botanical_illustrations

ปาลม เจา เมืองตรัง Licuala peltata Roxb. ex Buch.-Ham. var. sumawongii Saw Arecaceae (Palmae) สกลุ Licuala เปน ปาลม ลาํ ตน เดย่ี วหรอื เปน กอ มที งั้ ดอกสมบรู ณเ พศและดอก แยกเพศอยตู า งตน ใบประกอบแบบนวิ้ มอื ใบยอ ยมกั จะแยกออกเปน สว นๆ แตล ะ สวนแยกจากกันลึกถึงกานใบหรือเชื่อมติดกันที่โคน บางชนิดก็เช่ือมติดกันเปน แผน กา นใบมหี นามหรอื ไมม ี ชอ ดอกออกระหวา งใบ มกี ารกระจายพนั ธสุ ว นใหญ อยใู นคาบสมทุ รมาเลเซยี บอรเ นยี ว และนวิ กนิ ี ในประเทศไทยมปี ระมาณ 14 ชนดิ เปนปาลมที่สวยงามและมีศักยภาพสูงสําหรับเปนปาลมประดับ มีสมาชิก 134 ชนิด พบต้ังแตอินเดีย จีนตอนใต ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต จนถึง ออสเตรเลียตอนบน ปาลมเจาเมืองตรังเปนพืชถ่ินเดียวของไทยทางภาคใต ปจ จบุ นั ไมพ บในปา ธรรมชาติ ลกั ษณะทว่ั ไปคลา ยกบั กะพอ Licuala peltata Roxb. ex Buch.-Ham. var. peltata ตางกนั ทแี่ ผนใบไมแยกเปนสวนเหมอื นกะพอ และ ดอกมขี นาดเลก็ กวา เลก็ นอ ย เดมิ เขา ใจผดิ วา ชอื่ พฤกษศาสตรค อื Licuala elegans Blume ปจ จบุ ันเปน ช่ือพอ งของ Licuala pumila Blume ซึง่ พบเฉพาะในชวาและ สมุ าตราของอนิ โดนเี ซยี เทา นน้ั ปาลม เจา เมอื งตรงั จดั วา เปน ปาลม ทสี่ วยงามทส่ี ดุ ในสกลุ กะพอ ปาลมลําตนเดี่ยว สูงไดถึง 5 เมตร ใบประกอบแบบนิ้วมือ ใบยอ ยเชอื่ มตดิ กนั เปน แผน จบี คลา ยแบบกน ปด เสน ผา นศนู ยก ลาง ประมาณ 1.5 เมตร ใบสเี ขยี วเขม กา นใบยาวประมาณ 2 เมตร ขอบ กานมหี นามแหลม ชอดอกแบบชอแยกแขนงยาวประมาณ 3 เมตร โนมลง ดอกเลก็ สีขาวแกมเขียว ผลรูปรี แกมีสสี ม เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ปาจรีย อินทะชุบ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 38



มนั เทียน Dioscorea brevipetiolata Prain & Burkill Dioscoreaceae สกุล Dioscorea เปน ไมเ ถาลม ลกุ สว นมากแยกเพศตางตน มีหวั ใตด นิ บาง ครง้ั มหี ัวยอ ย หรอื bulblet บนลําตน ใบเรยี บ หยกั เปนพู หรอื รูปฝา มือ เรียงตรง ขา มหรอื เรยี งเวยี น เสน โคนใบ 3–9 เสน ชอ ดอกแบบชอ กระจะหรอื ชอ เชงิ ลด ออก ตามซอกใบ กลบี รวม 6 กลบี เรียง 2 วง เกสรเพศผูสวนมากมี 6 อนั ผลแหง แตก มี 3 ปก เมล็ดมปี กบางๆ มสี มาชกิ 450–600 ชนิด มศี ูนยก ลางการกระจายพนั ธุ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต ในประเทศไทยพบประมาณ 120 ชนดิ เปน พชื ท่ีมีประโยชนและมีมูลคาทางเศรษฐกิจสูง เปนท้ังพืชอาหารและสมุนไพร หลาย ชนิดนิยมปลกู เปน อาหาร เชน มนั เสา Dioscorea alata L. หรอื Winged yam และ มนั มือเสือ Dioscorea esculenta (Lour.) Burkill หรือ Lesser yam เปน ตน มนั เทียน พบในกมั พชู า เวยี ดนาม และไทย ในไทยพบแทบทกุ ภาค ยกเวน ภาคใต หัวสเี หลืองคลา ยเทยี นไข จึงมีช่ือเรียกวา มนั เทียน รับประทานได ไมเ ถา ยาวไดถ งึ ประมาณ 5 เมตร หวั ใตด นิ รปู ทรงกระบอก ยาว 10–15 เซนติเมตร มีเกลด็ หุมยอด ใบเรียงตรงขา ม ยาวถึงประมาณ 10 เซนตเิ มตร แผน ใบหนา ชอ ดอกเพศผมู ี 1–6 ชอ แยกแขนงคลา ย ชอเชิงลด 1–2 ชอ ชอดอกเพศเมียคลายชอดอกเพศผู ผลขนาด กวา ง 2–3 เซนติเมตร ยาว 1.2–1.6 เซนติเมตร เมล็ดกลม แบน เสน ผานศนู ยกลางประมาณ 0.3 เซนตเิ มตร ปก ยาว 1–1.5 เซนตเิ มตร เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 40



วา นแมยบั Iris collettii Hook. f. Iridaceae สกลุ Iris เปนไมลมลกุ ใบเรียงสลับในระนาบเดียวกนั เปน 2 แถว กลบี ดอก วงนอกใหญกวาวงใน หลากสี กลบี ดอกดานในมขี นเคราหรือเปนสัน เกสรเพศผู 3 อัน ติดตรงขา มกา นแขนงเกสรเพศเมียทคี่ ลา ยแผน กลีบดอก มสี สี ด ปลายแยก 2 พู ผลแหง แตกตามยาว มีสมาชิกประมาณ 225 ชนดิ สวนมากพบในเขตอบอนุ เหนือ หลายชนดิ มดี อกสวยงาม นิยมปลกู เปนไมป ระดับ โดยเฉพาะในทวปี ยโุ รป ในประเทศไทยพบชนิดเดียวในปาธรรมชาติ มีหลายชนิดนําเขามาปลูกเปนไม ประดบั วา นแมย บั พบตงั้ แตอ นิ เดยี พมา จนี ตอนใต เวยี ดนาม และภาคเหนอื ของ ไทย ในจงั หวัดแมฮ อ งสอน เชยี งใหม และเชียงราย ขนึ้ ตามปา สนเขา ที่สงู จาก ระดบั น้าํ ทะเลระหวา ง 700–1,500 เมตร ไมล ม ลกุ มีหัวใตดิน ลาํ ตนสั้นมีชอดอกท่ีปลาย แผนใบมีนวล ยาว 10–25 เซนติเมตร และยาวไดถึง 35 เซนติเมตรในชว งติดผล ดอกออกเปนชอยาว 2–8 เซนติเมตร คลายพัดมีกาบหุม มี 2–4 ดอก กลบี ดอก 6 กลบี หลอดกลีบดอกยาว 3–5 เซนตเิ มตร วงกลีบ นอกโคนมสี นั เปน คลนื่ สสี ม กา นเกสรเพศเมยี เปน แผน ยาวประมาณ 2 เซนตเิ มตร ผลสเี ขยี วออน ยาว 1.5–2.5 เซนติเมตร ปลายมีจงอย ส้นั ๆ เมลด็ มเี ยื่อหมุ เทคนิคสีนํ้า ขนาด 25 x 36 เซนติเมตร โดย อรทัย เกิดแกว ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 42



ดอกแตรวง Lilium primulinum Baker var. burmanicum Stearn Liliaceae สกลุ Lilium เปน ไมล ม ลกุ อายหุ ลายป หวั ใตด นิ มเี กลด็ หนาขนาดใหญเ รยี งซอ น เหลื่อมจํานวนมาก ดอกสวนมากรูปแตรหรือรูประฆัง กลีบรวม 6 กลีบ มีตอม น้ําตอยทโ่ี คนกลีบ เกสรเพศผู 6 อนั อบั เรณตู ิดดา นหลังไหวได รงั ไขอยูเ หนอื วง กลีบ ผลแหง แตกตามยาว มีสมาชกิ ประมาณ 115 ชนดิ สว นใหญก ระจายพนั ธใุ น เขตอบอนุ และเขตภเู ขาสงู โดยเฉพาะในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออก ในไทยมี 2 ชนดิ อกี ชนดิ คอื ดอกแตรวงขาว Lilium bakerianum Collett & Hemsl. พบเฉพาะทดี่ อย เชยี งดาว ดอกแตรวงมชี อ่ื สามัญวา Primulinum lily พบทจ่ี ีนตอนใต พมา และ ภาคเหนือของไทย ข้ึนในปาดบิ เขา ทสี่ ูงจากระดับนาํ้ ทะเลมากกวา 800 เมตร ไมลมลุกอวบน้ํา สูงประมาณ 2 เมตร หัวใตดินยาว 5–6 เซนตเิ มตร เนอื้ ในสเี หลอื งครมี ใบเรยี งเวยี น ยาว 5.5–12 เซนตเิ มตร เสนโคนใบ 3 เสน ชอ ดอกมี 4–9 ดอก รูปแตร กลีบรวมสเี หลือง หรอื อมเขยี ว มปี น สมี ว งนาํ้ ตาลแซม แผน กลบี ยาว 6.5–9 เซนตเิ มตร ผลเปนฝก รปู ขอบขนาน ยาว 4–7 เซนตเิ มตร เมล็ดเรียงตงั้ คลา ย เหรยี ญ แบน มีปกโดยรอบ เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 44



กลวยบัว Musa laterita Cheeseman Musaceae สกลุ Musa หรอื กลวยปา เปนไมล มลกุ แตกกอ มีลาํ ตน เทียม ใบประดบั หรอื ปลี สีเขียว นาํ้ ตาล หรอื มว ง มสี มาชิกประมาณ 30 ชนดิ สวนมากพบในเขตรอน ของทวีปเอเชีย สวนสกุล Ensete หรือกลวยผา เปนกลวยไมแตกกอ และสกุล Musella ทค่ี ลา ยกลว ยผา แตใ บประดบั สเี หลอื ง นยิ มปลกู เปน ไมป ระดบั กลว ยบวั หรอื กลวยบัวสสี ม ทางภาคเหนือเรียก กลว ยแค หรอื กลวยแวก ตามตลาดตนไม สวนมากใชชื่อทางพฤกษศาสตรวา Musa ornata ‘Bronze’ คือเปนลูกผสมของ กลวยบวั สชี มพู หรือ Musa ornata Roxb. ซ่งึ เปน ชอื่ ท่ีไมถ กู ตอง มถี ่นิ กําเนิดใน อนิ เดยี สาํ หรบั กลว ยบวั มเี ขตการกระจายพนั ธใุ นอนิ เดยี พมา และภาคเหนอื ของ ไทย ขนึ้ ตามปา เบญจพรรณทมี่ ไี มส กั นาํ มาปลกู เปน ไมป ระดบั กนั บา งแตน อ ยกวา กลว ยบัวสชี มพู ไมลมลุก แตกหนอไปไดไกลจากตนแม ลําตนเทียมสูง 1–2.5 เมตร แผน ใบยาวไดถ งึ 1.5 เมตร กวา งประมาณ 40 เซนตเิ มตร เสน กลางใบเปนรองลึกมีสีแดง ชอดอกตั้งขึ้น ใบประดับสีแดง ยาว 20–30 เซนติเมตร ชอดอกเพศเมียมี 4–6 ดอก ดอกยาว 7–8 เซนตเิ มตร ชอดอกเพศผมู ี 6–10 ดอก เรยี ง 2 แถว ชอ ผลเรยี งแนน ผลยอ ยรปู ทรงกระบอกเหล่ียม ยาว 8–10 เซนตเิ มตร เมลด็ จาํ นวน มาก เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 46



สงิ โตขยุกขยุย Bulbophyllum dayanum Rchb. f. Orchidaceae สกุล Bulbophyllum หรอื สกุลสิงโต เปนกลวยไมอ ิงอาศยั มเี หงา สว นมากมี ใบเดียวออกจากลําลูกกลวย ชอดอกออกท่ีโคนลําลูกกลวยหรือเหงา กลีบดอก แยกกัน ขนาดเล็กกวา กลีบเลีย้ ง กลีบปากติดทีโ่ คนเสาเกสรท่คี ลา ยบานพับ กลุม อับเรณมู ี 2 คู ไมม รี ยางค เปน กลว ยไมสกุลใหญร องจากสกลุ Dendrobium มี สมาชิกกวา 1,900 ชนิด เขตการกระจายพันธุอยูในเขตรอน ในประเทศไทยมี ประมาณ 130 ชนดิ สิงโตขยกุ ขยยุ พบในพมา และกมั พูชา ในไทยกระจายหา งๆ ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนอื ที่จงั หวัดเลย (ภูกระดงึ และภหู ลวง) ภาค ตะวนั ออกเฉยี งใตท จ่ี งั หวดั ตราด (เขากวบ) และภาคใตท จี่ งั หวดั ระนอง และกระบ่ี (เขาพนมเบญจา) ขึ้นตามคบไมใ นปา ดิบชืน้ และปาดิบเขา กลวยไมอิงอาศัย ลําลูกกลวยอวน สีมวง ยาวประมาณ 3 เซนติเมตร ออกหางๆ ใบยาวประมาณ 10 เซนติเมตร แผนใบหนา สเี ขยี วอมนาํ้ ตาลมว ง ชอ ดอกสนั้ ตามขอ ของเหงา มี 2–5 ดอก กา น ดอกหนา ยาว 1.5–2 เซนตเิ มตร ดอกสเี ขยี วอมนาํ้ ตาลแดงหรอื มว ง ขอบมีขนครยุ สีเหลือง กลบี เลยี้ งขนาดเทา ๆ กัน ยาวประมาณ 2 เซนติเมตร กลบี ดอกมีสีเขมกวา ยาว 0.7–1 เซนติเมตร กลีบปากสี ออ นกวา ขอบจกั ซฟี่ นไมเ ปน ระเบยี บต้นื ๆ มีต่งิ ท่ีโคน แผน กลีบมี ปมุ ยาว เสา เกสรสีเหลอื ง เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 48



กระตา ยหลู ู Diploprora truncata Rolfe ex Downie Orchidaceae สกุล Diploprora เปนกลวยไมอิงอาศัย ชอดอกแบบชอกระจะ ยาวเทาหรือ ยาวกวา ใบ ดอกกระจายหา งๆ กลบี เลย้ี งมสี นั ดา นหลงั กลบี ปากอวบนา้ํ โคนกลบี โคงเปน แอง มีกอ นนูนสีเหลอื งตรงกลาง ปลายกลบี ปากแคบ ปลายตดั หรอื แยก เปน 2 แฉก เสา เกสรส้ัน กลมุ เรณมู ี 4 กอน ขนาดไมเ ทา กัน มสี มาชิกเพียง 2 ชนิด พบตั้งแตอินเดีย เวียดนาม พมา ถึงไตหวัน ในประเทศไทยพบทั้ง 2 ชนิด อีก ชนิดคือ เอื้องปากแฉก Diploprora championii (Lindl.) Hook. f. กระตายหูลูมี เขตการกระจายพนั ธุท างภาคตะวนั ออกของอนิ เดยี ภาคเหนอื และภาคตะวนั ออก เฉียงเหนือตอนบนของไทย พบตามปาดิบเขาที่สูงจากระดับน้ําทะเลมากกวา 1,000 เมตร กลว ยไมอ งิ อาศยั ลาํ ตน ยาว 10–12 เซนตเิ มตร รากหนา เกลย้ี ง ใบหนา ยาว 4–7.5 เซนติเมตร กวา ง 0.7–1 เซนตเิ มตร โคนชอดอก มีใบประดับหุมเกือบรอบ 2–3 ใบ ใบประดับเหนือขึ้นไปรูป สามเหลี่ยม มสี นั ที่ดา นหลงั ดอกกวา งประมาณ 1 เซนติเมตร กลีบ เล้ียงบนรูปขอบขนานแกมรูปไขกลับ กลีบเลี้ยงคูขางรูปชอน กลีบ ดอกรูปไขกลับ ท้ังกลีบเล้ียงและกลีบดอกเม่ือบานเต็มที่ลูไปดาน หลงั กลบี ปากโคง ปลายตัด โคนกลบี โคงเปนแอง มจี ดุ ประ มกี อ น นูนตามยาว ฝก ยาว 3–4 เซนตเิ มตร เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 50



เอ้อื งศรอี าคเนย Sirindhornia monophylla (Collett & Hemsl.) H. A. Pedersen & Suksathan Orchidaceae สกลุ Sirindhornia เปน กลวยไมดิน มี 1–2 ใบ แผน ใบหนา ดา นบนสีเขยี ว มี จดุ ประสมี ว งถงึ เขยี วเขม ดา นลา งสมี ว งแกมเขยี ว ชอ ดอกแบบชอ กระจะ กลบี เลยี้ ง มกั มขี นท่ีดานหลัง กลบี ดอกคลมุ เหนอื เสา เกสร กลีบปาก 3 แฉก มีจุดประ โคน กลีบมีเดือย เสาเกสรมี 2 ติ่ง กลุม เรณู 2 กอ น มีสมาชิกเพียง 3 ชนิด พบตงั้ แต ตอนใตข องจนี ถึงพมาและไทย ในประเทศไทยพบท้ัง 3 ชนดิ อีก 2 ชนิด คือ เอือ้ ง ศรีประจมิ Sirindhornia mirabilis H. A. Pedersen & Suksathan และเอ้อื งศรี เชียงดาว Sirindhornia pulchella H. A. Pedersen & Indham. เอ้อื งศรอี าคเนยมี เขตการกระจายพนั ธทุ จ่ี นี ตอนใต พมา และภาคตะวนั ตกของไทยตดิ ชายแดนพมา ขึ้นบนเขาหินปูนที่ผุกรอน สูงจากระดับน้ําทะเล 800–900 เมตร ชื่อสกุลต้ังเพ่ือ เฉลมิ พระเกียรตสิ มเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี กลวยไมดนิ สูงไดถ งึ 40 เซนตเิ มตร มี 1–2 ใบ รปู รีหรือรปู ไข ยาว 3–12 เซนติเมตร กวาง 2.5–5 เซนตเิ มตร ใบประดับรปู ใบหอก หรอื สามเหล่ยี มแกมรูปไข ดอกกวางประมาณ 0.7 เซนตเิ มตร กลบี เล้ยี งมีจดุ ประ กลบี เลย้ี งบนรูปขอบขนาน กลีบเลีย้ งคขู า งรูปรี กลีบ ดอกรูปขอบขนานแกมรูปไข กลีบปากมี 3 แฉก มจี ดุ ประ แฉกกลาง ปลายเรียบ แฉกขาง 2 แฉก ปลายหยักมนถี่ เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 52



สามรอยตอใหญ Vanilla pilifera Holttum Orchidaceae สกุล Vanilla เปนกลวยไมเถาอวบนาํ้ ยาวไดหลายเมตร มีรากอากาศตามขอ แผน ใบสว นมากหนาและอวบนํา้ ชอดอกแบบชอกระจะ ออกส้ันๆ ตามขอ กลีบ เลยี้ งและกลบี ดอกขนาดเทา ๆ กนั กลบี ปากโคนตดิ กบั ดา นขา งเสา เกสร ไมม เี ดอื ย กลางกลบี มกั มขี นครยุ กลมุ เรณมู ี 2 หรอื 4 กลมุ ผลรปู ทรงกระบอก สว นมากแหง แลว ไมแ ตก มสี มาชกิ ประมาณ 100 ชนดิ เขตการกระจายพนั ธสุ ว นใหญอ ยใู นเขต รอน ในประเทศไทยมี 5 ชนิด สําหรับชนิดท่ีฝกใชในการผลิตกล่ินวานิลามีถิ่น กําเนดิ ในอเมริกาใต โดยเฉพาะ Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews เปนพชื เศรษฐกจิ ทสี่ าํ คญั ในอตุ สาหกรรมทาํ เบเกอร่ี ไอศกรมี และนา้ํ หอม ปลกู แพรห ลาย ทั่วโลก สําหรับสามรอยตอใหญหรืองดมีเขตการกระจายพันธุในคาบสมุทร มาเลเซยี ภาคตะวนั ตกเฉยี งใตแ ละภาคใตข องไทย ขน้ึ ทอดเลอ้ื ยตน ไมอ นื่ ในปา ดบิ แลง กลวยไมทอดเล้ือยตามพื้นดินหรือตนไมอื่น ปลองยาว 7–10 เซนติเมตร ใบยาว 8–18 เซนติเมตร ชอดอกยาวประมาณ 5 เซนตเิ มตร มี 6–12 ดอก กานดอกยาว 1.5–3.5 เซนตเิ มตร กลีบ เลี้ยงและกลีบดอกยาว 4–4.5 เซนติเมตร กลีบปากสีขาวมีสีชมพู แซม มีเสนกลีบสีมวงดานใน มีรยางคเปนแผงขนแปรงใกลปลาย กลบี ดา นใน อยตู รงขา มอบั เรณู กลบี ดา นในมขี นสแี ดงเขม เสา เกสร เรยี ว ยาว 1–1.8 เซนติเมตร ตดิ กลบี ปากเกือบตลอดแนวความยาว เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 54



เตยชะงด Freycinetia javanica Blume Pandanaceae สกุล Freycinetia เปนเตยทีเ่ กาะพาดเล้อื ย ไมม รี ากคา้ํ ยันเหมือนสกุลเตยท่ีมี ลําตน หรือ Pandanus ผลเปน แบบผลสดมีหลายเมล็ด สวนเตยทัว่ ไปมีผลแบบ ผนงั ชนั้ ในแขง็ กาบชอ ดอกเพศผู (spathe) มี 2–5 อนั สว นเตยมกี าบเดยี ว มสี มาชกิ ประมาณ 180 ชนิด พบในศรีลังกา ภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต จนถึง ออสเตรเลีย หลายชนิดมีกาบประดับสีสันสวยงาม นิยมปลูกเปนไมประดับ ใน ประเทศไทยมีประมาณ 5 ชนิด เตยชะงดมีเขตการกระจายพันธุในคาบสมุทร มาเลเซีย สุมาตรา ชวา และบอรเนียว ในไทยพบที่จังหวัดกระบ่ี พังงา นครศรีธรรมราช ปตตานี และนราธวิ าส ข้ึนพาดเล้ือยตามตนไมต ามรมิ ลาํ ธารใน ปาดบิ ชน้ื ปาพรุนา้ํ จดื หรอื ตามยอดเขาในปาดิบเขา ไมพ มุ เกาะหรอื พาดเล้อื ย ยาวไดกวา 20 เมตร มรี ากอากาศ ไมผลัดใบ ใบเรียงเวียน ออกหนาแนนที่ปลายยอด ใบยาว 5–25 เซนตเิ มตร กา นใบสน้ั โอบรอบลาํ ตน โคนมตี ง่ิ กาบบางๆ ขอบใบจกั ฟน เลอ่ื ยหา งๆ ชว งปลายใบ เสน ใบจาํ นวนมาก ชอ ดอกแบบชอ เชงิ ลดมีกาบ ออกส้ันๆ ท่ีปลายยอด เรียงแบบชอซี่รม ยาว 4–5 เซนตเิ มตร ใบประดับมี 3 วง สีสม หรอื เหลอื ง ยาว 5–7 เซนตเิ มตร ปลายจกั ฟน เลอ่ื ยคลา ยใบ ไมม ีวงกลบี เกสรเพศผแู ละเพศเมยี เรยี ง อัดกันแนนบนแกนชอเปน แทงทรงกระบอก เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 56



หญาลอยลม Spinifex littoreus (Burm. f.) Merr. Poaceae (Gramineae) สกุล Spinifex หรอื สกุลหญา ลอยลม เปนหญาลม ลกุ อายหุ ลายป มีไหล ดอก แยกเพศตางตน หรือมีทง้ั ตน สมบูรณเ พศและเพศเดียว ลนิ้ ใบเปน เยือ่ ปลายเปน ขน แผนใบแข็งคลายเข็ม ชอดอกเพศผูแบบชอกระจะมีกาบ ชอดอกยอยรูปใบ หอก ชอ ดอกสมบรู ณเ พศแบบชอ เชงิ ลดมกี าบประดบั ออกเปน กระจกุ มดี อกยอ ย 2 ดอก ดอกลางเพศผู ดอกบนสมบูรณเ พศ เกสรเพศผู 3 อัน มีสมาชิก 4 ชนิด กระจายพนั ธอุ ยใู นเขตอบอนุ และเขตรอ นของเอเชยี จนถงึ ออสเตรเลยี ในไทยพบ 1 ชนิด หญาลอยลมหรือหญาลูกลม พบตามชายหาด ทั่วไปในเอเชยี เขตรอ น หญา ลม ลกุ แยกเพศตางตน ลําตนใตด ินทอดยาว ใบเรียงสลบั ในระนาบเดียว ยาว 3.5–22.5 เซนติเมตร ชอ ดอกมีชอยอยจาํ นวน มาก ชอ ดอกเพศผชู อดอกยอยยาวประมาณ 1 เซนตเิ มตร มดี อก ยอ ย 2 ดอก ชอดอกสมบูรณเ พศแบบกระจุกหรอื ชอกระจุกแนน มี กาบประดบั รูปแถบ ยาว 21–27 เซนตเิ มตร มหี นามยาวประมาณ 11 เซนตเิ มตร ชอดอกยอ ยยาวประมาณ 1 เซนตเิ มตร มดี อกยอ ย 2 ดอก ดอกลางเพศผู ดอกบนสมบรู ณเพศ กลบี เกล็ดมี 2 อนั ยอด เกสรเพศเมียปลายแยกเปน พขู นนก เทคนิคสีไม ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 58



หนอนตายหยาก Stemona phyllantha Gagnep. Stemonaceae สกลุ Stemona เปนไมเ ถาลม ลุก อายุหลายป มรี ากเปนหัวใตด ินเปน กระจุก ใบเรียงเวียนรอบขอ หรอื ตรงขาม ชอดอกคลายชอ กระจะ กลบี รวม 4 กลบี เรียง 2 วง เกสรเพศผู 4 อนั อับเรณตู ิดดานหลัง รงั ไขอยเู หนือวงกลีบ มีชองเดยี ว ผล แหงแตกเปน 2 สว น เมล็ดมขี ว้ั เปนเย่ือคลา ยถงุ มสี มาชิกประมาณ 20 ชนิด ใน ประเทศไทยพบเพียง 2 สกุล อีกสกุล คอื Stichoneuron ตา งกนั ท่ีมหี วั ใตดินกบั ไมม ี เสนแขนงใบออกจากโคนและออกจากเสนกลางใบ อบั เรณตู ดิ ดา นหลงั และ อบั เรณูติดทโี่ คน ตามลําดบั สกุล Stemona มเี ขตการกระจายพนั ธุในเอเชยี เขต รอนจนถึงออสเตรเลียตอนบน ในไทยมีสมาชิกประมาณ 10 ชนิด มีหลายชนิด เปน พชื สมนุ ไพร เชน Stemona tuberosa Lour. หนอนตายหยากหรอื เครอื สามสบิ มกี ารกระจายพนั ธแุ คบๆ พบทก่ี มั พชู าและไทย ในไทยพบทางภาคเหนอื ตอนลา ง ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ภาคตะวนั ออก และภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ขน้ึ ใตร ม เงา ในปาเบญจพรรณและปาดิบแลง บนพื้นท่ีใกลระดับนํ้าทะเลจนถึงระดับสูง ประมาณ 1,200 เมตร ไมเถาลมลุก ยาวถึง 6 เมตร รากรูปกระสวย ออกเปน กระจุก ยาว 40–50 เซนตเิ มตร เสนผา นศนู ยก ลาง 2–4 เซนติเมตร ใบรปู ใขก วา ง ยาว 12–17 เซนตเิ มตร ปลายเรยี วแหลม เสน ใบ 9–13 เสน ออกจากโคน ชอดอกออกตามซอกใบหรือตดิ บนกา นใบ กาน ชอยาว 3–8 เซนติเมตร ดอกขนาดใหญ สีเหลืองอมเขียว ยาว 5.5–6.5 เซนตเิ มตร ผลยาว 3–4 เซนตเิ มตร มี 20–25 เมลด็ เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ปาจรีย อินทะชุบ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 60



กระเจียว Curcuma alismatifolia Gagnep. Zingiberaceae สกุล Curcuma เปนพืชลมลุก มีลําตนใตดินเปนเหงา มีรากคลายหัว ใบเรียง เวยี นเปน กระจกุ ใกลร าก โคนกาบใบหอ แนน เปน ลาํ ตน เทยี ม ชอ ดอกออกทีป่ ลาย ยอดหรือออกจากเหงา บางครั้งออกกอนผลิใบ ใบประดับโคนเชื่อมติดกันเปนถุง หุมชอดอกยอย ใบประดับชวงปลายชอไมมีดอกและมีสีตางไป ชอดอกยอยมี 2–7 ดอก กลีบเลี้ยงแยกดานเดียว กลีบดอกรูปแตร เกสรเพศผูที่เปนหมันคลาย กลีบดอก โคนเชื่อมติดกับกานชูอับเรณูและกลีบปาก ผลแหงแตก มีสมาชิก ประมาณ 50 ชนดิ สว นมากพบในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต ในประเทศไทย มีประมาณ 35 ชนิด กระเจียว หรือขมิ้นโคก หรือที่เรียกกันในชื่ออื่นๆ วา กระเจียวบวั ปทุมมา หรอื บัวสวรรค พบเฉพาะในกัมพูชา และไทย ข้ึนตามพนื้ ท่ี โลงในปาผลัดใบทางภาคกลางและภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง นิยมปลูก เปนไมประดบั ภายใตช อื่ Siamese tulip ไมล มลกุ สงู 45–60 เซนติเมตร ใบมปี ระมาณ 4 ใบ รูปรแี คบ หรือรูปแถบแกมใบหอกกลับ ผิวใบเกล้ียงท้ัง 2 ดาน กาบใบยาว ประมาณ 10 เซนตเิ มตร ชอ ดอกออกท่ปี ลายลาํ ตนเทียม กา นชอ ยาวประมาณ 50 เซนติเมตร ใบประดับสีเขียวหรือแกมชมพู ใบ ประดบั สว นบนมขี นาดใหญก วา สชี มพหู รอื ชมพแู กมมว ง กลบี ดอก สขี าวหรอื ขาวแกมชมพู กลบี ปากสมี ว ง โคนกลบี สขี าวหรอื ชมพู ตรง กลางกลีบดานในมีแถบสีเหลอื ง เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย อรทัย เกิดแกว ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 62



กลว ยจะกา หลวง Globba winitii C. H. Wright Zingiberaceae สกลุ Globba เปน ไมล ม ลกุ ขนาดเลก็ มเี หงา สน้ั ๆ เกสรเพศผทู เ่ี ปน หมนั อนั ขา ง เปน แผน คลายกลีบดอก กลีบปากแนบติดกานชูอบั เรณูเปน รูปหลอดยาว รังไขม ี 1 ชอง มีสมาชิกประมาณ 100 ชนดิ สวนมากพบในเอเชียเขตรอน มีเพียงชนดิ เดยี วทพ่ี บในออสเตรเลยี ในประเทศไทยมปี ระมาณ 35 ชนดิ หลายชนดิ มศี กั ยภาพ เปนไมประดับ กลวยจะกาหลวงหรือบางคร้ังเรียกวา ขาเจาคุณวินิจ เปนพืชถิ่น เดยี วของไทย พบทางภาคเหนือและภาคกลาง ในปา เบญจพรรณและปา ดิบเขา ไมล ม ลกุ อายหุ ลายป ลาํ ตน สงู 50-70 เซนตเิ มตร ใบยาว 15-25 เซนติเมตร โคนใบรูปหัวใจแคบๆ เวาลึก ชอดอกยาว 8-15 เซนตเิ มตร หอ ยโคงลง ใบประดบั สขี าว ชมพู หรอื สีมว งเขม ยาว 1-3 เซนตเิ มตร กลบี เลย้ี งปลายแยกเปน 3 แฉก หลอดกลบี ดอกยาว ประมาณ 1.5 เซนตเิ มตร กลบี ดอกสน้ั ยาวประมาณ 0.5 เซนตเิ มตร เกสรเพศผูท่ีเปนหมันยาวเสมอหลอดกลีบดอก กลีบปากรูป สามเหลย่ี มกางออกสองขาง เกสรเพศผู 1 อนั กา นชอู ับเรณูโคงลง ยาวประมาณ 2 เซนตเิ มตร อบั เรณูมรี ยางคข า งละ 2 แฉก ผลมี 3 พู ต้ืนๆ ผิวขรขุ ระ เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 64



หงสเหนิ Hedychium khaomaenense Picheansoonthon & Mokkamul Zingiberaceae สกุล Hedychium เปนพืชลมลุกขึ้นบนพื้นดินหรืออิงอาศัย เหงาอาจมีอายุ ไดนานหลายป เกสรเพศผูที่เปนหมันเปนแผนคลายกลีบดอก กานชูอับเรณูยาว ปลายอับเรณูไมมีรยางคและเดือยที่โคน กลีบปากไมติดบนกานชูอับเรณู มี สมาชิกประมาณ 50 ชนิด มีเขตการกระจายพันธุในมาดากัสการ เอเชียเขตรอน และกึ่งอบอุน หลายชนิดนิยมปลูกเปนไมประดับ ในประเทศไทยมีประมาณ 25 ชนดิ หงสเ หนิ เปน พชื ถนิ่ เดยี วของไทย พบเฉพาะทางภาคใตต อนกลางทเี่ ขาเหมน จังหวดั นครศรีธรรมราช และเขาพนมเบญจา จงั หวัดกระบี่ ข้นึ ตามทุงหญาทพ่ี น้ื เปน หนิ บรเิ วณยอดเขาทม่ี ลี มแรง บางครงั้ พบเกาะตามคบไมใ นปา ดบิ เขา ทส่ี งู จาก ระดบั นํา้ ทะเล 1,000–1,200 เมตร ไมล ม ลกุ อายหุ ลายป ลาํ ตน สงู 40–60 เซนตเิ มตร ใบยาว 25–30 เซนตเิ มตร ลน้ิ กาบใบสแี ดง ปลายแยกเปน 2 แฉก ขอบกาบใบสี แดง ชอดอกยาว 15–30 เซนตเิ มตร มี 2–8 ดอก ใบประดบั เรียงอัด กนั แนน ขอบสแี ดง ดอกสขี าวเปลย่ี นเปน สเี หลอื งออ นกอ นหลดุ รว ง มกี ลนิ่ หอม หลอดกลบี เลยี้ งยาวประมาณ 10 เซนตเิ มตร หลอดกลบี ดอกยาวประมาณ 14 เซนติเมตร กลีบดอกรปู แถบ 3 กลีบ มว นงอ สแี ดง ยาว 6–7 เซนตเิ มตร เกสรเพศผทู เี่ ปน หมนั ยาว 7–8 เซนตเิ มตร ปลายกลบี ปากแยกเปน แฉกลกึ ประมาณกงึ่ หนง่ึ กา นเกสรเพศผยู าว 5.5-6 เซนติเมตร ผลรปู รี ยาว 3–3.5 เซนติเมตร เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 66



เปรยี ง Swintonia floribunda Griff. Anacardiaceae สกุล Swintonia เปนไมตน ใบเด่ียว เรยี งเวียน กา นใบยาว ชอดอกแยกแขนง ขนาดใหญ ดอกขนาดเล็ก กลีบเลยี้ งและกลบี ดอกมจี ํานวนอยางละ 5 กลบี กลบี ดอกขยายเปนปกในผล ติดทน เกสรเพศผู 5 อัน จานฐานดอกหยกั 5 พู รงั ไขม ี 1 ชอ ง ซึ่งตางจากสกุลอนื่ ในวงศ Anacardiaceae ที่มี 2 ชองหรือมากกวา ผลผนัง ชนั้ ในแขง็ มสี มาชกิ ประมาณ 12 ชนดิ พบในพมา ภมู ภิ าคอนิ โดจนี และคาบสมทุ ร มาเลเซยี ในประเทศไทยมเี พยี ง 2 ชนดิ อกี ชนดิ คอื กา นทอง Swintonia schwenkii Teijsm. & Binn ex Hook. f. เปรยี งมเี ขตกระจายพนั ธใุ นพมา เวยี ดนาม คาบสมทุ ร มาเลเซีย และภาคใตของไทย ข้นึ ในปา ดิบช้ืน ท่ีสงู จากระดับนา้ํ ทะเลไมเกนิ 100 เมตร เน้ือไมนยิ มใชท าํ เรือ ไมอ ัดหรอื ไมประกอบ กลอง และของเลน ตา งๆ ไมตน สงู ถึงประมาณ 30 เมตร มีนํ้ามันยางกลน่ิ คลายยางสน เมอื่ ถูกอากาศเปล่ยี นเปน สดี าํ ใบเรียว ยาว 9–17 เซนติเมตร ชอ ดอกขนาดใหญ ดอกขนาดเล็กติดบนใบประดับ จานฐานดอกรูป เบาะ รังไขมี 1 ชอง ออวุลมเี มด็ เดยี ว ผลกลมแปน ๆ กวา งประมาณ 1.7 เซนติเมตร มีปกยาว 5 ปก สีน้ําตาลออนแลวเปลย่ี นเปนสีแดง ยาว 4.5–7.5 เซนติเมตร เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ปาจรีย อินทะชุบ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 68



กลาย Mitrephora keithii Ridl. Annonaceae สกุล Mitrephora หรือสกลุ มหาพรหม เปน ไมตน ชอ ดอกออกที่ปลายก่ิงหรือ ซอกใบใกลปลายกงิ่ กลบี เล้ียง 3 กลีบ กลีบดอก 6 กลีบ เรียงสองวง กลบี วงนอก มขี นาดใหญก วา วงใน กลบี วงในประกบกนั คลา ยรปู หมวก หรอื mitriform อนั เปน ท่ีมาของช่ือสกุล พบต้ังแตอินเดีย จีน จนถึงออสเตรเลีย แตมีศูนยกลางการ กระจายพันธุในบอรเ นียวและฟล ปิ ปน ส ในประเทศไทยมปี ระมาณ 8 ชนดิ กลาย มีเขตการกระจายพันธใุ นพมา คาบสมทุ รมาเลเซยี และภาคตะวันตกเฉยี งใตของ ไทย ขึ้นตามปาดิบแลง ที่สูงจากระดับน้ําทะเลไมเกิน 700 เมตร ดอกสีเหลือง สวยงาม เปน ชนดิ ทมี่ ีขนาดเล็กท่สี ดุ ในสกลุ เหมาะทจี่ ะนาํ มาปลูกเปน ไมก ระถาง หรอื ไมแ คระ ไมตนขนาดเล็ก ใบเรียงสลับในระนาบเดียว ยาว 3–5.5 เซนติเมตร แผนใบเปนมันท้ังสองดาน ดอกออกเดี่ยวๆ สีเหลือง นวล มีกลิ่นหอม ดอกบานเสนผานศูนยกลาง 2.5–3 เซนติเมตร กลบี ช้ันนอกรูปไข กลบี ชัน้ ในปลายเรียงจรดกันคลายกระเชา ขอบ และเสนกลางกลบี เปน สันนูน มีลายเสนสีมวงแดงบนกลีบ ชอผลมี ผลยอ ยจํานวนมาก ผลออ นสเี ขยี ว เมื่อแกเปล่ียนเปนสนี วล เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 70



มหาพรหมราชินี Mitrephora sirikitiae Weeras., Chalermglin & R. M. K. Saunders Annonaceae มหาพรหมราชินี เปนพืชถ่ินเดียวของไทย พบเฉพาะที่จังหวัดแมฮองสอน บริเวณอทุ ยานแหง ชาติน้าํ ตกแมส ุรนิ ทร ขนึ้ ในปาดบิ เขาทีเ่ ปนหินปนู ดอกคลาย กบั มหาพรหม Mitrephora winitii Craib แตม ีขนาดใหญกวา และกา นดอกยาว กวา เปน ชนดิ ทม่ี ดี อกใหญท สี่ ดุ ของไทย คาํ ระบชุ นดิ ตงั้ เพอื่ เฉลมิ พระเกยี รตสิ มเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ไมตน ขนาดเล็ก ใบเด่ยี วเรียงสลบั ในระนาบเดียว ใบใหญ ยาว ไดถ ึง 22 เซนตเิ มตร แผน ใบดา นลางมขี น ชอ ดอกสั้นๆ ออกตาม ซอกใบหรือตามรอยแผลใบของก่ิงแก แตสวนมากมีดอกเดียวท่ี เจริญ กลบี เลย้ี งมีขนสนี ํ้าตาลแดงหนาแนน กลีบดอกขนาดใหญ มี กล่ินหอมออ นๆ กลบี วงนอกยาว 4–5.5 เซนตเิ มตร กลีบวงในสัน้ กวาเล็กนอย หยักเปนคล่ืน มี 10–15 ชอผลมีผลรูปทรงกระบอก จํานวนมาก ยาว 5–6 เซนตเิ มตร มขี นละเอียดปกคลุมหนาแนน เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 72



ยา นนมควาย Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem var. grandiflora Annonaceae สกุล Uvaria เปนไมพุมรอเลื้อยหรือไมเถาเนื้อแข็ง กลีบดอก 6 กลีบ เรียง 2 วง ขนาดใกลเคียงกัน เกสรเพศเมียแยกกัน ผลมีเมล็ดจํานวนมาก ขอมูล โมเลกุลรวมสกุล Anomianthus, Cyathostemma, Ellipeia, Ellipeiopsis และ Rauwenhoffia ไวด ว ยกนั ทาํ ใหม สี มาชกิ มากกวา 210 ชนดิ มเี ขตการกระจายพนั ธุ ในแอฟรกิ า มาดากสั การ และเอเชยี เขตรอ น ในประเทศไทยมปี ระมาณ 27 ชนดิ ยา นนมควายมชี อื่ เรยี กทางภาคใตว า กลว ยหมสู งั พบในพมา ภมู ภิ าคอนิ โดจนี และ ภมู ภิ าคมาเลเซยี ในไทยพบทางภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ภาคตะวนั ตกเฉยี งใต และ ภาคใต ในปา ดบิ แลง และปา ดบิ ชน้ื ดอกสวยงามขนาดใหญ นยิ มนาํ มาเปน ไมเ ลอื้ ย ประดบั ผลสกุ มกี ลนิ่ หอม รสหวานอมเปร้ียว สว นกลว ยหมสู งั สนี วลเปน พนั ธหุ นงึ่ ของยา นนมควาย Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem var. flava (Teijsm. & Binn.) J. Sinclair พบทางภาคตะวนั ออกเฉยี งใตข องไทย ดอกสีขาวนวล ไมเ ถาเนอ้ื แขง็ เลอ้ื ยพนั ตน ไมใ หญ ลาํ ตน มชี อ งอากาศหนาแนน มีขนรูปดาวตามกิ่งออนและแผนใบดานลาง ใบเด่ียวเรียงสลับใน ระนาบเดยี ว ชอ ดอกออกตรงขา มใบส้นั ๆ ใบประดบั คลายใบ ดอก ออกเดย่ี วๆ กลบี เลยี้ งมขี นสน้ั นมุ ดา นนอก กลบี ดอกสแี ดงเลอื ดนก โคนกลีบมีสีออ น ยาว 3.5–4 เซนตเิ มตร มีน้ําตอ ยสีเหลอื งเปล่ยี น เปน สเี ขม ชอ ผลมปี ระมาณ 15 ผล รปู ทรงกระบอก มขี นสนั้ นมุ หนา แนน ปกคลุม ผลแกสีเหลืองอมสีสม เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 74



หยั่งสมทุ ร Amalocalyx microlobus Pierre ex Spire Apocynaceae สกุล Amalocalyx เปนสกุลท่ีมีชนิดเดียว (monotypic genus) มีเขตการ กระจายพนั ธุใ นพมา จนี ตอนใต และภมู ภิ าคอินโดจนี ในประเทศไทยพบแทบทกุ ภาคยกเวนภาคใต ตามปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง ชายปาดิบแลง บางครั้งพบ ตามเขาหินปูน หยั่งสมุทรมีชื่อเรียกทางภาคเหนือหลายช่ือ เชน เครือขาวนึ่ง เครอื ก่วิ คา แตงเถอ่ื น มะคะแนง มะจินดา สม จนิ ดา สมจี สม ปอง สมมะแงง หรอื สม เสยี้ น ดอกมีสีสันสวยงาม ไมเถาเน้ือแข็ง สวนตางๆ มีน้ํายางสีขาว ใบเรียงตรงขาม ยาว 4–24 เซนติเมตร ชอ ดอกยาว 9–25 เซนตเิ มตร ดอกรูปแตร กลีบเล้ียงมีตอมที่โคนดานใน กลีบดอกสีขาวอมมวงหรือชมพู มีสี เขมดานใน หลอดกลีบยาว 2–3 เซนติเมตร กลีบดอกส้นั เกสรเพศ ผเู กอื บไรก า น ตดิ ประมาณกลางหลอดกลบี ดอก ผลเปน ฝก แตกแนว เดยี วออกเปนคู ติดกนั ทโี่ คนและปลาย ยาว 6–9 เซนตเิ มตร ผนัง เปนคอรก มีขนส้ันนุม ปลายเมล็ดมีกระจุกขนยาวประมาณ 4 เซนติเมตร เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 76



หญาพันเกลียว Ceropegia thailandica Meve Apocynaceae สกุล Ceropegia สวนมากเปนไมเถา มียางใส มีหัวใตดิน ใบเรียงตรงขาม ชอ ดอกคลายชอ ซี่รม บางครงั้ แยกแขนง กลบี เลี้ยง 5 กลีบ มตี อ มท่โี คน กลีบดอก ตดิ กนั เปนหลอด โคนปอ ง ปลายกลบี มกั ติดกนั กะบังรอบมี 2 ชั้น ชั้นนอกหยกั เปนพู ช้นั ในแยกเปน แฉก กา นชูอับเรณูเชื่อมตดิ กนั เปน หลอดสน้ั ๆ ผลเปน ฝกคู เดิมจัดอยูในวงศ Asclepiadaceae ปจจุบันเปนวงศยอยหน่ึง Asclepianoideae ของวงศ Apocynaceae มสี มาชกิ ประมาณ 170 ชนิด สว นมากพบในแอฟรกิ า ใน ประเทศไทยคาดวา มปี ระมาณ 8–10 ชนดิ หญา พนั เกลยี ว เปน พชื ถนิ่ เดยี วของไทย พบเฉพาะที่เขตรักษาพันธุสัตวปาภูวัว จังหวัดหนองคาย บนที่ราบยอดภูเขา หินทรายตามทุงหญาและชายปาดิบแลง ท่ีสูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 300 เมตร ไมลมลุกขนาดเลก็ สูง 10–30 เซนติเมตร มีหวั ใตดิน ใบคลา ย ใบหญา ยาว 3.5–7 เซนติเมตร ไรกาน ชอดอกมีเพียงดอกเดียว หลอดกลบี ดอกโคนโปง พอง ปลายกลบี เรยี วยาวเชอื่ มตดิ กนั รปู ลมิ่ แคบ บดิ เปน เกลียว ยาว 4–5.5 เซนตเิ มตร โคนกลีบเปนต่งิ มีขน กํามะหย่ีสีมวงดํา ขอบกลีบมีขนครุย ปลายขนเปนตอมคลายรูป กระบอง กะบงั ช้นั นอกมี 10 หยักต้นื ๆ ชั้นในแยกเปน 5 แฉก ผล เปน ฝก คู รูปกระสวย เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 78



โมกราชนิ ี Wrightia sirikitiae D. J. Middleton & Santisuk Apocynaceae สกุล Wrightia เปน ไมพุม หรือไมตนขนาดเลก็ มยี างขาว ใบเรียงตรงขา ม ชอ ดอกออกท่ปี ลายกง่ิ ดอกบานรปู กังหนั สวนมากมกี ะบังรอบ กานชูอับเรณูสั้น อบั เรณูรปู หัวลูกศร ตดิ แนบกับยอดเกสรเพศเมีย มี 2 อนั แยกกนั หรือตดิ กนั ผลเปน ฝก คู เมล็ดมีขนกระจกุ มีสมาชกิ ประมาณ 25 ชนดิ พบในแอฟรกิ า เอเชีย และ ออสเตรเลยี ในประเทศไทยมี 14 ชนดิ โมกราชนิ เี ปน พชื ถนิ่ เดยี วของไทย ขนึ้ ตาม เขาหนิ ปนู เตยี้ ๆ ทแ่ี หง แลง ในจงั หวดั นครสวรรค สระบรุ ี ลพบรุ ี และสระแกว ดอก มีกะบังที่สวยงาม คําระบุชนิดต้ังเพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ ทางหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สตั วปา และพนั ธุพืช ไดนาํ มาเปน ตราสัญลักษณข องหนวยงาน กะบงั ทมี่ ี 3 ชัน้ และมแี ฉกจํานวนมาก ส่ือความหมายถึงจํานวนของสวนพฤกษศาสตร สวนรุกขชาติ และสวนประเภท อ่นื ๆ ภายใตสังกัดหอพรรณไม ไมพุมหรือไมตนขนาดเล็ก ลําตนและกิ่งมีชองอากาศ ใบรูปรี หรอื รปู ขอบขนาน ยาว 3–10 เซนติเมตร ชอ ดอกออกส้ันๆ ตาม ปลายกง่ิ กลบี เลยี้ งดา นในมตี อ มทโ่ี คน ดอกบานเสน ผา นศนู ยก ลาง 3–5 เซนติเมตร มีกระบงั 3 ชนั้ แยกเปนแฉกๆ ปลายแฉกเปน ตุม ผลเปนฝกคู กางออก มีชองอากาศหนาแนน เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 80



นวิ้ มือพระนารายณใบวน Schefflera poomae Esser & Jebb Araliaceae สกุล Schefflera เปนไมอิงอาศัยหรือเติบโตบนพื้นดินได ลําตนไมมีหนาม หูใบเชื่อมติดกานใบ ใบประกอบสวนมากรูปฝามือ กานใบยอยไมเช่ือมติดกัน เหมือนในสกุล Trevesia ชอดอกแบบชอแยกแขนงหรือชอกระจะเชิงประกอบ ชอ ดอกยอ ยสวนมากเปนชอซร่ี ม กา นดอกยอ ยไมม ีขอตอใตรงั ไข กลบี เลี้ยงเรียบ หรือมี 5 หยัก กลีบดอก 5–11 กลีบ เกสรเพศผู 5–11 อัน รังไขอยูใตวงกลีบ ผลผนงั ชน้ั ในแขง็ มสี มาชกิ มากกวา 1,000 ชนดิ ซง่ึ ในอนาคตอาจจาํ แนกออกเปน หลายสกลุ สว นสกลุ Schefflera จรงิ ๆ พบเฉพาะแถบหมเู กาะในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ชนดิ ทพ่ี บในเอเชยี อาจปรบั เปลยี่ นยา ยไปอยสู กลุ อนื่ ๆ ในประเทศไทยมปี ระมาณ 20 ชนิด น้ิวมือพระนารายณใ บวนเปน พืชถ่นิ เดยี วของไทย เพ่ิงไดรับการตพี มิ พ เปนพืชชนิดใหมของโลกในป พ.ศ. 2553 พบเพียงแหงเดียวท่ีดอยหัวหมด เขตรักษาพันธุสัตวปาอุมผาง จังหวัดตาก ข้ึนตามเขาหินปูนที่เปดโลง ท่ีสูงจาก ระดบั นาํ้ ทะเลประมาณ 1,000 เมตร ไมพ ุมอิงอาศัย ขนึ้ ตามโขดหิน สูง 2–5 เมตร ใบประกอบรปู ฝามอื เรยี งเวยี น มีใบยอ ย 7–10 ใบ ใบยอ ยยาว 16–20 เซนติเมตร แผน ใบดา นลา งมขี นส้ันนุมชดั เจน เสนแขนงใบขา งละ 18–20 เสน ชอ ดอกแบบชอ ซรี่ ม เชงิ ประกอบ มี 8–9 ชอ กา นชอ ยอ ยยาว 30–45 เซนติเมตร ชอ ซรี่ มมี 15–25 ชอ เกือบไรกาน เสน ผานศูนยก ลาง 1.6–2 เซนติเมตร มี 9–13 ดอก กลีบดอกสขี าว มี 6 กลีบ ยาว ประมาณ 0.3 เซนตเิ มตร เกสรเพศผู 6 อนั ยอดเกสรเพศเมยี แยก เปน 6 หยัก ผลยาวประมาณ 0.5 เซนติเมตร เปนรองตามยาว เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 82



นกกระจิบ Aristolochia harmandiana Pierre ex Lecomte Aristolochiaceae สกุล Aristolochia เปน ไมเถาลม ลุก ไมเถาเน้อื แข็ง หรอื ไมพ มุ ทอดนอน ไมมี หใู บ ใบเดยี่ วเรียงเวียน จัก 3 พหู รือรูปฝา มอื กา นดอกเช่ือมติดรังไข กลบี รวม เชอื่ มตดิ กนั ขยายเปน กระเปาะ แลว คอดเรยี วเปน หลอด ปลายกลบี บานออกมี 1–2 กลีบ เกสรเพศผู 6 อัน แนบตดิ กานเกสรเพศเมียเปนเสา เกสร รังไขอ ยใู ตว งกลบี ผลแตกแนวเดยี วตามรอยประสาน โคนกา นและปลายผลตดิ กนั คลา ยกระเชา มี 6 ซกี เมล็ดจาํ นวนมาก มปี กหรอื ไมม ี มสี มาชกิ ประมาณ 400 ชนิด มีเขตการกระ จายพนั ธุในเขตรอ นหรอื ก่งึ เขตรอน ในประเทศไทยมปี ระมาณ 20 ชนดิ และนํา เขา มาปลูกเปนไมป ระดับอีก 2–3 ชนดิ นกกระจบิ พบเฉพาะทีล่ าว กมั พูชา และ ทางภาคตะวันตกเฉียงใตของไทย ที่จังหวัดประจวบคีรีขันธ ข้ึนตามเขาหินปูนท่ี แหงแลง ไมลมลกุ โคนตน มเี นือ้ ไม ต้งั ตรงหรอื หอ ยลง ลาํ ตน มขี นสัน้ นุม ใบยาว 6–12 เซนติเมตร แผนใบมขี นละเอยี ดท้งั สองดาน ชอ ดอก ออกสั้นๆ ตามซอกใบ ยาว 1–2 เซนติเมตร ดอกสีนํ้าตาลแดง กระเปาะกลมหรอื รูปไข ยาว 0.4–0.5 เซนติเมตร หลอดกลบี ดอก งอข้ึนเลก็ นอ ย ยาวประมาณ 0.8 เซนตเิ มตร ปลายกลีบบานออก ยาว 1.2–1.5 เซนติเมตร ผลรูปไข มี 6 สนั ยาว 1.2–1.6 เซนตเิ มตร เทคนิคสีน้ํา ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธิ์ของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 84



เทยี นสวาง Impatiens cardiophylla Craib Balsaminaceae สกุล Impatiens หรือสกลุ เทยี น เปน พืชลม ลกุ อวบนํา้ ดอกสมมาตรดา นขาง กลบี ปากสว นมากเปน ถงุ มกั มเี ดอื ย กลบี ดอกกลบี กลางบานออกหรอื รปู คมุ กลบี ขางหรอื กลบี ปกตดิ กนั หรือแยกกนั อบั เรณตู ดิ กันเปนวงคลายหมวก ผลแหง แตก ซึ่งตางจากสกุล Hydrocera ที่มีผลเปนแบบผลสดมีหลายเมล็ด สกุลเทียนมี สมาชิกกวา 1,000 ชนิด สวนใหญกระจายพันธุในทวีปแอฟริกาและเอเชีย ในประเทศไทยอาจพบมากถึง 100 ชนิด เทียนสวางเปนพืชถ่ินเดียวของไทย พบเฉพาะทางภาคใตต อนบนบรเิ วณจงั หวดั ประจวบครี ขี นั ธแ ละชมุ พร ขน้ึ ตามเขา หินปนู เต้ยี ๆ ใกลชายทะเล ไมลม ลุก ลาํ ตน อวบน้ํา สงู ไดถ ึง 60 เซนตเิ มตร ใบเรยี งเวยี น แผน ใบอวบนํา้ ยาว 3–6 เซนตเิ มตร ขอบใบจกั ซี่ฟนตืน้ หา งๆ บาง ครัง้ มีตอ ม 1 คู ใกลโคนใบดา นลาง ดอกออกเดีย่ วๆ ตามซอกใบ ใบประดับรูปเสนดายติดที่ขอกานดอก กลีบปากกวางประมาณ 2 เซนติเมตร เดือยยาวประมาณ 1 เซนตเิ มตร โคงตอนปลาย กลีบ ดอกกลบี กลางรูปหัวใจ กวา งประมาณ 3 เซนตเิ มตร กลีบปก แฉก ลึก ยาวประมาณ 2.5 เซนติเมตร ผลเกลี้ยง เมล็ด ผวิ เปนรา งแห มขี นบดิ เวียน เทคนิคสีนํ้า ขนาด 30 x 40 เซนติเมตร โดย ธัญลักษณ สุนทรมัฏฐ ลิขสิทธ์ิของหอพรรณไม กรมอุทยานแหงชาติ สัตวปา และพันธุพืช พ.ศ. 2553 86