�่มีีขนาดเล็ก็ จนถึงึ ระบบขนาดใหญ่่ ซึ่่ง� มัักเรีียกตาม ลัักษณะของที่�่อยู่�อาศััย เช่น่ ระบบนิิเวศป่่าชายเลน ระบบนิิเวศสระน้ำ��ำ (ภาพที่�่ 1.1) เป็็นต้น้ โดยระบบที่�่ใหญ่่ที่�่สุดุ ที่�่รวมทุกุ สิ่่�งทุกุ อย่า่ งที่�่อยู่�บน โลกที่�่เราอาศััยอยู่่�จะเรีียกว่า่ โลกของสิ่่�งมีีชีีวิิต (biosphere) การศึึกษาระบบนิิเวศ หรืือที่�่เรีียกว่า่ นิิเวศวิทิ ยานั้น้� โดยความ หมายตามรากศััพท์ข์ องนิิเวศวิิทยา ecology มาจากOikology ซึ่่ง� เกิิด จากการรวมคำ�ำ ว่า่ oikos และ logos โดย oikos แปลว่า่ home หรืือ habitat ส่ว่ น logos แปลว่า่ study ดัังนั้น้� ความหมายตามรากศััพท์ข์ อง นิิเวศวิทิ ยา จึึงหมายถึงึ การศึึกษาความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่มีีต่อ่ บ้า้ น หรืือแหล่ง่ ที่�่อยู่�ซึ่ง� ก็็คืือสิ่่�งแวดล้อ้ มนั้น้� เอง

14 ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล ภาพที่�่ 1.1 แสดงระบบนิิเวศสระน้ำ��ำ ระบบนิิเวศหนึ่่ง� ๆ นั้น้� จะประกอบด้ว้ ยองค์ป์ ระกอบหลััก 2 ส่ว่ น ด้ว้ ยกััน คืือ 1. องค์ป์ ระกอบที่ม�่ ีชี ีีวิติ (biotic component) ซึ่่ง� แบ่ง่ ย่อ่ ยออก ไปตามหน้า้ ที่�่ ได้ด้ ัังนี้้� ผู้�ผลิติ (producer or autotrophic) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่สามารถ สร้า้ งอาหารได้ด้ ้ว้ ยตััวเองจากพลัังงานแสงอาทิิตย์เ์ พราะมีีสารสีีเขีียวที่�่ เรีียกว่า่ คลอโรฟิิลล์์ (Chlorophyll) ซึ่่ง� ได้แ้ ก่่ พืืชสีีเขีียวทุกุ ชนิิด สาหร่า่ ย แพลงก์ต์ อนพืืช และแบคทีีเรีียบางชนิิด ผู้�บริโิ ภค (consumer) เป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่ตััวมัันเองไม่ส่ ามารถสร้า้ ง อาหารได้ต้ ้อ้ งอาศััยการกิินสิ่่�งมีีชีีวิติ อื่�่นๆ แบ่ง่ ได้เ้ ป็็น

ระบบนิเวศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 15 ผู้�บริโิ ภคอัันดัับหนึ่่ง� (primary consumer) เป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่กิินพืืช เป็็นอาหาร เช่น่ กระต่า่ ย วััว ควาย และปลาที่�่กิินพืืชเล็ก็ ๆ ผู้�บริโิ ภคอัันดัับสอง (secondary consumer) เป็็นสััตว์ท์ ี่�่ได้ร้ัับ อาหารจากการกิินเนื้้อ� สััตว์ท์ ี่�่ กิินพืืชเป็็นอาหาร เช่น่ เสืือ สุนุ ััขจิ้้ง� จอก ปลา กิินเนื้้อ� ฯลฯ ผู้�บริโิ ภคอัันดัับสาม หรืืออัันดัับสูงู สุดุ (tertiary consumer) เป็็น พวกที่�่กิินทั้ง้� สััตว์ก์ ิินพืืช และสััตว์ก์ ิินสััตว์์ นอกจากนี้้ย�ัังได้แ้ ก่่สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อยู่� ในระดัับขั้น้� การกิินสูงู สุดุ ซึ่่ง� หมายถึงึ สััตว์ท์ ี่�่ไม่ถ่ ูกู กิินโดยสััตว์อ์ื่�่น ๆ ต่อ่ ไป เป็็นสััตว์ท์ ี่�่อยู่�ในอัันดัับสุดุ ท้า้ ยของการถูกู กิินเป็็นอาหาร เช่น่ สิงิ โต หมีี มนุษุ ย์์ ผู้้�ย่อ่ ยสลาย (decomposer) เป็็นพวกที่�่ปรุุงอาหารเองไม่ไ่ ด้ ้ ต้อ้ ง อาศััยซากของสิ่่�งมีีชีีวิิตอื่�่น ๆ เป็็นอาหาร ได้แ้ ก่่ เห็ด็ รา ยีีสต์ ์ จะทำ�ำ การ ย่อ่ ยสลายซากชีีวิติ ต่า่ ง ๆ 2. องค์ป์ ระกอบที่ไ่� ม่่มีชี ีีวิติ (abiotic component) ซึ่่ง� ประกอบ ไปด้ว้ ย อนิินทรีียสาร (inorganic substances) ได้แ้ ก่่ คาร์บ์ อนไดออกไซด์์ ไนโตรเจน น้ำ��ำ ไฮโดรเจน ฟอสฟอรััส ซััลเฟอร์์ โซเดีียม โพแทสเซีียม แคลเซีียม แมกนีีเซีียม ฯลฯ

16 ระบบนิเวศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล อิินทรีียสาร (organic compound) ได้แ้ ก่่ โปรตีีน คาร์โ์ บไฮเดรต ไขมััน ฯลฯ ซึ่่ง� พืืชและสิ่่�งมีีชีีวิิตขนาดเล็ก็ ทั้ง้� หลาย ทำ�ำ การสัังเคราะห์ข์ึ้น้� มา จากสารอนิินทรีีย์์ ภูมู ิิอากาศ (climate regime) ได้แ้ ก่่ แสง อุณุ หภูมู ิิ ความชื้ น� และ น้ำ��ำ ฝน 1.2 ความหมายของคำ�ำ ต่า่ ง ๆ ในระบบนิิเวศ ผู้�ผลิติ (producer) พวกที่�่สามารถนำ�ำ เอาพลัังงานจากแสงอาทิิตย์์ มาสัังเคราะห์์ อาหารขึ้น้� ได้เ้ อง จากแร่ธ่ าตุแุ ละสารที่�่มีีอยู่่�ตามธรรมชาติิ ได้แ้ ก่่ พืืชสีีเขีียว แพลงค์ต์ อนพืืช และแบคทีีเรีียบางชนิิด พวกผู้�ผลิติ นี้้ม� ีี ความสำ�ำ คััญมาก เพราะเป็็นส่ว่ นเริ่ม� ต้น้ และเชื่�่อมต่อ่ ระหว่า่ งส่ว่ น ประกอบที่�่ไม่ม่ ีีชีีวิิตกัับส่ว่ นที่�่มีีชีีวิิตอื่�่น ๆ ในระบบนิิเวศ ผู้�บริโิ ภค (consumer) พวกที่�่ได้ร้ัับอาหารจากการกิินสิ่่�งที่�่มีีชีีวิติ อื่�่น ๆ อีีกทอดหนึ่่ง� ผู้้�กิินซากสััตว์์ (scavenger) สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่บริโิ ภคของเสีียจากสััตว์์ หรืือซากของสิ่่�งมีีชีีวิติ เป็็นอาหาร เช่น่ แร้ง้ ปลวก ไส้เ้ ดืือนดินิ กิ้้ง� กืือ

ระบบนิเวศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล 17 ผู้้�กิินพืืช (Herbivore) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่กิินพืืชเป็็นอาหาร จััด เป็็นผู้�บริโิ ภคลำ�ำ ดัับที่�่ 1 หรืือผู้�บริโิ ภคปฐมภูมู ิิ (Primary consumer) เพราะได้ร้ัับการถ่่ายทอดพลัังงานจากพืืชโดยตรง เช่น่ วััว ควาย กระต่า่ ย หนอน ตั๊๊�กแตน ผู้้�กิินสััตว์์ Carnivore) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่กิินสััตว์เ์ ป็็นอาหาร เช่น่ เสืือ สิงิ โต งูู ผู้้�กิินทั้ง้� พืืชและสััตว์์ (Omnivore) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่กิินทั้ง้� พืืช แลtสััตว์เ์ ป็็นอาหาร เช่น่ มนุษุ ย์์ ไก่่ เป็็ด สิ่่�งมีีชีีวิติ (Organism) หมายถึงึ สิ่่�งที่�่ต้อ้ งใช้พ้ ลัังงานในการดำ�ำ รง ชีีวิติ ซึ่่ง� มีีลัักษณะที่�่สำ�ำ คััญดัังนี้้� 1. ต้อ้ งมีีการเจริญิ เติบิ โต 2. เคลื่�อ่ นไหว ได้ด้ ้ว้ ยพลัังงานที่�่เกิิดขึ้น้� ในร่า่ งกาย 3. สืืบพัันธุ์ไ์� ด้้ 4. ประกอบไปด้ว้ ย เซลล์์ 5. มีีการหายใจ 6. มีีการขัับถ่่ายของเสีียต่า่ ง ๆ 7. ต้อ้ งกิินอาหาร หรืือแร่ธ่ าตุตุ ่า่ ง ๆ ประชากร (Population) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิติ ทั้ง้� หมดที่�่เป็็นชนิิด เดีียวกััน อาศััยอยู่�ในแหล่ง่ ที่�่อยู่�เดีียวกััน ณ ช่ว่ งเวลาเดีียวกััน กลุ่�มสิ่่�งมีีชีีวิิต (Community) หมายถึงึ สิ่่�งมีีชีีวิติ ต่า่ ง ๆ หลายชนิิด มา อาศััยอยู่�รวมกัันในบริเิ วณใดบริเิ วณหนึ่่ง� โดยสิ่่�งมีีชีีวิิตนั้น้� ๆ มีีความ สััมพัันธ์ก์ ััน โดยตรงหรืือโดยทางอ้อ้ ม

18 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล โลกของสิ่่�งมีีชีีวิติ (Biosphere) หมายถึงึ ระบบนิิเวศหลายๆ ระบบนิิเวศมารวมกััน (ภาพที่�่ 1.2 แสดง Ecosystem Organization) แหล่ง่ ที่�่อยู่� (Habitat) หมายถึงึ แหล่ง่ ที่�่อยู่�อาศััยของกลุ่�มสิ่่�งมีีชีีวิติ ต่า่ ง ๆ ทั้ง้� บนบกและในน้ำ��ำ สิ่่�งแวดล้อ้ ม (Environment) หมายถึงึ สิ่่�งที่�่เกิิดขึ้น้� ตามธรรมชาติิ และที่�่มนุษุ ย์ส์ ร้า้ งขึ้น้� ที่�่เป็็นรููปธรรมและนามธรรมสิ่่�งที่�่เห็น็ ได้ด้ ้ว้ ยตาและ ไม่ส่ ามารถเห็น็ ได้ด้ ้ว้ ยตาสิ่่�งที่�่มีีชีีวิิตและไม่ม่ ีีชีีวิิตตลอดจนสิ่่�งที่�่เป็็นทั้ง้� ที่�่ให้้ คุณุ และให้โ้ ทษ

ระบบนเิ วศกบั การอนุรักษท์ างทะเล 19 ภาพที่�่ 1.2 แสดง Ecosystem Organization

20 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ ักษท์ างทะเล 1.3 ห่ว่ งโซอาหาร (food chain) เป็็นความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตในระบบนิิเวศที่�่มีีการกิินกััน เป็็น อาหารเป็็นทอด ๆ เป็็นลำ�ำ ดัับขั้น้� จากสิ่่�งมีีชีีวิติ หนึ่่ง� ไปยัังสิ่่�งมีีชีีวิติ อีีกหนึ่่ง� ทำ�ำ ให้ม้ ีีการถ่่ายทอดพลัังงานเกิิดขึ้น้� ตััวอย่า่ งเช่น่ ตััวด้ว้ งกิินต้น้ อ้อ้ ยแล้ว้ นกก็็มากิินตััวด้ว้ ง พลัังงานจากต้น้ อ้อ้ ยถ่่ายทอดสู่่�ตััวด้ว้ งแล้ว้ ก็็ไปสู่�นก ห่ว่ งโซ่ก่ ระต่า่ ยกิินผัักกิินหญ้า้ แล้ว้ ตััวกระต่า่ ยก็็ถูกู กิินด้ว้ ยสุนุ ััขจิ้้ง� จอก (การเขีียนสััญลัักษณ์ข์ องห่ว่ งโซ่อ่ าหารคืือการเขีียนหััวลูกู ศรไปยัังผู้� บริโิ ภคลำ�ำ ดัับถััดไป) ดัังตััวอย่า่ งจากภาพ 1.3 และตััวอย่า่ งของห่ว่ งโซ่่ อาหารอาหารของสิ่่�งมีีชีีวิิตในทะเล ดัังภาพที่�่ 1.4 และ 1.5 1.3a ห่ว่ งโซ่่ (1.3a) ต้น้ อ้อ้ ยเป็็นผู้�ผลิติ ถูกู ด้ว้ งกิิน ด้ว้ งคืือผู้�บริโิ ภค อัันดัับหนึ่่ง� ของห่ว่ งโซ่แ่ ละด้ว้ งถูกู กิินโดยนกที่�่จััดเป็็นผู้�บริโิ ภคอัันดัับสอง ของห่ว่ งโซ่น่ี้้�

ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 21 1.3b ห่ว่ งโซ่่ (1.3b) ต้น้ หญ้า้ พืืชผัักเป็็นผลิติ ถูกู กิินโดยกระต่า่ ย และกระต่า่ ยก็็ถูกู สุนุ ััขจิ้้ง� จอกกิินเป็็นลำ�ำ ดัับต่อ่ มา 1.3C ห่ว่ งโซ่่ (1.3c) ต้น้ หญ้า้ พืืชจะถูกู พวกหนอนกิินเป็็นอาหาร หนอนโดนกิินโดยไก่่ และไก่่ก็็ถูกู จระเข้ก้ ิินตามลำ�ำ ดัับ ภาพที่�่ 1.3 แสดงตััวอย่า่ งห่ว่ งโซ่อ่ าหาร (1.3a) (1.3b) และ (1.3c)

22 ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษ์ทางทะเล 1.4 a 1.4 b ภาพที่�่ 1.4 แสดงห่ว่ งโซ่อ่ าหารของสิ่่�งมีีชีีวิติ ในทะเล ใน แผนภาพห่ว่ งโซ่เ่ ต่า่ ทะเล สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่เป็็นผู้�ผลิติ คืือแพลงก์ต์ อนพืืชและ สาหร่า่ ย ถูกู กิินโดยผู้�บริโิ ภคอัันดัับหนึ่่ง� คืือแมงกะพรุุนและแมงดาถ้ว้ ย และผู้�บริโิ ภคอัันดัับสูงู สุดุ ในห่ว่ งโซ่ท่ ั้ง้� สองคืือเต่า่ ทะเล

ระบบนเิ วศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล 23 ภาพที่�่ 1.5 แสดงห่ว่ งโซ่ห่ มีีขั้ว้� โลก แสดงปลาใหญ่่กิินปลาเล็ก็ แมวน้ำ��ำ กิินปลาใหญ่่ และแมวน้ำ��ำ ก็็ถูกู กิินโดยหมีีขั้ว้� โลก ซึ่่ง� ผู้�บริโิ ภค อัันดัับสูงู สุดุ ของห่ว่ งโซ่น่ี้้ค�ืือหมีีขั้ว้� โลก

24 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 1.4 สายใยอาหาร (food web) หมายถึงึ ห่ว่ งโซ่อ่ าหารหลาย ๆ ห่ว่ งโซ่่ ที่�่มีีความคาบเกี่�่ยว หรืือสััมพัันธ์ก์ ััน จะมีีความซัับซ้อ้ นกัันมากขึ้น้� (Complex food chain) เพราะบางครั้ง้� สิ่่�งมีีชีีวิติ ชนิิดหนึ่่ง� จะสามารถกิินอาหารได้้ หลายอย่า่ ง และในเวลาเดีียวกัันยัังเป็็นอาหารให้ก้ ัับสิ่่�งมีีชีีวิิตอื่�่นอีีก หลายชนิิด ห่ว่ งโซ่อ่ าหารจึึงเชื่�่อมโยงเป็็นใยแมงมุมุ (ภาพที่�่ 1.6 ) นอกจากนั้น้� สายใยอาหารยัังสามารถเชื่�่อมโยงสิ่่�งมีีชีีวิิตในระบบ นิิเวศต่า่ ง ๆได้้ เพราะสิ่่�งมีีชีีวิติ มีีความหลายหลายและสััมพัันธ์ก์ ััน เช่น่ สายใยอาหารที่�่มีีนกเชื่�่อมระหว่า่ งระบบนิิเวศทางทะเลกัับระบบ นิิเวศบนบก (ภาพที่�่ 1.7)

ระบบนเิ วศกับการอนรุ กั ษ์ทางทะเล 25 ภาพที่�่ 1.6 แสดงสายใยอาหาร

26 ระบบนิเวศกับการอนุรักษท์ างทะเล ภาพที่�่ 1.7 แสดงสายใยอาหารที่�่มีีนกเกี่�่ยวข้อ้ งเชื่�่อมโยง ระหว่า่ งระบบนิิเวศทางทะเลกัับระบบนิิเวศบนบก

ระบบนเิ วศกบั การอนุรักษ์ทางทะเล 27 1.5 ความสััมพันั ธ์ข์ องสิ่่�งมีชี ีีวิติ ในระบบนิิเวศ ในระบบนิิเวศหนึ่่ง� ประกอบด้ว้ ยสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่มีีความหลากหลายแตก ต่า่ งกัันมากมาย โดยสิ่่�งมีีชีีวิติ แต่ล่ ะชนิิดจะมีีความสััมพัันธ์ต์ ่อ่ กัันอย่า่ ง ซัับซ้อ้ นและอาจก่่อให้เ้ กิิดผลกระทบระหว่า่ งกัันได้ ้ซึ่่ง� สามารถจำ�ำ แนก ผลกระทบที่�่เกิิดจากความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตได้้ 3 ลัักษณะ คืือ ความสััมพัันธ์แ์ บบได้ร้ัับประโยชน์์ (+) ความสััมพัันธ์แ์ บบเสีียประโยชน์์ (-) และความสััมพัันธ์แ์ บบไม่ไ่ ด้ร้ัับและไม่เ่ สีียประโยชน์์ (0) ความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตแต่ล่ ะชนิิดที่�่อยู่่�ร่ว่ มกัันในระบบนิิเวศจะมีีรููป แบบที่�่แตกต่า่ งกััน โดยสามารถจำ�ำ แนกได้เ้ ป็็นรููปแบบต่า่ ง ๆ ดัังนี้้� 1. ภาวะเป็็นกลาง (Neutralism); 0/0) เป็็นความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่ไม่เ่ กี่�่ยวข้อ้ งกัันแต่อ่ าศััยใน ระบบนิิเวศเดีียวกััน จึึงไม่ม่ ีีสิ่่�งมีีชีีวิิตฝ่่ายใดที่�่ได้ร้ัับหรืือเสีียประโยชน์์ ตััวอย่า่ งเช่น่ ไส้เ้ ดืือนกัับเสืือ ผีีเสื้้อ� กัับลิงิ มดกัับผึ้ง้� นกกัับกระต่า่ ย ดัังภาพที่�่ 1.8 เป็็นต้น้

28 ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษ์ทางทะเล ภาพที่�่ 1.8 แสดงภาวะเป็็นกลาง ระหว่า่ ง นกกัับกระต่า่ ยในทุ่�งหญ้า้

ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล 29 2. ภาวะการล่า่ เหยื่�่อ (predation;+/-) เป็็นความสััมพัันธ์ท์ ี่�่มีีฝ่ายหนึ่่ง� เป็็นผู้�ได้ร้ัับประโยชน์เ์ พีียงฝ่่ายเดีียว เรีียกสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่เป็็นผู้�ได้ร้ัับประโยชน์ว์ ่า่ ผู้้�ล่า่ (predator) และเรีียกสิ่่�งมีี ชีีวิิตอีีกชนิิดที่�่เป็็นผู้�เสีียประโยชน์ว์ ่า่ ผู้้�ถูกู ล่า่ หรืือ เหยื่�่อ (prey) โดยความ สััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิติ แบบล่า่ เหยื่�่อนี้้� ส่ว่ นใหญ่่ผู้้�ล่า่ จะกิินผู้้�ถูกู ล่า่ เป็็น อาหารเพื่�่อการดำ�ำ รงชีีวิิต ตััวอย่า่ งเช่น่ นกกิินแมลง เสืือกิินกวาง ปลา ฉลามกัันแมวน้ำ��ำ แมวน้ำ��ำ กัับเพนกวินิ ดัังภาพที่�่1.9 เป็็นต้น้ ก.เสือกินกวาง ข.แมวน้ำ��ำ กัับเพนกวิิน ภาพที่�่ 1.9 แสดงภาวะการล่า่ เหยื่�่อ ก.เสืือกิินกวาง ข. แมวน้ำ��ำ กิินเพนกวิิน

30 ระบบนิเวศกบั การอนุรักษ์ทางทะเล 3. ภาวะการแข่ง่ ขััน (competition; -/-) เป็็นความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิติ ที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัันในพื้้น� ที่�่เดีียวกััน อาจเป็็นสิ่่�งมีีชีีวิิตชนิิดเดีียวกัันหรืือต่า่ งชนิิดกัันโดยสิ่่�งมีีชีีวิิตทั้ง้� สองมีี ความต้อ้ งการใช้ป้ ััจจััยในการดำ�ำ รงชีีวิติ ที่�่เหมืือนกััน สิ่่�งมีีชีีวิติ ทั้ง้� สองชนิิด ก็็ต้อ้ งแก่่งแย่ง่ หรืือแข่ง่ ขัันกััน ซึ่่ง� ในการแข่ง่ ขัันก็็จะทำ�ำ ให้ส้ิ่่�งมีีชีีวิิตทั้ง้� คู่�เสีีย ประโยชน์จ์ ากการแข่ง่ ขััน และหากเป็็นการแข่ง่ ขัันของสิ่่�งมีีชีีวิิตชนิิด เดีียวกััน ก็็จะก่่อให้เ้ กิิดผลเสีียจากการแข่ง่ ขัันมากกว่า่ การแข่ง่ ขัันระหว่า่ ง สิ่่�งมีีชีีวิิตต่า่ งชนิิดกััน ตััวอย่า่ งเช่น่ การแย่ง่ ตำ�ำ แหน่ง่ จ่า่ ฝูงู ของหมาป่่า การ แย่ง่ กัันล่า่ เหยื่�่อของสุนุ ััขจิ้้ง� จอกกัับเสืือ ดัังภาพที่�่ 1.10 เป็็นต้น้ ภาพที่�่ 1.10 แสดงภาวะการแข่ง่ ขััน การล่า่ เหยื่�่อของสุนุ ััขจิ้้ง� จอกกัับเสืือ

ระบบนิเวศกบั การอนรุ ักษท์ างทะเล 31 4. ภาวะการได้ร้ัับประโยชน์ร์ ่ว่ มกััน (protocooperation; +/+) เป็็นความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกััน โดยสิ่่�งมีีชีีวิติ ทั้ง้� สองฝ่่ายจะได้ร้ัับประโยชน์ท์ ั้ง้� คู่� อาจเป็็นการอยู่่�ร่ว่ มกัันตลอดเวลาหรืืออยู่� ร่ว่ มกัันเพีียงชั่่�วขณะหนึ่่ง� ก็็ได้้ และเมื่�่อสิ่่�งมีีชีีวิิตทั้ง้� สองชนิิดแยกจากกััน ก็็ จะยัังสามารถดำ�ำ รงชีีพได้ต้ ามปกติิ ตััวอย่า่ งเช่น่ ความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ ง ปลาการ์ต์ ูนู จะอาศััยอยู่่�ตามดอกไม้ท้ ะเลเพื่�่อเป็็นที่�่หลบภััยจากผู้้�ล่า่ ขณะ ที่�่ปลาการ์ต์ ูนู ก็็จะคอยปกป้อ้ งดอกไม้ท้ ะเลจากปลาบางชนิิดที่�่กิินดอกไม้้ ทะเลเป็็นอาหาร หรืือความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ ง ปูเู สฉวนกัับดอกไม้ท้ ะเล ซึ่่ง� ดอกไม้ท้ ะเลที่�่อาศััยยึึดเกาะบนเปลืือกหอยที่�่ปูเู สฉวนอาศััยเมื่�่อปูเู สฉวน เลื่�อ่ นที่�่ไป ก็็ได้ร้ัับอาหาร ส่ว่ นปูเู สฉวยได้ร้ัับประโยชน์จ์ ากความสวยงาม ของดอกไม้ท้ ะเลที่�่ดึึงดูดู เหยื่�่อมาให้ป้ ูเู สฉวน ดัังภาพที่�่ 1.11 ก. ปูเสฉวนกบั ดอกไม้ทะเล

32 ระบบนเิ วศกบั การอนรุ กั ษท์ างทะเล ข. ปลาการ์ตนู กับดอกไม้ทะเล ภาพที่�่ 1.11 ภาวะการได้ร้ัับประโยชน์ร์ ่ว่ มกััน ก. ปูเู สฉวนกัับดอกไม้ท้ ะเล ข. ปลาการ์ต์ ูนู กัับดอกไม้ท้ ะเล

ระบบนเิ วศกบั การอนุรกั ษท์ างทะเล 33 5. ภาวะพึ่่ง� พากััน (mutualism; +/+) เป็็นความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัันโดยที่�่สิ่่�งมีีชีีวิิต ทั้ง้� สองฝ่่ายจะได้ร้ัับประโยชน์ท์ ั้ง้� คู่� การอยู่่�ร่ว่ มกัันลัักษณะนี้้ส�ิ่่�งมีีชีีวิิตทั้ง้� คู่่�ต้อ้ งอยู่่�ร่ว่ มกัันตลอดไป ไม่ส่ ามารถแยกจากกัันได้ ้ ตััวอย่า่ งเช่น่ ไลเคน (lichen) ซึ่่ง� เป็็นภาวะการอยู่่�ร่ว่ มกัันแบบพึ่่ง� พาอาศััยระหว่า่ งรากัับ สาหร่า่ ย พบได้ต้ ามบริเิ วณก้อ้ นหิินหรืือเปลืือกไม้ท้ ี่�่มีีความชื้ น� โดย สาหร่า่ ยจะอาศััยเส้น้ ใยของราช่ว่ ยยึึดเกาะ พรางแสง และอุ้�มน้ำ��ำ ให้เ้ กิิด ความชื้ น� ในขณะที่�่ราจะอาศััยอาหารที่�่ได้จ้ ากการสัังเคราะห์ด์ ้ว้ ยแสง ของสาหร่า่ ยเพื่�่อการดำ�ำ รงชีีวิติ ปะการัังกัับสาหร่า่ ยซูแู ซนทอรี่ �่ สาหร่า่ ย เซลล์เ์ ดีียว (Zooxanthellae) ที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัับปะการััง ดัังภาพที่�่ 1.12 ภาพที่�่ 1.12 ภาวะพึ่่ง� พากััน ปะการัังกัับสาหร่า่ ยซูแู ซนทอรี่�่

34 ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล 6. ภาวะอิิงอาศััย (commensalism; +/0) เป็็นความสััมพัันธ์ข์ องสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อาศััยอยู่่�ร่ว่ มกัันโดยมีีฝ่ายหนึ่่ง� ได้ร้ัับประโยชน์เ์ พีียงฝ่่ายเดีียว ส่ว่ นอีีกฝ่่ายจะไม่ไ่ ด้แ้ ละไม่เ่ สีียประโยชน์์ ตััวอย่า่ งเช่น่ ฉลามกัับเหาฉลาม (ภาพที่�่ 1.13) โดยเหาฉลามเป็็นปลา ที่�่มีีอวััยวะยึึดเกาะกัับตััวปลาฉลาม แต่ไ่ ม่ท่ ำ�ำ อัันตรายแก่่ปลาฉลาม และ เหาฉลามจะได้ร้ัับประโยชน์ด์ ้ว้ ยการกิินเศษอาหารที่�่หลงเหลืือจากปลา ฉลาม ภาพที่�่ 1.13 ภาวะอิิงอาศััย ฉลามกัับเหาฉลาม

ระบบนเิ วศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล 35 7. ภาวะปรสิติ (paratism; +/-) เป็็นความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิติ สองชนิิดที่�่มีีขนาดแตกต่า่ งกััน โดยสิ่่�งมีีชีีวิิตขนาดใหญ่่กว่า่ เรีียกว่า่ ผู้้�ถูกู อาศััยหรืือเจ้า้ บ้า้ น (host) จะ เป็็นที่�่อยู่�อาศััยของสิ่่�งมีีชีีวิิตอีีกชนิิดที่�่ขนาดเล็ก็ กว่า่ เรีียกว่า่ ผู้้�อาศััย หรืือ ปรสิติ (parasite) โดยฝ่่ายเจ้า้ บ้า้ นจะเป็็นฝ่่ายเสีียประโยชน์จ์ ากการถูกู แย่ง่ อาหาร หรืือถูกู ใช้ส้ ่ว่ นหนึ่่ง� ของร่า่ งกายเป็็นอาหารของปรสิติ ซึ่่ง� อาจ ส่ง่ ผลให้เ้ กิิดอาการเจ็็บป่่วยในเจ้า้ บ้า้ นได้้ เช่น่ เห็บ็ กัับสุนุ ััข หอยฝาเดีียวที่�่ เป็็นปรสิติ ในเหรีียญทะเลหรืืออีีแปะทะเล และความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งปูู และเพรีียง (ภาพที่�่ 1.14) มีีผลให้ป้ ูไู ม่ล่ อกคราบในระยะต่อ่ มา เพราะปูู ขาดความคล่อ่ งตััวในการว่า่ ยน้ำ��ำ และจัับเหยื่�่อหาอาหาร ภาพที่�่ 1.14 ความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งปูแู ละเพรีียง

36 ระบบนิเวศกับการอนรุ ักษ์ทางทะเล นอกจากความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อยู่�ระบบนิิเวศ เดีียวกััน ยัังมีีความสััมพัันธ์ร์ ะหว่า่ งสิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อยู่�คนละระบบนิิเวศ ด้ว้ ย เช่น่ ปลาที่�่เป็็นผู้้�ล่า่ ในระบบนิิเวศผิิวน้ำ��ำ อาจกลายเป็็นผู้้�ถูกู ล่า่ โดยนกกิินปลาที่�่อยู่�ในระบบนิิเวศชายฝั่�่ง (ภาพที่�่ 1.15) เป็็นต้น้ ความเชื่�่อมโยงระหว่า่ งระบบนี้้อ� าจเกิิดขึ้น้� ในลัักษณะที่�่คล้า้ ยคลึึง กัับห่ว่ งโซ่ห่ รืือสายใยอาหาร ภาพที่�่ 1.15 ปลาที่�่เป็็นผู้้�ล่า่ ในระบบนิิเวศผิิวน้ำ��ำ อาจกลายเป็็นผู้้�ถูกู ล่า่ โดยนกกิินปลาในระบบนิิเวศชายฝั่�่ง

ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล 37 บทที่�่ 2 ระบบนิิเวศทางทะเล Marine ecosystem

38 ระบบนิเวศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล ระบบนิิเวศทางทะเล (Marine ecosystem) เป็็นระบบนิิเวศที่�่มีี ขนาดใหญ่่ที่�่สุดุ ในโลก ของระบบนิิเวศในแหล่ง่ น้ำ��ำ ทุกุ ชนิิด ซึ่่ง� รู้�จักกัันดีีใน พื้้น� ที่�่ของมหาสมุทุ ร บริเิ วณเขตน้ำ��ำ ขึ้น้� -น้ำ��ำ ลง ปากแม่น่ ้ำ��ำ ทะเลสาบน้ำ��ำ เค็ม็ ป่่าโกงกาง แนวปะการััง ทะเลน้ำ��ำ ลึึก และ สััตว์ท์ ะเลหน้า้ ดินิ ระบบนิิเวศ ทางทะเล ครอบคลุมุ พื้้น� ที่�่ 3 ใน 4 ส่ว่ นของโลก น้ำ��ำ ทะเล คืือ น้ำ��ำ เค็ม็ ในทะเลและมหาสมุทุ ร ซึ่่ง� ปกคลุมุ พื้้น� ผิิวของ โลกอยู่�ประมาณร้อ้ ยละ 70 น้ำ��ำ ทะเลมประมาณร้อ้ ยละ 97 ของแหล่ง่ น้ำ��ำ ธรรมชาติิ น้ำ��ำ ทะเลมีีรสเค็ม็ เนื่�่องมาจากมีีเกลืือซึ่ง� ประกอบไปด้ว้ ยแร่ธ่ าตุุ ต่า่ ง ๆ ปะปนอยู่�ในรููปของสารละลาย ส่ว่ นประกอบของน้ำ��ำ ทะเล ประกอบ ด้ว้ ย คลอรีีน 55% โซเดีียม 31% โดยน้ำ��ำ หนััก ธาตุสุ ำ�ำ คััญอื่�่น ๆ ได้แ้ ก่่ โบรมีีน คาร์บ์ อน สตรอนเดีียม โบลอน ซิลิ ิคิ อน และฟลูอู อรีีน ค่า่ ความเค็ม็ เฉลี่�ย่ ของมหาสมุทุ รประมาณ 34.72 % ระบบนิิเวศทางทะเล มีีความสำ�ำ คััญมากต่อ่ สมดุลุ โดยรวมของ นิิเวศบนบก และในน้ำ��ำ ตามที่�่ศูนู ย์ว์ ิจิ ััยทรััพยากรโลก ได้ร้ ะะบุวุ ่า่ เพีียง บริเิ วณชายฝั่�่งทะเลเพีียงอย่า่ งเดีียว มีีปริมิ าณความหลากหลายทาง ชีีวภาพสูงู ถึงึ 1 ใน 3 ส่ว่ นของโลก ในระบบนิิเวศทางทะเลอื่�่น ๆ เช่น่ แนว ปะการััง ก็็ยัังเป็็นแหล่ง่ ที่�่อยู่่�ของสิ่่�งมีีชีีวิติ อีีกมากมาย เราอาจจะมองเห็น็ ห่ว่ งโซ่อ่ าหารได้ห้ ลากหลายในระบบนิิเวศทางทะเล

ระบบนิเวศกบั การอนุรักษท์ างทะเล 39 ปััจจัยั สำ�ำ คััญที่ม�่ ีผี ลต่อ่ ระบบนิิเวศทางทะเล 1.น้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลง (Tides) น้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงเป็็นปรากฏการณ์ท์ างธรรมชาติทิ ี่�่เกิิดจากแรงดึึงดูดู ของดวงจัันทร์แ์ ละดวงอาทิิตย์ท์ ี่�่กระทำ�ำ ต่อ่ โลก น้ำ��ำ บนพื้้น� โลกซึ่ง� เป็็น ของเหลว จะถูกู แรงดึึงดูดู ของดวงจัันทร์ท์ ำ�ำ ให้ร้ ะดัับน้ำ��ำ สูงู ขึ้น้� ทั้ง้� ในทิิศทาง ที่�่ดวงจัันทร์ป์ รากฏขึ้น้� และในซีีกโลกฝั่�่งตรงข้า้ มน้ำ��ำ ก็็จะสูงู ขึ้น้� ด้ว้ ยเพราะ แรงดึึงดูดู ของโลกกัับดวงจัันทร์ไ์ ปรวมในทิิศทางนั้น้� ระดัับของน้ำ��ำ ขึ้น้� ลงใน แต่ล่ ะวัันจะไม่เ่ ท่า่ กััน การขึ้น้� ลงของน้ำ��ำ นั้น้� มีีความต่า่ งกัันในแต่ล่ ะพื้้น� ที่�่ แตกต่า่ งไปตามลัักษณะภูมู ิิประเทศ และมีีการเปลี่�ย่ นแปลงทุกุ วััน ปรากฏการณ์น์ ้ำ�ำ� เกิดิ (Spring tides) เมื่�่อมีีการเรีียงตััวอยู่�ในระนาบเดีียวกัันของดวงอาทิิตย์ ์ ดวงจัันทร์์ และโลก หรืือ ดวงอาทิิตย์์ โลก และดวงจัันทร์์ ในช่ว่ งเวลาที่�่ดวงจัันทร์เ์ ต็ม็ ดวง ซึ่่ง� ก็็คืือวัันขึ้น้� 15 ค่ำ��ำ (Full moon) และวัันแรม 15 ค่ำ��ำ (New Moon) แรงดึึงดูดู ของดวงอาทิิตย์แ์ ละดวงจัันทร์ท์ี่�่กระทำ�ำ ต่อ่ โลกจะเสริมิ กัันสูงู สุดุ ทำ�ำ ให้เ้ กิิดปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ เกิิด (Spring tides) หรืือน้ำ��ำ ขึ้น้� สูงู สุดุ ซึ่่ง� ระดัับ น้ำ��ำ ที่�่ขึ้น้� สูงู สุดุ กัับระดัับน้ำ��ำ ที่�่ลงต่ำ��ำ สุดุ จะมีีความแตกต่า่ งกัันมาก ดัังภาพที่�่ 2.1 ปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ เกิิด

40 ระบบนเิ วศกับการอนุรกั ษท์ างทะเล ภาพที่�่ 2.1 ปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ เกิิด (บุญุ เสฐีียร, 2550) ปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ ตาย (Neap tides) ปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ ตาย เกิิดขึ้น้� ในวัันขึ้น้� 8 ค่ำ��ำ และวัันแรม 8 ค่ำ��ำ เมื่�่อ ดวงอาทิิตย์ ์ ดวงจัันทร์์ และโลก ไม่ไ่ ด้เ้ รีียงตััวบนแนวเดีียวกััน แต่ต่ ั้ง้� ฉาก ซึ่ง� กัันและกััน โดยดวงอาทิิตย์แ์ ละดวงจัันทร์ท์ ำ�ำ มุมุ ตั้ง้� ฉากกััน 90 องศา แรงดึึงดูดู ของดวงอาทิิตย์แ์ ละดวงจัันทร์ท์ี่�่กระทำ�ำ ต่อ่ โลกจะไม่เ่ สริมิ กััน ต่า่ งฝ่่ายต่า่ งออกแรงกระทำ�ำ ต่อ่ โลก ทำ�ำ ให้เ้ กิิดปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ ตาย (Neap tides) ซึ่่ง� ระดัับน้ำ��ำ ที่�่ขึ้น้� สูงู สุดุ กัับระดัับน้ำ��ำ ที่�่ลงต่ำ��ำ สุดุ จะไม่แ่ ตกต่า่ ง กัันมาก ดัังภาพที่�่ 2.2 ภาพที่�่2.2 แสดง ปรากฏการณ์น์ ้ำ��ำ ตาย (บุญุ เสฐีียร, 2550)

ระบบนิเวศกับการอนุรักษ์ทางทะเล 41 ผลกระทบจากที่เ�่ กิดิ จากน้ำ�ำ� ขึ้น้� น้ำ�ำ� ลง สิ่่�งมีีชีีวิิตที่�่อยู่�ในบริเิ วณน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงจะต้อ้ งเผชิิญกัับการ เปลี่�ย่ นแปลงที่�่เกิิดขึ้น้� ทั้ง้� ทางกายภาพ และทางชีีวภาพ เช่น่ การสูญู เสีีย น้ำ��ำ ในร่า่ งกายในช่ว่ งน้ำ��ำ ลง (desiccation) อิิทธิิพลจากน้ำ��ำ ฝนจากแผ่น่ ดินิ ซึ่ง� จะก่่อให้เ้ กิิดปััญหาในการควบคุมุ สมดุลุ ของน้ำ��ำ และไอออนในร่า่ งกาย และการป้อ้ งกัันตััวจากผู้้�ล่า่ นอกจากมีีผลต่อ่ ระบบนิิเวศและสิ่่�งมีีชีีวิติ แล้ว้ ยัังส่ง่ ผลต่อ่ การไหล เวีียนของน้ำ��ำ ระดัับน้ำ��ำ และเวลาของการเกิิดน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงในแต่ล่ ะแห่ง่ มีี แตกต่า่ งกัันมาก แม้ว้ ่า่ บางครั้ง้� สถานที่�่อยู่�ใกล้เ้ คีียงกัันก็็ตาม อาจพบว่า่ เวลาน้ำ��ำ ลงบางบริเิ วณอาจมีีหิินโสโครกโผล่ข่ ึ้น้� เหนืือน้ำ��ำ ช่อ่ งทางเดินิ เรืือ อาจตื้้น� เขิิน นัักเดินิ เรืือจึึงต้อ้ งคอยติดิ ตามเวลาการเกิิดน้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงทุกุ วััน และบางครั้ง้� พบว่า่ เรืือประมง เรืือขนส่ง่ สินิ ค้า้ เกยตื้้น� ตอนน้ำ��ำ ลง ต้อ้ งรอ จนกว่า่ น้ำ��ำ ขึ้น้� จึึงจะลอยตััวออกไปได้้ ในบางครั้ง้� น้ำ��ำ ขึ้น้� น้ำ��ำ ลงในมหาสมุทุ ร ก็็ส่ง่ ผลกระทบต่อ่ แม่น่ ้ำ��ำ บริเิ วณปากแม่น่ ้ำ��ำ น้ำ��ำ ทะเลจะไหลเข้า้ ไปในแม่น่ ้ำ��ำ ในเวลาน้ำ��ำ ขึ้น้� และน้ำ��ำ ในแม่น่ ้ำ��ำ จะไหลลงสู่�มหาสมุทุ รในเวลาน้ำ��ำ ลง ผลกระทบอีีกอย่า่ งคืือการที่�่ระดัับน้ำ��ำ ทะเลสูงู ขึ้น้� ที่�่มีีผลต่อ่ บริเิ วณ ชายฝั่�่ง คืือ การชะล้า้ งพัังทลาย และการเคลื่�อ่ นย้า้ ยของตะกอน

42 ระบบนเิ วศกบั การอนุรักษท์ างทะเล การชะล้า้ งพัังทลายชายฝั่�่ง ก่่อให้เ้ กิิดผลที่�่ตามมาอย่า่ งรุุนแรง และนำ�ำ ไปสู่�การสูญู เสีีย การพัังทลายของเนิินทราย ผลต่อ่ ป่่าชายเลน การหดหายไปของชายหาด 2. กระแสน้ำ��ำ (currents) การไหลเวีียนของกระแสน้ำ��ำ ในมหาสมุทุ รมีีลัักษณะคล้า้ ยกัับการ ไหลเวีียนของกระแสลมในบรรยากาศ แต่ก่ ารไหลเวีียนของกระแสน้ำ��ำ ใน มหาสมุทุ รมัักไม่ป่ รากฏรููปแบบที่�่ชััดเจนเหมืือนดัังกระแสลม ข้อ้ แตกต่า่ ง อีีกประการหนึ่่ง� คืือน้ำ��ำ ทะเลในมหาสมุทุ รมีีความเค็ม็ ไม่เ่ ท่า่ กััน น้ำ��ำ ทะเลที่�่ เค็ม็ มากกว่า่ มีีความหนาแน่น่ สูงู จะเคลื่�อ่ นไปแทนที่�่น้ำ��ำ ทะเลที่�่มีีความหนา แน่น่ ต่ำ��ำ เราจึึงแบ่ง่ การไหลเวีียนของน้ำ��ำ ในมหาสมุทุ รเป็็น 2 ประเภทคืือ กระแสน้ำ��ำ บริเิ วณพื้้น� ผิิว (Surface currents) และกระแสน้ำ��ำ ลึึก (Deep currents) ดัังภาพที่�่แสดงอิิทธิิพลของกระแสลมต่อ่ กระแสน้ำ��ำ ใน มหาสมุทุ ร ดัังภาพที่�่ 2.3 ภาพที่�่ 2.4 และภาพที่�่ 2.5 ที่�่แสดงให้เ้ ห็น็ กระแสน้ำ��ำ บริเิ วณพื้้น� ผิิว (Surface currents) และกระแสน้ำ��ำ ลึึก (Deep currents) (บุญุ เสฐีียร, 2550)